Stefan Boles‡aw Szuman (1889-1972), chirurg toruæski ... · Studia psychologiczne zakoæczy‡...
2
113 Przegl„d Lekarski 2008 / 65 / 2 HISTORIA MEDYCYNY Stefan Boles‡aw Szuman (1889-1972), chirurg toruæski, psycholog i pedagog, profesor Uniwersytetu Jagielloæskiego Stefan Boleslaw Szuman (1889-1972), the Torun surgeon, psychologist and educator, the Jagiellonski University professor Marian £YSIAK Komisja Historyczna Kujawsko-Pomorskiej OkrŒgowej Izby Lekarskiej w Toruniu Przewodnicz„cy: Dr n. med. Marian £ysiak Dodatkowe s‡owa kluczowe: biografia chirurga charakterologia filozofia mierci Jan Pawe‡ II Additional key words: biography of surgeon characterology philosophy of death John Paul II Adres do korespondencji: Dr n. med. Marian £ysiak Komisja Historyczna Kujawsko-Pomorskiej OkrŒgowej Izby Lekarskiej w Toruniu 87-100 Toruæ, ul. PiŒkna 1 Tel.: 056/6529067 Stefan Boles‡aw Szuman pseud. Flis, Ska- ‡a urodzi‡ siŒ 3.01.1889 w Toruniu w rodzinie le- karza, chirurga, w‡aciciela prywatnej kliniki chi- rurgicznej w Toruniu Leona Szumana i matki Eu- genii z domu Gumpert (1856-1895) [1]. MaturŒ uzyska‡ w toruæskim gimnazjum w r. 1908. MedycynŒ studiowa‡ w latach 1908-1913 na uniwersytetach we Wroc‡awiu, Pary¿u i Würtzbur- gu. PraktykŒ podyplomow„ odby‡ w Instytucie Pa- tologicznym Uniwersytetu w Monachium. Tam¿e Profesor Stefan Szuman by‡ jednym z wy- bitniejszych przedstawicieli licznego potomstwa toruæskiego chirurga dr med. Leona Szumana. Urodzi‡ siŒ w Toruniu 03.01.1889 r. ZachŒcony przez ojca do studiów medycznych pomylnie je zrealizowa‡. Nadzieje, co do objŒcia przez syna prywatnej kliniki chirurgicznej w Toruniu rozwia‡y siŒ kiedy Stefan znalaz‡ pretekst do rozstania siŒ z chirurgi„. Okaza‡o siŒ, ¿e jego prawdziw„ pasj„ by‡a psychologia i pedagogi- ka. SzczŒliwie uszed‡ z po¿ogi obu wojen wia- towych. Od roku 1945 wznowi‡ dzia‡alnoæ na- ukow„ w krakowskim UJ-cie. W latach 1948- 1949 jego wyk‡adów z charakterologii s‡ucha‡ 28-letni ks. Karol Wojty‡a. Wydaje siŒ, ¿e miŒ- dzy innymi jego pogl„dy dotycz„ce stosunku cz‡owieka do mierci wywar‡y widoczny wp‡yw na póniejszego papie¿a Jana Paw‡a II. Professor Stefan Szuman was an outstan- ding offspring of dr med Leon Szuman, the To- run surgeon. He was born in Torun on 3.01.1889. Encouraged by his father he successfully gra- duated from medical school. Father’s hopes that his private surgery clinic in Torun could be run- ned by his son were shattered when Stefan fo- und a pretext for quitting surgery. It turned out that his real passion was psychology and edu- cation. Luckily, he survived the two world wars. In years 1948-1949, a 28 year old priest Karol Wojtyla listened to his lectures on charactero- logy. It seems that among others, Stefan Szu- man’s views on human attitude towards death exerted a noticeable influence on the later Pope John Paul II. w r. 1914 uzyska‡ tytu‡ dr med. i chirurgii, tytu‡ dysertacji: O przypadku wielkiego kamienia ¿ó‡- ciowego wkleszczonego w wyrostku kiszki