Trzeci Lubelski Konkurs Statystyczno-Demograficzny

z okazji Dnia Statystyki Polskiej

Projekt dofinansowany ze środków

Narodowego Banku Polskiego

Urząd Statystyczny

w Lublinie

Wyższa Szkoła Zarządzania

i Administracji w Zamościu

Polskie Towarzystwo

Statystyczne

Ruch naturalny ludności

Statystyka i Demografia

Ruch naturalny

Ruch naturalny to zawieranie i rozwiązywanie związków

małżeńskich oraz urodzenia i zgony.

Małżeńskość

Zawarcie małżeństwa lub związku małżeńskiego oznacza

w Polsce zawarcie związku między dwiema osobami płci

odmiennej, pociągające za sobą pewne wzajemne prawa i

obowiązki współmałżonków, ustalone w przepisach

prawnych i zwyczajowych.

Związki nie rejestrowane w księgach małżeństw to związki

kohabitacyjne (konkubinacie) – nie są objęte

sprawozdawczością statystyczną, która opiera się na danych

z ksiąg małżeństw.

Konkordat podpisany w 1993 roku między rządem RP a

Watykanem wprowadza równouprawnienie związku

zawartego w kościele rzymskokatolickim z cywilnym.

Małżeństwa wyznaniowe

Bieżąca sprawozdawczość statystyczna obejmuje wyłącznie

małżeństwa zawarte formalnie w świetle obowiązujących

przepisów prawnych. Od 2000 r. obok małżeństw zawartych

przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego (małżeństwa

świeckie) statystyka ujmuje także małżeństwa wyznaniowe.

Związek małżeński wyznaniowy jest to małżeństwo zawarte w

obecności przedstawiciela kościoła (duchownego) lub związku

wyznaniowego, przy spełnianiu warunków określonych

ustawą, podlegające prawu polskiemu i pociągające za sobą

takie same skutki cywilnoprawne jak małżeństwo zawarte

przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego.

Małżeństwa wyznaniowe

Małżeństwa wyznaniowe mogą być zawierane jedynie

w dziesięciu Kościołach i jednym Związku Wyznaniowym:

Kościół Katolicki,

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny,

Kościół Ewangelicko – Augsburski,

Kościół Ewangelicko – Reformowany,

Kościół Ewangelicko – Metodystyczny,

Kościół Chrześcijan Baptystów,

Kościół Adwentystów Dnia Siódmego,

Kościół Polskokatolicki,

Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich,

Kościół Starokatolicki Mariawitów,

Kościół Zielonoświątkowy.

Ogólny współczynnik zawierania małżeństw

gdzie:

ogólna liczba małżeństw zawartych w okresie t

Wartość poznawcza tego współczynnika jest ograniczona

gdyż nie uwzględnia zmian w strukturze wiekowej ludności

a zwłaszcza zmian liczby dzieci.

CL

MW

t

tm

tM

Współczynnik zawierania małżeństw w stosunku do

liczby ludności uprawnionej do zawierania związków

małżeńskich

CL

MW t

m 20

Małżeństwa w Polsce w 2008 roku

Szacuje się, że w 2008 r. zawartych zostało256 tys. nowych

związków małżeńskich, tj. prawie 2 tys. mniej niż rok wcześniej ale

o ponad 6 tys. małżeństw więcej niż rok wcześniej. Liczba nowozawiera-

nych małżeństw rosła od 2003 roku, jej spadek w minionym roku może

oznaczać - w perspektywie 2-3 lat - zahamowanie wzrostu liczby urodzeń.

Współczynnik zawierania małżeństw (liczony na 1000 ludności) spadł

o 0,1 pkt. do poziomu 6,7‰.

Częstość zawierania małżeństw w miastach jest podobna jak na wsi

(we wcześniejszych latach częstość zawierania małżeństw w miastach

była nieznacznie niższa w porównaniu z obszarami wiejskimi). Wśród

nowozawartych związków ok. 85% stanowią małżeństwa pierwsze,

tj. panien z kawalerami (podobnie jak na początku lat 90-tych).

Małżeństwa wyznaniowe, tj. zawarte w kościołach i jednocześnie

zarejestrowane w urzędach stanu cywilnego, stanowią około 70%

zawieranych prawnie związków.

Wiek nowożeńców

Na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat zdecydowanie zwiększył się wiek

osób zawierających małżeństwo. Na początku lat 90-tych – wśród

mężczyzn - ponad połowa nowożeńców była w wieku poniżej 25 lat,

w 2008 roku już tylko ¼; wśród kobiet udział ten zmniejszył się o ponad

1/3, tj. z 73 na 46%. Najczęściej mężczyźni żenią się „przed trzydziestką”;

w 2008 r. mediana wieku zawierania związku małżeńskiego wyniosła 27,7

roku t.j. o ponad lata więcej niż na początku lat 90 – tych. Panny młode

też są starsze, w 2008 roku mediana ich wieku wyniosła 25,4 lat, wobec

niepełna 23 lat na początku lat 90-tych. Nastąpiło przesunięcie grupy

wiekowej najczęstszego zawierania małżeństwa na 25-29 lat, jej udział

wynosi obecnie 44% (w 1990 r. – niespełna 14%).

Nowożeńcy w miastach są o ok. 1,5 roku starsi od mieszkających

na wsi (mężczyźni - o 1,4 roku, kobiety - o 1,7).

Szacuje się, że w końcu 2008 roku w Polsce istniało 8958 tys. małżeństw.

Nowożeńcy według wieku w latach 1990-2008

Nowożeńcy według wieku w latach 1990-2008

Wykształcenie nowożeńców

Zmieniła się także struktura wykształcenia nowożeńców

– w 2008 r. kobiety legitymowały się najczęściej wykształceniem

średnim - 42% (podobnie w 1990 r.) lub wyższym - 36% (w 1990 r.

– udział ten wynosił tylko 4%), zasadnicze zawodowe stanowiło

12% (w 1990 r. – 35%). Wśród mężczyzn – podobnie jak wśród

kobiet – największy był udział wykształcenia średniego 40%

(w 1990 r. – 28%), 26% zawierających związki małżeńskie

mężczyzn legitymowało się wykształceniem wyższym (5% na

początku lat 90-tych) natomiast udział mężczyzn z wykształceniem

zasadniczym zawodowym zawierających związki małżeńskie był

dwukrotnie większy niż u kobiet - 26% (51% w 1990 r.).

Przedstawione zmiany stanowią kolejny przykład przeobrażeń

zachodzących w zachowaniach ludzi młodych, którzy najpierw

inwestują w siebie – w edukacje, pracę a potem w rodzinę.

Rozwód i separacja

Rozwód oznacza rozwiązanie związku małżeńskiego

przez odpowiedni sąd w formie przypisanej prawem.

Konkordat podpisany w 1993 roku między rządem RP

a Watykanem wprowadza kategorię separacji.

Współczynnik rozwodów

CM

RW

t

tr

Rozwody w Polsce

W 2009r. wzrosła liczba rozwodów (o ponad 6 tys.); rozwiodło

się prawie 72 tys. par małżeńskich, współczynnik rozwodów wyniósł

1,9% (w 2008r - 1,7%o).

Liczba rozwodów zwiększała się systematycznie od wielkości ok. 40 tys.

w pierwszej połowie lat 90-tych, do 49 tys. w 2003r.; w latach 2004-

2006 odnotowano jej gwałtowny wzrost do 72 tys.; kolejne lata

przyniosły spadek do 65 tys. orzeczeń. Ale rok 2009 to ponowny wzrost

W 2008 roku na każde 10 tys. istniejących małżeństw 73 zostały

rozwiązane na drodze sądowej. W miastach intensywność rozwodów jest

prawie trzykrotnie wyższa niż na wsi (odpowiednio: 96 i 37 na 10 tys.).

Cechy rozwodzących się małżeństw

Rozwiedzeni małżonkowie przeżywają ze sobą - średnio

- ok. 14 lat (staż małżeński nieznacznie się wydłuża).

