Starego i Nowego Testamentu -...

Pismo ŚwiętePismo ŚwiętePismo ŚwiętePismo ŚwiętePismo ŚwięteStarego i Nowego TestamentuStarego i Nowego TestamentuStarego i Nowego TestamentuStarego i Nowego TestamentuStarego i Nowego Testamentu

Najnowszy przekład z języków oryginalnych Najnowszy przekład z języków oryginalnych Najnowszy przekład z języków oryginalnych Najnowszy przekład z języków oryginalnych Najnowszy przekład z języków oryginalnych z komentarzemz komentarzemz komentarzemz komentarzemz komentarzem

Opracował Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Opracował Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Opracował Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Opracował Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Opracował Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Towarzystwa Świętego PawłaTowarzystwa Świętego PawłaTowarzystwa Świętego PawłaTowarzystwa Świętego PawłaTowarzystwa Świętego Pawła

763N_biblia_maly format.indd 3 2/21/11 3:26:20 PM

Ogólnopolski Konkurs Wiedzy Biblijnej17. Edycja 2012/2013

„Od wiary Abrahama do wiary Kościoła”

Teksty źródłowe

Wszelkie prawa zastrzeżone© Edycja Świętego Pawła

Ogólnopolski Konkurs Wiedzy Biblijnej18. Edycja 2013/2014

„Przez Chrystusa, z Chrystusem, w Chrystusie. Przez wiarę i chrzest do świadectwa”

Teksty źródłowe

Pierwsza i Druga Księga KrólewskaWprowadzenie

Okoliczności powstania

Początkowo Pierwsza i Druga Księga Królewska stanowiły jedno dzieło, a ich podział, dokonany nieco sztucznie i arbitralnie pod wpływem przekładów greckich i łacińskich,

przerywa bieg opisywanych w nich zdarzeń. Według powszechnej opinii obie księgi tworzyły część większego zbioru, zwanego Dziełem Deuteronomistycznym (zob. Wprowadzenie do ksiąg historycznych). Jego autorzy, przedstawiając historię Izraela, obejmującą okres od ostatnich lat życia Dawida i wstąpienia na tron Salomona aż do zniszczenia Jerozolimy i wygnania babilońskiego w 586 r. przed Chr., korzystali prawdopodobnie z wielu źródeł znanych z ustnej tradycji lub dostępnych w archiwach królewskich. należały do nich przede wszystkim kroniki: króla Salomona, królów Izraela i królów judzkich. równie ważnym materiałem były opowieści zaczerpnięte z tradycji prorockich: cykl opowiadań o eliaszu i elizeuszu (1Krl 17 – 2Krl 9), opis działalności proroka Izajasza (2Krl 18,17 – 20,19, por. Iz 36 – 39) oraz pojedyncze relacje o prorokach (1Krl 11,29-39; 13,1-32; 14,1-16; 20,35-43; 22,7-28).

W całości Księgi Królewskie stanowią dobrze przemyślaną i starannie zaplanowaną kompozycję. W historię rządów poszczególnych królów umiejętnie wpleciono wystąpienia proroków. Dzięki temu historia polityczna Izraela na każdym etapie została poddana religijnej ocenie prorockiego słowa. W wyborze i prezentacji poszczególnych wydarzeń znajduje wyraz głębokie przekonanie, że bieg historii zależy od posłuszeństwa lub nieposłuszeństwa Bogu Izraela i Jego przykazaniom. a ponieważ większość władców okazała się niewierna, nieszczęścia, które spotkały naród wybrany, były nieuniknione. Jedynym władcą zasługującym na miano króla, który rządził zgodnie z wolą Bożą, był Dawid. to według wzoru jego postępowania oceniano później rządy pozostałych królów (np. 1Krl 3,14).

Przedstawiany przez autora krytyczny obraz historii Izraela, oprócz przytoczonych faktów, zawiera także bardzo wyraźne elementy dydaktyczne. obejmują one pouczenia skierowane do czytelników, aby nie powtarzali błędów przodków i starali się budować swoją przyszłość na wierności Bogu i Jego Prawu.

Treść i teologia

Pierwsza i Druga Księga Królewska opowiadają o tym okresie historii narodu wybranego, w którym istniał on jako zjednoczona, a później podzielona monarchia. Zjednoczone królestwo osiąga w X w. przed Chr. wspaniały rozkwit gospodarczy i kulturalny pod rządami Salomona (1Krl 1 – 11). Błędna polityka jego syna, roboama, doprowadza do podziału na Królestwo Północne (Izrael) oraz Królestwo Południowe (Juda). Dzieje obydwu królestw, aż do upadku Izraela w 722 r. przed Chr., opowiedziano w synchronicznej relacji (1Krl 12 – 2Krl 17). opis panowania każdego władcy ujęto w formę powtarzającego się schematu. na początku podaje się notatkę chronologiczną o dacie wstąpienia na tron i okresie


648

rządów w odniesieniu do panowania króla w sąsiednim królestwie. Dalej następuje ocena danego króla, dokonana z perspektywy jego stosunku do kultu Boga Izraela. Królowie Izraela, bez wyjątku, ukazani zostają jako kontynuatorzy grzechu Jeroboama (1Krl 12,25-33). Królów judzkich przedstawia się zawsze w odniesieniu do wzorca, jakim był król Dawid. na końcu opisu panowania poszczególnych władców zamieszcza się notę o śmierci króla i podaje się imię jego następcy.

Po zdobyciu Królestwa Północnego przez asyrię w 722 r. przed Chr. (2Krl 17) Królestwo Judy istnieje jeszcze przez niecałe 150 lat, do momentu zburzenia Jerozolimy przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. (2Krl 18 – 25). W tym czasie ma miejsce wydarzenie ogromnej wagi. W okresie panowania króla Jozjasza w świątyni jerozolimskiej odnaleziono księgę Prawa (2Krl 22,3-10), co dało początek gruntownej reformie religijnej przeprowadzonej w całym kraju (2Krl 23,1-25). Działania reformatorskie nie zapobiegły jednak ostatecznemu upadkowi Królestwa Południowego (2Krl 23,26n).

Historię królów ukazano w porządku chronologicznym, ale Księgi Królewskie nie są zwykłą kroniką rejestrującą imiona poszczególnych władców i najważniejsze wydarzenia z okresu ich panowania. niektórym postaciom poświęcono więcej uwagi, inne potraktowano krótko i zdawkowo. najobszerniej autor opisuje władców, którzy odegrali decydujące role w historii monarchii izraelskiej: Salomona na początku (1Krl 3 – 11) i Jozjasza przy końcu (2Krl 22 – 23). Pierwszy zostaje ukazany jako uosobienie mądrości (1Krl 3,4-15), drugi jako ten, który wypełnił słowa zapisane w księdze Prawa (2Krl 23,24). Pomiędzy nimi centralne miejsce zajmuje cykl opowiadań poświęcony prorokom: eliaszowi (1Krl 17 – 19;21; 2Krl 1) i elizeuszowi (2Krl 2 – 9; 13,14-20). rozdziały początkowe (1Krl 1 – 2) tworzą prolog, a końcowe (2Krl 24 – 25) – epilog.

Historia opowiedziana w Księgach Królewskich niesie przede wszystkim ważne przesłanie religijne. W opisie działalności Salomona podkreśla się jego mądrość, która w późniejszej tradycji stała się przysłowiowa i uczyniła go najważniejszym w Biblii symbolem mądrości (Prz 1,1; 10,1; mt 12,42; Łk 11,31). Przejawem tej mądrości była nie tylko umiejętność wydawania sprawiedliwych wyroków (1Krl 3,16-28) i splendor jego władzy królewskiej (1Krl 4,1-58; 9,10-28; 10,14-29), ale także wspaniałość wzniesionej przez niego świątyni i sprawowanego w niej kultu (1Krl 6 – 8). Jednak ostatnie lata życia Salomona, jak również rządy większości późniejszych królów, to dzieje odstępstwa od wiary w jedynego Boga Izraela, który ciągle upominał swój naród, niestrudzenie posyłając mu proroków.

Wymagania dotyczące wiary w Boga jedynego oraz jedności kultu i świątyni stały się programem szeroko zakrojonej reformy religijnej, podjętej dopiero pod koniec epoki monarchii przez króla Jozjasza (2Krl 22n). odnawiając przymierze z Bogiem, zobowiązał się on wraz z całym ludem wprowadzić w życie wszystkie zalecenia, zawarte w odnalezionej przez kapłana Chilkiasza księdze Prawa (2Krl 23,3). Prawdopodobnie była to Księga Powtórzonego Prawa, według której jedynym miejscem, gdzie można było oddawać cześć Bogu, była świątynia jerozolimska. Jej centralną rolę podkreślają nie tylko szczegółowe opisy, dotyczące jej budowy i wyposażenia (1Krl 6 – 8), ale przede wszystkim podejmowane przez niektórych królów judzkich reformy religijne, polegające na usunięciu elementów pogańskiego kultu sprawowanego w wielu przygodnych miejscach (1Krl 15,11-13; 2Krl 18,3-6). W ich świetle całą historię Izraela należy widzieć z perspektywy posłuszeństwa pierwszemu przykazaniu Dekalogu, nakazującemu oddawanie czci wyłącznie Bogu Izraela (Pwt 5,7).


649

1Krl

1. Królewska 1,1-13

a) nie współżył z nią – starość Dawida, wyrażająca się w nie-możności rozgrzania organizmu i podjęcia współżycia z atrak-cyjną, młodą kobietą, wskazuje na brak kondycji fizycznej i fak-tyczną utratę zdolności sprawo-wania władzy w państwie.

b) Adoniasz – po śmierci amnona (2Sm 13,28nn) i absa-loma (2Sm 18,9-15) adoniasz był najstarszym żyjącym synem Dawida i w związku z tym on odziedziczył przywilej pierwo-rództwa.

c) Jest to ostatni etap walki o następstwo tronu Dawida, w której uczestniczą dwaj pre-tendenci: adoniasz i Salomon, popierani przez dwa stronnic-twa.

d) kamień Zochelet – zwany także „kamieniem węża”. Cho-dzi tu o słup graniczny, którym prawdopodobnie był kamień poświęcony bóstwu, przedsta-wianemu jako wąż. Stał blisko źródła Rogel, czyli znajdował się w pobliżu wschodniej części doliny Cedronu.

e) źródło Rogel – źródło to znaj-dowało się za południowymi murami Jerozolimy.

 Spisek Adoniasza i interwencja proroka Natana. Panowanie króla Dawida powoli zbliża się do końca. Podeszły wiek oraz problemy zdrowotne coraz wyraźniej wskazują, że Dawid traci zdolność rządzenia krajem. trudno w całej starożytnej literaturze Bliskiego Wschodu spotkać podobny obraz, ukazujący w tak realistyczny sposób starość i związaną z nią niedołężność władcy. autor natchniony nie boi się jednak przedstawiać Dawida, największego spośród władców Izraela, jako zwykłego człowieka, poddanego naturalnym procesom starzenia się i umierania. Bliska perspektywa śmierci Dawida sprawiła, że w Izraelu rozpoczęła się dyplomatyczna walka o następstwo tronu. Jako pierwszy pretensje do władzy królewskiej zgłosił adoniasz, który pozyskał sobie poparcie wielu wpływowych ludzi z otoczenia Dawida i samozwańczo ogłosił się nowym królem. nie było to jednak zgodne z wolą Boga, który miał inny zamysł co do następstwa tronu. Przez proroka natana zainicjował więc działania, które mają doprowadzić do przekazania władzy Salomonowi, synowi Batszeby.

Walka o następstwo tronu

Spisek Adoniasza i interwencja proroka Natana

1 1Król Dawid był już stary i bardzo niedołężny. mimo okryć, którymi go otulano, nie mógł się rozgrzać. 2Jego słudzy pora-

dzili mu wówczas: „należy wyszukać naszemu panu, królowi, młodą dziewczynę, dziewicę, która by mu usługiwała, pielęgno-wała go i spała z nim, a wtedy nasz pan, król, będzie mógł się rozgrzać”. 3W całym Izraelus szukano pięknej dziewczyny, aż znaleziono Szunemitkę abiszag, którą przyprowadzono do króla. 4Dziewczyna była nadzwyczaj piękna. Pielęgnowała króla i usłu-giwała mu, lecz król nie współżył z niąa.5Wtedy adoniaszb, syn Chaggity, zaczął się wywyższać i mówić: „Ja będę królem”. Sprawił sobie rydwany, konie i straż przy-boczną złożoną z pięćdziesięciu ludzi, którzy mu wszędzie towa-rzyszyli. 6Jego ojciec nigdy go nie upomniał: „Dlaczego tak się zachowujesz?”, ponieważ adoniasz był wyjątkowo przystojny i urodził się zaraz po absalomie. 7adoniasz przeprowadził rozmo-wy z Joabem, synem Serui, i abiatarem, kapłanem, którzy udzie-lili mu swojego poparcia. 8natomiast kapłan Sadok, Benajasz, syn Jojady, i proroks natan oraz Szimei i rei, a także dowódcy Dawida nie przyłączyli się do adoniaszac.9adoniasz złożył wtedy w ofierzes owce, woły i utuczone ciel-ce przy kamieniu Zocheletd, blisko źródła rogele. Zaprosił tam wszystkich swoich braci, synów królewskich i wszyst-kich przedstawicieli Judys, będących urzędnikami króla. 10ale proroka natana, Benajasza i dowódców wojska oraz swojego brata Salomona nie zaprosił. 11Wówczas prorok natan zapytał Batszebę, matkę Salomona: „Czy nie słyszałaś, że adoniasz, syn Chaggity, ogłosił się królem, a nasz pan, Dawid, nic o tym nie wie? 12Chodź, udzielę ci rady, jak masz uratować siebie i swo-jego syna, Salomona. 13Idź do króla Dawida i zapytaj go: «Panie

Pierwsza Księga Królewska


6501. Królewska 1,14-30

a) obrzędowi składania ofiary towarzyszyła wielka uczta, która była znakiem wspólnoty człowieka z Bogiem (Wj 24,1--11). Ilość zwierząt ofiarnych wyrażała nie tylko bogactwo, ale także potęgę składającego ofiarę (1Krl 8,62-65).

b) Kwestia następstwa tronu nie była regulowana żadnym przepisem prawnym i dlatego wskazanie następcy tronu nale-żało do aktualnie panującego władcy.

 Rozmowa Batszeby z Dawidem. obawa przed zamachem stanu skłoniła natana do zorganizowania spotkania Dawida z Batszebą, która miała poinformować starego króla o śmiertelnym niebezpieczeń-stwie, jakie w przypadku przejęcia władzy przez adoniasza groziło jej i przede wszystkim Salomonowi. Batszeba przypomniała także Dawidowi o jego przysiędze, zgodnie z którą to Salomon miał być jego następcą (1Krn 22,6-13). Sytuację przedstawioną przez Batszebę potwierdził także prorok natan. W związku z tym Dawid musiał ostatecznie rozsądzić, który z jego synów przejmie władzę w Izraelu. Widząc w samozwańczych działaniach adoniasza podobieństwo do postępowania zbuntowanego absa-loma (2Sm 15), na swego następcę polecił namaścić Salomona.

mój, królu, czyż nie ty właśnie obiecałeś swojej służebnicy pod przysięgą: Salomon, twój syn, będzie po mnie królem i zasią-dzie na moim tronie. Dlaczego więc zaczął królować adoniasz?». 14Kiedy jeszcze będziesz rozmawiać z królem, ja sam wejdę za tobą i potwierdzę twoje słowa”.

Rozmowa Batszeby z Dawidem15Batszeba poszła więc do sypialni króla. Bardzo niedołężnemu już królowi usługiwała Szunemitka abiszag. 16Batszeba oddała królowi głęboki pokłon, a on ją zapytał: „Czego sobie życzysz?”. 17odpowiedziała mu: „Panie mój, ty obiecałeś swojej służebnicy, przysięgając na Panas, twego Boga: «Salomon, twój syn, będzie po mnie królem i zasiądzie na moim tronie». 18teraz adoniasz zaczął królować, a ty, panie mój, królu, nawet o tym nie wiesz. 19Złożył on w ofierzes ogromne ilości wołów, utuczonych ciel-ców i owieca. Zaprosił wszystkich synów królewskich, kapłana abiatara oraz Joaba, dowódcę armii; twego zaś sługi Salomona nie zaprosił. 20a teraz na ciebie, mój panie, królu, patrzy cały Izraels, abyś sam powiedział, kto będzie następcą tronu po tobie, panie mój, królub. 21Kiedy mój pan, król, spocznie obok swych przod-ków, wówczas ja i mój syn, Salomon, będziemy uznani za win-nych”. 22Gdy rozmawiała jeszcze z królem, przybył proroks natan. 23Powiadomiono króla: „Prorok natan czeka”. Kiedy natan stanął przed królem, oddał pokłon twarzą do ziemi 24i przemówił: „Panie mój, królu, pewnie ty powiedziałeś: «adoniasz będzie królem po mnie i zasiądzie na moim tronie», nieprawdaż? 25Bo poszedł on dzisiaj i złożył w ofierze ogromne ilości wołów, utuczonych ciel-ców i owiec. Co więcej, zaprosił na ucztę wszystkich synów kró-lewskich, dowódcę armii i kapłana abiatara. teraz z nim ucztu-ją i wołają: «niech żyje król adoniasz!». 26natomiast mnie, twego sługi, kapłana Sadoka i Benajasza, syna Jojady, a także Salomona, twego sługi, nie zaprosił. 27Czy stało się to na rozkaz mojego pana, króla? nie powiadomiłeś jednak twego sługi, kto będzie następ-cą tronu po tobie, panie, mój królu”. 28na to król Dawid odpo-wiedział: „Wezwijcie do mnie Batszebę”. Przyszła więc do króla i stanęła przed nim. 29Wtedy król przysiągł: „na życie Pana, który mnie ocalił z wszelkiego niebezpieczeństwa, 30dzisiaj właśnie


651

1Krl


a) na mułach jeździli tylko najdostojniejsi przedstawicie-le ówczesnego społeczeństwa (2Sm 13,29, 18,9). Gest prze-kazania przez Dawida swojego muła Salomonowi był publiczną demonstracją jego woli, dotyczą-cej przekazania właśnie jemu władzy królewskiej.

b) źródło Gichon – źródło położone poniżej wschodnich murów obronnych starożytnej Jerozolimy, na zachodnim zbo-czu doliny Cedronu.

c) namaszczą go – namasz-czenie było najważniejszym gestem towarzyszącym ustano-wieniu nowego króla. termin „pomazaniec”, dosł. „mesjasz”, odnoszono do wszystkich kró-lów izraelskich, ale w sposób szczególny do Króla Zbawiciela, którym w przyszłości okaże się Jezus Chrystus.

d) Keretyci i Peletyci – stano-wili przyboczną gwardię Dawi-da, złożoną z cudzoziemskich najemników pochodzących z Krety i Filistei. Dowódcą tej gwardii był Benajasz (2Sm 8,18; 20,7).

e) róg oliwy z Namiotu – róg lub naczynie ze świętym olejem to jeden ze sprzętów liturgicz-nych przenośnego sanktuarium ustanowionego przez Dawida, w którym przechowywano arkę Przymierza (2Sm 6,17).

 Salomon następcą Dawida. obecność kapłana Sadoka, proroka natana i dowódcy gwardii królewskiej Benajasza, reprezentujących Dawida i działających z jego rozkazów, nadaje ceremonii mianowania Salomo-na na króla charakter oficjalnego i religijnego obrzędu. Przekazaniu władzy królewskiej towarzyszą gesty, które później stały się oficjalnym rytem ceremonii obejmowania władzy przez wszystkich królów Judy. na ceremonię tę składały się następujące elementy: oficjalna procesja, namaszczenie, obwieszczenie wiadomo-ści o nowym królu przez dźwięk trąby, aklamacja ludu i hołd składany przez najważniejszych urzędników w państwie. Uroczystość ta i towarzyszące jej okoliczności musiały rozwiać wszelkie wątpliwości wśród zgromadzonego ludu co do tego, komu ostatecznie Dawid przekazał swoją władzę i za kim opowiedział się również Bóg. W świetle tych wydarzeń zwołane przez adoniasza spotkanie nie mogło być odebrane inaczej, jak tylko jako sprzysiężenie przeciw prawowitej władzy. Salomon, okazując bratu łaskę przebaczenia w za-mian za wierność, postąpił podobnie jak Dawid, który kazał oszczędzić absaloma (2Sm 18,5).

spełnię to, co ci przysiągłem na Pana, Boga Izraela, że twój syn Salomon będzie moim następcą i zasiądzie na moim tronie”. 31Batszeba oddała królowi pokłon twarzą do ziemi i powiedziała: „niech żyje na wieki mój Pan, król Dawid!”.

Salomon następcą Dawida32Zaraz potem król Dawid polecił: „Wezwijcie do mnie kapłana Sadoka, prorokas natana i Benajasza, syna Jojady”. Kiedy stawi-li się przed królem, 33wydał im rozkaz: „Weźcie ze sobą gwardię królewską, posadźcie Salomona, mojego syna, na moją własną mulicęa i zaprowadźcie go do źródła Gichonb. 34tam kapłan Sadok i prorok natan namaszcząs goc na króla nad Izraelems. Potem zagrajcie na trąbie i wołajcie: «niech żyje król Salomon!». 35Kie-dy powróci z wami w orszaku, zasiądzie na moim tronie i będzie moim następcą. Jemu bowiem rozkazałem, żeby był przywód-cą Izraela i Judys”. 36Wówczas Benajasz, syn Jojady, powiedział: „niech się tak stanie! niech to potwierdzi sam Pans, Bóg moje-go pana, króla! 37Jak Pan był z moim panem, królem, tak niech będzie z Salomonem. niech wyniesie jego tron ponad tron moje-go pana, króla Dawida!”.38Kapłan Sadok, prorok natan i Benajasz, syn Jojady, oraz Keretyci i Peletycid poszli i posadzili Salomona na mulicę króla Dawida i zaprowadzili go do źródła Gichon. 39Kapłan Sadok wziął rógs oliwy z namiotue i namaścił Salomona. Zagrano na trąbie, a cały lud zawołał: „niech żyje król Salomon!”. 40Cały lud szedł za nim, a od dźwięku fletów i okrzyków radości aż ziemia drżała.41Usłyszał to adoniasz razem z zaproszonymi gośćmi, gdyż wła-śnie zakończono ucztę. Joab zaś, słysząc głos trąby, zawołał: „Skąd te okrzyki w mieście?”. 42nie skończył jeszcze mówić, gdy zjawił się Jonatan, syn kapłana abiatara. „Wejdź – zapro-sił go adoniasz. – Jesteś przecież poważnym człowiekiem i przynosisz dobrą nowinę”. 43„Wprost przeciwnie! – odparł Jonatan adoniaszowi. – nasz pan, król Dawid, ustanowił kró-lem Salomona. 44Posłał go z kapłanem Sadokiem, prorokiem natanem i Benajaszem, synem Jojady, z gwardią Keretytów


6521. Królewska 1,45 – 2,6

a) rogi ołtarza – chodzi o prze-dłużenia czterech narożników ołtarza, które dzięki krwi wyle-wanej na ołtarz uważano za szczególnie święte. Chwytanie się rogów ołtarza było staro-żytnym zwyczajem szukania azylu, ponieważ ktokolwiek chwytał się ołtarza, cieszył się Bożą ochroną i nie mógł być ukarany (wyjątkiem było tylko umyślne morderstwo). Zwyczaj ten sankcjonowało także prawo izraelskie, choć najczęściej schronienia szukano w tzw. miastach azylu (Wj 21,13n; Pwt 4,41nn; lb 35,9-34). Ołtarz – zob. Słownik.

b) Pan wypełni swoją obietnicę – chodzi tu o proroctwo natana (2Sm 7,4-17; 1Krn 17,3-15), według którego władza królew-ska miała pozostać w rękach potomków Dawida. ostateczne wypełnienie tej obietnicy doko-nało się w osobie Jezusa Chry-stusa (Łk 1,69n; Dz 2,30).

 Testament Dawida. W testamencie Dawida, który dotyczy rzeczywistości religijnej (ww. 1-4) i poli-tycznej (ww. 5-9), pomyślność wszystkich działań Salomona jako władcy nie jest uzależniona od zdolności rządzenia, umiejętności politycznej gry czy militarnej siły, ale od posłuszeństwa Bożym przykazaniom. religijne kryterium dobrego króla opiera się na Prawie mojżeszowym (Pwt 17,14-20) i odnosi się nie tylko do Salomona, ale także do wszystkich jego następców. Wynika z niego jasno, że wszelka władza sprawowana w Izraelu, także królewska, powinna być podporządkowana Bożemu Prawu.

i Peletytów. Posadzili go na mulicę króla, 45a kapłan Sadok i pro-rok natan namaścili go na króla przy źródle Gichon. następnie wyruszyli stamtąd z okrzykami radości i powstała wrzawa w mie-ście. Jej odgłos usłyszeliście. 46Co więcej, Salomon zasiadł już na tronie królewskim, 47a królewscy urzędnicy przybyli do naszego pana, króla Dawida, złożyć mu życzenia: «niech Bóg da większą sławę Salomonowi niż tobie, niech wyniesie jego tron ponad twój tron!». następnie król oddał pokłon na swoim łóżku 48i powie-dział: «Błogosławionys Pan, Bóg Izraela, który pozwolił mi dzisiaj oglądać mojego następcę zasiadającego na moim tronie»”. 49Strach ogarnął wszystkich gości adoniasza, szybko się więc roze-szli, każdy w swoją stronę. 50adoniasz zląkł się Salomona i szu-kał ratunku, chwytając się rogów ołtarzaa. 51Przekazano więc Salomonowi wiadomość: „adoniasz, lękając się króla Salomona, chwycił się rogów ołtarza i prosi: «niech król Salomon mi dziś przysięgnie, że nie każe zabić swojego sługi mieczem»”. 52Salo-mon wtedy oświadczył: „Jeśli okaże się człowiekiem uczciwym, włos mu z głowy nie spadnie, jeśli natomiast będzie coś knuł, umrze!”. 53Polecił zatem Salomon, żeby go sprowadzono od ołta-rza. Przyszedł i oddał głęboki pokłon królowi Salomonowi, a on mu rozkazał: „Wracaj do swojego domu!”.

Testament Dawida

21Gdy życie Dawida dobiegało końca, wydał on ostatnie polece-nia swojemu synowi, Salomonowi: 2„Ja odchodzę z tego świa-

ta jak wszyscy ludzie. okaż się mocny i bądź mężczyzną! 3Dotrzy-maj zobowiązań nałożonych przez Panas, twojego Boga. Postępuj drogamis, które on wskazał, wypełniając Jego prawa, przykaza-nias, wyroki i ustawy zapisane w Prawies mojżesza, aby ci się powodziło we wszystkim, co będziesz robił, i wszędzie tam, dokąd pójdziesz. 4a Pan wypełni swoją obietnicęb, którą zapowiedział: «Jeśli twoi synowie z całego sercas i z całej duszys będą mi wierni w swoim postępowaniu, to nie zabraknie ci następcy na tronie Izraelas». 5ty wiesz także, jak zachował się wobec mnie Joab, syn Serui, i jak postąpił z dwoma dowódcami izraelskimi, abnerem, synem nera, i amasą, synem Jetera: zabił ich i zerwał warun-ki pokoju, rozlewając krews jak na wojnie. Zbroczył on przela-ną krwią swój pas na biodrach i sandały na nogach. 6Zrób, co ci podyktuje twoja mądrość, lecz nie pozwól mu, aby w sędziwej


653

1Krl


a) Gilead – region położony w Zajordaniu, dzisiejsza Jorda-nia, który rozciąga się pomiędzy rzekami arnon i Jarmuk, od Baszanu do moabu.

b) Bachurim – miejscowość niezidentyfikowana, położona niedaleko Jerozolimy, na wschod-nim stoku Góry oliwnej.

c) Machanaim – miejsco-wość położona po wschodniej stronie Jordanu niedaleko potoku Jabbok, swoje imię zawdzięcza patriarsze Jakubowi (rdz 32,3).

d) Miasto Dawida – położone w południowo-wschodniej czę-ści obecnej Jerozolimy i otoczo-ne dolinami Cedronu i trype-onu. Zajmowało powierzchnię ok. 4 hektarów. nazwa Miasto Dawida została nadana naj-starszej, warownej części Jero-zolimy po jej zdobyciu przez Dawida.

e) Hebron – wielkie miasto położone w południowej, górzystej części Judy (dzisiejsze al-Chalil), oddalone ok. 40 km na południowy zachód od Jero-zolimy.

f) Abiszag – chodzi o tę samą piękną kobietę, która miała pomóc Dawidowi w zmaga-niach ze starczą niedołężnością (1Krl 1,3). Wedle ówczesnego zwyczaju harem zmarłego króla stawał się własnością jego następcy i dlatego właśnie ado-niasz, chcąc poślubić abiszag, musiał uzyskać na to zgodę Salomona.

g) oddał jej głęboki pokłon – w starożytności na Bliskim Wschodzie matka króla odgry-wała bardzo ważną rolę na dworze królewskim i dlatego dworska etykieta wymagała oddawania jej stosownych honorów.

 Salomon wypełnia testament ojca. Gdyby Salomon uległ prośbie adoniasza, pozwoliłby mu zbudować silną opozycję i rozpocząć wojnę domową, prowadzoną na wzór buntu absaloma (2Sm 15 – 18). Prze-widując to, nie mógł postąpić inaczej, jak tylko wyeliminować swoich przeciwników. W związku z tym nad Bożym prawem, do przestrzegania którego Dawid zobowiązał swoich następców, górę wzięły wymogi i realia brutalnej polityki oraz walki o władzę. Dopiero nauka Jezusa Chrystusa, wzywająca do wyrzeczenia się przemocy (mt 5,38-48), okazała się doskonała i większa od mądrości Salomona.

starości spokojnie zstąpił do krainy umarłychs. 7okaż życzliwość synom Barzillaja z Gileadua, dopuszczając ich do twego stołu, gdyż dali mi wsparcie podczas mej ucieczki przed twoim bratem, absalomem. 8masz też przy sobie Beniaminitę Szimeiego, syna Gery z Bachurimb, który rzucał na mnie obelżywe przekleństwas, kiedy szedłem do machanaimc. Gdy potem wyszedł mi na spotka-nie nad Jordanems, przysiągłem mu na Pana: «nie skażę cię na śmierć». 9teraz ty jednak nie darujesz mu, gdyż jesteś człowie-kiem mądrym; będziesz wiedział, jak z nim postąpić i zbroczonego krwią poślesz go do krainy umarłychs w sędziwym wieku”. 10Potem Dawid spoczął przy swoich przodkach i pochowano go w mieście Dawidad. 11Panował on nad Izraelem czterdzieści lat: w Hebroniee siedem lat, a w Jerozolimies trzydzieści trzy lata. 12tak Salomon zasiadł na tronie swojego ojca, Dawida, i umocnił swoją władzę królewską.

Salomon wypełnia testament ojca13adoniasz, syn Chaggity, przyszedł do Batszeby, matki Salomona. ona zapytała: „Czy przychodzisz w przyjaznych zamiarach?”. „W przyjaznych – odpowiedział. – 14mam do ciebie prośbę” – zwrócił się do niej. „mów!” – powiedziała. 15„Sama wiesz – zaczął – że mnie się należała władza królewska i że cały Izraels we mnie widział przyszłego króla. Jednak władza królew-ska mnie ominęła i przeszła na mojego brata, ponieważ z woli Panas jemu przypadła. 16mam teraz tylko jedną prośbę do cie-bie. nie odmawiaj mi!”. „Proś!” – odpowiedziała. 17„Wstaw się za mną do króla Salomona i poproś go, gdyż tobie nie odmówi, żeby dał mi za żonę abiszagf, Szunemitkę”. 18„Dobrze – odpo-wiedziała Batszeba. – Porozmawiam z królem o tobie”. 19Przy-szła więc Batszeba do króla Salomona, żeby z nim porozmawiać o adoniaszu. Król wyszedł jej na spotkanie i oddał jej głęboki pokłong, a potem usiadł na swoim tronie. Ustawiono również tron dla matki króla, która usiadła po jego prawej stronie. 20Wte-dy powiedziała do niego: „mam do ciebie jedną małą prośbę. nie odmawiaj mi!”. Król jej odpowiedział: „Proś, moja matko, gdyż tobie nie odmówię”. 21Poprosiła więc: „niech Szunemitka abiszag będzie żoną twego brata, adoniasza”. 22Wtedy król Salomon dał swojej matce taką odpowiedź: „Dlaczego prosisz tylko o Szunemitkę abiszag dla adoniasza? Proś raczej o władzę


6541. Królewska 2.23-38

a) Prośba o żonę zmarłego króla Dawida była dowodem na to, że adoniasz wcale nie zre-zygnował z roszczeń do tronu i tak właśnie odczytał ją Salo-mon, który wiedząc o podob-nych sytuacjach na dworze swojego ojca (2Sm 3,7; 16,21n), widział w niej zagrożenie dla własnej władzy królewskiej.

b) Niech Bóg mnie ciężko ukarze – jest to formuła złorzeczenia, mająca charakter uroczystej przysięgi, wzywającej Boga na potwierdzenie prawdziwości czyjejś wypowiedzi. Kara Boża – zob. Słownik.

c) Anatot – miasto lewickie położone w odległości ok. 5 km na północ od Jerozolimy.

d) Szilo – miejscowość poło-żona ok. 30 km na północ od Jerozolimy, dzisiejsze Seilun. Do tej miejscowości została przeniesiona arka Przymierza w czasach sędziów, a może nawet pod koniec życia Jozuego (Joz 18,1-10).

e) chwycił… rogów ołtarza – zob. 1Krl 1,50+.

f) Zabójstwa popełnione przez Joaba czynią go podle-głym prawu, które mówi, że jeśli ktoś zabijał umyślnie, to nie ma żadnych okoliczności, które uchroniłyby go przed karą śmierci (Wj 21,14). Ze względu na świętość miejsca, w którym stał ołtarz, nie wolno tam było wymierzać kary, stąd prośba Benejasza, aby Joab wyszedł na zewnątrz.

g) Ponieważ Dawid przeba-czył Szimeiowi jego występek (2Sm 16,5-14), Salomon nie mógł zabić go równie szybko jak Joaba. Dlatego pod przy-sięgą nakłada na niego areszt domowy, aby w razie złamania obietnicy móc pomścić obrazę, jakiej doświadczył jego ojciec, Dawid.

h) Cedron – potok, który przez większą część roku jest pozba-wiony wody, ale opady deszczu sprawiają, że okresowo niesie znaczne jej ilości. Płynie Doliną Jozafata, która graniczy z Jero-zolimą od strony północnej.

królewskąa dla niego, ponieważ jest on moim starszym bratem i ma po swojej stronie zarówno kapłana abiatara, jak i Joaba, syna Serui”. 23Król Salomon przysiągł wówczas na Pana: „niech Bóg mnie ciężko ukarzeb, jeśli adoniasz nie poruszył tej sprawy na swoją zgubę. 24na życie Pana, który mnie ustanowił i pozwolił mi przedłużyć panowanie domu Dawida w Izraelu i który zgodnie ze swoją obietnicą wzniósł dla mnie dom: jeszcze dzisiaj adoniasz zostanie zabity!”. 25Król Salomon posłał syna Jojady Benajasza i ten zadał adoniaszowi śmiertelny cios. 26Kapłanowi zaś abiatarowi król rozkazał: „Idź do anatotc, do swojej posiadłości, gdyż zasługujesz na śmierć. Dziś jed-nak nie wydam na ciebie wyroku skazującego, ponieważ nio-słeś arkęs Pana, Boga, w obecności mojego ojca Dawida i dzie-liłeś z nim wszystkie nieszczęścia, które na niego spadły”. 27tak więc Salomon usunął abiatara z urzędu kapłana Pana i w ten sposób spełniło się słowo Pana, które wypowiedział w Szilod przeciw domowi Helego. 28Kiedy wieść o tym doszła do Joaba – a popierał on przecież adoniasza, choć nie był zwolennikiem absaloma – wtedy uciekł on do namiotu Pana i szukając ratun-ku, chwycił się rogów ołtarzae. 29Wówczas powiadomiono króla Salomona, że Joab uciekł do namiotu Pana i znajduje się przy ołtarzus. Salomon wydał więc rozkaz synowi Jojady Benajaszowi: „Idź, zabij go!”. 30Benajasz przyszedł do namiotu Pana i rozka-zał Joabowi: „Król każe ci wyjść!”f. ten odpowiedział: „nie! Chcę umrzeć tutaj!”. Benajasz przekazał królowi odpowiedź Joaba. 31Król polecił: „Zrób, jak powiedział. Zabij go i pochowaj! W ten sposób uwolnisz mnie i dom ojca mojego od krwis, którą Joab przelał bez powodu. 32Pan sprawi, że Joab sam poniesie winę za swoją śmierć. Bez wiedzy mojego ojca, Dawida, zamordował prze-cież dwóch niewinnych i lepszych od siebie ludzi: zabił mieczem abnera, syna nera, naczelnego wodza armii izraelskiej, i syna Jetera, amasę, naczelnego wodza armii judzkiej. 33Dlatego wina za ich śmierć spadnie na Joaba i na jego potomków po wszyst-kie czasy. natomiast Dawida, jego potomstwo, jego dom i tron Pan obdarzy na zawsze pokojem”. 34Poszedł więc Benajasz, syn Jojady, i zadał Joabowi cios śmiertelny. Joab został pochowany w swojej posiadłości na pustyni. 35na jego miejsce na czele armii król postawił Benajasza, syna Jojady. na miejsce zaś abiatara król mianował kapłana Sadoka. 36Król kazał także wezwać Szimeiego i polecił mu: „Zbuduj sobie dom w Jerozolimies i pozostań tam. nigdzie nie będziesz stam-tąd wychodziłg. 37Pamiętaj jednak, że w dniu, w którym go opu-ścisz i przekroczysz potok Cedronh, umrzesz na pewno, i to z wła-snej winy”. 38na to Szimei odpowiedział królowi: „Dobrze, twój sługa postąpi tak, jak zarządził mój pan, król”. mieszkał więc


655

1Krl

1. Królewska 2,39 – 3,5

a) Gat – miasto położone ok. 45 km na południowy zachód od Jerozolimy.

b) przyprowadził ich z Gat – starożytne traktaty między kró-lestwami przewidywały depor-tację zbiegłych niewolników. Szimei nie musiał więc sam iść po swoich niewolników.

c) małżeństwo z córką władcy egiptu miało przede wszystkim wymiar polityczny i umacniało prestiż i potęgę Salomona.

d) Jest to próba usprawiedli-wienia praktyk składania przez Izraelitów ofiar na wzniesie-niach kultowych, co było sprzeczne z prawem mówiącym o jedyności sanktuarium (Pwt 12,2-18). Zwyczaj składania ofiar na wzniesieniach Izraelici przejęli od plemion kananej-skich i często kult Jahwe mie-szali z kultem Baala. Wzniesienie kultowe – zob. Słownik.

e) palił kadzidło – do większości ofiar spalanych na ołtarzu doda-wano kadzidło (np. Kpł 2,1.15; 6,8). Kadzidło ofiarowywano także na specjalnie do tego przy-stosowanym ołtarzu kadzielnym (Wj 30,1nn).

f) Gabaon – dzisiejsze el-Dżib, miasto położone 12 km na północny zachód od Jerozoli-my. Sanktuarium w Gabaonie znajdowało się na terytorium zajmowanym przez plemiona północne, które mogły odczytać obecność Salomona jako pozy-tywny gest polityczny i religijny wobec siebie.

g) najważniejsze wzniesienie kultowe – sanktuarium w Gabaonie uważane było za najważniejsze, ponieważ właśnie tam przecho-wywano namiot Spotkania, zbudowany przez mojżesza na pustyni (1Krn 1,3).

 Modlitwa Salomona o mądrość. mądrość, która wsławiła imię Salomona w całym ówczesnym świecie, była nadprzyrodzonym darem Boga, który udzielił go młodemu władcy Izraela w odpowiedzi na jego gorącą modlitwę. Salomon, wstępując na tron, musiał wybrać sposób, w jaki miał pełnić władzę królewską. mógł, podobnie jak współcześni mu władcy innych narodów, zabiegać o długie życie, bogactwo i sławę, ale chciał, by jego panowanie było zgodne z wytycznymi, jakie odnośnie do władzy królewskiej znajdowały się w Księdze Prawa (Pwt 17,14-20). Salomon chciał być przede wszystkim królem sprawiedliwym, dlatego prosił Boga o mądrość, która pozwoliłaby mu odróżniać dobro od zła, a co za tym idzie, wydawać słuszne sądy. Wierność sprawiedliwości jest bowiem najważniejszym z obowiązków króla, którego panowanie przypada na czas pokoju i dostatku.

Szimei przez długi czas w Jerozolimie. 39lecz po trzech latach dwaj niewolnicy Szimeiego uciekli do akisza, syna maaki, króla Gata. Powiadomiono więc Szimeiego: „twoi niewolnicy są teraz w Gat”. 40on osiodłał osła i wyruszył do Gat, do króla akisza, w poszukiwaniu swoich niewolników. Poszedł i przyprowa-dził ich z Gatb. 41Kiedy król Salomon dowiedział się, że Szimei wyszedł z Jerozolimy do Gat i wrócił, 42kazał go wezwać i powie-dział: „Czyż nie przysiągłem na Pana, dając ci wyraźne ostrzeże-nie: «Pamiętaj, że w dniu, w którym wyjdziesz, udając się gdzie-kolwiek, na pewno umrzesz»? odpowiedziałeś mi wtedy: «Dobrze. Zrozumiałem». 43Dlaczego zatem nie dotrzymałeś przysięgi, zło-żonej na Pana, i nie wypełniłeś mojego rozkazu?”. 44następ-nie król zwrócił się do Szimeiego: „Jesteś świadomy całego zła, które wyrzuca ci twoje serces, a które wyrządziłeś mojemu ojcu, Dawidowi. to Pan sprawi, że zło przez ciebie popełnione spad-nie na twoją głowę. 45Król Salomon będzie błogosławionys. niech Pan sprawi, że dom Dawida na wieki będzie panował w Izraelu”. 46Król wydał zatem rozkaz Benajaszowi, synowi Jojady, aby poszedł i zabił Szimeiego. tak umarł. a Salomon umocnił swoją władzę królewską.

Rządy Salomona

Modlitwa Salomona o mądrość

31Salomon zawarł układ z faraonem, królem egiptu, żeniąc się z jego córkąc. Wprowadził ją do miasta Dawida przed ukoń-

czeniem budowy swojego pałacu, a także domu Panas oraz murów dokoła Jerozolimys. 2lud musiał składać ofiarys na wzniesieniachs kultowych, gdyż do tego czasu nie wybudowano jeszcze domus dla imienias Panad. 3Salomon miłował Panas i postępował według wskazań swojego ojca Dawida. ale wciąż na wzniesieniach kul-towych składał ofiary i palił kadzidłoe.4Król zatem udał się do Gabaonuf, aby złożyć ofiarę, gdyż tam znajdowało się najważniejsze wzniesienies kultoweg. Złożył tam na ołtarzus tysiąc ofiar całopalnychs. 5Właśnie w Gabaonie Pan



a) Podczas snu – sen uważa-no za jeden z podstawowych środków komunikacji pomię-dzy Bogiem i człowiekiem. Wybierani przez Boga ludzie we śnie otrzymywali polecenia związane z powierzonymi im zadaniami (np. rdz 28,10-22; 46,1-5).

b) Chodzenie drogami wyzna-czonymi przez Boga odnosi się przede wszystkim do sposobu postępowania człowieka, które jest zgodne z Bożymi przyka-zaniami i z Bożą wolą. takie postępowanie jest gwarantem pomyślności i błogosławieństwa (Pwt 5,33).

 Mądrość Salomona w sprawowaniu sądów. Bóg ustanowił króla w Izraelu po to, aby w Jego imieniu objął sprawiedliwymi rządami ludzi słabych, biednych i pozbawionych praw (Pwt 10,18). nierządnice stanęły więc przed Salomonem w przekonaniu, że jest on rzecznikiem Bożej sprawiedliwości. rozstrzygnię-cie kwestii, która z kobiet rzeczywiście jest matką dziecka, wydawało się niemożliwe, ponieważ zeznania obu kobiet wzajemnie się wykluczały, brakowało również świadków zdarzenia. Król wydał więc polecenie przeprowadzenia próby miecza, ponieważ dobrze wiedział, że żadna matka, nawet za cenę największej ofiary, nigdy nie zgodzi się na śmierć swojego dziecka. W ten sposób sprawiedliwości stało się zadość, a Salomon zdobywał coraz większe uznanie i szacunek swojego ludu.

ukazał się Salomonowi, w nocy. Podczas snua Bóg przemó-wił: „Proś o to, co mam ci dać”. 6Wtedy Salomon odpowiedział: „ty okazałeś swojemu słudze, Dawidowi, mojemu ojcu, wiel-ką miłość, gdyż w swoim postępowaniu wobec Ciebie okazał się wierny, sprawiedliwy i szczery. Zachowałeś tę wielką miłość dla niego, dając mu syna, który dzisiaj zasiada na jego tronie. 7a teraz ty, o Panie, Boże mój, ustanowiłeś swojego sługę kró-lem w miejsce mojego ojca, Dawida, a ja przecież jestem jeszcze młody: nie mam doświadczenia w rządzeniu. 8twój sługa znaj-duje się wśród wybranego przez Ciebie ludu tak bardzo licznego, że nie da się go spisać. 9Daj więc twemu słudze rozum, aby potra-fił wysłuchać stron sporu i wydawać sprawiedliwe wyroki. Któż bowiem może rządzić twoim ludem, tak wielkim?”. 10Spodobało się Panu, że Salomon o to prosił. 11Bóg zatem oświadczył mu: „Ponieważ o to właśnie prosiłeś, a nie poprosiłeś dla siebie o dłu-gie życie ani o bogactwa, ani też o śmierć twoich wrogów, lecz prosiłeś dla siebie o zdolność rozstrzygania spraw po wysłucha-niu stron, 12dlatego spełniam twoją prośbę: daję ci rozum i prze-nikliwość. Podobnego tobie nie było i nie będzie. 13Dam ci także to, o co nie prosiłeś: bogactwo i sławę, jakich nie posiada żaden z królów, panujących w twoich czasach. 14a jeśli będziesz cho-dził drogamis, które ci wskazałemb, oraz przestrzegał moich praw i przykazańs, podobnie jak twój ojciec, Dawid, to obdarzę cię dłu-gim życiem”. 15Potem Salomon się obudził: był to sen! Wrócił więc do Jerozolimy i stanął przed arką Przymierzas Pana. Złożył wtedy ofiary całopalne i ofiary wspólnotowe oraz wyprawił ucztę wszystkim swoim sługom.

Mądrość Salomona w sprawowaniu sądów 16Wtedy przyszły do króla dwie nierządnice i stanęły przed nim. 17Głos zabrała pierwsza z nich: „litości, panie mój! Ja i ta właśnie kobieta mieszkamy w jednym domu. Gdy rodziłam, byłam sama z nią w mieszkaniu. 18Po trzech dniach od mojego porodu uro-dziła również ta kobieta. Byłyśmy razem, nikogo innego nie było z nami w domu, tylko my dwie. 19W nocy umarł syn tej kobiety, gdyż przygniotła go sobą. 20Wstała więc w środku nocy i zabrała mojego syna od mojego boku, kiedy ja, twoja służebnica, spałam,


657

1Krl

1. Królewska 3,21 – 4,11

a) Azariasz – umieszczenie najwyższego kapłana azariasza pośród urzędników królewskich wskazuje, że Salomon rościł sobie prawo także do preroga-tyw przynależących kapłanom.

b) sekretarze – do zadań sekre-tarzy należało przede wszystkim prowadzenie korespondencji dyplomatycznej, a także redago-wanie roczników królewskich, opisujących dokonania króla.

c) przyjaciel króla – jest to honorowy tytuł, jaki przysługi-wał zaufanym doradcom króla (2Sm 16,16; 17,5).

d) administrator robót publicznych – do jego zadań należała organizacja pracy i kontrola nad robotnikami pracującymi przy wielkich budowlach kró-lewskich.

e) dwunastu zarządców prowincji – Salomon podzielił swoje państwo na dwanaście prowin-cji, aby zminimalizować rywa-lizację pomiędzy plemionami i przede wszystkim po to, aby pozyskiwać daniny potrzebne do utrzymania dworu królew-skiego, urzędników i wojska. Prowincji było dwanaście, ponieważ każda z nich zobo-wiązana była do złożenia dani-ny raz w roku i każda z nich miała na to ściśle wyznaczony miesiąc. W ten sposób król miał zapewnione regularne utrzyma-nie przez cały rok.

 Mądrość Salomona w zarządzaniu państwem. Przysłowiowa mądrość Salomona objawia się w po-litycznej i ekonomicznej organizacji jego państwa, dzięki której życie wszystkich Izraelitów toczy się w pokoju i względnym dobrobycie. organizację państwa Salomona opisują dwa rodzaje dokumentów: lista urzędników państwowych (ww. 2-6; por. listę urzędników Dawida 2Sm 8,15-18) i opis granic, wyzna-czających podział administracyjny dla potrzeb podatkowych (ww. 7-20). W tym idealnym obrazie epoki Salomona znajduje wyraz przekonanie, że Bóg wypełnił obietnice, dane niegdyś patriarchom (rdz 15,18; 22,17n) i pod mądrymi rządami nowego króla obdarzył wybrany przez siebie lud błogosławieństwem.

i przyłożyła go do swoich piersi, a swojego zmarłego syna przyło-żyła do moich. 21Kiedy wstałam wczesnym rankiem, żeby nakar-mić mojego syna, patrzę, a on jest martwy! Przyjrzałam mu się uważnie: ależ to nie mój syn, którego urodziłam!”. 22Druga kobie-ta zaprzeczyła: „nie! to mój syn żyje, a twój jest martwy!”. Pierwsza twierdziła: „nie! to twój jest martwy, a mój żyje!”. tak się sprzeczały przed królem. 23Wtedy król powiedział: „ta mówi: «moim synem jest żywe dziecko, a twoim synem martwe!». tamta zaś mówi: «nie! to twój syn jest martwy, a mój syn żyje!»”. 24Król zatem polecił: „Przynieście mi miecz!”. Przyniesiono miecz kró-lowi. 25Król rozkazał: „rozetnijcie dziecko żywe na dwie części i dajcie połowę jednej i połowę drugiej”. 26Wówczas kobieta, któ-rej syn był żywy, zdjęta litością nad swoim synem, zaczęła usil-nie prosić króla: „Błagam cię, panie! oddajcie jej żywe niemowlę, obyście go tylko nie zabijali!”. natomiast tamta zawołała: „niech nie będzie ani moje, ani twoje! rozetnijcie!”. 27Wtedy król ogło-sił wyrok: „oddajcie tej żywe niemowlę i nie zabijajcie go! ona jest jego matką”. 28Kiedy cały Izraels usłyszał o wyroku, który król wydał, nabrał wielkiego szacunku do króla, gdyż widział, że posia-da on Bożą mądrość do rozstrzygania spraw sądowych.

Mądrość Salomona w zarządzaniu państwem

41Król Salomon był władcą całego Izraelas. 2oto jego najwyż-si urzędnicy: azariasza, syn Sadoka, był kapłanem. 3elicho-

ref i achiasz, synowie Sziszy, byli sekretarzamib, a Joszafat, syn achiluda, był kanclerzem. 4Benajasz, syn Jojady, był dowódcą armii, natomiast Sadok i abiatar byli kapłanami. 5azariasz, syn natana, był zwierzchnikiem zarządców prowincji, a Zabud, syn kapłana natana, był przyjacielem królac. 6achiszar kierował admi-nistracją pałacu, natomiast adoniram, syn abdy, był administra-torem robót publicznychd. 7Ponadto Salomon ustanowił dwunastu zarządców prowincjie nad całym Izraelem, aby zaopatrywali króla i jego dwór w żyw-ność. Każdy z nich miał dostarczać żywność przez jeden mie-siąc w roku. 8oto ich imiona: Ben-Chur na górzystym obsza-rze efraima. 9Ben-Deker w makas, Szaalbim, Bet-Szemesz, elon, Bet-Chanan. 10Ben-Chesed w arubot. Podlegało mu również Soko i cała ziemia Chefer. 11Ben-abinadab miał obszar wokół Dor.


6581. Królewska 4,12 – 5,14

a) Eufrat – dorzecze eufratu jest kolebką najstarszych cywi-lizacji na ziemi. Długość eufratu liczona wzdłuż dłuższej z odnóg wynosi 2700 km, a powierzch-nia dorzecza – 673 tys. km2.

b) Tifsach – miasto leżące na północnej granicy państwa Salo-mona, położone na zachodnim brzegu eufratu, prawdopodob-nie dzisiejsza Dibsa.

c) Gaza – miejscowość położo-na ok. 5 km od brzegu morza Śródziemnego. Gaza była częścią tzw. pentapolu filistyńskiego.

d) od Dan do BeerSzeby – metafora stosowaną na okre-ślenie całego kraju Izraela. Dan i BeerSzeba – zob. Słownik.

e) W starożytnym egipcie powstawało wiele utworów o charakterze mądrościowym. mówiono nawet, że „mądrość wyszła z egiptu”.

f) Etan… Darda – mędrcy kananejscy. etanowi ezrachicie przypisuje się autorstwo Psalmu 89, a Hemanowi Psalmu 88.

g) na całym starożytnym Bliskim Wschodzie działalność literacka związana była z dwo-rem królewskim. Przysłowia, o których mowa, to maksymy o charakterze moralizującym, stanowiące dużą część kano-nicznej Księgi Przysłów. Pieśni natomiast odnoszą się do twór-czości poetyckiej. Salomonowi przypisuje się autorstwo Psalmów 72 i 127, Księgi Koheleta, Pieśni nad pieśniami i Księgi Mądrości. Zabieg przypisywa-nia dziełu literackiemu autora znanego z wielkiej mądrości był często stosowany w starożytno-ści i miał na celu nadanie dziełu większego prestiżu.

h) hizop – krzew, osiągający wysokość ok. 50 cm. Żydzi wykorzystywali gałązki hizopu jako kropidła w rytualnych cere-moniach (Wj 12,22; Kpł 14,4nn, Ps 51,9).

i) Wiedza, o której mówi autor, to filozofia odnosząca się do przyrody. Jej ślady obecne są w St (Prz 30,15-33), ale przede wszystkim była ona popularna w egipcie i mezopotamii.

Jego żoną była tafat, córka Salomona. 12Baana, syn achiluda, zarządzał tanak i megiddo oraz całym Bet-Szean poniżej Jezreel i od Bet-Szean do abel-mechola aż poza Jokmeam, leżącym koło Sartany. 13Ben-Geber w ramot w Gileadzie posiadał osiedla Jaira, syna manassesa, położone w Gileadzie oraz obszar argob w Baszanie, obejmujący sześćdziesiąt dużych miast z murami obronnymi, których bramy miały zasuwy z brązu. 14achinadab, syn Iddo, w machanaim. 15achimaas na obszarze neftalego. Wziął on sobie za żonę córkę Salomona, Basmat. 16Baana, syn Chuszaja, na obszarze asera i Zabulona. 17Joszafat, syn Paruacha, na obsza-rze Issachara. 18Szimei, syn eli, na obszarze Beniamina. 19Geber, syn Uriego, w Gileadzie – ziemi Sichona, króla amorytóws i oga, króla Baszanu. natomiast w kraju Judys był jeden zarządca. 20ludność Judy i Izraela była tak liczna jak ziarnka piasku na brze-gu morza. Wszyscy ucztowali w radości.

5 1Salomon był władcą nad wszystkimi królestwami od eufratua aż do kraju Filistynóws, sięgając granic egiptu. Płaciły one

daninę i były poddane Salomonowi przez całe jego życie. 2Dostawa żywności dla króla na jeden dzień wynosiła: trzydzie-ści kors najlepszej mąki i sześćdziesiąt kor zwykłej mąki, 3dzie-sięć utuczonych wołów oraz dwadzieścia wołów z pastwiska, a także sto owiec, nie licząc jeleni, gazeli, saren oraz utuczonego ptactwa. 4Był on bowiem władcą nad całym obszarem na zachód od eufratu, od tifsachb do Gazyc, ciesząc się pokojem ze wszyst-kich stron dokoła. 5Przez cały okres panowania Salomona Juda i Izrael mieszkali bezpiecznie, każdy pod swoją winoroślą i drze-wem figowym, od Dan do Beer-Szebyd. 6Salomon miał też czter-dzieści tysięcy koni do rydwanów w swoich stajniach oraz dwana-ście tysięcy koni dla jeźdźców. 7Zarządcy prowincji, kolejno każdy w swoim miesiącu, zaopatrywali w żywność króla Salomona i wszystkich zaproszonych do królewskiego stołu, tak że nicze-go nie brakowało. 8Sprowadzali oni także jęczmień i słomę dla koni wierzchowych i pociągowych na miejsce, które każdemu było wyznaczone. 9Bóg obdarzył Salomona mądrością, głębokim zrozumieniem spraw i rozumem nieogarnionym jak piaszczysty brzeg morski. 10mądrość Salomona była większa od mądrości wszystkich ludzi Wschodu i całej mądrości egiptue. 11Górował mądrością nad wszystkimi ludźmi, zarówno nad etanem ezrachitą i Hemanem, jak i nad Kalkolem i Dardąf, synami machola. Stał się sław-ny wśród wszystkich okolicznych narodów. 12Ułożył trzy tysią-ce przysłów oraz tysiąc pięć pieśnig. 13Wypowiadał się na temat drzew, poczynając od cedru z libanu, aż do hizopuh rosnące-go na murze. Dzielił się także wiedzą dotyczącą zwierząt i pta-ków, płazów i rybi. 14ludzie, którzy dowiedzieli się o mądrości


659

1Krl


a) poselstwo – starożytne zwy-czaje dyplomatyczne wymaga-ły, aby w przypadku zmiany władzy w którymś z sąsiednich krajów wysyłać do nowego władcy posłów z misją zło-żenia kondolencji po śmierci króla i przekazania pozdrowień i życzeń dla jego następcy.

b) cedry z Libanu – drewno pochodzące z libanu wykorzy-stywano we wszystkich krajach Bliskiego Wschodu, ponieważ w krajach tych nie rosną drze-wa nadające się do wznoszenia wielkich budowli.

c) tratwy – transport morski drewna powiązanego w tratwy jest opisany również w literatu-rze egipskiej. Docelowym por-tem spławu drewna z libanu była Jafa (2Krn 2,16).

 Przygotowania do budowy świątyni. Dzięki traktatom pokojowym z sąsiadami i bogactwu zgromadzo-nemu w wyniku rozwoju gospodarczego kraju, Salomon mógł przystąpić do największego i najważniejsze-go dzieła swego życia – budowy świątyni. Przy realizacji tego przedsięwzięcia musiał skorzystać z pomocy sąsiednich krajów, zwłaszcza stojących wyżej pod względem rozwoju cywilizacyjnego i technicznego Fenicjan. W pastersko-rolniczym Izraelu nie było bowiem ani wystarczającej ilości odpowiedniego drewna (cedry, cyprysy), ani wykwalifikowanych rzemieślników. także w trakcie tych przygotowań objawia się mądrość Salomona, który negocjując warunki umowy handlowej z królem tyru, potrafił utrzymać z nim pokojowe relacje (w. 26), a w otwierających się przed nim możliwościach widział wypełnianie się Bożej obietnicy (w. 19).

Salomona, przychodzili ze wszystkich narodów i wszystkich kró-lestw, aby go słuchać.

Przygotowania do budowy świątyni15Kiedy Hiram, król tyrus, usłyszał, że namaszczonos Salomona na króla w miejsce jego ojca Dawida, wysłał do niego poselstwoa. Był on bowiem przez całe życie przyjacielem Dawida. 16Wtedy Salomon przekazał Hiramowi następującą wiadomość: 17„Wiesz, że mój ojciec, Dawid, nie mógł zbudować domus dla imienias Panas, swojego Boga, z powodu wojen, które toczył ze swymi wroga-mi, dopóki Pan nie rzucił mu ich pod nogi. 18teraz jednak Pan, mój Bóg, obdarzył mnie powszechnym pokojem. nie ma żadne-go przeciwnika, nie spodziewamy się też żadnego ataku. 19Zamie-rzam zatem zbudować dom dla imienia Pana, mojego Boga, zgod-nie z obietnicą, którą Pan dał memu ojcu Dawidowi: «twój syn, którego posadzę na twoim tronie jako następcę, zbuduje dom dla mojego imienia». 20Każ ściąć dla mnie cedry z libanub. moi ludzie będą pracować z twoimi. Zapłacę twoim ludziom tyle, ile wyzna-czysz. Sam wiesz bowiem, że nie mamy tak zręcznych drwali jak Sydończycy”. 21Hiram bardzo się ucieszył z odpowiedzi Salomona: „niech będzie dziś błogosławionys Pan, który dał Dawidowi mądre-go syna i ustanowił go królem nad tym wielkim ludem”. 22Potem przekazał Salomonowi tę wiadomość: „W odpowiedzi na twoją prośbę o drzewa cedrowe i cyprysowe, spełnię wszystkie twe życzenia. 23moi ludzie sprowadzą je z libanu nad morze, ja zaś każę powiązać je w tratwyc i przeprawić przez morze do miejsca, które mi wskażesz. tam je rozładują, a ty je stamtąd zabierzesz. ty ze swojej strony spełnisz moje życzenie i dostarczysz żywność na mój dwór”. 24tak więc Hiram dostarczał Salomonowi drew-na cedrowego i cyprysowego na każde jego życzenie. 25natomiast Salomon dostarczał Hiramowi na wyżywienie jego dworu dwa-dzieścia tysięcy miar pszenicy oraz dwadzieścia miar czystej oliwy. Co roku Salomon dostarczał Hiramowi taką ilość żywności. 26Zgod-nie ze swą obietnicą Pan obdarzył Salomona mądrością. Panował więc pokój między Hiramem i Salomonem, utrwalony przymie-rzem. 27Król Salomon wyznaczył do publicznych robót trzydzieści


6601. Królewska 5,28 – 6,9

a) tak wielka liczba robotni-ków była możliwa dzięki temu, że do pracy nad realizacją wielkich budów królewskich zobowiązani byli nie tylko nie-wolnicy i jeńcy wojenni, ale także wolni obywatele.

b) Giblici – rzemieślnicy pocho-dzący z miasta Gebal, znanego również pod grecką nazwą Byblos, położonego na północ od Bejrutu.

c) Podane wymiary nie obej-mują całego obszaru świątyn-nego, lecz tylko główny budy-nek. Więcej na temat wyglądu i wymiarów świątyni zob. Słownik.

d) Przedsionek – wejście pro-wadzące do świątyni; jedna z trzech części świątyni, sta-nowiąca pomieszczenie otwarte (bez dachu), ograniczone jedy-nie murem z dwóch stron.

