MINISTERSTVO ZA OBRAZOVANIE I NAUKA

BIRO ZA RAZVOJ NA OBRAZOVANIETO

SEKTOR ZA ISPITI

Skopje, 2005

DR@AVNA MATURA I ZAVR[EN ISPIT

STO^ARSTVO

ISPITNA PROGRAMA

SREDNO STRU^NO OBRAZOVANIE

MINISTERSTVO ZA OBRAZOVANIE I NAUKA BIRO ZA RAZVOJ NA OBRAZOVANIETO SEKTOR ZA ISPITI ISPITNA PROGRAMA

DR@AVNA MATURA I ZAVR[EN ISPIT

Ispitnata programa po sto~arstvo za dr`avna matura i za zavr{en ispit e donesena so re{enie na ministerot za obrazovanie i nauka br. 11-136/1 od 11.01.2006 godina.

STO^ARSTVO

1

1. VOVED

Ispitnata programa za dr`avna matura i za zavr{en ispit ovozmo`uva podgotovka na maturski i na zavr{ni ispiti koi se vo funkcija na podobruvawe na kvalitetot na obrazovanieto. Rezultatite od postigawata na u~enicite }e poslu`at kako osnova za dijagnosticirawe na nivnata uspe{nost. Ispitnata programa pretstavuva osnova za izrabotuvawe na testovi za dr`avna matura i za zavr{en ispit, so koi }e se ovozmo`i diferencijacija na u~enicite, t.e. }e se obezbedi selektivna proodnost vo visokoto obrazovanie ili vklu~uvawe na pazarot na trudot. Spored celite i sodr`inite, ispitnata programa za dr`avna matura i za zavr{en ispit po predmetot sto~arstvo se bazira vrz nastavnite programi za III i IV godina, a koj se izu~uva vo zemjodelskata struka za obrazovniot profil zemjodelski tehni~ar vo srednoto stru~no obrazovanie. Predmetot sto~arstvo spa|a vo interniot del od maturskiot ispit i e vo listata na nastavni predmeti za tretiot predmet od izborniot del na dr`avnata matura i listata na nastavni predmeti za polagawe na izborniot del od zavr{niot ispit vo stru~noto obrazovanie {to se realizira spored starite nastavni planovi i programi.

Ispitnata programa za dr`avna matura i za zavr{en ispit po predmetot sto~arstvo gi sodr`i slednite komponenti:

• Op{ta cel na ispitot

• Sodr`ina na ispitot

• Specifikacija na podra~jata i sposobnostite

• Konkretizacija na celite

• Specifikaciska mre`a na ispitot

• Opis na ispitot

• Na~in na ocenuvawe.

2

2. OP[TA CEL NA ISPITOT

Celta na maturskiot i na zavr{niot ispit po predmetot sto~arstvo e da se proveri:

- dali u~enikot steknal znaewa za uspe{no da go prodol`i svoeto ponatamo{no obrazovanie, pri opredeluvaweto za negovata idna profesija;

- kolku u~enikot e osposoben da se vklu~i na pazarot na trudot; - dali u~enikot e sposoben da gi povrzuva razli~nite biolo{ki disciplini koi se srodni so sto~arstvoto;

- kolku u~enikot e sposoben za samostojna primena na znaewata od sto~arskite nauki; - kolku u~enikot ja poznava anatomsko-fiziolo{kata gradba i reproduktivnite svojstva na `ivotinskiot organizam;

- kolku u~enikot gi primenuva principite i zakonitostite {to vladeat vrz organizmot na `ivotnite i re{avaweto na prakti~nite i konkretnite problemi;

- kolku ima znaewe i umewe za zootehni~ko-tehnolo{ko operirawe vo sto~arskite objekti pri primarno i sekundarno sto~arsko proizvodstvo.

Za uspe{no polagawe na maturskiot i na zavr{niot ispit po sto~arstvo, u~enikot treba da vladee so slednite znaewa:

- da poznava, razbira, primenuva terminologija i poimi od doma{nite `ivotni, evolucijata na `ivotnite pri re{avawe na zada~ite;

- da go poznava, razbira procesot na domestikacija vo nasoka na zgolemuvawe na sto~arskoto proizvodstvo;

- da go poznava postanokot na vidovite i podelbata na rasite kaj doma{nite `ivotni; - da go meri i procenuva eksterierot kaj doma{nite `ivotni; - da gi poznava novi tehnologii za odgleduvawe na stopanskite `ivotni i nivnite vlijanije vrz produkcijata;

- da go planira mati~noto stado; - da gi planira godi{nite potrebi za hrana; - da poznava, razbira i primenuva difenici na nivo na sto~arstvoto i zakonitostite za procesite vo `iviot organizam.

