Zioła – wpływ

substancji czynnych

na zdrowie człowieka

Przygotowanie:

Joanna Kurjata

Monika Kołakowska

„Każesz rosnąć trawie dla bydła

i ziołom, by człowiekowi służyły” Księga Psalmów

Definicja

Zioła (rośliny zielarskie) to wszystkie rośliny, które zawierają substancje wpływające na metabolizm człowieka i dostarczają surowców zielarskich.

Grupa ta obejmuje przede wszystkim jednoroczne i dwuletnie rośliny zielne, ale także drzewa, krzewy,

warzywa i byliny.

Podział użytkowy ziół

Rośliny zielarskie ze względu na sposób

użytkowania dzieli się na:

rośliny lecznicze

rośliny przyprawowe

rośliny olejkodajne

Ciekawostka:16-20% produkcji światowej ziół należy

do Polski z czego około 80% to zioła pochodzące z upraw

(około 60 gatunków), a 20% - ze stanowisk naturalnych.

Zioła wywołują różne

reminiscencje i skojarzenia:

przyrodnicze

lekarskie

kosmetyczne

kulinarne

artystyczne

przemysłowe

Czym jest przyprawa?

W nauce o żywieniu i żywności

jest to substancja, która:

wywiera korzystny wpływ na nasze zdrowie

zawiera substancje czynne biologicznie

nadaje potrawie: szczególny aromat, kolor

i wygląd.

Do przypraw zaliczamy różne

części roślin:

nasiona

owoce

kwiaty

liście

pędy

łodygi i kłącza

korę

korzenie

Przyprawy ziołowe

stosowane regularnie przez

dłuższy czas i z umiarem są

środkami leczniczymi

Wpływ roślin zielarskich

na organizm człowieka

pobudzają apetyt

regulują trawienie

uspakajają

pobudzają układ nerwowy

wpływają na pracę nerek, wątroby i innych

organów

Historia ziołolecznictwa

pierwszymi „zielarzami” – pasterze

2700 p.n.e. – zielniki chińskie

210 – 130 r. p.n.e. – lista 304 roślinnych środków leczniczych Klaudiusza Galena

VIII – XIII w. – rozpowszechnianie wiedzy o środkach leczniczych; handel ziołami (Arabowie)

XVI w. – ziołolecznictwo klasztorne - herbarze

XVIII – XIX w. – początek badań nad chemicznym składem ziół w laboratoriach aptecznych

XIX w. – zahamowanie rozwoju zielarstwa w wyniku pojawienia się leków syntetycznych

1930 r. – powstanie Polskiego Komitetu Zielarskiego

1947 r. – powstanie Instytutu Przemysłu Zielarskiego

Substancje czynne obecne

w ziołach

alkaloidy

antrachinony

flawonoidy

garbniki

glikozydy

gumy roślinne

pektyny

terpenoidy

Substancje czynne obecne

w ziołach

Alkaloidy - grupa związków o charakterze zasadowym, do której należą substancje silnie działające na organizm ludzki.

Alkaloidy zawarte w maku:

morfina (silne działanie przeciwbólowe),

kodeina (nieco słabsze działanie przeciwbólowe i silne przeciwkaszlowe),

papaweryna (działanie rozkurczowe)

Alkaloidem jest także atropina

(działanie rozkurczowe oraz przyspieszające akcję serca)

Substancje czynne obecne

w ziołach

Antrachinony - związki o działaniu drażniącym błonę

śluzową i wzmagające perystaltykę jelita

grubego.

Występowanie:

kora kruszyny

kłącza rzewienia

liście aloesu

Zastosowanie:

jako środek stosowany w celach przeczyszczających

Substancje czynne obecne

w ziołach

Flawonoidy - substancje o żywych barwach. W świecie roślinnym

są często spotykanym barwnikiem kwiatów i liści.

Występowanie: owoce

warzywa

skrzyp

bez czarny

rumianek

pokrzywa

ruta

kłącza rzewienia

liście aloesu

Zastosowanie: jako środek do barwienia żywności

przy konieczności wzmacniania naczyń krwionośnych

Substancje czynne obecne

w ziołach

Garbniki - substancje o działaniu przeciwzapalnym

i ściągającym.

Zastosowanie: lecznictwo

przemysł skórzany

Substancje czynne obecne

w ziołach

Glikozydy - związki powstałe z połączenia cukrów z innymi

substancjami. W roślinach występują dość powszechnie,

głównie w liściach. Szczególnie cenne zalety mają

kardenoidy - czyli glikozydy nasercowe.