 Budowa świątyni. Wznoszenie świątyni rozpoczyna się od przypomnienia najważniejszego wydarze-nia z historii Izraela, jakim było wyjście z egiptu. 480 lat, które upłynęło od tej chwili, może być liczbą symboliczną (liczba dwunastu plemion pomnożona przez 40 lat, czyli okres pobytu na pustyni; zob. lb 14,34; Pwt 1,3), ponieważ dopiero teraz ostatecznie kończy się czas wyzwalania Izraelitów z niewoli egipskiej. naród, w którym Bóg nie miał trwałego miejsca zamieszkania, nie mógł być w pełni ludem Boga. Użycie do budowy domu Bożego potężnych bloków skalnych (w. 7) miało symbolizować Jego stałą obecność wśród Izraelitów. Jednocześnie jednak Bóg daje ostrzeżenie, w którym uzależnia swoje przeby-wanie wśród nich od wiernego zachowywania Jego przykazań (ww. 11-13). tym samym, w wydarzeniu budowy świątyni trwającym siedem lat, analogicznie do siedmiu dni stworzenia świata, historia Izraela osiąga swój kulminacyjny moment. W opisie wyglądu świątyni cała uwaga skierowana jest na jej wnętrze, a właściwie na pomieszczenie zwane miejscem najświętszym, w którego centrum stała arka Przymierza. otoczona dwoma cherubami, stanowiła tron dla niewidzialnej obecności Boga, który przez mądre rządy Salomona miał sprawować władzę nad swoim ludem.

tysięcy robotników z całego Izraelas. 28Co miesiąc wysyłał ich do libanu po dziesięć tysięcy na każdej zmianie, tak że miesiąc prze-bywali w libanie, a dwa miesiące w domu. Całością publicznych robót kierował adoniram. 29Salomon miał również siedemdzie-siąt tysięcy robotników do przewozu materiałów oraz osiemdzie-siąt tysięcy pracujących w kamieniołomach, 30nie licząc trzech tysięcy trzystu kierowników robót, którzy nadzorowali pracują-cycha. 31Król polecił wycinać wielkie bloki z twardej skały, aby ułożyć z nich fundamenty budowli. 32Budowniczowie Salomona i Hirama oraz Giblicib ciosali bloki skalne i przygotowywali drew-no i kamienie na budowę domu.

Budowa świątyni

61Czterysta osiemdziesiąt lat po wyjściu Izraelitów z egiptu, w czwartym roku swojego panowania nad Izraelems, w dru-

gim miesiącu tego roku, to jest w miesiącu Ziw, Salomon rozpo-czął budowę domus dla Panas. 2Dom, który zbudował dla Pana król Salomon, miał sześćdziesiąt łokcis długości, dwadzieścia łokci szerokości i trzydzieści łokci wysokościc. 3Przedsionekd domu był szeroki na dwadzieścia łokci, tak jak główna część domu, a wysta-wał przed dom na dziesięć łokci. 4Zrobił również okna w domu. 5Zbudował mury domu i jego wewnętrznej części, wznosząc po obu ich stronach piętrowe skrzydła z bocznymi pomieszczeniami. 6Dolne piętro miało pięć łokci szerokości, środkowe – sześć łokci szerokości, a górne – siedem łokci szerokości, gdyż na zewnątrz domu zbudował dokoła ściany oporowe, aby belki nośne przy-budówki nie wchodziły w mury domu. 7Wznoszono dom z blo-ków skalnych, sprowadzanych prosto z kamieniołomów. Podczas budowy domu nie słyszano ani młotka, ani siekiery, ani żadnego innego narzędzia z żelaza. 8Drzwi do dolnego piętra przybudówki znajdowały się po prawej stronie domu. Kręte schody prowadzi-ły na środkowe piętro, a ze środkowego na górne. 9Kiedy ukoń-czono budowę domu, wnętrze wyłożono drewnem cedrowym.


661

1Krl


a) cedrowy ołtarz – chodzi o ołtarz kadzenia (Wj 30,1-2). Ołtarz – zob. Słownik.

b) pokrył on złotem cały dom – w ten sposób zdobiono również starożytne świątynie wznoszone w egipcie i w mezopotamii.

c) Podobnie jak w w. 30 chodzi tu o wewnętrzne pomieszczenie świątyni zwane miejscem naj-świętszym oraz o zewnętrzną w stosunku do niego drugą część świątyni. obydwie części tworzą jedną całość głównego budynku świątyni, określanego terminem „dom”.

10Wznosząc przybudówkę, której każde piętro miało pięć łokci wysokości, związał ją z głównym budynkiem domu cedrowymi belkami. 11Wówczas Pan powiedział do Salomona: 12„oto budujesz dom! Jeśli więc będziesz postępował według moich praw i wyko-nywał moje wyroki oraz wiernie zachowywał wszystkie przyka-zanias, wtedy spełnię wobec ciebie obietnicę, którą dałem twemu ojcu, Dawidowi: 13Zamieszkam wśród Izraelitów i nie opuszczę mojego ludu Izraela”. 14Kiedy Salomon zakończył budowę domu, 15wyłożył jego wewnętrzne ściany od podłogi aż do sufitu drewnem cedro-wym, natomiast podłogę domu wykonał z drewna cyprysowego. 16tylną część domu o długości dwudziestu łokci oddzielił ścianą z drewna cedrowego, sięgającą od podłogi do sufitu, i przezna-czył na najbardziej wewnętrzne miejsce domu, to jest miejsce naj-świętszes. 17Czterdzieści łokci długości miała główna część domu. 18W cedrowym wnętrzu domu wyrzeźbiono pąki i kielichy kwiato-we. Wszystko było cedrowe; kamienia nie było widać. 19następnie urządził najbardziej wewnętrzne miejsce domu, aby w nim umie-ścić arkę Przymierzas Pana. 20miało ono dwadzieścia łokci dłu-gości, dwadzieścia łokci szerokości i dwadzieścia łokci wysoko-ści. Pokrył je – podobnie jak cedrowy ołtarza – czystym złotem. 21także wnętrze głównej części domu Salomon pokrył czystym złotem, zawieszając przed jego najbardziej wewnętrznym miej-scem pozłacane łańcuchy. 22tak więc pokrył on złotem cały domb i ołtarz, znajdujący się w jego najbardziej wewnętrznym miej-scu. 23Wykonał w nim także dwóch cherubóws z drewna oliwko-wego, z których każdy miał po dziesięć łokci wysokości. 24Każde z dwóch skrzydeł cheruba miało pięć łokci. od końca jednego skrzydła do końca drugiego było więc dziesięć łokci. 25Podobnie rozmiar drugiego cheruba wynosił dziesięć łokci. obaj cheru-bowie mieli ten sam rozmiar i kształt: 26jeden i drugi miał dzie-sięć łokci wysokości. 27Umieścił ich następnie wewnątrz domu. Cherubowie mieli skrzydła rozpostarte. Skrzydło jednego doty-kało jednej ściany, a skrzydło drugiego dotykało drugiej ściany. Dwa pozostałe skrzydła dotykały się wzajemnie na środku domu. 28Cherubów także pokrył złotem. 29na wszystkich ścianach domu, zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznychc, wyrył postacie cherubów, palmy i kielichy kwiatowe. 30również podłogę domu, tak w wewnętrznym pomieszczeniu, jak i w zewnętrznym, pokrył złotem. 31W wejściu do najbardziej wewnętrznego miejsca wykonał podwójne drzwi z drewna oliwkowego, przymocowane do futryny o kształcie pięciokątnym. 32na tych drzwiach wykona-nych z drewna oliwkowego wyrzeźbił postacie cherubów, palmy i kielichy kwiatowe, które pokrył złotem, natomiast płaskorzeźby cherubów i palm obił blachą ze złota. 33tak samo w wejściu do


6621. Królewska 6,34 – 7,10

a) Dom Lasu Libanu – nazwa ta pochodzi od znajdujących się w pałacu królewskim czterdzie-stu pięciu kolumn wykonanych z drewna cedrowego, które miały przypominać libański las.

b) sala kolumnowa – pomiesz-czenie to było niezadaszone.

c) zbudował dom córce faraona – ze względu na znaczenie dyplomatyczne, jakie miało to małżeństwo, zasługiwała ona na rezydencję bardziej okazałą niż te, w których mieszkały inne kobiety z haremu Salomona. Por. 1Krl 9,24+.

 Budowa pałaców królewskich. Budowa kompleksu budynków stanowiących pałac królewski pozosta-wała kwestią drugorzędną, gdyż najważniejsza była budowa świątyni. Dlatego opis powstawania pałaców królewskich jest tutaj bardzo skromny i zdawkowy, ujęty jakby w nawias, przerywający tylko na chwilę relację dotyczącą prac prowadzonych w świątyni. Salomon sprawuje władzę nad Izraelem w imieniu Boga, dlatego, prowadząc prace budowlane w Jerozolimie, skupia uwagę przede wszystkim na budowaniu mieszkania dla imienia Boga.

głównej części wykonał czworokątną futrynę z drewna oliwko-wego 34oraz podwójne drzwi z drewna cyprysowego. Każde z jego skrzydeł obracało się na dwóch zawiasach. 35Wyrzeźbił na nich cherubów, palmy i kielichy kwiatowe, pokrywając je cienką war-stwą złota. 36następnie obudował wewnętrzny dziedziniec trzema warstwami ociosanych kamieni i warstwą belek cedrowych. 37W czwartym roku, w miesiącu Ziw położono fundamenty domu Pana, 38a w roku jedenastym, w miesiącu Bul, który jest miesiącem ósmym, ukończono budowę domu we wszystkich jej częściach, zgodnie z jej szczegółowym planem. Budowa trwa-ła siedem lat.

Budowa pałaców królewskich

71Swój pałac natomiast Salomon budował trzynaście lat, wli-czając prace wykończeniowe. 2Wybudował więc Dom lasu

libanua, długi na sto łokcis, szeroki na pięćdziesiąt łokci i wyso-ki na trzydzieści łokci. na czterech rzędach kolumn cedrowych wspierały się jego belki z drewna cedrowego. 3Był on pokryty dachem cedrowym, umocowanym na belkach nośnych. Wspierały się one na czterdziestu pięciu kolumnach, po piętnaście w każ-dym rzędzie. 4miał również trzy rzędy otworów okiennych, tak że poszczególne okna umieszczone były naprzeciw siebie w trzech szeregach. 5Wszystkie drzwi wejściowe wraz z futrynami miały kształt czworokątny, natomiast okna wychodziły jedno naprzeciw drugiego w trzech poziomach. 6Zrobił również salę kolumnowąb, tworzącą wejście do pałacu o długości pięćdziesięciu łokci i szero-kości trzydziestu łokci, z głowicami na kolumnach. 7Wybudował także salę sądową. Stał w niej tron, z którego ogła-szał wyroki. Była ona wyłożona drewnem cedrowym od podło-gi aż do sufitu. 8Pałac, w którym miał mieszkać, znajdujący się na innym dzie-dzińcu niż pałac z salą kolumnową, był wykonany tak samo. Według podobnego wzoru Salomon zbudował dom córce fara-onac, którą poślubił. 9Wszystko to wykonano z bloków kamienia wyróżniającego się jakością, wyciosanych według miary i wyrów-nanych piłą od wewnętrznej i zewnętrznej strony muru. Ułożono je od fundamentów pod sam dach. Wyłożono nimi także wiel-ki dziedziniec. 10Fundamenty wykonane były z potężnych blo-ków skalnych o dobrej jakości, długich na dziesięć i osiem łokci.


663

1Krl


a) owoce granatu – liczba tych ornamentów umieszczonych w świątyni nie jest dokładnie znana. Źródła biblijne podają, że było ich sto, dwieście (1Krl 7,20), a nawet czterysta (2Krn 4,13). owoc granatu był sym-bolem płodności.

b) „morze” – zbiornik służący kapłanom do rytualnych obmyć. oprócz tego miał on znaczenie symboliczne. Z uwagi na swoją wielkość (13,5 m w obwodzie), a także zdobiące go ornamenty: dwanaście wołów, symbolizują-cych dwanaście plemion Izraela, przywoływał obraz Boga Stwór-cy, który panuje nad całą zie-mią i wszystkimi ludźmi. W ten sposób ukazywano Jahwe jako Boga potężniejszego od kana-nejskich bóstw Jamma i Baala, a także babilońskiego marduka, które uważano za bóstwa morza i burzy (Ps 29,10; 104,1-9; Iz 51,9n).

c) grubość jednej dłoni – dosł. na cztery palce, czyli ok. 7,5 cm.

 Wyposażenie świątyni. Świątynia miała stać się nie tylko mieszkaniem samego Boga, lecz również miejscem nieustannego kultu i celem pielgrzymek całego Izraela. Dlatego sam budynek musiał być bardzo dobrze zaplanowany i praktyczny. Zadaniem architektów było więc połączenie symbolicznej ornamentyki znajdujących się tam sprzętów z ich praktycznym przeznaczeniem.

11Powyżej ułożono wielkie kamienie dopasowane według miary, a na nich drewno cedrowe. 12Wokół wielkiego dziedzińca ułożono trzy warstwy ciosanych kamieni oraz warstwę belek cedrowych. tak samo urządzono wewnętrzny dziedziniec domu Panas i wej-ście prowadzące do niego.

Wyposażenie świątyni13Król Salomon polecił sprowadzić z tyrus Hirama, 14który był synem wdowy z plemienia neftalego. Jego ojciec natomiast pocho-dził z tyru i był rzemieślnikiem pracującym w brązie. Sam Hiram był wyjątkowo uzdolnionym rzemieślnikiem, znającym się dosko-nale na wszystkich rodzajach prac w brązie. Przybył więc do króla Salomona i wykonał wszystkie zlecone przez niego prace. 15odlał zatem dwie kolumny z brązu. Jedna kolumna miała osiemna-ście łokcis wysokości i dwanaście łokci obwodu. taka sama była druga kolumna. 16następnie wykonał dwie głowice dla zwień-czenia kolumn, odlane z brązu, z których każda miała pięć łokci wysokości. 17Wykonał też dwa ornamenty na wzór sieci, mające zdobić głowice wieńczące kolumny. Jeden ornament dla każdej głowicy. 18Zrobił dalej dwa wzory owoców granatua dokoła orna-mentu przedstawiającego sieci, ozdabiając nimi głowicę wieńczącą kolumnę. tak samo postąpił z drugą głowicą. 19Głowice zwieńcza-jące kolumny miały kształt lilii wodnych. 20W dolnej części gło-wic, spoczywających na kolumnach, poniżej ornamentu przedsta-wiającego sieci, było dwieście owoców granatu, rozmieszczonych w rzędach wokół każdej z nich. 21następnie ustawił kolumny u wejścia do domus: jedną kolumnę postawił po prawej stronie i nazwał ją Jakin, drugą zaś postawił po lewej stronie i nazwał ją Boaz. 22tak więc wykonanie kolumn zostało ukończone. 23Wykonał potem „morze”b – okrągły zbiornik o średnicy dziesię-ciu łokci, licząc od krawędzi do krawędzi, o wysokości pięciu łokci i obwodzie trzydziestu łokci. 24Poniżej jego krawędzi wykonano ornamenty w formie pąków kwiatów. Podwójny rząd takich orna-mentów opasywał brzeg całego „morza”, po dziesięć na łokieć. 25Było ono ustawione na dwunastu posągach wołów, z których trzy były zwrócone przodem na północ, trzy na zachód, trzy na południe i trzy na wschód, tyłem zaś do środka. na nich wspie-rało się „morze”. 26Jego ściany miały grubość jednej dłonic. Brzeg „morza” miał kształt kielicha kwiatu lilii. Jego pojemność wyno-siła dwa tysiące bats.


6641. Królewska 7,27-46

a) misy... kropielnice – sprzęty te, konieczne do utrzymania rytualnej czystości w świątyni, stosowano do usuwania popiołu po spalonych ofiarach i do wła-ściwego zbierania krwi.

b) Sukkot – dolina na wschód od Jordanu, w dolnym biegu potoku Jabbok.

c) Sartan – miejscowość poło-żona na północ od rzeki Jordan, zwana także Seredą. nazwa ta może oznaczać również szczyt Sartabeta.

27Hiram zrobił ponadto dziesięć podstaw z brązu. Każda podsta-wa miała cztery łokcie długości, cztery łokcie szerokości i trzy łokcie wysokości. 28Wykonano je w następujący sposób: pionowe listwy tworzyły boczne ściany przymocowane do ram. 29Bocz-ne ściany między ramami były ozdobione wizerunkami lwów, wołów i cherubóws, podobnie jak i same ramy. nad i pod wize-runkami biegł wzór z wieńców kwiatowych. 30Każda podstawa miała cztery koła i osie z brązu. Z czterech jej rogów wychodziły wsporniki, mające podtrzymywać misę. Wsporniki miały z każ-dej strony wzór z wieńców. 31Wewnątrz znajdował się otwór w kształcie wieńca na jeden łokieć głęboki, który z krawędzią biegnącą wokół niego, również pokrytą ornamentami, mierzył półtora łokcia. Pionowe listwy bocznych ścian nie były okrągłe, lecz czworokątne. 32Cztery koła umieszczono pod bocznymi ścia-nami z listew, osie kół natomiast przymocowane były do podsta-wy, średnica każdego koła wynosiła półtora łokcia. 33Koła zrobio-no na wzór kół rydwanu, ale osie, obręcze, szprychy i piasty były wykonane z odlewu. 34W czterech narożnikach każdej podstawy znajdowały się wsporniki, tworzące z nim jedną całość. 35Górna część wózka miała kształt obręczy o szerokości połowy łokcia. Do niej przymocowane były wsporniki i listwy bocznych ścian. 36na blachach bocznych ścian oraz wspornikach wyrył wizerunki che-rubów, lwów i palm, a w każdej wolnej przestrzeni dokoła wzory z wieńców kwiatowych. 37W taki więc sposób wykonał dziesięć podstaw z brązu: każda w jednakowym odlewie miała jednako-wy rozmiar i kształt. 38następnie zrobił dziesięć mis z brązu, z których każda mierzyła cztery łokcie i miała czterdzieści bat pojemności. W każdej z dzie-sięciu podstaw umieścił po jednej misie. 39Pięć podstaw umieścił przy prawym skrzydle domu, a pięć przy lewym. „morze” nato-miast ustawił po prawej stronie domu od południowego wschodu. 40Hiram wykonał również misy, łopatki i kropielnicea. W ten sposób zakończył realizację następujących zamówień króla Salomona dla domu Panas: 41dwie kolumny, dwie owalne głowi-ce zwieńczające kolumny, dwa ornamenty w kształcie sieci dla ozdoby dwóch owalnych głowic wieńczących kolumny, 42cztery-sta owoców granatu dla dwóch wzorów sieci po dwa rzędy owo-ców granatu w każdym jako ozdoba owalnych głowic zwieńcza-jących kolumny, 43dziesięć podstaw i dziesięć mis na podstawach 44oraz „morze” z dwunastoma posągami wołów pod „morzem”, 45a także misy, łopatki i kropielnice. Wszystkie te przedmioty, które wykonał Hiram do domu Pana na zlecenie króla Salomona, były z wygładzonego brązu. 46Do wykonania odlewów, zamówio-nych przez króla, posłużył się glinianymi formami. Piec odlewni-czy znajdował się w dolinie Jordanus, pomiędzy Sukkotb a Sartanc.


665

1Krl

1. Królewska 7,47 – 8,8

a) złoty ołtarz – chodzi o ołtarz kadzielny (1Krl 6,20+).

b) Miasto Dawida – zob. 1Krl 2,10+.

c) święto – prawdopodobnie chodzi o Święto namiotów (zob. Słownik), przypadające w tym właśnie miesiącu (Kpł 23,34nn).

d) Dokładny opis wyglądu arki Przymierza zob. Wj 25,10-15.

 Sprowadzenie Arki Przymierza do świątyni. Przeniesienie arki z namiotu Spotkania do miejsca najświętszego oznacza zakończenie etapu historii zbawienia, w którym Izraelici, wychodząc z niewoli egipskiej, wędrowali do ziemi obiecanej, aby po wielu latach zdobywania jej, wziąć ją ostatecznie w po-siadanie. Umieszczona pod skrzydłami cherubów arka stała się tronem, z wysokości którego Bóg sprawuje swoje królewskie rządy nad Izraelem. Jego władza wyrażała się w autorytecie przykazań zapisanych na kamiennych tablicach przekazanych mojżeszowi i przechowywanych w arce. Fakt, iż nie usunięto drąż-ków służących do przenoszenia arki, wskazuje, że Bóg nie jest na zawsze i bezwarunkowo związany ze świątynią jerozolimską. Po zburzeniu miasta przez Babilończyków Jego chwała opuści Jerozolimę i uda się w kierunku wschodnim, aby dzielić los narodu przebywającego na wygnaniu (ez 10,18-20; 11,22-25).

47Salomon nie ważył wszystkich tych przedmiotów, gdyż ilość brązu użytego do ich wykonania była wprost nie do określenia. 48Salomon wyposażył również dom Pana w inne przedmioty: złoty ołtarza i złoty stół do składania na nim chlebów poświęconychs, 49dziesięć świeczników z czystego złota z ozdobami w kształcie kwiatów. Umieścił świeczniki przed najbardziej wewnętrznym miejscem domu, pięć po prawej i pięć po lewej stronie. Wykonał także lampy i szczypce ze złota; 50ponadto naczynia, szczypce do lamp, kropielnice, misy i kadzielnice z czystego złota. również złote odrzwia u wejścia do najbardziej wewnętrznego miejsca domu, to jest do miejsca najświętszegos, oraz odrzwia u wejścia do środkowej części domu. 51Kiedy zakończono wszystkie prace podjęte przez króla Salomona w domu Pana, wówczas Salomon przyniósł ofiarowane przez swojego ojca Dawida dary: srebro, złoto i naczynia i umieścił je w skarbcu domu Pana.

Sprowadzenie Arki Przymierza do świątyni

81Wtedy Salomon wezwał do Jerozolimys starszych Izraelas, wszystkich przywódców plemion i głowy rodzin izraelskich,

aby razem z królem Salomonem uczestniczyli w przeniesie-niu arki Przymierzas Panas z miasta Dawidab, to jest z Syjonus. 2W miesiącu etanim, w siódmym miesiącu roku, zgromadzili się wszyscy Izraelici u króla Salomona, aby razem z nim obcho-dzić świętoc. 3Kiedy przybyli wszyscy starsi Izraela, kapłani wzię-li arkę 4i razem z lewitamis przenieśli zarówno arkę Pana, jak i namiot Spotkanias oraz wszystkie święte przedmioty, znaj-dujące się w namiocie. 5Król Salomon wraz z całą wspólnotą Izraela, zgromadzoną wokół niego przed arką, składał w ofie-rzes owce i woły, których w ogóle nie liczono z powodu ogrom-nej ich liczby. 6następnie kapłani wnieśli arkę Przymierza Pana na przygotowane dla niej miejsce w najbardziej wewnętrznej części domus, to jest w miejscu najświętszyms, pod skrzydła che-rubóws. 7Cheruby bowiem miały skrzydła rozpostarte nad miej-scem, gdzie postawiono arkę, tak iż okrywały z góry arkę i drąż-ki do jej przenoszeniad. 8Same drążki były tak długie, że można było zobaczyć ich końce z miejsca świętego tuż przed miejscem



a) Horeb – inna nazwa góry Synaj. tam Bóg powołał moj-żesza i tam zostało zawarte przymierze pomiędzy Bogiem a Izraelem. tam również moj-żesz otrzymał kamienne tablice, na których wypisano Prawo (Pwt 10,1-5).

b) obłok – typowy biblijny obraz obecności Boga pośród ludu (Wj 16,10; 19,16; 24,15-17; 40,34n).

c) ciemny obłok – symbol jednoczesnego objawiania się i ukrywania się Boga (Wj 20,21; Pwt 4,11; Ps 18,10-13). Septuaginta, grecki przekład St, w tłumaczeniu w. 53a podkreśla wyjątkowy sposób ukazywania się Boga, rozszerzając nieco tekst wiersza: Pan pozwolił się ukazać słońcu na niebie, ale sam postanowił zamieszkać w gęstej ciemności.

d) wspaniały dom – świątynia, dom Boży, jest wspaniała nie ze względu na jej piękny i nie-zmiernie okazały wystrój, ale dzięki rzeczywistej obecności w niej Boga.

e) Przymierze Pana – chodzi o kamienne tablice, które moj-żesz otrzymał od Boga, znak przymierza zawartego pomiędzy Bogiem a Izraelem (Wj 31,18; 1Krl 8,9; 2Krn 5,10).

f) nie ma boga równego Tobie – jest to zdecydowane wyzna-nie monoteizmu, czyli wiary w jedynego Boga. Wiara ta opie-rała się na przymierzu.

 Modlitwa Salomona na uroczystość poświęcenia świątyni. modlitwa Salomona składa się z dwóch głównych części: modlitwy wprowadzającej (ww. 23-30) oraz siedmiu konkretnych próśb (ww. 31-53). W pierwszej części Salomon wychwala wielkość Boga, a przede wszystkim Jego wierność i miłosierdzie, dzięki którym wierzący, w każdym miejscu i czasie i we wszelkich przeciwnościach życia, mogą wzno-sić do niego swoje ufne błagania. Prośby króla odnoszą się do różnych sytuacji życiowych: oskarżeń (ww. 31n), klęsk w bitwach (ww. 33n), suszy (ww. 35n), głodu, choroby i innych nieszczęść (ww. 37-40), ciężkiej doli cudzoziemca (ww. 41-43) i wojny z wrogimi narodami (ww. 44n). Bardzo ważne miejsce w modlitwie Salomona zajmuje również prośba za tych, którzy żyją na wygnaniu (ww. 46-53). Właśnie

najświętszym, ale z zewnątrz nie były widoczne. Są tam one aż do dnia dzisiejszego. 9W arce nie było nic, prócz dwóch tablic kamiennych, które mojżesz włożył do niej na Horebiea, gdzie Pan zawarł z Izraelitami przymierzes po ich wyjściu z ziemi egipskiej. 10Skoro tylko kapłani wyszli z miejsca świętego, obłokb

wypełnił dom Panas. 11Kapłani nie mogli więc dalej spełniać swojej posługi, gdyż chwałas Pana napełniła dom Pana. 12Wtedy Salomon przemówił: „Panie, powiedziałeś, że będziesz mieszkał w ciemnym obłokuc.13oto wzniosłem dla Ciebie wspaniały domd,miejsce, gdzie możesz zamieszkać na zawsze”.14Całe zgromadzenies Izraela stało w oczekiwaniu, gdy król zwrócił się w ich kierunku z uroczystym błogosławieństwems: 15„Błogosławiony Pan, Bóg Izraela, który wypełnił to, co przy-rzekł mojemu ojcu, Dawidowi, mówiąc: 16«od dnia, w którym wyprowadziłem mój lud, Izraela, z egiptu, nie wybrałem sobie żadnego miasta spośród wszystkich plemion Izraela, aby wybudo-wać w nim dom dla mojego imienias. Wybrałem dopiero Dawida, aby postawić go nad moim ludem Izraelem». 17to właśnie w ser-cus mojego ojca, Dawida, zrodziła się myśl, aby wybudować dom dla imienia Pana, Boga Izraela. 18lecz Pan mu powiedział: «Postanowienie, które zrodziło się w twoim sercu, aby wybudo-wać dom ku czci mojego imienia, jest dobre. 19nie ty go jednak zbudujesz, ale twój syn, który się tobie urodzi. on zbuduje dom dla mojego imienia». 20Pan spełnił więc swoją obietnicę: oto stałem się następcą mojego ojca, Dawida, zasiadając na tronie Izraela, jak Pan zapowiedział, i wybudowałem dom dla imienia Pana, Boga Izraela. 21Urządziłem w nim również miejsce dla arki. W niej znaj-duje się Przymierze Panae, które zawarł z naszymi przodkami, gdy wyprowadził ich z ziemi egipskiej”.

Modlitwa Salomona na uroczystość poświęcenia świątyni22Salomon stanął przed ołtarzems Panas na czele całego zgroma-dzenias Izraelas i wzniósł ręce ku niebu, 23mówiąc: „o Panie, Boże Izraela, nie ma boga równego tobief ani u góry w niebie, ani w dole na ziemi. ty jesteś wierny przymierzus i okazujesz


667

1Krl


a) służą Ci z całego serca – to znaczy prowadzą życie zgodne z wolą Bożą.

b) niebo nieogarnione – w ujęciu starożytnej kosmologii, typowej dla Izraelitów, niebo dzieliło się na trzy poziomy. Pierwszy i najniższy to firmament, nad nim znajdowały się tak zwane „wody górne”. I dopiero ponad tymi wodami mieszkał Bóg.

c) w tym miejscu – modlący się w świątyni zwracali się twa-rzą ku miejscu najświętszemu, w którym przestrzeń ponad che-rubami była wypełniona przez niewidzialną obecność Boga.

d) przysięga ze złorzeczeniem – chodzi o przysięgę, którą przed ołtarzem i wobec oskarżonego wypowiadał oskarżyciel, pro-sząc w ten sposób Boga o roz-strzygnięcie sprawy.

e) nie będzie deszczu – zjawiska meteorologiczne, szczególnie deszcz, miały ogromny wpływ na życie Izraelitów. W Palesty-nie deszcze padają od połowy października do połowy kwiet-nia. Wystarczyło więc, aby zimą spadło mało deszczu i od razu w kraju panowała susza i głód. Brak opadów zawsze był rozumiany jako kara Boża za grzech i dlatego w czasie suszy podejmowano głęboką pokutę.

cierpienia wygnańców są źródłem najbardziej przejmującego apelu skierowanego do Bożego miłosierdzia o okazanie im łaski przebaczenia i pociechy. W modlitwie Salomona znajduje swój wyraz typowa dla St teologia przymierza i wierności. Bóg jawi się jako ktoś niezrównany i najwyższy, ktoś niewidzialny, mieszkający w ciemnościach. Dlatego świątynia jest uważana za mieszkanie imienia Boga (w. 29). Stwór-ca, do którego modli się Salomon, to Bóg, który dochowuje wierności swoim obietnicom, który działa, wysłuchuje, przebacza, strzeże swojego ludu, nieustannie go prowadzi i chroni. Świątynia natomiast jest nie tylko miejscem składania ofiar Bogu, ale przede wszystkim miejscem modlitwy, miejscem, w którym człowiek może doświadczyć obecności i miłosierdzia Boga.

dobroć swoim sługom, którzy służą Ci z całego sercaa. 24Dotrzy-małeś słowa twemu słudze Dawidowi, memu ojcu, i dzisiaj wypeł-niłeś swoje przyrzeczenie. 25Panie, Boże Izraela, dotrzymaj teraz obietnicy, którą dałeś twojemu słudze, a mojemu ojcu, Dawidowi, mówiąc: «Jeśli twoi potomkowie będą usilnie starali się służyć mi, tak jak ty mi służysz, nie zabraknie ci następcy, który będzie stał przed moim obliczem i zasiadał na tronie izraelskim». 26Boże Izraela, niech teraz twoje słowo, które dałeś twemu słudze, moje-mu ojcu, Dawidowi, okaże się niezawodne. 27Czy jednak naprawdę Bóg zamieszka na ziemi? Przecież niebo nieogarnioneb nie może Ciebie objąć, a cóż dopiero ten doms, który zbudowałem. 28Usłysz moją modlitwę i błaganie, o Panie, mój Boże, wysłuchaj wołania i modlitwy, które twój sługa zano-si dzisiaj do Ciebie. 29niech twoje oczy będą zwrócone w nocy i w dzień ku temu domowi. Przyrzekłeś bowiem: «W tym miejscu będzie obecne moje imięs». Wysłuchaj więc modlitwy, którą twój sługa wznosi w tym miejscuc. 30Wysłuchaj błagania twojego sługi i twego ludu, Izraela. Ilekroć będą modlić się w tym miejscu, ty wysłuchaj ich w miejscu, gdzie przebywasz – w niebie. a kiedy wysłuchasz, przebacz. 31Jeśli ktoś zgrzeszy przeciw swojemu bliźniemus i zostanie zobo-wiązany do złożenia przysięgi ze złorzeczeniemd wobec twego ołtarza w tym domu, 32ty usłysz w niebie, działaj i osądź swoje sługi. Winnemu wymierz karęs, niech poniesie skutki swojego postępowania, niewinnego zaś uwolnij od zarzutów, stwierdza-jąc jego niewinność. 33Jeśli twój lud, Izrael, po klęsce zadanej mu przez wroga za to, że zgrzeszył przeciwko tobie, powróci do Ciebie, odda cześć twojemu imienius, będzie modlił się i zanosił prośby do Ciebie w tym domu, 34ty wysłuchaj z nieba i przebacz grzechs twojego ludu, Izraela. Pozwól im wrócić do kraju, który dałeś ich przodkom.35Kiedy niebo będzie zamknięte i nie będzie deszczue, ponieważ zgrzeszyli przeciwko tobie, potem jednak będą modlić się do Ciebie w tym miejscu, oddadzą cześć twojemu imieniu i odwró-cą się od swojego grzechu, bo dotkniesz ich nieszczęściem, 36ty wysłuchaj z nieba i przebacz grzech twoich sług i twego ludu,


6681. Królewska 8,37-51

a) cudzoziemiec – do świątyni mogli przychodzić także cudzo-ziemcy, którzy pragnęli modlić się do Boga Izraelitów. Pojawia się tutaj ważny kontekst uni-wersalistyczny, obecny w St przede wszystkim w tekstach mesjańskich (Iz 56,6n; 60,3-10; Jr 16,19.21, Za 8,20-22). Bóg objawia się w pierwszej kolej-ności Izraelowi, ale Jego imię będzie znane na całej ziemi, a Jego dobroci, łask i miłosier-dzia może dostąpić każdy, kto z ufnością będzie o nie prosił.

b) zwracając się ku miastu – zwyczaj modlenia się z twa-rzą zwróconą ku Jerozolimie powstał we wspólnotach diaspo-ry żydowskiej po zakończeniu niewoli babilońskiej (tb 3,11; Dn 6,11). Zwyczaj ten prak-tykowali również muzułmanie w pierwszym okresie historii islamu.

Izraela. Wskażesz im właściwą drogęs postępowania i ześlesz deszcz na ziemię, którą dałeś twojemu ludowi na własność.37Kiedy kraj zostanie dotknięty głodem lub zarazą, suszą albo rdzą zbożową, plagą szarańczy lub robactwa, kiedy z którejkolwiek strony uderzy na niego nieprzyjaciel albo porazi go jakieś nie-szczęście lub choroba, 38wszystkie modlitwy i błagania zanoszone przez każdego z osobna i przez cały twój lud izraelski, który prze-jęty nieszczęściem i karą wyciągać będzie ręce ku temu domowi, 39ty usłysz w niebie, w miejscu twojego przebywania. Przebacz, działaj, uczyń każdemu według jego postępowania, znasz bowiem jego serces. tylko ty przenikasz serce człowieka. 40Wtedy przez cały czas swojego pobytu na ziemi, którą dałeś naszym przodkom, będą żyli w bojaźnis przed tobą. 41również cudzoziemcaa, który nie należy do twojego ludu, Izraela, a który przybędzie z dalekiego kraju ze względu na twoje imię – 42gdyż wielu usłyszy o twoim wielkim imieniu, a także o twojej mocnej ręce i wzniesionym ramieniu – gdy więc przyj-dzie, aby się modlić w tym domu, 43ty usłysz w niebie, w miej-scu twojego przebywania. Spełnij to, o co ten cudzoziemiec będzie Cię prosił. niech wszystkie ludy ziemi poznają twoje imię i niech postępują w bojaźni przed tobą na wzór twego ludu, Izraela. niech się dowiedzą, że ten dom, który zbudowa-łem, nosi twoje imię. 44Jeśli twój lud, zgodnie z twoim wskazaniem, wyruszy, aby walczyć z nieprzyjaciółmi, i w drodze będzie modlił się do Pana, zwracając się ku miastub, które wybrałeś, i ku domowi, który zbudowałem dla twego imienia, 45wtedy wysłuchaj z nieba jego modlitwę i błaganie i bądź obrońcą jego sprawy. 46Jeśli zgrzeszą przeciwko tobie, gdyż nikt nie jest wolny od grzechu, a ty rozgniewasz się na nich i wydasz ich w ręce nie-przyjaciół, którzy wezmą ich w niewolę i przesiedlą do swo-jej ziemi, dalekiej lub bliskiej, 47oni zaś okażą szczerą skruchę w ziemi, do której zostali uprowadzeni, i będą Cię błagać o zmi-łowanie w ziemi swoich zaborców, wyznając: «Zgrzeszyliśmy, zawiniliśmy, popełniliśmy nieprawość», 48jeśli więc nawrócą się do Ciebie całym swoim sercem i całą swoją dusząs w ziemi, do któ-rej zostali uprowadzeni przez swoich wrogów, i będą się modlić do Ciebie, zwracając się ku ziemi, którą dałeś ich przodkom, ku miastu, które wybrałeś, i ku domowi, który wybudowałem ku czci twojego imienia, 49wtedy wysłuchaj z nieba, z miejsca twego przebywania ich modlitwę i błaganie i okaż im sprawiedliwość. 50Przebacz swojemu ludowi, który zgrzeszył przeciwko tobie, odpuść wszystkie jego wykroczenia i porusz serca ich zaborców, aby okazali im miłosierdzie. 51Gdyż oni właśnie są twoim ludem i dziedzictwem, które wyprowadziłeś z egiptu, z wnętrza pieca


669

1Krl


a) miejsce odpoczynku – wraz z wybudowaniem świątyni i zamieszkaniem w niej imienia Boga Ziemia obiecana stała się miejscem odpoczynku dla Izra-ela, który po trudach wędrówki przez pustynię i walk z wro-gami może odtąd bezpiecznie w niej mieszkać (rdz 2,15; Pwt 3,20; Joz 1,15; Hbr 4,8-11).

b) Niech wzbudzi w nas miłość do siebie – dosł. Niech nasze serca nakłoni do siebie. Podkreślona jest tutaj konieczność Bożej pomocy dla każdego, kto chce pełnić Jego wolę.

 Błogosławieństwo ludu. Salomon, wypowiadając błogosławieństwo nad ludem, wskazuje na świątynię jako na znak wypełnienia wszystkich Bożych obietnic złożonych Izraelowi przez mojżesza. Bóg, przez swoją stałą obecność w miejscu najświętszym, staje się gwarantem bezpiecznej i pomyślnej egzystencji ca-łego ludu. Jednak losy narodu wybranego zależeć będą również od wierności Bożym przykazaniom. Dlatego Salomon prosi o dar pełnego miłości posłuszeństwa Bogu. Dzięki tej wzajemnej wierności wszyscy ludzie będą mogli poznać, że to Jahwe jest jedynym i prawdziwym Bogiem (Iz 43,10-12), a Izrael – Jego ludem.

 Akt poświęcenia świątyni. Sprawozdanie z aktu poświęcenia świątyni pokazuje, że ilość zwierząt złożonych na ofiarę była ogromna. Podane liczby (20 tys. wołów i 120 tys. owiec) są nie tylko przesadzone, ale i mało realistyczne. mają one podkreślić szczególną hojność Salomona i wyjątkowy charakter uroczy-stości. Dają one również wyobrażenie, jak wielkim narodem jest Izrael pod rządami Salomona. Wszystko po to, aby ukazać wydarzenie budowy świątyni i jej poświęcenia jako kulminacyjny moment i streszczenie tego, co dokonało się w dotychczasowej historii Izraela.

do wytapiania żelaza. 52Wejrzyj łaskawie na błaganie twojego sługi i twojego ludu, Izraela, i wysłuchaj ich, ilekroć wołać będą do Ciebie. 53Panie, Boże, ty sam przecież wybrałeś ich sobie na własność spośród wszystkich ludów ziemi zgodnie z tym, co obie-całeś przez mojżesza, twego sługę, gdy wyprowadziłeś naszych przodków z egiptu”.

Błogosławieństwo ludu 54Kiedy Salomon zakończył wszystkie te modlitwy i błagania, wznoszone do Panas, podniósł się z klęczek przed ołtarzems Pana, gdzie wyciągał ręce ku niebu, 55i w uroczystym tonie zaczął bło-gosławićs całe zgromadzenies Izraelas: 56„Błogosławiony niech będzie Pan, który obdarzył swój lud, Izraela, miejscem odpoczyn-kua, wypełniając swoją obietnicę. nie zawiodło żadne z dobrych słów, które Pan powiedział przez mojżesza, swojego sługę. 57niech Pan, Bóg nasz, będzie z nami, jak był z naszymi przodkami. niech nas nie opuszcza i nie odrzuca. 58niech wzbudzi w nas miłość do siebieb, abyśmy szli drogąs wskazaną przez niego, prze-strzegając Jego przykazańs, praw i wyroków, do których zobo-wiązał naszych przodków. 59niech prośby zanoszone w moim błaganiu znajdą przychylność u Pana, Boga naszego we dnie i w nocy. niech Pan będzie obrońcą spraw swojego sługi i ludu swojego, Izraela, w potrzebach każdego dnia, 60aby wszystkie ludy ziemi poznały, że tylko Pan jest Bogiem, a żaden inny nie istnie-je. 61niech więc wasze sercas będą całkowicie oddane Panu, Bogu naszemu, tak jak dzisiaj, abyście postępowali według Jego pole-ceń i zachowywali Jego przykazania”.

Akt poświęcenia świątyni 62następnie król wraz z całym Izraelems składali ofiarys Panus. 63Salomon złożył więc dla Pana dwadzieścia dwa tysiące wołów i sto dwadzieścia tysięcy owiec na ofiarę wspólnotowąs. tak król i wszyscy Izraelici dokonali poświęcenias domus Pana. 64W tym samym dniu król poświęcił także środkową część dziedzińca przed


6701. Królewska 8,65 – 9,9

a) od LeboChamat aż do Potoku Egipskiego – wyrażenie to stosowane jest na określenie całego terytorium zamieszki-wanego przez Izraelitów. LeboChamat (obecne lewa w Syrii) to miasto leżące na południe od Chamat (obecne Hama w Syrii, zob. 2Sm 8,9+) i będące pod jego jurysdykcją. nazwa LeboChamat oznacza ‘Wejście do Chamat’. Potok Egipski nato-miast to dolina i rzeka okresowa (wadi) na Półwyspie Synajskim; tradycyjna południowa granica Kanaanu (lb 34,5).

b) Gabaon – zob. 1Krl 3,4+.

c) Gwizdanie było znakiem wyrażającym zdziwienie, pogar-dę i kpinę.

 Ponowne ukazanie się Pana Salomonowi. tym razem Bóg objawia się królowi w świątyni, która wydaje się być bardziej odpowiednim miejscem spotkania z nim niż wzniesienie kultowe w Gabaonie (1Krl 3,4-15). W odróżnieniu od pierwszej wizji, tym razem Salomon milczy, mówi tylko Bóg, który obiecu-je i który grozi. obietnice kierowane są bezpośrednio do króla (ww. 3-5) i zapewniają go o wierności Boga, polegającej na stałej obecności Bożego imienia w zbudowanej przez niego świątyni, i trwałości dynastii zapoczątkowanej przez Dawida. Warunkiem realizacji tych obietnic jest jednak absolutne posłuszeństwo króla Bożym przykazaniom. Dlatego Bóg przekazuje także napomnienia, w których zwraca się już nie tylko do Salomona, ale do całego ludu (ww. 6-9). Groźby te są ostrzeżeniem, że brak posłuszeństwa i wierności Bogu stanie się przyczyną tragicznego końca Izraela, powodem zburzenia świątyni i sprawi, że Żydzi staną się pośmiewiskiem dla innych narodów.

domem Pana, gdyż tam właśnie złożono ofiary całopalnes, ofia-ry pokarmowe i tłuszcz ofiar wspólnotowych, ponieważ ołtarzs z brązu, stojący przed Panem, okazał się za mały, aby pomieścić ofiary całopalne, ofiary pokarmowe oraz tłuszcz ofiar wspólno-towych. 65tak więc Salomon wraz z całym Izraelem, tworzącym wielkie zgromadzenies pielgrzymów przybyłych z całego kraju od lebo-Chamat aż do Potoku egipskiegoa, obchodził przez siedem dni uroczyste święto przed Panem, Bogiem naszym. 66Ósmego dnia rozesłał lud, który błogosławiłs króla. Wszyscy wracali do swoich domów szczęśliwi i pełni wdzięczności za wszelkie dobro, które Pan okazał swojemu słudze, Dawidowi, i swojemu ludo-wi, Izraelowi.

Ponowne ukazanie się Pana Salomonowi

91Kiedy Salomon ukończył budowę domus Panas i pałacu królewskiego oraz wykonał wszystko, co zamierzał, 2po raz

drugi ukazał mu się Pan, podobnie jak wtedy, gdy objawił mu się w Gabaonieb. 3Pan mu powiedział: „Usłyszałem twoją modli-twę i błaganie, które zanosiłeś do mnie. ten dom zatem, który zbudowałeś, uświęciłem, aby odtąd moje imięs zawsze w nim przebywało. moje oczy i serces ciągle będą w nim obecne. 4Jeśli więc ty będziesz mi służył z pełnym oddaniem, jak twój ojciec, Dawid, i wypełnisz wszystko, do czego cię zobowiązałem; jeśli będziesz przestrzegał moich praw i nakazów, 5wówczas Ja utrwa-lę na wieki twoją władzę królewską nad Izraelems, tak jak obie-całem twemu ojcu, Dawidowi: «nie zabraknie ci następcy na tro-nie Izraela». 6Jeśli jednak wy lub wasze dzieci odwrócicie się ode mnie i nie będziecie przestrzegać moich przykazańs i praw, do których was zobowiązałem, a pójdziecie służyć i oddawać cześć innym bogom, 7wtedy wytępię Izraela i usunę ich z ziemi, którą im dałem, a dom, który uświęciłem moim imieniems, odrzucę od siebie. Izrael zaś stanie się przestrogą, a nawet pośmiewiskiem dla wszystkich ludów. 8ten dom legnie w gruzach. Każdy, kto będzie przechodził, na jego widok wpadnie w osłupienie, zagwiż-dżec i zapyta: «Dlaczego Pan postąpił tak z tym krajem i z tym domem?». 9odpowiedzą mu: «Ponieważ opuścili Pana, swojego


671

1Krl


a) Ziemia Kabul – nazwa nadana przez Hirama znaczy „prawie nic”.

b) Millo – hebr. ‘nasyp ziemny’, rodzaj konstrukcji, podwyższe-nia uzyskiwanego przez budo-wanie sztucznego nasypu, na którym stawiano budynek albo nawet część miasta. Badania archeologiczne potwierdzają, że wzgórze jerozolimskie, które było zbyt małe dla potrzeb roz-rastającego się miasta, zostało sztucznie powiększone.

c) Chasor – ważne, ufortyfikowane miasto położo-ne 18 km na północ od Jeziora Galilejskiego.

d) Megiddo – ważne miasto starożytne, położone w północ-no-zachodniej Palestynie, ok. 33 km na północny wschód od Hajfy, utożsamiane z dzisiej-szym tell-el-mutesellim.

e) Gezer – jedna z najwięk-szych palestyńskich osad z epoki brązu i żelaza, położo-na na skrzyżowaniu ważnych traktów handlowych, na zboczu opadającym ku północnej Szefe-li.

f) BetChoron – ważne ze stra-tegicznego punktu widzenia miasto palestyńskie, położone w górach efraima, na pogra-niczu terytorium Beniamina, które strzegło przejścia na dro-dze prowadzącej od wybrzeża, przez dolinę ajjalonu, do Jero-zolimy.

g) Baalat – miasto położone w północnym Kanaanie, przy-pisane plemieniu Dana (Joz 19,44). Jego dokładne położenie nie jest znane.

h) Tamar – miejscowość ta nosi również nazwę tadmor, zob. 2Krn 8,3+.

 Niezadowolenie króla Tyru z zapłaty za wykonane prace. Salomon objawia wielką mądrość nie tylko w tym, co odnosi się do Boga, ale także w zakresie spraw państwowych. mimo że transakcja z Hiramem od strony handlowej była nader korzystna, to jednak nie była dobrym posunięciem, ponieważ od tego momentu rozpoczął się duchowy upadek króla, który swoją decyzją sprzedania miast galilejskich jawnie zlekceważył dar ziemi przekazanej Izraelowi przez Boga.

 Zakres prac objętych robotami przymusowymi. negatywny wydźwięk wydaje się mieć również opis realizacji następnych przedsięwzięć budowlanych i handlowych Salomona. Dotyczy to przede wszyst-kim nałożenia olbrzymich podatków i obowiązku przymusowych prac, jakiemu poddani byli rdzenni mieszkańcy Kanaanu. Chociaż obowiązek ten nie dotyczył Izraelitów, którzy zachowali status wolnych

Boga, który wyprowadził ich przodków z ziemi egipskiej, i zwią-zali się z innymi bogami, służąc im i oddając cześć, dlatego też Pan sprowadził na nich całe to nieszczęście»”.

Niezadowolenie króla Tyru z zapłaty za wykonane prace 10Po upływie dwudziestu lat, które Salomon poświęciłs na budo-wę obu budynków: domus Panas i pałacu królewskiego, 11oddał Hiramowi, królowi tyrus, dwadzieścia miast na terenie Galileis. Hiram bowiem dostarczył Salomonowi każdą potrzebną ilość drewna cedrowego i cyprysowego oraz złota. 12Hiram więc wyru-szył z tyru, aby obejrzeć miasta, które dał mu Salomon, ale mu się nie spodobały. 13Wtedy zapytał: „Cóż to za miasta mi dałeś, mój bracie?”. Dlatego też nadał im nazwę Ziemia Kabula, którą noszą aż do dnia dzisiejszego. 14Hiram posłał królowi sto dwa-dzieścia talentóws złota.

Zakres prac objętych robotami przymusowymi 15Król Salomon zarządził roboty przymusowe, żeby wybudo-wać doms Panas, swój pałac, millob, mury obronne Jerozolimys, Chasorc, megiddod i Gezere. 16Gezer zostało najpierw zdobyte przez faraona, króla egiptu, który atakując je, spalił doszczęt-nie, a zamieszkujących w nim Kananejczyków wymordował. Dał je później jako posag ślubny swojej córce, żonie Salomona. 17Salomon zaś je odbudował. Wzniósł także Dolne Bet-Choronf, 18Baalatg i tamarh na pustyni, 19jak również wszystkie miasta, w których znajdowały się magazyny żywności. Ponadto zbu-dował garnizony, w których rozmieszczono rydwany i konie. Zrealizował swoje plany budowlane w Jerozolimie, w libanie oraz na całym obszarze podległym jego panowaniu. 20Wszyst-kich ocalałych amorytóws, Chetytóws, Peryzzytóws, Chiwwitóws oraz Jebusytóws, nienależących do Izraelas – 21potomków tych, których Izraelici nie zdołali wyniszczyć – Salomon zmusił do robót publicznych. tak jest po dziś dzień. 22nikogo z Izraelitów Salomon nie zmuszał do robót publicznych. Byli oni żołnierzami, urzędnikami, wodzami, oficerami oraz dowódcami rydwanów i jeźdźców. 23Było również pięciuset pięćdziesięciu nadzorców


6721. Królewska 9,24 – 10,7

a) córka faraona – zob. 1Krl 7,8+.


c) EsjonGeber – nadmorskie miasto położone na terytorium edomu, nad zatoką akaba.

d) Elat – dzisiejsze aqabah, ważne miasto portowe położone nad zatoką akaba. niektórzy utożsamiają je z esjon-Geber.

e) Ofir – trudno ustalić poło-żenie tego miasta. mogło się ono znajdować w południowej części Półwyspu arabskiego, w Indiach lub w afryce.

f) Saba – królestwo położone w południowo-zachodniej części Półwyspu arabskiego.

obywateli, to rządy Salomona, charakteryzujące się ekonomicznym wyzyskiem ludności nieżydowskiej i nieumiarkowanym gromadzeniem bogactw, zaczynają coraz bardziej przypominać panowanie faraonów w egipcie. W ten sposób Izrael coraz bardziej oddala się od wzoru państwa jako wspólnoty przymierza, który to wzór został mu ukazany przez Boga w księdze Prawa.

 Wizyta królowej Saby. Centralne miejsce w relacji z wizyty królowej Saby zajmuje jej pełna podziwu reakcja na dokonania Salomona (ww. 4-9). Jej zachwyt wzbudziła nie tylko wielka mądrość króla, potwier-dzona odpowiedziami na jej zagadkowe pytania, ale także splendor jego dworu. Wydobywając kontrast między jej początkowym sceptycyzmem co do prawdziwości informacji o Salomonie a tym, co sama zo-baczyła, autor podkreśla przede wszystkim wspaniałość jego rządów. niemniej jednak wprowadza pewną dozę ironii, zestawiając sukcesy Salomona z rzeczywistymi, określonymi przez Boga zadaniami stawianymi królowi Izraela. W swoich dążeniach do wielkości i sławy Salomon zapomniał bowiem o tym, że Bóg wybrał go, aby umacniał prawo i sprawiedliwość (w. 9). Przypomina mu o tym pogańska władczyni.

robót, którzy sprawowali władzę nad ludem i nadzorowali prace zlecone przez Salomona. 24Dla swojej żony, córki faraonaa, zbudował osobny pałac i tam ją przeniósł z miasta Dawidab. Wtedy wybudował również millo. 25trzy razy w roku Salomon składał ofiarys całopalnes i ofiary wspólnotowe na ołtarzus, który zbudował dla Pana, oraz spa-lał w ofierze kadzidło przed Panem. tak ukończył budowę Jego domu. 26Król Salomon zbudował również flotę w esjon-Geberc, które znajduje się w ziemi edomus, w elatd nad brzegiem morza Czerwonego. 27Hiram posłał swoich ludzi, doświadczonych żegla-rzy, aby razem z poddanymi Salomona służyli na statkach jego floty. 28oni to popłynęli do ofirue, gdzie załadowali czterysta dwa-dzieścia talentóws złota i przywieźli je do króla Salomona.

Wizyta królowej Saby

101Królowa Sabyf usłyszała o Salomonie i o tym, co uczy-nił dla imienias Panas. Przybyła zatem, aby wystawić go

na próbę, zadając mu trudne pytania. 2Przybyła do Jerozolimys z wielkim i wspaniałym orszakiem, z wielbłądami, niosącymi wonności, ogromne ilości złota i drogocennych kamieni. Po przy-byciu do Salomona rozmawiała z nim o wszystkim, co głęboko ją nurtowało. 3Salomon odpowiedział jej na wszystkie pytania. nie było takiej sprawy, której król by nie znał i nie umiał jej wyjaśnić. 4Kiedy królowa Saby przekonała się o wielkiej mądro-ści Salomona i zobaczyła zbudowany przez niego pałac, 5potra-wy podawane na jego stół, mieszkania urzędników królewskich, umiejętności i stroje jego służby oraz jego podczaszych, jak rów-nież ofiarys całopalnes, które składał w domus Pana, aż oniemiała z podziwu. 6Powiedziała do króla: „Prawdą było to, co usłyszałam w moim kraju o twoich dziełach i twojej mądrości. 7nie wierzy-łam temu, co mówiono, dopóki nie przybyłam i nie zobaczyłam tego na własne oczy. teraz widzę, że nie powiedziano mi nawet połowy. W swojej mądrości i dobrobycie wykroczyłeś daleko poza


673

1Krl


a) sto dwadzieścia talentów złota – królowa Saby podarowa-ła Salomonowi prawie 4 tony złota. Talent – zob. Słownik.

b) Ofir – zob. 1Krl 9,26+.

c) drewno sandałowe – prawdo-podobnie chodzi o pochodzące z Syrii bardzo cenne czerwone drewno sandałowca. Drewno to wykorzystywano przede wszystkim do robienia mebli.

d) sześćset sześćdziesiąt sześć talentów złota – liczba ta z pew-nością jest wyolbrzymiona. Ilość kruszcu, o której pisze autor, równa jest ok. 25 tonom złota. Talent – zob. Słownik.

e) sześćset syklów – jedna duża tarcza musiała ważyć ok. 3,5 kg. Sykl – zob. Słownik.

f) trzy miny – jedna mała tar-cza musiała ważyć ok. 1,7 kg. Mina – zob. Słownik.

g) Dom Lasu Libanu – zob. 1Krl 7,2+.

 Bogactwo Salomona. Zamiast opisu działań zmierzających do utrwalenia sprawiedliwych rządów opartych na prawie, autor podaje kolejną szczegółową relację z przedsięwzięć Salomona, mających na celu pomnożenie jego bogactwa i umocnienie militarnej potęgi. opis stanu posiadania Salomona nie jest dokładną relacją historyczną, ale raczej świadczy o wielkim wrażeniu, jakie wywoływał przepych, z jakim żył król. Swój majątek zawdzięczał podatkom nałożonym na Izraelitów i na cudzoziemców, ale przede wszystkim źródłem jego dochodów był handel. Wykorzystując własne statki i karawany, Salomon wymie-niał mąkę i olej wytwarzane w Palestynie na drewno z libanu, na metale i inne cenne surowce Półwyspu arabskiego i północnej afryki. Jego kupcy przejęli również kontrolę nad zdominowanym do tej pory przez egipcjan i Syryjczyków handlem końmi i sprzętem wojennym. oceniając te działania, nie sposób nie brać pod uwagę kryteriów określających dobrego króla, które są zapisane w Księdze Powtórzonego Prawa (Pwt 17,16n). Kryteria te każą mu między innymi wystrzegać się nabywania wielu koni i ogromnych ilości złota i srebra. Siła wojska i materialne dobra, graniczące ze zbytkiem, choć stanowią przejaw wielkości Salomona, mogą również stać się narzędziem społecznej niesprawiedliwości i wyzysku.

to, co słyszałam. 8o jakże szczęśliwi twoi poddani! Jakże szczęśli-we twoje żony! Jakże szczęśliwi twoi słudzy, którzy zawsze znaj-dują się w twojej obecności i wsłuchują się w twoją mądrość. 9niech będzie błogosławionys Pan, twój Bóg, który zechciał dać tobie tron Izraelas. Ponieważ Pan na wieki kocha Izraela, ciebie ustanowił królem, abyś stał na straży prawa i umacniał sprawie-dliwość”. 10następnie królowa Saby ofiarowała królowi sto dwa-dzieścia talentów złotaa, wielką ilość wonności oraz drogocennych kamieni. Już nigdy nie zgromadzono więcej wonności od tych, które ona podarowała królowi Salomonowi. 11również okręty Hirama, które dostarczały złoto z ofirub, przy-wiozły stamtąd wielki ładunek drewna sandałowegoc i drogo-cennych kamieni. 12Z drewna sandałowego król polecił wyko-nać przedmioty do domu Pana i królewskiego pałacu oraz cytry i harfy dla śpiewaków. takiej ilości drewna sandałowego nie spro-wadzono i nie widziano aż do dnia dzisiejszego. 13Król Salomon podarował królowej Saby wszystko, czego zapragnęła i o co popro-siła, nie licząc podarunków, które ofiarował jej z królewską hoj-nością. następnie razem ze swoim orszakiem wyruszyła w drogę powrotną do swojego kraju.

Bogactwo Salomona 14Co roku do skarbca Salomona wpływało sześćset sześćdzie-siąt sześć talentów złotad, 15a ponadto podatki od kupców i han-dlarzy oraz daniny od królów arabskich i zarządców prowincji. 16Salomon wykuł w złocie dwieście wielkich tarcz, ważących po sześćset syklówe 17oraz trzysta małych, okrągłych tarcz, po trzy minyf złota każda. Król umieścił je w Domu lasu libanug. 18Z pole-cenia króla wykonano także wielki tron z kości słoniowej i pokry-to go warstwą z czystego złota. 19tron miał sześć stopni i owalny szczyt z tyłu. Po obu stronach siedzenia znajdowały się poręcze, a obok poręczy stały dwa lwy. 20również na sześciu stopniach po obu ich stronach stało dwanaście lwów. Czegoś podobnego


6741. Królewska 10,21 – 11,4

a) flota handlowa – dosł. okręty Tarszisz. Prawdopodobnie zwrot ten odnosi się do całej działalności handlowej pro-wadzonej przez Salomona za pomocą floty morskiej. Z cza-sem termin „okręty z tarszisz” nabrał znaczenia wyraźnie negatywnego i stał się symbo-lem pychy i wyniosłości, zrodzo-nych z żądzy bogactwa i zbytku (Ps 48,8; Iz 2,16; 23,1.14; 60,9; ez 27,12.24n; 38,13; Ps 48,8).

b) z odległych stron – dosł. z Tarszisz.

c) miastagarnizony – chodzi o osady, w których stacjonowa-ły garnizony wojskowe zaopa-trzone w rydwany.

d) dolina – chodzi tu o Szefe-lę, urodzajną nizinę położoną pomiędzy górami Judy i rów-niną przybrzeżną morza Śród-ziemnego. W czasach biblijnych Szefela słynęła z uprawy oliwek i daktyli.

e) Koe – kraj położony na wschód od Cylicji, która w sta-rożytności słynęła z pięknych koni. Zdanie to świadczy o dobrze rozwiniętych stosun-kach handlowych między Salo-monem a królestwami: Chety-tów, aramejczyków i egipcjan.

f) królowie chetyccy – zob. 1Krl 9,20+.

g) kochał… wiele kobiet – w tra-dycji starożytnego Bliskiego Wschodu ogromny harem królewski był potwierdzeniem potęgi i bogactwa króla, a także miał znaczenie polityczne, ponieważ wiele małżeństw króla z cudzoziemskimi księż-niczkami było poświadczeniem i gwarantem zawieranych przez niego sojuszów.

 Niewierność Salomona wobec Boga. Sukcesy ekonomiczne i polityczne Salomona nie mogą przysłonić faktu, że król nie spełnił podstawowego wymagania warunkującego pomyślność jego rządów, jakim była wierność Bogu i Jego przykazaniom. Wyrazem tej wierności miała być budowa świątyni i sprawowany w niej kult ku czci jedynego Boga. tymczasem Salomon związał się z wieloma kobietami wywodzącymi się z różnych narodów i ulegając im, pozwolił, aby w Jerozolimie czczono także cudzoziemskie bóstwa. ten ciężki grzech niewierności sprowadzi na Izraela klęskę, którą będzie odłączenie się od królestwa dziesięciu plemion północnych. Zapowiedź kary za odstępstwo nie oznacza jednak całkowitego odrzucenia Salomona i jego potomków, ponieważ Boży wybór i obietnice złożone Dawidowi pozostają nieodwołalne (2Sm 7,15n).

nie wykonano w żadnym królestwie. 21Wszystkie naczynia, któ-rych król Salomon używał do posiłków, a także wszystkie przed-mioty domowego użytku w Domu lasu libanu były z czystego złota. nie stosowano srebra, gdyż nie miało ono wielkiej wartości w czasach Salomona. 22Król bowiem posiadał dalekomorską flotę handlowąa, która pływała wraz z flotą Hirama. Statki powracały co trzy lata, przywożąc z odległych stronb złoto, srebro, kość sło-niową, małpy i pawie. 23Król Salomon przewyższył więc bogactwem i mądrością wszyst-kich królów ziemi. 24ludzie z całego świata pragnęli spotkać Salomona, aby czerpać z mądrości, którą Bóg go obdarzył. 25rokrocznie każdy przybywający składał swoje dary: naczynia srebrne i złote, szaty, broń, wonności, konie i muły. 26Salomon zwiększył ilość rydwanów i koni. Posiadał tysiąc czterysta rydwa-nów oraz dwanaście tysięcy jeźdźców, stacjonujących w mia-stach-garnizonachc oraz przy królu w Jerozolimies. 27Za czasów Salomona srebro stało się w Jerozolimie tak powszechne jak zwy-kłe kamienie, a drewno cedrowe jak drewno z sykomor, które rosną w niżej położonej dolinied. 28Sprowadzano również dla Salomona konie z egiptu i z Koee. Kupcy królewscy nabywali je w Koe. 29Za rydwan z egiptu płacili wtedy sześćset syklów sre-bra, a za konia sto pięćdziesiąt. oni również zaopatrywali królów chetyckichf i królów aramus.