lepej i o cia‡ach obcych wyrostka lepego w ogóle [2]. W r. 1914 jako podoficer sanitarny wcielony zosta‡ do armii pruskiej. S‡u¿bŒ wojskow„ odby- wa‡ pocz„tkowo na stanowisku lekarza w lazarecie garnizonowym w Toruniu [3]. W lutym i marcu r. 1915 by‡ lekarzem 15-ego pu‡ku artylerii w rejonie Lipna i Nieszawy, a od sierpnia do padziernika lekarzem garnizonowym w Pu‡tusku. W koæcu r. 1915 skierowany zosta‡ pocz„tkowo na front wschodni (Rosja), a póniej na front zachodni (Francja). CiŒ¿ko ranny w koæczynŒ doln„ pod Cambrai (Flandria) przez 5 miesiŒcy leczony by‡ w szpitalach w Bouchdin, Achen, Akwizgranie i w Toruniu. Jako rekonwalescent pracowa‡ nawet ja- ki czas w klinice ojca. Ju¿ jednak od maja do grud- nia 1917 r. odkomenderowany zosta‡ do czynnej s‡u¿by wojskowej. Pracowa‡ jako chirurg oberarzt w cytadeli hanowerskiej. Od wrzenia 1918 r. do marca 1919 r. kontynuowa‡ s‡u¿bŒ jako chirurg w pruskim jeszcze szpitalu garnizonowym w Toru- niu. Wobec narastaj„cych ruchów niepodleg‡ocio- wych inspirowanych przez powstaæców wielkopol- skich postanowi‡ zrezygnowaæ ze s‡u¿by w armii pruskiej. Pretekstem sta‡o siŒ inwalidztwo spod Cambrai. Wkrótce podj„‡ pracŒ w powstaæczym szpitalu polowym nr 707. W r. 1919 wst„pi‡ w sze- regi wojska polskiego gdzie ju¿ s‡u¿y‡ jego brat Jerzy. By‡ chirurgiem w II kampanii sanitarnej, a póniej w I szpitalu garnizonowym w Inowroc‡a- wiu. Od 1.08.1919 r. by‡ chirurgiem V szpitala polowego w Miæsku. 21.08.1919 r. po po‡„czeniu siŒ formacji wielkopolskich z wojskiem polskim, w stopni kapitana lekarza podj„‡ s‡u¿bŒ w szpitalu w Poznaniu. W kilka dni po wkroczeniu do Toru- nia Dywizji Pomorskiej pod dowództwem p‡k. Sta- nis‡awa Skrzyæskiego z wojskiem gen. Józefa Hal- lera wkroczy‡ wraz z bratem Jerzym do swego mia- sta rodzinnego. Z rozpoczŒciem wojny polsko-bol- szewickiej, skierowany zosta‡ na front w rejonie Stefan Boles‡aw Szuman (1889-1972)
Transcript of Stefan Boles‡aw Szuman (1889-1972), chirurg toruæski ... · Studia psychologiczne zakoæczy‡...
113Przegl¹d Lekarski 2008 / 65 / 2
HISTORIA MEDYCYNY
Stefan Boles³aw Szuman (1889-1972), chirurgtoruñski, psycholog i pedagog, profesorUniwersytetu Jagielloñskiego
Stefan Boleslaw Szuman (1889-1972), the Torunsurgeon, psychologist and educator, the JagiellonskiUniversity professor
Marian £YSIAK
Komisja Historyczna Kujawsko-PomorskiejOkrêgowej Izby Lekarskiej w ToruniuPrzewodnicz¹cy: Dr n. med. Marian £ysiak
Dodatkowe s³owa kluczowe:biografia chirurgacharakterologiafilozofia �mierciJan Pawe³ II
Additional key words:biography of surgeoncharacterologyphilosophy of deathJohn Paul II
Adres do korespondencji:Dr n. med. Marian £ysiakKomisja Historyczna Kujawsko-PomorskiejOkrêgowej Izby Lekarskiej w Toruniu87-100 Toruñ, ul. Piêkna 1Tel.: 056/6529067
Stefan Boles³aw Szuman pseud. �Flis�, �Ska-³a� urodzi³ siê 3.01.1889 w Toruniu w rodzinie le-karza, chirurga, w³a�ciciela prywatnej kliniki chi-rurgicznej w Toruniu Leona Szumana i matki Eu-genii z domu Gumpert (1856-1895) [1].