Występowanie: naparstnica,

konwalia,

miłek wiosenny,

głóg

Zastosowanie wzmacniają pracę serca.

UWAGA! Są to jedne z najsilniej działających substancji roślinnych i powinny być

przyjmowane pod kontrolą lekarza, gdyż ich przedawkowanie grozi

zatruciem.

Substancje czynne obecne

w ziołach

Gumy roślinne – produkt niektórych gatunków

drzew.

Występowanie:

wiśnia,

śliwa

brzoskwinia

akacja

Zastosowanie:

działanie osłaniające.

Substancje czynne obecne

w ziołach

Pektyny - węglowodany występujące obficie

w niektórych owocach (np. jabłka, żurawiny).

Właściwości krzepną po oziębieniu (wykorzystywane jest w przemyśle spożywczym –

galaretki, zagęstniki do dżemów)

normalizują pracę przewodu pokarmowego

wspomagają odchudzanie

Substancje czynne obecne

w ziołach

Saponiny – grupa związków pochodzenia roślinnego.

Najczęściej występują w skórce łodyg i owoców oraz

w korzeniach. Występowanie:

nagietek

naparstnica

łyszczec

Działanie:

wykrztuśne

moczopędne

przeciwzapalne i przeciwgrzybicze

wzmagają wydzielanie soków trawiennych

Ciekawostka: Jedną z roślin bogatą w te związki nazwano mydlnicą, ponieważ wykazuje w roztworach wodnych

cechę pienienia się. W związku z tym saponiny były dawniej stosowane jako środki piorące lub wypełniacze do gaśnic pianowych.

Substancje czynne obecne

w ziołach

Terpenoidy (olejki terpenowe) - substancje nadające zapach

wielu roślinom.

Występowanie:

mięta (mentol)

kminek (karwon)

koper (karwon)

drzewa iglaste (pinen)

Działanie:

drażniące (olejek eukaliptusowy, gorczyczny, kamfora)

wykrztuśne (olejek eukaliptusowy, sosnowy)

moczopędne (olejek jałowcowy)

żółciopędne (olejek tymiankowy)

uspokajające (olejek walerianowy, olejek melisy)

Stosuje się je też w kosmetyce, przemyśle spożywczym czy jako dodatki polepszające smak leków.

Charakterystyka podstawowych

gatunków ziół

BAZYLIA Ocimum basilicum

Zawiera olejki lotne, garbniki, saponiny, gorycze, a także glikozydy, sterole roślinne, flawonoidy

i karotenoidy

Właściwości

stosowana jako dodatek sałatek, pasztetów, twarogu, jaj, omletów, zup (fasolowa,

cebulowa), sosów, mięsa wieprzowego, baraniny, warzyw, ryb, owoców morza,

potraw kuchni włoskiej (sosy pomidorowe), wywarów i mas mielonych

wspomaga funkcjonowanie układu trawiennego

działa przeciwkaszlowo

poprawia pracę nerek

nalewki oleiste z bazylii odstraszają owady

Charakterystyka podstawowych

gatunków ziół

CZĄBER Saturea hortensis

Zawiera olejki lotne, garbniki, żywice, śluzy i sole mineralne

Właściwości stosowany jako przyprawa do potraw z roślin strączkowych, zup, serów,

marynat, pikli, dziczyzny, majonezu oraz zalewy podczas kiszenia lub konserwowania ogórków lub zielonego groszku

zalecany przy niedostatecznym trawieniu i zmniejszonym łaknieniu, w długo utrzymujących się biegunkach, nieżytach żołądka i jelit

łagodzi skurcze

reguluje perystaltykę jelit

ma działanie przeciwrobacze

Charakterystyka podstawowych

gatunków ziół

MAJERANEK OGRODOWY

Zawiera olejki lotne, garbniki, saponiny, gorycze, a także glikozydy, sterole roślinne, flawonoidy

Właściwości przyprawa do pieczeni, drobiu i sosów. Stanowi stały składnik niektórych zup:

grochowej, fasolowej, kartoflanej, żuru, węgorzowej oraz flaków i kołdunów

pomaga w trawieniu, zwiększa wydzielanie soków żołądkowych

łagodzi bóle głowy i objawy przeziębienia

zmniejsza bóle reumatyczne i nerwobóle (dodany do kąpieli, maści i kompresów)