Niewierność Salomona wobec Boga

111Król Salomon kochał jednak wiele kobietg obcej naro-dowości, poślubiając nie tylko córkę faraona, ale rów-

nież moabitkis, ammonitkis, edomitkis, Sydonitkis i Chetytki. 2Pochodziły one z narodów, których dotyczył rozkaz Panas dany Izraelitom: „nie wolno wam wchodzić w związki małżeńskie z nimi, ponieważ na pewno skłonią wasze serces do oddawania czci swoim bogom”. mimo to Salomon związał się z nimi gorą-cym uczuciem. 3Posiadał więc siedemset żon z książęcych rodóws oraz trzysta żon drugorzędnych. one odmieniły jego serce. 4Kiedy bowiem Salomon był już stary, jego żony nakłoniły go do odda-wania czci obcym bogom. Jego serce nie było już tak całkowicie


675

1Krl


a) Milkom – dosł. król. tytuł ten przypisywano ammonickie-mu bóstwu (1Krl 11,5.33; 2Krl 23,13).

b) miejsce kultu – w Jerozoli-mie, obok świątyni ku czci Boga Izraela, powstały również sanktuaria innych bóstw, usytu-owane na szczytach okolicznych wzgórz.

c) przeciw Salomonowi wystąpił – dosł. Pan wzbudził Salomonowi przeciwnika. termin „przeciwnik” oddany jest przez hebrajskie słowo satan, które tutaj oraz w ww. 23 i 25 użyte jest w odniesieniu do wrogów politycznych i militarnych. W czasach wczesnego judaizmu i w nt słowo to zaczęło ozna-czać szatana – istotę duchową, sprzeciwiającą się zbawczym planom Boga wobec ludzi (np. 1Krn 21,1; Za 3,1nn; mk 1,13; 3,23-26).

d) Zwycięstwo Dawida nad edomem jest opisane w 2Sm 8,13n. W opisie tym brakuje jednak wzmianki o misji Joaba, która prawdopodobnie miała miejsce później.

e) Edom – zob. 1Krl 9,26+.

f) Midian – terytorium obej-mujące pustynne obszary pół-nocno-zachodniej arabii, które graniczą ze wschodnim brze-giem zatoki akaba.

g) Paran – pustynia położona na zachód od zatoki akaba.

 Przeciwnicy Salomona. opozycja wobec rządów Salomona powstała nie tylko poza granicami Izraela (ww. 14-25), lecz również wewnątrz kraju (ww. 26-40). W teologicznym uzasadnieniu tego faktu, który podaje prorok achiasz, zawiera się wyraźny wniosek, że sprzeciw wobec urzędującego króla jest bezpośrednią konsekwencją jego grzechu niewierności Bogu. Pojawienie się przeciwników Izraela poza jego granicami, jednego na południu w edomie (ww. 14-22) i drugiego na północy w ara-mie (ww. 23-25), może wydawać się czymś naturalnym, zwłaszcza w geopolitycznych uwarunkowa-niach starożytnego Bliskiego Wschodu, gdzie sąsiadujące ze sobą narody rywalizowały o terytorialną i polityczną niezależność. Jednak wzmianki o zbrodniach popełnionych przez wojska izraelskie na edomitach i aramejczykach za czasów Dawida (ww. 15n.24) nie pozostawiają wątpliwości, co było rzeczywistą przyczyną konfliktu Salomona z sąsiadami. o wiele większe niebezpieczeństwo niż

oddane Panu, jego Bogu, jak serce Dawida, jego ojca. 5Salomon zaczął czcić asztartęs, boginię Sydończyków, i milkomaa, obrzy-dliwego boga ammonitów, 6czyniąc to, co nie podobało się Panu. W swoim postępowaniu nie był tak szczerze oddany Panu jak jego ojciec, Dawid. 7Zbudował wówczas na górze na wschód od Jerozolimys miejsce kultub dla Kemosza, obrzydliwego boga moabitów, oraz dla milkoma, obrzydliwego boga ammonitów. 8Podobnie postąpił wobec wszystkich swoich żon obcej narodo-wości, które składały ofiarys swoim bogom i paliły dla nich kadzi-dła. 9Pan więc rozgniewałs się na Salomona za to, że w swoim sercu odwrócił się całkowicie od Pana, Boga Izraelas. Dwa razy mu się ukazał 10i zabraniał mu czcić obcych bogów, on jednak nie zachował tego, co Pan mu nakazał. 11W końcu Pan powiedział do Salomona: „Ponieważ zachowałeś się w ten sposób, iż nie okazałeś wierności mojemu przymierzus i moim przykazanioms, do których cię zobowiązałem, oderwę od ciebie królestwo i oddam je jednemu z twoich podwładnych. 12Ze względu na twego ojca, Dawida, nie zrobię tego jeszcze za twego życia, ale wyrwę je już z ręki twego syna. 13Jednak nie oderwę całego królestwa, ale twemu synowi dam tylko jedno plemię, i to przez wzgląd na Dawida, mojego sługę, oraz ze względu na Jerozolimę, którą sobie wybrałem”.

Przeciwnicy Salomona 14Pans sprawił więc, że przeciw Salomonowi wystąpiłc Hadad, edomitas, z królewskiego rodus edomud. 15W tym czasie bowiem, kiedy Dawid rozgromił edom, Joab – naczelny wódz wojska – udał się tam pogrzebać zabitych i wtedy wymordował też wszyst-kich mężczyzn w edomiee. 16Pozostał tam wraz z całym Izraelems przez sześć miesięcy, aż pozabijał wszystkich mężczyzn edomu. 17Hadad jednak, wówczas jeszcze mały chłopiec, zdołał uciec razem z niektórymi edomitami, wysokimi urzędnikami jego ojca, z zamiarem udania się do egiptu. 18Wyruszyli więc z midianf i przyszli do Parang. Zabierając ze sobą ludzi z Paran, przybyli do egiptu, do faraona, króla egipskiego, który dał Hadadowi miesz-kanie, utrzymanie i nadał mu ziemię. 19Hadad tak bardzo spodo-bał się faraonowi, że ten dał mu za żonę siostrę swojej żony, to


6761. Królewska 11,20-34

a) Soba – położone w Syrii księstwo aramejskie, graniczą-ce z Izraelem, którego władca Hadadezer został pokonany i upokorzony przez Dawida (2Sm 8,3n; 10,16n).

b) Damaszek – stolica jednego z państw aramejskich, które od tej pory podejmie zdecy-dowaną walkę z Izraelem, wykorzystując jego słabość, wynikającą z rozpadu króle-stwa. Damaszek to największe miasto syryjskie, położone ok. 100 km na wschód od morza Śródziemnego. Według badań archeologicznych jest to jedno z najstarszych miejsc zamiesz-kałych przez ludzi.

c) Sereda – zob. 1Krl 7,46+.

d) Millo – zob. 1Krl 9,15+.

e) Miasto Dawida – zob. 1Krl 2,10+.

f) ród Józefa – obejmował on plemiona efraima i manassesa.

g) Szilo – zob. 1Krl 2,27+.

h) Sydończycy – zob. 1Krl 11,1+.

i) Milkom – zob. 1Krl 11,5+.

zagrożenie zewnętrzne stanowił jednak układ sił opozycyjnych, jaki powstał wewnątrz królestwa Salomona, a któremu przewodził Jeroboam. Chociaż przyczyna oderwania się dziesięciu plemion północnych i powstanie niezależnego Królestwa Północnego mogła tkwić w uwarunkowaniach ekono-micznych, wynikających z coraz większych ciężarów nakładanych na prowincje należące do rodziny Józefa (1Krl 12,4), to jednak prawdziwy powód podziału znajduje swoje uzasadnienie w teologicznej, negatywnej ocenie postępowania Salomona.

jest siostrę królowej tachpnes. 20Urodziła mu ona syna Genubata, którego tachpnes wychowała w pałacu faraona. Genubat więc przebywał na dworze faraona razem z jego synami. 21Kiedy Hadad usłyszał w egipcie, że Dawid spoczął przy swoich przodkach i że zmarł Joab, naczelny wódz wojska, zwrócił się z prośbą do fara-ona: „Pozwól mi wrócić do mojego kraju”. 22Zapytał go faraon: „Czego ci brakuje u mnie, że pragniesz wrócić do swojego kraju?”. „niczego – odpowiedział – pozwól mi jednak wrócić”. 23Bóg wzbudził przeciw Salomonowi innego przeciwnika, rezona, syna eliady, który uciekł od swojego pana Hadadezera, króla Sobya. 24Zgromadził on wokół siebie ludzi, stając się przywód-cą oddziału najemników. Kiedy Dawid ich tępił, udali się do Damaszkub, gdzie osiedlili się i przejęli nad nim rządy. 25Był on przeciwnikiem Izraela przez cały okres życia Salomona i podobnie jak Hadad, gdy został królem aramus, znienawidził Izraela. 26również Jeroboam, syn nebata, pochodzący z Seredyc, z ple-mienia efraima, zbuntował się przeciw królowi. Był on urzęd-nikiem Salomona. Jego matka była wdową i miała na imię Serua. 27a oto opis wydarzeń, które doprowadziły do jego buntu: Salomon budował wówczas millod, zamykając wyłom w murze miasta Dawidae, swojego ojca. 28Jeroboam zaś był człowiekiem bardzo uzdolnionym. Kiedy Salomon zobaczył, jak ten młody człowiek pracuje, mianował go kierownikiem wszystkich robot-ników z rodu Józefaf. 29Zdarzyło się wtedy, że Jeroboam wyru-szył z Jerozolimys. Po drodze spotkał go proroks achiasz z Szilog. Był on ubrany w nowy płaszcz. Prócz ich dwóch nie było nikogo w tym miejscu. 30achiasz chwycił wówczas nowy płaszcz, który miał na sobie, i rozdarł go na dwanaście części, 31zwracając się do Jeroboama: „Weź sobie dziesięć części. tak bowiem zawyro-kował Pan, Bóg Izraela: «oderwę królestwo od Salomona i tobie dam dziesięć plemion. 32Pozostanie mu tylko jedno plemię ze względu na Dawida, mojego sługę i Jerozolimę – miasto, które sobie wybrałem spośród wszystkich plemion Izraela. 33Zrobię tak, ponieważ mnie opuścili i oddawali cześć asztarcie, bogi-ni Sydończykówh, Kemoszowi, bogu moabitóws, i milkomowii, bogu ammonitóws, a nie postępowali według moich wskazań. nie wypełniali tego, co w moich oczach jest słuszne: moich pole-ceń i wyroków, jak to czynił Dawid, ojciec Salomona. 34nie zabio-rę mu jednak całego królestwa. Ustanowiłem go bowiem władcą


677

1Krl

1. Królewska 11,35 – 12,3

a) lampa – symbol życia (Hi 18,6; Ps 18,29; Prz 13,9) i obiet-nicy wiecznego trwania dynastii Dawida (1Krl 11,36; 15,4; 2Krl 8,19).

b) Sziszak – król egipski, inne brzmienie jego imienia w języ-ku polskim to Szeszonk (945-924 przed Chr.). Urodził się w egipcie, ale wywodził się z rodu libijskiego. Był założycie-lem XXII dynastii libijskiej, któ-rej stolicą było tanis, położone w północno-wschodniej delcie nilu.

c) Miasto Dawida – zob. 1Krl 2,10+.

d) Jeroboam – pierwszy król Królestwa Północnego, był efratyjczykiem z Saredy. Zaczął budować swoją pozycję, gdy Salomon ustanowił go nadzor-cą robót, do których zmuszani byli ludzie z plemion efraima i manassesa (1Krl 11,26-28). Z czasem stanął w opozycji do Salomona i zmuszony był uciekać do egiptu. Po śmier-ci Salomona wrócił do Izraela (1Krl 11,40). odegrał główną rolę w procesie, który doprowa-dził do odłączenia się plemion północnych.

 Śmierć Salomona. Każdy opis panowania króla będzie się odtąd kończył podobną, schematyczną wzmianką o śmierci. Zawiera ona formułę, będącą swoistym podsumowaniem rządów z odesłaniem czytelników do kronik królewskich, dokumentujących wszystkie najważniejsze dokonania danego władcy. Po wyszczególnieniu długości panowania, faktu śmierci i pogrzebu, podane jest imię jego następcy.

 Bunt dziesięciu plemion Izraela. Późniejsza tradycja biblijna widziała w Salomonie uosobienie mądrości. Jego syn roboam, który odziedziczył po nim tron, był postrzegany wprost przeciwnie, stał się uosobieniem głupoty. autor Księgi Syracha nazywa go najgłupszym z ludu, pozbawionym rozumu (Syr 47,23). oczywiście głupota króla ma o wiele poważniejsze konsekwencje niż brak rozsądku u przeciętnego obywatela. W przypadku roboama doprowadziła ona do podziału wielkiego państwa na

do końca jego życia ze względu na Dawida, mojego sługę, któ-rego wybrałem, i który zachowywał moje przykazanias i polece-nia. 35Zabiorę natomiast jego synowi królestwo, obejmujące dzie-sięć plemion i dam je tobie. 36Jego synowi zaś pozostawię tylko jedno plemię, aby Dawid, mój sługa, miał zawsze lampęa, świe-cącą w mojej obecności w Jerozolimie, w mieście, które sobie wybrałem, aby w nim czczono moje imięs. 37a tobie dam władzę, abyś panował nad wszystkim, czego zapragniesz, i był królem nad Izraelem. 38Jeśli będziesz posłuszny wszystkim moim poleceniom i będziesz postępował według moich wskazań i wypełniał to, co w moich oczach jest słuszne, zachowując moje polecenia i przy-kazania, jak czynił to Dawid, mój sługa, to będę z tobą. Zbuduję ci dom tak trwały jak ten, który zbudowałem Dawidowi. oddam ci też Izraela. 39Upokorzę potomstwo Dawida za ich postępowa-nie, ale upokorzenie to nie będzie trwało zawsze»”. 40Salomon usiłował potem zabić Jeroboama, któremu udało się uciec do egiptu, do Sziszakab, króla egipskiego. Pozostał on w egipcie aż do śmierci Salomona.

Śmierć Salomona 41Pozostałe wydarzenia, związane z panowaniem Salomona, obej-mujące wszystkie jego dokonania i mądrość, są opisane w kro-nikach Salomona. 42Salomon panował w Jerozolimies nad całym Izraelems czterdzieści lat. 43Kiedy spoczął przy swoich przodkach, pochowano go w mieście Dawidac, jego ojca. Władzę po nim objął jego syn roboam.

Podział królestwa

Bunt dziesięciu plemion Izraela

121roboam udał się do Sychems, ponieważ przybyli tam wszyscy Izraelici, aby ustanowić go królem. 2Jeroboamd,

syn nebata, usłyszał o tym, kiedy jeszcze przebywał w egipcie, dokąd uciekł przed królem Salomonem. 3Posłano więc po niego.


6781. Królewska 12,4-16

a) całym… Izraelem – chodzi o dziesięć plemion, zamieszku-jących północną część Izraela, które w przeciwieństwie do plemion południowych Judy i Beniamina nie uznawały roboama jako króla całego Izra-ela.

b) ciężkie jarzmo – mówiąc o jarzmie nałożonym przez Salomona, lud miał na myśli przede wszystkim wysokie podatki i przymusowe roboty publiczne.

c) rada przekazana przez starszych odzwierciedlała nadzieje ludu, który oczekiwał od nowego króla polepszenia warunków życia. Wyrażała ona tradycyjne przekonanie, że król nie powinien traktować swoich poddanych w sposób wyniosły, ale sprawując swój urząd, powi-nien służyć wspólnemu dobru (Pwt 17,20).

d) skorpiony – chodzi o rodzaj biczów, których używano do przymuszania ludzi do robót publicznych. Kaleczyły one ciało znacznie bardziej niż tradycyjne bicze sporządzone z rzemieni.

e) arogancka i pełna buty decyzja roboama zapowiada ponurą rzeczywistość niespra-wiedliwości społecznej, w wyni-ku której sytuacja Izraelitów coraz bardziej będzie przypomi-nać tę, w jakiej znaleźli się ich przodkowie zmuszani do pracy w egipcie (Wj 1 – 9).

f) Szilo – zob. 1Krl 2,27+.

dwa odrębne królestwa. mądrość i głupota tworzą również odmienne koncepcje władzy królewskiej. Pierwszą reprezentują starsi i doświadczeni doradcy jego ojca, Salomona, dla których król powinien przedstawić się ludowi jako jego sługa (w. 7). Wyrazem głupoty okazała się rada młodych i niedo-świadczonych ludzi, rówieśników roboama (ww. 10n). Dla nich bowiem sprawowanie urzędu króla ma przynieść korzyści jemu samemu kosztem pomyślności ludu. W tonie ich wypowiedzi dominuje buta i arogancja, tak bardzo przeciwne postawie zalecanej królowi i jego otoczeniu przez Boże Prawo, które kieruje do króla ostrzeżenie, aby nie wynosił się nad swoich braci (Pwt 17,20). W wydarzeniach prowadzących do podziału królestwa spełnia się zapowiedź proroka achiasza (1Krl 11,31-39), który pod natchnieniem Bożego Ducha przewidział skutki niewierności Salomona. niemniej jednak fakt wypełnienia się prorockiego słowa dowodzi, że dziejami Izraela zawsze, także w ciemnych momentach jego historii, kieruje sam Bóg.

a gdy Jeroboam przybył, zwrócił się wraz z całym zgromadze-niems Izraelaa do roboama: 4„twój ojciec włożył na nas ciężkie jarzmob. teraz ty ulżyj nam w ciężkiej pracy, do której zmuszał nas twój ojciec, i uczyń lżejszym jarzmo, które na nas nałożył, a będziemy ci służyć”. 5on zaś odpowiedział im na to: „Dajcie mi trzy dni czasu, a potem wróćcie do mnie”. na te słowa lud się oddalił. 6Król roboam radził się starszych, którzy byli doradcami jego ojca, Salomona, gdy jeszcze żył: „Jak, waszym zdaniem, mam odpowiedzieć ludowi?”. 7oni doradzili mu tak: „Jeśli teraz oka-żesz się sługą tego ludu, będziesz mu służył i rozmawiał z nimi łagodnie, to i oni przez całe życie będą twoimi sługami”c. 8robo-am jednak odrzucił radę, której udzielili mu starsi i zwrócił się do młodych ludzi, którzy razem z nim wzrastali i byli jego oso-bistymi doradcami. 9Zapytał ich: „Co, waszym zdaniem, mam odpowiedzieć temu ludowi, który skierował do mnie prośbę: «Zmniejsz ciężar, który nałożył na nas twój ojciec»?”. 10młodzi ludzie, którzy razem z nim wzrastali, dali mu taką odpowiedź: „temu ludowi, który zwrócił się do ciebie z prośbą: «twój ojciec nałożył nas ciężkie jarzmo, ty więc zdejmij z nas trochę tego cię-żaru», powiesz tak: «mój mały palec jest grubszy niż biodra moje-go ojca! 11mój ojciec włożył na was ciężkie jarzmo, a ja teraz jesz-cze do niego dołożę. mój ojciec karcił was biczami, a ja będę was smagał skorpionamid»”. 12trzeciego dnia przybył więc Jeroboam wraz z całym ludem do roboama, zgodnie z rozkazem króla: „Przyjdźcie do mnie z powro-tem za trzy dni”. 13Wtedy król odpowiedział ludowi z całą suro-wością, gdyż odrzucił radę, której mu udzielili starsi. 14Zgodnie z radą młodych doradców oświadczył: „mój ojciec włożył na was ciężkie jarzmo, a ja jeszcze dołożę do niego. mój ojciec karcił was biczami, a ja będę was smagał skorpionami”e. 15tak więc król nie wysłuchał ludu, gdyż to Pans pokierował wydarzeniami, aby speł-niło się słowo Pana skierowane do Jeroboama, syna nebata, przez achiasza z Szilof. 16Kiedy wszyscy Izraelici zobaczyli, że król ich nie wysłuchał, dali królowi taką odpowiedź: „Czy mamy jakieś wspólne dziedzictwo z Dawidem?


679

1Krl


a) Powiedzenie to wyraża prawdopodobnie odrzucenie roszczeń dynastii Dawida do władzy nad całym Izraelem.

b) człowiek Boży – jeden z ter-minów, którym określano pro-roków.

c) góry Efraima – chodzi o tery-torium obejmujące wzniesienia w centralnej części Palestyny i zamieszkałe przez plemię efra-ima.

d) Penuel – miasto położone nad potokiem Jabbok, wschod-nim dopływem Jordanu. Penuel było drugą po Sychem stolicą Królestwa Północnego.

 Oderwanie się Izraela od królestwa Judy. rozpoczyna się historia dwóch, teraz już oddzielonych od siebie, królestw. Początek każdego z nich obfituje w wydarzenia, które będą miały decydujący wpływ na ich przyszłość. mimo wcześniejszych, niefortunnych posunięć roboama, ludzie z Judy posłuchali proroka Szemajasza, przemawiającego w imieniu Boga, i zrezygnowali z walki z Izraeli-tami. nazywając ich braćmi, prorok przypomniał królowi Judy, że Izraelici z Królestwa Północnego należą do tego samego narodu wybranego (ww. 21-24). natomiast Jeroboam, król Izraela, wprowadził niezgodne z Prawem innowacje religijne, które dały początek odstępstwu od Boga. Stawiając w Betel i Dan złote cielce i nazywając je bogami, którzy wyprowadzili Izraela z egiptu, nie tylko sprzeciwił się woli Bożej, nakazującej czcić Boga w świątyni jerozolimskiej (Pwt 12,2-12), ale także naruszył przykazanie, zakazujące tworzenia jakichkolwiek materialnych przedstawień Boga (Pwt 5,8-10). Co więcej, mianował kapłanów z innych plemion niż powołani przez mojżesza do służby w świątyni

nie mamy przecież żadnej części u syna Jessego!a.Do swoich namiotów, Izraelus!a ty, Dawidzie, pilnuj teraz swojego domu!”.tak więc wszyscy Izraelici rozeszli się do swoich namiotów. 17roboam zaś panował tylko nad tymi Izraelitami, którzy miesz-kali w miastach Judys. 18Gdy potem król roboam wysłał adorama, stojącego na czele robotników pracujących przymusowo, cały Izrael kamienował go, aż umarł. Wtedy król roboam w pośpiechu wsiadł na rydwan i uciekł do Jerozolimys. 19tak oto Izrael zbuntował się przeciwko domowi Dawida i trwa to aż po dzień dzisiejszy. 20Kiedy Izraelici usłyszeli o powrocie Jeroboama, wezwali go na swoje zgromadzenie i ustanowili go królem nad całym Izraelem. Żadne plemię nie pozostało wierne domowi Dawida, z wyjątkiem samego tylko plemienia Judy.

Oderwanie się Izraela od królestwa Judy 21Kiedy roboam przybył do Jerozolimys, zgromadził cały dom Judys i całe plemię Beniamina, razem sto osiemdziesiąt tysię-cy doborowych żołnierzy. mieli oni rozpocząć wojnę z domem Izraelas o przywrócenie władzy królewskiej roboamowi, synowi Salomona. 22ale wtedy Bóg skierował do Szemajasza, człowieka Bożegob, takie słowo: 23„Powiedz roboamowi, synowi Salomona, królowi judzkiemu, oraz całemu domowi Judy i Beniamina, a także pozostałemu ludowi: 24tak mówi Pans: «nie wyruszajcie do walki z waszymi braćmi, Izraelitami. niech każdy wróci do swojego domu, ponieważ to Ja zdecydowałem o tym, co się stało»”. Usłuchali więc słowa Pana i zawrócili zgodnie ze słowem Pana. 25Jeroboam rozbudował Sychems w górach efraimac i tam zamiesz-kał. Potem wyprowadził się stamtąd i odbudował Penueld. 26Jeroboam zaczął się zastanawiać: „Królestwo może teraz powrócić do domu Dawida. 27Jeśli bowiem lud ten będzie dalej chodził skła-dać ofiarys w domus Pana w Jerozolimie, to serces tego ludu zwró-ci się na nowo do ich pana, roboama, króla Judy, a wtedy zabi-ją mnie i powrócą do roboama, króla Judy”. 28Po zastanowieniu


6801. Królewska 12,29 – 13,5

a) Por. Wj 32,4.8. Dopuszczal-ne jest również inne tłumacze-nie: Izraelu! Oto twój Bóg, który cię wyprowadził z ziemi egipskiej.

b) Betel i Dan – dwa sanktuaria położone odpowiednio w połu-dniowej i północnej części terytorium Królestwa Północ-nego. Zaczęły one spełniać rolę narodowych sanktuariów, czyli taką, jaką przez krótki czas za rządów Salomona pełniła świą-tynia w Jerozolimie dla całego Izraela. Zob. Słownik.

c) Według prawa, które moj-żesz otrzymał od Boga na górze Synaj, jedynie plemię lewiego zostało wyznaczone do służby w namiocie Spotkania (lb 1,47-53; 3,5-13). Z plemienia lewiego wywodził się także aaron (Wj 6,19nn.), którego potomkowie mieli służyć jako kapłani (Wj 28,1nn.). Lewici – zob. Słownik.

d) Piętnastego dnia ósmego miesiąca – zgodnie z Prawem Święto namiotów (zob. Słow-nik) powinno być obchodzone piętnastego dnia siódmego mie-siąca (Kpł 23,34).

e) człowiek Boży – zob. 1Krl 12,22+.

f) ludzkie kości – kości ludzkie czyniły nieczystym wszyst-ko, z czym miały kontakt (lb 19,16).

lewici oraz samowolnie zmienił obowiązujący kalendarz liturgiczny, ustanawiając w innym dniu niż w Judzie jesienne Święto namiotów. te zmiany dotychczasowych tradycji religijnych w świetle ich późniejszych konsekwencji zyskały miano grzechów Jeroboama (1Krl 15,26.30.34) i zostały porówna-ne do pierwszego grzechu Izraela, popełnionego w czasie wędrówki przez pustynię (Wj 32 – 34).

 Słowo Boże skierowane przeciwko Betel. W tym samym dniu, w którym Jeroboam daje początek kultowi sprawowanemu w królewskiej świątyni, przychodzi tam anonimowy prorok z Judy, który przepowiada, że miejsce to zostanie doszczętnie zniszczone przez Jozjasza. Ponieważ proroctwo to do-tyczyło wydarzeń, które miały miejsce trzysta lat później (2Krl 22 – 23), Bóg potwierdza wiarygodność zapowiedzi kolejnymi znakami towarzyszącymi jej złożeniu. ołtarz rozpada się na części, a święty popiół, który zawsze był starannie zbierany (Kpł 4,12), rozsypuje się na wietrze. Co więcej, ręka króla staje się bezwładna i powraca do normalnego stanu tylko dzięki modlitwie proroka. Po spełnieniu swojej misji prorok natychmiast musi wracać do Judy. tym poleceniem Bóg podkreśla ohydę, z jaką patrzy na bezprawnie uczynione sanktuarium.

król rozkazał wykonać dwa złote cielce i ogłosił ludowi: „Za dale-ko wam chodzić do Jerozolimy. Izraelu! To są wasi bogowie, którzy wyprowadzili cię z ziemi egipskiej”a. 29Jednego więc postawił w Betels, a drugiego w Dans. 30Stało się to przyczyną grzechus. lud bowiem pielgrzymował do Betel albo aż do Danb. 31Jeroboam zbudował też sanktuaria na wzniesieniachs kulto-wych i mianował kapłanów, wywodzących się spośród wszyst-kich Izraelitów, którzy nie byli lewitamic. 32Ustanowił także święto piętnastego dnia ósmego miesiąca na wzór święta obcho-dzonego w Judzie oraz przystąpił do ołtarzas. Postąpił tak w Betel, składając ofiary wykonanym przez siebie cielcom. W Betel rów-nież ustanowił kapłanów dla pobudowanych tam wzniesień kul-towych. 33Piętnastego dnia ósmego miesiącad, w dniu dowolnie wybranym przez siebie, przystąpił więc do ołtarza, który uczy-nił w Betel, i złożył ofiarę, ustanawiając w ten sposób święto dla Izraelitów.

Słowo Boże skierowane przeciwko Betel

131Kiedy Jeroboam stał właśnie przy ołtarzus, składając ofia-ręs, poruszony słowem Panas przyszedł z Judys do Betels

człowiek Bożye. 2Z nakazu Pana zawołał do ołtarza: „ołtarzu, ołtarzu! tak mówi Pan: «W domu Dawida urodzi się syn imie-niem Jozjasz. on to złoży na tobie ofiarę z kapłanów, sprawu-jących kult na wzniesieniachs. oni teraz palą na tobie kadzidła, ale potem będą na tobie spalone ludzkie kościf»”. 3tego same-go dnia dał on również znak: „ten znak zapowiedział Pan: ten ołtarz się rozpadnie, a popiół z ofiar, który jest na nim, rozsypie się”. 4Kiedy Jeroboam usłyszał słowo człowieka Bożego, wypo-wiedziane nad ołtarzem w Betel, wyciągnął rękę znad ołtarza i zawołał: „Schwytajcie go!”. a wtedy stała się bezwładna ręka, którą ku niemu wyciągnął, tak że nie mógł jej cofnąć z powrotem. 5Zaraz potem rozpadł się ołtarz i rozsypał się popiół z ołtarza, co było potwierdzeniem znaku, który człowiek Boży zapowiedział


681

1Krl


a) Boży człowiek – zob. 1Krl 12,22+.

b) pod terebintem – nie jest to jakieś przypadkowe drzewo, ale chodzi tutaj o terebint, pod którym została pochowana Debora, niańka rebeki, matki patriarchy Jakuba (rdz 35,8). terebint to długowieczne drze-wo powszechnie występujące w niższych partiach gór w Pale-stynie. Drzewo to było cenione ze względu na wielkie i rozłoży-ste gałęzie, które dawały schro-nienie przed słońcem. nazwę tego drzewa często tłumaczy się jako ‘dąb’.

 Nieposłuszeństwo proroka. Prorok z Judy odrzucił co prawda zaproszenie Jeroboama, ale nie potrafił odmówić staremu prorokowi z Betel, który kierując się prawem gościnności, również zapropo-nował mu posiłek w swoim domu. namawiając go do powrotu do Betel, w istocie zawrócił go z drogi posłuszeństwa Bogu. niewierność człowieka Bożego sprowadziła na niego śmierć, ale stała się także znakiem potwierdzającym wiarygodność jego słowa. Prorok może więc nie dochować wierności Bogu, ale jego słabość w niczym nie umniejsza prawdziwości jego słów. W ten sposób całe życie proroka, nie tylko jego słowo, stało się wezwaniem do nawrócenia. Jeroboam, zadufany w swojej żądzy władzy, nie potrafił jednak dostrzec w nim znaku pochodzącego od samego Boga.

słowem Pana. 6Król zaczął prosić człowieka Bożego: „Błagaj Pana, twego Boga, i módl się za mnie, abym odzyskał władzę w ręce”. Człowiek Boży błagał więc Pana i ręka króla stała się na powrót zdrowa. 7Wtedy król zwrócił się do człowieka Bożego: „Chodź ze mną do domu i zjedz coś, chcę bowiem dać ci prezent”. 8ale człowiek Boży odpowiedział królowi: „Choćbyś mi dał pół swojego domu, nie pójdę z tobą i nie będę jadał chleba ani pił wody w tym miejscu, 9gdyż tak nakazało mi słowo Pana: «nie wolno ci jeść chleba ani pić wody, ani też wracać tą samą drogą, którą przyszedłeś»”. 10odszedł więc inną drogą, omijając tę drogę, którą przyszedł do Betel.

Nieposłuszeństwo proroka 11Pewnego starego prorokas, mieszkającego w Betels, odwiedzili synowie, którzy opowiedzieli mu o wszystkim, czego w tym dniu dokonał Boży człowieka w Betel. Przekazali swojemu ojcu rów-nież słowa, które wypowiedział on do króla. 12ojciec zapytał ich wtedy: „Którędy poszedł?”. Jego synowie bowiem widzieli, którą drogą odchodził człowiek Boży przybyły z Judeis. 13Polecił zatem swoim synom: „osiodłajcie mi osła!”. a kiedy mu osiodłali osła, wsiadł na niego 14i udał się za człowiekiem Bożym. Znalazł go pod terebintemb i zapytał: „Czy to ty jesteś Bożym człowiekiem, który przybył z Judei?”. „tak, to ja” – odpowiedział. 15Zaprosił go wów-czas: „Chodź ze mną do domu i posil się chlebem”. 16on jednak odpowiedział: „nie mogę iść i wrócić z tobą ani też jeść z tobą chleba, ani pić wody w tym miejscu. 17otrzymałem bowiem przez słowo Panas taki nakaz: «nie wolno ci tam jeść chleba ani pić wody, ani też wracać tą samą drogą, którą przyszedłeś»”. 18„ależ ja również jestem prorokiem jak ty” – odparł. „także do mnie przemówił aniołs, oznajmiając mi słowo Pana: «Zawróć go i weź go ze sobą do swojego domu, aby mógł zjeść chleba i napić się wody»”. I tak go oszukał. 19Wrócił więc z nim i jadł w jego domu chleb i pił wodę. 20Kiedy jeszcze siedzieli przy stole, słowo Pana zostało skierowane do proroka, który go zawrócił. 21oświadczył on Bożemu człowiekowi, który przyszedł z Judys: „tak mówi Pan: «okazałeś nieposłuszeństwo słowu Pana i nie postąpiłeś zgodnie z nakazem, które dał ci Pan, twój Bóg. 22Wróciłeś bowiem, aby


6821. Królewska 13,23 – 14,2

a) Ból po śmierci kogoś bli-skiego wyrażał się w pieśniach żałobnych, wznoszonych zazwy-czaj przez płaczki. Pieśni te roz-poczynały się zwykle od słów: „ach, mój bracie” i kończyły się elegią na cześć zmarłego.

b) Szilo – zob. 1Krl 2,27+.

 Proroctwo przeciwko Jeroboamowi. Jeroboam lekceważył upomnienia, które przez proroka kie-rował do niego Bóg. Dopiero kiedy dotknęło go nieszczęście, jakim była choroba dziecka, przypomniał sobie o proroku achiaszu, który przepowiedział mu, że obejmie władzę w Królestwie Północnym

jeść chleb i pić wodę w tym miejscu, choć wyraźnie zakazał ci on spożywania tutaj chleba i picia wody. Dlatego też twoje cia-łos nie zostanie pochowane w grobie twoich przodków»”. 23Kiedy człowiek Boży już się posilił i napił, prorok, który go zawrócił, osiodłał dla niego osła. 24na drodze jednak natknął się na lwa, który go zabił. Jego ciało więc leżało porzucone na drodze, razem ze stojącymi obok osłem i lwem. 25Pewni ludzie, przechodząc tamtędy, zobaczyli ciało porzucone na drodze oraz lwa stojące-go obok ciała. Kiedy przyszli do miasta, w którym mieszkał stary prorok, opowiadali o tym. 26Słysząc to, prorok, który zawrócił go z drogi, mówił: „na pewno jest to Boży człowiek, który okazał nieposłuszeństwo słowu Pana. to właśnie Pan sprawił, że spotkał on lwa, który go rozszarpał, zgodnie ze słowem Pana, które mu zapowiedział”. 27Zaraz potem polecił swoim synom: „osiodłajcie mi osła”. Kiedy go osiodłali, 28natychmiast wyruszył. I rzeczywi-ście, znalazł jego ciało porzucone na drodze oraz osła i lwa, sto-jących obok ciała. lew zaś ani nie pożarł ciała, ani nie rozszar-pał osła. 29Prorok zatem podniósł ciało Bożego człowieka i włożył je na osła. następnie wrócił do swojego miasta, aby sprawić mu pogrzeb. 30Złożył jego ciało w swoim grobie, opłakując goa: „ach, mój bracie”. 31Po jego pogrzebie zobowiązał swoich synów: „Gdy umrę, pochowajcie mnie w grobie, w którym pogrzebany jest człowiek Boży. Złóżcie moje kości obok jego kości. 32na pewno bowiem spełni się wyrok, który ogłosił, wypowiadając słowo Pana przeciw ołtarzowis w Betel i wszystkim sanktuariom na wzniesie-niachs kultowych w miastach Samariis”. 33nawet po tych wydarzeniach Jeroboam nie zmienił swojego złego postępowania, lecz dalej mianował kapłanów na wznie-sieniach, którzy wywodzili się spośród ludu. Każdego, kto tylko chciał, mianował kapłanem wzniesień kultowych. 34taki sposób postępowania stał się dla domu Jeroboama powodem grzechus, który doprowadził do całkowitego zgładzenia go z powierzch-ni ziemi.

Historia dwóch królestw do czasów Eliasza

Proroctwo przeciwko Jeroboamowi

141W tym czasie zachorował abiasz, syn Jeroboama. 2Jero-boam więc zwrócił się do swojej żony: „Idź szybko do

Szilob. Przebierz się jednak, aby nikt nie rozpoznał, że jesteś żoną


683

1Krl


a) Weź ze sobą – wedle zwy-czaju, udając się do proroka w celu skonsultowania z nim jakiejś sprawy, należało zabrać dla niego stosowne dary (np. 1Sm 9,7n; 2Krl 5,15).

(1Krl 11,35). nie chciał jednak ukorzyć się i osobiście udać się do achiasza, dlatego posłał tam swoją żonę, i to w przebraniu. miał nadzieję, że w ten sposób odpowiedź proroka będzie dla niego bardziej pomyślna, bo stary, niewidzący prorok, poruszony prośbą dotkniętej cierpieniem matki, wstawi się za jego synem u Boga. ale achiasz, uprzedzony wcześniej przez Boga, zdemaskował całą intrygę i ob-jawił los dziecka oraz całej dynastii Jeroboama. Dziecko umrze, ale ze względu na swoją niewinność będzie z godnością pochowane. Pozostali potomkowie króla umrą, a ich ciała zostaną wystawione na pożarcie psom i dzikiemu ptactwu. Wszystkie nieszczęścia, jakie dotkną ród Jeroboama, są kon-sekwencją braku wierności Bogu.

Jeroboama. Udaj się tam do prorokas achiasza, który przepowie-dział mi, że będę królem nad tym ludem. 3Weź ze sobąa także dziesięć chlebów, trochę ciastek i słoik miodu i idź do niego, a on ci powie, co stanie się z chłopcem”. 4Żona Jeroboama tak wła-śnie zrobiła. natychmiast wyruszyła do Szilo i przybyła do domu achiasza. achiasz przestał już widzieć, gdyż ze starości popsuł mu się wzrok. 5ale Pans uprzedził achiasza: „Właśnie nadchodzi żona Jeroboama, aby poradzić się ciebie w sprawie swojego syna, gdyż jest on chory. Powiesz jej tak a tak. Wchodząc, będzie uda-wać kogoś innego”. 6Kiedy więc achiasz usłyszał odgłos jej kro-ków u wejścia, zawołał: „Wejdź żono Jeroboama! Po co to udawa-nie kogoś innego? Ja właśnie zostałem posłany do ciebie z przykrą nowiną. 7Idź, powiedz Jeroboamowi: tak mówi Pan Bóg Izraelas: «Wywyższyłem cię wśród ludu i ustanowiłem cię wodzem nad moim ludem, Izraelem. 8oderwałem królestwo od domu Dawida i dałem je tobie. ale ty wcale nie stałeś się podobny do mojego sługi, Dawida, który zachowywał moje przykazanias i w swoim postępowaniu służył mi wiernie, wypełniając tylko to, co uwa-żam za słuszne. 9Przeciwnie, w swoim złym postępowaniu stałeś się gorszy od wszystkich, którzy byli przed tobą. Uczyniłeś sobie innych bogów – posągi wykonane z metalu, aby mnie doprowa-dzić do gniewu. Do mnie zaś odwróciłeś się plecami. 10Dlate-go też to Ja właśnie sprowadzę nieszczęście na dom Jeroboama. Wytępię Jeroboamowi w Izraelu każdego męskiego potomka aż do ostatniego. Jak wypala się gnój do końca, tak i Ja spalę całkowi-cie dom Jeroboama. 11Kto z domu Jeroboama umrze w mieście, tego będą żarły psy, a kto umrze na polu, tego zjedzą drapieżne ptaki. taki jest bowiem wyrok Pana». 12ty zaś pospiesz się i wra-caj do swojego domu. a gdy tylko wejdziesz do miasta, dziecko umrze. 13Wszyscy w Izraelu będą je opłakiwali, a potem urządzą mu pogrzeb, ponieważ jedynie ono z całej rodziny Jeroboama zostanie pochowane w grobie, gdyż tylko w nim Pan, Bóg Izraela, znalazł coś dobrego. 14Pan ustanowi sobie króla nad Izraelem, który wytępi róds Jeroboama. Dzisiaj już to się staje. 15Pan uderzy Izraela i sprawi, że zachwieje się on jak trzcina pochylająca się nad wodą. Później zaś z korzeniami wyrwie Izraela z tej dobrej ziemi, którą dał ich przodkom, i rozrzuci ich po drugiej stronie


6841. Królewska 14,16-30

a) Zapowiedź zdobycia Izraela przez wojska asyryjskie w 722 r. przed Chr. i przesiedlenia Izra-elitów na tereny położone za eufratem (zob. 1Krl 5,1+).

b) grzechy Jeroboama – po podziale Izraela na dwa odrębne królestwa Jeroboam panujący na północy, nie chciał, aby jego poddani modlili się w leżącej na terenie Judy świątyni jerozolim-skiej i dlatego nakazał im czcić posągi złotych cielców, które ustawił w sanktuariach w Betel i Dan. Zob. 1Krl 12,21-33+.

c) Tirsa – pierwsza stolica Królestwa Północnego. trudno jednoznacznie określić jej loka-lizację.

d) Wyrażenie często używane w Biblii na określenie sprawo-wanego na wolnym powietrzu kultu bóstw kananejskich (np. Pwt 12,2; 2Krl 16,4; Jr 2,20).

e) nierząd sakralny – cho-dzi o prostytucję związaną z praktykami kultu urodzaju i płodności, przeniesionymi do religii izraelskiej z kultu Baala i aszery. mimo zakazu zawar-tego w Pwt 23,18, uprawiano ją niekiedy nawet w świątyni jerozolimskiej (2Krl 23,7).

f) Sziszak – zob. 1Krl 11,40+.

 Roboam królem Judy. opis rządów roboama ma schematyczną formę, która będzie się powtarzać w opisach panowania pozostałych królów, zarówno z Judy, jak i z Izraela. oprócz wzmianek chronolo-gicznych, informujących o wieku króla w chwili wstąpienia na tron, długości jego rządów oraz śmierci i pogrzebu, zawierają one przede wszystkim katalog wykroczeń przeciw Bożemu Prawu, zwłaszcza przeciwko pierwszemu przykazaniu, oraz listę nieszczęść, których w ich następstwie doświadczyły obydwa królestwa. tworzą one swoistą historię grzechu i kary, w której inne, bardziej chwalebne osiągnięcia królów schodzą na dalszy plan. Postępowanie królów Judy poddawane jest ocenie w świe-tle postawy Dawida, który jest wzorem króla panującego zgodnie z Bożym zamysłem.

eufratua. Sporządzili bowiem sobie aszerys i doprowadzili przez to Pana do gniewus. 16Porzuci on Izraela z powodu grzechóws Jeroboamab, który nie tylko sam zgrzeszył, ale także Izraelitów skłonił do grzechu”. 17Żona Jeroboama pospiesznie wróciła do tirsyc. Kiedy tylko prze-kroczyła próg domu, dziecko zmarło. 18Złożono je w grobie, a cały Izrael je opłakiwał, zgodnie ze słowem Pana, które wypowiedział Jego sługa, prorok achiasz. 19Pozostałe wydarzenia z okresu pano-wania Jeroboama, zarówno wojny, jakie prowadził, jak i sposób rządzenia, zostały opisane w kronikach królów Izraela. 20Jeroboam panował dwadzieścia dwa lata. Kiedy spoczął przy swoich przod-kach, jego syn, nadab, został po nim królem.

Roboam królem Judy 21W Judzies natomiast panował roboam, syn Salomona. Kiedy wstępował na tron, miał czterdzieści jeden lat. Siedemnaście lat rządził w Jerozolimies, w mieście, które Pans wybrał spośród wszystkich plemion Izraelas, aby w nim czczono Jego imięs. matka roboama miała na imię naama i była ammonitkąs. 22Judejczycy czynili to, co nie podobało się Panu. nawet ich przod-kowie swoimi grzechamis, które popełnili, nie doprowadzili Go do takiej zazdrości. 23także oni bowiem na każdym wysokim wznie-sieniu i pod każdym zielonym drzewemd urządzili sobie wzniesie-nias kultowe ze stelamis i aszeramis. 24W kraju pojawił się nierząd sakralnye. oddawano się wszelkim niegodziwym praktykom naro-dów pogańskich, które Pan wypędził przed Izraelitami. 25W piątym roku panowania króla roboama najechał na Jerozolimę Sziszakf, król egiptu. 26Zabrał on drogocenne przed-mioty z domus Pana i pałacu królewskiego, zagarniając wszystko, nawet złote tarcze, które wykonał Salomon. 27Król roboam polecił zatem zastąpić je tarczami z brązu, które powierzył opiece dowód-ców straży, pilnującej wejścia do pałacu królewskiego. 28Strażnicy nieśli je, ilekroć król wchodził do domu Pana, a potem zabierali z powrotem do swojej wartowni. 29Pozostałe wydarzenia, związane z panowaniem roboama, obej-mujące wszystko, czego dokonał, są opisane w kronikach królów Judy. 30Przez cały ten okres pomiędzy roboamem i Jeroboamem


685

1Krl

1. Królewska 14,31 – 15,13

a) Miasto Dawida – zob. 1Krl 2,10+.

b) Abiszalom – jest to prawdo-podobnie inny wariant imienia absalom, co potwierdza 2Krn 11,20.

c) lampa świecąca – zob. 1Krl 11,36+.

d) sprawa Uriasza Chetyty – zob. 2Sm 11.

e) nierząd sakralny – zob. 1Krl 15,24+.

 Abijjam królem Judy. abijjam postępował w sposób grzeszny, podobnie jak jego ojciec roboam, dlatego ocena, jaką wystawia mu autor, jest bardzo surowa. Fakt, że dynastia Dawida nie przestała istnieć, zawdzięczać można tylko i wyłącznie miłości Boga do tego pobożnego króla.

 Asa królem Judy. asa był gorliwym reformatorem religijnym. Zabronił praktykowania nierządu sakralnego, zniszczył bożki, odsunął w cień królową maakę, która popierała bałwochwalczy kult i znacznie przyczynił się do umocnienia czystej religii żydowskiej. ale nie zakazał sprawowania kultu Jahwe poza Jerozolimą, uznając, że lepiej będzie, jeśli lud będzie czcił Boga Izraela niż bożki pogańskie. Zaniepokojony zagrożeniem, jakim był najazd na Judę króla Izraela, Baszy, zawarł sojusz z Ben-Hadadem, królem aramu. ta decyzja była jawnym sprzeniewierzeniem się Bogu, ponieważ świadczyła o braku zaufania do Pana, który w zamian za wierność Jego prawom obiecał opiekę, ochro-nę i dobrobyt. Co więcej, chcąc uzyskać pomoc króla aramu, asa zapłacił za nią dobrami wziętymi ze skarbca świątynnego, które przecież nie były jego własnością, ale należały do Boga.

trwała wojna. 31Kiedy roboam spoczął przy swoich przodkach, został pochowany w mieście Dawidaa. Jego matka miała na imię naama i była ammonitką. Władzę królewską objął po nim jego syn, abijjam.

Abijjam królem Judy

151abijjam został królem Judys w osiemnastym roku pano-wania Jeroboama, syna nebata. 2Panował przez trzy lata

w Jerozolimies. Jego matka miała na imię maaka i była córką abiszalomab. 3Popełniał on wszystkie grzechys swojego ojca. nie był on tak szczery w swoim sercus wobec Panas, swojego Boga, jak Dawid, jego przodek. 4Jednak właśnie ze względu na Dawida Pan, jego Bóg, zachował dla niego lampę świecącąc w Jerozolimie, ustanawiając jego synów jako jego następców i umacniając Jerozolimę. 5Dawid czynił to, co podobało się Panu, i przez całe życie nie zaniedbał żadnego z Jego przykazańs, prócz sprawy Uriasza Chetytyd. 6Przez cały ten okres pomiędzy roboamem i Jeroboamem trwała wojna. 7Pozostałe wydarzenia, związane z panowaniem abijjama, obej-mujące wszystko, czego dokonał, są opisane w kronikach kró-lów Judy. także pomiędzy abijjamem i Jeroboamem trwała wojna. 8abijjam spoczął przy swoich przodkach i został pocho-wany w mieście Dawidaa. Władzę królewską objął po nim jego syn, asa.

Asa królem Judy 9W dwudziestym roku rządów Jeroboama, króla Izraelas, asa został królem Judys 10i panował w Jerozolimies czterdzieści jeden lat. Jego matka miała na imię maaka i była córką abiszalomab. 11asa postępował uczciwie wobec Panas, podobnie jak jego przo-dek Dawid. 12Usunął z kraju mężczyzn uprawiających nierząd sakralnye i wszystkie bożki, wykonane przez jego przodków. 13nawet swoją matkę, maakę, pozbawił tytułu królowej-matki za to, że kazała ustawić ohydnego bożka ku czci aszerys. asa ściął


6861. Królewska 15,14-29

a) Cedron – zob. 1Krl 2,37+.

b) Rama – miejscowość poło-żona na terytorium Beniamina, dzisiejsze ar-ram, oddalona ok. 8 km na północ od Jerozolimy. Ze względu na bliskość Jerozo-limy, a także na przebiegającą tam drogę łączącą dwa króle-stwa, rama miała duże znacze-nie strategiczne.

c) Damaszek – zob. 1Krl 11,24+.

d) AbelBetMaaka – miejsco-wość w północnym Izraelu. Później występuje pod nazwą abila, jako jedno z miast Deka-polu w północnym Zajordaniu.

e) Kinerot – region położony na zachód od Jeziora tyberiadzkie-go.

f) Tirsa – zob. 1Krl 14,17+.

g) Geba i Mispa – miasta poło-żone na terytorium Beniamina, na północ od Jerozolimy i bar-dzo blisko rama. Ich obwaro-wanie oznaczało zabezpieczenie państwa przed atakiem z półno-cy.

h) Miasto Dawida – zob. 1Krl 2,10+.

i) Gibbeton – miasto lewickie położone na terytorium plemie-nia Dana, usytuowane 5 km od ekronu (Joz 21,23).

 Nadab królem Izraela. nadab, syn Jeroboama, stał się ofiarą buntu kierowanego przez Baszę. Zgodnie z ówczesnym zwyczajem uzurpator wymordował całą rodzinę nadaba, wypełniając w ten sposób proroctwo achiasza (1Krl 14,10).

go i spalił przy potoku Cedrona. 14Choć nie zniszczono wznie-sieńs kultowych, to jednak przez całe swoje życie asa był szcze-rze oddany Panu. 15Jako dar ofiarny od siebie i swojego ojca zło-żył on w domus Panas srebro, złoto i naczynia. 16Pomiędzy asą a Baszą, królem Izraela, trwała wojna przez cały okres ich rządów. 17Basza bowiem, król Izraela, najechał na Judę i zaczął umacniać twierdzę w ramab, aby kontrolować dostęp do kraju asy, króla Judy. 18Wobec tego asa wziął wszystko srebro i złoto, które pozostało jeszcze w skarbcach domu Pana i pała-cu królewskiego, i posłał je przez swoich urzędników królowi aramus, Ben-Hadadowi, synowi tabrimona, wnukowi Chezjona, mieszkającemu w Damaszkuc. Zaproponował mu: 19„Zawrzyjmy układ, ty i ja, podobnie jak było między naszymi ojcami. Posyłam ci w darze srebro i złoto. Zerwij jednak swój układ z Baszą, kró-lem Izraela, aby odstąpił ode mnie”. 20Ben-Hadad przyjął propo-zycję króla asy i wysłał dowódców swojego wojska przeciwko miastom izraelskim. Zdobyli oni Ijjon, Dans i abel-Bet-maakad oraz całe Kinerote wraz z całą ziemią neftalego. 21Kiedy wia-domość o tym dotarła do Baszy, przerwał umacnianie rama i wycofał się do tirsyf. 22Wtedy król asa wydał polecenie wszyst-kim Judejczykom bez wyjątku, aby przynieśli kamienie i drew-no, których używał Basza do budowy umocnień w rama. Król asa wykorzystał je potem przy umacnianiu Geby na obszarze Beniamina i mispyg. 23Pozostałe wydarzenia, związane z panowaniem asy, obejmują-ce wszystkie jego osiągnięcia i dokonania oraz miasta, które zbu-dował, są opisane w kronikach królów Judy. W podeszłym wieku miał sparaliżowane nogi. 24asa spoczął przy swoich przodkach i został pochowany w mieście Dawidah. Jego syn, Jozafat, został po nim królem.

Nadab królem Izraela 25W drugim roku rządów asy, królem Izraelas został nadab, syn Jeroboama, króla Judys, i dwa lata panował nad Izraelem. 26Czynił on jednak to, co nie podobało się Panus, postępując drogąs swo-jego ojca i popełniając jego grzechys, do których nakłonił on Izraelitów. 27Basza, syn achiasza, z domu Issachara, uknuł spi-sek przeciw niemu, napadając na niego w Gibbetoni, należącym do Filistynóws, które nadab oblegał z całym wojskiem Izraela. 28Było to w trzecim roku rządów asy, króla Judy, kiedy Basza zabił nadaba i został po nim królem. 29Z chwilą objęcia władzy


687

1Krl

1. Królewska 15,30 – 16,8

a) Szilo – zob. 1Krl 2,27+.

b) grzechy Jeroboama – zob. 1Krl 14,16+.

c) Tirsa – zob. 1Krl 14,17+.

 Basza królem Izraela. okres panowania Baszy to czas niewierności Bogu. Dlatego króla spotka taki sam los, jaki spotkał Jeroboama. Bóg zapowiada przez proroka całkowitą zagładę całej jego rodziny.

 Ela królem Izraela. ela rządził tylko przez dwa lata. Jego panowanie przerwał zamach dokonany przez jednego z jego żołnierzy, Zimriego. tłumacząc jego śmierć, autor podkreśla, że była ona skutkiem grzesznego życia tak jego samego, jak i jego ojca, Baszy.

wymordował całą rodzinę Jeroboama. Zabijał każdego, kto nale-żał do domu Jeroboama. nie ocalał nikt. Spełniło się więc słowo Pana, które wypowiedział przez swojego sługę, achiasza z Sziloa. 30Stało się tak z powodu grzechów Jeroboamab, który nie tylko sam zgrzeszył, ale także skłonił do grzechu Izraelitów, doprowadzając Pana, Boga Izraela do gniewus. 31Pozostałe wydarzenia, związane z panowaniem nadaba, obej-mujące wszystko, czego dokonał, są opisane w kronikach królów Izraela. 32również pomiędzy asą i Baszą, królem Izraela, trwała wojna przez cały okres ich rządów.

Basza królem Izraela 33W trzecim roku rządów asy, króla Judys, Basza, syn achiasza, został królem Izraelas. Panował on w tirsiec przez dwadzieścia cztery lata. 34Czynił on jednak to, co nie podobało się Panus. Postępował tak jak Jeroboam i popełniał grzechys, do których nakłonił on Izraelitów.

161Wtedy do Jehu, syna Chananiego, zostało skierowane prze-ciw Baszy słowo Pana: 2„Chociaż podniosłem cię z prochu,

ustanawiając cię wodzem nad moim ludem, Izraelem, ty jednak poszedłeś drogą Jeroboama, nakłaniając mój lud, Izraela, do grze-chów, którymi doprowadzili mnie do gniewus! 3Dlatego też zgła-dzę Baszę i spalę jego dom, postąpię z jego domem tak samo, jak z domem Jeroboama, syna nebata. 4Kto z domu Baszy umrze w mieście, tego będą żarły psy, a kto umrze na polu, tego zje-dzą drapieżne ptaki”. 5Pozostałe wydarzenia, związane z panowaniem Baszy, obejmu-jące jego osiągnięcia i dokonania, są opisane w kronikach królów Izraela. 6Basza spoczął przy swoich przodkach i został pochowany w tirsie, a jego syn, ela, został po nim królem. 7Ponownie słowo Pana zostało skierowane przez prorokas Jehu, syna Chananiego, przeciw Baszy i jego rodzinie z powodu wszystkich jego czynów, które nie podobały się Panu. Doprowadził Go do gniewu nie tylko przez swoje postępowanie, w którym stał się podobny do rodziny Jeroboama, ale także przez całkowite jej zgładzenie.

Ela królem Izraela 8W dwudziestym szóstym roku rządów asy, króla Judys, ela, syn Baszy, został królem Izraelas. Panował on w tirsiec przez dwa lata.


6881. Królewska 16,9-22

a) krewny – był zobowiązany do pomszczenia śmierci człon-ka swojej rodziny. Zimri, chcąc tego uniknąć, morduje wszyst-kich krewnych eli.

b) Tirsa – zob. 1Krl 14,17+.

c) Gibbeton – zob. 1Krl 15,27+.

d) grzechy – zob. 1Krl 14,16+.

 Zimri królem Izraela. Zimriemu udało się utrzymać przy władzy tylko przez tydzień, ponieważ omri, wódz armii izraelskiej, nie mógł zgodzić się na to, aby jego podwładny rządził całym krajem. Zimri zginął w płomieniach podpalonego przez siebie pałacu. Podobnie jak w przypadku jego poprzed-ników na tronie Królestwa Północnego, jego śmierć jest karą za grzech.

9Zimri, jeden z jego dowódców wojskowych, stojący na czele połowy rydwanów, uknuł spisek przeciw niemu. oddawał się on właśnie pijaństwu na przyjęciu w domu arsy, który zarzą-dzał pałacem w tirsie, 10kiedy wtargnął Zimri, zamordował go i przejął po nim władzę. Stało się to w dwudziestym siódmym roku rządów asy, króla Judy. 11Z chwilą wstąpienia na tron, gdy tylko objął władzę, wymordował całą rodzinę Baszy. nie ocalał z niej nawet jeden mężczyzna – ani krewnya, ani przy-jaciel. 12Zimri zgładził więc całą rodzinę Baszy, zgodnie ze sło-wem Panas, wypowiedzianym przeciw Baszy przez prorokas Jehu. 13Powodem zaś tego były wszystkie grzechys Baszy i jego syna eli. Swoim postępowaniem bowiem, uprawiając bałwo-chwalstwo, nakłonili oni do grzechu Izraela, który doprowa-dził Pana do gniewus.14Pozostałe wydarzenia, związane z panowaniem eli, obejmu-jące wszystko, czego dokonał, są opisane w kronikach królów Izraela.

Zimri królem Izraela 15W dwudziestym siódmym roku rządów asy, króla Judys, Zimri panował w tirsieb przez siedem dni. W tym czasie wojsko obo-zowało pod Gibbetonemc, należącym do Filistynóws. 16Kiedy usły-szano wieść: „Zimri uknuł spisek i zamordował króla!”, wszy-scy Izraelici znajdujący się w obozie jeszcze tego samego dnia ogłosili królem omriego, wodza armii izraelskiej. 17natychmiast omri wycofał się z całym wojskiem spod Gibbetonu i rozpoczął oblężenie tirsy. 18niedługo potem, gdy Zimri zobaczył, że mia-sto zostało zdobyte, schronił się w wieży pałacu królewskiego, a sam pałac podpalił, ginąc w jego płomieniach. 19Stało się tak z powodu grzechóws, które popełnił, czyniąc to, co nie podobało się Panus. Postępował tak jak Jeroboam i popełniał grzechyd, do których nakłonił on Izraelitów.20Pozostałe wydarzenia, związane z panowaniem Zimriego oraz ze spiskiem, który uknuł, są opisane w kronikach kró-lów Izraela. 21Wtedy lud Izraela podzielił się na dwa stronnictwa: jedno popar-ło tibniego, syna Ginata, i chciało go obwołać królem, drugie zaś stanęło po stronie omriego. 22obóz omriego okazał się silniejszy od stronników tibniego, syna Ginata. tibni więc zginął, a kró-lem został omri.


689

1Krl


a) Tirsa – zob. 1Krl 14,17+.


c) Etbaal – według Józefa Flawiusza etbaal był kapłanem asztarty, który w brutalny sposób przejął władzę w tyrze mniej więcej w tym samym czasie, kiedy Izraelem zaczynał rządzić omri.

d) król Sydończyków – tak nazywano króla Fenicjan, który mieszkał w tyrze.

e) Jerycho – miasto położone w tropikalnej dolinie Jorda-nu ok. 10 km na północ od morza martwego. nazywano je również „miastem palm” (Sdz 1,16). Uważa się je za najstar-sze z istniejących miast świata. W okolicy tego miasta Izraelici weszli do Ziemi obiecanej (Joz 3,16).

f) za cenę życia swojego pierworodnego – jest to aluzja do praktykowanego czasem zwy-czaju składania dzieci w ofierze pogańskiemu bóstwu molocho-wi (Jr 7,31n).

 Omri królem Izraela. omri rządził Królestwem Północnym przez dwanaście lat i był to czas pełen sukcesów, przede wszystkim politycznych i gospodarczych. autor pomija wszystkie pozytywne dokonania omriego, wspominając jedynie lakonicznie o budowie miasta Samaria, i koncentruje się na wydaniu bardzo negatywnej oceny postępowania religijnego tego bałwochwalczego władcy.

 Achab królem Izraela. achab, dzięki przymierzu z królem tyru, znacznie zwiększył swoje bogac-two, co pozwoliło mu na reformę armii i podjęcie szeroko zakrojonych prac budowlanych w Samarii, megiddo i Jerychu. Jednak ekonomicznemu dostatkowi towarzyszyło zupełne załamanie się życia religijnego. Kulminacyjnym punktem upadku religijnego była próba zastąpienia kultu Jahwe kultem Baala. Był to jeden z najdramatyczniejszych momentów w historii Izraela. Wiara w Boga Jahwe przetrwała tylko dzięki silnej i trwałej opozycji proroka eliasza.

Omri królem Izraela 23W trzydziestym pierwszym roku rządów asy, króla Judys, omri został królem Izraelas i panował dwanaście lat. W tirsiea rządził sześć lat, 24a potem kupił od Szemera górę Szomron za dwa talen-tys srebra i zbudował na niej miasto, które nazwał Samariąs od imienia jej poprzedniego właściciela Szemera. 25omri czynił to, co nie podobało się Panus. W swoim postępowaniu okazał się gorszy od wszystkich swoich poprzedników. 26Poszedł on całko-wicie drogą Jeroboama, syna nebata, i jego grzechus, do którego Jeroboam przywiódł Izraela, i doprowadził Pana do gniewus, upra-wiając bałwochwalstwo. 27Pozostałe wydarzenia, związane z panowaniem omriego, obejmujące jego osiągnięcia i dokonania, są opisane w kroni-kach królów Izraela. 28omri spoczął przy swoich przodkach i został pochowany w Samarii, a jego syn, achab, został po nim królem.

Achab królem Izraela 29achab, syn omriego, został królem Izraelas w trzydziestym ósmym roku rządów asy, króla Judys, i dwadzieścia dwa lata panował nad Izraelem w Samariis. 30achab, syn omriego, czy-nił to, co nie podobało się Panus. W swoim postępowaniu oka-zał się gorszy od wszystkich swoich poprzedników. 31Jakby nie wystarczyło mu popełnianie grzechóws Jeroboamab, syna nebata, to jeszcze wziął sobie za żonę Izebel, córkę etbaalac, króla Sydończykówd, i zaczął służyć i oddawać cześć Baalowis. 32Wzniósł nawet ołtarzs ku czci Baala w świątynis Baala, którą zbudował w Samarii, 33oraz wykonał aszeręs. Żaden z poprzednich królów Izraela nie popełnił tyle zła, co achab, doprowadzając do gnie-wus Pana, Boga Izraela. 34Za jego czasów Chiel z Betels odbudował Jerychoe. Założył fun-damenty za cenę życia swojego pierworodnegof syna, abirama, a jego bramy postawił za cenę życia swojego najmłodszego syna, Segiba. tak spełniło się słowo Pana, które wypowiedział przez Jozuego, syna nuna.


6901. Królewska 17,1-15

a) Tiszbe – dzisiejsze listib, miejscowość położona w górach w północnym Gileadzie, 25 km na północ od rzeki Jabbok.

b) nie będzie… ani rosy, ani deszczu – o wielkiej suszy, jaka miała miejsce za czasów pano-wania etbaala z tyru, pisał również historyk meandriusz z efezu.

c) Kerit – potok, którego kory-to napełniało się wodą tylko w porze deszczowej, płynący na wschód od Jordanu, blisko Jerycha. Ustalenie jego dokład-nej lokalizacji nie jest możliwe.

d) Sarepta – miasto portowe położone na wybrzeżu fenickim, 12 km na południe od Sydonu i 22 km na północ od tyru.