W 2008r. średni wiek mężczyzn w momencie rozwodu to 40 lat

i największa grupa z nich legitymowała się wykształceniem

zasadniczym zawodowym (40%)

Wykształceniem średnim legitymowało się 30% rozwodzących się

mężczyzn a wyższym 15%.

Rozwodzące się kobiety były o ok. 2,5 roku młodsze niż mężczyźni

i najczęściej posiadały wykształcenie średnie 39%, wykształcenie

zasadnicze zawodowe posiadało 25% rozwodzących się kobiet a

wyższe 23%.

Przyczyny rozwodów

W ponad 2/3 przypadków powództwo o rozwód wnosi

kobieta. Natomiast orzeczenie rozwodu z winy żony

następuje w niewiele ponad 3% przypadków (wina męża

orzekana jest w 20% rozwodów), ale przeważnie - ponad

70% rozwodów - sąd nie orzeka winy. Najczęściej

jako przyczynę rozwodu małżonkowie deklarują

niezgodność charakterów (1/3 wszystkich rozwodów),

kolejne przyczyny to zdrada lub trwały związek uczuciowy

z inną osobą (26%) oraz alkoholizm (1/5 rozwodów).

Dzieci w rozwodzących się małżeństwach

Wśród rozwiedzionych w 2008r. małżeństw ok.

60% wychowywało prawie 40 tys. nieletnich

dzieci (będących w wieku do 18 lat). Najczęściej (56%

przypadków) sąd przyznaje opiekę nad dziećmi

wyłącznie matce, wyłącznie ojcu jedynie w niespełna

4% przypadków, a 38% rozwiedzionych małżeństw

wychowuje dzieci wspólnie.

Rozpad małżeństw w latach 1990-2008

Lp KRAJE Lata

Na 1000 ludności Lata

Odsetek małżeństw

pierwszych kobieta

(%)

Lata

Rozwody na 1000

zawartych

małżeństw małżeństwa rozwody

1 Belgia Belgium 2007 4.3 2.8 2003 46.0 2007 660

2 Hiszpania Spain 2007 4.5 2.8 2002 60.0 2007 627

3 Węgry Hungary 2007 4.1 2.5 2007 78.8 2007 616

4 Austria Austria 2007 4.3 2.5 2007 75.3 2007 570

5 Luksemburg Luxemburg 2007 4.1 2.3 2007 75.7 2007 562

6 Bułgaria Bulgaria 2007 3.9 2.1 2007 88.6 2007 552

7 Portugalia Portugal 2007 4.4 2.4 2007 85.7 2007 545

8 Republika Czeska Czech Republic 2007 5.5 3.0 2007 73.5 2007 545

9 Rosja Russian Federation 2007 8.9 4.8 - - 2007 543

10 Estonia Estonia 2007 5.2 2.8 2007 72.7 2007 542

... ............... ... ... ... ... ... ... ...

29 Polska Poland 2007 6.5 1.7 2007 89.9 2007 268

30 Grecja Greece 2007 5.5 1.2 2007 88.7 2007 212

31 Serbia Serbia 2007 5.6 1.2 2007 87.7 2007 210

32 Chorwacja Croatia 2007 5.2 1.1 2007 91.4 2007 207

33 Włochy Italy 2007 4.2 0.8 2004 60.0 2007 196

34 Rumunia Romania 2007 8.8 1.7 2007 88.9 2007 192

35 Irlandia Ireland 2007 5.2 0.8 - - 2007 154

36 Turcja Turkey 2007 9.1 1.3 2007 92.0 2007 148

37 Czarnogóra Montenegro 2007 6.4 0.7 2007 95.9 2007 113

38 Macedonia Macedonia 2007 7.6 0.7 2007 92.9 2007 91

39 Bośnia i Hercegowina

Bosnia and Herzegovina 2007 6.1 0.5 2007 89.7 2007 78

Separacje w Polsce

Procedura prawnego orzekania o separacji została wprowadzona

w Polsce w końcu 1999 roku. Liczba orzekanych sądownie

separacji wzrastała bardzo szybko (od ok. 1,3 tys. w 2000 r.

do 11,6 tys. w 2005 r.). Od w 2006 r. następuje spadek

liczby separacji – szacuje się, że w 2009 r. orzeczono ich

niespełna 3,5 tys.

Co roku odnotowuje się też kilka przypadków zniesienia

separacji, tj. powrotu do małżeństwa, jednakże większość

pozostających w prawnej separacji małżeństw wnosi o rozwód.

Definicja urodzenia

W dniu 1.07.1994 r. została w Polsce wprowadzona definicja urodzenia (i zgonu) zgodna z rekomendowaną od wielu lat przez Światową Organizację Zdrowia, która głosi, że żywe urodzenie jest to całkowite wydalenie lub wydobycie z ustroju matki noworodka, niezależnie od czasu trwania ciąży, który po takim wydaleniu lub wydobyciu oddycha lub wykazuje jakiekolwiek oznaki życia (jak czynność serca, tętnienie pępowiny lub wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli). Każdy taki noworodek jest uznawany za żywo urodzonego. Do celów statystyki dokumentacja medyczna obejmuje wszystkie płody i noworodki, które w chwili urodzenia ważyły co najmniej 500 g lub gdy nie jest znana masa urodzeniowa, ale zostały wydalone lub wydobyte z organizmu matki po co najmniej 22 tygodniach trwania ciąży lub gdy mierzą co najmniej 25 cm.

Martwe urodzenie (zgon płodu)

Martwe urodzenie (zgon płodu) jest to zgon następujący przed

całkowitym wydaleniem lub wydobyciem dziecka z ustroju matki,

niezależnie od czasu trwania ciąży. W polskiej statystyce od 1994 r.

ogólna liczba urodzeń składa się z dwu zbiorowości: urodzeń

żywych i martwych.

Urodzenie noworodka niezdolnego do życia z oznakami życia jest

rejestrowane obecnie jako urodzenie żywe i jednocześnie jako zgon

niemowlęcia. Natomiast urodzenie noworodka niezdolnego do życia

bez oznak życia jest rejestrowane jako urodzenie martwe.

Rodność (natężenie urodzeń)

Przez rodność należy rozumieć natężenie urodzeń w badanej

zbiorowości w określonym czasie.

Współczynnik urodzeń (rodności) – surowy współczynnik

urodzeń

CL

UW

t

tu

Płodność kobiet

Przez pojecie płodności rozumiemy natężenie urodzeń

w badanej populacji kobiet będących w wieku rozrodczym.

W polskiej praktyce statystycznej przyjmuje się, że kobiety

wchodzą w wiek rozrodczy po ukończeniu 15 roku życia i trwają

w nim do ukończenia 49 roku życia. Biologiczne granice wieku

rozrodczego kobiet mogą odbiegać od podanych; istnieje też

pewien odsetek kobiet bezpłodnych – zatem nieodzowne jest

zastosowanie rozwiązania umownego.

Ogólny współczynnik płodności

stan liczebny kobiet w wieku 15 – 49 lat w połowie

badanego okresu (np. dla roku t stan w dniu 30.06) lub

średnia liczba kobiet w wieku 15 – 49 lat w okresie t

4915K

CK

UW t

pł 4915

Współczynnika płodności małżeńskiej

W Polsce dzieci pozamałżeńskie stanowią ok. 12% rocznej

liczby urodzeń stąd też celowe jest obliczanie współczynnika

płodności małżeńskiej

Cząstkowe współczynniki płodności

Cząstkowe współczynniki płodności według wieku matki,

zazwyczaj w pięcioletnich przedziałach czasowych, jak również

według kolejnych numerów urodzenia dziecka.

Przy ocenie ogólnych i cząstkowych współczynników płodności

duże znaczenie ma stosowanie metody standaryzacji

współczynników.