3

3. SODR@INA NA ISPITOT 3.1. Specifikacija na podra~jata (sodr`inite) i sposobnostite Vo ispitnata programa se opfateni slednite podra~ja:

P1 - POTEKLO I EVOLUCIJA NA DOMA[NITE @IVOTNI - RODONA^ALNICI I SRODNICI NA DOMA[NITE @IVOTNI

P2 - NASLEDNOST P3 - ODGLEDUVAWE I RAZMNO@UVAWE NA DOMA[NITE @IVOTNI P4 - KRUPNO STO^ARSTVO P5 - SITNO STO^ARSTVO

Podolu grupirano se dadeni sposobnostite koi u~enikot treba da gi poseduva za uspe{no re{avawe na ispitnite zada~i:

• S1 - prepozanavawe i razbirawe (identifikuvawe, imenuvawe, naveduvawe, zaokru`uvawe, po-vrzuvawe, podvlekuvawe, registrirawe, nabrojuvawe) na terminite vo sto~arstvoto, poimi, procesi, zakonitosti, teorii;

• S2 - primena (razlikuvawe, povrzuvawe, opi{uvawe, objasnuvawe, naveduvawe primeri, dopolnuva-we, konstruirawe i modificirawe);

• S3 - re{avawe zada~i (klasificirawe, kategorizirawe, razvivawe, revidirawe, organizirawe, podreduvawe, sporeduvawe, analizirawe i zaklu~uvawe).

4

3.2. Konkretizacija na celite (znaewata i sposobnostite) po podra~ja

PODRA^JE 1: POTEKLO I EVOLUCIJA NA DOMA[NITE @IVOTNI - RODONA^ALNICI I SRODNICI NA DOMA[NITE @IVOTNI

Sodr`ina Znaewa i sposobnosti 1.1. DEFINICIJA ZA POIMOT DOMA[NO @IVOTNO 1.2. PRIPITOMUVAWE I DOMESTIKACIJA

• Na~in na odoma}uvawe

• Vreme i mesto na domestikacija 1.3. PROMENI NASTANATI SO DOMESTIKACIJA

• Morfolo{ki promeni

• Fiziolo{ki promeni

• Umstveni promeni

U~enikot treba: da prepoznava i razbira : - definicija za poimot doma{ni `ivotni; - procesot na odoma}uvawe na vidovi `ivotni; - na~in, vreme i mesto na pripitomuvawe i domestikacija na doma{nite `ivotni; - rasprostranetosta na doma{nite `ivotni; - predpostavkite i na~inot na odoma}uvawe; - nastanatite promeni kaj doma{nite `ivotni. da razlikuva, povrzuva i opi{uva: - forma i golemina na trupot na doma{nite `ivotni; - oblikot i gradbata na teloto; - na~inot na odgleduvawe na pitomite `ivotni; - uslovite na odgleduvaweto za razlika od prirodnite. da sporeduva, analizira i zaklu~uva: - gradba i golemina na trupot na `ivotnite; - promena na produktivni i stopanski osobini; - karakterot na nastanatite promeni kaj odoma}enite `ivotni. da prepoznava i razbira: - potekloto na doma{nite `ivotni; - zapoznavawe na gradbata na teloto na `ivtnoto; - podelba na rodovite i nivnite srodnici kaj doma{nite `ivotni; - potomstvo na rodovite kaj doma{nite `ivotni.

5

1.4. POTEKLO NA POVA¤NITE VIDOVI DOMA[NI ¤IVOTNI

da razlikuva, povrzuva i opi{uva: - me|usebno krstosuvawe na sozdavawe na rasi doma{ni `ivotni; - stepenot na razvitokot na site vidovi od rodot (BOS) goveda. da sporeduva, analizira i zaklu~uva: - biolo{kite osobini za preodna forma me|u srodnicite na

`ivotnite; - nivoata na plodnosta kaj site rodovi na `ivotnite; - efektite od krstosuvawe me|u rodovite i dobivawe na bastardi.