 Eliasz karmiony przez kruki podczas suszy. rządy achaba, króla, którego sumienie obciąża ogrom przerażających grzechów, grożą całkowitym wykorzenieniem wiary w Boga Izraela. Właśnie dlatego przeciwko królowi występuje eliasz, prorok, który oznajmia achabowi, że karą za jego od-stępstwo i bałwochwalstwo będzie długotrwała susza. odrodzenie wiary w Izraelu będzie możliwe jedynie na drodze walki z kultem Baala, boga deszczu i urodzaju.

 Eliasz i wdowa z Sarepty Sydońskiej. Bóg wysyła eliasza do Sarepty, miasta, z którego pocho-dziła Izebel, córka króla Sydonu i żona achaba. to za jej namową król wydał zgodę na sprawowanie w Jerozolimie kultu Baala. eliasz znalazł się więc na terenie, w którym powszechnie czczono Baala, jednak i ten region został dotknięty suszą, co powinno podważać wiarygodność bóstwa uznawanego za boga deszczu i urodzaju. tym, który oddala niebezpieczeństwo śmierci głodowej, okazuje się nie

Opowiadania o Eliaszu z Tiszbe

Eliasz karmiony przez kruki podczas suszy

171eliasz, proroks pochodzący z tiszbea w Gileadzie, zwrócił się do achaba: „Przysięgam na Panas, Boga Izraelas, które-

mu służę: nie będzie w następnych latach ani rosy, ani deszczub, dopóki nie zapowiem inaczej”. 2Wówczas zostało skierowane do niego słowo Pana: 3„Idź stąd na wschód i ukryj się w wąwozie potoku Keritc, na wschód od Jordanus. 4Będziesz tam pił wodę z potoku, krukom zaś rozkaza-łem, aby cię żywiły”. 5Wyruszył więc zgodnie z rozkazem Pana i zatrzymał się nad potokiem Kerit, na wschód od Jordanu. 6rano i wieczorem kruki przynosiły mu chleb i mięso, wodę zaś pił z potoku. 7Po pewnym czasie jednak potok wysechł, gdyż w kraju nie było deszczu.

Eliasz i wdowa z Sarepty Sydońskiej 8Wtedy słowo Panas zostało skierowane do niego: 9„Pospiesz się! Idź do Sareptyd koło Sydonus i tam się zatrzymaj. rozkazałem tam pewnej wdowie, aby cię żywiła”. 10Zaraz więc wyruszył do Sarepty. Kiedy wchodził do bramy miasta, pewna wdowa zbiera-ła drwa. Zwrócił się do niej: „Przynieś mi, proszę, w kubku tro-chę wody do picia”. 11ona zaraz poszła, aby mu jej przynieść, ale on jeszcze zawołał do niej: „Proszę jeszcze o kromkę chle-ba”. 12ona jednak odpowiedziała: „Przysięgam na Pana, twego Boga. nie mam już nic do jedzenia! Zostało mi tylko trochę oliwy w baryłce i garść mąki w dzbanie. Właśnie zbieram kilka drewie-nek, aby przygotować posiłek sobie i mojemu synowi. Zjemy go, a potem umrzemy”. 13lecz eliasz jej odpowiedział: „nie bój się! Idź i zrób, jak powiedziałaś. najpierw jednak przygotuj z tego, co masz, mały chleb i przynieś mi go, a potem przygotujesz coś dla siebie i syna. 14tak bowiem mówi Pan, Bóg Izraelas: «nie skończy się mąka w dzbanie ani nie braknie oliwy w baryłce aż do dnia, w którym Pan ześle deszcz na ziemię»”. 15ona poszła i postąpiła zgodnie ze słowem eliasza. odtąd eliasz oraz kobieta i jej rodzina


691

1Krl

1. Królewska 17,16 – 18,5

a) Nie skończyła się mąka… nie zabrakło oliwy – cudowne rozmnożenie mąki i oliwy jest nagrodą za miłosierdzie, jakie względem proroka okazała ta uboga wdowa. Jezus przywo-łał to wydarzenie, aby przy-pomnieć, że prorocy nie byli rozumiani przez Izraelitów, natomiast spotykali się ze zrozu-mieniem i miłosierdziem ze stro-ny pogan (Łk 4,25n). Dla ojców Kościoła wdowa z Sarepty jest zapowiedzią pogan wezwanych do wiary w Chrystusa.

b) człowiek Boży – zob. 1Krl 12,22+.

c) mój grzech – powodem śmierci dziecka była, według wdowy, obecność w jej domu proroka, który poznał jej grze-chy i sprowadził na nią karę.

d) trzykrotnie położył się na dziecku – gest ten, analogiczny do gestów proroka elizeusza (2Krl 4,34) i Pawła apostoła w troadzie (Dz 20,10), symbo-lizuje powrót dającej życie mocy Boga, który jest faktycznym sprawcą dziejącego się cudu.

e) bał się Pana – bojaźń Boża była jedną z najważniejszych cech pobożności starotesta-mentowej (np. Pwt 4,10; 5,29; 6,2. 13.24).

Baal, ale Bóg Izraela, w którego imieniu przychodzi eliasz. Bóg eliasza nie tylko karmi w cudowny sposób proroka i ludzi udzielających mu gościny, ale pozwalając mu wskrzesić zmarłe dziecko, objawia się także jako zwycięzca śmierci. W religii kananejskiej śmierci przypisywano boskie atrybuty i oddawano jej cześć, dlatego jest to kolejne zwycięstwo Jahwe nad bóstwami kananejskimi. Choroba i śmierć dziecka były wielką próbą wiary tak dla eliasza, jak i dla wdowy, która zaufała pro-rokowi i przyjęła go do swojego domu. Wskrzeszając jej dziecko, eliasz przekonał się, że Bóg, zlecając mu konkretną misję, udzielił mu również swojej mocy potrzebnej do jej wypełnienia. Bezpośrednim skutkiem tego wydarzenia jest wyznanie wiary złożone przez wdowę (w. 24), która stała się symbolem pogan oczekujących na słowo Boże.

 Eliasz i król Achab. Walka między Bogiem Izraela a bóstwami pogańskimi przenosi się na teren Izraela. Bóg ogłasza koniec suszy i nakazuje eliaszowi, aby wyszedł z ukrycia i ogłosił, że to on jest tym, który ześle deszcz na ziemię. Co więcej, Bóg każe eliaszowi spotkać się z czyhającym na jego życie achabem i powiedzieć mu wprost, że to on i jego grzechy były jedynym powodem klęski suszy i zwią-zanych z tym cierpień całego narodu. eliasz, odpierając zarzuty achaba, który oskarża go o burzenie spokoju w państwie, wzywa go, aby wraz z całym Izraelem i prorokami bóstw pogańskich stawił się na górze Karmel. tam będzie miało miejsce decydujące starcie pomiędzy Jahwe a Baalem.

codziennie mieli co jeść. 16nie skończyła się ani mąka w dzbanie, ani nie zabrakło oliwya w baryłce, zgodnie ze słowem Pana, wypo-wiedzianym przez eliasza. 17Po pewnym czasie jednak zachorował syn tej kobiety, właściciel-ki domu. Jego stan się pogarszał, aż w końcu syn przestał oddy-chać. 18Wówczas zwróciła się ona do eliasza: „Po co stanąłeś na mojej drodze, człowieku Bożyb? Po to tylko przyszedłeś do mnie, aby przypomnieć mi mój grzechc i sprowadzić śmierć na mojego syna?”. 19„Daj mi swojego syna” – odpowiedział. Wziął go z jej kolan i zaniósł na górę do pokoju, w którym mieszkał, i położył go na łóżku. 20Zaczął wtedy wołać do Pana: „Panie, Boże mój, czyż także na tę wdowę, u której się zatrzymałem, zesłałeś nie-szczęście, sprowadzając śmierć na jej syna?”. 21następnie trzykrot-nie położył się na dzieckud, wołając do Pana: „Panie, Boże mój, błagam, niech powróci życie do tego dziecka!”. 22Pan wysłuchał błagania eliasza i dziecko ożyło. 23Wziął więc eliasz chłopca, zniósł go z pokoju na górze i oddał go jego matce. „Popatrz! – powiedział eliasz – twój syn żyje!”. 24„teraz wiem – rzekła kobie-ta do eliasza – że jesteś człowiekiem Bożym i słowo Pana rzeczy-wiście spełnia się przez ciebie”.

Eliasz i król Achab

181Upłynęło dużo czasu, gdy w trzecim roku słowo Panas zostało skierowane do eliasza: „Idź, staw się przed

achabem, a Ja ześlę deszcz na ziemię”. 2Udał się zatem eliasz, aby stawić się przed achabem. W Samariis panował wtedy wielki głód. 3achab wezwał obadiasza, zarządcę pałacu. Był on człowiekiem, który bardzo bał się Panae. 4Kiedy bowiem Izebel mordowała prorokóws Pana, obadiasz stu z nich uratował. Ukrył ich po pięćdziesięciu w jaski-niach, dostarczając im żywność i wodę. 5achab zatem zwrócił się


6921. Królewska 18,6-21

a) góra Karmel – góra znaj-dująca się u wejścia do doliny Jezreel, stanowiąca część zale-sionego, długiego na 25 km pasma górskiego noszącego tę samą nazwę, które ciągnie się od wzgórz Samarii w stronę morza Śródziemnego. Góra Karmel wznosi się ponad 200 m nad współczesnym portem Hajfa. Z racji swojej wysokości była ważnym miejscem strategicz-nym, ponieważ umożliwiała kontrolę nad żyzną doliną Jezreel.

 Eliasz na górze Karmel. eliasz proponuje zebranym na górze Karmel prorokom Baala swoisty pojedynek. Jego stawką jest definitywne rozstrzygnięcie, kto jest jedynym i prawdziwym Bogiem, który może sprowadzić deszcz na dotkniętą suszą ziemię – Jahwe czy Baal. Pojedynek ten miał również uświadomić ludowi, że błędem i grzechem była cześć oddawana Baalowi i że powinien świadomie powrócić do wiary w Jahwe. na nic zdały się usilne, wręcz ekstatyczne modlitwy wznoszone do

do obadiasza: „Przejdźmy kraj, kierując się ku wszystkim źró-dłom i potokom. może znajdziemy gdzieś trawę, abyśmy mogli zachować przy życiu konie i muły i abyśmy nie musieli wybijać bydła”. 6Potem rozdzielili się, dzieląc między siebie kraj. achab poszedł w jedną stronę, a obadiasz w drugą. 7obadiasz właśnie był w drodze, kiedy spotkał go eliasz. Gdy tylko go rozpoznał, upadł mu do nóg, wołając: „Czyż to ty, panie mój, eliaszu?”. 8odpowiedział mu: „to ja. Idź i powiedz swoje-mu panu: «eliasz jest tutaj»”. 9„Cóż złego zrobiłem – zawołał – że wydajesz mnie w ręce achaba? Chcesz, aby mnie zabił? 10Przysię-gam na Pana, twego Boga, nie ma takiego narodu ani królestwa, w którym pan mój nie kazałby cię szukać. a gdy mu odpowia-dano: «nie ma go tutaj», kazał takiemu królestwu czy narodowi przysięgać, że nie można ciebie znaleźć. 11a ty teraz mówisz do mnie: «Idź i powiedz swojemu panu: eliasz jest tutaj». 12Prze-cież gdy tylko odejdę od ciebie, duch Panas może cię porwać, nie wiem dokąd. Jeśli więc pójdę powiedzieć achabowi, że tu jesteś, a on cię nie znajdzie, to mnie zabije. a ja, twój sługa, od dzieciń-stwa jestem człowiekiem, który bardzo boi się Pana. 13Czyż nie powiedziano memu panu, co zrobiłem, kiedy Izebel zabijała pro-roków Pana, jak ukryłem stu proroków Pana w dwóch jaskiniach, w każdej po pięćdziesięciu, dostarczając im żywności i wody? 14a ty teraz mówisz do mnie: «Idź i powiedz panu swojemu: eliasz jest tutaj». Przecież mnie zabije!”. 15lecz eliasz odpowie-dział: „Przysięgam na Pana Zastępóws, któremu służę, że dzisiaj właśnie stawię się przed nim”. 16Udał się więc obadiasz na spotkanie z achabem i powiedział mu o tym. Wtedy achab wyruszył, aby spotkać się z eliaszem. 17Kiedy achab zobaczył eliasza, zawołał do niego: „to ty jesteś tym wichrzycielem w Izraelus!”. 18„to nie ja sieję zamęt w Izraelu – odparł – ale ty i róds twego ojca, bo porzuciliście przykazanias Pana i zaczęliście oddawać cześć Baaloms. 19Każ więc teraz zgro-madzić przy mnie całego Izraela na górze Karmela oraz czterystu pięćdziesięciu proroków Baala i czterystu proroków aszerys, któ-rzy są na utrzymaniu Izebel”.

Eliasz na górze Karmel 20achab wysłał polecenie wszystkim Izraelitom i zgromadził pro-rokóws na górze Karmela. 21eliasz stanął wówczas przed całym ludem i zawołał: „Jak długo będziecie się chwiać, przechylając się


693

1Krl


a) zajęty… musi się obudzić – bóstwu czczonemu w tyrze przypisywano aktywność kupca i podróżnika, a w jego kulcie praktykowano modlitwy mające na celu jego przebudzenie.

b) sea – miara, którą mierzono objętość produktów sypkich. Jej wielkość nie jest jednak możliwa do ustalenia w sposób pewny. Prawdopodobnie mie-ściła ok. 15 litrów.

to na jedną, to na drugą stronę? Jeśli Pans jest Bogiem, to idźcie za nim, a jeśli Baals, to idźcie za Baalem”. lud jednak nie dał mu żad-nej odpowiedzi. 22eliasz więc ponownie zawołał: „Jestem jedynym prorokiem Pana, który pozostał, proroków zaś Baala jest cztery-stu pięćdziesięciu. 23Przyprowadźcie nam dwa młode cielce. oni niech wybiorą sobie jednego i porąbią go na części, układając je na drwach, ale ognia niech nie podkładają! Ja zrobię to samo z dru-gim. Układając go na drwach, również nie podłożę ognia. 24Potem wy będziecie się modlić do waszego boga, a ja będę się modlił do Pana. Który z nich odpowie ogniem, ten właśnie jest Bogiem”. Wówczas cały lud zawołał: „Dobrze, niech tak będzie!”. 25eliasz zwrócił się więc do proroków Baala: „Wybierzcie sobie jednego z cielców i przygotujcie go pierwsi, bo jest was więcej. następnie módlcie się do waszego boga, ale ognia nie podkła-dajcie”. 26Przygotowali więc cielca, którego im przyprowadzono, i modlili się do Baala od rana do południa, wołając: „Baalu, odpo-wiedz nam!”. nie było jednak żadnego głosu, żadnej odpowie-dzi. Wtedy zaczęli podskakiwać wokół zbudowanego przez siebie ołtarzas. 27Kiedy było już południe, eliasz wyśmiewał się z nich: „Krzyczcie głośniej – wołał – przecież to jest bóg, więc może jest zamyślony albo zajęty swoimi sprawami, albo jest jeszcze w dro-dze. a może po prostu śpi i musi się obudzić?a”. 28oni zaś, krzy-cząc głośno, nacinali się według zwyczaju mieczami i włóczniami, aż się pokrwawili. 29minęło już południe, a oni dalej wykrzykiwali w szale aż do czasu składania ofiarys pokarmowej. nie było jednak żadnego głosu, żadnej odpowiedzi, żadnego znaku uwagi. 30Wtedy eliasz zwrócił się do całego ludu: „Przybliżcie się do mnie”. Wszyscy więc podeszli do niego. on zaś zaczął naprawiać zniszczony ołtarz Pana. 31Wyszukał dwanaście kamieni, zgodnie z liczbą plemion wywodzących się od synów Jakuba. Do Jakuba bowiem zostało skierowane słowo Pana: „Będziesz się nazywał Izrael”. 32Z kamieni tych eliasz zbudował ołtarz ku czci Pana, a następnie wykopał dokoła ołtarza rów, zdolny pomieścić dwa seab ziarna. 33Kiedy już ułożył drwa, a na nich młodego cielca, podzielonego na części, 34rozkazał: „napełnijcie cztery dzbany wodą i wylejcie ją na ofiarę całopalnąs i drwa”. Potem powtórzył rozkaz: „Zróbcie to drugi raz”. a gdy to wykonali, polecił ponow-nie: „Zróbcie to trzeci raz!”. 35Kiedy i to wykonano, woda nie

Baala przez służących mu proroków. Złożona przez nich ofiara nie została przyjęta, co spotkało się z gorzką ironią ze strony eliasza. natomiast modlitwa eliasza została natychmiast wysłuchana, a jego ofiarę pochłonął zesłany przez Boga ogień. Przerażeni Izraelici, widząc Boże działanie, upadli na twarz i wyznali wiarę w jedynego Boga Jahwe. ale o ostatecznym tryumfie Boga nad Baalem świadczyło przede wszystkim nadejście ulewnego deszczu po latach suszy. Jahwe objawił się na górze Karmel jako Bóg życia, decydujący o doli człowieka, Bóg jedyny, który nie toleruje czci oddawanej pogańskim bóstwom.


6941. Królewska 18,36 – 19,3

a) spadł ogień – prawdopodob-nie chodzi tu o błyskawicę (Kpł 9,24; Sdz 6,21).

b) Kiszon – potok płynący na zachód przez równinę Jezreel. rzeka ta tworzy wąski prze-smyk pomiędzy górą Karmel a wzgórzami Galilei.

c) z głową wtuloną między kolana – postawa typowa dla modli-twy przebłagania. Poprzez ten gest eliasz prosi o wzmocnienie i przyspieszenie działania Boga.

d) Jezreel – miasto położone w dolinie o tej samej nazwie (inna jej nazwa to ezdrelon), ok. 80 km na północ od Jerozo-limy.

 Eliasz na górze Horeb. mimo ogromnego poparcia, jakie eliasz otrzymał od ludu na górze Karmel, nie udało mu się przekonać achaba do porzucenia kultu Baala i powrotu do wiary w Jahwe. Brak jasnej deklaracji króla sprawił, że Izebel rozpoczęła prześladowanie proroka, który w konsekwencji musiał ratować się ucieczką. Jej przebieg odzwierciedla wewnętrzny dramat proroka i pogłębiający się w nim kryzys powołania. opuszcza on najpierw kontrolowaną przez Izebel niebezpieczną ziemię Izraela i udaje się na terytorium Judy, do wysuniętego na południe miasta Beer-Szeba, a stamtąd, zostawiając sługę, kieruje się na pustynię i w odosobnieniu doświadcza coraz głębszej samotności. W trakcie tej wędrówki nachodzą go wątpliwości dotyczące powierzonej mu przez Boga misji. Jednak właśnie na pustyni, gdzie nie może liczyć na żadne ludzkie wsparcie i gdzie zmaga się z kryzysem swojego

tylko spływała dokoła ołtarza, ale nawet wypełniła rów. 36Właśnie nadeszła pora składania ofiary pokarmowej, gdy prorok eliasz zaczął głośno się modlić: „Panie, Boże abrahama, Izaaka i Izraelas! niech każdy dzisiaj pozna, że to ty jesteś Bogiem w Izraelu, a ja jestem twoim sługą, i że na twój rozkaz wszystko to wykona-łem. 37odpowiedz mi, Panie, odpowiedz mi, aby ten lud poznał, że ty, Panie, jesteś Bogiem i że ty właśnie przemieniasz ich ser-cas”. 38natychmiast spadł ogieńa Pana i pochłonął ofiarę całopalną, drwa, kamienie oraz ziemię, a nawet wodę z rowu. 39Kiedy wszy-scy to zobaczyli, upadli na twarz, wołając: „Pan jest Bogiem! Pan jest Bogiem!”. 40eliasz wtedy zawołał do nich: „Chwytajcie proro-ków Baala! niech żaden z nich się nie wymknie!”. Schwytano ich, a eliasz sprowadził ich do potoku Kiszonb i tam wymordował. 41Potem eliasz powiedział do achaba: „Idź coś zjeść i wypić, bo słyszę szum ulewnego deszczu”. 42achab zatem odszedł, aby się posilić, eliasz natomiast wszedł na szczyt Karmelu. następnie przykucnął, pochylając się do ziemi, z głową wtuloną między kolanac. 43Wówczas odezwał się do swojego sługi: „Idź i popatrz w stronę morza”. ten poszedł, popatrzył i odpowiedział: „nie ma nic!”. rozkazał mu powtórnie: „Wracaj siedem razy”. 44Za siód-mym razem zawołał: „Widzę obłok nie większy niż dłoń człowie-ka, który właśnie podnosi się z morza!”. Polecił mu więc: „Idź i powiedz achabowi: «Zaprzęgaj rydwan i odjeżdżaj, zanim cię deszcz zatrzyma»”. 45Po chwili niebo zaszło ciemnymi chmura-mi, zerwał się wiatr i zaczął padać ulewny deszcz. achab więc wsiadł na rydwan i odjechał do Jezreeld. 46ręka Pana była nad eliaszem, bo podwinął wokół bioder swój płaszcz i pobiegł przed achabem w stronę Jezreel.

Eliasz na górze Horeb

191achab opowiedział Izebel o wszystkim, co eliasz zrobił, także o tym, jak pozabijał mieczem prorokóws. 2Wtedy

Izebel kazała przez posłańca przekazać eliaszowi: „niech bogo-wie mnie ukarzą, jeśli jutro o tym czasie nie postąpię z tobą tak samo, jak ty postąpiłeś z każdym z nich”. 3eliasz przestraszył się i natychmiast wyruszył w drogę, żeby uratować swoje życie.


695

1Krl


a) janowiec – krzew często spo-tykany na południu Palestyny i na Pustyni Synajskiej. roślina ta, chociaż ma bardzo niewielkie liście, to ze względu na struk-turę gałęzi daje mocny cień, stanowiący skuteczną ochronę przed słońcem.

b) zabierz moje życie – pragnie-nie śmierci jest wynikiem rozgo-ryczenia, jakie przeżywał eliasz, ponieważ zwycięstwo odniesio-ne na górze Karmel wcale nie okazało się decydujące w walce z królem i bałwochwalczym kul-tem.

c) placek – dosł. placek z rozżarzonych kamieni. Chodzi o okrą-gły placek z ciasta chlebowego, pieczonego na rozżarzonych kamieniach.

d) Horeb – zob. 1Krl 8,9+.

e) Pożera mnie zazdrość – wyra-żenie to nie oznacza uczucia zazdrości, lecz żarliwą wiarę, której istota polega na wyłącz-nej czci dla Boga Izraela.

f) zasłonił twarz płaszczem – gest wynikający z szacunku (Wj 3,6) lub z powszechnego przekonania, że każdy, kto zoba-czy Boga twarzą w twarz, musi umrzeć (Sdz 13,22).

g) AbelMechola – osiedle poło-żone w dolinie Jordanu, nieda-leko Bet-Szean.

h) resztę w liczbie siedmiu tysięcy – część Izraelitów nie przyjęła bałwochwalczego kultu i to oni wspólnie z prorokiem eliaszem stanowią „resztę”, na której będzie się opierać przyszłe odno-wienie religijne narodu wybra-nego. Reszta – zob. Słownik.

prorockiego powołania, doświadcza szczególnej bliskości Boga, który podtrzymuje go przy życiu, zsyłając mu pokarm. Prorok nie potrafi jednak zrozumieć znaków Boskiej opatrzności. nawet wtedy, gdy Bóg na górze Horeb, przypominającej wydarzenia związane z postacią mojżesza (Wj 33,12-23), objawia mu swoją obecność i chce umocnić go w powołaniu, on dalej uskarża się, że jego misja się nie powiodła i że tylko on jeden pozostał mu wierny. Dopiero słowo Boże pokonuje upór eliasza. Bóg daje mu nowe zadania do wypełnienia i posyła do ziemi Izraela, gdzie wbrew przekonaniu proroka pozostała duża grupa ludzi wiernych jedynemu Bogu, dzięki którym wiara w Jahwe przetrwa.

Przybył do Beer-Szebys w Judzies i tam pozostawił swojego sługę, 4sam zaś udał się na pustynię na odległość jednego dnia drogi. Usiadł pod jednym z janowcówa, prosząc o śmierć: „Panies, mam już dość wszystkiego, zabierz moje życieb, bo nie jestem lepszy od moich przodków”. 5Potem położył się pod krzewem i zasnął. a wtedy aniołs trącił go i powiedział: „Wstań i jedz”. 6eliasz się rozejrzał i zobaczył przy swojej głowie placekc i dzban wody. Posilił się więc, napił się i znowu się położył. 7anioł Pana wrócił i drugi raz go trącił, mówiąc: „Wstań i najedz się, gdyż czeka cię długa droga!”. 8Wstał więc, zjadł i napił się, a potem umocniony tym posiłkiem, szedł przez czterdzieści dni i czterdzieści nocy aż do Bożej góry Horebd. 9Wszedł tam do jaskini i w niej przenoco-wał. Wtem zostało skierowane do niego słowo Pana: „Co ty tu robisz, eliaszu?”. 10odpowiedział: „Pożera mnie zazdrośće o Pana, Boga Zastępóws. Izraelici bowiem odrzucili twoje przymierzes, rozwalili twoje ołtarzes, a twoich proroków pozabijali mieczem. Ja sam pozostałem, a oni czyhają jeszcze i na moje życie”. 11„Idź – powiedział – stań na górze przed Panem”. Pan właśnie wtedy przechodził: potężny wicher rozłupywał góry i kruszył skały przed Panem, ale Pan nie był w wichrze; a po wichrze – trzęsienie ziemi, lecz Pan nie był w trzęsieniu ziemi; 12po trzęsieniu ziemi – ogień, ale Pan nie był w ogniu; a po ogniu – szmer łagodnego powiewu. 13Gdy tylko eliasz go usłyszał, zasłonił twarz płaszczemf i wychodząc, stanął u wejścia do jaskini. Wówczas głos odezwał się do niego: „Co ty tu robisz, eliaszu?”. 14odpowiedział: „Pożera mnie zazdrość o Pana, Boga Zastępów. Izraelici bowiem odrzu-cili twoje przymierze, rozwalili twoje ołtarze, a twoich proro-ków pozabijali mieczem. Ja sam pozostałem, a oni czyhają jeszcze i na moje życie”. 15na to Pan odrzekł: „Idź, wracaj tą samą drogą na pustynię Damaszku. a kiedy tam przybędziesz, namaścisz Chazaela na króla aramus; 16Jehu, syna nimsziego, namaścisz na króla Izraelas; a elizeusza, syna Szafata z abel-mecholag, nama-ścisz na proroka po tobie. 17Kto się uratuje od miecza Chazaela, tego zabije Jehu, a kto się uratuje od miecza Jehu, tego zabije elizeusz. 18ale pozostawię w Izraelu resztęs w liczbie siedmiu tysięcyh – tych wszystkich, których kolana nie zgięły się przed Baalems i których usta nie składały mu pocałunków”.


6961. Królewska 19,19 – 20,9

a) dwanaście par wołów – liczba dwunastu par wołów pracują-cych na polu elizeusza świadczy o tym, że był on bogatym wła-ścicielem ziemskim.

b) zarzucił swój płaszcz na niego – na Bliskim Wschodzie płaszcz był symbolem osoby i praw, jakie jej przysługiwały. oddając swój płaszcz elizeuszowi, eliasz przekazuje mu również swoją prorocką moc (2Krl 2,8).

c) spalił drewniane chomąto i dyszel – spalenie sprzętów rolniczych oznacza w tym przy-padku całkowite porzucenie wykonywanego zawodu.

d) panie mój – achab deklaruje się wasalem i sługą Ben-Hadada.

e) Żądanie postawione przez Ben-Hadada określa warunki stawiające króla Izraela w roli wasala króla aramu, na które achab wyraził zgodę, gdyż gwa-rantowały pewną niezależność. następne żądania zawierały jednak wezwanie do całkowite-go poddania się i przyzwolenia na plądrowanie miasta, jak to zwykły czynić zwycięskie armie wobec pokonanych królestw. na takie żądanie achab nie może się zgodzić.

 Powołanie Elizeusza. najważniejszym z nowych zadań zleconych eliaszowi przez Boga jest po-wołanie elizeusza, który ma go zastąpić na urzędzie prorockim. Włączenie elizeusza w misję eliasza wymaga całkowitego poświęcenia się tej sprawie i dosłownego porzucenia wszystkiego, co wiązało się z jego dotychczasowym życiem. Powołanie elizeusza stanie się wzorem powołania pierwszych uczniów Jezusa w nowym testamencie (mt 4,18-22; mk 1,16-20).

 Wojny Achaba z królem Aramu. Król aramu zażądał od achaba ogromnej kontrybucji, a następ-nie do swoich żądań dołączył także wolę przejęcia żon i dzieci króla izraelskiego. to musiało spotkać się z ostrym sprzeciwem achaba, który zapewniony przez proroka o słuszności tej decyzji, podejmuje walkę z Ben-Hadadem i zadaje mu ogromną klęskę. Druga próba podbicia Izraela przez aramejczyków kończy się ich równie wielką klęską. Jednak achab zupełnie nie wykorzystuje politycznie swoich zwycięstw, daruje życie Ben-Hadadowi, a nawet zawiera z nim przymierze. niespodziewany sukces w walce z aramejczykami miał po raz kolejny przekonać achaba, jak i cały Izrael, że to nie Baal, ale Jahwe jest prawdziwym i jedynym Bogiem.

Powołanie Elizeusza 19eliasz wyruszył więc stamtąd i znalazł elizeusza, syna Szafata, który właśnie orał. Przed nim szło dwanaście par wołówa, a on był przy dwunastej. Przechodząc, eliasz zarzucił swój płaszcz na niegob. 20on zaś zostawił woły i pobiegł za eliaszem, prosząc: „Pozwól mi na pożegnanie ucałować mojego ojca i matkę, a wtedy pójdę za tobą”. „Idź, ale wracaj – odpowiedział – i pomyśl, po co ci to uczyniłem”. 21Zawrócił więc, a potem wziął parę wołów i zło-żył je na ofiaręs. W ogniu, w którym spalił drewniane chomąto i dyszelc, ugotował mięso i przygotował z niego posiłek dla ludzi. Zaraz potem poszedł za eliaszem i stał się jego sługą.

Wojny Achaba z królem Aramu

201Ben-Hadad, król aramus, zgromadził całe swoje wojsko i wraz ze sprzymierzonymi trzydziestu dwoma królami,

a także z końmi i rydwanami, wyruszył przeciw Samariis, oblega-jąc ją i dokonując natarcia na miasto. 2tymczasem wysłał posłów do miasta, do achaba, króla izraelskiego, 3którzy mu oznajmili: „tak mówi Ben-Hadad: «twoje srebro i złoto należą do mnie, jak również twoje żony i synowie»”. 4W odpowiedzi król Izraelas oświadczył: „Zgodnie z twoim słowem, panie mójd, królu, do ciebie należę ja i wszystko, co moje”. 5ale posłańcy powrócili z nowym żądaniem: „tak mówi Ben-Hadad: «Ponieważ zażąda-łem od ciebie wydania mi twego srebra i złota oraz twoich żon i synów, 6dlatego też jutro o tej porze przyślę do ciebie moich urzędników. Przeszukają pałac i domy twoich podwładnych i zabiorą wszystko, co ma dla ciebie wartość»”. 7Król Izraela zwo-łał całą radę starszych kraju i zwrócił się do nich: „rozważcie to i zobaczcie, że on szuka zaczepki! Gdy bowiem zażądał ode mnie moich żon i synów, mojego srebra i złota, nie odmówiłem mu”e. 8Wszyscy z rady starszych i cały lud dali mu taką odpowiedź: „nie ulegaj mu i nie wyrażaj zgody!”. 9oświadczył zatem posłańcom Ben-Hadada: „oznajmijcie memu panu, królowi: «Gotów jestem


697

1Krl


a) jeśli nie znajdzie się… pyłu – bardzo mocna metafora użyta tutaj na określenie całkowitego wyniszczenia.

b) Królestwo achaba podzie-lone było na prowincje. Każda z nich posiadała elitarny oddział żołnierzy, podlegający zarządcy prowincji.

c) bogowie gór – trudno roz-strzygnąć, czy aramejczycy mieli na myśli góry południowej mezopotamii, z których wywo-dzili się izraelscy patriarchowie, czy chodziło im o górę Synaj, na której Bóg zawarł przymie-rze z Izraelem, czy też może odnosili się do górzystej krainy Samarii.

spełnić wszystko, czego żądałeś za pierwszym razem, ale na ostat-nie żądanie nie mogę przystać!»”. Kiedy posłańcy wrócili i przeka-zali mu odpowiedź, 10Ben-Hadad natychmiast przesłał achabowi ostrzeżenie: „niech bogowie mnie ukarzą, jeśli nie znajdzie się w Samarii tyle pyłua, aby starczyło choć po jednej garści dla każ-dego z moich żołnierzy!”. 11Król Izraela odpowiedział mu jed-nak: „ten, kto staje do walki, niech się nie przechwala na równi z tym, który ją kończy”. 12Przekazano mu tę odpowiedź w chwili, gdy on sam i królowie ucztowali w swoich namiotach. rozkazał więc podwładnym: „Przygotujcie się do ataku!”. Przygotowali się zatem do ataku na miasto. 13W tym czasie pewien proroks przybył do achaba, króla izrael-skiego, i powiedział: „tak mówi Pans: «Widzisz całe to ogromne wojsko? Właśnie Ja wydam je dzisiaj w twoje ręce, a wtedy się przekonasz, że Ja jestem Panem»”. 14„Przez kogo to się stanie?” – zapytał achab. odrzekł: „tak mówi Pan: «Przez oddziały mło-dych żołnierzy, podległe namiestnikom prowincji»”b. „a kto roz-pocznie bitwę?”. „ty!” – odpowiedział prorok. 15Dokonał zatem przeglądu żołnierzy tworzących oddziały podległe namiestnikom prowincji. Było ich dwustu trzydziestu dwóch. Potem odbył prze-gląd wszystkich żołnierzy izraelskich, których było siedem tysię-cy. 16Wyruszyli w samo południe. W tym czasie Ben-Hadad oraz trzydziestu dwóch sprzymierzonych z nim królów oddawali się pijaństwu w swoich namiotach. 17Pierwsi wystąpili żołnierze z oddziałów podległych namiestnikom prowincji. Wysłani przez Ben-Hadada zwiadowcy przekazali mu wiadomość: „Jacyś ludzie wyszli z Samarii”. 18rozkazał im: „Wyszli prosić o pokój czy też walczyć, bierzcie ich żywcem!”. 19tymi, którzy wyszli z mia-sta, byli właśnie żołnierze z oddziałów podległych namiestnikom prowincji, a za nimi pozostałe wojsko. 20Każdy powalił swojego przeciwnika. aramejczycys poszli w rozsypkę, a Izraelici ruszyli za nimi w pogoń. również Ben-Hadad, król aramu, ratował się ucieczką na koniu, wraz z oddziałem kawalerii. 21Wówczas wyruszył sam król Izraela i zdobył konie i rydwany. Zadał więc aramowi wielką klęskę. 22Zaraz potem ów prorok ponownie zja-wił się przed królem Izraela i zapowiedział mu: „nabierz odwa-gi i dobrze się zastanów, co masz zrobić, ponieważ w przyszłym roku król aramu napadnie na ciebie”. 23Wysocy urzędnicy króla aramu zaczęli mu doradzać: „Ich bogo-wie to bogowie górc, dlatego okazali się silniejsi od nas. Jeśli jed-nak będziemy z nimi walczyć na równinie, to na pewno my oka-żemy się silniejsi od nich. 24Zrób więc tak: Usuń każdego z królów z jego urzędu, a na ich miejsce mianuj zarządców. 25musisz wysta-wić nową armię, podobną do tej, którą straciłeś – z równą ilością koni i rydwanów. Potem walczmy z nimi na równinie, a z całą


6981. Królewska 20,26-37

a) Afek – miejscowość leżąca na wschód od Jafy, położona przy drodze prowadzącej z Izra-ela do Damaszku.


c) sto tysięcy aramejskiej piechoty – liczba ta jest mocno przesadzona.

d) wory pokutne… na szyjach powrozy – biodra przepasane worami to znak pokuty i żałoby (rdz 37,34), a powróz zawią-zany na szyi to znak uniżenia i poddania się.

e) jest moim bratem – tytuł brata odnoszono do króla mają-cego tę samą rangę. Słysząc to, wysłańcy Ben-Hadada zrozu-mieli, że sytuacja nie jest tak dramatyczna, jak się wydawała po klęsce zadanej im przez Izra-elitów.

f) Damaszek – zob. 1Krl 11,24+.

 Zapowiedź nowej klęski Achaba. mimo zwycięstwa w wojnie z Ben-Hadadem, achab nie znalazł uznania w oczach proroka eliasza. oszczędzając życie króla aramu, postąpił podobnie jak Saul z aga-giem, królem amalekitów (1Sm 15). Doraźne, polityczne i ekonomiczne zyski przedłożył bowiem nad religijne zobowiązania, wynikające z zasad świętej wojny (w. 42).

pewnością będziemy od nich silniejsi”. Przyznał im rację i postą-pił zgodnie z ich radą. 26następnego roku Ben-Hadad dokonał przeglądu wojska ara-mejskiego i wyruszył pod afeka, aby stoczyć bitwę z Izraelem. 27również Izraelici dokonali przeglądu swojego wojska i z zapa-sami żywności rozbili obóz naprzeciwko nich. Byli jak dwa stad-ka kóz, podczas gdy aramejczycy zapełnili całą okolicę. 28Zjawił się wtedy człowiek Bożyb i oznajmił królowi izraelskiemu: „tak mówi Pan: «Ponieważ aramejczycy są przekonani, że Pan jest Bogiem gór, a nie Bogiem dolin, dlatego też całe to ogromne woj-sko wydam w twoje ręce, abyście poznali, że Ja jestem Panem»”. 29Przez siedem dni stali naprzeciw siebie w obozach. Siódmego dnia rozpoczęła się bitwa. Izraelici pobili sto tysięcy aramejskiej piechotyc w jednym dniu. 30Pozostali przedostali się do afek, gdzie zginęło ich dwadzieścia siedem tysięcy, gdyż zawalił się na nich mur. również Ben-Hadad ratował się ucieczką do miasta, prze-chodząc z jednej kryjówki do drugiej. 31Jego słudzy doradzali mu: „Słyszeliśmy, że królowie Izraela są łaskawymi królami. Włóżmy więc wory pokutne, zawiążmy na szyjach powrozyd i udajmy się do króla izraelskiego, może zachowa nas przy życiu”. 32W worach pokutnych i z powrozami na szyjach poszli więc do króla izrael-skiego, prosząc: „twój sługa, Ben-Hadad, prosi: «Daruj mi życie»”. Zapytał: „Czy on jeszcze żyje? Właściwie jest moim bratem!e”. 33ludzie ci podchwycili to słowo, i biorąc je za dobry znak, skwa-pliwie przytaknęli: „Ben-Hadad to twój brat!”. rozkazał zatem: „Przyprowadźcie go!”. Wyszedł więc do niego Ben-Hadad, a on zaprosił go na swój rydwan. 34Ben-Hadad obiecał mu wtedy: „Zwrócę ci miasta, które mój ojciec zabrał twojemu ojcu. Będziesz mógł również założyć swoje targowisko w Damaszkuf, podobnie jak mój ojciec w Samarii”. „Dobrze, pod tymi warunkami uwolnię cię”. achab zawarł więc z nim układ i go wypuścił.

Zapowiedź nowej klęski Achaba 35Pewien człowiek, jeden z uczniów prorockich, z rozkazu Panas polecił swojemu współtowarzyszowi: „Uderz mnie!”. ten jednak nie chciał go uderzyć. 36Zapowiedział mu wtedy: „Ponieważ nie posłuchałeś Pana, gdy tylko oddalisz się ode mnie, napadnie na ciebie lew”. rzeczywiście, zaraz po jego odejściu zaatakował go lew i zabił go. 37Spotkał później innego człowieka, któremu powie-dział: „Uderz mnie!”. ten wymierzył mu cios, którym go zranił.


699

1Krl

1. Królewska 20,38 – 21,7

a) talent srebra – równowar-tość od sześćdziesięciokrotnej do stukrotnej ceny zwykłego niewolnika, co oznacza, że jeń-cem musiała być ważna osoba.

b) Prorok wymyślił całą historię, aby zmusić króla do wypowie-dzenia słów potępiających jego samego. Podobnie uczynił prorok natan (2Sm 12,1-12) i kobieta z tekoa (2Sm 14,1-20).

c) rozpoznał w nim jednego z proroków – prorocy zobowią-zani byli do noszenia na ciele jakiegoś znaku, który odróżniał ich od innych ludzi. mógł być to na przykład tatuaż na czole albo specyficzna fryzura lub ogolona głowa (2Krl 2,23). Prorok – zob. Słownik.

d) którego Ja obłożyłem klątwą – zgodnie z regułami świętej wojny pokonany król aramu podlegał klątwie, na mocy której musiał umrzeć. Klątwa – zob. Słownik.

e) Jezreel – zob. 1Krl 18,45+.

f) motywem odmowy nabo-ta nie był przepis prawny, ponieważ Prawo nie zabraniało wymiany dóbr, lecz raczej przy-wiązanie do ziemi, którą odzie-dziczył po przodkach. Ziemia ta dawała prawo obywatelstwa w mieście, a także często była miejscem pochówku przodków.

g) odwrócił się do ściany – gest ten jest wyrazem smutku i roz-goryczenia (2Krl 20,2; Iz 38,2).

 Winnica Nabota. Skutki odejścia achaba od Boga widać wyraźnie w jego polityce wewnętrznej, zwłaszcza w sposobie traktowania podwładnych. Historia z winnicą nabota, z której król chciał uczynić ogród warzywny, ma bardzo symboliczny wymiar. autor, posługując się dobrze znanymi Izraelitom symbolami, ukazał istotę grzechu achaba. Izrael jest winnicą Jahwe (Iz 5,1-7), a Ziemia obiecana jest Jego darem. Bóg sam dokonał jej podziału pomiędzy poszczególne plemiona (Joz 13 – 21) i to on formalnie sprawuje nad nią władzę. Do ogrodu warzywnego natomiast przyrównany został egipt (Pwt 11,10), będący dla przebywających w nim Izraelitów domem niewoli i ucisku (Wj 20,1n). Pod panowaniem achaba Izrael staje się państwem podobnym do egiptu. Postępowanie króla, a zwłaszcza jego żony Izebel, w stosunku do nabota jest w równej mierze naruszeniem rządów Boga w Izraelu, jak i pogwałceniem sprawiedliwości społecznej, opartej na posłuszeństwie prawu przymierza.

38Proroks wyszedł na drogę, czekając na króla. Bandaż na głowie nie pozwalał go rozpoznać. 39Kiedy król go mijał, ów prorok zawo-łał do niego: „twój sługa wszedł właśnie w sam środek walki, gdy ktoś przyprowadził do mnie jeńca, rozkazując mi: «Pilnuj tego człowieka! Jeśli ci się wymknie, oddasz swoje życie za jego życie albo zapłacisz talents srebra!a». 40Po pewnym czasie, gdy zajmowa-łem się różnymi rzeczami, patrzę, a jego nie ma!”. Wówczas król Izraelas przerwał mu: „Sam ogłosiłeś na siebie wyrokb”. 41on zaś pospiesznie zerwał bandaż z głowy, a wtedy król Izraela rozpoznał w nim jednego z prorokówc. 42Zapowiedział wtedy królowi: „tak mówi Pan: «Ponieważ wypuściłeś człowieka, którego Ja obłoży-łem klątwąd, dlatego też oddasz swoje życie za jego życie, a swój lud za jego lud!»”. 43Król izraelski odjechał posępny i zagniewany i wrócił do swojego pałacu w Samariis.

Winnica Nabota

211Po pewnym czasie miało miejsce następujące wydarzenie: nabot z Jezreele miał winnicę obok pałacu achaba, króla

Samariis. 2achab powiedział do nabota: „oddaj mi twoją winni-cę, gdyż przylega ona do mojego pałacu i chcę w niej urządzić ogród warzywny. W zamian dam ci inną winnicę, lepszą od niej. Jeśli zaś wolisz pieniądze, zapłacę za nią cenę, którą wyznaczysz”. 3nabot jednak odpowiedział achabowi: „niech Pans mnie broni przed oddaniem tobie dziedzictwa moich przodków”f. 4Z powo-du tych właśnie słów nabota z Jezreel: „nie dam tobie dziedzic-twa moich przodków” achab wrócił do swojego pałacu posęp-ny i zagniewany. Potem położył się na swoim łóżku, odwrócił się do ścianyg i nie chciał nic jeść. 5Jego żona Izebel przyszła do niego i zapytała: „Dlaczego jesteś tak rozgoryczony i nie chcesz nic jeść?”. 6opowiedział jej: „rozmawiałem z nabotem z Jezreel i poprosiłem go: Sprzedaj mi twoją winnicę albo, jeśli wolisz, dam ci za nią inną. on jednak odrzekł: «nie dam ci mojej winnicy!»”. 7Jego żona Izebel powiedziała wtedy do niego: „to ty tak teraz sprawujesz rządy nad Izraelems? Wstań, jedz i rozwesel się. Ja dam ci winnicę nabota z Jezreel”.


7001. Królewska 21,8-24

a) dwóch nikczemnych ludzi – zgodnie z wymogiem Prawa, kara śmierci mogła być wymie-rzona tylko wtedy, gdy wina oskarżonego została potwierdzo-na przez przynajmniej dwóch świadków (np. lb 35,30; Pwt 17,6).

b) przejmij winnicę – w przy-padkach stracenia przestępców ich dobra stawały się własnością króla.

c) Tiszbe – zob. 1Krl 17,1+.

d) Jezreel – zob. 1Krl 18,45+.

 Ogłoszenie wyroku na Achaba. Zbrodnie popełnione przez achaba musiały spotkać się z Bożym potępieniem. Prorok eliasz zapowiada nie tylko śmierć achaba i Izebel, ale również doszczętne zniszczenie całej jego rodziny. Dramatyczne słowa proroka kruszą w końcu serce króla i skłaniają go do szczerej i autentycznej pokuty. Bóg okazuje mu miłosierdzie, ale kara za jego grzech będzie wykonana i dotknie jego potomków.

8napisała w imieniu achaba listy, umieszczając na nich jego pie-częć, i posłała je do starszych i dostojników, którzy mieszkali w mieście nabota. 9W listach napisała: „ogłoście post i posadź-cie nabota przed ludem. 10Potem posadźcie naprzeciw niego dwóch nikczemnych ludzia, aby złożyli świadectwo przeciw niemu: «Złorzeczyłeś Bogu i królowi!». Wyprowadźcie go później i ukamienujcie”. 11Starsi i dostojnicy, mieszkający w jego mie-ście, postąpili według zaleceń przekazanych im w listach, które Izebel do nich wysłała. 12ogłosili post i posadzili nabota przed ludem. 13Wówczas przyszło dwóch nikczemnych ludzi. Usiedli naprzeciw niego wobec ludu i zaświadczyli przeciw nabotowi: „nabot złorzeczył Bogu i królowi”. Zaraz potem wyprowadzili go poza miasto, gdzie go kamienowali. 14następnie wysłali do Izebel wiadomość: „nabot został ukamienowany i zmarł”. 15Gdy tylko Izebel dowiedziała się, że nabot został ukamienowany i zmarł, powiedziała do achaba: „Pospiesz się, przejmij winni-cęb nabota z Jezreel, której nie chciał ci sprzedać, bo nie ma już nabota wśród żywych, on umarł”. 16Kiedy achab usłyszał, że nabot umarł, natychmiast zszedł do winnicy nabota z Jezreel, aby ją przejąć.

Ogłoszenie wyroku na Achaba 17Wtedy do eliasza z tiszbec zostało skierowane słowo Panas: 18„Pospiesz się, zejdź na spotkanie z achabem, królem Izraelas, który mieszka w Samariis. Właśnie jest w winnicy nabota, do której zszedł, aby ją objąć w posiadanie. 19Powiedz mu najpierw: «tak mówi Pan: Czyż nie wystarczyło ci morderstwo, że bie-rzesz jeszcze czyjąś własność?». a później ogłoś mu wyrok: «tak mówi Pan: tam, gdzie psy lizały krews nabota, będą lizać rów-nież i twoją krew!». 20achab zawołał do eliasza: „Już mnie znalazłeś, mój wrogu!”. „tak, znalazłem cię – odpowiedział – bo zaprzedałeś się, aby popełniać to, co nie podoba się Panu! 21Dlatego też ześlę na cie-bie nieszczęście. Zniszczę achabowi każdego męskiego potomka i wytępię go do ostatniego w Izraelu. 22Postąpię z twoim domem jak z domem Jeroboama, syna nebata, i z domem Baszy, syna achiasza. rozgniewałeś mnie bowiem, nakłaniając Izraela do grzechóws. 23również na Izebel Pan ogłosił wyrok: «Psy będą żarły Izebel pod murem Jezreeld». 24tych z domu achaba, którzy umrą w mieście, będą żarły psy, a tych, którzy umrą na polu – drapieżne


701

1Krl

1. Królewska 21,25 – 22,9

a) rozdarł swoje szaty – znak wielkiego bólu i rozpaczy. Izraelici rozrywali swoje szaty i posypywali głowę prochem albo popiołem (np. rdz 37,29; Sdz 11,35; ne 9,1; mt 26,65).

b) wór pokutny – wykonany z sierści wielbłądziej lub koziej stały element publicznej poku-ty lub żałoby; przywdziewano go lub przepasywano się nim, a głowę posypywano popiołem na znak umartwienia i pokuty.

c) Wypełnienie się tego proroc-twa opisano w 2Krl 9 – 10.

d) Ramot w Gileadzie – miasto lewickie położone na teryto-rium należącym do plemienia Gada, usytuowane ok. 40 km na południowy wschód od jeziora Genezaret. W okresie pano-wania Baszy (1Krl 15,20) lub omriego (1Krl 20,34) ramot zostało podbite przez aramej-czyków.

 Ostatnia wojna Achaba. małżeństwo Jorama, syna Jozafata, króla Judy, z atalią, która prawdopo-dobnie była siostrą achaba, zaowocowało polityczno-wojskowym sojuszem pomiędzy Izraelem i Judą. Pierwszym celem sprzymierzonych państw było odzyskanie lewickiego miasta ramot w Gileadzie, przejętego przez aramejczyków. Król Judy obiecał swoją pomoc w walce, ale pod warunkiem, że zgodnie ze starym zwyczajem zapytają Boga o to, jaki będzie przebieg walki. achab gromadzi więc dworskich proroków, którzy roszczą sobie prawo wypowiadania się w imieniu Jahwe, chociaż nie mają ducha prorockiego. Wszyscy oni jednomyślnie przepowiadają klęskę aramu. na prośbę Jozafata głos zabiera pochodzący z Judy prorok micheasz, który najpierw sarkastycznie podtrzymuje to, co powiedzieli prorocy achaba. Przywołany do porządku przez króla, rozprawia się z jego prorokami, wykazując nie-wiarygodność ich przepowiedni, a następnie zapowiada jego śmierć na wojnie. Późniejsze wydarzenia potwierdziły, że micheasz, autentyczny prorok Jahwe, miał rację. achab poniósł zasłużoną karę za swoje nieposłuszeństwo Bogu, Jego słowu i Jego prawu.

ptaki”. 25nikt dotąd nie zaprzedał się tak bardzo, aby czynić to, co nie podobało się Panu, jak achab, uległy namowom swojej żony Izebel. 26Dopuścił się ohydnych czynów, oddając cześć bożkom i we wszystkim postępując tak samo jak amorycis, których Pan wypędził przed Izraelem. 27Kiedy achab usłyszał te słowa, rozdarł swoje szatya. Potem wło-żył na gołe ciałos wór pokutnyb i pościł. Kładł się spać w worze i chodził smutny. 28Wtedy do eliasza z tiszbe zostało skiero-wane słowo Pana: 29„Czy zauważyłeś, że achab upokorzył się przede mną. Dlatego że upokorzył się przede mną, nie ześlę nie-szczęścia za jego życia, lecz nieszczęście spadnie na jego dom za życia jego syna”c.

Ostatnia wojna Achaba

221Przez trzy lata nie było wojny między aramems a Izraelems. 2Kiedy w trzecim roku król Judys Jozafat

przybył do króla izraelskiego, 3ten pytał właśnie podwładnych: „Czy wiecie, że do nas należy ramot w Gileadzied? a my nic nie robimy, aby je odebrać królowi aramu”. 4rzekł więc do Jozafata: „Czy wyruszysz ze mną do walki o ramot w Gileadzie?”. Jozafat odpowiedział królowi Izraela: „Ja postąpię tak jak ty, mój lud jak twój lud, moje konie jak twoje konie”. 5Jozafat powiedział jesz-cze do króla izraelskiego: „najpierw jednak zapytaj o to Panas”. 6Król Izraela zgromadził więc około czterystu prorokóws i zapy-tał ich: „Czy mam wyruszyć na wojnę o ramot w Gileadzie, czy nie?”. oni odpowiedzieli: „Wyruszaj! Pan je wyda w ręce króla!”. 7Jozafat jednak zapytał: „Czy nie ma tutaj jeszcze proroka Pana, u którego moglibyśmy poszukać rady?”. 8Król Izraela odparł Jozafatowi: „Jest tu jeszcze jeden taki, przez którego można pora-dzić się Pana, ale ja go nienawidzę, bo nigdy nie przepowiada mi dobra, tylko zło. to micheasz, syn Jemli”. Wtedy Jozafat powie-dział: „nie mów tak, królu!”. 9Król izraelski przywołał więc jed-nego z urzędników i polecił mu: „Sprowadź tu szybko micheasza, syna Jemli”.


7021. Królewska 22,10-28

a) wszyscy prorocy – chodzi tu o proroków, którzy służyli królowi Izraela, aprobowali wszystkie jego decyzje i przed-sięwzięcia i nigdy nie przeciw-stawiali się jego woli. Prorok – zob. Słownik.

b) rogi z żelaza – symbol mocy oraz zwycięstwa płynącego od Boga (Pwt 33,17).

c) Wypowiedź micheasza ma charakter wyraźnie ironiczny.

d) włożył ducha kłamstwa – Bóg tchnie w proroków króla achaba zwodniczego ducha, aby zrealizowała się jego wola, jaką jest przegrana Królestwa Pół-nocnego w wojnie z aramem.

e) syn królewski – określenie to odnosi się do jednego z urzędni-ków królewskich.

10Król Izraela i Jozafat, król Judy, ubrani w królewskie szaty, sie-dzieli na swoich tronach w bramie Samariis, a przed nimi proro-kowali wszyscy prorocya. 11Sedecjasz, syn Kenaany, założył sobie rogi z żelazab i wołał: „to mówi Pan: «tak będziesz bódł aram, aż go całkowicie zniszczysz!»”. 12Wszyscy prorocy przepowiadali to samo: „Wyruszaj na ramot w Gileadzie i zwyciężaj! Pan wyda je w ręce króla!”. 13Posłaniec, który poszedł wezwać micheasza, powiedział do niego: „Popatrz! Przepowiednie proroków, wszystkie co do jednej, są pomyślne dla króla. niech i twoje słowo będzie jak przepowied-nia każdego z nich – zapowiedz pomyślność!”. 14lecz micheasz zapewnił: „na życie Pana! Będę mówił tylko to, co mi powie Pan!”. 15Kiedy micheasz stanął przed królem, ten go zapytał: „micheaszu, czy mam wyruszyć na wojnę o ramot w Gileadzie, czy nie?”. on odpowiedział: „Wyruszaj i zwyciężaj, a Pan wyda je w ręce króla!c”. 16Król zwrócił się do niego: „Ile razy mam cię zaklinać, żebyś w imięs Pana nie mówił mi niczego innego, jak tylko prawdę?”. 17Wtedy micheasz powiedział: „Widziałem całe-go Izraela rozproszonego po górach jak owce niemające paste-rza. a Pan powiedział: «nie mają pana, niech więc każdy wróci do swojego domu w pokoju»”. 18Wówczas król Izraela zwrócił się do Jozafata: „Czy ci nie mówiłem, że nie prorokuje mi pomyśl-ności, tylko nieszczęście?”. 19micheasz natomiast mówił dalej: „Dlatego posłuchaj słowa Pana: Zobaczyłem Pana siedzącego na swoim tronie i wszystkie zastępy niebieskie, stojące po Jego pra-wej i lewej stronie. 20Pan zabrał głoss: «Kto zwiedzie achaba, aby wyruszył i poległ pod ramot w Gileadzie?». Kiedy jeden mówił tak, a drugi inaczej, 21w końcu wystąpił pewien duch, stanął przed Panem i powiedział: «Ja go zwiodę!». Pan zapytał: «W jaki spo-sób?». 22opowiedział: «Pójdę i będę duchem kłamstwa w ustach wszystkich jego proroków». rzekł mu: «Dobrze, zwiedziesz go i na pewno ci się to uda! Idź więc i zrób to!». 23Właśnie teraz Pan włożył ducha kłamstwad w usta tych wszystkich proroków, gdyż Pan postanowił zesłać na ciebie nieszczęście”. 24Wtedy Sedecjasz, syn Kenaany, podszedł i uderzył micheasza w twarz, pytając: „Którędy to duch Panas przeszedł ode mnie, aby mówić z tobą?”. 25micheasz mu odparł: „Sam to zobaczysz w dniu, w którym będziesz musiał przechodzić z jednej kryjówki do drugiej, aby się schować!”. 26Wtedy król Izraela rozkazał: „Zabierz micheasza i zaprowadź go do amona, dowódcy miasta i do Joasza, syna kró-lewskiegoe, 27z tym poleceniem: «tak mówi król: Wtrąćcie tego człowieka do więzienia. niech w nim przebywa o chlebie i wodzie aż do czasu, gdy powrócę w pokoju»”. 28odpowiedział micheasz: „Jeśli rzeczywiście wrócisz w pokoju, to Pan nie mówił przeze mnie”. I dodał: „Słuchajcie wszystkie narody!”.


703

1Krl


a) nierząd sakralny – zob. 1Krl 15,24+.

 Jozafat królem Judy. W zakończeniu Pierwszej Księgi Królewskiej pojawia się sprawozdanie z pano-wania Jozafata, króla Judy, które przywraca chronologię wydarzeń, dziejących się w obu królestwach. W porównaniu z polityką religijną królów Izraela promującą kult Baala, królowie Judy wprowadzają stopniowe reformy, aby oczyścić kult Jahwe i potwierdzić centralne miejsce świątyni jerozolimskiej.

29tak więc król Izraela i Jozafat, król Judy, wyruszyli na ramot w Gileadzie. 30Król Izraela oznajmił Jozafatowi: „Pójdę do walki w przebraniu, ty natomiast załóż swoje szaty”. Potem król Izraela przebrał się i ruszył do bitwy. 31Zaś król aramu wydał dowódcom rydwanów, których było trzydziestu dwóch, następujący rozkaz: „Z nikim innym nie walczcie, tylko z samym królem Izraela”. 32Kiedy dowódcy rydwanów zobaczyli Jozafata, pomyśleli: „na pewno to jest król Izraela”. ruszyli więc do ataku na niego. Wtedy Jozafat wydał okrzyk. 33Gdy dowódcy rydwanów spostrzegli, że nie jest to król Izraela, odstąpili od niego. 34tymczasem jakiś żoł-nierz naciągnął łuk i przypadkowo trafił króla izraelskiego mię-dzy spojenia pancerza. Król rozkazał więc temu, który powoził jego rydwanem: „Zawracaj i wywieź mnie z pola walki, bo jestem ranny”. 35Przez cały dzień trwała zacięta bitwa, podczas której król stał podparty w swoim rydwanie naprzeciw aramejczykóws. Wieczorem zmarł, a krews z jego rany ściekała na deski rydwanu. 36o zachodzie słońca szeregi obiegło wołanie: „Każdy do swoje-go miasta, każdy do swojego kraju! 37Król umarł!”. Króla zabra-no do Samarii i tam go pochowano. 38rydwan myto później nad sadzawką Samarii, gdzie kąpały się nierządnice, a psy zlizywa-ły z rydwanu krew achaba, zgodnie ze słowem zapowiedzia-nym przez Pana. 39Pozostałe wydarzenia, związane z panowaniem achaba, obej-mujące wszystko, czego dokonał, zarówno pałac z wnętrzem z kości słoniowej, jak i umocnienia w miastach, są opisane w kro-nikach królów Izraela. 40achab spoczął przy swoich przodkach, a jego syn, ochozjasz, został po nim królem.

Jozafat królem Judy 41Jozafat, syn asy, został królem Judys w czwartym roku rządów achaba, króla Izraelas. 42miał trzydzieści pięć lat, kiedy objął rządy i panował w Jerozolimies przez dwadzieścia pięć lat. Jego matka miała na imię azuba i była córką Szilchiego. 43W swoim postępo-waniu naśladował wiernie swojego ojca asę i nie zszedł z obra-nej drogi, czyniąc to, co Pans uważa za właściwe. 44nie zniszczo-no jednak wzniesieńs kultowych. lud dalej składał na nich ofiarys i palił kadzidło. 45Jozafat zachowywał pokój z królem Izraela. 46Pozostałe wydarzenia z życia Jozafata, obejmujące jego osią-gnięcia i wojny, które prowadził, są opisane w kronikach królów Judy. 47Wytępił w kraju resztę uprawiających nierząd sakralnya,


7041. Królewska 22,48-54

a) Ofir – zob. 1Krl 9,26+.

b) EsjonGeber – zob. 1Krl 9,26+.

c) Miasto Dawida – zob. 1Krl 2,10+.

 Ochozjasz królem Izraela. notatka streszczająca rządy ochozjasza podkreśla jego zaangażowanie, inspirowane przykładem achaba i Izebel, w propagowanie kultu Baala. tym samym stanowi tematycz-ny pomost, będący wprowadzeniem do Drugiej Księgi Królewskiej, która rozpoczyna się opisem działań eliasza, mających na celu obronę czci Jahwe.

tych pozostałych jeszcze z czasów jego ojca. 48W edomies nie było wtedy króla, lecz namiestnik Jozafata. 49Jozafat zbudował daleko-morską flotę handlową, która miała popłynąć do ofirua po złoto. nie popłynęła jednak, gdyż rozbiła się pod esjon-Geberb. 50W tym czasie ochozjasz, syn achaba, zaproponował Jozafatowi: „niech moi ludzie popłyną z twoimi ludźmi”, lecz Jozafat się nie zgodził. 51Spoczął więc Jozafat przy swoich przodkach i został pochowa-ny w mieście Dawidac, swojego ojca, a jego syn, Joram, został po nim królem.

Ochozjasz królem Izraela 52ochozjasz, syn achaba, został królem Izraelas w Samariis, w sie-demnastym roku rządów Jozafata, króla Judys, i dwa lata pano-wał nad Izraelem. 53Czynił to, co nie podobało się Panus, postępu-jąc drogą swojego ojca i swojej matki, a także drogą Jeroboama, syna nebata, który nakłonił Izraelitów do grzechus. 54Zaprzedał się Baalowis na służbę, oddając mu cześć, czym rozgniewałs Pana, Boga Izraela, tak jak to zrobił jego ojciec.


705

2Krl


a) Moab zbuntował się – szcze-gółowy opis buntu moabitów będzie przedstawiony w 2Krl 3,4-27. tutaj autor jedynie wspomina to wydarzenie, aby dać czytelnikowi właściwy obraz chronologii wydarzeń.

b) Ekron – miasto filistyńskie położone tuż przy granicy z Izraelem, ok. 45 km na zachód od Jerozolimy i ok. 15 km na południe od Jaffy. Wraz z Gat, Gazą, aszkelonem i azo-tem tworzyło tzw. pentapol filistyński, czyli związek pięciu miast, które odgrywały ogromną rolę w ówczesnym handlu.

c) Tiszbe – dzisiejsze listib; miejscowość położona w górach północnego Gileadu, 25 km na północ od rzeki Jabbok.

d) owłosiony mężczyzna – praw-dopodobnie noszący długie włosy na wzór nazirejczyków (np. Sdz 13,5). możliwe jest także tłumaczenie człowiek w płaszczu z sierści, choć samo wyrażenie „płaszcz z sier-ści” występuje tylko w Za 13,4 i dopiero później stało się cechą charakterystyczną wyglą-du eliasza. Płaszcz z sierści był także ubraniem Jana Chrzcicie-la – nowego eliasza (mt 3,4; mk 1,6).

e) Boży człowiek – jeden z ter-minów, którym określano pro-roków.

