Ruch naturalny

(natural movement of population)

Ruch naturalny

• Podstawowymi komponentami ruchu naturalnego są urodzenia i zgony.

• Ruch naturalny ludności to tradycyjnie również zdarzenia powodujące zmiany stanu cywilnego: małżeństwo, rozwód, separacja (ew. unieważnienie związku małżeńskiego).

Urodzenia i zgony – czynniki determinujące ich poziomUrodzenia Zgony

Czynniki wymierne

Liczba i struktura kobiet w wieku rozrodczym Liczba i struktura ludności wg płci i wieku

Liczba zawieranych małżeństw i struktura nowożeńców wg wieku

Wzorzec umieralności w płci i wieku

Liczba oraz struktura wg wieku migrantek ze wsi do miasta Wzorzec umieralności wg przyczyn zgonów

Wzorzec płodności

Wzorzec umieralności, zwłaszcza dziecięcej i niemowlęcej

Czynniki niewymierne

Polityka zatrudnienia, zwłaszcza stopień aktywizacji zawodowej kobiet

Zmiany w poziomie życia ludności (m.in. dieta, warunki zdrowotne, mieszkaniowe, pracy, stopień degeneracji środowiska naturalnego)

Poziom wykształcenia społeczeństwa Zasięg oddziaływania służby zdrowia

Perspektywy wychowania i wykształcenia potomstwa w powiązaniu z warunkami życia ludności

Postęp medycyny w zwalczaniu przedwczesnej umieralności

System płac, dodatków rodzinnych i innych bodźców ekonomicznych

Warunki mieszkaniowe

Dostępność środków antykoncepcyjnych

Działanie przepisów prawnych dopuszczających przerywanie ciąży

Wierzenia religijne

Rejestracja zdarzeń ruchu naturalnego

• Zdarzenia ruchu naturalnego w większości podlegają ciągłej rejestracji, którą zajmują się urzędy stanu cywilnego.

• W powojennej Polsce powszechna, cywilna (świecka) rejestracja ruchu naturalnego ludności obowiązuje od 1946 roku.

Małżeńskość

Małżeństwo• Oznacza zawarcie związku pomiędzy dwiema

osobami płci odmiennej, pociągającego za sobą pewne wzajemne prawa i obowiązki współmałżonków, ustalone w przepisach prawnych i zwyczajach.

Małżeństwo konkordatowe

• W 1993 roku pomiędzy Rządem RP a Watykanem podpisana zostaje umowa, na mocy której związki zawarte w kościele rzymskokatolickim są równoprawne ze związkami zawartymi w USC. Powinny być zarejestrowany w USC w ciągu 5 dni po zawarciu.

• Konkordat wprowadził nową kategorię separacji.

Małżeństwa na wsi i w mieście

• Uwzględniający kryterium miejsca zamieszkania (miasto/wieś) podział zawartych związków małżeńskich ma charakter umowny, przy czym jako kryterium przyjęto miejsce stałego zamieszkania męża.

Związki konkubinackie

• Inaczej związki kohabitacyjne, noszące znamiona małżeństwa lecz, nie objęte sprawozdawczością bieżącą.

• Sprawozdawczość bieżąca rejestruje związki formalne natomiast konkubinaty rejestruje wyłącznie spis powszechny.

Rozwody• Rozwiązanie związku małżeńskiego przez

odpowiedni sąd w formie przypisanej prawem.

• W polskiej praktyce statystycznej informacje o rozwodach rozpatrywane są co najmniej w trzech ujęciach:– według wieku małżonków w

momencie zawarcia małżeństwa

– według wieku małżonków w momencie rozpoczęcia oddzielnego zamieszkiwania

– według stażu małżeńskiego

Współczynniki małżeństw• Natężenie (inaczej częstość) zawierania

związków małżeńskich jest oceniana wstępnie na podstawie ogólnego współczynnika zawierania małżeństw (Wm)

Gdzie:

Mt – ogólna liczba małżeństw zawartych w okresie t

Lt – liczba ludności w połowie badanego okresu lub średnia liczba ludności w badanym okresie

C – constans (100 lub 1000)

Współczynniki małżeństw (2)

• W celu ograniczenia wpływu zmian w strukturze ludności według wieku na poziom tego zjawiska oblicza się jeszcze inne współczynniki, lepiej charakteryzujące proces zawierania małżeństw umieszczając w mianowniku ogólną liczbę ludności uprawnionej do zawierania małżeństw, a mianowicie osoby w wieku 20 lat i więcej.

Współczynniki rozwodów• Analogicznie obliczane są współczynniki rozwodów (Wr).

Ze względu na niskie wartości współczynniki te, wyrażane są często w przeliczeniu na 10 tys. ludności.

• Do oceny tego zjawiska stosuje się też inny wzór ukazujący wzajemne relacje liczby rozwodów w stosunku do liczby zawartych w tym samym roku małżeństw. • Gdzie:

• Rt – liczba udzielonych rozwodów w okresie t.