Maturê uzyska³ w toruñskim gimnazjum w r.1908. Medycynê studiowa³ w latach 1908-1913 nauniwersytetach we Wroc³awiu, Pary¿u i Würtzbur-gu. Praktykê podyplomow¹ odby³ w Instytucie Pa-tologicznym Uniwersytetu w Monachium. Tam¿e
Profesor Stefan Szuman by³ jednym z wy-bitniejszych przedstawicieli licznego potomstwatoruñskiego chirurga dr med. Leona Szumana.Urodzi³ siê w Toruniu 03.01.1889 r. Zachêconyprzez ojca do studiów medycznych pomy�lnieje zrealizowa³. Nadzieje, co do objêcia przezsyna prywatnej kliniki chirurgicznej w Toruniurozwia³y siê kiedy Stefan znalaz³ pretekst dorozstania siê z chirurgi¹. Okaza³o siê, ¿e jegoprawdziw¹ pasj¹ by³a psychologia i pedagogi-ka. Szczê�liwie uszed³ z po¿ogi obu wojen �wia-towych. Od roku 1945 wznowi³ dzia³alno�æ na-ukow¹ w krakowskim UJ-cie. W latach 1948-1949 jego wyk³adów z charakterologii s³ucha³28-letni ks. Karol Wojty³a. Wydaje siê, ¿e miê-dzy innymi jego pogl¹dy dotycz¹ce stosunkucz³owieka do �mierci wywar³y widoczny wp³ywna pó�niejszego papie¿a Jana Paw³a II.
Professor Stefan Szuman was an outstan-ding offspring of dr med Leon Szuman, the To-run surgeon. He was born in Torun on 3.01.1889.Encouraged by his father he successfully gra-duated from medical school. Father's hopes thathis private surgery clinic in Torun could be run-ned by his son were shattered when Stefan fo-und a pretext for quitting surgery. It turned outthat his real passion was psychology and edu-cation. Luckily, he survived the two world wars.In years 1948-1949, a 28 year old priest KarolWojtyla listened to his lectures on charactero-logy. It seems that among others, Stefan Szu-man's views on human attitude towards deathexerted a noticeable influence on the later PopeJohn Paul II.
w r. 1914 uzyska³ tytu³ dr med. i chirurgii, tytu³dysertacji: �O przypadku wielkiego kamienia ¿ó³-ciowego wkleszczonego w wyrostku kiszki �lepej io cia³ach obcych wyrostka �lepego w ogóle� [2].
W r. 1914 jako podoficer sanitarny wcielonyzosta³ do armii pruskiej. S³u¿bê wojskow¹ odby-wa³ pocz¹tkowo na stanowisku lekarza w lazareciegarnizonowym w Toruniu [3]. W lutym i marcu r.1915 by³ lekarzem 15-ego pu³ku artylerii w rejonieLipna i Nieszawy, a od sierpnia do pa�dziernikalekarzem garnizonowym w Pu³tusku. W koñcu r.1915 skierowany zosta³ pocz¹tkowo na frontwschodni (Rosja), a pó�niej na front zachodni(Francja). Ciê¿ko ranny w koñczynê doln¹ podCambrai (Flandria) przez 5 miesiêcy leczony by³w szpitalach w Bouchdin, Achen, Akwizgranie i wToruniu. Jako rekonwalescent pracowa³ nawet ja-ki� czas w klinice ojca. Ju¿ jednak od maja do grud-nia 1917 r. odkomenderowany zosta³ do czynnejs³u¿by wojskowej. Pracowa³ jako chirurg oberarztw cytadeli hanowerskiej. Od wrze�nia 1918 r. domarca 1919 r. kontynuowa³ s³u¿bê jako chirurg wpruskim jeszcze szpitalu garnizonowym w Toru-niu. Wobec narastaj¹cych ruchów niepodleg³o�cio-wych inspirowanych przez powstañców wielkopol-skich postanowi³ zrezygnowaæ ze s³u¿by w armiipruskiej. Pretekstem sta³o siê inwalidztwo spodCambrai. Wkrótce podj¹³ pracê w powstañczymszpitalu polowym nr 707. W r. 1919 wst¹pi³ w sze-regi wojska polskiego gdzie ju¿ s³u¿y³ jego bratJerzy. By³ chirurgiem w II kampanii sanitarnej, apó�niej w I szpitalu garnizonowym w Inowroc³a-wiu. Od 1.08.1919 r. by³ chirurgiem V szpitalapolowego w Miñsku. 21.08.1919 r. po po³¹czeniusiê formacji wielkopolskich z wojskiem polskim,w stopni kapitana lekarza podj¹³ s³u¿bê w szpitaluw Poznaniu. W kilka dni po wkroczeniu do Toru-nia Dywizji Pomorskiej pod dowództwem p³k. Sta-nis³awa Skrzyñskiego z wojskiem gen. Józefa Hal-lera wkroczy³ wraz z bratem Jerzym do swego mia-sta rodzinnego. Z rozpoczêciem wojny polsko-bol-szewickiej, skierowany zosta³ na front w rejonie
Stefan Boles³aw Szuman (1889-1972)
114 Przegl¹d Lekarski 2008 / 65 / 2 M. £ysiak
Lidy, a pó�niej w sierpniu walczy³ w obronie War-szawy. 28.08.1920 r. w £om¿y mianowany zosta³do stopnia majora. Po �mierci ojca dr med. LeonaSzumana, jego klinika pozosta³a wprawdzie w³a-sno�ci¹ Stefana i Jerzego Szumanów, ale jej pro-wadzenie przekazano dr med. Zdzis³awowi Dan-delskiemu wspó³pracuj¹cemu wcze�niej z dr Le-onem Szumanem. Nie spe³ni³y siê zatem marzeniaseniora o przejêciu kliniki przez syna dr med. Ste-fana Szumana. W czasie kiedy pracowa³ w szpita-lu poznañskim, dosz³o do uk³ucia palca ropiej¹c¹ko�ci¹ pacjenta wskazuj¹cego prawej rêki i powi-k³añ które, zakoñczy³y siê amputacj¹. By³ to praw-dopodobnie pretekst wobec rodziny, której cz³on-kowie liczyli na przejêcie ojcowskiej kliniki przezdr Stefana [4]. Ostatecznie postanowi³ zaj¹æ siêwreszcie tym, co go naprawdê interesowa³o. Pod-j¹³ studia filozoficzne i estetyczne na Uniwersyte-cie Poznañskim oraz plastyczne w Szkole SztukZdobniczych.