 Ochozjasz i prorok Eliasz. autor opisuje ostatnie z serii wydarzeń, ukazujących walkę eliasza z królami Izraela, u podstaw której znajduje się konflikt między wiarą w jedynego Boga, czczonego przez Izraelitów, a kultem Baala. ochozjasz okazuje się równie gorliwym czcicielem Baala co jego rodzice achab i Izebel (1Krl 16,29-33). W sprawie swojej choroby każe bowiem szukać rady w sanktuarium Baalzebuba w ekronie, położonym na terytorium filistyńskim (1Sm 5,10). na drodze posłańców króla staje jednak eliasz i w imieniu Boga Izraela zapowiada śmierć ochozjasza. Przekazane mu słowa, wyrażające bezkom-promisową konfrontację między Jahwe a Baalem, a zwłaszcza wygląd tajemniczego proroka, pozwoliły królowi rozpoznać w nim osobę eliasza. następne wydarzenia potwierdzają szczególny autorytet proroka. nawet pięćdziesięcioosobowe oddziały żołnierzy nie są w stanie zmusić go do uległości wobec króla. Dopiero postawa dowódcy ostatniego z nich, który bez arogancji uznał moc prorockiego słowa, ocaliła podległych mu żołnierzy i skłoniła eliasza, aby dobrowolnie udał się do ochozjasza.

Ochozjasz i prorok Eliasz

11Po śmierci achaba moabs zbuntował sięa przeciwko Izraelowis. 2natomiast ochozjasz wypadł przez otwór okienny swojej gór-

nej komnaty w Samariis i rozchorował się. Wysłał więc posłańców z poleceniem: „Idźcie do Baalzebuba, boga ekronub, i zapytajcie, czy wyzdrowieję z tej choroby”. 3Wtedy aniołs Panas powiedział do eliasza z tiszbec: „Wyjdź zaraz naprzeciw posłańcom króla Samarii i zapytaj ich: «Czyż nie ma Boga w Izraelu, że idzie-cie radzić się aż Baalzebuba, boga ekronu? 4Dlatego tak mówi Pan: Już nie wstaniesz z łóżka, na które się położyłeś. na pewno umrzesz!»”. I eliasz odszedł. 5Gdy posłańcy wrócili do króla, zapytał ich: „Dlaczego tak szyb-ko wróciliście?”. 6odpowiedzieli mu: „Pewien człowiek wyszedł nam naprzeciw i powiedział do nas: «Zawróćcie zaraz do króla, który was wysłał, i powiedzcie mu: tak mówi Pan: Czyż nie ma Boga w Izraelu, że każesz radzić się Baalzebuba, boga ekronu? Dlatego już nie wstaniesz z łóżka, na które się położyłeś, lecz na pewno umrzesz!»”. 7Król zapytał ich: „Jak wyglądał ten czło-wiek, który wyszedł naprzeciw wam i powiedział wam to wszyst-ko?”. 8odpowiedzieli mu: „Był to owłosiony mężczyznad, przepa-sany skórzanym pasem na biodrach”. Wtedy król zawołał: „to eliasz z tiszbe”. 9Posłał zatem do niego dowódcę z oddziałem pięćdziesięciu ludzi, który wspiął się do niego, gdyż eliasz siedział właśnie na szczy-cie góry. Dowódca oddziału zawołał: „Boży człowiekue! Z rozka-zu króla, zejdź!”. 10„Jeśli ja jestem człowiekiem Bożym – odpo-wiedział eliasz – to niech ogień spadnie z nieba i pochłonie ciebie i twój oddział!”. Zaraz też spadł ogień z nieba i pochło-nął go razem z jego oddziałem. 11ochozjasz posłał więc znowu do niego innego dowódcę z oddziałem pięćdziesięciu ludzi. ten zwrócił się do niego z rozkazem: „Boży człowieku! tak mówi król: «Zejdź natychmiast!»”. 12„Jeśli ja jestem człowiekiem Bożym

Druga Księga Królewska


7062. Królewska 1,13 – 2,4

a) Joram – brat ochozjasza (2Krl 3,1).

b) Gilgal – miejscowość położona nad Jordanem nieda-leko Jerycha i Betel. miejsce pierwszego postoju Izraelitów w ziemi Kanaan i przebywania arki Przymierza, potem sław-ne sanktuarium izraelskie (Joz 4,19n; 5,9n).

c) grupa proroków – chodzi o jedną z grup prorockich, jakich wiele istniało w Izraelu za czasów eliasza i elizeusza. Członkowie tych grup nazywani byli synami prorockimi, żyli we wspólnocie, ale z reguły byli żonaci (2Krl 4,1). Członkowie grup nie prowadzili niezależ-nej działalności prorockiej, lecz działali w zależności od swojego mistrza. Prorok – zob. Słownik.

d) Jerycho – miasto położone w tropikalnej dolinie Jordanu ok. 10 km na północ od morza martwego. nazywano je rów-nież „miastem palm” (Sdz 1,16). Uważa się je za jedno z najstar-szych istniejących miast świata. W okolicy tego miasta Izraelici weszli do Ziemi obiecanej (Joz 3,16).

 Odejście Eliasza. opowiadanie zbudowane jest z sekwencji epizodów, osnutych wokół różnych miejsc pobytu obydwu proroków. Wyruszyli najpierw z Gilgal (ww. 1n), następnie przybyli do Betel (ww. 3n), skąd udali się do Jerycha (ww. 5n), by wreszcie stanąć nad Jordanem (ww. 7n). Po cudownym przejściu rzeki, przypominającym wydarzenia z udziałem mojżesza i Jozuego, eliasz zostaje zabrany w ognistym rydwanie do nieba (ww. 9-11). na wędrówkę obydwu proroków nakładają się ich dialogi, których przed-miotem jest sukcesja prorocka: czy elizeusz stanie się godnym następcą eliasza, czy autorytet elizeusza i moc jego słowa będą równie wielkie jak jego poprzednika? Żeby to sprawdzić, elizeusz musi odbyć drogę powrotną śladami eliasza. Pierwszą próbą jest przejście przez Jordan, a dokonuje się ono w równie cudow-ny sposób jak poprzednio, z pomocą płaszcza eliasza, który symbolizuje jego ducha. Uczniowie proroków interpretują to wydarzenie jako oczywisty dowód tego, że duch eliasza spoczął na elizeuszu (w. 15).

– odpowiedział im eliasz – to niech ogień spadnie z nieba i pochło-nie ciebie i twój oddział!”. Zaraz też spadł ogień z nieba i pochło-nął go razem z jego oddziałem. 13Znowu więc ochozjasz posłał do niego trzeciego dowódcę z oddziałem pięćdziesięciu ludzi. Kiedy ów trzeci dowódca przybył z oddziałem, upadł na kola-na przed eliaszem i błagał go: „Człowieku Boży, miej litość nade mną i nad tymi pięćdziesięcioma twoimi sługami. 14Bo ogień spadł z nieba i pochłonął dwóch pierwszych dowódców z ich oddziała-mi po pięćdziesięciu ludzi, lecz teraz miej wzgląd na moje życie”. 15anioł Pana polecił wtedy eliaszowi: „Zejdź z nim, nie bój się go!”. natychmiast poszedł z nim do króla, 16któremu oświadczył: „tak mówi Pan: «Ponieważ wysłałeś posłańców, aby radzić się Baalzebuba, boga ekronu, jak gdyby nie było Boga w Izraelu, u którego można szukać rady, dlatego już nie wstaniesz z łóżka, na które się położyłeś, gdyż na pewno umrzesz!»”. 17ochozjasz umarł więc zgodnie ze słowem Pana, które przepowiedział eliasz. a ponieważ nie miał on syna, Jorama został po nim królem w dru-gim roku rządów Jorama, syna Jozafata, króla Judys. 18Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem ochozjasza wraz z tym, czego dokonał, są opisane w kronikach królów Izraela.

Opowiadania o Elizeuszu

Odejście Eliasza

21Kiedy Pans miał zabrać eliasza wśród wichru do nieba, eliasz i elizeusz szli właśnie z Gilgalb. 2W pewnej chwili

eliasz powiedział do elizeusza: „Zostań tutaj, gdyż Pan posłał mnie aż do Betels”. „Przysięgam na Pana i na twoje życie – odparł elizeusz – że cię nie opuszczę!”. Poszli więc do Betel. 3Wtedy przyszła do elizeusza grupa prorokówc z Betel, pytając go: „Czy wiesz, że Pan ma dzisiaj zabrać twojego mistrza od cie-bie?”. „tak, też to wiem – odpowiedział – ale nic o tym nie mów-cie”. 4Zwrócił się do niego eliasz: „Zostań tutaj, gdyż Pan posłał mnie do Jerychad”. on zaś mu odpowiedział: „Przysięgam na Pana i na twoje życie, że cię nie opuszczę!”. Przybyli zatem do


707

2Krl


a) odległość z Jerycha do Jor-danu jest niewielka i wynosi w prostej linii na wschód ok. 6-8 km. Jordan – zob. Słownik.

b) po suchej ziemi – Izraelici szli po suchej ziemi, przechodząc przez morze, podczas Wyjścia z egiptu (Wj 14,21), a także kiedy przekraczali Jordan, wkra-czając do Ziemi obiecanej (Joz 3,17; 4,18).

c) podwójna część – prośba elizeusza nawiązuje do izra-elskiego prawa spadkowego, które dawało pierworodnemu synowi prawo do podwójnej części dziedzictwa (Pwt 21,17). elizeusz chce, aby eliasz uznał go za swojego najważniejszego duchowego spadkobiercę.

d) Trudnej rzeczy zażądałeś – duch prorocki jest darem, którego udzielić może tylko Bóg, dlatego nie można go dziedzi-czyć po człowieku, który go posiadał. elizeusz przekona się, że Bóg udzielił mu tego daru, kiedy dostrzeże rzeczy niewi-dzialne dla innych ludzi (2Krl 2,12; 6,17).

e) Ty jesteś rydwanem… jeźdźcem – wyrażenie użyte przez elizeusza, poruszonego wido-kiem odchodzącego eliasza, oznacza, że osoba proroka jest znacznie ważniejsza w dziele obrony Izraela niż jakikolwiek sprzęt wojenny.

f) rozerwał je na dwie części – rozdarcie szat było gestem, jakim Izraelici wyrażali smutek i żal po stracie bliskiej osoby (np. 2Sm 1,11).

Jerycha. 5tam podeszła do elizeusza grupa proroków z Jerycha, pytając go: „Czy wiesz, że Pan ma dzisiaj zabrać twojego mistrza od ciebie?”. „Wiem – odpowiedział – ale nic o tym nie mówcie”. 6Zwrócił się do niego eliasz: „Zostań tutaj, gdyż Pan posłał mnie nad Jordana”. on zaś mu odpowiedział: „Przysięgam na Pana i na twoje życie, że cię nie opuszczę!”. Szli więc dalej razem. 7Pięćdziesięciu mężczyzn z grupy proroków wyruszyło za nimi i przystanęło z daleka naprzeciwko, podczas gdy oni dwaj sta-nęli nad Jordanem. 8Wtedy eliasz zdjął swój płaszcz, zwinął go i uderzył nim wody, a one rozdzieliły się na jedną i drugą stronę. Wówczas przeszli obydwaj po suchej ziemib. 9Gdy przechodzili, eliasz rzekł do elizeusza: „Powiedz, co mam dla ciebie zrobić, zanim będę zabrany od ciebie?”. „oby podwójna częśćc twojego ducha stała się moim udziałem” – odparł elizeusz. 10„trudnej rze-czy zażądałeśd – powiedział – jeśli jednak ujrzysz mnie, jak będę zabierany od ciebie, spełni się twoje życzenie, a jeśli mnie nie zobaczysz, nie spełni się ono”. 11Kiedy więc tak szli i rozmawiali, nagle zjawił się rydwan z ognia i konie ogniste, które ich rozdzie-liły. Wtedy eliasz wstąpił wśród wichru do nieba. 12elizeusz zaś patrzył na to i wołał: „ojcze mój, ojcze mój! ty jesteś rydwanem Izraelas i jego jeźdźcem!”e. I nie zobaczył go już więcej. elizeusz chwycił wówczas swoje szaty i rozerwał je na dwie częścif. 13Potem podniósł płaszcz eliasza, który spadł od niego, i udał się w drogę powrotną. a kiedy stanął nad brzegiem Jordanu, 14wziął płaszcz eliasza, który spadł od niego, i uderzył nim wody. Zawołał: „Gdzież jest Pan, Bóg eliasza?”. Kiedy ponownie uderzył wody, rozdzieliły się na jedną i drugą stronę i elizeusz przeszedł. 15W grupie proroków, która obserwowała go z przeciwka, zaczęto mówić: „Duch eliasza spoczął na elizeuszu”. Wyszli mu na spo-tkanie i oddali mu pokłon aż do ziemi. 16Potem powiedzieli do niego: „Jest wśród nas, twoich sług, pięćdziesięciu dzielnych ludzi. niech wyruszą na poszukiwanie twojego mistrza. może bowiem duch Panas uniósł go i spuścił na jakąś górę lub w dolinę”. ale on odpowiedział: „nie posyłajcie!”. 17oni jednak tak nalegali na niego, że nie potrafił im odmówić. Powiedział więc: „Poślijcie”. Wysłali pięćdziesięciu ludzi, którzy szukali go przez trzy dni, lecz go nie znaleźli. 18Kiedy wrócili do Jerycha, gdzie przebywał, powiedział im: „a nie mówiłem wam: nie chodźcie?”.

Cuda Elizeusza 19mieszkańcy miasta żalili się elizeuszowi: „Jak sam widzisz, panie nasz, położenie miasta jest dobre, ale wody są niezdrowe,

 Cuda Elizeusza. opisane tu wydarzenia stanowią kontynuację powrotnej drogi elizeusza śladami eliasza. teologiczne znaczenie obydwu epizodów zawiera się nie tyle w dokonanych przez elizeusza


7082. Królewska 2,20 – 3,7

a) łysa pała – prawdopodob-nie nie chodzi tu o naturalną łysinę elizeusza, ale o fakt, że w sposób typowy dla proroków chodził on z ogoloną głową (1Krl 20,41). Chłopcy, którzy wyśmiewają elizeusza, kpią więc z jego misji prorockiej. to tłumaczy surową karę, jaką otrzymali.

b) góra Karmel – góra położo-na u wejścia do doliny Jezreel, znajdująca się w paśmie zalesio-nych wzgórz rozciągających się od Samarii do półwyspu Karmel nad morzem Śródziemnym.

c) grzechy Jeroboama – po podziale Izraela na dwa odrębne królestwa Jeroboam, panujący na północy, nie chciał, aby jego poddani modlili się w leżącej na terenie Judy świątyni jerozolim-skiej i dlatego nakazał im czcić posągi złotych cielców, które ustawił w sanktuariach w Betel i Dan. Zob. 1Krl 12,21-33+.

d) liczby określające wielkość tej daniny są niewyobrażalnie wysokie jak na realia starożyt-nego Bliskiego Wschodu i wyra-żają zupełną zależność politycz-ną i ekonomiczną moabu od Izraela.

e) Bunt króla moabu polegał na odmowie płacenia daniny.

cudach, mających legendarny posmak, ile w funkcji, na którą wskazują. Ich zadaniem jest bowiem uwiarygodnić elizeusza jako następcę eliasza i wzbudzić poczucie respektu dla jego osoby. Sposób uzdrowienia wód może sprawiać wrażenie magicznej czynności. Jednak to sam Bóg przywraca źródłu życiodajną moc, odpowiadając na słowo elizeusza, tak samo jak działał przez mojżesza (Wj 15,22-25). o wiele trudniej zrozumieć i przyjąć wymowę drugiego epizodu. Gwałtowna śmierć chłopców wydaje się zbyt dużą karą za obraźliwe przezwisko, wyszydzające wygląd proroka. Jednak na starożytnym Bliskim Wschodzie bardzo poważnie traktowano pojęcie honoru. W osobie proroka wyrażał się autorytet samego Boga. Dlatego wyśmiewanie proroka, który przed chwilą dokonał wielkiego cudu, było w rzeczywistości szydzeniem z Boga, czyli bluźnierstwem zasługującym na karę śmierci (Kpł 24,10-16). mimo że elizeusz przeklął wyrostków, odwołując się do imienia Boga, to tekst nie pozwala jednoznacznie stwierdzić, że ich śmierć została spowodowana bezpośrednią Bożą interwencją. raczej każe samemu czytelnikowi wyciągnąć wnioski z nieszczęśliwego wypadku, który przydarzył się chłopcom. obie opowieści prorockie starają się wykazać, że elizeusz jest równie potężnym prorokiem jak eliasz i również jemu należy się szczególne poważanie.

 Wyprawa przeciwko królowi Moabu. Po wprowadzeniu na scenę elizeusza i ukazaniu go jako godnego następcy eliasza autor powraca do wydarzeń związanych z panowaniem królów izraelskich.

dlatego ziemia nie daje plonów”. 20Polecił zatem: „Przynieście mi nową miskę i włóżcie do niej soli”. Kiedy mu ją przynieśli, 21udał się do źródła wody i wrzucając do niego sól, powiedział: „tak mówi Pans: «Uzdrawiam te wody. nigdy więcej nie spo-wodują one śmierci ani braku plonów»”. 22Wody więc stały się zdrowe aż po dzień dzisiejszy, zgodnie ze słowem, które elizeusz wypowiedział.23Stamtąd elizeusz wyruszył do Betels. Kiedy był w drodze, wyszło z miasta kilku wyrostków, którzy zaczęli wyśmiewać się z niego, wołając: „Wynoś się, łysa pałoa! Wynoś się, łysa pało!”. 24Wtedy odwrócił się i patrząc na nich, przeklął ich w imięs Pana, a natychmiast wypadły z lasu dwie niedźwiedzice, które rozszar-pały czterdziestu dwóch chłopców. 25odszedł więc stamtąd, uda-jąc się na górę Karmelb, a później wrócił do Samariis.

Joram królem Izraela

31Joram, syn achaba, został królem Izraelas w Samariis w osiemnastym roku rządów Jozafata, króla Judys, i pano-

wał dwanaście lat. 2Czynił on to, co nie podobało się Panus, cho-ciaż nie tak jak jego ojciec i matka. Usunął bowiem posąg Baalas, który polecił wykonać jego ojciec. 3Przylgnął jednak do grzechóws Jeroboamac, syna nebata, który nakłonił do grzechów Izraelitów, i nie odstąpił od nich.

Wyprawa przeciwko królowi Moabu 4mesza, król moabus, był hodowcą owiec. Składał daninę kró-lowi Izraelas w postaci stu tysięcy jagniąt i wełny ze stu tysię-cy baranówd. 5ale po śmierci achaba król moabu zbuntował się przeciwko królowi izraelskiemue. 6Król Joram wyruszył wtedy z Samariis, aby dokonać przeglądu całego Izraela. 7Przesłał


709

2Krl


a) Zamiast drogi, która bez-pośrednio prowadziła z Izraela przez Zajordanie do moabu, wybrano drogę wiodącą przez pustynię edomu, państwa pod-porządkowanego Judzie. Droga ta była znacznie bezpieczniej-sza i co więcej, wybranie jej wykluczało ewentualną uciecz-kę króla moabu na południe. Edom – zob. Słownik.

b) usługiwał Eliaszowi – elize-usz jest tutaj przedstawiany jako sługa eliasza. można więc wnioskować, że rzecz dzieje się na początku jego działalności prorockiej.

c) przyprowadźcie mi harfiarza – źródła biblijne (np. 1Sm 10,5), jak i pozabiblijne potwierdzają, że prorocy wpro-wadzali się w stan uniesienia poprzez muzykę.

d) zetniecie każde drzewo owocowe – nakaz proroka wydaje się być sprzeczny z przepisem zawartym w Pwt 20,19, który zabraniał ścinania drzew owocowych podczas działań wojennych. Praktyki doszczęt-nego niszczenia wrogich miast miały doprowadzić do zupełnej neutralizacji przeciwnika i były czymś powszechnym w ówcze-snych zwyczajach wojennych.

elizeusz, podobnie jak jego poprzednik, staje się rzecznikiem Boga Izraela. Usytuowanie opisu panowania Jorama (2Krl 3,1-3) w tym właśnie miejscu, a nie zaraz po wzmiance o śmierci jego brata, ochozjasza (2Krl 1,17), podporządkowuje osobę króla prorokowi, a jego rządy – słowu prorockiemu. relacja z działań wojennych przeciwko wojskom moabu przedstawia podobną sekwencję zdarzeń co epizod z 1Krl 22,1-40, zwłaszcza jeśli chodzi o decydującą rolę proroka. Interwencja elizeusza najpierw ratuje armie sprzymie-rzonych narodów, a sama bitwa przebiega zgodnie z jego zapowiedzią (ww. 24n). Z jednym wyjątkiem: nie udało im się zdobyć głównego miasta moabu. to końcowe niepowodzenie wpisuje się w negatywną ocenę królów izraelskich (ww. 13n), którzy z powodu swego nieposłuszeństwa Bogu nie mogli odnieść całkowitego zwycięstwa nad moabem.

również wiadomość do Jozafata, króla Judys: „Król moabu zbun-tował się przeciwko mnie. Czy pójdziesz ze mną na wojnę prze-ciw moabowi?”. „Pójdę!” – odpowiedział. „Postąpię tak jak ty, mój lud jak twój lud, moje konie jak twoje konie. 8lecz którą drogą pójdziemy?” – zapytał. „Drogą przez pustynię edomua” – odparł. 9Wyruszyli zatem: król Izraela, król Judy i król edomu. Kiedy po prawie siedmiu dniach marszu zabrakło wody dla wojska i bydła, 10król Izraela zawołał: „Biada nam! to sam Pans chyba zwołał tych trzech królów, aby ich wydać w ręce moabitów!”. 11„Czy nie ma tutaj jakiegoś prorokas Pana, przez którego moglibyśmy poradzić się Pana?” – zapytał Jozafat. „Jest tutaj elizeusz, syn Szafata, który usługiwał eliaszowib” – odpowie-dział jeden ze sług króla izraelskiego. 12„ma on słowo Pana” – stwierdził Jozafat. Zatem król Izraela, Jozafat i król edomu udali się do niego. 13elizeusz zaś tak odpowiedział królowi izraelskiemu: „Co ja mam wspólnego z tobą? Idź raczej do proroków twojego ojca i twojej matki”. na to odparł mu król Izraela: „nie! Gdyż sam Pan chyba zwołał tych trzech kró-lów, aby ich wydać w ręce moabitów!”. 14elizeusz oświad-czył wtedy: „Przysięgam na Pana Zastępóws, któremu służę: Gdybym nie miał względu na Jozafata, króla Judy, nawet bym na ciebie nie spojrzał ani nie zwrócił uwagi. 15a teraz przypro-wadźcie mi harfiarzac”. Kiedy więc harfiarz grał na instrumen-cie, moc Pana owładnęła elizeuszem 16i zaczął przepowiadać: „tak mówi Pan: «Zróbcie w tym wąwozie dół obok dołu». 17tak bowiem mówi Pan: «nie zobaczycie wiatru ani deszczu, a ten wąwóz napełni się wodą. I będziecie pić wy, wasze bydło i trzo-dy». 18Dla Pana jednak jest to sprawa błaha. Dlatego wyda on także w wasze ręce moabitów. 19Zburzycie wszystkie większe i obwarowane miasta, zetniecie każde drzewo owocowed, zasy-piecie wszystkie źródła wód i zniszczycie pola uprawne, rzu-cając na nie kamienie”.20rankiem, w porze składania ofiary pokarmowejs, ujrzeli, jak wody zaczęły napływać od strony edomu i cała okolica wypeł-niła się wodą.


7102. Królewska 3,21 – 4,7

 Elizeusz pomaga wdowie. autor zaskakuje przejściem z areny działań wojennych i międzynarodowej polityki do sfery czysto prywatnej, dotyczącej życia ubogiej wdowy, walczącej o utrzymanie swej rodziny. Zaangażowanie się proroka w problemy biednej kobiety i jej dwóch małych synów wyraża przekonanie, że Bóg działa nie tylko w historii królów, ale także okazuje troskę ludziom zepchniętym na margines społeczny, pozbawionym obrony i opieki.

a) zobaczyli… wodę czerwoną jak krew – prawdopodobnie wystą-piło znane na Bliskim Wscho-dzie złudzenie optyczne, jakie może wywołać wschodzące słońce, odbijające swoje światło w wodzie.

b) KirChareszet – stolica państwa moabitów, dzisiejsze Kerak położone w Jordanii.

c) złożył go… w ofierze całopalnej – ofiara złożona z człowieka, wzorowana na ofiarach składa-nych przez ludy kananejskie. miała na celu uspokojenie gnie-wu boga Kemosza i dodanie odwagi oblężonym.

d) ofiara złożona Kemoszo-wi mogła wywołać niezwykle zacięty opór wśród żołnierzy moabu, wskutek czego Izraelici musieli przerwać oblężenie i się wycofać.

e) jednen z uczniów proroków – zob. 2Krl 2,3+. Prorok – zob. Słownik.

f) przyszedł wierzyciel – w przy-padku długu wierzyciel mógł zabrać żonę i dzieci dłużnika i odzyskać należność, korzysta-jąc z ich pracy (am 2,6; 8,6; mt 18,25).

g) człowiek Boży – zob. 2Krl 1,9+.

21Kiedy cały moab dowiedział się, że królowie wyruszyli na wojnę z nimi, zwołali wszystkich mężczyzn zdolnych do nosze-nia broni, od najmłodszych do najstarszych, i stanęli na granicy. 22następnego ranka wstali bardzo wcześnie. a gdy słońce wze-szło nad wodami, moabici zobaczyli przed sobą wodę czerwoną jak krewa. 23„to krews” – zawołali. „na pewno królowie polegli, zabijając jeden drugiego. teraz więc po łupy, moabie!”. 24Kiedy jednak podeszli pod obóz Izraela, Izraelici zaraz ruszyli do ataku na moabitów, którzy zaczęli uciekać. Wdarli się do moabu, siejąc w nim spustoszenie: 25burzyli miasta, każdy kawałek ziemi upraw-nej pokryli kamieniami, wszystkie źródła wód zasypali i ścięli każde drzewo owocowe. Pozostały jedynie mury Kir-Chareszetb. ale i ono zostało otoczone i obrzucone kamieniami z proc. 26Kiedy król moabu zobaczył, że losy bitwy przechylają się na jego nie-korzyść, wziął ze sobą siedmiuset żołnierzy uzbrojonych w mie-cze, aby przedrzeć się do króla edomu, ale im się to nie udało. 27Wtedy wziął swojego syna pierworodnegos, który miał być po nim królem, i złożył go na murach obronnych w ofierze cało-palnejc. Wybuchł wtedy wielki gniew przeciw Izraelitom, którzy odstąpili od króla moabu i wrócili do swojego krajud.

Elizeusz pomaga wdowie

41Pewna kobieta, żona jednego z uczniów prorokówe, błagała elizeusza: „twój sługa, mój mąż umarł! a ty wiesz dobrze, że

był on człowiekiem bojącyms się Panas. lecz teraz przyszedł wie-rzycielf, który chce zabrać moich dwóch małych synów na swoich niewolników”. 2odpowiedział jej elizeusz: „Cóż mogę uczynić dla ciebie? Powiedz mi, co masz w domu?”. odrzekła: „nie mam niczego, prócz dzbana oliwy!”. 3on więc polecił jej: „Idź do sąsia-dów i pożycz od nich naczynia; postaraj się o jak najwięcej takich pustych naczyń. 4a kiedy wrócisz, zamknij drzwi za sobą i za swoimi synami i porozlewaj oliwę do wszystkich tych naczyń, a napełnione odstawiaj na bok”. 5Wróciła do domu i zamknę-ła drzwi za sobą i za swoimi synami. Podstawiali jej naczynia, a ona nalewała do nich oliwę. 6Kiedy naczynia były już pełne, powiedziała do syna: „Przynieś mi następne naczynie”. „nie ma już naczyń” – odparł jej. W tym momencie oliwa przestała pły-nąć. 7Poszła i powiedziała o tym człowiekowi Bożemug, który jej rozkazał: „Idź, sprzedaj oliwę i zapłać swój dług, a z reszty żyj ty i twoi synowie”.


711

2Krl


 W gościnie u Szunemitki. Ubogiej wdowie z dwójką synów brakowało środków do życia, Szunemitka była natomiast wystarczająco bogata, żeby zaoferować elizeuszowi pobyt w swoim domu. nie miała jednak syna. to ukryte i niewypowiedziane pragnienie odsłania przed prorokiem jego sługa, Gechazi. elizeusz zapowiada jej więc, że niebawem zostanie matką. macierzyńskie szczęście Szunemitki nie trwało jednak długo, a śmierć jej dziecka podważyła wiarygodność elizeusza jako proroka (w. 28). Kobieta nie traci jednak nadziei i przez swoją nieustępliwość zmusza proroka do działania. Wskrzeszenie chłopca jest powtórzeniem cudu, jakiego dokonał eliasz w domu wdowy w Sarepcie (1Krl 17,8-16). Świadczy to o tym, że elizeusz rzeczywiście otrzymał od Boga taką samą moc, jaką wcześniej dysponował jego mistrz.

a) Szunem – miasto w połu-dniowej Galilei, na wschodnich krańcach doliny Jezreel.


c) łóżko, stół, krzesło i lampa – w czasach, kiedy żył elizeusz, ludzie siadali, jedli i spali na ziemi. Przedmioty, o których tu mowa, są znakiem luksusu i bogactwa mieszkańców tego domu.

W gościnie u Szunemitki 8Pewnego razu elizeusz przechodził przez Szunema. Była tam zamożna kobieta, która bardzo nalegała, aby spożył u niej posi-łek. Ilekroć więc znajdował się w tamtych okolicach, zatrzymy-wał się u niej, aby się posilić. 9Po jakimś czasie powiedziała do swojego męża: „Wiem na pewno, że człowiek Bożyb, który stale do nas przychodzi, jest święty. 10Urządźmy więc mały pokój na piętrze i wstawmy do niego łóżko, stół, krzesło i lampęc, aby ile-kroć przyjdzie do nas, mógł się tam zatrzymać”. 11Gdy pewne-go dnia znów ich odwiedził, udał się do pokoju na piętrze, aby tam odpocząć. 12Po chwili rzekł do Gechaziego, swojego sługi: „Zawołaj tę Szunemitkę!”. Zawołał ją. a kiedy stanęła przed nim, 13zwrócił się do swojego sługi: „Powiedz jej: «Cały ten trud podję-łaś dla nas. Co można więc dla ciebie zrobić? Czy wstawić się za tobą do króla albo do dowódcy wojska?»”. ona jednak odparła: „mieszkam przecież pośród mego ludu!”. 14Gdy tak zastanawiał się głośno i pytał: „Cóż więc można dla niej uczynić?”, odezwał się Gechazi: „ona nie ma syna, a jej mąż jest stary”. 15Wtedy polecił: „Zawołaj ją z powrotem!”. Zawołał ją. a kiedy stanęła w drzwiach, 16elizeusz powiedział: „Za rok o tej porze będziesz pieścić syna!”. odrzekła na to: „ależ nie, mój panie, przecież jesteś człowiekiem Bożym, nie oszukuj więc swojej służebnicy!”. 17Kobieta poczęła i rok później urodziła syna, w tym czasie, który zapowiedział jej elizeusz. 18Kiedy chłopiec podrósł, poszedł pewnego dnia do swojego ojca, który był wśród żniwiarzy. 19nagle chłopiec krzyknął do ojca: „ach, moja głowa, moja głowa!”. ojciec rozkazał swojemu słu-dze: „Zabierz go do matki!”. 20Zabrał go i przyprowadził do matki. Chłopiec przesiedział na jej kolanach aż do południa, a potem umarł. 21Wtedy weszła na piętro i kładąc go na łóżku człowie-ka Bożego, zamknęła za nim drzwi. Potem wyszła 22i zawołała do swojego męża: „Przyślij mi któregoś ze sług z oślicą, bo spie-szę się do człowieka Bożego i zaraz wrócę”. 23„a po co idziesz do niego?” – zapytał. „Przecież dzisiaj nie jest ani nów księżycas, ani szabats”. „nie szkodzi!” – odrzekła. 24osiodłała oślicę i zapo-wiedziała swojemu słudze: „Popędzaj ją i nie zwalniaj w drodze, dopóki ci nie powiem!”. 25W pośpiechu przybyła do człowieka


7122. Królewska 4,26-40

a) góra Karmel – zob. 2Krl 2,25+.

b) Chłopiec się nie obudził – jest to eufemizm, ponieważ chłopiec nie zapadł w sen, ale umarł.

c) położył się na chłopcu – także eliasz czynił podobne gesty (1Krl 17,21), aby przywrócić życie zmarłemu dziecku. Doko-nać tego może jednak tylko Bóg, a modlitwa proroka ma za zada-nie wybłagać Jego miłosierdzie.

d) oddała mu pokłon do ziemi – chodzi o znany na Bli-skim Wschodzie gest szacunku, który polegał na przyklęknięciu i dotknięciu czołem ziemi.

e) Gilgal – zob. 2Krl 2,1+.

f) grupa proroków – zob. 2Krl 2,3+. Prorok – zob. Słownik.

g) dzikie pnącze – chodzi o kolokwintę, dziką roślinę, której pnące się po ziemi liście przypominają winną latorośl. owoce kolokwinty, podobne do małych melonów, są bardzo gorzkie i mają silne działanie przeczyszczające.

 Trucizna w potrawie. opisywane tutaj wydarzenie nie tylko przerywa rozpoczętą wcześniej narrację, która na nowo zostanie podjęta w 2Krl 8,1, ale także stawia elizeusza w nowej sytuacji. nie działa on już samotnie, ale stoi na czele rezydującej w Gilgal grupy prorockiej. elizeusz nie pozostaje obojętny na cierpienie głodnych ludzi. Przemienienie trucizny w pokarm, którym nasycili się jego uczniowie, jest kolejnym dowodem potwierdzającym autentyczność jego prorockiej misji.

Bożego na górę Karmela. Kiedy człowiek Boży zobaczył ją z dale-ka, rzekł do swojego sługi, Gechaziego: „Patrz, to jest Szunemitka! 26Biegnij na jej spotkanie i zapytaj: «Czy dobrze się czujesz? Czy dobrze się czuje twój mąż? Czy dobrze się czuje twoje dziec-ko?»”. odpowiedziała: „Dobrze!”. 27Kiedy dotarła do człowieka Bożego na górę, uchwyciła się jego nóg. Gechazi podszedł, aby ją odciągnąć, lecz człowiek Boży powstrzymał go: „Zostaw ją! Jest bowiem bardzo nieszczęśliwa, a Pans ukrył to przede mną i nic mi nie powiedział”. 28ona zaś zapytała: „Czyż prosiłam pana mego o syna? Czyż nie mówiłam: nie oszukuj mnie?”. 29Wtedy polecił Gechaziemu: „Przygotuj się do drogi! Weź do ręki moją laskę i idź! Jeśli spotkasz się z kimś, nie pozdrawiaj go, a jeśli ktoś inny ciebie pozdrowi, nie odpowiadaj mu. Potem połóż laskę na twarzy chłopca”. 30lecz matka chłopca zawołała: „Przysięgam na Pana i na twoje życie: nie odejdę od ciebie!”. Bezzwłocznie więc poszedł z nią. 31Gechazi natomiast wyprzedził ich i położył laskę na twarzy chłopca, ale nie wydał on żadnego głosu ani nie dał znaku życia. Wrócił zatem do elizeusza i powiedział mu: „Chłopiec się nie obudziłb”. 32Kiedy elizeusz przybył do domu, zastał chłopca mar-twego, położonego na jego łóżku. 33Wszedł, zamknął za sobą i za nim drzwi i zaczął modlić się do Pana. 34Potem podszedł i położył się na chłopcuc, przykładając swoje usta do jego ust, oczy do jego oczu, a dłonie do jego dłoni. Gdy tak leżał nad nim, ciałos chłopca zaczęło się rozgrzewać. 35Przeszedł się po domu tam i z powro-tem, znowu podszedł i pochylił się nad nim. Wtedy chłopiec kich-nął siedem razy i otworzył oczy. 36elizeusz wezwał Gechaziego i polecił mu: „Zawołaj tę Szunemitkę!”. Zawołał ją. Kiedy przy-szła, elizeusz powiedział do niej: „Zabierz swojego syna!”. 37ona zaś podeszła, upadła mu do nóg i oddała mu pokłon do ziemid. Potem wzięła swojego syna i wyszła.

Trucizna w potrawie 38elizeusz powrócił do Gilgale. W kraju panował właśnie głód. Kiedy grupa prorokówf siedziała przed nim, polecił swojemu słudze: „Wstaw wielki kocioł i ugotuj zupę dla tych proroków”. 39Jeden z nich wyszedł na pole, aby nazbierać trochę ziół. Znalazł dzikie pnączeg i nazrywał cały płaszcz jego gorzkich owoców. Kiedy wrócił, wkroił je do kotła z zupą, bo nikt nie wiedział, co to za owoce. 40Podano ją ludziom do jedzenia. Gdy tylko spróbowali,


713

2Krl

2. Królewska 4,41 – 5,7

a) Człowiek Boży – zob. 2Krl 1,9+.

b) BaalSzalisza – dzisiejsze Kefr tilt, położone ok. 25 km na północ od liddy.

c) pierwsze chleby z nowego ziarna – pierwsze chleby wypieczo-ne z nowego ziarna powinny były być złożone w ofierze Bogu (Kpł 23,17n).

d) dziesięć talentów – ok. 340 kg. Talent – zob. Słownik.

e) sześć tysięcy syklów – ok. 70 kg. Sykl – zob. Słownik.

f) rozdarł swoje szaty – znak wielkiego bólu i rozpaczy. Izraelici rozrywali swoje szaty i posypywali głowę prochem albo popiołem (np. rdz 37,29; Sdz 11,35; ne 9,1; mt 26,65).

 Chleb dla stu ludzi. obecność człowieka Bożego sprawia, że można się zmierzyć z klęską głodu. nawet jeśli do jedzenia jest tylko to, co zatrute, i to, czego jest za mało, słowo proroka przemienia pokarm i pozwala zaspokoić głód wszystkich. moc, która dokonuje tej przemiany, pochodzi jednak nie od proroka, ale od samego Boga. W nowym testamencie już nie prorok, ale Jezus, Syn Boży, będzie karmił niewielką ilością chleba wielkie tłumy (mt 14,13-21).

 Uzdrowienie Naamana z trądu. Podróż naamana, dowódcy wojsk syryjskich, odbywa się nie tylko w przestrzeni geograficznej, z Damaszku do Samarii, ale i duchowej. W naamanie dokonuje się bowiem swoiste przejście od choroby do zdrowia i od wiary w wielu bogów pogańskich do wiary w jedynego Boga, którego czczą Izraelici. naaman przybywa do ziemi Izraela, zawierzając słowom prostej dziew-czyny wywodzącej się z Izraela. Wspaniałość orszaku, dary przywiezione dla proroka oraz list od króla syryjskiego mają potwierdzić, że jest on kimś niezwykle ważnym. naaman szedł do Samarii z własnymi

zaczęli krzyczeć: „Człowieku Bożya, śmierć jest w kotle!”. I nie mogli jej jeść. 41on zaś rzekł: „Przynieście trochę mąki”. Wrzucił ją do kotła i polecił: „rozlej ludziom i niech jedzą!”. I nie było już nic zatrutego w kotle.

Chleb dla stu ludzi 42Pewien mężczyzna przyszedł z Baal-Szaliszab i przyniósł czło-wiekowi Bożemua pierwsze chleby z nowego ziarnac, razem dwa-dzieścia bochenków chleba jęczmiennego, oraz trochę kłosów świeżego zboża. on zaś nakazał: „Daj je ludziom do jedzenia”. 43ten jednak, który mu usługiwał, zawahał się: „Jakże to rozdzie-lę pomiędzy stu ludzi?”. „Daj je ludziom do jedzenia – powtó-rzył – gdyż tak mówi Pans: «najedzą się i pozostawią resztki!»”. 44rozdzielił je zatem między nimi, a oni rzeczywiście najedli się i pozostawili resztki, zgodnie ze słowem Pana.

Uzdrowienie Naamana z trądu

51naaman był dowódcą wojska króla aramus. Był on człowie-kiem bardzo poważanym i wysoko cenionym przez swojego

pana, gdyż przez niego Pans dał zwycięstwo aramowi. niestety, ten dzielny wojownik był trędowaty. 2Podczas jakiegoś napadu na Izraelas aramejczycy wzięli do niewoli młodą dziewczynę, którą oddano na służbę żonie naamana. 3Pewnego razu powie-działa ona do swojej pani: „o, gdyby tylko mój pan mógł stanąć przed prorokiems, który jest w Samariis. on uwolniłby go od trądu”. 4naaman poszedł więc do swojego pana i oznajmił mu to, co powiedziała dziewczyna z ziemi Izraela. 5„Wyruszaj natych-miast – odrzekł król aramu – a ja poślę list do króla izraelskie-go”. Wyruszył zatem, zabierając ze sobą dziesięć talentówd sre-bra, sześć tysięcy syklówe złota oraz dziesięć kompletów ubrań. 6list, który przekazał królowi izraelskiemu, był następującej tre-ści: „Wraz z tym listem posyłam do ciebie naamana, mojego sługę, abyś uwolnił go od trądu”. 7Kiedy król Izraela przeczytał list, rozdarł swoje szatyf i wykrzyknął: „Czy ja jestem Bogiem, abym miał uśmiercać lub ożywiać? ten bowiem przysyła do



a) człowiek Boży – zob. 2Krl 1,9+.

b) Abana i Parpar – rzeki płynące przez Syrię i zasilające w wodę żyzną oazę Damaszku.

c) Damaszek – największe miasto w Syrii, położone ok. 100 km na wschód od morza Śródziemnego. Według badań archeologicznych jest to jedno z najstarszych miejsc zamiesz-kałych przez ludzi.

d) Panie – dosł. mój ojcze. tytuł ten w tekstach biblijnych (np. rdz 45,8; Iz 22,21) i asyryjskich odnoszono do wysokich rangą urzędników.

e) Rimmon – bóg burzy, który cieszył się szczególnym kultem w Damaszku.

wyobrażeniami Boga i Jego proroka. myślał, że elizeusz wyjdzie mu na spotkanie i na widok splendoru otaczającego jego osobę, wzywając swojego Boga i wykonując jakiś magiczny gest, uwolni go od trądu. Wbrew jego oczekiwaniom prorok każe mu jedynie, i to przez posłańca, zanurzyć się siedem razy w Jorda-nie. W tym tak prostym i łatwym poleceniu objawia się natura działania Boga Izraela, który udziela swoich darów według własnego uznania, nie zważając na to, jaką pozycję w społeczeństwie zajmuje dotknięty cierpieniem człowiek i jakim bogactwem dysponuje. nie zrozumiał tego Gechazi. Choć był uczniem i sługą elizeusza, nie myślał tak jak mistrz, lecz powodowany chciwością, poprosił naamana o zapłatę, stawiając tym samym Boga i Jego proroka w fałszywym świetle. Ukarany trądem nie będzie jego następcą. elizeusz pozostanie ostatnim prorokiem w Samarii, zapowiadając w ten sposób koniec królestwa Izraela. autor kładzie akcent przede wszystkim na to, że łaska Boża nie jest zastrzeżona jedynie dla Żydów, ale może jej dostąpić każdy, kto z ufnością o nią poprosi. Bóg Izraela jest Bogiem wszystkich ludzi i chociaż uczynił Izraela swoim ludem, to Jego zbawienie stanie się udziałem całego świata.

mnie człowieka, abym go uwolnił od trądu! Widzicie jasno, że szuka on zaczepki ze mną!”. 8Kiedy elizeusz, człowiek Bożya, usłyszał, że król Izraela rozdarł swoje szaty, polecił mu oznajmić: „Dlaczego rozdarłeś swoje szaty? niech przyjdzie do mnie i przekona się, że jest proroks w Izraelu!”. 9Przybył więc naaman z całym swym orszakiem i stanął przed drzwiami domu elizeusza. 10elizeusz natomiast wysłał do niego posłańca z poleceniem: „Idź i obmyjs się sie-dem razy w Jordanies, a twoje ciałos stanie się zdrowe i będziesz oczyszczonys”. 11naaman rozgniewał się na to i odchodząc, mówił: „myślałem sobie: na pewno wyjdzie, stanie i wezwie imienias Pana, Boga swojego, a potem uniesie rękę nad chorym miejscem i uwolni mnie od trądu. 12Czyż abana i Parparb, rzeki Damaszkuc, nie są lepsze od wszystkich wód Izraela? Czyż nie mogłem się w nich obmyć i być oczyszczonym?”. odwrócił się i odszedł w gniewie. 13lecz jego słudzy podeszli do niego i zaczęli go przekonywać: „Panied, gdyby prorok polecił ci zrobić coś trud-nego, czyż byś tego nie wykonał? o ileż bardziej, jeśli ci powie-dział: «obmyj się, a będziesz czystys»”. 14Wszedł więc do Jordanu i zanurzył się w nim siedem razy, zgodnie ze słowem człowieka Bożego, a jego ciało stało się na powrót zdrowe jak ciało małego dziecka. I stał się czysty. 15natychmiast z całym orszakiem wrócił do człowieka Bożego. Kiedy stanął przed nim, powiedział: „teraz już naprawdę wiem, że na całej ziemi nie ma Boga poza Izraelem! Przyjmij więc dar ode mnie, twojego sługi”. 16on jednak odpowiedział: „Przysięgam na Pana, któremu służę: nie przyjmę niczego!”. I pomimo usil-nego nalegania z jego strony, odmówił. 17rzekł wtedy naaman: „Jeśli nie, to mam prośbę: niech twojemu słudze będzie wolno zabrać tyle ziemi, ile udźwignie para mułów, gdyż odtąd nie będę już składał całopaleńs ani ofiars innym bogom, jak tylko Panu. 18tylko to jedno niech Pan wybaczy twojemu słudze: kiedy pan mój wchodzi do świątyni rimmonae, aby oddać tam pokłon, opiera się na moim ramieniu, wtedy i ja oddaję pokłon


715

2Krl

2. Królewska 5,19 – 6,5

a) góra Efraima – góra położo-na w paśmie górskim rozciąga-jącym się na południe od doliny Jezreel.

b) uczniowie proroków – zob. 2Krl 2,3+. Prorok – zob. Słownik.

c) twierdza – prawdopodobnie chodzi o fortyfikację znajdującą się w pobliżu Samarii.

d) trąd Naamana przylgnie do ciebie – poprzez surową karę dla Gechaziego elizeusz nie tyle chce ukarać jego chciwość i kłamstwo, ile zlekceważenie jego woli i podważenie jego autorytetu jako proroka. raczej nie chodzi tutaj o klasyczną formę trądu znaną jako choroba Hansena, ale o jakąś inną postać choroby skóry. Jeśli Gechazi faktycznie byłby trędowaty, nie mógłby pełnić żadnych funkcji społecznych, bo zabraniało tego Prawo (Kpł 13,45n), a tak się nie dzieje (np. 2Krl 8,4).

e) miejsce, w którym mieszkamy – nie wiadomo dokładnie, w jakim miejscu działała grupa uczniów elizeusza. Być może było to Jerycho lub Gilgal. Uczniowie chcą się przenieść nad Jordan, ponieważ ze względu na licznie rosnące tam drzewa łatwiej im było wybu-dować sobie prowizoryczne mieszkania.

 Wypłynięcie siekiery. epizod podobny w treści i wymowie do poprzednich. może wydawać się banalny i bez znaczenia. trzeba jednak pamiętać, że siekiera w tamtych czasach była bardzo drogim narzędziem ze względu na wysoką cenę żelaza. Przesłanie opowiadania nie koncentruje się na samym cudzie, ale na obecności proroka, która kolejny raz okazuje się opatrznościowa. Cudowne wypłynięcie siekiery odzwierciedla z jednej strony niezwykłą moc elizeusza, z drugiej zaś pokazuje, że niezbędna jest współpraca proszącego o pomoc.

w świątyni rimmona. to jedno, że będę oddawał pokłon w świą-tyni rimmona, niech Pan wybaczy twojemu słudze”. 19elizeusz rzekł mu: „Idź w pokojus!”. naaman nie uszedł jeszcze zbyt daleko, 20kiedy Gechazi, sługa elizeusza, człowieka Bożego, pomyślał sobie: „Cóż to, mój pan oszczędził tego aramejczyka, naamana, nie przyjmując od niego tego, co przyniósł. Przysięgam na Pana: pobiegnę zaraz za nim i wezmę coś od niego”. 21Gechazi pospieszył za naamanem. Gdy tylko naaman zobaczył go biegnącego, zszedł z rydwanu, wyszedł mu na spotkanie i zapytał: „Czy wszystko w porząd-ku?”. 22odrzekł: „Wszystko dobrze, tylko mój pan przysłał mnie z prośbą: «Właśnie teraz przyszli do mnie dwaj młodzieńcy z góry efraimaa, należący do uczniów prorokówb. Proszę cię dla nich o talent srebra i dwa komplety ubrań»”. 23„ależ weź dwa talen-ty” – odpowiedział naaman. I przymusił go wręcz, pakując dwa talenty srebra do dwóch worków, które wraz z dwoma kom-pletami ubrań wzięli dwaj jego słudzy i nieśli przed nim. 24Gdy przybyli do twierdzyc, odebrał je od sług i złożył w domu. Potem odesłał tych ludzi. Kiedy oni już odeszli, 25on sam przyszedł do swojego pana. Zapytał go elizeusz: „Gdzie byłeś Gechazi?”. on zaś odparł: „twój sługa nigdzie nie wychodził”. 26elizeusz jednak powiedział do niego: „Czyż moje myśli nie towarzyszyły ci, gdy pewien człowiek zszedł ze swojego rydwanu i wyszedł na spo-tkanie z tobą? Czy teraz jest czas przyjmowania srebra i naby-wania ubrań, ogrodów oliwnych, winnic, owiec bydła, niewolni-ków i niewolnic? 27Dlatego też trąd naamana przylgnie do ciebied i do twojego potomstwa na zawsze!”. Kiedy Gechazi wychodził od niego, był biały od trądu jak śnieg.

Wypłynięcie siekiery

61Uczniowie prorokówb zwrócili się do elizeusza z prośbą: „miejsce, w którym mieszkamye i spotykamy się z tobą, jest

dla nas za ciasne. 2Pozwól, byśmy udali się nad Jordans. Każdy z nas weźmie tam jedną belkę i zbudujemy tam sobie bardziej odpowiednie mieszkanie”. Zgodził się na to, mówiąc: „Idźcie”. 3Wtedy jeden z nich poprosił: „Czy nie zechciałbyś pójść ze swo-imi sługami?”. on zaś odpowiedział: „Dobrze, pójdę”. 4Udał się więc z nimi. Kiedy przybyli nad Jordan, zaczęli ścinać drzewa. 5Wówczas jednemu z nich przy ścinaniu pnia siekiera wpadła



a) człowiek Boży – zob. 2Krl 1,9+.

b) Dotan – dzisiejsze tell Dotan, miejscowość oddalona ok. 15 km na północ od Sama-rii.

c) ogniste konie i rydwany – znak niezawodnej opieki Bożej, nawiązujący do cudow-nego zabrania eliasza z ziemi (2Krl 2,11).

 Wzięcie Aramejczyków do niewoli. elizeusz na nowo wkracza w życie polityczne królestwa Izraela. Dysponując wyłącznie Bożym słowem, wpływa na bieg wydarzeń, które wydają się zależne jedynie od stosunków politycznych i działań militarnych. Izrael obronił się przed atakiem nie dzięki sile swojej armii, ale dzięki słowu elizeusza, który w porę ostrzegł króla Izraela o planowanym ataku. Przekonany, że losami narodów kieruje sam Bóg, prorok nie tylko ocala oblężone miasto, ale każe również oszczędzić wziętych do niewoli żołnierzy aramejskich. tym samym uchyla regułę świętej wojny, która miała za cel całkowite zniszczenie przeciwnika. Swoją wyjątkową decyzją darowania życia agresorom elizeusz zapowiada nową etykę, opartą na danym przez Jezusa prawie miłości nieprzyjaciół (mt 5,43-48).

do wody. „ach, mój panie! – krzyknął. – ona jest pożyczona!”. 6Zapytał go człowiek Bożya: „Gdzie wpadła?”. Pokazał mu to miej-sce. on zaś odłupał kawałek drewna i rzucając go tam, spowodo-wał wypłynięcie siekiery. 7Wówczas rozkazał: „Wyjmij ją sobie”. tamten wyciągnął rękę i złapał siekierę.

Wzięcie Aramejczyków do niewoli 8Król aramus prowadził wojnę z Izraelems. Podczas narady ze swymi dowódcami postanowił: „W tym i tym miejscu będzie mój obóz”. 9ale człowiek Bożya ostrzegł króla izraelskiego: „trzymaj się z dala od tego miejsca, gdyż aramejczycys mogą tam zaata-kować”. 10Król Izraela polecił sprawdzić to miejsce, o którym powiedział mu Boży człowiek i trzymał się od niego z daleka. Powtórzyło się to nie raz i nie dwa. 11taki obrót sprawy dopro-wadził króla aramu do wściekłości. Zwołał swoich dowódców i zapytał ich: „Czy nie powiecie mi, kto z nas jest po stronie króla izraelskiego?”. 12odpowiedział jeden z oficerów: „nie, mój panie, królu! to elizeusz, proroks z Izraela, jest tym, który oznajmia królowi izraelskiemu wszystko, o czym mówisz nawet w swoim pokoju sypialnym”. 13rozkazał więc: „Idźcie i dowiedźcie się, gdzie on jest, a każę go schwytać”. Doniesiono królowi: „Znajduje się właśnie w Dotanb”. 14Wtedy wysłał tam silny oddział wojska, wyposażony w konie i rydwany. Przybyli tam w nocy i otoczy-li miasto. 15Kiedy sługa człowieka Bożego wstał wcześnie rano, zobaczył, że miasto otoczone jest wojskiem z końmi i rydwana-mi. Zawołał więc do niego: „ach, panie mój, cóż teraz zrobimy?”. 16Człowiek Boży odpowiedział jednak: „nie bój się, gdyż tych, którzy są z nami, jest więcej od nich!”. 17elizeusz prosił w modli-twie: „Panies, otwórz jego oczy, niech zobaczy!”. Pan otworzył oczy sługi i zobaczył górę pełną ognistych koni i rydwanówc ota-czających elizeusza. 18Gdy zaczęli zbliżać się do niego, elizeusz modlił się do Pana: „niech twoje dotknięcie oślepi ten lud!”. I rzeczywiście poraził ich ślepotą, zgodnie z prośbą elizeusza. 19a wtedy elizeusz odezwał się do nich: „to nie ta droga ani nie to miasto! Chodźcie za mną, a zaprowadzę was do człowieka, któ-rego szukacie”. I zaprowadził ich do Samariis. 20Kiedy już weszli do Samarii, elizeusz prosił Pana: „otwórz oczy tych ludzi, niech


717

2Krl


a) kab – miara objętości, obej-mująca niecałe dwa litry. Jeden kab równy był 1/18 efy.

b) rozdarł swoje szaty – zob. 2Krl 5,7+.

c) wór pokutny – wykonany z sierści wielbłądziej lub koziej, stały element publicznej poku-ty lub żałoby; przywdziewano go lub przepasywano się nim, a głowę posypywano popiołem na znak umartwienia i pokuty.

 Oblężenie Samarii. Kanibalizm dla ludów starożytnego Bliskiego Wschodu stanowił dość typowe zjawisko, jakie towarzyszyło klęsce głodu podczas oblężenia miast przez wojska nieprzyjacielskie (np. Pwt 28,53-57; Jr 19,9, lm 2,20; 4,10). Scena opisana w ww. 26-31 nie musi oznaczać, że fakt spożycia ciała syna pierwszej kobiety został poprzedzony jego zabójstwem. Całą sytuację należy rozumieć raczej w duchu Pwt 28,53-55, gdzie rodzina pozostała przy życiu rywalizuje ze sobą o to, kto ma zjeść ciała dzieci zmarłych z głodu. Druga kobieta prawdopodobnie więc nie ukryła żywego dziecka, lecz martwe, po to, aby nie dzielić się jego ciałem ze swoją sąsiadką. nie zmniejsza to wcale drastyczności zdarzenia, pokazuje natomiast okrucieństwo wojen i ich skutek, jakim jest utrata godności człowieka. Według króla

zobaczą!”. I rzeczywiście Pan otworzył ich oczy i zobaczyli, że są w samym środku Samarii. 21Gdy król izraelski ich zobaczył, zapy-tał elizeusza: „Czy mam ich zabić, mój ojcze?”. 22odpowiedział: „nie zabijaj! Czy to ty własnym mieczem lub łukiem wziąłeś ich do niewoli, abyś miał ich zabić? Daj im jeść i pić, niech się posilą, a potem odejdą do swojego pana”. 23Przygotował więc dla nich wielką ucztę. a kiedy się najedli i napili, odesłał ich, a oni wrócili do swojego pana. odtąd aramejczycy przestali urządzać wyprawy do kraju Izraela.

Oblężenie Samarii 24Po jakimś czasie Ben-Hadad, król aramus, zebrał całe swoje wojsko i wyruszył oblegać Samarięs. 25W Samarii nastał wtedy wielki głód. Z powodu przedłużającego się oblężenia doszło do tego, że głowa osła kosztowała aż osiemdziesiąt syklóws srebra, a ćwierć kabaa gołębiego nawozu – pięć syklów srebra. 26Gdy któ-regoś razu król izraelski przechadzał się po murach obronnych, pewna kobieta zaczęła go błagać: „Pomóż mi, panie mój, królu!”. 27on jednak odpowiedział: „Skoro Pans cię nie wspomaga, jak ja mam ci dopomóc? Z pustego klepiska lub tłoczni?”. 28Zapytał ją król: „Co się stało?”. odrzekła: „oto ta kobieta powiedziała do mnie: «Zjedzmy dzisiaj twojego syna, a mojego syna zjemy jutro». 29Ugotowałyśmy więc mojego syna i zjadłyśmy go. następnego dnia powiedziałam do niej: «Daj teraz twojego syna, abyśmy go zjadły». ona jednak ukryła swojego syna”. 30Kiedy król usłyszał historię tej kobiety, rozdarł swoje szatyb. Gdy król przechodził po murach obronnych, lud zobaczył, że nosi on pod spodem wór pokutnyc na gołym cieles. 31Król poprzysiągł wówczas: „niech Bóg mnie ciężko ukarzes, jeśli głowa elizeusza, syna Szafata, jeszcze dzisiaj nie zostanie ścięta!”. 32elizeusz natomiast siedział razem ze starszymi w swoim domu. Król zaś wysłał przed sobą jednego ze swoich urzędników. Zanim jednak posłaniec przybył do niego, elizeusz rzekł do star-szych: „Czy widzicie? ten syn zabójcy posłał po moją głowę. Uważajcie, kiedy przyjdzie posłaniec, zamknijcie drzwi i nie dajcie mu wejść. ale czyż nie słychać odgłosu kroków jego pana za nim?”. 33Gdy jeszcze z nimi rozmawiał, posłaniec przybył do



a) sea – miara, którą mierzono objętość produktów sypkich. Jej wielkość nie jest jednak możliwa do ustalenia w sposób pewny. Prawdopodobnie zawie-rała ok. 15 litrów.


c) trędowaci musieli żyć poza murami miasta (Kpł 13,46).

odpowiedzialność za opisaną sytuację ponosi prorok. Kazał bowiem wierzyć ludowi w opatrznościową moc Boga, która przecież nie nadeszła. Cóż więc warte jest dalsze pokładanie w nim nadziei (w. 33)? elizeusz jednak, nie zważając na te okrutne fakty, zachowuje wiarę i zapowiada rychłą pomoc Boga, który zupełnie niespodziewanie zapewni głodującym obfitość pożywienia. to nie król, nie armia, ale ludzie żyjący na marginesie społeczeństwa, trędowaci, ratują wygłodzone miasto. Król, któremu zabrakło wiary w moc słowa proroka, zostaje pozbawiony udziału w tym cudownym ocaleniu (ww. 17-20).

niego i powiedział: „Skoro to nieszczęście pochodzi od Pana, czy mogę nadal w Panu pokładać nadzieję?”.

7 1elizeusz jednak oświadczył: „Słuchajcie słowa Pana! tak mówi Pan: «Jutro o tej porze na targu w bramach Samarii

jedna seaa najlepszej mąki będzie za jednego sykla i dwie sea jęczmienia również za jednego sykla»”. 2Wtedy oficer, na które-go ramieniu król się wspierał, odezwał się do człowieka Bożegob: „Z pewnością Pan otworzy okna w niebie! Czy możliwe jest coś takiego?”. on zaś odparł: „ty sam będziesz patrzył na to własny-mi oczami, ale jeść z tego nie będziesz!”. 3Czterech mężczyzn dotkniętych trądem przebywało u wejścia bramyc. rozmawiali między sobą: „Po cóż mamy tu siedzieć i cze-kać na śmierć? 4możemy wejść do miasta, ale w mieście panuje głód, więc tam umrzemy; jeśli zostaniemy tutaj, również umrze-my. Zejdźmy zatem do obozu aramejskiego i poddajmy się: jeśli darują nam życie, będziemy żyli, a jeśli skażą nas na śmierć, to umrzemy”. 5o zmierzchu więc wyruszyli do obozu aramejskiego. Doszli aż na koniec obozu, ale nie było tam nikogo. 6Pan bowiem sprawił, że w obozie aramejskim dał się słyszeć turkot rydwa-nów, tętent koni i wrzawa ogromnego wojska. Wtedy to żołnierze zaczęli mówić jeden do drugiego: „na pewno król izraelski wyna-jął przeciw nam królów chetyckichs i egipskich, aby nas zaatako-wali”. 7natychmiast więc o zmierzchu ruszyli do ucieczki, pozo-stawiając swoje namioty, konie i osły, obóz – tak jak był – aby ratować swoje życie. 8Kiedy trędowaci dotarli do krańca obozu, weszli do jednego z namiotów i zaczęli jeść i pić. Potem wynieśli stamtąd srebro, złoto i ubrania i poszli je ukryć. następnie wró-cili, weszli do drugiego namiotu i wynieśli stamtąd rzeczy, które znowu poszli schować. 9Po chwili jednak zaczęli się zastana-wiać: „nie robimy dobrze. ten dzień jest dniem radosnej nowi-ny, a my milczymy. Jeżeli będziemy czekać aż do rana, zasłużymy na karę. Chodźmy zanieść tę wiadomość do pałacu króla. 10Kiedy przyszli, wezwali straż u bram miasta i powiedzieli: „Poszliśmy do obozu aramejskiego, ale tam nie było nikogo – żadnych ludz-kich głosów, tylko uwiązane konie i osły oraz namioty pozosta-wione tak jak były”. 11Strażnicy podnieśli krzyk, posyłając wia-domość do pałacu króla. 12Król zaraz wstał w nocy i powiedział do swoich sług: „Powiem wam, co aramejczycys zamierzyli prze-ciw nam. Wiedzą, że cierpimy głód. Wyszli więc z obozu, aby


719

2Krl

2. Królewska 7,13 – 8,5

a) wyszli… aby się ukryć – typo-wy dla tamtej epoki element strategii wojennej. Przykłady takiego działania znajdujemy w opowiadaniach o zdobywa-niu miast aj (Joz 8,3-23) i Gibea (Sdz 20,29-34).

b) siedem lat – liczba siedem ma tutaj znaczenie symboliczne i oznacza, że głód trwał wiele lat.

c) człowiek Boży – zob. 2Krl 1,9+.

d) W przypadku nieobecności właściciela jego dobra były uży-wane przez sąsiadów lub były włączane do dóbr królewskich. Zwrot nie tylko majątku, ale także zysków (w. 6) wskazuje, że w tym przypadku posiadłość kobiety przeszła w ręce króla.