• Mt – liczba zawartych małżeństw w okresie t.

• C – constans (1000 lub 10000)

Cząstkowe współczynniki małżeństw i rozwodów

• Z uwagi na ograniczoną wartość poznawczą współczynników o charakterze ogólnym, podstawą analiz szczegółowych (zawierania małżeństw i udzielania rozwodów) są zazwyczaj współczynniki cząstkowe.

• Są to współczynniki liczone oddzielnie dla różnych grup wieku.

1946

1947 19

4819

49 1950

1951 19

5219

53 1954

1955 19

5619

57 1958

1959 19

6019

61 1962

1963 19

6419

65 1966

1967 19

6819

69 1970

1971 19

7219

73 1974

1975 19

7619

77 1978

1979 19

8019

81 1982

1983 19

8419

85 1986

1987 19

8819

89 1990

1991 19

9219

93 1994

1995 19

9619

97 1998

1999 20

0020

01 2002

2003 20

0420

05 2006

2007 20

0820

09 2010

2011 20

1220

13 2014

0,0

50,0

100,0

150,0

200,0

250,0

300,0

350,0

Małżeństwa i rozwody w Polsce (w tys.) 1946 – 2014

Małżeństrwa Rozwody

46 48

1950 52 54 56 58

1960 62 64 66 68

1970 72 74 76 78

1980 82 84 86 88

1990 92 94 96 98

2000 02 04 06 08

2010 12 14

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

110

120

130

140

150

160

170

180

190

200

210Małżeństwa i rozwody w Polsce (w tys.) 1946 – 2014

miasta i wieś

Małżeństwa Miasta Rozwody Miasta Małżeństwa Wieś Rozowdy Wieś

46 48

1950 52 54 56 58

1960 62 64 66 68

1970 72 74 76 78

1980 82 84 86 88

1990 92 94 96 98

2000 02 04 06 08

2010 12 14

0

2

4

6

8

10

12

14

Małżeństwa i rozwody w Polsce 1946 – 2014

(na 1000 osób)

Małżeństrwa Rozwody

4647

4849 19

5051

5253

5455

5657

5859 19

6061

6263

6465

6667

6869 19

7071

7273

7475

7677

7879 19

8081

8283

8485

8687

8889 19

9091

9293

9495

9697

9899 20

0001

0203

0405

0607

0809 20

1011

1213

14

0,0

2,0

4,0

6,0

8,0

10,0

12,0

14,0

16,0Małżeństwa i rozwody w Polsce (na 1000 osób) 1946 – 2014

miasta i wieś

Małżeństwa Miasta Rozwody Miasta Małżeństwa Wieś Rozowdy Wieś

0

50000

100000

150000

200000

250000

300000

350000

1970 1975 1980 1985 1990 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Ogółem Miasta Wieś

1970

1975

1980

1985

1990

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

50000

100000

150000

200000

250000

300000

350000

Małżeństwa zawarte w Polsce w latach 1970 - 2014

Ogółem Miasta Wieś

1970

1975

1980

1985

1990

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Małżeństwa rozwiązane w Polsce w latach 1970 - 2014

przez śmierć męża przez śmierć żony przez rozwód

1970

1975

1980

1985

1990

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

10000

Małżeństwa istniejące w Polsce w latach 1970 - 2014

ogółem miasta wieś

1970

1975

1980

1985

1990

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

60000

110000

160000

210000

260000

310000

360000

Małżeństwa zawarte i rozwiązane w Polsce w latach 1970 - 2014

Zawarte Rozwiązane

1970

1975

1980

1985

1990

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

-60000

-50000

-40000

-30000

-20000

-10000

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

80000

90000

100000

110000

120000

130000

140000

150000

Nadwyżka małżeństw zawartych nad rozwiązanymi w Polsce w latach 1970 - 2014

Ogółem Miasta Wieś

19 la

t i m

niej

20 -

24

25 -

29

30 -

34

35 -

39

40 -

44

45 -

49

50 -

54

55 -

59

60 la

t i w

ięce

j

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

140000

160000

180000Nowożeńcy mężczyźni wg wieku w latach 1980 - 2014

1980

1990

2000

2010

2014

19 la

t i m

niej

20 -

24

25 -

29

30 -

34

35 -

39

40 -

44

45 -

49

50 -

54

55 -

59

60 la

t i w

ięce

j

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

140000

160000

180000Nowożeńcy kobiety wg wieku w latach 1980 - 2014

1980

1990

2000

2010

2014

19 la

t i m

niej

20 -

24

25 -

29

30 -

34

35 -

39

40 -

44

45 -

49

50 -

54

55 -

59

60 la

t i w

ięce

j

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

120,0Nowożeńcy mężczyźni wg wieku w latach 1980 - 2014

(na 1000 osób)