6

PODRA^JE 2: NASLEDNOST Sodr`ina Znaewa i sposobnosti

2.1. MENDELIZAM 2.2. OBJASNENIE NA MENDELOVITE PRAVILA

• Prvo Mendelovo pravilo

• Vtoro Mendelovo pravilo

• Treto Mendelovo pravilo 2.3. NASLEDUVAWE NA MORFOLO[KITE (AVTONOMNI) I FIZIOLO[KITE (KONDICIONALNI) OSOBINI

• Nasleduvawe bojata na vlaknata

• Nasleduvawe na bezro`nost

• Nasleduvawe na mle~nosta i mle~nata mast

• Nasleduvawe na proizvodni sposobnosti

• Nasleduvawe na polot

U~enikot treba: da prepoznava i razbira : - naslednite faktori; - gradba na hromozomite, struktura na hromozomite; - mutacii svrzani so polot i proizvodnite sposobnosti; - struktura na genite, vidovi geni; - vidovi hromozomi; - hromozomski aberacii; - gen, multipli aleli; - op{ti oznaki, genotip, fenotip, gameta, zigota. da razlikuva, povrzuva i opi{uva: - inducirana mutacija, spontani mutacii, genetski mutacii; - hromozomite, genite (nasledni faktori), genomi, ~inat

nasledna osnova; - genetska konstitucija, genotip; - brojot na hromozomite; - naslednite osobini, DNA i RNA; - hromozomski numeri~ki aberacii. da sporeduva, analizira i zaklu~uva: - funkciite i za~eweto na genite, kod; - razli~ni nasledni osobini kaj doma{nite `ivotni,

nasleduvawe na proizvodnite i drugite osobini kaj doma{nite `ivotni (bojata, bezro`nosta, mle~nosta, maslenosta, tovnost, plodnosta, neslivosta i rabotosposobnosta);

- nasleduvawe na polot i pridobienite osobini.

7

PODRA^JE 3: ODGLEDUVAWE I RAZMNO@UVAWE NA DOMA[NITE @IVOTNI Sodr`ina Znaewa i sposobnosti

3.1. METODI I NA^INI NA ODGLEDUVA WE NA DOMA[NITE ¤IVOTNI 3.2. PRIRODNO RAZMONO@UVAWE

• Polova zrelost

• Polov nagon 3.3. NA^IN NA OPLODUVAWE I PAREWE 3.4. OPLODUVAWE 3.5. VE[TA^KO OSEMENUVAWE 3.6. BREMENOST I PORODUVAWE

U~enikot treba: da prepoznava i razbira: - metodi na odgleduvawe; - na~in na razmno`uvawe; - vremetrewe i vreme za oploduvawe ; - znaci na polov `ar. da razlikuva, povrzuva i opi{uva: - na~in na odgleduvawe na doma{nite `ivotni; - linisko odgleduvawe na `ivotnite; - vidovi na krstosuvawe; - polova zrelost,polov nagon ili terawe. da sporeduva, analizira i zaklu~uva: - hibridizacija kako na~in na krstosuvawe; - na~in oploduvawe i parewe; - vremetraewe na gravidnost; - fazi na poreduvaweto; - kontrola na proizvodnite osobini.

8

PODRA^JE 4: KRUPNO STO^ARSTVO

Sodr`ina Znaewa i sposobnosti 4.1. PROIZVODNI OSOBINI NA GOVEDATA 4.2. RASI GOVEDA

• Rasi goveda za mleko

• Gojni rasi goveda

• Rasi goveda za mleko i meso (kombinirani)

• Metodi na selekcija i progeno testirawe

• Razmno`uvawe i odgleduvawe na govedata

• Zootehni~ki merki

• Obele`uvawe na govedata

• Mati~no knigovodstvo

U~enikot treba: da prepoznava i razbira: - ra{irenosta na govedata vo svetot i kaj nas; - govedarstvoto kako va`na sto~arska granka; - klasifikacija na rasite goveda; - rasi goveda za mleko i kombinirano proizvodstvo. da razlikuva, povrzuva i opi{uva: - pojava na poloviot `ar i stadiumi; - oploduvawe i utvrduvawe na stelnost kaj kravite; - merki za unapreduvawe na govedarstvoto. da sporeduva, analizira i zaklu~uva: - razmno`uvawe na govedata; - metodi na selekcija i progenotestirawe.