 Przywrócenie posiadłości Szunemitce. W tym krótkim epizodzie raz jeszcze zostaje podjęty temat głodu, aby pokazać duchowe oddziaływanie proroka na króla. Jego skutkiem jest przywrócenie sprawie-dliwości ekonomicznej i społecznej (por. Księga Rut). tym jednak, co skłania króla do zainteresowania się sytuacją kobiety, nie jest osoba samego proroka, lecz opowiadanie o nim, przekazane przez jego sługę, Gechaziego, potwierdzone przez osobiste świadectwo kobiety i jej syna. opowiadanie zastępuje nieobec-nego proroka, ale oddziałuje równie skutecznie. może nawet wywiera większy wpływ na króla, biorąc pod uwagę jego zachowanie w poprzednich wydarzeniach, kiedy chciał zabić elizeusza.

się ukryća w polu, planując: «Kiedy wyjdą z miasta, pochwyci-my ich żywcem i wtargniemy do miasta»”. 13na to odezwał się jeden z jego sług: „niech kilku ludzi weźmie pięć koni z tych, które tu pozostały: ostatecznie bowiem stanie się z nimi bądź to, co stało się z wieloma Izraelitami, którzy przeżyli, bądź to, co stało się z całym mnóstwem Izraelas, które zmarło. Wyślijmy ich, niech zobaczą”. 14Wyprowadzono więc dwa rydwany, do których zaprzęgnięto konie, i król posłał je za wojskiem aramej-skim z rozkazem: „Jedźcie i sprawdźcie!”. 15Udali się za nimi aż nad Jordans, na całej zaś drodze było pełno ubrań i broń porzu-cona w pośpiechu przez aramejczyków. Posłańcy zatem wrócili i powiadomili o tym króla. 16natychmiast wyszli ludzie i zaczęli plądrować obóz aramejski. Wtedy sea najlepszej mąki było za jed-nego sykla i dwie sea jęczmienia również za jednego sykla, zgod-nie ze słowem Pana. 17Król powierzył nadzór nad targowiskiem w bramie swojemu oficerowi, na którego ramieniu się wspie-rał. tłum jednak stratował go tam na śmierć, zgodnie z tym, co oświadczył człowiek Boży, gdy król przyszedł do niego. 18Kiedy bowiem człowiek Boży zapowiedział królowi: „Jutro o tej porze, na targu w bramach Samarii jedna sea najlepszej mąki będzie za jednego sykla i dwie sea jęczmienia również za jednego sykla”, 19to oficer ten odezwał się do człowieka Bożego: „Z pewnością Pan otworzy okna w niebie! Czy możliwe jest coś takiego?”. on zaś odparł: „ty sam będziesz patrzył na to własnymi oczami, ale jeść z tego nie będziesz!”. 20I rzeczywiście tak się z nim stało: tłum stratował go w bramie na śmierć.

Przywrócenie posiadłości Szunemitce

81elizeusz zwrócił się pewnego razu do kobiety, której syna wskrzesił: „Uciekaj ze swoją rodziną i zatrzymaj się tam,

gdzie będziesz mogła, gdyż Pans na siedem latb zarządził głód, który właśnie nadszedł na ziemię”. 2Kobieta postąpiła według słowa człowieka Bożegoc: wyruszyła ze swoją rodziną i zatrzyma-ła się przez okres siedmiu lat w kraju Filistynóws. 3Kiedy siedem lat dobiegało końca, powróciła i poszła do króla z prośbą o zwrot jej domu i polad. 4Król zaś rozmawiał właśnie z Gechazim, sługą Bożego człowieka: „opowiedz mi o wszystkich wielkich dziełach, których dokonał elizeusz”. 5Gdy więc opowiadał królowi o tym,



a) Damaszek – zob. 2Krl 5,12+.

b) Człowiek Boży – zob. 2Krl 1,9+.

c) Poradź się Pana – w przeci-wieństwie do króla izraelskiego ochozjasza, który radził się bóstwa pogańskiego w ekronie (2Krl 1,2), król pogański za pośrednictwem elizeusza, który był bardzo znany w Damaszku po tym, jak uzdrowił naamana, pyta o radę Boga Izraela.

d) Twój syn – wyrażenie to pokazuje ogromy respekt i sza-cunek, jakim Ben Hadad darzył elizeusza.

e) Pan… objawił mi – elizeusz nie ma zamiaru utwierdzać Chazaela w jego planie zabój-stwa króla, ale chce pokazać, że Bóg posłuży się Chazaelem jako tym, który ukarze Izraela za jego niewierność.

f) człowiek Boży zapłakał – eli-zeusz płacze nad klęską Izraela, którą Bóg pozwolił mu przewi-dzieć i którą on sam zapowia-da. tak samo płakał Jezus nad losem Jerozolimy (Łk 19,41-44).

g) pies – na Bliskim Wschodzie pies był zwierzęciem powszech-nie pogardzanym (np. 2Sm 3,8; 2Krl 8,13; Hi 30,1). W asyryj-skiej tradycji epistolarnej okre-ślenie „pies” było tytułem, jaki przypisywać musiał sobie każdy poddany piszący do władcy.

h) przykrył jego twarz – nałoże-nie na twarz mokrego materiału miało na celu uduszenie chorego króla. Chazael zabił w ten spo-sób Ben-Hadada i przejął po nim władzę. opisy tego wydarzenia, przedstawiające Chazaela jako mordercę i uzurpatora, znajdują się także w pozabiblijnych źró-dłach historycznych.

 Elizeusz i Chazael z Damaszku. trudno wskazać powód, dla którego prorok przyszedł do Damaszku, stolicy wrogiego państwa. Jego obecność budzi zdziwienie także na dworze króla aramu. nazywając go człowiekiem Bożym, Ben-Hadad uznaje jego wyższość nad prorokami Baala i pragnie od niego usłyszeć, czy ma jakieś szanse na przezwyciężenie choroby. Bóg objawia prorokowi, że Ben-Hadad umrze, ale nie będzie to śmierć naturalna. Zostanie zabity przez Chazaela, który dąży do przejęcia władzy w państwie. Zastygła twarz i płacz są fizycznymi oznakami ekstazy towarzyszącej objawieniu prorockiemu. Śmierć Ben-Hadada napawa elizeusza wielkim smutkiem, ponieważ Bóg dał mu poznać wielkie zbrodnie, jakich Chazael, nowy król aramu, dopuści się na Izraelitach. Prorok płacze nad tragicznym losem swojej ojczyzny.

jak wskrzesił zmarłego, właśnie zjawiła się ta kobieta, której syna wskrzesił, prosząc króla o zwrot domu i pola. odezwał się wów-czas Gechazi: „Panie mój, królu! to jest ta kobieta, której syna wskrzesił elizeusz”. 6Król zaraz zaczął ją wypytywać, a ona mu o tym opowiedziała. Potem król przydzielił jej jednego z urzęd-ników, polecając mu: „Przywróć jej wszystko, co do niej należy, łącznie z dochodami z pola, poczynając od dnia, w którym opu-ściła kraj, aż do dzisiaj”.

Elizeusz i Chazael z Damaszku 7Pewnego razu elizeusz przyszedł do Damaszkua, a w tym czasie Ben-Hadad, król aramus, był chory. oznajmiono mu: „Człowiek Bożyb przyszedł aż tutaj”. 8Wtedy król zwrócił się do Chazaela: „Weź ze sobą dar i udaj się na spotkanie człowieka Bożego. Poradź się Panac przez niego i zapytaj: «Czy wyzdrowieję z tej choroby?»”. 9Chazael wyszedł więc na spotkanie z elizeuszem, zabierając ze sobą dary z najlepszych rzeczy Damaszku, załado-wane na czterdziestu wielbłądach. Kiedy przybył i stanął przed nim, powiedział: „twój synd, Ben-Hadad, król aramu, przysyła mnie do ciebie z pytaniem: «Czy wyzdrowieję z tej choroby?»”. 10elizeusz mu odpowiedział: „Idź i powiedz mu: «na pewno będziesz żył». Pans jednak objawił mie, że on na pewno umrze”. 11Wtedy z twarzą zastygłą, utkwił w nim wzrok, aż tamten się zawstydził. Po chwili zaś człowiek Boży zapłakałf. 12Wówczas Chazael się odezwał: „Dlaczego mój pan płacze?”. odpowiedział: „Wiem bowiem, jak wiele zła wyrządzisz Izraelitom: ich twierdze spalisz ogniem, młodych mężczyzn pozabijasz mieczem, główki niemowląt roztrzaskasz i rozprujesz brzuchy kobietom brzemien-nym”. 13Chazael odrzekł na to: „Czymże jest twój sługa – czyż nie jest zwykłym psemg? Jakże mógłbym dokonać tak strasznej rze-czy?”. lecz elizeusz odparł: „Pan mi objawił, że to ty będziesz królem aramu”. 14Chazael odszedł więc od elizeusza i wrócił do swojego pana, który zapytał go: „I co ci powiedział elizeusz?”. odparł: „Powiedział mi, że na pewno będziesz żył”. 15ale następ-nego dnia wziął kawałek grubego materiału, zamoczył w wodzie i przykrył jego twarzh. W ten sposób Ben-Hadad umarł, a Chazael został po nim królem.


721

2Krl

2. Królewska 8,16 – 9,2

a) lampa świecąca – symbol życia (Hi 18,6; Ps 18,29; Prz 13,9) i obietnicy wiecznego trwania dynastii Dawida (1Krl 11,36; 15,4; 2Krl 8,19).

b) Sair – miejscowość, której nazwa pojawia się tylko raz w Biblii. niektórzy utożsamiają ją ze wspomnianym w Joz 15,54 Sijor, położonym 8 km na pół-nocny zachód od Hebronu.

c) Libna – miasto judzkie odda-lone o ok. 8 km od lakisz – naj-ważniejszego ośrodka tamtego terytorium.

d) Miasto Dawida – nazwa nadana najstarszej, warownej części Jerozolimy, po jej zdo-byciu przez Dawida. Położone w południowo-wschodniej części obecnej Jerozolimy i oto-czone dolinami Cedronu i tyro-peonu, zajmowało powierzchnię ok. 4 hektarów.

e) Ramot w Gileadzie – miasto lewickie położone na teryto-rium należącym do plemienia Gada, usytuowane ok. 40 km na południowy wschód od jeziora Genezaret. W okresie pano-wania Baszy (1Krl 15,20) lub omriego (1Krl 20,34) ramot zostało podbite przez aramej-czyków.

f) Jezreel – główne miasto panujące nad doliną Jezreel (jej inna nazwa to ezdrelon), położone ok. 80 km na północ od Jerozolimy.

g) uczniowie proroków – zob. 2Krl 2,3+.

 Namaszczenie Jehu na króla Izraela. opowieść o zamachu stanu dokonanym przez Jehu w Izraelu poprzedzona jest dwoma epizodami, opisującymi panowanie Jorama i ochozjasza w Judzie. Spośród wszystkich królów judzkich otrzymują oni najgorszą ocenę: obydwaj w swoim postępowaniu naśladowali królów izraelskich. Z tego względu działania Jehu, namaszczonego na króla Izraela przez ucznia elizeusza,

Joram królem Judy 16W piątym roku rządów Jorama, syna achaba, króla Izraelas, Joram, syn Jozafata, został królem Judys. 17miał trzydzieści dwa lata, gdy wstąpił na tron, i przez osiem lat panował w Jerozolimies. 18Postępował on jednak wzorem królów izraelskich, naśladując we wszystkim ród achaba, gdyż córka achaba była jego żoną. Czynił więc to, co nie podobało się Panus. 19Pan jednak nie chciał znisz-czyć Judy ze względu na Dawida, swojego sługę, zgodnie z daną mu obietnicą, że na zawsze zachowa lampę świecącąa dla niego i jego następców. 20Za rządów Jorama edomicis wyrwali się spod panowania Judy i ustanowili sobie króla. 21Wówczas Joram wyru-szył w kierunku Sairb ze wszystkimi swoimi rydwanami. Wstał w nocy i uderzył na edomitów, którzy otoczyli go wraz z jego dowódcami rydwanów, podczas gdy jego wojsko uciekło do swo-ich domów. 22edom pozostaje więc niezależny od Judy aż do dnia dzisiejszego. W tym samym czasie odpadła również libnac. 23Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Jorama obej-mujące wszystko, czego dokonał, są opisane w kronikach królów Judy. 24Joram spoczął przy swoich przodkach, a pochowano go w mieście Dawidad. Jego syn, ochozjasz, został po nim królem.

Ochozjasz królem Judy 25W dwunastym roku rządów Jorama, syna achaba, króla Izraelas, ochozjasz, syn Jorama, został królem Judys. 26ochozjasz miał dwa-dzieścia dwa lata, gdy wstąpił na tron i przez jeden rok panował w Jerozolimies. Jego matka miała na imię atalia i była wnuczką omriego, króla izraelskiego. 27Postępował on jak dom achaba. Czynił to, co nie podobało się Panus, naśladując róds achaba, gdyż był z nim spokrewniony. 28Wyruszył z Joramem, synem achaba, na wojnę przeciwko Chazaelowi, królowi aramus, pod ramot w Gileadziee. lecz aramejczycy zranili Jorama. 29Król Joram wycofał się więc do Jezreelf, żeby tam wyleczyć się z ran, które mu zadali aramejczycy w ramot podczas bitwy z Chazaelem, kró-lem aramu. ochozjasz, syn Jorama, króla Judy, udał się więc do Jezreel, aby odwiedzić chorego Jorama, syna achaba.

Namaszczenie Jehu na króla Izraela

91Proroks elizeusz wezwał jednego z uczniów prorokówg i polecił mu: „Przygotuj się do drogi! Weź z sobą to naczynie

z oliwą i idź do ramot w Gileadziee. 2Kiedy tam przybędziesz,



a) Jezreel – główne miasto panujące nad doliną Jezreel (jej inna nazwa to ezdrelon), położone ok. 80 km na północ od Jerozolimy.

b) szaleniec – prorocy, ze względu na swoje często kry-tyczne i wymagające nauczanie, a także nietypowe zachowania (np. 1Sm 19,20-24; Iz 20,3), czę-sto uznawani byli za szaleńców (np. oz 9,7; J 10,20).

c) Znak czci i szacunku.

d) Dźwięk trąb i uroczysta pro-klamacja były znakami towarzy-szącymi koronacjom królewskim (np. 2Sm 15,10; 2Krl 11,14).

e) bronił Ramot w Gileadzie – po klęsce Izraelitów opisanej w 1Krl 22 ramot w Gileadzie należało do ara-mejczyków. Izraelici odzyskali więc miasto w nieznanych nam okolicznościach, a teraz muszą go bronić przed nowym atakiem króla aramu.

będą skierowane nie tylko przeciwko władcom izraelskim, ale także judzkim. W poleceniu proroka za-wiera się jedynie oświadczenie, że sam Bóg ustanawia Jehu królem. Uczeń natomiast dodaje już od siebie płomienną mowę, według której Jehu ma się stać z woli Boga narzędziem pomsty na rodzie achaba za śmierć proroków. tym samym nie tylko wykracza poza krótki i prosty rozkaz elizeusza, ale także zmienia treść wcześniejszych słów eliasza (1Krl 21,21-24), który zapowiadał co prawda zagładę domu achaba, lecz z innego powodu, jakim były odstępstwa od Boga i nakłonienie ludu do czci Baala. Z inicjatywy ucznia elizeusza polityczna władza zostaje wykorzystana w imię religii do przeprowadzenia osobistej zemsty grupy żarliwych wyznawców Boga. Jest to sprzeczne z wolą Boga.

 Jehu przejmuje władzę nad Izraelem. Swoje namaszczenie na króla przez ucznia elizeusza Jehu traktuje jako religijne uwierzytelnienie dla politycznych przedsięwzięć, mających na celu pozbawienie

rozejrzyj się za Jehu, synem Jozafata, syna nimsziego. Podejdź do niego i wywołaj go z grona jego współtowarzyszy. Potem zapro-wadź go do osobnego pomieszczenia, 3a następnie weź naczy-nie z oliwą i wylej mu ją na głowę, oświadczając: «tak mówi Pans: namaszczams cię na króla Izraelas». Zaraz potem otwórz drzwi i natychmiast uciekaj”. 4tak więc młody prorok wyru-szył do ramot w Gileadzie. 5Kiedy przybył, dowódcy wojska sie-dzieli właśnie razem. Przemówił więc: „mam do ciebie słowo, wodzu”. odezwał się Jehu: „Do kogo z nas?”. odpowiedział: „Do ciebie, wodzu”. 6Jehu wstał i wszedł do domu. on zaś wylał oliwę na jego głowę, oświadczając mu: „tak mówi Pan, Bóg Izraela: «namaszczam cię na króla nad ludem Pana, Izraelem. 7Zniszczysz dom achaba, twojego pana; w ten sposób pomszczę krews moich sług, proroków – krew wszystkich sług Pana, prze-laną przez Izebel. 8Zginie cały dom achaba: wytępię achabowi w Izraelu każdego męskiego potomka aż do ostatniego. 9Postą-pię z domem achaba podobnie jak z domem Jeroboama, syna nebata, i jak z domem Baszy, syna achiasza. 10a ciałos Izebel rozszarpią psy na polu w Jezreela i nikt jej nie pochowa»”. Zaraz potem otworzył drzwi i uciekł. 11Jehu zaś wyszedł do podwładnych swojego pana. Któryś ode-zwał się do niego: „Czy wszystko w porządku? Po co ten sza-leniecb przyszedł do ciebie?”. odpowiedział im: „Wiecie prze-cież, co to za człowiek i jakie jest jego gadanie”. 12odparli: „nie wykręcaj się! Powiedz nam!”. rzekł więc: „Dobrze, oznaj-mił mi takie słowa: «tak mówi Pan: namaszczam cię na króla Izraela»”. 13natychmiast każdy z nich zdjął swój płaszcz i rozpo-starł pod nim na samych stopniachc. Zadęli w trąby i ogłosilid: „Jehu jest królem!”.

Jehu przejmuje władzę nad Izraelem 14W ten sposób Jehu, syn Jozafata, syna nimsziego, zawiązał spi-sek przeciw Joramowi, który w tym czasie wraz z całym wojskiem izraelskim bronił ramot w Gileadziee przed Chazaelem, królem aramus. 15tymczasem król Joram wycofał się do Jezreela, aby


723

2Krl


a) bałwochwalstwo – dosł. czyny nierządne. Chodzi o kult bóstw pogańskich, który w nauczaniu prorockim porównywany był do prostytucji (np. oz 4,12; 5,4). nie można jednak wykluczyć, że w sformułowaniu tym zawie-ra się również aluzja do szeroko praktykowanej na terytorium zarządzanym przez Izebel pro-stytucji sakralnej.

b) Jebleam – dobrze ufortyfikowane miasto, położone w pobliżu jednego z południo-wych przejść prowadzących do doliny Jezreel.

c) Megiddo – ważne miasto starożytne, położone w północ-no-zachodniej Palestynie ok. 33 km na północny wschód od Hajfy, utożsamiane z dzisiej-szym tell-el-mutesellim.

władzy dynastii achaba, odpowiedzialnej za odstępstwo Izraela od Boga. Jego szaleńcza jazda na spotkanie z Joramem zdaje się odzwierciedlać żarliwego ducha, którym go natchnął młody prorok. Jehu widzi w swo-ich czynach narzędzie spełnienia proroctw wypowiedzianych przeciwko rodzinie achaba (ww. 22.25n). Zamordowanie ochozjasza, spokrewnionego z rodziną achaba, da początek przemianom także w Judzie.

wyleczyć się z ran, które mu zadali aramejczycy podczas bitwy z Chazaelem, królem aramu. Jehu zatem powiedział: „Jeśli zgadza-cie się ze mną, niech nikt nie opuszcza miasta, aby zanieść wiado-mość do Jezreel”. 16następnie Jehu wsiadł na rydwan i wyruszył do Jezreel. tam bowiem wypoczywał Joram, a ochozjasz, król Judys, również tam przybył, aby go odwiedzić. 17Kiedy strażnik stojący na wieży w Jezreel dostrzegł zbliżają-cy się oddział Jehu, zawołał: „Widzę oddział żołnierzy!”. Joram rozkazał: „Weź jeźdźca i wyślij go do nich. niech się dowie, czy wszystko w porządku”. 18Jeździec więc wyruszył im na spotka-nie i powiedział: „Król pyta, czy wszystko w porządku”. odparł mu Jehu: „a co tobie do tego? Jedź za mną!”. Strażnik zawołał: „Posłaniec przybył do nich, ale nie wraca”. 19Wysłał więc drugie-go jeźdźca. Kiedy podjechał do nich, dowiadywał się: „Król pyta, czy wszystko w porządku”. odparł Jehu: „a co tobie do tego? Jedź za mną!”. 20Znowu strażnik zawołał: „Posłaniec przybył do nich, ale nie wraca. Powożenie podobne jest do jazdy Jehu, wnuka nimsziego, gdyż jedzie jak szaleniec”. 21Wtedy Joram rozkazał: „Zaprzęgaj!”. Kiedy zaprzężono jego rydwan, Joram, król Izraelas, i ochozjasz, król Judy, każdy na swoim rydwanie wyruszyli naprzeciw Jehu. Spotkali go na polu nabota z Jezreel. 22Gdy tylko Joram zobaczył Jehu, zawołał: „Czy wszystko w porządku, Jehu?”. on zaś odparł: „Czyż może być wszyst-ko w porządku, gdy twoja matka, Izebel, uprawia bałwochwal-stwoa i mnoży czarys?”. 23Joram natychmiast zawrócił i rzucił się do ucieczki, krzycząc do ochozjasza: „Zdrada, ochozjaszu!”. 24Wtedy Jehu chwycił za łuk i trafił Jorama między ramiona. Strzała przeszyła jego serce i osunął się w swoim rydwanie. 25a Jehu rzekł do Bidkara, swojego przybocznego żołnierza: „Podnieś go i rzuć na pole nabota z Jezreel. Przypomnij sobie, jak ty i ja jechaliśmy razem za jego ojcem achabem. Wówczas to Pans ogłosił przeciw niemu taki właśnie wyrok: 26«naprawdę, wczo-raj widziałem krews nabota i krew jego synów, wyrocznia Panas, dlatego odpłacę tobie na tym polu, wyrocznia Pana». a teraz pod-nieś go i rzuć na pole, zgodnie ze słowem Pana”. 27Widząc to, ochozjasz uciekał drogą w kierunku Bet-Haggan. Jehu ruszył za nim w pościg, wołając: „Jego także zabić!”. Zranili go w jego rydwanie na drodze prowadzącej do Gur, niedaleko Jebleamb. on jednak zdołał uciec do megiddoc, ale tam zmarł. 28Jego słudzy przewieźli go do Jerozolimys i pochowali w jego grobie,


7242. Królewska 9,29 – 10,5


b) pomalowała sobie oczy, upiększyła włosy – Izebel nie stara się przypodobać Jehu, ale chce umierać jako królowa.

c) okno – chodzi o rodzaj balko-nu, na który wychodzili władcy, chcąc pokazać się swoim podda-nym.

d) Zimri – imię dowódcy z cza-sów Baszy, króla Izraela, który po zamordowaniu swojego pana ogłosił się królem. Pano-wał jednak tylko siedem dni, ponieważ zginął w płomieniach podpalonego przez siebie pała-cu królewskiego podczas ataku omriego (1Krl 16,9-18). Jego imię stało się przysłowiowym wyrażeniem, wskazującym na krótkotrwałość rządów i gwał-towną śmierć. I w tym właśnie sensie użyła tego imienia Izebel w odniesieniu do Jehu.

e) Dla Żydów brak pochówku oznaczał wielką hańbę i był większym nieszczęściem niż sama śmierć.

f) Tiszbe – zob. 2Krl 1,3+.

g) liczba siedemdziesiąt wska-zuje na ogół potomków (np. rdz 46,27; Sdz 8,30). tutaj liczba ta obejmuje synów i wnuków achaba, przede wszystkim synów Jorama.

 Śmierć Izebel. Jehu przybywa do Jezreel jako nowy król. Jego autorytetu nie uznaje jednak Izebel. Sądziła ona, że jako królowa matka zachowa swoją władzę, a panowanie Jehu będzie równie krótkie co Zimriego (1Krl 16,15-20). Po drastycznej śmierci zadanej Izebel Jehu znów swoje polityczne działania, ma-jące doprowadzić go do objęcia tronu Izraela, motywuje odwołaniem się do słów proroka (1Krl 21,23).

 Zagłada rodziny Achaba. Jehu w swoim motywowanym pobudkami religijnymi zapale zniszczenia rodziny achaba posuwa się bardzo daleko. Zabija nie tylko wszystkich jego synów i pozostałych członków rodziny, ale także urzędników, przyjaciół i kapłanów z nią związanych (w. 11). te wszystkie polityczne zabójstwa usiłuje uzasadnić, powołując się na proroctwo eliasza, którego zakres samowolnie rozszerza. Ukrywa w ten sposób swój własny polityczny interes, którym jest zapoczątkowanie nowej dynastii. Będzie ona mogła trwać pod warunkiem, że zabraknie innych pretendentów do jego tronu.

u boku przodków, w mieście Dawidaa. 29W jedenastym roku rzą-dów Jorama, syna achaba, ochozjasz został królem Judy.

Śmierć Izebel 30Jehu przybył do Jezreel. Kiedy Izebel dowiedziała się o tym, pomalowała sobie oczy, upiększyła włosyb i patrzyła przez oknoc. 31Jehu właśnie wjeżdżał do bramy, kiedy zawołała: „Czy wszystko w porządku, Zimrid, zabójco swojego pana?”. 32on zaś spojrzał w górę, w stronę okna i krzyknął: „Kto jest za mną? Kto?”. Wychylili się ku niemu dwaj albo trzej eunuchowie. 33rozkazał więc: „Zrzućcie ją!”. Wyrzucili ją, a jej krews obry-zgała mur i konie, które ją stratowały. 34Kiedy Jehu już zjadł i napił się, rozkazał: „Zajmijcie się tą przeklętą i pochowajcie ją, gdyż jest córką królae”. 35Poszli więc pochować ją, ale zna-leźli po niej tylko czaszkę, stopy i dłonie. 36Wrócili i powiedzieli mu o tym. on zaś odparł: „takie właśnie było słowo Panas, które wypowiedział przez swojego sługę, eliasza z tiszbef: «na polu w Jezreel psy będą żarły ciałos Izebel. 37trup Izebel będzie jak gnój leżący na polu w Jezreel, tak że nikt nie zdoła powie-dzieć: to jest Izebel»”.

Zagłada rodziny Achaba

101W Samariis pozostało siedemdziesięciu synów achabag. Jehu napisał listy i wysłał je do Samarii: do zarządzających

miastem, do starszych i wychowawców dzieci achaba. miały one taką treść: 2„Gdy tylko dojdzie do was ten list – są przecież z wami synowie waszego pana, macie również rydwany, konie oraz miasto obwarowane i uzbrojone – 3wybierzcie z synów waszego pana tego, który jest najbardziej odpowiedni, i posadź-cie go na tronie jego ojca, a potem walczcie o dom waszego pana”. 4W wielkim przerażeniu zastanawiali się: „Jeśli dwaj kró-lowie mu się nie oparli, to jak my możemy się przeciwstawić?”. 5Dlatego też zarządcy pałacu i miasta oraz starsi i wychowaw-cy polecili przekazać Jehu: „Jesteśmy twoimi sługami i wszyst-ko, co nam każesz, wykonamy. nikogo nie ustanowimy królem.


725

2Krl


a) Jezreel – zob. 2Krl 8,29+.

 Zagłada czcicieli Baala. Znajdując sprzymierzeńca w osobie Jonadaba, równie żarliwego wyznawcy Boga (2Krl 10,15n; Jr 35), Jehu podstępem zgładził wszystkich czcicieli Baala, a jego świątynię i posąg zburzył. Wykorzenienie kultu Baala, dokonane kosztem tylu ofiar ludzkich, nie poprawiło jednak znacząco sytuacji religijnej w Izraelu. Grzech niewierności jedynemu Bogu dalej był czymś powszechnym.

rób, co uważasz za właściwe!”. 6on zaś napisał do nich drugi list: „Jeśli jesteście po mojej stronie, gotowi mnie posłuchać, weź-cie głowy synów waszego pana i jutro o tej porze przyjdźcie do mnie, do Jezreela”. Synów królewskich, których było siedemdziesięciu, wychowy-wali bardzo poważani obywatele miasta. 7Kiedy więc doszedł do nich ten list, wzięli synów królewskich i wymordowali wszyst-kich siedemdziesięciu, a głowy ich zebrali w kosze i wysłali do Jehu, do Jezreel. 8Gdy przybył posłaniec i oznajmił mu: „Przyniesiono głowy synów królewskich”, rozkazał: „Ułóżcie je w dwa stosy u wejścia do bramy i pozostawcie je aż do rana”. 9rano wyszedł, stanął w bramie i przemówił do całego ludu: „Wy jesteście z pewnością bez winy, bo to ja przecież uknułem spisek przeciw memu panu i zabiłem go, lecz kto zabił tych wszystkich? 10Wiedzcie zatem, że żadne słowo Panas, które Pan wyrzekł prze-ciw domowi achaba, nie pozostanie daremne, lecz Pan wypeł-nił to, co zapowiedział przez sługę swojego eliasza”. 11Wtedy to Jehu pozabijał wszystkich pozostałych z domu achaba w Jezreel: wszystkich zajmujących wysokie stanowiska, jego bliskich przy-jaciół i kapłanów – nikogo nie pozostawił przy życiu. 12Potem postanowił udać się do Samarii. Po drodze, niedaleko Szałasów Pasterskich, 13spotkał braci ochozjasza, króla judzkiego, i zapytał ich: „Kim jesteście?”. odpowiedzieli: „Jesteśmy braćmi ochozjasza i idziemy pozdrowić synów króla i królowej matki”. 14Wtedy rozkazał: „Bierzcie ich żywcem!”. Schwycili ich żywcem, a potem zamordowali przy studni w Szałasach Pasterskich – czter-dziestu dwóch mężczyzn. Żaden z nich nie ocalał. 15Kiedy wyru-szył stamtąd, spotkał Jonadaba, syna rekaba, wychodzącego mu na spotkanie. Pozdrowił go, pytając: „Czy jesteś mi oddany tak, jak ja jestem oddany tobie?”. „Jestem” – odparł Jonadab. „Jeśli tak, to podaj mi rękę”. Podał mu rękę, a on pomógł mu wsiąść do swoje-go rydwanu. 16Powiedział mu wtedy: „Chodź ze mną, a zobaczysz, jak jestem oddany Panu”. Kazał mu więc jechać ze sobą w jego rydwanie. 17Kiedy przybył do Samarii, pozabijał wszystkich pozo-stałych z domu achaba w Samarii. Zniszczył więc dom achaba zgodnie ze słowem, które Pan wypowiedział do eliasza.

Zagłada czcicieli Baala 18Wówczas Jehu zgromadził cały lud i przemówił: „achab mało czcił Baalas, Jehu będzie czcił go bardziej. 19a teraz zwołajcie do


7262. Królewska 10,20-32

a) świątynia Baala – zbudowa-na przez achaba (1Krl 16,32).

b) Wydaj szaty – zwyczaj zakładania szat przeznaczonych wyłącznie do czynności litur-gicznych był czymś powszech-nym na Bliskim Wschodzie i stosowanym tak przez Izraelitów (np. rdz 35,2), jak i pogan. nakazując czcicielom Baala włożyć odświętne ubra-nia, Jehu ułatwia także zadanie swoim żołnierzom, którzy w ten sposób łatwiej mogli rozpoznać swoje ofiary i zapobiec próbom ewentualnych ucieczek z miej-sca zbrodni.

c) grzechy Jeroboama – zob. 2Krl 3,3+.

d) Pan przemówił do Jehu – prawdopodobnie przez proroka.

 Jehu królem Izraela. trudno jednoznacznie ocenić dokonania Jehu. Bóg akceptuje postawę króla, mówiąc, że postąpił dobrze, realizując Jego wolę względem rodziny achaba (w. 30), ale zabrakło mu konsekwencji w uległości woli Bożej i stosował się do niej wybiórczo, według swojego uznania. Jego działania, choć zaowocowały usunięciem kultu Baala, były bardziej politycznym przewrotem niż religijną reformą. Zależało mu przede wszystkim na realizacji własnych ambicji politycznych, a zaangażowanie się w sprawy religijne miało służyć jedynie uzyskaniu absolutnej władzy w Izraelu. Krwawych rządów Jehu nie można oceniać w perspektywie mentalności ewangelicznej, ale należy je widzieć w kontekście ówczesnych zwyczajów, według których każdy, kto wstępował na tron, miał prawo zabić każdego, nawet tylko potencjalnego konkurenta. Czyny Jehu zostały jednak później wyraźnie potępione przez proroka ozeasza, który zapowiada słuszną karę Boga za to, co zrobił Jehu (oz 1,4n).

mnie wszystkich prorokóws Baala, jego sługi i kapłanów. niech nie zabraknie żadnego z nich. Zamierzam bowiem złożyć Baalowi wielką ofiaręs. Ktokolwiek nie będzie obecny, straci życie”. Jehu uciekł się do podstępu wobec sług Baala, aby ich wytracić. 20Jehu więc polecił: „Urządźcie uroczyste święto ku czci Baala”. Kiedy święto przygotowano, 21Jehu ogłosił je w całym Izraelus. Przybyli na nie wszyscy słudzy Baala. nie było takiego, który by nie przyszedł. Weszli do świątyni Baalaa, która wypełniła się aż po brzegi. 22Strażnikowi szatni rozkazał: „Wydaj szatyb wszystkim sługom Baala”. Wydał je. 23Kiedy Jehu wszedł wraz z Jonadabem, synem rekaba, do świątyni Baala, powiedział do sług Baala: „rozejrzyjcie się dokładnie, czy nie ma tutaj z wami któregoś ze sług Panas, a są tylko sami słudzy Baala?”. 24następnie podeszli, aby złożyć ofiary i całopalenias. Jehu zaś postawił na zewnątrz osiemdziesięciu swoich ludzi, którym wydał rozkaz: „Ktokolwiek pozwoli uciec któremuś z tych ludzi, których ja wydaję w wasze ręce, zapłaci swoim życiem za jego życie!”. 25Kiedy Jehu zakoń-czył obrzęd składania ofiary całopalnej, rozkazał straży przybocz-nej i oficerom: „Wejdźcie i zabijcie ich. niech żaden z nich się nie wymknie!”. Wycięli ich mieczem, wyrzucając na zewnątrz. Potem przeszli do sanktuarium świątyni Baala. 26Wynieśli z niego stelęs świątyni Baala i spalili ją. 27Potłukli również posąg same-go Baala, a świątynię zburzyli, zamieniając ją w śmietnik, który jest aż do dnia dzisiejszego. 28tak więc Jehu wykorzenił Baala z Izraela. 29nie odwrócił się jednak od grzechóws Jeroboamac, syna nebata, który nakłonił Izraelitów do zła przez oddawanie czci złotym cielcom w Betels i Dans.

Jehu królem Izraela 30Pans przemówił do Jehud: „Ponieważ postąpiłeś dobrze, wyko-nując to, co uważam za słuszne, i spełniłeś wszystkie moje zamiary względem domu achaba, to twoi synowie do czwarte-go pokolenia będą zasiadać na tronie Izraelas”. 31ale Jehu nie sta-rał się z całego sercas postępować zgodnie z pouczeniem Pana, Boga Izraela. nie odwrócił się bowiem od grzechóws Jeroboamac, do których nakłonił on Izraelitów. 32W tym właśnie czasie Pan


727

2Krl

2. Królewska 10,33 – 11,9

a) zmniejszać terytorium Izraela – utrata wszystkich niemal posiadłości Izraela w Zajordaniu była karą za bałwochwalczy kult sprawowany w Betel i Dan.

b) ziemia Gileadu – region położony w Zajordaniu (dzisiej-sza Jordania), który rozciąga się pomiędzy rzekami arnon i Jar-muk, od Baszanu do moabu.

c) Aroer – miasto w południo-wej Judzie, dzisiejsze Chirbet arara.

d) Arnon – rzeka wpadająca do morza martwego mniej wię-cej w połowie jego zachodnie-go brzegu. Jej głęboki wąwóz utrudniał podróż przez Zajor-danie w kierunku północ-połu-dnie.

e) Baszan – żyzny płaskowyż położony w południowej Syrii, rozciągający się od potoku Jam-ruk do wzgórz Gileadu.

f) ukryła… w pokoju sypialnym – pokój ten znajdował się w kompleksie pomieszczeń, które przy świątyni miał do dyspozycji najwyższy kapłan. Joszeba mogła ukryć tam Joasza, ponieważ sama była żoną naj-wyższego kapłana Jojady (2Krn 22,11).

g) Jojada – tutaj nazywany kapłanem, ale w rzeczywistości pełnił on funkcję najwyższego kapłana w świątyni jerozolim-skiej (2Krl 12,8).

h) Karyjczycy – najemni-cy wywodzący się z regionu Karii, położonego w połu-dniowo-zachodniej części azji mniejszej, na wybrzeżu morza egejskiego.

 Rządy Atalii w Judzie. Zupełnie inaczej niż w Izraelu przebiegają wydarzenia w królestwie judzkim. atalia, wnuczka omriego, odgrywa tam podwójną rolę. należąc do domu achaba, jest krzewicielką kultu Baala w Judzie, podobnie jak Izebel w Izraelu. atalia zamierza zgładzić potomstwo swojego syna, aby sama mogła objąć władzę. W swoim działaniu zachowuje się w taki sam sposób jak Jehu. nie udaje się jej jednak doprowadzić swojego planu do końca, bo najmłodszy syn królewski, Joasz, zostaje ocalony przez siostrę zmarłego króla. Zmiana władzy w Judzie znacząco różni się od krwawego zamachu stanu, jaki miał miejsce w Izraelu. Dokonuje się ona z inicjatywy kapłana Jojady, w oparciu o dokument wzywający do odnowienia przymierza z Bogiem (w. 12). Jedyną ofiarą tego przewrotu jest królowa atalia. także zburzenie świątyni Baala nie pociągnęło za sobą masowej zbrodni na jego czcicielach. Życie stracił tylko jeden kapłan. Skutkiem poczynań Jehu było odrzucenie pokoju i ciągła walka. owocem przemian w Judzie stały się pokój i radość całego ludu (w. 20).

zaczął zmniejszać terytorium Izraelaa. Chazael pokonał Izraelitów na całym ich obszarze: 33od Jordanus na wschód – całą ziemię Gileadub, Gadytów, rubenitów i manassytów, począwszy od aroeruc nad potokiem arnond, to jest w całości Gilead i Baszane. 34Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Jehu obejmu-jące wszystkie jego osiągnięcia i dokonania, są opisane w kro-nikach królów Izraela. 35Jehu spoczął przy swoich przodkach i został pochowany w Samariis, a jego syn, Joachaz, został po nim królem. 36Jehu panował nad Izraelem w Samarii przez dwa-dzieścia osiem lat.

Rządy Atalii w Judzie

111Kiedy atalia, matka ochozjasza, dowiedziała się, że jej syn nie żyje, postanowiła zgładzić całe potomstwo królew-

skie. 2ale Joszeba, córka króla Jorama, siostra ochozjasza, wykra-dła Joasza, syna ochozjasza, spośród mordowanych synów kró-lewskich. następnie ukryła go wraz z jego niańką przed atalią w pokoju sypialnymf. W ten sposób nie został zabity. 3Przez sześć lat ukrywał się z nią w domus Panas, gdy tymczasem atalia rzą-dziła krajem. 4W siódmym roku Jojadag polecił sprowadzić dowódców oddzia-łów, złożonych z Karyjczykówh oraz straży przybocznej. Kiedy przybyli do niego do domu Pana, zawarł z nimi układ. a potem, gdy złożyli przysięgę w domu Pana, pokazał im syna królewskie-go. 5następnie rozkazał im: „tak macie postąpić: Jedna trzecia waszych oddziałów, pełniących służbę w szabats, stanie na stra-ży pałacu królewskiego. 6Jedna trzecia strzec będzie Bramy Sur, a jedna trzecia stanie przy bramie za strażą. Będziecie pilnować pałacu ze wszystkich stron. 7natomiast dwa oddziały tych spo-śród was, którzy są wolni od służby w szabat, będą pełnić straż w domu Pana, przy królu. 8Stańcie wokół króla, każdy z bronią w ręku! Ktokolwiek będzie próbował zbliżyć się do szeregów, niech zginie! nie odstępujcie króla nawet na krok!”. 9Dowódcy oddziałów spełnili dokładnie rozkazy kapłana Jojady. Każdy wziął swoich ludzi, zarówno tych, którzy pełnili służbę


7282. Królewska 11,10 – 12,3

a) włócznie i tarcze króla Dawida – broń, którą Dawid ode-brał Filistynom i zdeponował w Jerozolimie (2Sm 8,7).

b) rozdarła swoje szaty – zob. 2Krl 5,7+.

c) Brama Straży – bezpośred-nio łączyła świątynię i pałac królewski.

 Joasz królem Judy. opis panowania Joasza odsłania prawdziwy cel politycznych przemian, jakie rozpoczęły się po obaleniu rządów atalii. Celem nadrzędnym była przede wszystkim reforma religijna, koncentrująca się na naprawie świątyni jerozolimskiej i na odnowie kultu Boga Izraela. Początkowo jej głównym inicjatorem i wykonawcą był kapłan Jojada, ale później, po osiągnięciu pełnoletniości, włączył się w nią również sam król. I choć reforma przyniosła połowiczny sukces, gdyż lud w dalszym ciągu składał ofiary na wzniesieniach kultycznych, a konieczność złożenia okupu dla Chazaela, króla aramu, opróżniła skarbiec świątynny i królewski, to jednak stanowiła zapowiedź kolejnych reform, których ukoronowaniem stały się przemiany podjęte przez króla Jozjasza.

w szabat, jak i wolnych od służby, i przyszli do kapłana Jojady. 10Kapłan wydał dowódcom oddziałów włócznie i tarcze króla Dawidaa, znajdujące się w domu Pana. 11Straże z bronią w ręku ustawiły się od południowego narożnika domu aż do północne-go, przed ołtarzems i przed domem, oraz wokół króla. 12następnie wyprowadził on syna królewskiego, nałożył mu diadem i wrę-czył dokument przymierzas. Potem namaścił go i ogłosił królem. Wtedy zaczęto klaskać i wołać: „niech żyje król!”. 13Kiedy atalia usłyszała okrzyki straży i ludu, wyszła do ludu zgromadzonego w domu Pana. 14Wtedy zobaczyła króla stojącego zgodnie ze zwyczajem przy kolumnie, otoczonego przez dowód-ców i trębaczy, oraz cały lud kraju, rozradowany i dmący w trąby. atalia rozdarła swoje szatyb i zawołała: „Zdrada! Zdrada!”. 15Wtedy kapłan Jojada wydał rozkaz setnikom stojącym na czele wojska: „Wyprowadźcie ją z tego domu, poza szeregi. Każdy, kto pójdzie za nią, niech zginie od miecza!”. I kapłan dodał jeszcze: „nie powinna ginąć w domu Pana”. 16Pochwycono ją więc, gdy doszła do drogi, którą konie wjeżdżają do pałacu, i tam została zabita. 17Jojada natomiast zawarł przymierze między Panem a królem i ludem, że będą ludem Pana, oraz przymierze pomiędzy kró-lem a ludem. 18Wtedy cały lud kraju udał się do świątyni Baalas i zburzył ją. rozwalono doszczętnie także jej ołtarze i posągi, a mattana, kapłana Baala, zabito przed ołtarzami. Kapłan Jojada ustanowił straż nad domem Pana, 19a następnie wziął dowódców oddziałów złożonych z Karyjczyków oraz straż przyboczną i wraz z całym ludem kraju przeprowadzili króla z domu Pana przez Bramę Strażyc do pałacu królewskiego. W ten sposób zasiadł on na tronie królewskim. 20Cały lud kraju przeży-wał radość, a w mieście panował spokój, gdyż atalię zabito mie-czem w pałacu królewskim.

Joasz królem Judy

121Joasz miał siedem lat, gdy został królem. 2rozpoczął swoje panowanie w siedemnastym roku rządów Jehu

i czterdzieści lat panował w Jerozolimies. Jego matka miała na imię Sibia i pochodziła z Beer-Szebys. 3Joasz czynił to, co podo-bało się Panus, przez cały ten czas, w którym kapłan Jojada


729

2Krl


a) autor 1Krl nic nie mówi o grzechu niewierności, jakiego dopuścił się Joasz po śmierci kapłana Jojady (2Krn 24,2.17n).

b) Kapłani rezygnują z oso-bistej odpowiedzialności za naprawę świątyni i powierzają to zadanie wykwalifikowanym robotnikom, którym przekazy-wane teraz też będą wszystkie pieniądze zbierane w świątyni na ten cel.

c) Gat – miasto położone ok. 45 km na południowy zachód od Jerozolimy, jedno z wiel-kich miast tzw. pentapolu filistyńskiego (2Krl 1,2+).

udzielał mu wskazóweka. 4Jednak wzniesienia kultycznes nie zostały usunięte, a lud w dalszym ciągu składał na nich ofia-rys i palił kadzidło. 5Joasz wydał również polecenie kapłanom: „Wszystkie ofiarys pie-niężne składane w domus Pana: pieniądze pochodzące z podat-ku świątynnego, od wypełniających śluby oraz ofiary dobro-wolne przynoszone do domu Pana 6niech będą zebrane przez kapłanów od darczyńców i przeznaczone na naprawę wszyst-kich uszkodzeń tego domu. 7ale jeszcze w dwudziestym trzecim roku panowania Joasza kapłani nie wykonali naprawy domu. 8Król Joasz wezwał zatem kapłana Jojadę i pozostałych kapła-nów i zapytał ich: „Dlaczego wciąż jeszcze nie prowadzicie prac nad naprawą domu? Przestańcie brać pieniądze od darczyńców, chyba że przekażecie je na naprawę domu”. 9Kapłani zgodzili się więc, że nie będą brać pieniędzy od ludzi i nie będą sami naprawiać domub. 10Wtedy kapłan Jojada wziął skrzynię, na wieku wywiercił otwór i postawił ją obok ołtarzas, po prawej stronie wejścia do domu Pana. Kapłani pilnujący wejścia wrzucali do niej wszystkie pie-niądze przynoszone do domu Pana. 11Kiedy widzieli, że skar-bona jest pełna, przychodził pisarz i najwyższy kapłans, liczyli pieniądze przyniesione do domu Pana i zsypywali je do toreb. 12Przeliczone pieniądze przekazywano kierownikom, nadzoru-jącym prace w domu Pana. opłacano z nich stolarzy i robotni-ków pracujących przy domu Pana 13oraz murarzy i kamieniarzy. Dokonywano z nich także zakupu drewna i ociosanych kamie-ni, potrzebnych do naprawy domu Pana oraz pokrywano z nich wszystkie inne wydatki związane z jego naprawą. 14monet przy-noszonych do domu Pana nie przeznaczano do wyrobu naczyń srebrnych, szczypiec do lamp, kropielnic lub trąb ani żadnych innych przedmiotów złotych i srebrnych używanych w domu Pana. 15Wydawano je tylko na robotników pracujących przy naprawie domu Pana. 16nie rozliczano ludzi, którym przekazy-wano pieniądze na opłacanie robotników, gdyż postępowali oni uczciwie. 17natomiast pieniądze, które były ofiarowane przy skła-daniu ofiars wynagradzających i ofiar przebłagalnych, nie wpły-wały do domu Pana, lecz należały do kapłanów. 18Wówczas Chazael, król aramus, wyruszył na wyprawę przeciw Gatc. Po jego zdobyciu udał się dalej z zamiarem zaatakowania Jerozolimy. 19Joasz, król Judys, zabrał więc wszystkie przedmio-ty święte, ofiarowane przez królów judzkich: Jozafata, Jorama i ochozjasza, jego przodków, łącznie z własnymi darami, oraz całe złoto, które znalazł w skarbcach domu Pana i w pałacu kró-lewskim, i posłał je Chazaelowi, królowi aramu, który wyco-fał się z Jerozolimy.


7302. Królewska 12,21 – 13,11

a) BetMillo – prawdopodobnie chodzi o istniejące w Jerozoli-mie millo, czyli nasyp ziemny, rodzaj konstrukcji, podwyższe-nia uzyskiwanego przez budo-wanie sztucznego nasypu, na którym stawiano budynek albo nawet część miasta. Badania archeologiczne potwierdzają, że wzgórze jerozolimskie, które było zbyt małe dla potrzeb roz-rastającego się miasta, zostało sztucznie powiększone.



d) wybawca – prawdopodob-nie chodzi o króla asyryjskiego adadnirariego III, który pano-wał w latach 809-782 przed Chr. Pokonał on w 802 r. przed Chr. aramejczyków i nałożył na nich ogromną kontrybucję, co na jakiś czas zatrzymało ich eks-pansję na Bliskim Wschodzie.

 Joachaz królem Izraela. okres rządów Joachaza w Izraelu charakteryzuje się brakiem wierności jedy-nemu Bogu, czego przejawem była praktyka bałwochwalczych kultów. to sprowadziło na Izraela surową karę Bożą, jaką była zależność od aramejczyków. Widząc żal króla, Bóg lituje się nad Izraelem i daje mu wybawcę. tym razem nie jest nim prorok, ale król asyrii. Izrael uwolnia się od tyranii aramejczyków, ale musi płacić kontrybucję asyryjczykom, o czym autor nie wspomina, gdyż w wydarzeniu tym widzi łaskę, jaką Bóg daje Izraelowi. W ten sposób chce pokazać, że Bóg jest Panem historii, że obszar Jego działania nie ogranicza się do Izraela i że w realizacji swojej woli posługuje się on także poganami.

20Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Joasza obej-mujące wszystko, czego dokonał, są opisane w kronikach kró-lów Judy. 21Jego słudzy uknuli spisek przeciw niemu i zamordo-wali go w Bet-milloa, na drodze schodzącej do Silla. 22Jozabad, syn Szimeata, i Jehozabad, syn Szomera, byli właśnie tymi słu-gami, którzy go zabili. Joasz został pochowany obok swoich przodków, w mieście Dawidab, a jego syn, amazjasz, został po nim królem.

Joachaz królem Izraela

131W dwudziestym trzecim roku rządów Joasza, syna ochozjasza, króla Judys, Joachaz, syn Jehu, został królem

Izraelas. Panował on w Samariis przez siedemnaście lat. 2Czynił to, co nie podobało się Panus, popełniał grzechys Jeroboamac, syna nebata, do których nakłonił on Izraelitów, i nie odstąpił od nich. 3Pan bardzo rozgniewał się na Izraela i oddał go na długi czas pod panowanie Chazaela, króla aramus, i jego syna, Ben-Hadada. 4Wtedy Joachaz błagał Pana, a Pan go wysłuchał. Widział bowiem ucisk Izraela, uciemiężonego przez króla aramu. 5Pan dał więc Izraelowi wybawcęd, który wyzwolił go spod władzy aramu. Dzięki temu Izraelici żyli znowu jak dawniej w pokojus. 6nie odwrócili się jednak od grzechów domu Jeroboama, do których nakłonił on Izraelitów, i naśladowali je. W Samarii stała nawet aszeras. 7Dlatego też nie pozostało Joachazowi więcej żołnierzy niż pięćdziesięciu jeźdźców, dziesięć rydwanów i dziesięć tysięcy pieszych, gdyż resztę król aramu zniszczył i starł na proch. 8Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Joachaza, obej-mujące wszystkie jego osiągnięcia i dokonania, są opisane w kro-nikach królów Izraela. 9Joachaz spoczął przy swoich przod-kach i został pochowany w Samarii, a jego syn Joasz został po nim królem.

Joasz królem Izraela 10W trzydziestym siódmym roku rządów Joasza, króla Judys, Joasz, syn Joachaza, został królem Izraelas. Panował on w Samariis przez szesnaście lat. 11Czynił to, co nie podobało się Panus. nie odwró-cił się od żadnego z grzechóws Jeroboamac, syna nebata, do któ-rych nakłonił on Izraelitów, i naśladował je.


731

2Krl


a) Ty jesteś rydwanem… jeźdźcem – zob. 2Krl 2,12+.

b) Afek – miejscowość leżąca na wschód od Jafy, położona przy drodze prowadzącej z Izra-ela do Damaszku.

c) człowiek Boży – zob. 2Krl 1,9+.

d) Chodzi o niektóre miasta położone w Zajordaniu. Całe terytorium Zajordania odzy-skał dopiero Jeroboam II (2Krl 14,14,25-28).

 Śmierć Elizeusza. ostatnie chwile życia elizeusza przypadają na okres panowania Joasza, trzeciego króla z dynastii zapoczątkowanej przez Jehu. Dwie symboliczne czynności podjęte przez króla z pole-cenia umierającego elizeusza zapowiadają zwycięstwo Izraela nad aramejczykami. Bóg objawia przez proroka, że zwycięstwo to nie będzie jeszcze pełne i ostateczne. moc elizeusza działa nawet po jego śmierci (w. 21). Dzieje się tak dlatego, że jej źródłem jest miłosierdzie Boga i wierność przysiędze, którą złożył on patriarchom.

12Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Joasza obej-mujące wszystkie jego osiągnięcia i dokonania, a także wojnę, którą prowadził z amazjaszem, królem Judy, są opisane w kro-nikach królów Izraela. 13Joasz spoczął przy swoich przodkach, a Jeroboam zasiadł po nim na tronie. Joasz został pochowany w Samarii razem z królami Izraela.

Śmierć Elizeusza 14elizeusz rozchorował się poważnie i był bliski śmierci. Wówczas przybył do niego Joasz, król Izraelas, i płacząc nad nim, wołał: „ojcze mój! ojcze mój! ty jesteś rydwanem Izraela i jego jeźdź-cema!”. 15elizeusz odezwał się do niego: „Weź łuk i strzały”. Kiedy król izraelski wypełnił to polecenie, biorąc łuk i strzały, 16elizeusz rzekł ponownie do niego: „naciągnij łuk”. a wtedy elizeusz nało-żył swoje ręce na ręce króla 17i powiedział: „otwórz okno wycho-dzące na wschód”. a gdy otworzył, elizeusz rozkazał: „Strzelaj!”. Kiedy zaś wypuścił strzałę, zawołał: „Strzała zwycięstwa Panas! Strzała zwycięstwa nad aramems! Pobijesz doszczętnie aram w afekb!”. 18następnie polecił: „Weź strzały”. a kiedy król izra-elski wziął je, rozkazał mu: „Uderz o ziemię!”. Uderzył trzy razy i przestał. 19rozgniewał się na niego człowiek Bożyc: „Powinieneś uderzyć pięć albo sześć razy, wtedy rozbiłbyś aram doszczętnie, a tak pokonasz aramejczyków tylko trzy razy”. 20Potem elizeusz umarł i został pochowany. Każdego roku bandy moabitóws napadały na kraj. 21Gdy pewne-go razu ludzie grzebiący człowieka spostrzegli jeden z ich oddzia-łów, wrzucili jego ciałos do grobu elizeusza i uciekli. Kiedy ciało dotknęło kości elizeusza, człowiek ów ożył i stanął na nogi. 22Chazael, król aramu, uciskał Izraelitów przez cały okres pano-wania Joachaza. 23Pan jednak był dla nich łaskawy i miłosier-nys. Ze względu na swoje przymierzes z abrahamem, Izaakiem i Jakubem litował się nad nimi i aż dotąd nie chciał ich wytracić i odrzucić od siebie. 24Kiedy więc umarł Chazael, król aramu, a po nim zaczął panować jego syn, Ben-Hadad, 25Joasz z powro-tem odebrał z rąk Ben-Hadada, syna Chazaela, te miasta, które podczas wojny utracił jego ojciec, Joachaz. Joaszowi udało się trzy razy pokonać Ben-Hadada i w ten sposób odzyskać mia-sta izraelskied.


7322. Królewska 14,1-14

a) Dolina Soli – dolina poło-żona na terytorium edomu, w pobliżu południowego krańca morza martwego.

b) Oset… przesłał cedrowi – personifikacja roślin była typowa dla opowiadanych w starożytności bajek. Podob-na bajka znalazła się Księdze Sędziów (Sdz 9,8-15). Wypo-wiedź króla Joasza ukazuje jego pewność siebie i pogardę, jaką żywił dla przeciwnika.

c) BetSzemesz – miejscowość położona w Judzie ok. 34 km na zachód od Jerozolimy, w odle-głości ok. 25 km na wschód od rama, w pobliżu północnej gra-nicy Królestwa Południowego.

d) Według 2Krn 25,14-20 klę-ska ta była karą Bożą za bałwo-chwalczy kult oddawany przez mieszkańców Judy bóstwom edomickim.

e) czterysta łokci – ok. 180-200 metrów. Łokieć – zob. Słownik.

 Amazjasz królem Judy. okazałe zwycięstwo króla Judy amazjasza nad edomem sprawiło, że poczuł się on bardzo pewnie i dążył do wzmocnienia pozycji swojego państwa. Przede wszystkim chciał się całkowicie uniezależnić od Izraela i dlatego wszczął bratobójczą wojnę. Król błędnie jednak ocenił swoje możliwości, ponadto, wiedziony pychą, przestał liczyć się z Bogiem i dlatego podjęte przez niego działania zakończyły się klęską.

Historia obydwu królestw do upadku Samarii

Amazjasz królem Judy

141W drugim roku rządów Joasza, syna Joachaza, króla Izraelas, amazjasz, syn Joasza, został królem Judys. 2miał

dwadzieścia pięć lat, kiedy wstąpił na tron i przez dwadzieścia dziewięć lat panował w Jerozolimies. Jego matka miała na imię Joaddan i pochodziła z Jerozolimy. 3Czynił to, co podobało się Panus, nie tak jednak jak jego praojciec, Dawid. We wszystkim naśladował on raczej swojego ojca, Joasza. 4Wzniesienia kultycz-nes nie zostały jednak usunięte, a lud w dalszym ciągu składał na nich ofiarys i palił kadzidło. 5Skoro tylko umocnił w swoim ręku władzę królewską, skazał na śmierć tych dworzan, którzy zamordowali króla, jego ojca. 6nie zabił jednak synów zabójców, zgodnie z przykazaniems Pana, zapisanym w księdze Prawas mojżesza: Ojcowie nie poniosą śmierci za winy swoich dzieci ani dzieci za winy swoich ojców. Każdy umrze za swój własny grzech. 7to on właśnie pokonał dziesięć tysięcy edomitóws w Dolinie Solia i w wyniku walk zdobył Selę, nadając jej nazwę Jokteel, którą nosi ona aż do dnia dzisiejszego. 8Wtedy amazjasz wysłał posłów do króla izraelskiego, Joasza, syna Joachaza, a wnuka Jehu, przez których oświadczył: „Stań do walki! Zmierzmy się ze sobą!”. 9Joasz, król Izraela dał amazjaszowi, królowi Judy, następującą odpowiedź: „oset rosną-cy w libanie przesłał cedrowib libańskiemu prośbę: «Daj swoją córkę mojemu synowi za żonę». lecz dzikie zwierzę biegło przez liban i podeptało oset. 10rozbiłeś doszczętnie edom i to uderzyło ci do głowy. Ciesz się swoją sławą, lecz pozostań w domu. Dlaczego prowokujesz nieszczęście i narażasz się na upadek ty sam i Juda wraz z tobą?”. 11ale amazjasz nie posłuchał. Wyruszył więc Joasz, król Izraela, i doszło między nim a amazjaszem, królem Judy, do bezpośredniego starcia w Bet-Szemeszc, na terenie Judy. 12Wojsko judzkie zostało rozgromione przez Izraelitów i każdy z żołnierzy amazjasza uciekł do swojego domud. 13natomiast amazjasz, król Judy, syn Joasza, wnuk ochozjasza, wpadł w Bet-Szemesz w ręce Joasza, króla izraelskiego, który dotarł do Jerozolimy i zburzył część jej murów, od Bramy efraima aż do Bramy narożnikowej, na długości czterystu łokcie. 14Zabrał całe


733

2Krl


a) Lakisz – drugie co do ważności miasto judzkie. Jego nazwa pojawia się w pisanych pismem klinowym listach faraona amenhotepa (XIV w. przed Chr.). lakisz położone jest ok. 40 km na południowy zachód od Jerozolimy i 24 km na zachód od Hebronu. Utoż-samia się je z dzisiejszym tel ed-Duweir.


c) Elat – dzisiejsze aqabah, ważne miasto portowe położone nad zatoką akaba. niektórzy utożsamiają je z esjon-Geber.

d) grzechy Jeroboama – zob. 2Krl 3,3+.

e) LeboChamat – miasto (obec-ne lewa w Syrii) leżące na południe od Chamat (obecne Hama w Syrii, zob. 2Krl 14,28+) i będące pod jego jurysdykcją. nazwa LeboChamat oznacza ‘Wejście do Chamat’. miasto to wyznaczało północną grani-cę terytorium Izraela (np. lb 13,21; Joz 13,5; Sdz 3,3).

f) Morze Martwe – dosł. Morze Araby. araba to step rozciąga-jący się na obszarze rozdziela-jącym morze martwe i morze Czerwone.

g) Sukcesy Jeroboama w walce z aramejczykami wynikały z osłabienia aramu, który pro-wadził wojny na wielu frontach i popadł w zależność od asyrii.

h) Damaszek – zob. 2Krl 5,12+.

i) Chamat – miasto nad rzeką orontes w Syrii, zamieszkałe od ok. 8000 lat przed Chr. do dziś. obecnie Hama. mianem Chamat określano też region, którego sto-licą było Chamat. asyryjski król Sargon II (panował w latach 722-705 przed Chr.) zdobył Cha-mat i mieszkańców wysiedlił do Samarii (2Krl 17,24). aby zasie-dlić miasto zesłał tam Izraelitów (Iz 11,11).

 Jeroboam II królem Izraela. Jeroboam II przeszedł do historii jako jeden z najważniejszych królów Izraela, ponieważ przez długi okres potrafił zapewnić Izraelitom pokój i dostatek. na jego panowaniu kładzie się jednak cieniem grzech niewierności jedynemu Bogu. Właśnie dlatego autor poświęca mu tak mało uwagi, a każdy jego sukces przypisuje działaniu Bożego miłosierdzia nad Izraelem (ww. 26n).

złoto i srebro oraz wszystkie przedmioty znajdujące się w domus Pana i w skarbcach pałacu królewskiego; wziął również zakład-ników i wrócił do Samariis. 15Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Joasza obejmu-jące wszystkie jego osiągnięcia i dokonania oraz wojnę, którą prowadził z amazjaszem, królem Judy, są opisane w kronikach królów Izraela. 16Joasz spoczął przy swoich przodkach i został pochowany w Samarii, razem z królami Izraela, a jego syn, Jeroboam, został po nim królem.17natomiast król judzki, amazjasz, syn Joasza, żył jeszcze pięt-naście lat po śmierci króla izraelskiego, Joasza, syna Joachaza. 18Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem amazjasza są opisane w kronikach królów Judy. 19Kiedy uknuto przeciwko niemu spisek w Jerozolimie, uciekł do lakisza. Wysłano jednak za nim pościg do lakisz i tam go zamordowano. 20Jego ciałos prze-wieziono końmi do Jerozolimy i pochowano razem z jego przod-kami w mieście Dawidab. 21Cały lud Judy wybrał azariasza, który miał wtedy szesnaście lat, i ustanowił go królem w miejsce jego ojca, amazjasza. 22to on właśnie odbudował elatc i odzyskał go dla Judy zaraz po śmierci króla.