Z powodu ograniczeñ finansowych podj¹³ pra-cê jako lekarz szkolny oraz wizytator higieny iwychowania fizycznego w Kuratorium Poznañ-skim. Studia psychologiczne zakoñczy³ obron¹dysertacji pt. "Sztuka dziecka. Psychologia twór-czo�ci rysunkowej dziecka" (1927) pod kierunkiemprof. Stefana B³achowskiego. Drogê do pe³nej nie-zale¿no�ci naukowej utorowa³a mu rozprawa re-habilitacyjna pt. "Badania nad rozwojem spostrze-gania i reprodukowania prostych kszta³tów przezdziecko" (1927) [5]. Pracê wyda³o Poznañskie To-warzystwo Przyjació³ Nauk. Do szczególnych jegozainteresowañ, które odk³ada³ na koniec karierynaukowej nale¿a³y studia dotycz¹ce natury, osobo-wo�ci i charakteru cz³owieka. Szuman pisa³, ¿e jegocelem by³o sprecyzowanie �ogólnej wiedzy o ludz-kim organizmie duchowym, o jego strukturze ifunkcjonowaniu w zetkniêciu ze �wiatem zewnêtrz-nym�. Tematyka ta mia³a jeszcze swój inny kon-tekst. Podj¹³ j¹ w okresie II wojny �wiatowej. Ca-³o�æ zawar³ w ostatnim ze swoich opracowañ na-zwanym przez jego uczniów �Charakterologi¹�.Praca ta nigdy dot¹d w ca³o�ci siê nie ukaza³a. Zanajwa¿niejszy z problemów jaki zawar³ w �Cha-
rakterologii� by³ stosunek cz³owieka do �mierci.Wed³ug niego w �spotkaniu ze �mierci¹ cz³owiekdostrzega wieczno�æ i ta w³a�nie �wiadomo�æ�mierci czyni go w pe³ni cz³owiekiem� i dalej �spoj-rzenie �mierci w oczy jest najistotniejszym probie-rzem osobowo�ci i charakteru�. Po wkroczeniuwojsk Wehrmachtu do Krakowa i aresztowaniu pro-fesorów UJ Stefana Szumana w Krakowie ju¿ nieby³o. Wyjechaæ musia³ do chorej ¿ony. Jego miesz-kanie zarekwirowano. Uszed³ jednak przed aresz-towaniem. Okres wojny spêdzi³ z rodzin¹ w Lubo-rzycy u znajomych Koz³owskich. Zajmowa³ siê taj-nym nauczaniem. Wst¹pi³ do AK. Wyk³ada³ rów-nie¿ na tajnych kompletach na UJ w Krakowie.By³o to mo¿liwe dziêki sfa³szowaniu jego danychosobowych. Od 1.08.1944 by³ lekarzem oddzia³upartyzanckiego z pseudonimem �Ska³a�. Po woj-nie, w latach 1945-1960 by³ kierownikiem Kate-dry Psychologicznej i Pedagogicznej UJ. W latach1946-1948 zajmowa³ stanowisko rektora Wy¿szejSzko³y Pedagogicznej w Krakowie oraz kierowni-ka Pracowni Wychowania Estetycznego. Zwi¹za-ny by³ z Komitetem Nauk Pedagogicznych PANoraz cz³onkiem licznych towarzystw naukowych.Pisa³ równie¿ wiersze u¿ywaj¹c pseudonimu �Flis�.Wed³ug: Kalendarium ¿ycia Karola Wojty³y opra-cowanego przez ks. Adama Bonieckiego w rokuakademickim 1948/49 prowadzi³ seminarium zzakresu charakterologii [6]. Udzia³ w nim bralimiêdzy innymi: 28 letni wtedy ks. Karol Wojty³a iks. Józef Rozwadowski. Wp³yw prof. Szumanawidoczny by³ w dojrza³ym ¿yciu pó�niejszego pa-pie¿a Jana Paw³a II. Dorobek naukowy Szumanaobejmuje 200 publikacji z dziedziny psychologii,pedagogiki, psychologii rozwojowej, wychowaniaestetycznego i percepcji dzie³a sztuki.