Zmienne bezpośrednie

wpływające na poziom urodzeń i zgonów

dzielimy na:

wymierne, których wielkości można wyrazić liczbowo,

a nawet wyznaczyć przybliżone trendy,

niewymierne (bądź trudno wymierne), których siłę

oddziaływania nie zawsze udaje się wyrazić liczbowo, ale można

określić w jakim kierunku działała w przeszłości i może działać

w przyszłości.

Zmienne wymierne

1). Opisujące poziom i natężenie urodzeń

- liczbę i strukturę kobiet w wieku rozrodczym

- liczbę zawieranych małżeństw i strukturę nowożeńców

według wieku

- liczbę oraz strukturę wieku migrantek ze wsi do miast

- wzorzec płodności

2). Opisujące poziom i natężenie zgonów

- liczbę i strukturę ludności według wieku i płci

- wzorzec umieralności według wieku i płci

- wzorzec umieralności według przyczyn zgonów

Zmienne niewymierne

wpływające na poziom i natężenie urodzeń

- polityka zatrudnienia, zwłaszcza stopień aktywizacji

zawodowej kobiet

- poziom wykształcenia społeczeństwa

- perspektywy wychowania i wykształcenia w powiązaniu

z warunkami życia ludności

- system płac, dodatków rodzinnych i innych bodźców

ekonomicznych

- warunki mieszkaniowe

- dostępność środków antykoncepcyjnych

- działanie przepisów prawnych dopuszczających

przerywanie ciąży

- wierzenia religijne

Wzorzec płodności lub umieralności

Rozkład współczynników cząstkowych według wieku,

płci i innych cech demograficznych.

Współczynniki dzietności w latach 1990-2008

Płodność naturalna

Przez płodność naturalną należy rozumieć płodność małżeńską

wynikającą z braku stosowania jakichkolwiek metod zapobiegania

i przerywania ciąży, czy też świadomych działań zmierzających do

kontrolowania płodności w zależności od liczby już posiadanych dzieci.

Koncepcję płodności naturalnej, wprowadzoną do demografii przez

L. Henry’ego w 1953 roku, a zwłaszcza rozkład cząstkowych

współczynników płodności naturalnej, uznano za ważny wzorzec

przydatny w analizie zmian płodności.

Płodności naturalnej przypisuje się wyznaczenie wartości maksymalnych,

biologicznie możliwych do osiągnięcia, w normalnej zdrowej zbiorowości

ludzi, odbywających regularne stosunki seksualne w ciągu całego okresu

rozrodczego bez jakichkolwiek działań zmierzających do ograniczenia

liczby potomstwa.

Model płodności Ohadike

P. O. Ohadike stworzył model, w którym występują tylko

trzy zmienne wyjaśniające płodność naturalną:

Zawieranie małżeństw (małżeńskość)

Stosunki płciowe

Warunki społeczno – strukturalne i warunki społeczno –

ekonomiczne

Model płodności Ohadike

Zmienne związane z małżeńskością to:

- wiek w momencie zawarcia małżeństwa,

- wiek w chwili pierwszego stosunku płciowego,

- zwyczaje okresu macierzyńskiego,

- małżeństwa dzieci,

- rozwody,

- wdowieństwo,

- ponowne związki.

Model płodności Ohadike

Zmienne dotyczące stosunków płciowych są związane z:

- kontrolą stosunków przedmałżeńskich,

- abstynencją,

- karmieniem piersią (niedopuszczanie do stosunków w tym

okresie - „lactation taboo"),

- powrotem miesiączkowania,

- wiekiem matki w chwili rodzenia ostatniego dziecka.

Model płodności Ohadike

Zmienne związane z warunkami społeczno – ekonomicznymi

obejmują:

- rolę pokrewieństwa i społecznej organizacji w związku

ze zmiennymi związanymi z małżeńskością,

- preferencje dla posiadania synów,

- zależność od dorosłych dzieci,

- umieralność (zwłaszcza niemowlęca),

- ciąża i poród.

Ale także sytuacja materialna społeczeństwa.

Rozkład cząstkowych współczynników płodności

naturalnej według średniego wieku zawierania

małżeństw

T.J. Trussell, J. Menken i A.J. Coale

Hutterowcy

Najwyższa zarejestrowana dzietność dotyczy wybranej grupy

ludności z Ameryki Północnej o nazwie hutterowcy (13,7 dziecka

średnio na l kobietę w ciągu 35 lat trwania wieku rozrodczego).

Hutterowcy wywodzą się z radykalnego bractwa religijnego, które

powstało w Europie Centralnej w XVI w. Wysuwali oni w religii na

plan pierwszy treści moralne i podporządkowywali życie ich

nakazom. Hutterer Jacob (?-1536), przywódca niemieckich

anabaptystów, działał w Niemczech i na Morawach, gdzie zyskał

zwolenników (hutterowcy) i zorganizował gminy anabaptystów

oparte na zasadzie wspólnej własności; prześladowany, spalony

na stosie. W końcu XVIII w. hutterowcy, uciekając przed religijnymi

prześladowaniami, wyemigrowali do Europy Wschodniej (ówczesnej

Rosji). Stamtąd jednak w końcu XIX w. wyemigrowali do Ameryki,

aby uniknąć poboru do wojska, gdyż ich religia zakazywała udziału

w wojnach. Ich potomkowie żyją dziś w małych rolnych koloniach

w północno-wschodniej części Stanów Zjednoczonych i w Kanadzie.

Cząstkowe współczynniki płodności małżeńskiej

w wybranych zbiorowościach charakteryzujących się

naturalną płodnością

Ludność Okres

Grupa wieku Wsp.

dzietności

małżeńskiej 15-19 lat 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 lat

Hutterowcy 1920-1929 574 554 510 450 397 219 38 13,7

Genewa 1600-1649 419 525 485 429 287 141 16 11,5

Kanada XVII w. 453 511 479 478 413 218 24 12,9

Kanada XVIII w. 498 509 496 484 410 231 30 13,3

Grenlandia 1952-1955 568 458 356 285 253 120 18 10,3

1956-1960 468 442 396 309 231 124 18 9,9

Islandia 1853-1855 348 623 511 467 387 165 30 12,7

1891-1900 398 430 416 361 265 155 17 10,2

Zmiany liczby urodzeń w Polsce

W latach 1984-2003 z roku na rok rodziło się coraz mniej dzieci, rok 2008

jest już piątym z kolei, w którym odnotowano większą liczbę urodzeń

w stosunku do roku 2003 – najbardziej niekorzystnego dla rozwoju

demograficznego. Szacuje się, że w 2009 r. urodziło się ok. 425 tys.

dzieci, tj. o ponad 40 tys. więcej niż w 2007 r., ale o 30% mniej niż

w 1990 r. i ponad 40% mniej niż w 1983 r., który był szczytowym rokiem

ostatniego wyżu demograficznego (723 tys. urodzeń). W 2009 r.

współczynnik urodzeń wyniósł 11,2‰ ale był o około 3 punkty niższy niż

w 1990 r. i o 9 punktów niższy niż w roku 1983.

Zwiększenie natężenia urodzeń ma miejsce zarówno wśród rodzin

zamieszkałych w miastach, jak i na wsi – z niewielką przewagą dla

ludności miejskiej, ale współczynnik urodzeń na wsi jest w dalszym ciągu

wyższy.

Urodzenia w Polsce w latach 1946-2009.

Wyże i niże demograficzne

Zmiany urodzeń w Polsce w latach

1980 - 2009

696682

705724

702

680

638

608590

564548 548

515

494481

433 428413

396382 378

368353 351 356 364

374388

415425

300,0

350,0

400,0

450,0

500,0

550,0

600,0

650,0

700,0

750,0

1980

1982

1984

1986

1988

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

Urodzenia w 2009 roku

Według wstępnych danych w 2009r. zarejestrowano ponad

425 tys. urodzeń żywych, co oznacza wzrost o ok. 11 tys.

w stosunku do 2008r.; współczynnik urodzeń wyniósł 11,2‰

(o 0,3 pkt więcej niż w roku poprzednim, ale o 8,5 pkt mniej

niż w 1983 r.).