Jeroboam II królem Izraela 23W piętnastym roku rządów amazjasza, syna Joasza, króla Judys, Jeroboam, syn Joasza, został królem Izraelas. Panował on w Samariis przez czterdzieści jeden lat. 24Czynił to, co nie podo-bało się Panus, popełniał grzechys Jeroboamad, syna nebata, do których nakłonił on Izraelitów, i nie odstąpił od nich. 25on wła-śnie przywrócił granice Izraela od lebo-Chamate aż do morza martwegof, zgodnie ze słowem Pana, Boga Izraela, które zapo-wiedział przez swojego sługę Jonasza, syna amittaja, prorokas z Gat-Chefer. 26Pan bowiem widział, jak gorzki los stał się udzia-łem Izraela: każdy bez wyjątku był uciśniony i opuszczony. nie było nikogo, kto by wspomógł Izraela. 27Pan postanowił jeszcze nie wytracić imienias Izraela pod niebem, ale dać mu wybawie-nie przez Jeroboama, syna Joaszag. 28Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Jeroboama obej-mujące wszystkie jego osiągnięcia i dokonania, a także wojny, dzięki którym przywrócił Izraelowi Damaszekh i Chamati, są opi-sane w kronikach królów Izraela. 29Jeroboam spoczął przy swoich


7342. Królewska 15,1-12



c) Jebleam – zob. 2Krl 9,27+.

 Achaz królem Judy. Po tym, jak autor bardzo syntetycznie przedstawił historię królów Izraela i Judy, teraz w kontekście wojny syro-efraimskiej skupia uwagę na achazie i jego relacji z królem asyryjskim tiglat-Pileserem. Pomimo grzechów Izraelitów Bóg pozostał wierny swojej obietnicy, według której władza w Judzie miała pozostać w rękach potomków Dawida. achaz, kolejny władca z dynastii Dawida, nie odpo-wiadał jednak Bogu podobną lojalnością. Powtarzał grzechy swoich przodków, stosował praktyki typowe dla kultu bóstw pogańskich, a nawet wzniósł w świątyni jerozolimskiej ołtarz wzorowany na ołtarzu czczonego w Damaszku boga rimmona. Gest ten był potwierdzeniem tak politycznego, jak i religijnego poddania się władzy asyrii (w. 18). Sam achaz, składając ofiary na nowym ołtarzu, przywłaszczył sobie prawo do sprawowania kultu, należące tylko i wyłącznie do kapłanów. od tej pory zmieniła się w Izraelu pozycja kapłanów, którzy bardziej musieli liczyć się ze zdaniem króla niż z wolą Bożą zawartą w Prawie. rządy achaza zaowocowały osłabieniem pozycji Judy i w konsekwencji stały się kolejnym ogniwem prowadzącym do upadku jego królestwa.

przodkach i pochowano go razem z królami Izraela, a jego syn, Zachariasz, został po nim królem.

Azariasz królem Judy

151W dwudziestym siódmym roku rządów Jeroboama, króla Izraelas, azariasz, syn amazjasza, został królem Judys.

2miał szesnaście lat, kiedy wstąpił na tron i pięćdziesiąt dwa lata panował w Jerozolimies. Jego matka miała na imię Jekolia i pochodziła z Jerozolimy. 3Czynił on to, co podobało się Panus, we wszystkim naśladując swojego ojca amazjasza. 4Jednak wzniesienia kultycznes nie zostały usunięte i lud w dalszym ciągu składał na nich ofiarys i palił kadzidło. 5Pan dotknął króla trądem aż do dnia jego śmierci. Dlatego też mieszkał on w oddzielnym domu, a jego syn, Jotam, zarządzał pałacem i sprawował rządy nad całym narodem. 6Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem azariasza, obej-mujące wszystko, czego dokonał, są opisane w kronikach kró-lów Judy. 7azariasz spoczął przy swoich przodkach i pochowa-no go z jego przodkami w mieście Dawidaa, a jego syn, Jotam, został po nim królem.

Zachariasz królem Izraela 8W trzydziestym ósmym roku rządów azariasza, króla Judys, Zachariasz, syn Jeroboama, został królem Izraelas. Panował on w Samariis przez sześć miesięcy. 9Czynił to, co nie podobało się Panus, tak samo jak jego przodkowie, nie odstąpił od grzechóws Jeroboamab, syna nebata, do których nakłonił on Izraelitów. 10Przeciw niemu uknuł spisek Szallum, syn Jabesza, który uderzył na niego w Jebleamc, i mordując go, został po nim królem. 11Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Zachariasza są opisane w kronikach królów Izraela. 12tak właśnie spełniło się słowo Pana, które wypowiedział do Jehu: „Synowie twoi do czwartego pokolenia zasiadać będą na tronie Izraela”.


735

2Krl


a) Tirsa – pierwsza stolica Kró-lestwa Północnego (1Krl 14,17; 16,23). trudno jednoznacznie określić jej lokalizację.

b) Tappuach – miasto położone na północnej granicy terenów zajmowanych przez plemiona efraima i manassesa (Joz 16,8), prawdopodobnie dzisiejsze tell Szajch abu Zarad.


d) Pul – babilońskie określenie tiglat-Pilesera III.

e) o tej kontrybucji mówią także teksty asyryjskie, opisując działania wojenne tiglat-Pile-sera III w Syrii w 738 r. przed Chr.

f) Gilead – zob. 2Krl 10,33+.

g) Argob i Arieh – prawdopo-dobnie nazwy figur znajdują-cych się w portalu bramy pałacu królewskiego.

Szallum królem Izraela 13Szallum, syn Jabesza, został królem w trzydziestym dziewią-tym roku panowania ozjasza, króla Judys, i rządził w Samariis przez jeden miesiąc. 14menachem, syn Gadiego, wyruszył z tirsya i przybył do Samarii, gdzie uderzył na Szalluma, syna Jabesza, i mordując go, został po nim królem. 15Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Szalluma wraz ze spiskiem, który uknuł, są opisane w kronikach królów Izraelas. 16Wówczas to menachem wyruszył z tirsy i uderzył na tappuachb, zabijając mieszkańców miasta i okolic, ponieważ nie otworzono mu bram. Spustoszył je, a wszystkim znajdującym się tam brzemiennym kobietom porozpruwał brzuchy.

Menachem królem Izraela 17W trzydziestym dziewiątym roku rządów azariasza, króla Judys, menachem, syn Gadiego, został królem Izraelas. Panował on w Samariis przez dziesięć lat. 18Czynił to, co nie podoba-ło się Panus, i w całym okresie swoich rządów nie odstąpił od grzechóws Jeroboamac, syna nebata, do których nakłonił on Izraelitów. 19Puld, król asyryjskis najechał wówczas na kraj. menachem zapła-cił mu wtedy tysiąc talentóws srebra, aby pozyskać jego poparcie i umocnić władzę królewską w swoim rękue. 20menachem zdo-był te pieniądze od wszystkich zamożnych ludzi w Izraelu: każdy musiał dać pięćdziesiąt syklóws srebra, które przekazał królowi asyryjskiemu. Król asyryjski wycofał się wówczas i nie zatrzy-mywał się dłużej w kraju. 21Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem menachema, obejmujące wszystko, czego dokonał, są opisane w kronikach kró-lów Izraela. 22menachem spoczął przy swoich przodkach, a jego syn, Pekachiasz, został po nim królem.

Pekachiasz królem Izraela 23W pięćdziesiątym roku rządów azariasza, króla Judys, Pekachiasz, syn menachema, został królem Izraelas. Panował on w Samariis przez dwa lata. 24Czynił to, co nie podobało się Panus i nie odstąpił od grzechóws Jeroboamac, syna nebata, do których nakłonił on Izraelitów. 25Przeciw niemu uknuł spisek Pekach, syn remaliasza – jego oficer, który wraz z pięćdziesię-cioma ludźmi z Gileaduf uderzył na niego w Samarii, w baszcie pałacu królewskiego, przy argob i ariehg. mordując go, został po nim królem. 26Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Pekachiasza oraz wszystko, czego dokonał, jest opisane w kronikach kró-lów Izraela.


7362. Królewska 15,27 – 16,5

a) grzechy Jeroboama – zob. 2Krl 3,3+.

b) TiglatPileser – król asyrii, jego panowanie przypada na lata 745-727 przed Chr.

c) AbelBetMaaka – miejsco-wość w północnym Izraelu. Później występuje pod nazwą abila, jako jedno z miast Deka-polu w północnym Zajordaniu.

d) Kedesz – miasto położone w Galilei, na północny zachód od jeziora Hule. Jego inna nazwa to Kadesz (Sdz 11,16).

e) Chasor – ważne, ufortyfikowane miasto położone 18 km na północ od Jeziora Galilej-skiego.

f) Gilead – zob. 2Krl 10,33+.

g) Resin – ostatni król ara-mejski, panujący w Damaszku przed zajęciem aramu przez asyryjczyków (2Krl 16,9).


i) spalił w ofierze – cho-dzi o zwyczaj palenia ludzi w ofierze składanej pogańskim bóstwom. najczęściej darem ofiarnym były dzieci (Jr 7,31). Praktyka ta była wielokrotnie potępiana przez Prawo mojże-szowe (Kpł 18,21; 20,2-4; Pwt 12, 31; 18,10) i przez proroków (np. Jr 19,4-6; 32,35).

j) Wyrażenie często używane w Biblii na określenie sprawo-wanego na wolnym powietrzu kultu bóstw kananejskich (np. Pwt 12,2; 1Krl 14,23; Jr 2,20).

Pekach królem Izraela 27W pięćdziesiątym drugim roku rządów azariasza, króla Judys, Pekach, syn remaliasza, został królem Izraelas. Panował on w Samariis przez dwadzieścia lat. 28Czynił to, co nie podobało się Panus, i nie odstąpił od grzechóws Jeroboamaa, syna nebata, do których nakłonił on Izraelitów. 29W okresie rządów Pekacha, króla izraelskiego, tiglat-Pileserb, król asyryjskis, dokonał najazdu i zajął Ijjon, abel-Bet-maakac, Janoach, Kedeszd, Chasore, Gileadf i Galileęs oraz całą ziemię neftalego, a ludność przesiedlił do asyrii. 30ozeasz, syn eli, uknuł spisek przeciw Pekachowi, synowi remaliasza. Uderzył na niego, i mordując go, został po nim królem w dwudziestym roku rządów Jotama, syna ozjasza.31Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Pekacha oraz wszystko, czego dokonał, jest opisane w kronikach królów Izraela.

Jotam królem Judy 32W drugim roku rządów Pekacha, syna remaliasza, króla Izraelas, Jotam, syn ozjasza, został królem Judys. 33miał dwadzie-ścia pięć lat, kiedy wstąpił na tron i przez szesnaście lat pano-wał w Jerozolimies. Jego matka miała na imię Jerusza i była córką Sadoka. 34Czynił on to, co podobało się Panus, we wszyst-kim naśladując swojego ojca ozjasza. 35Jedynie wzniesienia kul-towes nie zostały usunięte i lud w dalszym ciągu składał na nich ofiarys i palił kadzidło. on to właśnie zbudował Bramę Górną w domus Pana. 36Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Jotama obej-mujące to, czego dokonał, są opisane w kronikach królów Judy. 37W tym czasie Pan zaczął nastawiać przeciw Judzie resinag, króla aramus, i Pekacha, syna remaliasza. 38Kiedy Jotam spo-czął przy swoich przodkach, pochowano go z jego przodkami w mieście Dawidah, a jego syn, achaz, został po nim królem.

Achaz królem Judy

16 1W siedemnastym roku rządów Pekacha, syna remaliasza, achaz, syn Jotama, został królem Judys. 2achaz miał dwa-

dzieścia lat, kiedy wstąpił na tron i przez szesnaście lat pano-wał w Jerozolimies. nie czynił tego, co podoba się Panus, jego Bogu, jak jego praojciec, Dawid. 3Szedł raczej drogąs królów izraelskich i nawet swojego syna spalił w ofierzei, naśladując niegodziwe praktyki narodów pogańskich, które Pan wypędził przed Izraelitami. 4Składał ofiarys krwawe i kadzielne na wyży-nach, na pagórkach i pod każdym zielonym drzewemj. 5Wtedy


737

2Krl


a) Chodzi o wojnę syro-efraim-ską w 734 r. przed Chr., która miała na celu włączenie Judy do koalicji przeciw asyrii. W cza-sie tej wojny Izajasz wygłosił swoje proroctwo odnoszące się do emmanuela (Iz 7 – 8).

b) Elat – zob. 2Krl 14,22+.

c) TiglatPileser – zob. 2Krl 15,29+.

d) achaz, nie słuchając rad Izajasza, który zachęcał go do złożenia ufności w Bogu (Iz 7,1-17), prosi o pomoc króla asyryjskiego, nie zważając zupeł-nie na to, że fakt ten, zgodnie z zapowiedzią proroka, stanie się przyczyną upadku jego kró-lestwa (Iz 8,5-8).

e) Damaszek – zob. 2Krl 5,12+.

f) ołtarz – prawdopodobnie chodzi o ołtarz znajdujący się w damasceńskiej świątyni boga rimmona (2Krl 5,18+). Jego wielkość bardzo kontrastowała ze skromnością i niewielkimi rozmiarami ołtarza wybudowa-nego w świątyni jerozolimskiej przez Salomona (1Krl 8,64). Zachwycony achaz zapragnął wznieść podobny ołtarz w Jero-zolimie.

g) morze – zbiornik znajdujący się wewnątrz świątyni jerozo-limskiej, który służył kapłanom do rytualnych obmyć. oprócz tego świątynne „morze” miało znaczenie symboliczne. Ze względu na swoją wielkość (13,5 m w obwodzie), a także zdobiące je ornamenty: dwa-naście wołów symbolizujących dwanaście plemion Izraela, przywoływało obraz Boga Stwórcy, który panuje nad całą ziemią i wszystkimi ludźmi. W ten sposób ukazywano Boga Izraela jako potężniejszego od kananejskich bóstw: Jamma i Baala, a także babilońskiego marduka, które uważano za bóstwa morza i burzy (Ps 29,10; 104,1-9; Iz 51,9n).


wyruszył na Jerozolimę resin, król aramus, wraz z Pekachem, synem remaliasza, królem izraelskima. oblegali achaza, lecz nie mogli go pokonać. 6W tym samym czasie król edomus odzyskał elatb i wypędził z niego Judejczyków. Wówczas do elatu przy-byli edomici i mieszkają w nim aż do dnia dzisiejszego. 7achaz wysłał więc posłańców do tiglat-Pileserac, króla asyryj-skiego, z prośbą: „Jestem twoim sługą i twoim synem. Przybądź i wybaw mnie z ręki króla aramu i króla Izraelas, którzy mnie oblegająd”. 8achaz wziął srebro i złoto, które znalazł w domus Pana oraz w skarbcach pałacu królewskiego i przesłał jako dar królowi asyryjskiemus. 9Król asyryjski go wysłuchał i wyruszył na Damaszeke. Zdobył go, jego mieszkańców przesiedlił do Kir, a resina kazał stracić. 10Kiedy król achaz udał się na spotkanie z tiglat-Pileserem, królem asyrii, do Damaszku, zobaczył tam ołtarzf. Król achaz polecił zaraz przesłać kapłanowi Uriaszowi wzór ołtarza i szczegółowe plany jego wykonania. 11Kapłan Uriasz zbudował ołtarz zgodnie ze wszystkimi szczegółami, które mu przesłał król achaz z Damaszku, i zdołał go ukoń-czyć przed jego powrotem. 12Kiedy król powrócił z Damaszku i zobaczył ołtarz, podszedł do niego 13i złożył ofiarę całopalnąs, ofiarę pokarmowąs oraz ofiarę płynną, a krwiąs z ofiar wspól-notowych pokropił ołtarz. 14ołtarz zaś z brązu, który stał przed Panem, kazał usunąć sprzed świątyni, z miejsca między nowym ołtarzem a domem Pana, i postawić po północnej stronie nowe-go ołtarza. 15następnie król achaz wydał polecenie kapłanowi Uriaszowi: „Poranną ofiarę całopalną będziesz składał na wiel-kim ołtarzu, jak również wieczorną ofiarę pokarmową, a także ofiarę całopalną króla i jego ofiarę pokarmową oraz ofiarę cało-palną całego narodu, jego ofiary pokarmowe i płynne. Będziesz również wylewać na niego całą krews całopaleń i ofiar wspól-notowych. natomiast co do ołtarza z brązu, to się zastano-wię”. 16Kapłan Uriasz postąpił zgodnie ze wszystkimi zalece-niami króla achaza. 17Król achaz kazał oderwać listwy z bocznych ścian wózków i wyjąć z nich misy, a morzeg polecił zdjąć z wołów z brązu, na których było wsparte, i postawić na kamiennej posadzce. 18Kazał także, ze względu na króla asyryjskiego, usunąć zbudo-wany w domu Pana krużganek szabatowy oraz zewnętrzne wej-ście królewskie do domu Pana. 19Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem achaza, obej-mujące to, czego dokonał, są opisane w kronikach królów Judy. 20achaz spoczął przy swoich przodkach i pochowano go z jego przodkami w mieście Dawidah, a jego syn, ezechiasz, został po nim królem.


7382. Królewska 17,1-13

a) Salmanassar – chodzi o Sal-manassara V, syna i następcę tiglat-Pilesera III na tronie asy-ryjskim.

b) Chalach – region położony w północnej asyrii, niedaleko miasta Haran.

c) Chabor – biblijna nazwa rzeki Khabur, lewego dopływu eufratu, która płynie przez pół-nocno-wschodnią Syrię.

d) Gozan – dzisiejsze tell Halaf, miasto położone nad rzeką Chabor, w północ-no-wschodniej Syrii.

e) Medowie – lud zamieszkują-cy medię, państwo w północ-no-zachodnim Iranie, położone nad morzem Kaspijskim.

f) wysoki pagórek… zielone drzewo – zob. 2Krl 16,4+.

 Zdobycie Samarii. Długie i pomyślne panowanie Jeroboama II, przedostatniego króla z dynastii Jehu, zostało odczytane jako znak ostatniej szansy na nawrócenie, dany Izraelowi przez Boga (2Krl 14,23-29). rządy jego następców kończyły się zwykle zamachami stanu, które zapowiadały powolne, lecz nieuchron-ne nadejście narodowej katastrofy. Bezpośrednią przyczyną upadku Królestwa Północnego była inwazja asyryjska i trzyletnie oblężenie Samarii. W zimie 722/721 r. przed Chr. król asyryjski Salmanassar zdobył w końcu miasto i przesiedlił Izraelitów do różnych miast swojego imperium. Królestwo Izraela na zawsze zniknęło z powierzchni ziemi, a rozproszeni Izraelici nigdy nie powrócili do swojego kraju.

 Przyczyny upadku królestwa Izraela. analizując przyczyny upadku Królestwa Północnego, autor abstrahuje od zewnętrznych okoliczności politycznych i przegranej wojny z asyrią. to, co się wydarzyło,

Zdobycie Samarii

171W dwunastym roku rządów achaza, króla Judys, ozeasz, syn eli, został królem Izraelas w Samariis i panował przez

dziewięć lat. 2Czynił to, co nie podobało się Panus, ale nie aż tak, jak królowie Izraela, którzy byli przed nim. 3Wyruszył przeciw niemu Salmanassara, król asyryjskis, i ozeasz stał się jego podda-nym, płacąc mu daninę. 4Kiedy jednak król asyryjski wykrył spi-sek ozeasza, który nie tylko wysłał posłańców do króla egipskie-go So, ale również przestał płacić królowi asyryjskiemu coroczną daninę, schwytał go i zamknął w więzieniu. 5Król asyryjski naje-chał wówczas na cały kraj, a gdy dotarł do Samarii, oblegał ją przez trzy lata. 6W dziewiątym roku rządów ozeasza król asy-ryjski zdobył Samarię. Izraelitów zesłał na wygnanie do asyrii i przesiedlił ich do Chalachb, nad Chaborc – rzekę Gozanud, oraz do miast medówe.

Przyczyny upadku królestwa Izraela 7Wszystko to stało się dlatego, że Izraelici zgrzeszyli przeciw Panus, swojemu Bogu, który wyprowadził ich z ziemi egipskiej i uwolnił spod władzy faraona, króla egiptu. oddawali cześć innym bogom, 8naśladując zwyczaje narodów, które Pan wypę-dził przed Izraelitami, i obyczaje wprowadzone przez królów izraelskich. 9Izraelici przypisali Panu, Bogu swojemu, to co było nieprawdą, budując sobie wzniesienia kultycznes we wszyst-kich miejscach zamieszkania: od wieży strażniczej aż do miasta warownego. 10na każdym wysokim pagórku, pod każdym zielo-nym drzewemf ustawiali sobie steles i aszerys. 11na wszystkich wzniesieniach kultycznych składali ofiarys z kadzidła, podobnie jak narody, które Pan wygnał przed nimi. Doprowadzili Pana do gniewus, popełniając niegodziwe rzeczy. 12Służyli bożkom, choć Pan ostrzegał ich: „nie czyńcie tego!”. 13Pan upominał ciągle Izraelas i Judęs przez wszystkich swoich prorokóws i widzących: „Zawróćcie z waszych złych dróg! Zachowujcie moje przyka-zanias i polecenia, zgodnie z Prawems, do którego zobowiąza-łem waszych przodków, a które przekazałem wam przez moje


739

2Krl


a) dwa cielce – chodzi o posągi ustawione w Betel i Dan przez Joroboama (1Krl 12,28).

b) Spalali w ofierze – zob. 2Krl 16,3+.


d) Chamat – zob. 2Krl 14,28+.

ocenia z perspektywy historii zbawienia. Historia Izraela jest tu przedstawiona jako historia grzechu. największą winą Izraelitów była cześć, jaką oddawali bóstwom pogańskim. Bóg, dając Prawo i upominając lud przez proroków, wielokrotnie podejmował próby mające skłonić Izraelitów do nawrócenia. Ponieważ działania te nie przyniosły żadnych długotrwałych owoców, spada na nich zasłużona kara. Królestwo Północne przestaje istnieć, ludzie zostają wygnani ze swojej ziemi i rozproszeni po różnych częściach imperium asyryjskiego. Praktycznie Izrael przestaje istnieć jako naród, jako jedna społeczność. to, co stało się z Izraelem, jest wyraźnym i mocnym ostrzeżeniem dla Judy.

 Nowe zasiedlenie Samarii. asyryjska polityka podbojów była niezmiernie skuteczna, ponieważ opie-rała się na strategii przesiedleń. ludy wysiedlone ze swojej ziemi nie miały już możliwości powrotu, bo

sługi, proroków”. 14lecz oni nie słuchali, buntując się, podobnie jak ich przodkowie, którzy nie uwierzyli w Pana, Boga swoje-go. 15odrzucili Jego polecenia i przymierzes, które zawarł z ich przodkami oraz upomnienia, które im dawał. Poszli za nicością i stali się nicością, naśladując narody wokół siebie, co do których ostrzegał ich Pan, żeby nie postępowali jak one. 16lecz oni porzu-cili wszystkie przykazania Pana, Boga swojego, i wykonali sobie dwa cielcea oraz aszerę. oddawali pokłon wszystkim gwiazdom na niebie i służyli Baalowis. 17Spalali w ofierzeb swoich synów i córki. Uprawiali wróżbiarstwos i czarys i zaprzedali się całko-wicie, aby czynić to, co nie podobało się Panu, doprowadzając Go do gniewu. 18Pan rozgniewał się bardzo na Izraela i odrzu-cił go od siebie. Pozostało tylko samo plemię Judy. 19ale również Juda nie zachowywał przykazań Pana, swojego Boga, i postępo-wał według zwyczajów, wprowadzonych w Izraelu. 20Pan więc odrzucił całe potomstwo Izraela. Poniżył ich i wydał ich grabież-com, aż wreszcie odrzucił ich od siebie. 21Kiedy bowiem oderwał Izraela od domu Dawida, wybrali sobie na króla Jeroboama, syna nebata. Jeroboam zaś odwiódł Izraela od służenia Panu, co stało się wielkim grzechems. 22Izraelici zatem naśladowali wszystkie grzechy Jeroboamac, nie odstępując od nich, 23aż wresz-cie Pan odrzucił Izraela od siebie, jak zapowiadał przez wszyst-kie swoje sługi, proroków. Izrael więc został wysiedlony z wła-snej ziemi i poszedł na wygnanie do asyriis, gdzie pozostaje aż do dnia dzisiejszego.

Nowe zasiedlenie Samarii 24Wówczas król asyriis sprowadził ludność z Babiloniis, Kuta, awwa, Chamatd i Sefarwaim, osiedlając ich w miastach Samariis na miejscu Izraelitów. Przejęli oni na własność Samarię i zamiesz-kali w jej miastach. 25Kiedy zaczęli tam mieszkać, nie oddawali czci Panus. Pan zatem zesłał na nich lwy, które zabiły niektórych z nich. 26Powiadomili o tym króla asyrii: „narody, które prze-siedliłeś do miast Samarii, nie wiedzą, jak czcić Boga tego kraju. Dlatego zesłał on na nich lwy, które ich uśmiercają, gdyż ludzie


7402. Królewska 17,27-41

a) palili swoje dzieci w ogniu – zob. 2Krl 16,3+.

na ich miejsce sprowadzano ludność z innych regionów (w. 24). nowi mieszkańcy Samarii nie znali Boga Izraela, którego czczono tutaj przed ich przybyciem i którego ślady kultu mogli jeszcze oglądać. W tamtym czasie istniało jednak głębokie przekonanie, że każdy naród i każdy kraj ma swojego boga. Dlatego atak lwów na ich domostwa zinterpretowali jako znak dany im przez Boga tej ziemi, w której przyszło im zamieszkać. Zrozumieli, że Bóg Izraela domaga się od nich czci i szacunku. Sprowadzili więc pospiesznie kapłana żydowskiego, aby nauczył ich, w jaki sposób należy czcić Boga Izraela. nie przyjęli jednak prawdy o istnieniu jedynego Boga. Bóg Izraela stał się dla nich jednym z wielu bóstw, któremu należy oddawać cześć, jeśli pragnie się wieść życie spokojne i dostatnie.

nie wiedzą, jak czcić Boga tego kraju”. 27Król asyrii wydał więc rozkaz: „Zaprowadźcie tam z powrotem jednego z wysiedlonych stamtąd kapłanów. niech wróci i zamieszka tam, nauczając ich, jak czcić Boga tego kraju”. 28Przybył zatem jeden z kapłanów uprowadzonych z Samarii i osiedlił się w Betels. Uczył ich, jak mają czcić Pana. 29Każdy naród jednak tworzył sobie własnych bogów. Ustawiano ich w świątyniach, które Samarytanie budowali na wzniesie-niach kultycznych – każdy naród w miastach, w których miesz-kał. 30ludność z Babilonii zrobiła Sukkot-Benota, pochodzą-cy z Kuta sporządzili nergala, przybysze z Chamat uczynili aszima, 31awwici wykonali nibchaza i tartaka, a Sefarwaici palili swoje dzieci w ogniua ku czci adrameleka i anammeleka, bogów Sefarwaim. 32Czcili też Pana, lecz wyznaczyli spośród siebie kapłanów, którzy sprawowali dla nich obrzędy w świą-tyniach na wzniesieniach kultycznych. 33Chociaż czcili Pana, to jednocześnie służyli również swoim bogom, zgodnie ze zwycza-jem narodów, spośród których zostali przesiedleni. 34Jeszcze do dzisiejszego dnia postępują według starych zwy-czajów. nie oddają czci Panu, gdyż nie postępują według Jego poleceń i wskazań oraz prawa i przykazańs, do których Pan zobowiązał synów Jakuba, nadając mu imięs Izraels. 35Kiedy Pan zawierał z nimi przymierzes, ostrzegał ich: „nie czcijcie innych bogów, nie kłaniajcie się im, nie służcie im ani nie skła-dajcie im ofiars. 36Będziecie czcić tylko Pana, który wyprowadził was z ziemi egipskiej z wielką mocą i wyciągniętym ramieniem. Jemu tylko będziecie oddawać pokłon i składać ofiary. 37macie zawsze wiernie wypełniać polecenia i wskazania, prawos i przy-kazania, które wam napisał, lecz innym bogom czci nie odda-wajcie. 38nie zapominajcie więc o przymierzu, które z wami zawarłem, i nie oddawajcie czci innym bogom. 39Jedynie Pana, Boga swojego, czcijcie, a on wyzwoli was z mocy wszystkich waszych nieprzyjaciół”. 40lecz oni nie słuchali, tylko postępo-wali według swoich starych zwyczajów. 41tak więc narody te czciły Pana i zarazem służyły swoim bożkom. również ich dzie-ci i dzieci ich dzieci postępują tak samo jak ich przodkowie aż do dnia dzisiejszego.


741

2Krl


a) miedziany wąż – kult zrobio-nego na pustyni przez mojżesza (lb 21,8n) miedzianego węża, który stał się symbolem płodno-ści, był bardzo rozpowszechnio-ny na Bliskim Wschodzie. Kult przedmiotów był uznawany w Izraelu za czynność bałwo-chwalczą i dlatego ezechiasz podejmuje zdecydowaną walkę z każdym jego przejawem.

b) Gaza – miasto położone ok. 5 km od brzegu morza Śródziem-nego w południowo-zachodniej Palestynie, przy ważnym han-dlowym i wojskowym szlaku prowadzącym z egiptu do Syrii. Gaza była częścią tzw. pentapo-lu filistyńskiego, czyli związku pięciu miast, które odgrywały ogromną rolę w ówczesnym handlu.

c) Salmanassar – zob. 2Krl 17,3+.

d) Chalach – zob. 2Krl 17,6+.

e) Chabor – zob. 2Krl 17,6+.

f) Gozan – zob. 2Krl 17,6+.

g) Medowie – zob. 2Krl 17,6+.

h) Sennacheryb – król asyrii. Jego panowanie przypada na lata 705-681 przed Chr. Wła-dzę objął w okresie buntów, jakie wybuchły w asyrii po śmierci jego ojca, Sargona II. Chcąc uspokoić nastroje, pod-jął szereg wypraw mających na celu eliminację zagrożenia, jakim były dla asyrii ościenne narody, i utwierdzenie swojej potęgi. atak na Judę miał miej-sce prawdopodobnie w roku 701 przed Chr.

 Ezechiasz królem Judy. Działania podjęte przez ezechiasza w Judzie mocno kontrastują z tym, co działo się w Samarii. Brak wierności Bogu i Jego prawu był przyczyną wygnania Izraelitów z Królestwa Północnego (ww. 9-12). Z tego powodu ezechiasz, rozpoczynając szeroko zakrojoną reformę religijną, sta-rał się oprzeć zasady funkcjonowania swojego państwa na przepisach i przykazaniach zawartych w Prawie (ww. 4-6). owocem takiej postawy króla były pierwsze sukcesy polityczne. Królestwo Judy uwolniło się od nacisków asyrii i odniosło cenne zwycięstwo nad Filistynami.

 Najazd Sennacheryba na Judę. niezależność ezechiasza od asyrii trwała krótko. Wojska asyryjskie ponownie najechały Palestynę i zdobyły większość warownych miast Judy. nie powiodła się próba

Historia Judy do wygnania babilońskiego

Ezechiasz królem Judy

181W trzecim roku rządów ozeasza, syna eli, króla izrael-skiego, ezechiasz, syn achaza, został królem Judys. 2miał

dwadzieścia pięć lat, kiedy wstąpił na tron, i przez dwadzie-ścia dziewięć lat panował w Jerozolimies. Jego matka miała na imię abia i była córką Zachariasza. 3Czynił on to, co podoba-ło się Panus, podobnie jak jego praojciec Dawid. 4ezechiasz właśnie usunął wzniesienia kultowes, potłukł steles i pości-nał aszerys. roztrzaskał również miedzianego wężaa, wyko-nanego przez mojżesza, gdyż aż do tego czasu Izraelici skła-dali mu ofiarys kadzielne, nazywając go nechusztan. 5Swoją ufność złożył w Panu, Bogu Izraelas. Po nim ani przed nim nie było nikogo podobnego do niego wśród wszystkich kró-lów Judy. 6Pozostał wierny Panu i nie odwrócił się od niego. Zachowywał przykazanias, które Pan dał mojżeszowi, 7a Pan był z nim. Powodziło mu się zatem dobrze we wszystkim, czego się podjął. Zbuntował się więc przeciw królowi asyryjskiemu i przestał być jego poddanym. 8Pokonał też Filistynóws aż po Gazęb i jej okolice, począwszy od wieży strażniczej aż do mia-sta warownego. 9W czwartym roku rządów króla ezechiasza, a w siódmym roku rządów ozeasza, syna eli, króla izraelskie-go, król asyryjski, Salmanassarc wyruszył przeciwko Samariis i ją oblegał. 10Zdobyto ją po trzech latach oblężenia. tak więc w szóstym roku rządów ezechiasza, a w dziewiątym roku rządów ozeasza, króla izraelskiego, Samaria została zdobyta. 11Król asyryjski zesłał Izraelitów na wygnanie do asyriis i prze-siedlił ich do Chalachd, nad Chabore – rzekę Gozanuf, oraz do miast medówg. 12nie byli bowiem posłuszni Panu, Bogu swo-jemu, złamali Jego przymierzes, zawarte w przykazaniach ogło-szonych przez mojżesza, sługę Pana. nie słuchali ich ani nie wypełniali.

Najazd Sennacheryba na Judę13W czternastym roku panowania króla ezechiasza król asyryj-ski, Sennacherybh, najechał na wszystkie miasta warowne Judys


7422. Królewska 18,14-26

a) Lakisz – zob. 2Krl 14,19+.

b) przełożony dworu królewskiego – dosł. rabsak; to asyryjskie określenie urzędnika królew-skiego, które autor Księgi Syracydesa stosuje jako imię własne (Syr 48,18).

politycznego rozwiązania tego kryzysu przez zapłacenie asyryjczykom wysokiego okupu. ezechiasz został przez nich oszukany, gdyż wbrew obietnicom nie wycofali się z Judy i co więcej, rozpoczęli oblężenie Je-rozolimy. Działania wojenne, zgodnie z ówczesnym zwyczajem, poprzedza mowa propagandowa, w której wysłannicy Sennacheryba starali się złamać ducha oporu obrońców miasta i skłonić ich do kapitulacji. Poseł w swojej argumentacji próbował wykazać wielką przewagę, jaką asyria ma tak nad Judą, jak i nad egiptem. Przemawiając do ludu, podał w wątpliwość zasadność ich zaufania do Boga (ww. 25.29n.33-35) oraz przed-stawił im kuszącą wizję lepszego, dostatniego życia na wygnaniu (ww. 31n). W ten sposób mieszkańcy Jerozolimy zostali wystawieni na ciężką próbę: zaufać królowi asyrii czy czekać na cud (w. 35).

i zdobył je. 14Wtedy ezechiasz, król Judy, przesłał królowi asy-ryjskiemu do lakisza następujące oświadczenie: „Postąpiłem źle. odstąp ode mnie, a poniosę każdą karę, którą na mnie nałożysz”. Król asyryjski nałożył więc na ezechiasza, króla judzkiego, karę w wysokości trzystu talentóws srebra i trzydziestu talentów złota. 15ezechiasz oddał zatem całe srebro, znajdujące się w domus Panas i w skarbcach pałacu królewskiego. 16Wtedy także ezechiasz, król judzki, kazał zerwać złoto z drzwi i futryn świątynis Pana, którym sam je pokrył, i oddać je królowi asyryjskiemu. 17Jednak król asyryjski wysłał z lakisz swojego naczelnego wodza, głównego dowódcę i przełożonego dworu królewskiegob wraz z potężnym wojskiem do króla ezechiasza w Jerozolimies. nadciągnęli pod Jerozolimę i zajęli pozycję przy kanale Wyższej Sadzawki, na drodze do Pola Folusznika. 18Kiedy wezwali króla, wyszedł do nich zarządca pałacu eliakim, syn Chilkiasza, z Szebną, pisarzem, i kanclerzem Joachem, synem asafa. 19Przełożony dworu króla asyrii oświadczył im: „Powiedzcie ezechiaszowi: «tak mówi wielki król, władca asyriis: na czym opierasz swoją ufność? 20Czy myślisz, że same słowa zastąpią plany i uzbrojenie, potrzebne do walki? Komu to zaufałeś, że zbuntowałeś się prze-ciw mnie? 21Pewnie polegasz na egipcie, na tej nadłamanej trzci-nie, która każdemu, kto się na niej oprze, wbija się w dłoń i prze-bija ją. takim jest faraon, władca egiptu, dla wszystkich, którzy na nim polegają. 22a jeśli mi powiecie: Polegamy na Panu, naszym Bogu, to czyż on nie jest tym, którego wzniesienia kultowes i ołta-rzes usunął ezechiasz, nakazując mieszkańcom Judy i Jerozolimy: tylko przed tym ołtarzem w Jerozolimie będziecie oddawać mu cześć? 23a teraz zrób zakład z moim panem, królem asyrii! Dam ci dwa tysiące koni, jeśli znajdziesz dla nich jeźdźców. 24Czy zmu-sisz do odwrotu choćby jednego dowódcę spośród najmniejszych sług mego pana? lecz ty zaufałeś egiptowi, licząc na jego rydwa-ny oraz jeźdźców! 25a poza tym, czy wbrew woli Pana wyruszy-łem przeciwko temu miejscu, aby je zniszczyć? to właśnie Pan mi rozkazał: Wyrusz przeciwko tej krainie i zniszcz ją!»”. 26eliakim, syn Chilkiasza, Szebna i Joach prosili przełożonego dworu króla asyrii: „mów do nas, twoich sług, raczej w języ-ku aramejskim, gdyż go rozumiemy, a nie rozmawiaj z nami


743

2Krl

2. Królewska 18,27 – 19,2

a) rozdarte szaty – zob. 2Krl 5,7+.

 Zapowiedź ocalenia Jerozolimy. ezechiasz idzie do świątyni nie jako król, lecz jako pokutnik, aby prosić Boga o ratunek. Posyła również swoich urzędników do proroka Izajasza, aby przedstawili mu dra-matyczną sytuację oblężonej Jerozolimy. Prorok w krótki i lakoniczny sposób zapowiada, że Bóg wybawi swój lud. Izajasz przepowiada rychłą śmierć Sennacheryba i zachęca króla do wiary w to, że słowo Boga jest mocniejsze od gróźb rzucanych przez asyryjczyków. niespodziewany odwrót wojsk asyryjskich po-kazuje, że obietnica dana przez proroka niemal natychmiast zaczyna się realizować, bo to Bóg jest Panem historii i to on decyduje o losach świata. asyryjczycy, którzy ze względu na wojnę z królem etiopii musieli przemieścić swoją armię w inne miejsce, wcale nie zrezygnowali z zajęcia Jerozolimy. Pisemne ostrzeżenie, które otrzymał ezechiasz, wskazuje, że wojna jeszcze się nie skończyła.

po hebrajsku w obecności tego ludu, który słucha na murach”. 27odpowiedział im na to przełożony dworu króla asyrii: „Czy mój pan posłał mnie tylko do twojego pana i do ciebie, abym powiedział te słowa? Czy raczej do ludzi przebywających na murach, skazanych na to, aby razem z wami jeść swój kał i pić swój mocz?”. 28Stanął więc przełożony dworu króla asyrii i gło-śno zawołał po hebrajsku: „Słuchajcie słów wielkiego króla, wład-cy asyrii! 29tak mówi król: «niech was nie zwodzi ezechiasz, gdyż nie zdoła was ocalić z mojej mocy. 30nie dajcie się przekonać ezechiaszowi, kiedy wzywa was do zaufania Panu, zapewnia-jąc: Pan z pewnością nas wybawi i nie wyda tego miasta w ręce króla asyrii». 31nie słuchajcie ezechiasza! tak bowiem mówi król asyrii: «Zawrzyjcie ze mną układ i poddajcie się, a każdy z was będzie jadł owoce ze swojej winnicy i ze swoich drzew figowych i każdy będzie pił wodę z własnej studni, 32aż do czasu, gdy przyjdę i zabiorę was do kraju takiego jak wasz, do ziemi zboża i moszczu, ziemi chleba i winnic, ziemi oliwy i miodu, aby-ście mogli żyć zamiast umierać. nie słuchajcie więc ezechiasza, gdy was zwodzi zapewnieniem: Pan nas wybawi. 33Czy jakiś bóg któregoś z tych narodów rzeczywiście wybawił swój kraj z mocy króla asyrii? 34Gdzie są bogowie Chamatu i arpadu, gdzie bogo-wie Sefarwaim, Heny i Iwwy? Czy wybawili Samarięs z mojej mocy? 35Który z bogów wszystkich tych krajów uratował swój kraj z mojej ręki? Czy zatem Pan ocali Jerozolimę?»”. 36lud milczał i nie odpowiedział mu ani jednym słowem. taki był bowiem rozkaz króla: „nie odpowiadajcie mu!”. 37Zarządca pałacu eliakim, syn Chilkiasza, wraz z Szebną, pisarzem, i kanc-lerzem Joachem, synem asafa, wrócili do ezechiasza z rozdar-tymi szatamia, przekazując mu to, co powiedział przełożony dworu króla asyrii.

Zapowiedź ocalenia Jerozolimy

191Gdy król ezechiasz to usłyszał, rozdarł swoje szatya, nało-żył ubiór pokutny i poszedł do domus Panas. 2natomiast

eliakima, zarządcę pałacu, pisarza Szebnę i zasłużonych kapła-nów wysłał, ubranych w szaty pokutne, do prorokas Izajasza,


7442. Królewska 19,3-19

a) przełożony dworu – zob. 2Krl 18,17+.

b) temat ocalenia reszty naro-du wybranego przez Boga jest jednym z głównych tematów nauczania proroka Izajasza (np. Iz 4,3; 10,20n). Reszta – zob. Słownik.

c) Libna – zob. 2Krl 8,22+.

d) Lakisz – zob. 2Krl 14,19+.

e) Kusz – hebrajska nazwa starożytnej etiopii (nubii).

f) Sennacheryb – zob. 2Krl 18,13+.

 Modlitwa Ezechiasza. Gest rozwinięcia listu od posłów asyryjskich przed Panem, czyli w Jego świąty-ni, stanowi symboliczną prośbę, aby Bóg sam zapoznał się z jego obraźliwą treścią i podjął stosowne dzia-łania, zarówno w obronie swojego narodu, jak i swojej chwały. towarzysząca temu modlitwa ezechiasza odzwierciedla jego głęboką wiarę i ufność w Boże miłosierdzie. W modlitwie króla wyraźnie wybrzmiewa idea monoteizmu, czyli przekonania, że istnieje tylko jeden Bóg (Iz 45,5n). ezechiasz, modląc się w świą-tyni, podkreśla Jego wyłączne panowanie nad całym światem, którego jest Stwórcą i którym kieruje.

syna amosa. 3Powiedzieli mu: „tak mówi ezechiasz: «ten dzień jest dniem nieszczęścia, kary i hańby. oto nadszedł czas porodu dzieci, a nie ma siły, aby je urodzić. 4może Pan, twój Bóg, usły-szy wszystkie słowa przełożonego dworua króla asyriis, z który-mi jego pan przysłał go, aby znieważać Boga żywego, i ześle karęs za słowa, które słyszał Pan, twój Bóg. módl się więc za tę resztę, która jeszcze pozostałab!»”. 5Gdy przyszli do Izajasza słudzy króla ezechiasza, 6Izajasz oświadczył: „Powiedzcie swojemu panu: «tak mówi Pan: nie lękaj się słów, które słyszałeś, gdy pachoł-kowie króla asyrii znieważali mnie! 7oto Ja natchnę go takim duchem, że gdy usłyszy pewną wiadomość, wróci do swojego kraju. Sprawię też, że tam, w swoim kraju, zginie od miecza»”. 8Przełożony dworu zarządził odwrót i dołączył do króla asyrii, atakującego libnęc. otrzymał bowiem wiadomość, że król wyco-fał się spod lakiszd, 9gdyż dotarła do niego wieść o królu Kusze, tirhace, o którym mu powiedziano: „oto wyruszył, aby wal-czyć z tobą”. Powtórnie wysłał więc posłów do ezechiasza z poleceniem: 10„tak oznajmicie królowi Judys, ezechiaszowi: «niech twój Bóg, na którym polegasz, nie zwodzi cię zapew-nieniem: Jerozolimas nie zostanie wydana w ręce króla asyrii! 11Przecież na pewno słyszałeś o tym, jak postąpili królowie asyrii z wszystkimi krajami, dokonując ich całkowitej zagłady, a ty miałbyś ocaleć? 12Czy bogowie uratowali narody, które wynisz-czyli moi przodkowie: Gozan i Charan, resef i edenici, zamiesz-kujący telassar? 13Gdzie są królowie Chamatu i arpadu, lair i Sefarwaim, Heny i Iwwy?»”.

Modlitwa Ezechiasza14ezechiasz odebrał list od posłów i przeczytał go. Potem poszedł do domus Panas i rozwinął go przed Panem. 15ezechiasz tak się wtedy modlił przed Panem: „Panie, Boże Izraelas, który zasiadasz na tronie z cherubóws! tylko ty sam jeden jesteś Bogiem wszyst-kich królestw ziemi! ty uczyniłeś niebo i ziemię! 16nadstaw ucha, Panie, i słuchaj! otwórz oczy, Panie, i spójrz! Słuchaj słów Sennacherybaf, które przesłał, aby znieważać Boga żywego! 17to prawda, Panie, że królowie asyriis wyniszczyli narody oraz ich ziemie. 18Ich bogów powrzucali do ognia, gdyż nie byli to bogo-wie, lecz wytwór ludzkich rąk, zwykłe drewno i kamień, dlate-go ich zniszczyli. 19teraz więc, o Panie, nasz Boże, wybaw nas


745

2Krl


a) Sennacheryb – zob. 2Krl 18,13+.

b) potrząsa głową nad tobą – gest oznaczający szyder-stwo i pogardę (np. Hi 16,4; Ps 22,8).

 Proroctwo Izajasza. odpowiedzią na modlitwę ezechiasza jest wygłoszone w imieniu Boga proroctwo Izajasza. Składa się ono z trzech części. Pierwszą stanowi poemat zawierający serię szyderstw z króla Sennacheryba (ww. 21-28), druga zapowiada znak przywracający nadzieję ocalonym (ww. 29-31), a trzecia jest zapewnieniem o wybawieniu Jerozolimy (ww. 32-34). natychmiastowe wypełnienie się słów Izajasza potwierdza moc Bożego słowa i Jego panowanie nad losami świata.

z jego mocy! niech wszystkie królestwa ziemi przekonają się, że ty, Panie, jesteś jedynym Bogiem!”.

Proroctwo Izajasza 20Wtedy Izajasz, syn amosa, przesłał ezechiaszowi wiadomość: „tak mówi Pans, Bóg Izraelas: «Wysłuchałem twojej modli-twy w sprawie Sennacherybaa, króla asyriis. 21takie słowo Pan o nim wypowiada: Gardzi tobą, drwi z ciebie dziewiczy Syjons. Jeruzalems

potrząsa głową nad tobąb. 22Komu urągałeś i bluźniłeś? Przeciw komu głos podnosiłeś, spoglądając wyniośle? Przeciw Świętemu Izraela! 23Urągałeś Panu przez swoich posłańców. mówiłeś: Z mnóstwem moich rydwanów wdarłem się na wierzchołki gór, na wyniosłe szczyty libanu. Wyciąłem jego najwyższe cedry, najpiękniejsze z jego cyprysów. Dotarłem do jego najdalszych krańców, do lasów wspaniałych i gęstych. 24to ja wykopałem studnie i piłem wodę w obcej ziemi. moimi stopami osuszyłem wszystkie kanały egiptu. 25a przecież dobrze wiedziałeś, że od dawna to zamierzyłem, od dni najdawniejszych to przygotowałem, a teraz wypełniam, gdy obwarowane miasta zamieniasz w stosy gruzów. 26Ich mieszkańców pozbawionych mocy ogarnął lęk i bezradność. Stali się podobni do trawy na polu, do młodych pędów ziół, do zielska w szczelinach dachu, spalonego upalnym wiatrem.


7462. Królewska 19,27 – 20,1

a) włożę ci do nosa metalowe kółko – w ten sposób ujarzmiano narowiste zwierzęta. Dokumen-ty historyczne potwierdzają, że także królowie asyryjscy upoka-rzali w ten sposób pokonanych przez siebie królów.

b) Przyczyną śmierci aramej-czyków prawdopodobnie była niespodziewana epidemia.

c) Niniwa – miasto leżące nad tygrysem na terytorium dzisiej-szego Iraku; od VIII w. przed Chr. stolica asyrii, zburzona w 612 r. przed Chr. przez Babi-lończyków i medów (ne 1 – 3; So 2,13-15).

d) Ararat – terytorium dzisiej-szej armenii.

 Choroba i uzdrowienie Ezechiasza. Prorok Izajasz zapowiada królowi ezechiaszowi rychłą śmierć. W obliczu takiej sytuacji król nie szuka pomocy u ludzi, ale całą ufność pokłada w Bogu, którego prosi

27Znam miejsce twojego pobytu, twoje wyjścia i powroty i twoją wrogość do mnie. 28a ponieważ tak bardzo się na mnie zawziąłeś i twoje zuchwalstwo doszło do mych uszu, włożę ci do nosa metalowe kółkoa, a w twoje usta wędzidło, i zmuszę cię do odwrotu tą drogą, którą przybyłeś! 29a to będzie znakiem dla ciebie: W tym roku będziecie jeść ziarno, które zostało po zbiorach, w następnym – co samo urośnie, lecz w trzecim będziecie siać i zbierać, zakładać winnice i spożywać ich owoce. 30ocalała resztas z domu Judys na nowo zapuści głęboko korzenie, wyrośnie i wyda owoce. 31Bo z Jeruzalem wyjdzie reszta i z góry Syjon – ocaleni. Dokona tego Pan w swojej żarliwości. 32Dlatego tak mówi Pan o królu asyrii: nie wejdzie on do tego miasta ani żadnej strzały tam nie wypuści, nie wyruszy przeciw niemu uzbrojony w tarcze ani nie zrobi nasypu, aby go oblegać. 33Powróci tą drogą, którą przybył, lecz do tego miasta nie wejdzie! Wyrocznia Panas. 34Stanę w obronie tego miasta, aby je ocalić ze względu na mnie i mojego sługę Dawida»”. 35tej samej nocy Pan wysłał aniołas, który pobił w obozie asyryjczyków sto osiemdziesiąt pięć tysięcyb. następnego dnia rano wszędzie leżały ciałas zmarłych. 36Król asyrii Sennacheryb wycofał się więc i wrócił do niniwyc. 37a gdy w świątyni odda-wał pokłon swojemu bogu nisrokowi, jego synowie, adramelek i Sereser, zabili go mieczem, sami zaś uciekli do kraju araratd. Jego syn, asarhaddon, został po nim królem.

Choroba i uzdrowienie Ezechiasza

201W tym czasie ezechiasz śmiertelnie zachorował. Wtedy przyszedł do niego proroks Izajasz, syn amosa, i powie-

dział mu: „tak mówi Pans: «Wydaj ostatnie polecenia dla swojego


747

2Krl


o cud. Swoje błaganie motywuje prawym życiem i gorliwością w pełnieniu woli Boga. mówiąc o swojej wierności, nie zarzuca Bogu, że potraktował go niesprawiedliwie, ale pokornie prosi o uzdrowienie. Historia uzdrowienia króla ezechiasza pokazuje, że Bóg nie jest obojętny na modlitwę człowieka zanoszoną z wiarą i jeśli zechce, może zmienić podjęte wcześniej przez siebie decyzje. namacalnym potwierdzeniem zmiany woli Boga jest cudowny znak na zegarze słonecznym.

 Poselstwo króla babilońskiego. opis uzdrowienia ezechiasza i wizyty na jego dworze posłów z Ba-bilonii to wydarzenia bezpośrednio poprzedzające najazd Sennacheryba na Jerozolimę. Jeżeli panowanie ezechiasza obejmowało okres 29 lat (2Krl 18,2), a Bóg w momencie jego śmiertelnej choroby dodał mu 15 lat życia (2Krl 20,6), to musiała ona mieć miejsce w 14 roku jego rządów. Posłowie babilońscy zapewne widzieli skarbiec królewski (w. 13), zanim został on przekazany asyryjczykom (2Krl 18,13-16). Stąd obie relacje mają charakter retrospektywny i są próbą spojrzenia na znaną już sytuację polityczną z perspek-tywy wcześniejszych zachowań ezechiasza. Ukazują one ścisły związek osobistych losów króla z losami jego narodu. Cudowne uzdrowienie ezechiasza oraz towarzyszący mu nadzwyczajny znak stanowią zapowiedź ocalenia Jerozolimy (2Krl 20,5-11), ale pokazanie Babilończykom wszystkich skarbów króla jest zapowiedzią przyszłej tragedii narodu wybranego (ww. 15-18).

domu. Jesteś bowiem umierający i już nie wyzdrowiejesz»”. 2eze-chiasz odwrócił się twarzą do ściany i zaczął modlić się do Panas: 3„o Panie, proszę Cię, wspomnij, że byłem wierny i szczery wobec Ciebie i czyniłem to, co się tobie podobało”. I wybuch-nął ezechiasz rzewnym płaczem. 4Izajasz nie zdążył jeszcze opu-ścić środkowego dziedzińca, kiedy Pan skierował do niego swoje słowo: 5„Wróć i powiedz ezechiaszowi, władcy mojego ludu: «tak mówi Pan, Bóg twojego ojca, Dawida: Słyszałem twoją modlitwę, widziałem twoje łzy. Uzdrawiam cię zatem. trzeciego dnia pójdziesz do domus Pana. 6Dodam ci piętnaście lat życia. Wybawię ciebie i to miasto z ręki króla asyryjskiego i otoczę je opieką ze względu na mnie i mojego sługę, Dawida»”. 7Izajasz polecił: „Przynieście placek z fig”. Przyniesiono go i położono na wrzód. I ezechiasz wyzdrowiał. 8Zapytał jednak Izajasza: „Jaki znak otrzymam, że Pan mnie całkowicie uzdrowi i że będę mógł trzeciego dnia iść do domu Pana?”. 9Izajasz odpowiedział: „taki znak otrzymasz od Pana, że Pan wypełni to, co obiecał: Czy cień ma się posunąć o dziesięć stopni, czy ma się cofnąć o dzie-sięć stopni?”. 10ezechiasz odrzekł: „Łatwo cieniowi posunąć się o dziesięć stopni. raczej więc, niech cień cofnie się o dziesięć stopni!”. 11Prorok Izajasz wołał wtedy do Pana, a on cofnął cień o dziesięć stopni na zegarze słonecznym achaza.

Poselstwo króla babilońskiego 12W tym czasie król Babiloniis, merodak-Baladan, syn Baladana, przesłał ezechiaszowi listy i dar. Dowiedział się bowiem o cho-robie ezechiasza. 13ezechiasz przyjął posłów gościnnie i pokazał im cały swój skarbiec, srebro i złoto, wonności i wyborne olejki, zbrojownię, a także wszystko, co znajdowało się w jego składach. nie było takiej rzeczy w pałacu ezechiasza i w całym państwie, której by im nie pokazał.


7482. Królewska 20,14 – 21,7

a) sadzawka i wodociąg – budo-wa tego systemu nawadniające-go miała na celu doprowadzenie wody do Jerozolimy. Wybu-dowanie w obrębie murów miejskich sadzawki pozwalało na magazynowanie wody, co mogło mieć olbrzymie znacze-nie w przypadku ewentualnego oblężenia miasta. Ponieważ źródło Gichon, zaopatrujące miasto w wodę, znajdowało się poza obrębem murów, król kazał wydrążyć podziemny kanał, który dostarczał wodę do znajdującej się wewnątrz miasta sadzawki Siloe.

b) Spalił w ofierze – zob. 2Krl 16,3+.

 Panowanie Manassesa. manasses najdłużej rządził Judą, aż 55 lat, a jego panowanie naznaczone jest nieprzerwanym pasmem grzechów. manasses okazał się najgorszym z wszystkich władców Judy. lista jego nieprawości (ww. 2-9) pozwala porównywać go do achaba, najgorszego z królów panujących na Północy. Według tradycji żydowskiej najbardziej znaną ofiarą jego krwawych rządów był prorok Izajasz, którego ciało przecięto na pół. Ponieważ te same grzechy bałwochwalstwa i braku wierności Bogu, które doprowadziły do upadku Królestwa Północnego, stały się za panowania manassesa udziałem Judy, dlatego Bóg zapowiada przez proroków (ww. 10-15), że Jerozolimę spotka taka sama kara, jaką wcześniej zesłał na Samarię.

14Wtedy proroks Izajasz przyszedł do króla ezechiasza i zapytał go: „Co mówili ci ludzie i skąd przybyli do ciebie?”. ezechiasz odpowiedział: „Przybyli z dalekiego kraju, z Babilonii”. 15„a co widzieli w twoim pałacu?” – dopytywał się. „Widzieli wszyst-ko, co znajduje się w moim pałacu – odparł ezechiasz. – nie było takiej rzeczy w moich składach, której bym im nie poka-zał”. 16Wtedy Izajasz rzekł do ezechiasza: „Słuchaj słowa Panas! 17nadchodzi czas – mówi Pan – kiedy wszystko, co znajduje się w twoim pałacu i co zgromadzili twoi przodkowie aż do dnia dzisiejszego, zostanie zabrane do Babilonii. nic nie pozosta-nie. 18również twoi synowie, którzy będą od ciebie pochodzić i którym dasz życie, zostaną zabrani i będą eunuchami na dwo-rze króla Babilonii”. 19ezechiasz rzekł na to do Izajasza: „Dobre jest słowo Pana, które wygłosiłeś”. Pomyślał bowiem: „Cóż! Przynajmniej za mojego życia będzie pokójs i bezpieczeństwo”. 20Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem ezechiasza obej-mujące wszystkie jego osiągnięcia, jak również to, że zbudował sadzawkę i wodociąga, którym sprowadził wodę do miasta, są opi-sane w kronikach królów Judys. 21ezechiasz spoczął przy swoich przodkach, a jego syn, manasses, został po nim królem.

Panowanie Manassesa

211manasses miał dwanaście lat, kiedy wstąpił na tron, i przez pięćdziesiąt pięć lat panował w Jerozolimies. Jego

matka miała na imię Chefsiba. 2Czynił on to, co nie podobało się Panus, naśladując niegodziwe praktyki narodów pogańskich, które Pan wypędził przed Izraelitami. 3odbudował wzniesienia kultowes, które zburzył jego ojciec ezechiasz. Zbudował ołtarzes Baaloms i postawił aszeręs, postępując podobnie jak achab, król Izraelas. Czcił wszystkie gwiazdy na niebie i oddawał im pokłon. 4Zbudował ołtarze także w domus Pana, o którym Pan powie-dział: „W Jerozolimie moje imięs pozostanie na zawsze”. 5Wzniósł także ołtarze wszystkim zastępom niebieskim na niebie na oby-dwu dziedzińcach domu Pana. 6Spalił w ofierzeb swojego syna, praktykował wróżbiarstwos i czarys, ustanowił wywoływaczy duchów i jasnowidzów. ogromem popełnionego zła doprowadził Pana do gniewus. 7nawet wykonany na swoje polecenie posąg


749

2Krl


a) zadzwoni w obu uszach – wyrażenie, użyte także w 1Sm 3,11 i Jr 19,3, które oznacza, że wieść o nieszczęściu wywoła wielkie wrażenie.

b) sznur mierniczy… pion – narzędzia wykorzystywane przy budowie domów. tutaj użyte są w sensie negatywnym, jako narzędzia zagłady. miarą tej zagłady jest to, co spotkało Samarię i dom achaba.

 Panowanie Ammona. ammon kontynuował politykę prowadzoną przez swojego ojca manassesa i podobnie jak on, lekceważąc upomnienia proroków, praktykował kult bałwochwalczy. Zamach stanu dokonany na dworze królewskim przyniósł nieoczekiwany kres panowania ammona, zaledwie po dwóch latach jego rządów.

aszery umieścił w domu, o którym Pan powiedział do Dawida i jego syna, Salomona: „W tym właśnie domu, w Jerozolimie, którą wybrałem spośród wszystkich plemion Izraela, będzie przebywać moje imię na zawsze. 8nie dopuszczę już więcej, aby Izraelici oddalili się od ziemi, którą dałem ich przodkom, jeżeli tylko będą wiernie wypełniać wszystkie moje przykazanias i całe Prawos, które im przekazałem przez mojego sługę mojżesza”. 9oni jednak nie posłuchali, a manasses wprowadził ich w błąd. Czynili więcej zła niż narody, które Pan wytracił przed nimi. 10Wówczas Pan przez swoje sługi, prorokóws, ogłosił wyrok: 11„Ponieważ manasses, król Judys, czynił więcej zła, niż wcze-śniej amorycis zdołali go popełnić, i swoimi bożkami doprowa-dził także Judęs do grzechus, 12dlatego tak mówi Pan, Bóg Izraela: «Jestem gotów sprowadzić takie nieszczęście na Jerozolimę i Judę, że każdemu, kto o tym usłyszy, zadzwoni w obu uszacha. 13Wymierzę Jerozolimę sznurem mierniczym Samariis i pionemb domu achaba. Zniszczę Jerozolimę tak, jak wyciera się miskę do czysta i odwraca do góry dnem. 14odrzucę resztę mojego dzie-dzictwa i wydam ją w ręce ich wrogów. Dla wszystkich nieprzy-jaciół staną się łupem i zdobyczą. 15Czynili bowiem to, co uwa-żam za zło, doprowadzając mnie do gniewu przez cały ten czas, od dnia, w którym ich przodkowie wyszli z egiptu, aż do dnia dzisiejszego»”. 16Więcej nawet, manasses przelał taki ogrom krwis niewinnej, że napełnił nią Jerozolimę po same brzegi, nie licząc tych grzechów, którymi doprowadził Judę do popełniania tego, co nie podobało się Panu. 17Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem manassesa, obejmujące wszystko to, czego dokonał, oraz grzechy, które popełnił, są opisane w kronikach królów Judy. 18manasses spo-czął przy swoich przodkach i został pochowany w grobowcu swojej rodziny w ogrodzie Uzzy, a jego syn, ammon, został po nim królem.

Panowanie Ammona 19ammon miał dwadzieścia dwa lata, kiedy wstąpił na tron i przez dwa lata panował w Jerozolimies. Jego matka miała na imię meszullemet i była córką Charusa z Jotba. 20Czynił on to, co nie podobało się Panus, podobnie jak jego ojciec manasses. 21Postępował tak samo jak jego ojciec. Czcił bożki, którym służył jego ojciec, i oddawał im pokłon. 22Porzucił Pana, Boga swoich


7502. Królewska 21,23 – 22,11

a) W osiemnastym roku rządów – według 2Krn 34,3n Jozjasz rozpoczął reformę, zanim odna-leziono księgę Prawa, w ósmym roku swojego panowania.

b) rozdarł swoje szaty – zob. 2Krl 5,7+.

 Odnalezienie księgi Prawa. opis reformy religijnej przeprowadzonej przez Jozjasza (2Krl 22 – 23) sta-nowi punkt kulminacyjny całej historii królów. na początku Jozjasz w swoich reformatorskich działaniach miał zamiar ograniczyć się jedynie do dokończenia prac podjętych wcześniej przez Joasza (2Krl 12,5-7). Dopiero odnalezienie księgi Prawa i poznanie jej treści spowodowało radykalną zmianę planów króla. Skrucha i duch pokuty Jozjasza były pierwszym krokiem w kierunku szczerego, wewnętrznego nawrócenia. Zasięgając rady u prorokini Chuldy, król potwierdził swoją gotowość uznania autorytetu Boga i poddania się Jego woli. Bóg uznał autentyczność wewnętrznej przemiany Jozjasza (ww. 18n) i dlatego przychylił się do jego prośby, zapewniając powodzenie jego osobistym przedsięwzięciom. Jednak grzechy Judy niosły za sobą tak daleko idące konsekwencje, że kara Boża mogła jedynie zostać odroczona w czasie.

przodków, i nie szedł drogąs Pana. 23Słudzy ammona uknuli spi-sek przeciw niemu i zabili go w jego pałacu. 24Prosty lud wytracił jednak wszystkich spiskujących przeciw królowi ammonowi i na jego miejsce ustanowił królem jego syna Jozjasza. 25Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem ammona, obej-mujące to, czego dokonał, są opisane w kronikach królów Judys. 26Pochowano go w jego grobowcu, w ogrodzie Uzzy, a jego syn, Jozjasz, został po nim królem.