Charakterystyka podstawowych

gatunków ziół

KMINEK Carum carvi

Zawiera duże ilości olejku lotnego, tłuszczu, flawonoidów, związków białkowych, cukrów, witamin,

kwasów organicznych

Właściwości jako przyprawa stosowana do pieczonych tłustych mięs, wieprzowiny, baraniny,

kapusty kiszonej i gotowanej, surówek, do ćwikły z octem, przy wypieku chleba, bułek, do pieczywa z masłem, do zup, zwłaszcza tych zawiesistych na zasmażce z czosnkiem i cebulą, do smażonych i pieczonych ziemniaków, kiełbasy, serów, zupy grzybowej i gulaszowej, do sałatek, do pizzy, dań cebulowych, słonych wypieków, a także sporządzania wódek i likierów

wspomaga układ trawienny

zalecany szczególnie przy wrzodach żołądka i dwunastnicy, a także przy

łagodzi dolegliwości wątroby

w połączeniu z melisą doskonały środek na bóle menstruacyjne

Charakterystyka podstawowych

gatunków ziół

TYMIANEK Thymus vulgaris

Zawiera olejki lotne, garbniki, żywice, saponiny, gorycze

Właściwości przyprawa do mięsa z ciemnym sosem, mięsa wędzonego, dziczyzny, królika,

wędzone mięso, sery, sałaty, warzyw strączkowych, duszonych, farszu do ryb i drobiu

działa dezynfekująco, odwadniająco i przeciwrobacznie

łagodzi dolegliwości związane z nieżytami przewodu pokarmowego, wzdęcimi i biegunką

pobudza apetyt

UWAGA! Nie należy stosować większych ilości tymianku w diecie kobiet ciężarnych i

osób cierpiących na osłabienie czynności serca.

Charakterystyka podstawowych

gatunków ziół

MELISA LEKARSKA Melissa officinalis

Zawiera

olejki lotne, garbniki, gorycze, glikozydy, sterole roślinne, flawonoidy

Właściwości

jako przyprawa doskonały dodatek do sałatek, sosów i serów

działa uspokajające przy nerwicach serca.

poprawia apetyt i trawienie

wskazana w chorobach żołądka

działa rozkurczowo, przeciwbólowo i przeciwbakteryjnie

łagodzi bóle menstruacyjne

wzmacnia pamięć

przeciwdziała niedokrwistości.

leczy rany i bóle migrenowe stosowana w postaci okładów i olejków

Charakterystyka podstawowych

gatunków ziół

MIĘTA PIEPRZOWA

Zawiera terpenoidy, saponiny, glikozydy, flawonoidy

Właściwości

z liści mięty pieprzowej robi się olejek miętowy wykorzystywany

w przemyśle perfumeryjnym, farmaceutycznym, tytoniowym

i spożywczym (m.in. do wyrobu słodyczy, ciast i gumy do żucia)

działania przeciwskurczowe, przeciwwymiotne i bakteriobójcze

ma właściwości uspokajające

Charakterystyka podstawowych

gatunków ziół

SZAŁWIA Salvia officinalis

Zawiera olejki lotne, garbniki, gorycze, a także glikozydy, flawonoidy

Właściwości

działanie antyseptyczne

UWAGA! Stosowanie szałwii w nadmiarze może powodować lekkie zatrucia,

toteż należy po 3 dniach kuracji zrobić przerwę.

Zioła w naszym ogrodzie

Jak je uprawiać?

w ogrodzie - w taki sam sposób, w jaki sadzimy warzywa

(grządki, koła, geometryczne lub przypadkowe wzory)

w domu – w donicach i pojemnikach na parapetach okien

Koniec

Dziękuję za uwagę

Literatura

Lańska D. i zespół.: Przyprawy do każdej potrawy. Agencja Informacyjna S.A.1991.

Kawałko M.: Historie ziołowe. Krajowa Agencja Wydawnicza. Lublin 1986

Metera P.: Zioła w doniczkach. Instytut Wydawniczy. Warszawa 1984.

Mikołajczyk K.: Zbieramy zioła. Wydawnictwo Spółdzielcze. Warszawa 1987.

Romvary V.: Rośliny przyprawowe i przyprawy w kuchni węgierskiej. PWRiL. Warszawa 1987.

Sikora E.: Przyprawy z własnej działki. Polski Związek Działkowców. Krajowa Rada w Warszawie 1986.