Zwiększenie natężenia urodzeń ma miejsce zarówno wśród

rodzin zamieszkałych w miastach, jak i na wsi; w 2008r.

współczynnik urodzeń w mieście wynosił 10,4‰, a na wsi -

11,6‰.

Urodzenia żywe według wieku matki (w%)

w latach 1980-2008

Depresja urodzeniowa w Polsce

Wzrost liczby urodzeń obserwowany jest już szósty z kolei rok (od 2004 r.) – nie oznacza to jednak boomu urodzeniowego. Należy podkreślić, że odnotowana w minionym roku liczba urodzeń jest w dalszym ciągu mniejsza - o ok. 40% - w stosunku do wielkości rejestrowanych podczas ostatniego wyżu demograficznego. W 1983r. - ostatnim, łączonym z boomem urodzeniowym - urodziło się 724 tys. dzieci. Rosnąca obecnie liczba urodzeń jest echem wyżu demograficznego z pierwszej połowy lat 80-tych i jest determinowana z wejściem w wiek najwyższej płodności kobiet urodzonych w latach 1979-1985. Dodatkowo na wzrost składa się także bieżąca realizacja planów rodzicielskich, które wcześniej były odkładane (przez osoby urodzone w latach 70-tych ub. wieku). W 2008r. współczynnik dzietności wynosił 1,39, co oznacza wzrost (o 0,17 pkt) w stosunku do odnotowanego w 2003 r., w którym wskaźnik ten był najniższy od ponad 50 lat, ale także oznacza, że jest on w dalszym ciągu niższy o ok. 0,75 pkt od wielkości optymalnej określanej jako korzystna dla stabilnego rozwoju demograficznego. Najbardziej korzystną sytuację demograficzną określa współczynnik dzietności kształtujący się na poziomie 2,1-2,15, tj. gdy w danym roku na 10 kobiet w wieku 15-49 lat przypada średnio 21 urodzonych dzieci, obecnie - 14 dzieci.

Urodzenia według płci w Polsce w latach 1950-2008

Lata

Na 1000

żywo

urodzonych

przypadało

chłopców

Na 1000

żywo

urodzonych

dziewcząt

przypadało

chłopców

Na 1000

żywo

urodzonych

przypadało

chłopców

Na 1000

żywo

urodzonych

dziewcząt

przypadało

chłopców

Na 1000

żywo

urodzonych

przypadało

chłopców

Na 1000

żywo

urodzonych

dziewcząt

przypadało

chłopców

ogółem miasta wieś

1950 517 1070 519 1079 516 1066

1960 518 1075 519 1078 517 1073

1970 516 1067 512 1063 517 1070

1980 513 1054 513 1053 513 1055

1990 514 1058 515 1062 513 1054

2000 515 1062 516 1068 513 1054

2005 514 1059 515 1064 513 1052

2008 514 1057 513 1052 515 1062

Sezonowość urodzeń w Polsce w 2008 roku. Przeciętna

miesięczna=100 (wyeliminowano wahania wynikające z nierównej

liczby dni w miesiącu)

101 98 94102

98103

108103

111

9890

95

0

100

Sty

czeń

Luty

Marz

ec

Kw

iecie

ń

Maj

Czerw

iec

Lip

iec

Sie

rpie

ń

Wrz

esie

ń

Paździe

rnik

Lis

topad

Gru

dzie

ń

Zmiany wzorca płodności

Przeobrażenia demograficzne (rozpoczęte już w latach 90-tych

ub. wieku) spowodowały między innymi przesunięcie najwyższej

płodności kobiet z grupy wieku 20-24 lata do grupy 25-29 lat,

a także znaczący wzrost płodności w grupie wieku 30-34 lata

(realizacja „odłożonych" urodzeń). W konsekwencji nastąpiło

podwyższenie średniego wieku rodzenia dziecka, który w 2008r.

wyniósł ponad 28 lat (wobec niespełna 26 lat na początku lat

90-tych), jak i średniego wieku urodzenia pierwszego dziecka -

prawie 26 lat w 2008. (ok. 23 lata w latach 90-tych).

Zmiany wzorca płodności według wykształcenia

Zmieniła się także struktura poziomu wykształcenia matek.

W 2008r. - w stosunku do początku lat 90-tych - odsetek matek

z wykształceniem wyższym wzrósł ponad sześciokrotnie (z 6%

do 34%), natomiast istotnie zmniejszył się odsetek kobiet z

wykształceniem podstawowym i bez wykształcenia (z 18% do

niespełna 7%).

Obserwowane zmiany to efekt wyboru, jakiego dokonują ludzie

młodzi decydując się najpierw na osiągnięcie określonego

poziomu wykształcenia oraz stabilizacji ekonomicznej, a dopiero

potem (około 30-tki) na założenie rodziny oraz jej powiększanie.

Urodzenia żywe na 1000 ludności w 2007 roku

16,2

14,6

12,9

12,7

12,4

11,8

11,7

11,7

11,4

11,3

10,2

10,2

9,7

9,7

9,6

9,5

9,2

8,3

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18

Irlandia

Islandia

Francja

Wielka …

Norwegia

Estonia

Dania

Szwecja

Belgia

Rosja

Polska

Ukraina

Portugalia

Węgry

Litwa

Włochy

Austria

Niemcy

Urodzenia pozamałżeńskie

Dzietność kobiet w istotnym stopniu determinuje liczba zawieranych

związków małżeńskich. Obecnie ponad 80% dzieci rodzi się w

rodzinach tworzonych przez prawnie zawarte związki małżeńskie,

przy czym prawie połowa dzieci rodzi się w okresie pierwszych

trzech lat trwania małżeństwa rodziców. Jednocześnie od kilkunastu

lat systematycznie rośnie odsetek urodzeń pozamałżeńskich.

Na początku lat 90-tych ze związków pozamałżeńskich rodziło się

ok. 6-7% dzieci, zaś w ostatnich latach ok. 20%. Odsetek ten jest

zdecydowanie wyższy w miastach - w 2008 r. wynosił prawie 23%,

na wsi - prawie 16%.

Rosnący współczynnik dzietności pozamałżeńskiej może oznaczać,

że zwiększa się liczba rodzin tworzonych przez związki partnerskie

lub wzrasta liczba matek samotnie wychowujących dzieci,

tworzących rodziny niepełne.

Zmiany liczby urodzeń pozamałżeńskich w Polsce

554

702

552

380416

28 33 34 4682

5,0 4,76,2

12,1

19,8

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

0

100

200

300

400

500

600

700

800

1970 1980 1990 2000 2008

Urodzenia ogółem (tys. dzieci) Urodzenia pozamałżeńskie (tys. dzieci) % (prawa skala)

63.8

54.8

54.5

51.7

50.8

50.2

46.1

43.7

43.0

40.6

34.5

33.6

33.2

30.8

22.3

21.8

21.2

20.7

19.5

16.2

15.6

12.6

11.5

5.8

26.7

28.0

28.4

28.8

29.2

37.5

38.3

39.0

39.5

57.9

0.0 10.0 20.0 30.0 40.0 50.0 60.0 70.0

Islandia Iceland

Estonia Estonia

Szwecja Sweden

Norwegia Norway

Francja France

Słowenia Slovenia

Bułgaria Bulgaria

Dania Denmark

Wielka Brytania

Łotwa Latvia

Finlandia Finland

Niderlandy Netherlands

Belgia Belgium

Austria Austria

Węgry Hungary

Republika Czeska

Portugalia Portuga

Irlandia Ireland

Niemcy Germany

Litwa Lithuania

Słowacja Slovakia

Hiszpania Spain

Rosja Russian Federation

Rumunia Romania

Serbia Serbia

Ukraina Ukraine

Białoruś Belarus

Włochy Italy

Polska Poland

Szwajcaria Switzerland

Czarnogóra Montenegro

Macedonia Macedonia

Chorwacja Croatia

Grecja Greece

Urodzenia pozamałżeńskie w % 2007 roku

Urodzenia na 1000 mieszkańców w ciągu roku

Polityka pronatalistyczna w Europie

W Niemczech każda kobieta, która urodzi dziecko, otrzymuje becikowe.