9

PODRA^JE 5: SITNO STO^ARSTVO Sodr`ina Znaewa i sposobnosti

5.1. RAZMNO@UVAWE NA SVIWITE 5.2. METODI NA ODGLEDUVAWE 5.3. RASI SVIWI 5.4. RAZMNO@UVAWE I SMESTUVAWE NA OVCITE 5.5. RASI OVCI 5.6. RAZMNO@UVAWE NA @IVINATA

5.7. OVJEKTI ZA SMESTUVAWE NA @IVINATA 5.8. EKONOMSKO ZNA^EWE NA RIBARSTVOTO 5.9. PROIZVODSTVO NA RIBA VO RIBNICI 5.10. ZNA^EWE NA P^ELARSTVOTO KAKO . STOPANSKA GRANKA 5.11. BOLESTI NA P^ELITE

U~enikot treba:

da prepoznava i razbira: - stopanskoto zna~ewe na sviwarstvoto; - na~inot na razmno`uvawe na sviwite; - rasi sviwi; - stopanskoto zna~ewe na ov~arstvoto; - rasi ovci; - intezivni proizvodi od `ivinata; - rasi na `ivinata; - stopanskoto zna~ewe na ribarstvo kako del od sto~arskoto - proizvodstvo; - zna~eweto na p~elarstvoto kako stopanska granka, del na

sto~arskoto proizvodstvo;

da razlikuva, povrzuva i opi{uva: - sjagnetost i jagnewe na ovcite; - razmno`uvawe na `ivinata; - osnovni sistematski edinici na ribata; - upotreba na p~elarski pribor i alat; - medonosnata flora i dendoflora. da sporeduva, analizira i zaklu~uva: - normalen raste` i razvitok na ribata; - goewe na sviwite; - ocenuvawe na klani~niot kvalitet; - stepen na zguenost; - smestuvawe na sviwite; - odgleduva~kite metodi i selekcija na ovcite; - odgleduvawe na `ivina za jajca i meso; - `ivinarskite farmi i smestuvawe na koko{kite.

10

4. SPECIFIKACISKA MRE@A NA ISPITOT Vo slednava {ema e dadena procentualnata zastapenost na temite i sposobnostite vo testot po sto~arstvo. Brojot na ispitni zada~i od sekoe podra~je, koi vklu~uvaat i odredena grupa sposobnosti, i e soodveten na nivnata procentualna zastapenost vo odnos na vkupniot broj na ispitni zada~i koi gi sodr`i testot.

SPOSOBNOSTI

P o d r a ~ j a ZASTAPENOST

(%)

T 1 T 2 T 3 T 4 T 5 C 1 40-50%

C 2 30-40%

C 3 5-15

ZASTAPENOST (%)

20-30% 20-30% 15-25% 10-20% 10-20% 100 %

S1-prepoznavawe i razbirawe S2-primena S3-re{avawe zada~i P1 - Poteklo i evolucija na doma{nite `ivotni - rodona~alnici i srodnici na doma{nite `ivotni P2 - Naslednost P3 - Odgleduvawe i razmno`uvawe na doma{nite `ivotni P4 - Krupno sto~arstvo P5 - Sitno sto~arstvo

11

5. OPIS NA ISPITOT

Ispitot po predmetot sto~arstvo e pismen. Ispitot se sostoi vo re{avawe test. Vremetraeweto na ispitot po sto~arstvo e 120 minuti i se sproveduva bez pauza. Testot }e sodr`i okolo 55 ispitni zada~i. Vo testot se zastapeni ispitni zada~i od 3 vida: - zada~i vo koi u~enikot treba da izbere eden to~en od ponudenite odgovori; - zada~i so povrzuvawe i otvoreni zada~i: zada~i vo koi treba na ozna~enoto mesto da zapi{e kratok odgovor; - zada~i vo koi u~enikot treba da ja poka`e celata postapka na re{avawe (da rekonstruira modeli i formi), da navede fazi od procesi, povrzanost me|u procesite i drugite prirodni zakonomernosti vo sto~arstvoto.

12

6. NA^IN NA OCENUVAWE

Vkupniot broj bodovi {to mo`at da se osvojat na ispitot e 90. To~niot odgovor na zada~ite so pove}e~len izbor se ocenuva so 1 bod. Dokolku to~no gi re{i site zada~i, u~enikot mo`e da osvoi okolu 20-30 boda. To~niot odgovor vo zada~ite na koi se bara direkten kus odgovor (so eden ili nekolku zborovi), isto taka, se ocenuva 1 bod za to~en termin. So to~noto re{enie na vakvite zada~i u~enikot mo`e da osvoi okolu 40-50 boda. Zada~ite na koi se bara da se poka`e kako se re{ava nekoja zada~a, da se diskutira, obrazlo`i, da se re{i, se ocenuva to~noto re{avawe vo sekoja faza od odgovaraweto na baraweta na zada~ata. Ovie zada~i se ocenuvaat so 4-5 boda. Na vakvite zada~i, ako to~no gi re{i, u~enikot mo`e da osvoi od 20 do 25 boda.

Ocenuvaweto }e se vr{i interno od strana na u~ili{na predmetna komisija, vrz osnova na odnapred izgotveno upatstvo i kriteriumi.