Stefan Szuman przeszed³ na emeryturê w roku1961. Zmar³ 16.05.1972 roku.
Z ma³¿eñstwa jego rodziców pochodzi³o pozanim jeszcze 6-cioro rodzeñstwa: siostra Maria (zmê¿a Pleciñska) ur. 25.11.1881, brat Henryk(13.06.1882-2.10.1939), ksi¹dz, Irena (z mê¿a Ko-z³owska) ur. 7.01.1885, siostra Wanda (3.04.1890-1.12.1994), psycholog dzia³aczka spo³eczna, brat
Leon (2.02.1892-10.1913) i brat najm³odszy Jerzyur. 7.07.1893, pó�niejszy profesor uniwersytetóww Poznaniu i Krakowie. Po �mierci matki Eugeniiw roku 1895 z powodu gru�licy, ojciec o¿eni³ siê zjej starsz¹ siostr¹ Emili¹, wdow¹ po Boles³awieOsieckim. Drugie ma³¿eñstwo ojca by³o bezdziet-ne. Stefan Szuman pozna³ sw¹ przysz³¹ ¿onê ZofiêSzczepanowsk¹ w czasie studiów w roku akade-mickim 1921/1922 w Szkole Sztuk Zdobniczychw Poznaniu [7]. Jej ojciec Stanis³aw Szczepanow-ski urodzony w wielkopolskim Ko�cianie w roku1846, wykszta³cony na presti¿owych uczelniach wWiedniu, Pary¿u i Londynie, by³ twórc¹ kopalnic-twa naftowego na Podkarpaciu. Ze zwi¹zku tegourodzi³a siê córka Gra¿yna.
Profesor Stefan Szuman otrzyma³ nastêpuj¹ceodznaczenia:
Krzy¿ Walecznych (29.11.1920),Krzy¿ Partyzancki (1961),Medal Edukacji Narodowej (1967) [8].
Pi�miennictwo
1. Akta osobowe Stefana Szumana, 2/14/0/6099. Archiwum
Akt Nowych, ul. Hankiewicza 1, 02-103 Warszawa.
2. Wa³êga A., �rodowisko rodzinne Wandy Szuman (1890-
1994). Rocznik Toruñski. t.3, 2004, s.156-160.
3. Biblioteka G³ówna UMK Toruñ, Dzia³ Rêkopisów. G.Czy-
¿ewiczowa: Opowiadania rodzinne. Wybór listów i pamiêtników ro-
dzinnych, t.1, Dawne pokolenia: Szumanowie i Szczepanowscy.
Sygn.765214, s.117-149.
4. Biblioteka G³ówna Toruñ Dzia³ Rêkopisów. G.Czy¿ewiczo-
wa, op..cit. t.1, s.147-148.
5. Okoñ W., Wizerunki s³awnych pedagogów polskich. Wyd.
¯ak, 2000, s.351-372.
6. Kalendarium ¿ycia Karola Wojty³y. Opracowa³ ks.Adam
Boniecki MIC, Wydanie drugie, poprawione i uzupe³nione. Wyd.
Znak, Kraków, 2000, s.101
7. Biblioteka G³ówna UMK Toruñ, Dzia³ Rêkopisów. G.Czy-
¿ewiczowa: Opowiadania rodzinne. t.II. Stefan i Zofia Szumanowie:
Lata dwudzieste i trzydzieste. Rodzice. Pocz¹tki znajomo�ci. Okres
narzeczeñski. �lub. s.35
8. S³ownik biograficzny powstañców wielkopolskich 1918-1919
pod redakcj¹ naukow¹ Antoniego Czubiñskiego i Bogus³awa Pola-
ka. Wyd. Poznañskie. Poznañ, 2002, s.354-355.