Ale nie w formie jednorazowej wypłaty, tylko w postaci tzw. Elterngeld,

czyli „pieniędzy rodziców” – od 300 do 1,8 tys. euro miesięcznie.

Becikowe nalicza się, określając 67 proc. dochodów rodziców z

poprzedniego roku. Otrzymują oni świadczenie przez 12 – 14 miesięcy od

narodzin dziecka. Szwedzcy rodzice przez 480 dni urlopu wychowawczego

dostają co miesiąc zasiłek w wysokości 80 proc. zarobków. Wszystkie

dzieci od roku do pięciu lat mają zapewnione miejsce w przedszkolu.

We Francji za pierwsze dziecko rodzice otrzymują 350 euro dotacji

miesięcznie, za drugie 520, a za trzecie aż 750 euro. Po urodzeniu

trzeciego dziecka kobiety mogą pracować na pół etatu, ich pensja jest

dofinansowana przez państwo. Urlop wychowawczy trwa tam pół roku

w przypadku pierwszego dziecka, do trzech lat przy trzecim dziecku.

Definicja zgonu

Wprowadzona w Polsce w dniu 1 lipca 1994 r. nowa definicja zgonu jest zgodna z definicją rekomendowaną przez Światową Organizację Zdrowia. Zgonem — zgodnie z tą definicją — jest trwałe, czyli nieodwracalne ustanie czynności narządów niezbędnych do życia, konsekwencją czego jest ustanie czynności całego ustroju. Umieralność jest równoznaczna z pojęciem natężenia zgonów, wyrażającym stosunek liczby zgonów ogółem do liczby ludności. Śmiertelność oznacza natężenie zgonów z powodu określonej choroby, tj. stosunek liczby osób zmarłych do liczby osób, które zachorowały na tę chorobę.

Umieralność

Ogólny współczynnik zgonów, zwany czasami surowym

współczynnikiem zgonów dla podkreślenia, że na jego wielkość

mają wpływ zarówno zmiany w poziomie umieralności ludności

w poszczególnych grupach wieku i płci oraz zmiany struktury

ludności według płci i wieku, jest powszechnie stosowaną miarą

umieralności. Obrazuje on rzeczywisty poziom ogólnej

umieralności, będący wypadkową działania czynników nań

wpływających. Ponadto współczynnik zgonów jest jednym

z elementów określających współczynnik przyrostu naturalnego

ludności.

Umieralność niemowląt

Analiza przemian zachodzących w umieralności niemowląt bardzo często jest prowadzona na podstawie współczynników umieralności oraz współczynników umieralności neonatalnej i postneonatalnej. Umieralność neonatalna wyraża stosunek zgonów noworodków liczących nie więcej niż 28 dni (niekiedy jeden miesiąc) do ogólnej liczby urodzeń żywych. Umieralność postneonatalna wyraża stosunek zgonów niemowląt (liczących więcej niż 28 dni, ale mniej niż l rok) do ogólnej liczby urodzeń żywych. Podział ten wiąże się w pewnym stopniu z endogeniczną i egzogeniczną umieralnością niemowląt. Umieralnością endogeniczną nazywamy tę, która jest ściśle związana z wewnętrzną kondycją jednostek, z życiem wewnątrzmacicznym i okolicznościami porodu, a więc umieralność spowodowaną wrodzonymi wadami, wątłością wrodzoną czy też wcześniactwem lub uszkodzeniami przy porodzie. Umieralność egzogeniczna ma swoje źródło w styczności niemowląt z otoczeniem i jest prawie wyłącznie spowodowana chorobami zakaźnymi albo brakiem higieny, złym odżywianiem lub wypadkami.

Aborcja w Europie

Aborcja w Europie

W Unii Europejskiej co 27 sekund dokonuje się aborcji. Do tego

rozpada się instytucja małżeństwa. Eksperci są przerażeni.

3200 aborcji przeprowadza się każdego dnia w krajach Unii.

W krajach Unii rocznie przeprowadza się 1,2 mln zabiegów

usuwania ciąży. To tyle, ile wynosi populacja Malty i Luksemburga

razem wziętych – stwierdza raport niezależnego hiszpańskiego

Instytutu Polityki Rodzinnej. Dokument wskazuje na poważny

kryzys demograficzny na naszym kontynencie. Przyrost naturalny

stale się obniża, a w krajach Europy mieszka już więcej emerytów

niż dzieci.

Zmiany liczby zgonów w Polsce

Wstępne dane wskazują, że w 2009 r. zmarło ponad 387 tys.

osób, co oznacza prawie 8 tys. więcej niż w 2008 r.;

współczynnik umieralności wzrósł o 0,2 pkt do poziomu 10,1‰.

Po okresie spadku umieralności w latach 1992-2002 (wyjątek

stanowił rok 1999), od 2003r. obserwuje się wzrost liczby zgonów

- przy stosunkowo stałym tempie tego wzrostu. W ogólnej liczbie

osób zmarłych ok. 47% stanowią kobiety.

Zmiany liczby zgonów w Polsce

w latach 1980 – 2008 (tys. osób)

353

332

338

352

368

384

379381

373

383

390

406

395392

386 386 386

380

375

381

368

363

360

365364

368 369

377379

387

320

330

340

350

360

370

380

390

400

410

1980

1982

1984

1986

1988

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

Sezonowość zgonów w Polsce w 2008 roku W liczbach wyrównanych – przeciętna miesięczna = 100

111

95

111

101 10192 95 94 92

10395

110

0

100

Sty

czeń

Luty

Marz

ec

Kw

iecie

ń

Maj

Czerw

iec

Lip

iec

Sie

rpie

ń

Wrz

esie

ń

Paździe

rnik

Lis

topad

Gru

dzie

ń

Przyczyny zgonów

Do głównych przyczyn zgonów w Polsce należą choroby układu

krążenia i choroby nowotworowe oraz urazy i zatrucia. W zakresie

umieralności z powodu chorób układu krążenia obserwuje się

istotną poprawę, obecnie stanowią one przyczynę ponad 45%

wszystkich zgonów, a w 2000r. - prawie 48%.

Niekorzystnym zjawiskiem jest bardzo szybki wzrost liczby

zgonów powodowanych chorobami nowotworowymi do

26% ogółu zgonów 2008r., przy jednoczesnym wzroście liczby

nowych zachorowań; w 2000r. stanowiły one 23% zgonów.

Urazy i zatrucia są przyczyną prawie 7% wszystkich zgonów.

Zgony niemowląt

W 2009r. zarejestrowano 2,4 tys. zgonów dzieci w wieku poniżej 1 roku

życia (podobnie jak przed rokiem). Pozytywny, obserwowany nieprzerwanie

trend malejącej umieralności niemowląt potwierdza współczynnik wyrażający

liczbę zgonów niemowląt na 1000 urodzeń żywych, który w minionym roku

wyniósł 5,6‰ (na początku tego wieku ok. 8‰).

W ogólnej liczbie zmarłych niemowląt ponad 70% umiera przedukończeniem

pierwszego miesiąca życia (w okresie noworodkowym), w tym ok. połowa

w okresie pierwszego tygodnia życia. Przyczyną ponad połowy zgonów

niemowląt są choroby i stany okresu okołoporodowego, czyli powstające

w trakcie trwania ciąży matki i w okresie pierwszych 6 dni życia noworodka,

kolejną 1/3 zgonów stanowią wady rozwojowe wrodzone, a pozostałe są

powodowane chorobami nabytymi w okresie niemowlęcym lub urazami.