1980

1990

2000

2010

2014

19 la

t i m

niej

20 -

24

25 -

29

30 -

34

35 -

39

40 -

44

45 -

49

50 -

54

55 -

59

60 la

t i w

ięce

j

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

120,0Nowożeńcy kobiety wg wieku w latach 1980 - 2014

(na 1000 osób)

1980

1990

2000

2010

2014

Nowożeńcy wg wieku w Polsce w roku 2013

1970 1980 1990 2000 2009

0,0

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

6,0

7,0

8,0

9,0

7,9

6,8

6,3

5,2

4,5

1,0

1,51,6

1,82,0

Crude marriage and divorce rates, EU-27, 1970-2009

(per 1 000 inhabitants)

Crude marriage rate

Crude divorce rate (1)

(1) 1971 instead of 1970; 2008 instead of 2009.

Source: Eurostat (online data codes: demo_nind and demo_ndivind)

Turk

ey

Cyp

rus

FY

R o

f Mac

edon

ia

Mal

ta

Pol

and

Mon

tene

gro

Lith

uani

a

Den

mar

k

Fin

land

Sw

itzer

land

Rom

ania

Sw

eden

Gre

ece

Liec

hten

stei

n

Icel

and

Cro

atia

Nor

way

Slo

vaki

a

Ger

man

y

Irela

nd

EU

-27

Aus

tria

Cze

ch R

epub

lic

Net

herla

nds

Uni

ted

Kin

gdom

Bel

gium

Latv

ia

Fra

nce

Est

onia

Por

tuga

l

Spa

in

Italy

Hun

gary

Luxe

mbo

urg

Bul

garia

Slo

veni

a

0,0

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

6,0

7,0

8,0

Crude Mariage and Divorce Rates in 2010

(per 1000 ihabitants)

Crude Marriage Rate Crude Divorce Rate

Przeciętny staż małżeński rozwodzących się w Europie w 2008 roku(Eurostat)

Ogólny współczynnik małżeństw i rozwodów w Europie w 2010 roku

(Eurostat)

Struktura ludności wg stanu cywilnego

Stan cywilny

• Wolny

• Małżeński

• Wdowi

• Rozwiedziony

• Separowany

Stan cywilny

• Struktura ludności wg stanu cywilnego musi być rozpatrywana zawsze w ścisłym związku z wiekiem i płcią ludności

• Przy porównaniach międzynarodowych warto zwrócić uwagę na często odmienne przepisy prawne dopuszczające zawarcie i rozwiązanie małżeństwa

Stan cywilny wg płci w Polsce w roku 2002 roku

Stan cywilny wg płci w Polsce w roku 2002 roku

Ludność w wieku 15 lat i więcej wg stanu cywilnego prawnego, wieku i płci (NSP 2011)

15-1

9

20-2

4

25-2

9

30-3

4

35-3

9

40-4

4

45-4

9

50-5

4

55-5

9

60-6

4

65-6

9

70-7

4

75-7

9

80-8

4

85 la

t i w

ięce

j0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

75

80

85

90

95

100Odsetek kawalerów/panien w grupach wieku (NSP 2011)

Mężczyźni

Kobiety

15-1

9

20-2

4

25-2

9

30-3

4

35-3

9

40-4

4

45-4

9

50-5

4

55-5

9

60-6

4

65-6

9

70-7

4

75-7

9

80-8

4

85 la

t i w

ięce

j0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

75

80

85

90

95

100Odsetek żonatych/zamężnych w grupach wieku (NSP 2011)

Mężczyźni

Kobiety

15-1

9

20-2

4

25-2

9

30-3

4

35-3

9

40-4

4

45-4

9

50-5

4

55-5

9

60-6

4

65-6

9

70-7

4

75-7

9

80-8

4

85 la

t i w

ięce

j0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

75

80

85

90

95

100Kawalerowie, panny wg wieku (NSP 2011)

Mężczyźni

Kobiety

Zagadnienia na egzamin

1. Wymień elementy ruchu naturalnego.

2. Skąd pochodzą dane o ruchu naturalnym?

3. Jak przyporządkowuje się małżeństwa do populacji wsi i miast?

4. Związki nieformalne: skąd pochodzą dane?

5. Współczynniki małżeństw i rozwodów. Budowa.

6. Warość współczynnik małżeństw i rozwodów w 2014 roku.

7. W jaki sposób rozwiązywane są małżeństwa?

8. Procent małżeństw rozwiązywanych przez śmierć męża, żony i przez rozwód w 2014 roku.

9. Małżeństwa zawarte i rozwiązane w 2014 roku: czego jest więcej?

10. Małżeństwa zawarte i rozwody w 2014 roku: czego jest więcej?

11. Objaśnij wykres nr 25 lub 26.

12. Dlaczego wśród mężczyzn jest większy odsetek kawalerów niż wśród kobiet panien?

13. Dlaczego wśród kobiet jest większy odsetek wdów niż wsród mężczyzn wdowców?