Podobnie jak ogólny współczynnik zgonów niemowląt także współczynnik

umieralności okołoporodowej (urodzenia martwe i zgony niemowląt w wieku

0-6 dni na 1000 urodzeń żywych i martwych) wykazuje tendencję spadkową; w

2008r. wynosił 7,6‰, zaś na początku tego stulecia wynosił prawie 10‰.

Zgony niemowląt na 1000 urodzeń żywych

w latach 1980-2008

Zgony dzieci

Stałemu spadkowi umieralności niemowląt w Polsce towarzyszy także stały spadek umieralności dzieci w wieku 1-14 lat. Szczególnie niska jest umieralność dzieci w wieku 5-14 lat, zwłaszcza w porównaniu z kolejnymi 5-letnimi grupami wieku. W 2008 r. na każde 100 tys. dzieci w wieku 1-14 lat umarło 18, a w 2000 r. - 22 dzieci. Umieralność dzieci i młodzieży zamieszkałej na wsi jest zdecydowanie wyższa niż mieszkańców miast -szczególnie wśród nastolatków. Najczęstszą przyczyną umieralności dzieci i młodzieży stanowiącą ponad połowę wszystkich zgonów są urazy i zatrucia, którym częściej ulegają chłopcy. Niepokojącym jest wzrost liczby samobójstw wśród dzieci i młodzieży (w wieku 5-19 lat), na początku lat 90-tych stanowiły ok. 10% zgonów w wyniku urazów, obecnie - już ponad 20%. Kolejnymi przyczynami zgonów w tej grupie wieku są nowotwory, które stanowią prawie 13% wszystkich zgonów, następnie wady rozwojowe wrodzone (szczególnie w grupie 1 -4 lata) oraz - coraz częściej - choroby układu nerwowego (ok. 7%).

Zgony według przyczyn w latach 1990-2008

Odsetek pacjentów, którzy po leczeniu nowotworu przeżyli co najmniej pięć lat

Narząd 1974 - 1976 1983 - 1985 1995 -2005

Najlepsze rokowania

Prostata 67 75 100

Tarczyca 92 94 97

Jądra 79 91 96

Skóra (czerniak) 80 78 92

Pierś 75 78 88

Najgorsze rokowania

Trzustka 3 3 4

Wątroba 4 6 9

Przełyk 5 8 15

Płuca 13 14 15

Żołądek 15 17 23

(Osobę, która po kuracji przeżyje pięć lat, uznaje się za wyleczoną z nowotworu. Dane pochodzą z USA, gdzie leczenie raka jest szczególnie zaawansowane)

Źródło: American Cancer Society, Cancer Facts and Figures, 2006, za: Walewski P., Gorycz zwycięstwa, Polityka nr 13 (2598), 31 marca 2007, s. 4

Mniej mężczyzn choruje na raka płuc, a kobiety rzadziej umierają z powodu

raka piersi. To dobre wieści z raportu na temat nowotworów.

Zła wiadomość - wszyscy coraz częściej zapadamy na raka jelita grubego

Choroby nowotworowe w Europie

Według "Annals of Oncology" w Europie w 2006 r. chorobę

nowotworową wykryto u 3,2 mln osób, u 300 tys. więcej niż

dwa lata wcześniej.

Najczęściej diagnozowano raka piersi, jelita grubego i płuc.

Szacuje się, że w ub. roku z powodu nowotworów zmarło

1,7 mln Europejczyków. Zabijały głównie rak płuc, jelita

grubego, piersi.

Otyłość – choroba przyszłości

Krzywe oczekiwanej długości życia, które w krajach rozwiniętych wciąż jeszcze lekko idą w górę, niedługo załamią się i zaczną spadać. Sprawi to światowa epidemia otyłości. O ile jeszcze w połowie lat 80 ludzi chorobliwie otyłych było w USA stosunkowo niewielu, o tyle dziś cała Ameryka dosłownie topi się w tłuszczu. W Luizjanie, Missisipi i Wirginii Zach. otyłych jest ponad 30 proc. obywateli, a w kolejnych 19 stanach co czwarta osoba dźwiga wiele nadprogramowych kilogramów. Niewiele lepiej jest w Europie. Na Starym Kontynencie rzadziej widać co prawda monstra ważące 200-250 kg, co w USA wcale nie jest rzadkością, ale trendy epidemiologiczne są, niestety, podobne. 20 lat temu odsetek otyłych Europejczyków w większości krajów nie przekraczał 5-10 proc. (wyjątek stanowiła Finlandia). Dziś chorobliwie otyły jest co czwarty Grek i Chorwat, co piąty Niemiec, Anglik, Czech, Węgier i Fin. Wśród kobiet przodują Greczynki, Portugalki i Finki. Epidemia otyłości nie oszczędziła nawet zdrowo jedzącego i przywiązującego wagę do wyglądu społeczeństwa francuskiego. W 2005 r. otyłych było 14 proc. Francuzów, w 2010 r. będzie ich już 17,5 proc.

Śmiertelna epidemia otyłości w Europie

Otyłość wśród dzieci

Najgorsze jest to, że dodatkowe kilogramy coraz częściej dotyczą

nastolatków, a także dzieci. W roku 2000 aż 1,1 mld młodych ludzi

do 18. roku życia cierpiało na nadwagę (ich indeks masy ciała, czyli BMI,

przekraczał 25), a 300 mln było chorobliwie otyłych (BMI

powyżej 30). Wystarczyło zaledwie pięć lat, by wskaźniki te stały się

jeszcze bardziej dramatyczne. W 2005 r. na świecie żyło 1,5 mld

dzieci do 15. roku życia z nadwagą i aż 414 mln otyłych! W Hiszpanii

nadwagę ma dziś co trzecie dziecko w wieku 7-11 lat.

A przecież otyłość to nie tylko problem kosmetyczny - to poważne

zagrożenie zdrowotne. Coraz więcej dzieci przed 10. rokiem życia

zapada na uszkadzającą naczynia krwionośne cukrzycę typu 2 związaną

z otyłością (do niedawna chorowały najczęściej na

uwarunkowaną genetycznie cukrzycę typu 1). - Co oznacza cukrzyca

typu 2 u dziesięciolatka? To, że jego naczynia krwionośne wyglądają

jak u 50-letniego mężczyzny.

Otyłość – co dalej

Scenariusz na najbliższe lata wygląda następująco: najpierw

będziemy świadkami dalszego nakręcania się epidemii otyłości

wśród dzieci i młodzieży, potem posypią się wśród nich

przypadki cukrzycy, nadciśnienia, wysokiego poziomu

cholesterolu, a potem - jeszcze nie zaraz, ale w ciągu

najbliższych 50 lat - będziemy świadkami coraz częstszych

zgonów i skracania się życia - roztaczał swoją kasandryczną

wizję naukowiec.

Umieralność na 1 000 mieszkańców w ciągu roku

Umieralność niemowląt na 1 000 urodzeń w ciągu roku

Budowa tablic trwania życia - wymieralność

Prawidłowości i tendencje zmian zaobserwowane w natężeniu

zgonów oraz masowy charakter procesu wymierania ludności

w dużych zbiorowościach pozwoliły na zastosowanie niektórych

elementów teorii prawdopodobieństwa do budowy tablic

wymieralności.

Tablica trwania życia lub wymieralności jest konstrukcją

teoretyczną umożliwiającą prowadzenie szczegółowej analizy

procesu wymierania badanej populacji.

Tablice wymieralności generacji i tablice przekrojowe

Konstruowane są tablice wymieralności wybranych generacji oraz

tablice przekrojowe. Tablice wymieralności generacji

obrazują rzeczywisty proces wymierania wybranej generacji. Czas

obserwacji zależny jest od dotychczasowej długości trwania życia

osób tej generacji. Pełny okres obserwacji trwa ok. 100 lat.

Wykorzystanie tych tablic dla bieżących szacunków jest więc

istotnie ograniczone.

Znacznie większe znaczenie ma analiza umieralności różnych

kohort w pewnym okresie (roku, kilku kolejnych latach) i dlatego

częściej konstruowane są tablice przekrojowe (czasami zwane

okresowymi lub bieżącymi).

Budowa tablic przekrojowych

Do budowy tablic wymieralności nieodzowne są dokładne informacje o:

1. strukturze ludności według płci, wieku w latach ukończonych

i roczników urodzenia (oraz o strukturze według miejsca

zamieszkania lub grup społecznych),

2. zgonach według tych cech.

Informacje te służą do obliczania prawdopodobieństwa zgonów

stanowiących nieodzowny element budowy tablic.

Wszystkie inne parametry tablic są ustalane jako wyniki formalnych,

algebraicznych zależności. Należy pamiętać, że prawdopodobieństwo

zgonu wyraża stosunek liczby zgonów z badanego okresu - z reguły roku -

do liczebności badanej populacji na początku tego okresu

(w odróżnieniu od współczynnika zgonów, który wyraża stosunek liczby

zgonów do stanu liczebnego ludności z połowy badanego okresu lub do

średniego stanu badanej populacji w tym okresie).

Interpretacja parametrów tablic wymieralności

Interpretacja parametrów tablic wymieralności jest nierozerwalnie

związana z koncepcją ludności zastojowej (stacjonarnej),

tj. populacji o niezmiennej liczbie urodzeń oraz niezmiennym porządku

wymierania (zależnych od określonego poziomu umieralności w danym

wieku), przy jednoczesnym braku migracji.

„Konstrukcję tablic wymieralności najłatwiej można sobie wyobrazić,

zakładając, że udało nam się zaobserwować pewną liczbę, np. 100 000,

jednocześnie urodzonych osób, stanowiących — z demograficznego

punktu widzenia — grupę dostatecznie jednorodną, i że grupa ta pozostaje

pod obserwacją aż do śmierci ostatniego osobnika wchodzącego w jej

skład, a w ciągu całego tego okresu warunki umieralności ludności, w

skład której grupa ta wchodzi, nie ulegają żadnym zmianom. Mamy

wówczas tzw. generację zamkniętą o niezmiennej umieralności”

S. Fogelson, hasło: Tablice wymieralności. w: Encyklopedia Nauk

Politycznych, t. III, Warszawa 1938, s. 601..

Analiza podstawowych parametrów tablic trwania życia

Zespół parametrów zawartych w każdych tablicach trwania życia pozwala

ocenić proces wymierania badanej populacji, co przy szczegółowej analizie

demograficznej i prognozach demograficznych jest niemal nieodzowne.

Prawdopodobieństwo zgonu, jeden z podstawowych parametrów tablic

wymieralności, wskazuje natężenie zgonów osób określonej płci i wieku w

określonym momencie. Ocena dynamiki wartości pozwala określić wielkość

zmian zachodzących w umieralności poszczególnych grup wieku (proces

wymierania ludności nie ulega bowiem, na ogół, zasadniczym zmianom z roku

na rok). Ogólną ocenę natężenia zgonów w poszczególnych rocznikach wieku

możemy uzyskać, posługując się wykresem wartości prawdopodobieństwa

zgonu. Jak można zauważyć, charakterystyczny kształt krzywej nie ulega

zasadniczym przeobrażeniom. Wysokie wartości prawdopodobieństwa

występują w grupie wieku 0 lat, po czym wartość tego parametru gwałtownie

się zmniejsza, osiągając minimum w grupach wieku 7-11 lat (zarówno dla

mężczyzn, jak i kobiet). Począwszy od wieku 12 lat wartości prawdopodo-

bieństwa poczynają wzrastać, przy czym tempo tego wzrostu słabnie znacznie

w grupie wieku 20-30 lat.

Prawdopodobieństwa zgonu mężczyzn

(polskie tablice trwania życia)

Prawdopodobieństwa zgonu kobiety

(polskie tablice trwania życia)

Rozkład liczby zmarłych kobiet według wieku

Rozkład liczby zmarłych mężczyzn według wieku

Przeciętne dalsze trwanie życia

Najbardziej znany parametr tablic wymieralności, wyraża

średnią liczbę lat, jaką w danych warunkach umieralności ma

jeszcze do przeżycia osoba pochodząca z badanej populacji

i będąca w wieku ukończonych x lat. Parametr ten syntetyzujący

ogół czynników, które wpływają na poziom umieralności danej

populacji, często używany jest do porównań międzynarodowych.

Najczęściej używa się wartości przeciętnego dalszego życia

noworodka. Informuje on ile lat do przeżycia ma noworodek

urodzony w danym roku jeżeli w przyszłości kolejność wymierania

byłaby taka jak w roku w którym urodził się noworodek.

xe

Przeciętna liczba lat dalszego trwania życia dla osób

w wybranym wieku Polskie tablice trwania życia 2008

Wiek Mężczyźni Kobiety

0 71,26 79,96

15 56,89 65,53

30 42,63 50,78

45 29,08 36,31

60 17,89 23,09

Przeciętna liczba lat dalszego trwania życia dla osób

w wybranym wieku w podziale na miasto i wieś Polskie tablice trwania życia 2008

Wiek Miasta Wieś

Mężczyźni Kobiety Mężczyźni Kobiety

0 71,64 79,83 70,70 80,24

15 57,25 65,40 56,35 65,80

30 42,91 50,64 42,20 51,05

45 29,33 36,20 28,70 36,54

60 18,11 23,06 17,56 23,17

Przeciętne dalsze trwanie życia mężczyzn według

województw w 2008 roku

69,1

70,2

70,4

70,5

70,6

70,6

70,9

71,0

71,2

71,3

71,7

71,8

71,9

72,0

72,1

72,9

73,1

67,0 70,0 73,0

Łódzkie

Lubelskie

Dolnośląskie

Lubuskie

Warmińsko-mazurskie

Zachodniopomorskie

Śląskie

Kujaw sko-pomorskie

Św iętokrzyskie

POLSKA

Mazow ieckie

Wielkopolskie

Opolskie

Podlaskie

Pomorskie

Małopolskie

Podkarpackie

Przeciętne dalsze trwanie życia kobiet według

województw w 2008 roku

78,9

78,9

79,0

79,3

79,6

79,6

79,8

79,9

79,9

80,0

80,0

80,5

80,6

80,7

80,9

81,3

81,4

78,0 80,0 82,0

Łódzkie

Śląskie

Dolnośląskie

Lubuskie

Kujawsko-pomorskie

Zachodniopomorskie

Warmińsko-mazurskie

Pomorskie

Wielkopolskie

Opolskie

POLSKA

Lubelskie

Mazowieckie

Świętokrzyskie

Małopolskie

Podkarpackie

Podlaskie

Zmiany trwanie życia w Polsce

Obserwowana od początku lat 90-tych poprawa sytuacji

w zakresie umieralności korzystnie wpływa na długość trwania

życia Polaków, przy czym nadal utrzymuje się duża różnica

między trwaniem życia mężczyzn i kobiet.

W 2008 roku przeciętne trwanie życia dla mężczyzn

wynosiło 71,3 lat, a dla kobiet - 80 lat. W porównaniu do

początku lat 90-tych trwanie życia wydłużyło się o 5,4 roku dla

mężczyzn i 4,9 roku dla kobiet. W Polsce występuje zjawisko

wysokiej nadumieralności mężczyzn. Mimo, że w dekadzie

lat 90-tych różnica między przeciętnym trwaniem życia kobiet

i mężczyzn malała, początek bieżącego stulecia przyniósł

ponowny wzrost tej wartości do 8,7 lat w 2008r.

Przeciętne dalsze trwanie życia w latach 1950 - 2007

Przeciętne trwanie życia w latach 1980-2008

Czynniki wpływające na wydłużenie życia

Wyraźny postęp w wydłużaniu się przeciętnego trwania

życia należy przypisywać szeroko propagowanemu – od

początku lat 90-tych – prowadzeniu zdrowego stylu życia.

W zachowaniach Polaków nastąpiły korzystne zmiany – zmienia

się sposób odżywiania; wśród osób dorosłych (głównie mężczyzn)

wyraźnie zmniejszył się odsetek osób palących tytoń. Co prawda

coraz więcej osób dorosłych pije alkohol, nastąpiły jednak istotne

zmiany w typowym wzorcu konsumpcji alkoholu - piwo powoli

wypiera wódkę i inne napoje spirytusowe.

Czynniki wpływające na wydłużenie życia

W ostatnich latach wyraźnie zwiększył się udział kobiet wykonujących

specjalne badania profilaktyczne.

W 2004 r. 70% ogółu polskich kobiet miało wykonane badanie

cytologiczne, podczas gdy w 1996 r. zaledwie 24%.

Zdecydowanie wzrosła powszechność badań mammograficznych lub

ultrasonograficznych piersi. Blisko 90% kobiet miało wykonane badanie

w latach 2000-2004, przy czym należy zaznaczyć, iż co trzecia z nich

korzystała z ogólnodostępnego programu badań.

Wyniki badania z 2004 r. wskazują, że dorośli Polacy są bardziej

zadowoleni ze stanu swojego zdrowia - ponad 53% dorosłych oceniło

je jako bardzo dobre lub dobre, podczas gdy w 1996 r. analogiczny

odsetek wynosił niecałe 44%.

Przeciętne trwanie życia - mężczyźni 40 50 60 70 80

Islandia

Australia

Szwajcaria

Japonia

Szwecja

Izrael

Kanada

Norwegia

Irlandia

Holandia

Wielka Brytania

Włochy

Hiszpania

Grecja

Austria

Francja

Niemcy

Belgia

Dania

40 50 60 70 80

Finlandia

USA

Portugalia

Czechy

Meksyk

Polska

Chiny

Słowacja

Bułgaria

Rumunia

Węgry

Estonia

Egipt

Litwa

Armenia

Białoruś

Indie

Ukraina

Rosja

Przeciętne trwanie życia - kobiety 40 50 60 70 80 90

Japonia

Szwajcaria

Francja

Hiszpania

Australia

Islandia

Szwecja

Norwegia

Włochy

Kanada

Finlandia

Austria

Izrael

Niemcy

Belgia

Irlandia

Holandia

Grecja

Portugalia

40 50 60 70 80 90

Wielka Brytania

Dania

USA

Polska

Czechy

Estonia

Słowacja

Litwa

Węgry

Meksyk

Bułgaria

Rumunia

Białoruś

Chiny

Ukraina

Rosja

Armenia

Egipt

Indie

Nadumieralność 0 5 10 15

Rosja

Litwa

Ukraina

Białoruś

Estonia

Polska

Węgry

Słowacja

Bułgaria

Francja

Armenia

Rumunia

Finlandia

Japonia

Hiszpania

Czechy

Portugalia

Belgia

Włochy

0 5 10 15

Austria

Niemcy

Szwajcaria

Meksyk

USA

Norwegia

Grecja

Australia

Kanada

Dania

Holandia

Irlandia

Szwecja

Izrael

Wielka Brytania

Egipt

Islandia

Chiny

Indie

Wojciech Moskal, 200 lat, bobasie! Tekst pochodzi z serwisu Wyborcza.pl - www.wyborcza.pl © Agora SA, 2009-10-05

Ponad połowa z przychodzących dziś na świat dzieci w krajach wysoko rozwiniętych dożyje setnych urodzin prognozują naukowcy. Nie widać na razie granicy w ciągłym wydłużaniu się ludzkiego życia Co więcej, będzie im się żyło lepiej, a przede wszystkim zdrowiej – twierdzi prof. Kaare Christensen z Uniwersytetu Południowej Danii. Opracowana przez jego zespół analiza została opublikowana na łamach ostatniego tygodnika "The Lancet".

Niestety, przewidywania te nie obejmują krajów Trzeciego Świata, m.in. Afryki, gdzie przeciętna długość życia z powodu epidemii AIDS czy malarii wciąż maleje.

Dane pochodzące z ponad 30 krajów (m.in. Austrii, Niemiec, Włoch, Japonii, Francji i USA) pokazują, że od roku 1950 prawdopodobieństwo dożycia i przekroczenia 80. roku życia wzrosło tam aż dwukrotnie, i to dla obu płci. Zdaniem ekspertów kluczowym dla tego trendu jest zdrowy styl życia.

Stale spada umieralność wśród ludzi starszych. W roku 1950 prawdopodobieństwo, że 80-latek dożyje 90. urodzin wynosiło 15-16 proc. dla kobiet oraz 12 proc. dla mężczyzn. W 2002 roku wskaźniki te wynosiły odpowiednio - 37 proc. I 25 proc,. Oczywiście nasze dzieci będą częściej dożywać setki, pod warunkiem że w kolejnych dekadach ów trend zostanie utrzymany. Christensen jest dobrej myśli. "Średnia przewidywana długość życia rośnie od 1840 i absolutnie nic nie wskazuje na to, aby ta sytuacja miała ulec zmianie" - pisze. Co więcej, ludzie nie tylko żyją dłużej, ale ich życie w coraz mniejszym stopniu jest ograniczane przez rożnego rodzaju upośledzenia i kłopoty z codzienną aktywnością – dodaje Duńczyk.

Co jeszcze ciekawego wynika z analizy Duńczykow?

Otóż okazuje się, że do lat 20. ubiegłego stulecia głównym czynnikiem, który

sprawiał, że średnia długość życia się wydłużała, była stała poprawa wskaźników

przeżywalności niemowląt i małych dzieci. Potem zaczęła się poprawiać kondycja

starszych. - Zwłaszcza od lat 70. - mówi Christensen. Duńczycy uważają, że życie

każdego człowieka można obecnie podzielić na cztery okresy - dziecięcy, dorosły,

wczesnej oraz późnej starości. Naukowcy twierdzą też, że nie ma żadnych

dowodów na to iż, ludzie z grupy późnej starości są mniej zdrowi niż ci młodsi.

Częściowo jest to spowodowane tym, że najsłabsi spośród nich już umarli, a zostali

tylko cieszący się dobrą krzepą, która pozwoliła im na przekroczenie 85. roku

życia.

Dane opublikowane w "Lancecie" pokazują także to, że w przedziale wieku 92-100

lat, od 30 do 40 proc. osób jest w na tyle dobrym stanie zdrowia, iż zachowuje

pełną niezależność i nie wymaga żadnej opieki. Duńczycy powołują się także na

przeprowadzone w USA badania 32 "super stulatków", którzy dożyli wieku ponad

110 lat. Okazuje się, że wśród nich aż 40 proc. wymagało zaledwie niewielkiej

opieki lub też nie potrzebowało jej wcale.

Wojciech Moskal, 200 lat, bobasie! (cd)

A co z problemem chorób przewlekłych i tych związanych z postępującym

wiekiem? Czy one nie zahamują wydłużenia życia? Christensen twierdzi,

że nie: - Wszystko wskazuje na to, że choć przybywa chorób przewlekłych,

to nie wiążą się one jakoś szczególnie z upośledzeniami czy ograniczeniami

w codziennym życiu. To głownie efekt lepszego rozpoznawania i

skuteczniejszego leczenia chorób układu krążenia czy nowotworów.

Christensen nie zgadza się również z tymi badaczami, którzy są zdania,

że średnia długość życia może zostać mocno ograniczona przez trwającą

obecnie na Zachodzie epidemię otyłości (która jest jednym z głównych

czynników ryzyka wielu groźnych chorób, jak chociażby nadciśnienia czy

cukrzycy). - To zbyt uproszczone podejście – mówi: życie to w pewnym

sensie loteria, można być otyłym i dożyć setki albo szczupłym i umrzeć o

wiele wcześniej.

Wojciech Moskal, 200 lat, bobasie! (cd)