Początek panowania Jozjasza

221Jozjasz miał osiem lat, kiedy wstąpił na tron, i przez trzydzieści jeden lat panował w Jerozolimies. Jego matka

miała na imię Jedida i była córką adajasza z Boskat. 2Czynił on wszystko to, co podoba się Panus, chodził drogamis swojego pra-ojca, Dawida, nie zbaczając ani na prawo, ani na lewo.

Odnalezienie księgi Prawa3W osiemnastym roku rządówa król Jozjasz wysłał pisarza Szafana, wnuka asaliasza, syna meszullama, do domus Panas z poleceniem: 4„Idź do Chilkiasza, najwyższego kapłanas, i każ mu przygotować pieniądze zdeponowane w domu Pana, które zebra-li od ludu strażnicy progu. 5niech je przekażą kierownikom nad-zorującym prace w domus Pana. mają oni opłacać z nich robot-ników, wykonujących w domu Pana naprawy, 6czyli stolarzy, budowniczych i murarzy oraz zakupić drewno i ociosane kamie-nie, potrzebne do naprawy domu. 7nie trzeba ich wcale rozliczać z pieniędzy im powierzonych, gdyż pracują uczciwie”. 8najwyższy kapłan Chilkiasz oznajmił wówczas pisarzowi Szafanowi: „Znalazłem księgę Prawas w domu Pana”. I Chilkiasz wręczył księgę Szafanowi, który zaczął ją czytać. 9następnie pisarz Szafan przyszedł do króla i złożył mu sprawozdanie: „twoi słudzy wyjęli pieniądze, znajdujące się w domu i przeka-zali je kierownikom nadzorującym prace w domu Pana”. 10Pisarz Szafan oznajmił jeszcze królowi: „oto księga, którą przekazał mi kapłan Chilkiasz”. następnie Szafan odczytał ją wobec króla. 11Kiedy król usłyszał słowa księgi Prawa, rozdarł swoje szatyb.


751

2Krl

2. Królewska 22,12 – 23,2

 Odnowienie przymierza i reforma religijna. owocem osobistego nawrócenia Jozjasza stały się podjęte przez niego reformy, obejmujące swoim zasięgiem całość praktyk religijnych w Jerozolimie, Judzie, a także na terenie dawnego Królestwa Północnego. Przeprowadził je w oparciu o przymierze zawarte przed Bogiem, do którego przystąpił cały lud, zobowiązując się do wiernego wypełnienia przykazań zapisanych w odczytanej uroczyście księdze Prawa (ww. 1-3). Działania króla skoncentrowały się na całkowitym usunięciu wszelkich form kultu pogańskiego w świątyni jerozolimskiej, na obszarze Judy (ww. 4-14), a następnie w miastach Samarii (ww. 15-20). Szczegółowa lista wszystkich posągów i ołtarzy, wzniesionych ku czci obcych bóstw, pokazuje skalę zjawiska bałwochwalstwa. reformy miały więc na celu przywrócenie wyłączności wiary w jedynego Boga, wymaganej przez pierwsze przykazanie Dekalogu. Szczególnym wy-razem odnowionej wiary Żydów była Pascha, obchodzona nie w ich własnych miastach i osiedlach, lecz w Jerozolimie, dla podkreślenia podstawowej prawdy wiary, że jest tylko jeden Bóg, jedna świątynia i jeden lud. niestety, wszystkie te reformatorskie działania nie powstrzymały tragicznego końca Judy i Jerozolimy (ww. 26n), który zaczął się nieuchronnie zbliżać zaraz po śmierci tego wyjątkowego króla.

12Potem król polecił kapłanowi Chilkiaszowi, achikamowi, syno-wi Szafana, akborowi, synowi micheasza i pisarzowi Szafanowi oraz urzędnikowi królewskiemu asajaszowi: 13„Idźcie zasięgnąć rady u Pana w sprawie mojej osoby, ludu i całego plemienia Judys w związku z tym, co zawiera ta odnaleziona księga. Pan zapło-nął wielkim gniewems przeciwko nam, ponieważ nasi przodko-wie nie słuchali słów tej księgi i nie postępowali zgodnie z tym wszystkim, co jest w niej napisane”. 14Kapłan Chilkiasz, achikam, akbor, Szafan i asajasz udali się więc do prorokinis Chuldy, żony Szalluma, syna tikwy, wnuka Charchasa, strażnika szat. mieszkała ona w Jerozolimies, w nowej części miasta. Porozmawiali z nią, 15a ona oświadczyła: „tak mówi Pan, Bóg Izraelas: «Powiedzcie człowiekowi, który przy-słał was do mnie: 16to mówi Pan: oto sprowadzam nieszczę-ście na to miejsce i na jego mieszkańców, zgodnie z tym wszyst-kim, co zawiera księga, którą czytał król Judy. 17Ponieważ mnie opuścili i składali ofiarys kadzielne innym bogom, drażniąc mnie wszystkimi wytworami swoich rąk, zapłonął mój gniew przeciw-ko temu miejscu i już nie zgaśnie». 18to zaś oznajmijcie królowi Judy, który przysłał was, aby zasięgnąć rady u Pana: «tak mówi Pan, Bóg Izraela, odnośnie do słów, które usłyszałeś: 19Ponieważ twoje serces się ulękło i ukorzyłeś się przed Panem, słuchając słów, w których zapowiedziałem, że to miejsce i jego mieszkań-cy staną się przekleństwems budzącym grozę, ponieważ rozdarłeś swoje szaty i zapłakałeś przede mną, więc i Ja cię wysłuchałem. Wyrocznia Panas! 20Dlatego przyłączę cię do twoich przodków i spoczniesz w pokoju w swoim grobie. nie będziesz oglądać nie-szczęścia, które sprowadzam na to miejsce»”. tę właśnie odpo-wiedź zanieśli królowi.

Odnowienie przymierza i reforma religijna

231Król zatem zwołał zgromadzenies całej starszyzny Judys i Jerozolimys. 2następnie poszedł do domus Panas, a wraz


7522. Królewska 23,3-14

a) księga przymierza – księga Prawa odnaleziona przez Chil-kiasza w świątyni.

b) Cedron – potok płynący doliną Jozafata, która graniczy z Jerozolimą od strony północ-nej. Przez większą część roku jest wyschnięty.

c) dolina Cedronu – dolina położona na wschód od Jerozo-limy, między Górą Świątynną a Górą oliwną.

d) na grobach prostego ludu – miejsce pochówku ludzi, któ-rych nie było stać na własny grób.

e) nierząd sakralny – prostytu-cja związana z praktykami kultu urodzaju i płodności, przejętymi przez Izraelitów z kultu Baala i aszery. Prawo zabraniało takich praktyk (Pwt 23,18).

f) wzniesienia kultyczne – w odróżnieniu od wzniesień kultycznych wspominanych w w. 5, na których sprawowano kult bałwochwalczy, mowa tutaj o miejscach kultu, w których kapłani izraelscy oddawali cześć Bogu. Jozjasz kazał je zniszczyć, ponieważ stały w sprzeczności z przepisami prawa zawartymi w Pwt 12.

g) Geba – miasto położone na północno-zachodnim brzegu morza martwego, 9 km na pół-nocny wschód od Jerozolimy.

h) od Geba do BeerSzeby – wyrażenie stosowane na okre-ślenie terytorium całego Króle-stwa Południowego. BeerSzeba – zob. Słownik.

i) Tofet – miejsce, w którym palono ciała ludzi składanych w ofierze pogańskim bóstwom.

j) Dolina Synów Hinnoma – wąwóz znajdujący się w niewielkiej odległości na południowy zachód od Jerozoli-my. od czasów Jozjasza dolina pełniła funkcję jerozolimskiego śmietnika. Z czasem stała się symbolem przekleństwa i potę-pienia i utożsamiano ją z miej-scem odbywania kary przez grzeszników. W nt nosi nazwę Gehenna (zob. Słownik).

k) spalał w ofierze – zob. 2Krl 16,3+.

z nim wszyscy ludzie z Judy i wszyscy mieszkańcy Jerozolimy, kapłani i prorocys – cały lud od najmłodszych do najstarszych. tam głośno odczytał całą księgę przymierzaa, którą znaleziono w domu Pana. 3Potem król stanął przy kolumnie i w obecności Pana zawarł przymierze, w którym cały lud zobowiązał się iść wiernie za Panem, zachowywać Jego przykazanias, upomnienia i polecenia całym sercems i całą dusząs, aby wypełnić w ten spo-sób warunki przymierza zapisane w tej księdze. 4następnie król polecił najwyższemu kapłanowis Chilkiaszowi, kapłanom sprawującym główne funkcje oraz strażnikom progu wynieść ze świątyni Pana wszystkie przedmioty wykonane dla Baalas, aszerys i wszystkich gwiazd na niebie i spalić je na zewnątrz Jerozolimy na polach nad Cedronemb, a popiół z nich zanieść do Betels. 5Usunął kapłanów pogańskich, których mia-nowali królowie Judy, aby składali ofiarys z kadzidła na wznie-sieniach kultycznychs, położonych w miastach Judy i wokół Jerozolimy – tych, którzy palili kadzidło w ofierzes Baalowi, słońcu, księżycowi, planetom i wszystkim gwiazdom na niebie. 6także posąg aszery kazał wynieść z domu Pana na zewnątrz Jerozolimy i spalić go w dolinie Cedronuc. Starł go na proch i popiół rozrzucił na grobach prostego ludud. 7Zburzył również, wzniesione w domu Pana, domy mężczyzn uprawiających nie-rząd sakralnye, w których kobiety przędły szaty dla aszery. 8Sprowadził wszystkich kapłanów z miast Judy i sprofano-wał wzniesienia kultycznef, na których kapłani, od Gebag do Beer-Szebyh, składali ofiary. rozwalił też wyżyny demonóws, znaj-dujące się u wejścia do bramy Jozuego, zarządcy miasta, po lewej stronie od bramy miejskiej. 9Kapłani wzniesień kultycznych nigdy jednak nie pełnili służby przy ołtarzus Pana w Jerozolimie, choć mogli jeść przaśne chleby razem ze swoimi braćmi. 10Sprofanował również tofeti, znajdujące się w Dolinie Synów Hinnomaj, aby już nikt nie spalał w ofierzek ku czci molocha swojego syna lub córki. 11rozwalił konie, które królowie Judy postawili ku czci słoń-ca u wejścia do domu Pana, obok mieszkania netanmeleka, opie-kującego się dziedzińcem świątynnym, i spalił rydwany poświęco-ne słońcu. 12Zburzył też ołtarze na tarasie przy górnej sali achaza, wzniesione przez królów Judy, a także ołtarze, które zbudował manasses na obydwu dziedzińcach domu Pana. Usunął je stamtąd i starł na proch, wrzucając do doliny Cedronu. 13Król sprofanował także wzniesienia kultyczne, znajdujące się naprzeciw Jerozolimy, po prawej stronie Góry Zniszczenia, które zbudował Salomon, król Izraelas, ku czci asztartys, ohydnej bogini Sydończykóws, Kemosza, ohydnego boga moabitóws, i milkoma, obrzydliwego boga ammonitóws. 14Porozbijał steles i aszerys, a ich miejsca zasy-pał ludzkimi kośćmi.


753

2Krl


a) człowiek Boży – zob. 2Krl 1,9+.15Zburzył nawet ołtarz w Betel – wzniesienie kultyczne zbudo-wane przez Jeroboama, syna nebata, który nakłonił Izraela do grzechus. Wzniesienie kultyczne spalił i starł na proch, spalił też aszerę. 16rozglądając się dokoła, Jozjasz zobaczył groby na wzgó-rzu. Polecił więc zabrać z nich kości. Potem palił je na ołtarzu, dokonując jego profanacji, zgodnie ze słowem Pana, które wygło-sił człowiek Bożya w czasie, gdy Jeroboam znajdował się przy ołtarzu w czasie święta. Kiedy Jozjasz się obrócił, zobaczył grób człowieka Bożego, który zapowiadał te wydarzenia. 17„Co to za nagrobek, który widzę?” – zapytał Jozjasz. odpowiedzieli mu ludzie z miasta: „Jest to grób Bożego człowieka, który przybył z Judy. on właśnie zapowiedział to wszystko, co ty wykonujesz nad ołtarzem w Betel”. 18rozka-zał zatem: „Zostawcie go w spokoju. niech nikt nie rusza jego kości!”. Pozostawiono więc nietknięte jego kości wraz z kość-mi proroka, który przybył z Samariis. 19Jozjasz usunął również wszystkie sanktuaria, zbudowane na wzniesieniach kultycz-nych, które w miastach Samariis pobudowali królowie Izraela, aby doprowadzić Pana do gniewus. Postąpił z nimi tak samo jak w Betel. 20Wymordował wszystkich kapłanów wzniesień kultycz-nych, których zastał przy ołtarzach, paląc na nich ludzkie kości. następnie wrócił do Jerozolimy. 21Potem król wydał rozkaz całemu ludowi: „Świętujcie Paschęs ku czci Pana, waszego Boga, jak to zostało napisane w tej księ-dze przymierza”. 22od czasu sędzióws, którzy rządzili Izraelem, i przez cały okres panowania królów Izraela i Judy nie obcho-dzono takiej Paschy. 23Dopiero w osiemnastym roku rządów króla Jozjasza obchodzono w Jerozolimie taką Paschę ku czci Pana. 24Jozjasz usunął także wywoływaczy duchów i zmarłych, domowe posążki bóstw, bożki i wszystkie inne ohydne bóstwa, które widziano w ziemi Judy i w Jerozolimie. Chciał bowiem wypełnić wymagania Prawas, zapisane w księdze, którą znalazł kapłan Chilkiasz w domu Pana. 25nie było żadnego przed nim, który by podobnie jak on nawrócił się do Pana całym swoim sercem, całą swoją duszą i całą swoją mocą, zgodnie z całym Prawem mojżesza. Po nim również nie pojawił się król podob-ny do niego. 26Pan jednak nie odwrócił się od swojego straszli-wego gniewu przeciw Judzie. Do takiego gniewu doprowadziły Go wszystkie zniewagi wyrządzone mu przez manassesa. 27Pan bowiem zapowiedział: „nawet Judę odrzucę od siebie, tak jak odrzuciłem Izraela. odtrącę też Jerozolimę, to miasto, które sam wybrałem, i dom, o którym powiedziałem: tam będzie przeby-wać moje imięs”. 28Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Jozjasza obej-mujące wszystko, czego dokonał, są opisane w kronikach królów


7542. Królewska 23,29 – 24,3

a) Eufrat – największa rzeka w zachodniej azji. eufrat prze-pływa przez turcję, Syrię i Irak, w dolnym biegu w okolicach al Qurnah łączy się z tygrysem i formuje rzekę Shatt al-arab, która wpada do Zatoki Per-skiej. Długość eufratu liczona wzdłuż dłuższej z odnóg (eufrat Wschodni) wynosi 2700 km, a powierzchnia dorzecza – 673 tys. km2. Dorzecze eufratu jest kolebką najstarszych cywilizacji na ziemi.

b) Megiddo – zob. 2Krl 9,27+.

c) Libna – zob. 2Krl 8,22+.

d) Ribla – miasto położone w libańskiej dolinie Beka, oddalone ok. 11 km od Kedesz nad rzeką orontes. miasto to strzegło ważnych strategicznych przejść na szlaku handlowym i wojskowym wiodącym z egip-tu do północnej Syrii i dalej do mezopotamii.

e) Chamat – zob. 2Krl 14,28+.

f) Nabuchodonozor – chodzi o nabuchodonozora II (605- -562 przed Chr.), króla Babilo-nii. W czasie jego panowania państwo babilońskie zyskało wielkie znaczenie na Bliskim Wschodzie. W 605 r. przed Chr. pokonał egipcjan pod Karkemisz (Jr 46,2), umocnił swoją władzę w Syrii. W 597 r. przed Chr. zdobył Jerozolimę, uprowadził króla Jojakina do Babilonu, a w jego miejsce ustanowił królem Sedecjasza (2Krl 24,10nn). Kiedy Sedecjasz zbuntował się przeciwko niemu, nabuchodonozor w 586 r. przed Chr. ponownie zdobył Jerozo-limę i deportował do Babilonii większą część ludności (2Krl 25,1nn).

g) Chaldejczycy – mieszkańcy Chaldei, regionu położonego nad Zatoką Perską.

 Panowanie Joachaza. Wraz ze śmiercią Jozjasza rozpoczął się szybki upadek Królestwa Południowego. Jedną z przyczyn kryzysu była zupełna nieudolność polityczna następców Jozjasza. Joachaz, wybrany na króla przez środowiska antyegipskie, rządził krajem zaledwie trzy miesiące. Uprowadzony przez faraona necho zmarł na wygnaniu, zostawiając kraj z potężnym obciążeniem finansowym, jakim był obowiązek płacenia daniny na rzecz egiptu.

 Panowanie Jojakima. Dzieło Jozjasza nie uchroniło narodu wybranego od kary za popełniane przez lata grzechy. Ich konsekwencje były tak wielkie, że Bóg pozwolił, aby Jerozolima i Juda zostały zniszczone (w. 3).

Judy. 29W czasie jego rządów, faraon necho, król egipski, wyru-szył do króla asyryjskiego, nad rzekę eufrata. Kiedy król Jozjasz wyszedł mu naprzeciw, faraon zabił go w megiddob, gdy tylko go zobaczył. 30Jego słudzy przewieźli jego ciałos na rydwa-nie z megiddo do Jerozolimy i pochowali w jego grobowcu. mieszkańcy kraju wybrali Joachaza, syna Jozjasza, i ustanowili go królem, namaszczającs go na następcę po ojcu.

Panowanie Joachaza 31Joachaz miał dwadzieścia trzy lata, kiedy wstąpił na tron i przez trzy miesiące panował w Jerozolimies. Jego matka miała na imię Chamutal i była córką Jeremiasza z libnyc. 32Czynił on to, co nie podobało się Panus, tak samo jak jego przodkowie. 33Fara-on necho uwięził go w riblad, w ziemi Chamate, kończąc jego panowanie w Jerozolimie. Jednocześnie nałożył na kraj daninę w wysokości stu talentóws srebra i jednego talentu złota. 34Jako następcę Jozjasza, faraon necho ustanowił królem eliakima, jego syna, zmieniając jego imię na Jojakim. Joachaza natomiast upro-wadził do egiptu. I tam właśnie Joachaz umarł. 35Jojakim nato-miast dostarczał faraonowi srebro i złoto. musiał jednak opodat-kować kraj, ustalając dla każdego z ludu kraju określoną ilość srebra i złota, aby zapłacić daninę w wysokości wyznaczonej przez faraona necho.

Panowanie Jojakima 36Jojakim miał dwadzieścia pięć lat, kiedy wstąpił na tron, i przez jedenaście lat panował w Jerozolimies. Jego matka miała na imię Zebidda i była córką Pedajasza z rumy. 37Czynił on to, co nie podobało się Panus, tak samo jak jego przodkowie.

24 1W czasie jego rządów król Babiloniis, nabuchodonozorf, najechał na kraj. Jojakim był mu poddany przez trzy lata,

ale potem wycofał się z tego i zbuntował się przeciw niemu. 2Wte-dy jednak Pan zesłał przeciwko niemu oddziały Chaldejczykówg, aramejczykóws, moabitóws i ammonitóws, pozwalając im niszczyć Judęs, zgodnie ze słowem, które Pan ogłosił przez swoje sługi, pro-rokóws. 3Było to całkowicie zgodne z zamiarem Pana skierowanym przeciw Judzie, aby odrzucić ich od siebie z powodu wszystkich


755

2Krl


a) Potok Egipski – dzisiejsze Wadi al-arisz, dolina na Pół-wyspie Synajskim z okreso-wym strumieniem płynącym do morza Śródziemnego. Potok ten wyznaczał tradycyjną, połu-dniową granicę Kanaanu.

b) Eufrat – zob. 2Krl 23,29+.

c) Jojakin – mówiąc o tym władcy, autor używa także imienia Jechoniasz (np. 2Krl 24,6).

d) Nabuchodonozor – zob. 2Krl 24,1+.

 Pierwsze przesiedlenie do Babilonii. Król babiloński, nabuchodonozor, stał się narzędziem sądu Bo-żego nad Judą (np. Jr 25,9; 43,10), którego pierwsza odsłona dokonała się zaraz na początku rządów króla Jojakina. Wtedy to wojsko babilońskie wyruszyło przeciwko Judzie i następnie rozpoczęło się oblężenie Jerozolimy. nabuchodonozor nie zadowolił się tym, że król Jojakin oddał mu miasto bez walki i zapłacił wielki okup. Zgodnie z zapowiedziami proroków przesiedlił do Babilonu władcę i większość mieszkańców Jerozolimy (597 r. przed Chr). Ustanawiając nowego króla w Judzie, nadał mu imię Sedecjasz, które jest synonimem Bożej sprawiedliwości. to symboliczne imię jest potwierdzeniem, że Bóg posłużył się nabu-chodonozorem, aby ukarać Judę za jej grzech.

grzechóws, które popełnił manasses 4i z powodu niewinnej krwis, którą przelał. Pan nie chciał już przebaczyć z powodu niewinnej krwis, w której manasses utopił Jerozolimę. 5Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Jojakima obej-mujące wszystko, czego dokonał, są opisane w kronikach kró-lów Judy. 6Jojakim spoczął przy swoich przodkach, a jego syn, Jechoniasz, został po nim królem. 7odtąd już król egipski nie opuszczał swojego kraju, gdyż król Babilonii zajął wszystkie ziemie należące do króla egipskiego, od Potoku egipskiegoa do eufratub.

Pierwsze przesiedlenie do Babilonii 8Jojakinc miał osiemnaście lat, kiedy wstąpił na tron, i przez trzy miesiące panował w Jerozolimies. Jego matka miała na imię nechuszta i była córką elnatana z Jerozolimy. 9Czynił on to, co nie podobało się Panus, tak samo jak jego ojciec. 10W owym cza-sie wojska króla babilońskiego wyruszyły przeciwko Jerozolimie i rozpoczęło się oblężenie miasta. 11Kiedy sam nabuchodonozord przybył pod Jerozolimę, a jego wojska jeszcze ją oblegały, 12Jojakin, król Judys, poddał się królowi babilońskiemu razem ze swoją matką, dworzanami, dowódcami i urzędnikami. Król Babiloniis wziął go do niewoli w ósmym roku swoich rządów. 13Zabrał stamtąd wszystkie skarby, znajdujące się w domus Pana i w pałacu królewskim, pokruszył również wszystkie złote przedmioty, które wykonał Salomon, król Izraelas, dla świątyni Pana, zgodnie z tym, co Pan zapowiedział. 14Skazał na wygna-nie całą Jerozolimę, wszystkich dowódców i żołnierzy – razem dziesięć tysięcy ludzi, oraz wszystkich rzemieślników i kowali. Pozostała jedynie najbiedniejsza ludność kraju. 15na wygnanie do Babilonii skazał także Jechoniasza. Z Jerozolimy do Babilonii przesiedlił również jego matkę, żony, dworzan i dostojników. 16Król babiloński uprowadził ponadto do Babilonii wszystkich żołnierzy w liczbie siedmiu tysięcy oraz rzemieślników i kowali w liczbie tysiąca, z których wszyscy byli wyszkolonymi żołnie-rzami, zdolnymi do walki. 17następnie król babiloński na miej-sce Jojakina ustanowił królem jego wuja, mattaniasza, zmienia-jąc jego imię na Sedecjasz.


7562. Królewska 24,18 – 25,11

a) Libna – zob. 2Krl 8,22+.

b) Nabuchodonozor – zob. 2Krl 24,1+.

c) Araba – step rozciągający się na obszarze rozdzielającym morze martwe i morze Czer-wone.

d) Jerycho – zob. 2Krl 2,4+.

e) Ribla –zob. 2Krl 23,33+.

f) wojsko chaldejskie – zob. 2Krl 24,1n+.

 Panowanie Sedecjasza i upadek Jerozolimy. ostatni król Judy nie potrafił wyciągnąć właściwych wniosków z dotychczasowego biegu wydarzeń i wbrew ostrzeżeniom proroka Jeremiasza (Jr 37 – 39), podobnie jak jego poprzednicy, usiłował uniezależnić się politycznie od króla babilońskiego. takim postępowaniem dopełnił miary grzechów swoich przodków. Upór Sedecjasza doprowadził do półtorarocz-nego oblężenia miasta. Wycieńczeni głodem żołnierze nie mieli już sił, żeby przeciwstawić się naporowi wojska babilońskiego i uciekli z Jerozolimy. Sam Sedecjasz został uprowadzony do Bablionii, gdzie go okaleczono i uwięziono. najeźdźcy doszczętnie zniszczyli miasto, a ludność uprowadzili do Babilonii. opisując zniszczenie Jerozolimy, autor najwięcej uwagi poświęca świątyni, którą najpierw obrabowano, a następnie spalono. Zniszczenie świątyni, w której, według Bożej obietnicy, Jego imię miało pozostać na zawsze (2Krn 33,4), było największą karą, jaką Bóg zesłał na Izraelitów za ich grzech braku wierności jedynemu Bogu. Wygnanie narodu z jego własnej, otrzymanej od Boga ziemi stało się faktem i przybrało charakter ostateczny.

Panowanie Sedecjasza i upadek Jerozolimy 18Sedecjasz miał dwadzieścia jeden lat, kiedy wstąpił na tron i przez jedenaście lat panował w Jerozolimies. Jego matka miała na imię Chamutal i była córką Jeremiasza z libnya. 19Czy-nił on to, co nie podobało się Panus, tak samo jak Jojakim. 20W końcu Pan, w swoim gniewies na Jerozolimę i Judęs, odrzu-cił ich od siebie. Sedecjasz bowiem zbuntował się przeciw kró-lowi babilońskiemu.

25 1W dziewiątym roku jego panowania, w dziesiątym dniu dziesiątego miesiąca, król babiloński nabuchodonozorb

wraz z całym wojskiem wyruszył przeciw Jerozolimie i roz-począł oblężenie, budując wokół niej wieże oblężnicze. 2oblę-żenie miasta trwało aż do jedenastego roku panowania króla Sedecjasza. 3W dziewiątym dniu czwartego miesiąca w mieście nastał tak straszny głód, że ludzie nie mieli już co jeść. 4Kiedy w murach miasta zrobiono wyłom, wszyscy żołnierze, mimo trwającego oblężenia, opuścili miasto nocą przez bramę mię-dzy podwójnym murem, blisko ogrodów króla, uciekając drogą w kierunku arabyc. 5Wojsko chaldejskie wyruszyło w pościg za królem i dogoniło go na równinie pod Jerychemd. Całe jego woj-sko opuściło go, idąc w rozsypkę. 6Schwytano więc króla i przy-prowadzono go do króla babilońskiego w riblie, gdzie wydano na niego wyrok. 7W obecności Sedecjasza wymordowano jego synów, a potem wyłupiono oczy samemu Sedecjaszowi i zakute-go w kajdany z brązu uprowadzono do Babiloniis. 8W siódmym dniu piątego miesiąca, w dziewiętnastym roku panowania nabuchodonozora, króla babilońskiego, wkroczył do Jerozolimy nebuzaradan, dowódca jego straży przybocz-nej. 9Spalił doms Pana i pałac królewski oraz wszystkie domy w Jerozolimie. Każdy ważniejszy budynek w mieście puścił z dymem. 10Całe wojsko chaldejskief na czele z dowódcą gwar-dii przybocznej zburzyło następnie wszystkie mury obronne Jerozolimy. 11resztę zaś mieszkańców miasta wraz z tymi, któ-rzy poddali się królowi babilońskiemu, oraz pozostałą ludność


757

2Krl


a) morze – zob. 2Krl 16,17+.

b) Chamat – zob. 2Krl 14,28+.

c) Nabuchodonozor – zob. 2Krl 24,1+.

d) Mispa – miejscowość położona 13 km na północ od Jerozolimy, w bardzo bliskiej odległości od Betel.

e) Netofa – wioska judzka poło-żona w górach, ok. 6 km od Betlejem.

f) dowódcy chaldejscy – zob. 2Krl 24,1n+.

 Godoliasz babilońskim zarządcą Judy. Ustanowienie zarządcą Judy Godoliasza, potomka Szafana, związanego ściśle z królem Jozjaszem i jego reformą (2Krl 22,8-13), dawało ocalałej wspólnocie cień nadziei na spokojne życie, pomimo ogromu zniszczeń w samej Jerozolimie. niestety, perspektywę tę zniweczyły działania Izmaela, który zabił Godoliasza, troszczącego się o rodaków. Ucieczka do egiptu reszty miesz-kańców Judy dopełniła jej spustoszenia.

dowódca gwardii nebuzaradan uprowadził na wygnanie. 12Pozo-stawił tylko najbiedniejszą ludność do pracy w polu i w winni-cach. 13Babilończycy pokruszyli znajdujące się w domu Pana kolumny i wózki z brązu, a także wykonane z brązu „morze”a, które było w domu Pana, i brąz wywieźli do Babilonii. 14Zabrali również miednice, łopatki, szczypce do lamp i łyżki oraz wszyst-kie naczynia z brązu, których używano podczas sprawowania kultu. 15Dowódca straży przybocznej zabrał też wszystkie kadziel-nice i kropielnice, wykonane ze złota albo ze srebra, 16dwie kolumny, jedno morze i wózki, które Salomon kazał wykonać dla domu Pana. Brązu uzyskanego ze wszystkich tych przedmio-tów nie dało się nawet zważyć. 17Każda kolumna miała osiem-naście łokcis wysokości. Wieńcząca kolumnę głowica, odlana z brązu, miała trzy łokcie wysokości. Cały ornament z wzorem sieci i owoców granatu dokoła głowicy był również wykonany z brązu. Druga kolumna miała podobny ornament. 18Dowódca straży przybocznej pochwycił także Serajasza, głów-nego kapłana, Sefaniasza, drugiego kapłana, oraz trzech strażni-ków progu. 19W mieście schwytał jednego dworzanina, który był dowódcą wojskowym, pięciu osobistych doradców króla, którzy znajdowali się jeszcze w mieście, oraz sekretarza dowódcy armii, dokonującego spisu poborowych wraz z sześćdziesięcioma jego ludźmi, którzy pozostali w mieście. 20Dowódca straży przybocz-nej, nebuzaradan, uwięził ich i zaprowadził do króla babilońskie-go w ribli. 21Król babiloński rozkazał ich stracić. Zamordowano ich zatem w ribli, w kraju Chamatb. tak więc Juda został wygna-ny ze swojej własnej ziemi.

Godoliasz babilońskim zarządcą Judy 22nabuchodonozorc, król babiloński, ustanowił Godoliasza, syna achikama, wnuka Szafana, zarządcą dla reszty ludności pozo-stałej jeszcze w ziemi Judys. 23Kiedy wszyscy dowódcy wojskowi i ich ludzie dowiedzieli się, że król babiloński ustanowił zarząd-cą Godoliasza, przybyli do niego do mispyd. Byli to: Izmael, syn netaniasza, Jochanan, syn Kareacha, Serajasz, syn tanchumeta z netofye, Jaazaniasz, syn maakatyty – każdy ze swoimi ludź-mi. 24Wówczas Godoliasz złożył im oraz ich ludziom przysię-gę i powiedział: „nie obawiajcie się dowódców chaldejskichf, pozostańcie w kraju i służcie królowi babilońskiemu, a wszyst-ko dobrze się ułoży”.


7582. Królewska 25,25-30

a) Jechoniasz – inna wersja imienia Jojakin (2Krl 24,8+).

b) EwilMerodak – syn i następ-ca króla nabuchodonozora na tronie babilońskim.

c) uwolnił go z więzienia – Joja-kin przez cały okres swojej niewoli przebywał na dworze króla babilońskiego. Po tym, jak ewil-merodak przywrócił mu wolność, został jednak włączo-ny do najbliższego otoczenia władcy Babilonii. nie mogąc powrócić do ojczyzny, pozostał tam do swojej śmierci.

 Ułaskawienie Jojakina. Zakończeniem historii królów nie jest przygnębiający obraz opuszczonej przez Izraelitów Ziemi obiecanej. Ułaskawienie króla Jojakina, dokonane z okazji wstąpienia na tron nowego władcy babilońskiego, było znakiem łaskawości Boga i źródłem nadziei, że nie opuścił on swego ludu i w swoim miłosierdziu troszczy się o niego także na wygnaniu.

25W siódmym miesiącu jednak, Izmael, syn netaniasza, wnuk eliszama, pochodzący z rodziny królewskiej, przyszedł z dzie-sięcioma ludźmi i zamordował Godoliasza oraz Judejczyków i Chaldejczyków, którzy przebywali z nim w mispie. 26Wów-czas wszyscy, od najmłodszego do najstarszego, wraz z dowód-cami wojskowymi, postanowili uciec do egiptu w obawie przed Chaldejczykami.

Ułaskawienie Jojakina 27W trzydziestym siódmym roku od uprowadzenia do niewoli króla Judys, Jechoniaszaa, w dwudziestym siódmym dniu dwu-nastego miesiąca, król babiloński, ewil-merodakb, w roku swoje-go wstąpienia na tron, ułaskawił króla Judy, Jechoniasza, i uwol-nił go z więzieniac. 28rozmawiał z nim życzliwie i wyznaczył mu najbardziej zaszczytne miejsce spośród królów przebywają-cych z nim w Babiloniis. 29Zdjął więc Jechoniasz swój więzien-ny ubiór i przez resztę życia pozostawał na utrzymaniu króla. 30Codziennie otrzymywał od króla babilońskiego środki na swoje utrzymanie, przez całe jego życie.


Wprowadzenie do Ewangelii

Znaczenie terminu

termin ewangelia wywodzi się z greki klasycznej, gdzie używany w liczbie mnogiej rzeczownik euangelia (‘dobre wiadomości’) oznaczał nagrodę za przyniesienie radosnej

nowiny. Jezus w synagodze w nazarecie (Łk 4,18n) ogłasza, że przychodzi głosić radosną nowinę o przybliżeniu się królestwa Bożego do ludzi. Głoszona przez niego ewangelia oznacza radosne orędzie, że Bóg przychodzi do człowieka i chce go wybawić od wszelkich nieszczęść. ewangelista marek na początku swego dzieła daje tytuł: Początek Ewangelii Jezusa Chrystusa, Syna Bożego (mk 1,1). W ten sposób tworzy zupełnie nowy gatunek literacki, nazwany ewangelią, w którym przedstawia dzieje Jezusa z nazaretu oraz Jego naukę. Jed-nakże ojcowie Kościoła z II w. uważali, że ewangelią jest przede wszystkim dobra nowina, którą głosił sam Jezus Chrystus, a którą spisali niezależnie od siebie czterej różni autorzy. Stąd też m.in. św. Ireneusz pisał, że jest „jedna ewangelia czterokształtna”. aby oddać tę prawdę, w tytule każdej ewangelii zaczęto dodawać partykułę według (gr. kata), co miało oznaczać, że jest tylko jedna dobra nowina o zbawieniu, głoszona przez samego Jezusa Chrystusa, która została jednak przekazana Kościołowi w czterech ujęciach.

Charakterystyczne cechy Ewangelii jako gatunku literackiego

ewangelie nie są dziełami historycznymi we współczesnym rozumieniu tego określenia. Żadna z nich nie przekazuje też wszystkiego, co Jezus czynił i mówił (J 20,30). Są one zbiorem oraz wyborem słów i czynów Jezusa, mającym za zadanie ukazać Go jako Chrystusa, Pana i Zbawiciela. Ich celem jest obudzenie wiary w Jezusa u ludzi, którzy Go jeszcze nie znali, oraz utrwalenie wiary u tych, którzy już przyjęli nowinę o nim. Są świadectwem uczestników wydarzeń z życia i działalności Jezusa. autorzy ewangelii nie byli zawodowymi pisarzami, dlatego czasem w ich dzieła wkradał się brak precyzji w opisie faktów historycz-nych lub logicznej ciągłości w planie. ewangelie są bowiem przede wszystkim wyrazem wiary i rozumienia czynu zbawczego, dokonanego przez Jezusa Chrystusa. Są one uroczystym orędziem głoszącym zbawienie, które ludzie zawdzięczają Chrystusowi.

Każdy z ewangelistów miał inny styl pisania, jak również musiał brać pod uwagę mental-ność swoich czytelników, ich konkretne problemy i zainteresowania. Dlatego autorzy wybierali z mów Jezusa różne treści, odpowiadające potrzebom słuchaczy. Każda ewangelia inaczej więc świadczy o Jezusie i przedstawia Go w nieco inny sposób, a w konsekwencji zawiera własną teologię. te cztery relacje porównane ze sobą nie są jednak sprzeczne, lecz wzajemnie się uzupełniają, przekazując bogaty obraz Jezusa Chrystusa oraz treść Jego nauczania.

Ewangelie synoptyczne

ewangelia mateusza, marka i Łukasza różnią się od ewangelii Janowej w sposobie ujęcia wydarzeń. Przede wszystkim całą działalność publiczną Jezusa zamykają w jednym roku,


2266

podczas gdy ewangelia Janowa sugeruje trzy lata. różnią się także stylem oraz mają z nią niewiele tekstów wspólnych. nazwa synoptyczne pochodzi od Johanna Jakoba Griesbacha (XVIII w.), który zestawił te trzy ewangelie w trzech kolumnach w celu porównania tekstu i lektury paralelnej (czyli spojrzał na nie „jednym wejrzeniem”). Greckie słowo synopsomai znaczy ‘spojrzę na coś jednym okiem’. ewangelie synoptyczne są więc tekstami, na które w czasie badań uczeni mogą patrzeć tak samo, przyjmując tę samą metodę.

między ewangeliami synoptycznymi można zaobserwować znamienne różnice i podo-bieństwa. W epizodach wspólnych dla trzech ewangelii można zauważyć wiele różnic, np. w sformułowaniach lub w kolejności niektórych wydarzeń. Z drugiej jednak strony w ewangeliach synoptycznych zauważa się ten sam ogólny schemat życia i działalności Jezu-sa: dzieciństwo (poza Ewangelią według św. Marka), chrzest, początek publicznego nauczania w Galilei, entuzjazm tłumów, rozczarowanie faryzeuszów i nauczycieli Pisma, objawienie się uczniom (w tym Przemienienie), podróż do Jerozolimy, tryumfalny wjazd, działalność w świątyni, uczta paschalna, aresztowanie, ukrzyżowanie i Śmierć, Zmartwychwstanie i ukazanie się apostołom. ewangelie synoptyczne zawierają ponadto bardzo podobne, a często wręcz identyczne opisy wydarzeń z działalności Jezusa. Z tego porównania można wyciągnąć wniosek, że każdy z ewangelistów pisał na podstawie własnych wspomnień lub przekazu dostępnych mu świadków, ale przynajmniej niektórzy z nich korzystali z istniejących już dzieł spisanych. Jest rzeczą prawdopodobną, że mateusz i Łukasz mieli do dyspozycji Ewangelię według św. Marka oraz jakąś inną spisaną ewangelię, która nie zachowała się do naszych czasów, i z tych dwóch źródeł przejęli wiele tekstów, włączając je do swoich opisów.


Ewangelia według Świętego MarkaWprowadzenie

Okoliczności powstania

Już od II w. tradycja jednogłośnie przypisuje drugą w kanonie ewangelię markowi, który jest też nazywany imieniem Jan (Dz 12,12.25). Był on z pochodzenia Żydem. matka

jego miała w Jerozolimie dom, w którym pierwsi chrześcijanie zbierali się na modlitwę (Dz 12,12). Gdy Paweł i Barnaba wyruszyli w pierwszą podróż misyjną, Jan marek dołączył do nich, potem jednak w Perge opuścił ich i wrócił do Jerozolimy (Dz 13,5.13). na podstawie 2tm 4,11 można wnioskować, że w latach sześćdziesiątych był w rzymie. tam, zgodnie ze świadectwem tradycji (przekaz Papiasza z początku II w.), współpracował przez jakiś czas z apostołem Piotrem (1P 5,13). W swojej ewangelii znacznie oparł się na osobistych wspo-mnieniach Piotra. Święty Justyn uważa nawet ewangelię marka za „Pamiętniki Piotra”.

Według starożytnej tradycji, którą przekazuje euzebiusz w swojej Historii Kościelnej i św. Hieronim, marek napisał swoją ewangelię „na prośbę braci w rzymie”, kierując ją szczególnie do chrześcijan nieżydowskiego pochodzenia. Potwierdza to również sam tekst. Są w nim niektóre łacińskie słowa podane w wymowie greckiej: kodrantes, czyli rzymska moneta quadrans (mk 12,42), pretorium (mk 15,16), flagellare, czyli biczować (mk 15,15), i wiele innych. niekiedy marek cytuje autentyczne słowa Jezusa po aramejsku, ale zaraz tłumaczy je na język grecki, co świadczy o tym, że głównymi odbiorcami jego ewangelii nie byli Żydzi (mk 5,41; 7,11; 7,34). Wyjaśnia także zwyczaje żydowskie, które dla Żydów były zrozumiałe i dobrze znane (mk 7,1-23; 14,12; 15,42), niektóre natomiast pomija, wiedząc, że dla ludzi spoza kultury żydowskiej będą niejasne (np. mk 12,38 i mt 23,5b). rzadziej niż mateusz czy Łukasz cytuje St, którego argumentacja nie była dla odbiorców jego ewangelii dostatecznie czytelna.

Jeśli chodzi o czas powstania tej ewangelii, św. Ireneusz podaje, że została napisana „po śmierci Piotra i Pawła”. na podstawie informacji podanej przez euzebiusza wiemy, że Piotr poniósł śmierć męczeńską w czasie prześladowań, które miały miejsce za panowania nerona, po pożarze rzymu, w latach 64-67. Jednak Klemens aleksandryjski zaznacza, że marek zaczął spisywać świadectwa Piotra już za jego życia. Inną pomocą w ustaleniu czasu powstania ewangelii może być odwołanie się do samego tekstu. niektóre fragmenty (np. mk 8,34; 10,38; 13,9-13), w których mocno zaakcentowane jest prześladowanie uczniów Jezusa, mogą być odzwierciedleniem atmosfery w rzymie za panowania nerona, który był cesarzem w latach 54-68. również niejasne sformułowania w mk 13,14 (por. Łk 21,20), odnoszące się do zburzenia przez rzymian jerozolimskiej świątyni w 70 r., wskazywałyby na to, że ewangelia ta powstała przed tym wydarzeniem.

Treść i teologia

Zasługą marka jest stworzenie nowego gatunku literackiego, zwanego ewangelią. Kiedy marek pisał swoje dzieło, nie istniał jeszcze schemat ciągłego opisu życia i działalności Jezusa.


2356

Pierwotna tradycja przekazywała dla potrzeb katechetycznych poszczególne słowa i czyny Jezusa, łączone w tematyczne cykle, pośród których mogły się znajdować: historia męki, nauczanie w przypowieściach, dyskusje z faryzeuszami i saduceuszami itp. nie można wyklu-czyć, że niektóre z tych zbiorów były już utrwalone na piśmie. nikt jednak przed markiem nie podjął się skomponowania z tych elementów ciągłego opisu życia Jezusa.marek uporządkował treść ewangelii w oparciu o dwie struktury: geograficzną i teologiczną. Pierwsza z nich ma na względzie miejsca nauczania Jezusa i na ich podstawie ukazuje całą Jego działalność. można tu wyróżnić następujące etapy: 1) wydarzenia przygotowujące wystąpienie Jezusa (mk 1,1-13); 2) działalność Jezusa w Galilei (mk 1,14 – 7,23); 3) działal-ność Jezusa poza Galileą – na terenie Syrii i Iturei (mk 7,24 – 9,50); 4) podróż do Jerozolimy (mk 10); 5) działalność Jezusa w Jerozolimie; mowa o przyszłym ucisku chrześcijan i zburze-niu świątyni (mk 11 – 13); 6) ostatnia Wieczerza, proces, męka, Śmierć i Zmartwychwstanie (mk 14,1 – 16,8); 7) zakończenie (mk 16,9-20).

Powyższa struktura jest redaktorskim pomysłem marka. Uporządkował on świadectwa Piotra według ustalonych ram geograficznych. Inni ewangeliści, piszący później, przejęli od niego ten ogólny schemat, choć cały materiał porządkowali według innych założeń teolo-gicznych. obok struktury geograficznej w Ewangelii według św. Marka jest jeszcze struktura teologiczna. W oparciu o nią całość dzieli się na dwie części, które w podobny sposób się zaczynają i kończą. na początku każdej części jest mowa o głosie z nieba, który objawia Jezu-sa jako Syna Bożego (mk 1,11; 9,7), na końcu natomiast jest wyznanie wiary w Jezusa jako Chrystusa (mk 8,29) i Syna Bożego (mk 15,39). W takim ujęciu każda z części ma za zadanie doprowadzić do odpowiedzi na pytanie: Kim jest Jezus? Pytanie to pojawia się najpierw w ustach apostołów (mk 4,41), a potem jest postawione przez samego Jezusa (mk 8,27). teologiczny układ ewangelii jest zgodny z jej pierwszym zdaniem (mk 1,1), które wskazuje na to, że w czasie swojej działalności Jezus objawił się jako Chrystus i jako Syn Boży. Pierw-sza część (mk 1,9 – 8,30) ukazuje więc Jezusa jako Chrystusa, który naucza o królestwie Bożym i oczekuje od ludzi zrozumienia istoty tego królestwa, choć nawet uczniowie i Jego krewni nie pojmują Jego nauki (mk 3,5.21; 4,13). Jezus mówi tajemniczo w przypowieściach (mk 4). Cudami i czynami objawia swoją Boską godność, domaga się jednocześnie zacho-wania tajemnicy (np. mk 3,12; 5,43; 7,36; 8,30). W drugiej części (mk 8,31 – 16,8) Jezus objawia się jako Syn Boży. nadal czyni cuda, ale już nie żąda, aby zachowywano milczenie na temat Jego czynów i ukrywano, kim jest. nie kładzie również nacisku na rozumienie kró-lestwa Bożego, lecz koncentruje się na wymaganiach, jakie ono stawia, i warunkach wejścia do niego, wśród których istotne jest uczynienie z własnego życia ofiary i wyzbycie się tego wszystkiego, co blokuje duchową wolność człowieka. Ponadto druga część składa się jakby z trzech etapów, poprzedzonych zapowiedzią męki i Śmierci Jezusa (mk 8,31-33; 9,30-32; 10,32-34), w których Jezus wyjaśnia uczniom tajemnicę cierpiącego Syna Człowieczego.

marek w swojej ewangelii przekazuje niewiele mów Jezusa, obszernie natomiast opisuje dokonywane przez niego uzdrowienia. nadprzyrodzone interwencje nadają nauce Jezusa szczególne znaczenie i ukazują Jego Boskie posłannictwo. Wskazują również na to, że wraz z Jezusem nadeszły nowe czasy. Cuda są dowodem tego, że w nim działa sam Bóg, który przychodzi do człowieka, aby przynieść mu wyzwolenie od wszelkiego zła: zarówno fizycznego, jak i duchowego.


2357

mk

marek 1,1-11

 Przepowiadanie Jana Chrzciciela. Prorocy starotestamentowi zapowiadali przyjście Chrystusa – Zba-wiciela. miało ono nastąpić w czasach wyznaczonych przez Boga. Prorocy mówili także o poprzedniku Chrystusa, który przygotuje naród wybrany na Jego przyjście (ml 3,1; Iz 40,3). Ich zapowiedzi wypełniają się w Janie Chrzcicielu. on podczas swojej działalności nawoływał ludzi do nawrócenia i pokuty, naucza-jąc, że tylko w taki sposób wyprostują Boże ścieżki, czyli przygotują się na przyjęcie Boga objawiającego się w Chrystusie. Pokuta ma polegać na porzuceniu grzesznego życia i postępowaniu zgodnym z prawem Bożym. Jan wie, że jego działalność już się kończy. Wkrótce przyjdzie ktoś mocniejszy i godniejszy od niego, kto będzie chrzcił Duchem Świętym (w. 8). Wyrażenie to oznacza, że oczekiwany od wieków Chrystus udzieli ludziom w darze Ducha Świętego, który ich uświęci i połączy z Bogiem tak ściśle, że będą mogli stać się ludem Bożym. określenie Syn Boży (w. 1) w odniesieniu do Jezusa ukazuje Jego niepowtarzalną więź i jedność z Bogiem. Godność ta jest w Ewangelii według św. Marka pokazana szczególnie wyraźnie. Wszystko, co Jezus czyni i czego naucza, jest objawieniem Jego synostwa Bożego. Kulminacyjnym momentem ukazania przez ewangelistę prawdy o Bożym synostwie Jezusa jest wyznanie setnika pod krzyżem (mk 15,39).

 Chrzest Jezusa w Jordanie. Jezus, podobnie jak inni ludzie, został zanurzony w Jordanie przez Jana, ale Jego chrzest nie ma charakteru pokutnego. on jako pierwszy przyjmuje chrzest w Duchu Świętym, zapowiadany przez Jana. Wtedy też głos Boga ojca objawia ludziom, kim naprawdę jest Jezus. W słowach tych wszyscy chrześcijanie odkrywają prawdę, że Jezus jest umiłowanym Synem Bożym, który ma dopro-wadzić do końca dzieło zbawienia świata (mk 9,7).

a) Zdanie to, które ma charak-ter tytułu, można też przetłuma-czyć: Początek Ewangelii o Jezusie Chrystusie, Synu Bożym. marek chce w swym dziele pisać o Jezusie Chrystusie, zbiera opowieści o Jego czynach oraz przekazywane przez apostołów Jego słowa, czyniąc z nich treść Jego ewangelii.

b) pustynia – mateusz precyzu-je, że chodzi o Pustynię Judzką (mt 3,1+).

c) chrzcił ich – dosł. w tekście gr.: i byli zanurzani przez niego. Czynność ta była symbolem obmycia grzesznika z jego win.

d) Nazaret – mało znacząca miejscowość rolnicza w Galilei, położona na wzgórzu nad żyzną doliną ezdrelon. W czasach nt liczyła około dwóch tysięcy mieszkańców. Z niej pochodziła maryja.

Przygotowanie do działalności Jezusa

Przepowiadanie Jana Chrzciciela

11Początek ewangeliis Jezusas Chrystusas, Syna Bożegoa. 2tak napisał proroks Izajasz:

Oto wysyłam mojego posłańca przed Tobą, aby przygotował Twoją drogęs. 3Głos, który woła na pustyni: Przygotujcie drogę Pana! Wyprostujcie Jego ścieżki! 4Jan chrzcił na pustynib i głosił chrzests nawrócenia dla odpuszcze-nia grzechów. 5Przychodzili do niego ludzie z całej judejskiej kra-iny i wszyscy mieszkańcy Jerozolimy; wyznawali swoje grzechys, a on chrzcił ichc w rzece Jordans. 6Jan nosił ubranie z wielbłądziej sierści i skórzany pas na biodrach. Żywił się szarańczą i miodem dzikich pszczół. 7Głosił: „Idzie za mną potężniejszy ode mnie, a ja nie jestem godny, aby schylić się i rozwiązać rzemyk u Jego sandałów. 8Ja ochrzciłem was wodą, a on będzie was chrzcił Duchem Świętym”.

Chrzest Jezusa w Jordanie9Wtedy przyszedł Jezus z nazaretud w Galileis i został ochrzczony przez Jana w Jordanies. 10Zaraz po tym, kiedy wychodził z wody, ujrzał niebo otwarte i Duchas, który zstępował na niego jakby gołębica. 11I rozległ się głoss z nieba: „ty jesteś moim Synem umiłowanym, Ciebie upodobałem sobie”.

Ewangelia według Świętego Marka


2358marek 1,12-20

 Kuszenie Jezusa. Jak niegdyś Izrael wyszedł na pustynię, wędrując po niej przez czterdzieści lat, zanim wszedł do Ziemi obiecanej, tak teraz Jezus przed rozpoczęciem swojej publicznej działalności przebywa czterdzieści dni na pustyni. Przygotowanie do spełnienia wielkich dzieł wymaga ciszy, spokoju, odosobnienia i umartwienia. Wzmianka, że Jezus żył tam wśród dzikich zwierząt, ma też sens teologiczny: obecność Jezusa przywraca na ziemi raj, utracony niegdyś przez człowieka, harmonię i jedność między człowiekiem a całym stworzeniem. aby ten raj nastał na całej ziemi, człowiek musi najpierw przyjąć w pełni naukę Jezusa i nią żyć. tutaj zaczyna się też rola chrześcijan, których jednym z podstawowych zadań jest świadczenie własnym życiem o zbawczej mocy nauki Jezusa. Wypełnianie Jego przykazań gwarantuje harmonijny rozwój poszczególnych osób, jak i całych społeczności. Chrześcijanie powinni też pamiętać, że w życiu najważniejsze jest wypełnienie woli Boga, którą należy odczytać i zrozumieć. Służy temu m.in. wyciszenie, czasowe odosobnienie, gorliwa modlitwa i umartwienie.

 Początek apostolskiej działalności w Galilei. W dwóch krótkich zdaniach ewangelista streszcza istotę nauki Jezusa, który zapewnia, że czasy oczekiwań na zbawienie już się kończą i nadeszła chwila, w której Bóg urzeczywistnia swoje obietnice. W osobie Jezusa Bóg przychodzi do ludzi i chce królować w ludzkich sercach. aby to było możliwe, człowiek musi przestać grzeszyć, zwrócić się na nowo ku Bogu i pozwolić na Jego królowanie w swoich myślach, woli i pragnieniach. Podstawą takiego nawrócenia jest uwierzenie we wszystko, co głosi Jezus, ponieważ Jego nauka zawiera pełnię objawienia o tym, kim jest Bóg i jakie jest Jego królestwo.

 Powołanie pierwszych uczniów. Jezus już na początku swojego nauczania wzywa czterech rybaków, aby byli Jego uczniami. mają oni stać się rybakami ludzi, co oznacza, że tak jak Jezus oddadzą się Bogu i Jego królestwu. ewangelista opisuje tu powołanie Szymona Piotra, andrzeja, Jakuba i Jana zapewne dlatego, że właśnie ci apostołowie odegrają potem najważniejszą rolę we wspólnocie Jezusa (mk 1,29; 3,16n; 9,2; 13,3; 14,33). Zaznacza, że odpowiedzieli oni na wezwanie mistrza natychmiast. Zostawili dom i swoje zajęcie i przyjęli styl życia Jezusa. W ten sposób dla każdego, kogo Pan powołuje do swojej służby, stają się przykładem posłuszeństwa wobec Jezusa i wierności w Jego naśladowaniu.

a) Pójść za – w judaizmie I w. po Chr. zwrot ten oznaczał przyjęcie do szkoły danego mistrza, któremu uczeń winien był szacunek, posłuszeństwo oraz służbę.

Kuszenie Jezusa12Zaraz też Duchs wyprowadził Go na pustynię, 13gdzie przez czterdzieści dni był kuszony przez szatanas. Przebywał tam wśród dzikich zwierząt, a aniołowies mu służyli.

Działalność Jezusa w Galilei

Początek apostolskiej działalności w Galilei14Kiedy Jan został uwięziony, Jezuss przybył do Galileis, głosząc ewangelięs Bożą. 15mówił: „Czas się wypełnił” i „nadchodzi już królestwo Boże! nawracajcie się i wierzcie w ewangelię”.

Powołanie pierwszych uczniów16Przechodząc obok Jeziora Galilejskiego, zobaczył Szymona i andrzeja, brata Szymona, jak zarzucali sieci w jezioro; byli bowiem rybakami. 17Jezuss powiedział do nich: „Pójdźcie zaa mną, a sprawię, że staniecie się rybakami ludzi”. 18oni natych-miast zostawili sieci i poszli za nim. 19a gdy uszedł nieco dalej, zobaczył Jakuba, syna Zebedeusza, i jego brata Jana. oni też byli w łodzi i naprawiali sieci. 20Zaraz ich powołał, a oni zosta-wili w łodzi swego ojca, Zebedeusza, razem z najemnikami i poszli za nim.


2359

mk

marek 1,21-39

 Uzdrowienie opętanego. Duch nieczysty od razu poznał, że Jezusa łączą szczególne więzi z Bogiem, dlatego wyczuł w nim wielkie zagrożenie dla siebie. Jezus, uwalniając ludzi od duchów nieczystych, pozbawia szatana władzy na ziemi i umożliwia królowanie Boga. nauka Jezusa słusznie budzi zdzi-wienie (w. 22), gdyż nawet najwięksi prorocy nie mogą się z nim równać, ponieważ żaden z nich nie był Synem Bożym. Jezus jest nim w sensie dosłownym, dlatego posiada boską moc.

 Liczne uzdrowienia. W postawie Jezusa charakterystyczne jest to, że zabrania duchom nieczystym mówić, kim on jest (mk 1,25; 3,12). Podobnie zakazuje mówić o sobie tym, którzy doznali uzdrowienia (mk 1,44; 8,26), świadkom cudów (mk 5,43; 7,36) i apostołom (mk 8,30; 9,9). W ten sposób Jezus za-chowuje sekret mesjański. Jezus nie chce ujawniać swojej godności mesjańskiej na początku działalności, ponieważ w wyobrażeniach Żydów Chrystus, czyli mesjasz, miał być przywódcą politycznym i walecznym wodzem. Dopiero cała działalność Jezusa, a po niej męka krzyżowa i Zmartwychwstanie miały pokazać, że naprawdę ważne w Jego posłannictwie jest zbawienie ludzi.

a) Kafarnaum – hebr. kefar Nahum ‘wieś nahuma’; w cza-sach Chrystusa kilkutysięczna osada leżąca nad Jeziorem Galilejskim w pobliżu ujścia Jordanu; obok niej przebiegał ważny szlak handlowy wiodą-cy do Damaszku. mieszkańcy Kafarnaum utrzymywali się z rybołówstwa, uprawy roli i handlu. Stacjonował tam gar-nizon wojskowy i mieścił się urząd celny. Była to rodzinna miejscowość apostołów Piotra i andrzeja.

b) Święty Boga – wyrażenie to oznacza: uświęcony przez Boga lub poświęcony dla Boga (np. Wj 22,30; Kpł 20,26; 2Krl 4,9; Ps 106,16).

Uzdrowienie opętanego21Przyszli do Kafarnauma. W szabats wszedł zaraz do synagogis i nauczał. 22Jego nauka budziła zdziwienie: uczył ich bowiem jak ten, który ma moc, a nie jak nauczyciele Pisma.23Był właśnie w synagodze człowiek opętany przez ducha nie-czystego. Zawołał on: 24„Co mamy z tobą wspólnego, Jezusies nazarejczyku? Przyszedłeś nas zgubić! Wiem, kim jesteś: Świętym Bogab”. 25a Jezus stanowczo mu nakazał: „milcz i wyjdź z niego!”. 26Wtedy duch nieczysty, wstrząsając gwałtownie tym człowiekiem i krzycząc donośnym głosem, wyszedł z niego. 27Wszystkich ogar-nęło zdumienie, tak iż jeden drugiego pytał: „Co to jest? Jakaś nowa nauka z mocą! nawet duchom nieczystym rozkazuje i są mu posłuszne”. 28I szybko rozeszła się wieść o nim wszędzie po całej krainie galilejskiej.

Liczne uzdrowienia29Wprost z synagogis udał się z Jakubem i Janem do domu Szymona i andrzeja. 30a teściowa Szymona leżała w gorączce. Zaraz powiedzieli mu o niej. 31on podszedł, wziął teściową za rękę i podniósł. Wtedy gorączka ustąpiła, a ona usługiwała im. 32Z nastaniem wieczora, gdy słońce już zaszło, przynosili do niego wszystkich chorych i opętanychs. 33Całe miasto zgromadziło się u drzwi. 34Uzdrowił wielu, których nękały rozmaite choroby, i wyrzucił wiele demonóws; lecz nie pozwalał demonom mówić, ponieważ Go znały.

Działalność apostolska35nad ranem, jeszcze przed świtem, wstał i wyszedł na miejsce odludne, i tam się modlił. 36a Szymon i ci, którzy z nim byli, poszli Go szukać. 37Kiedy Go znaleźli, powiedzieli mu: „Wszyscy Cię szukają”. 38a on im odpowiedział: „Pójdźmy gdzie indziej, do sąsiednich miejscowości, abym i tam nauczał, po to bowiem wyszedłem”. 39I chodził po całej Galileis, nauczając w ich synago-gachs i wyrzucając demonys.


2360marek 1,40 – 2,12

 Oczyszczenie trędowatego. Choć Jezus chce utrzymać w tajemnicy cudowne uzdrowienie, człowiek uwolniony od trądu nie potrafi milczeć. Dzieje się tak z każdym, kto rzeczywiście spotkał Boga i doznał od niego jakiejś szczególnej łaski: od tej chwili staje się Jego apostołem i rozgłasza wszystkim Jego miłość, dobroć i wielkość.

 Uzdrowienie człowieka sparaliżowanego. Scena uzdrowienia sparaliżowanego człowieka rozpoczyna serię pięciu sporów o godność i władzę Jezusa. Zarówno w St, jak też w czasach Jezusa, istniało przekona-nie, że tylko Bóg w swoim miłosierdziu może uwolnić człowieka od winy, którą on zaciągnął przez niewier-ność Prawu. Jezus nie podważa tego przeświadczenia. W zdaniu skierowanym do sparaliżowanego używa strony biernej (w. 5). Podobnie czynili faryzeusze, aby nie wypowiadać imienia Bożego. W tym wydarzeniu Jezus udowadnia jednak, że on również jest obdarzony Boską mocą. najpierw daje do zrozumienia, że zna wszystkie ludzkie myśli, a to jest możliwe tylko dla Boga (1Sm 16,7; Jr 17,10; Syr 42,18). W końcu dokonuje cudu, aby wykazać, że ma władzę nie tylko uzdrowić ciało, ale też ludzkiego ducha. Skutkiem całego wydarzenia jest to, że chory człowiek odzyskał zdrowie i został pojednany z Bogiem.

a) dotknął go – dla ówczesnych ludzi szokujące było to, że Jezus dotknął trędowatego. Powinien w ten sposób stać się rytu-alnie nieczysty, a tymczasem oczyścił chorego. trąd wiąza-no z grzechem, a usunięcie go przypisywano samemu Bogu. Jezus, uzdrawiając trędowatego, ukazuje swoją moc i świętość.

b) Kafarnaum – zob. mk 1,21+.

c) rozebrali dach – w takich miastach jak Kafarnaum dach na budynku zazwyczaj wyko-nywano z sitowia i gałęzi, które były położone na belkach i przykryte gliną. takie pokrycie domu łatwo można było roze-brać, a następnie znów ułożyć.

Oczyszczenie trędowatego40Wtedy podszedł do niego trędowaty, upadł na kolana i prosił: „Jeżeli chcesz, możesz mnie oczyścić”. 41Ulitował się, wycią-gnął rękę, dotknął goa i powiedział: „Chcę, bądź oczyszczony”. 42I natychmiast trąd ustąpił. Został oczyszczony. 43Jezus sta-nowczo mu przykazał i zaraz go odprawił, 44mówiąc: „Pamiętaj, nie mów nic o tym nikomu, lecz idź, pokaż się kapłanowi, a na świadectwo dla nich złóż za swoje oczyszczenie ofiaręs, zgodnie z nakazem mojżesza”. 45lecz on wyszedł i zaczął opowiadać wokoło o tym wydarzeniu. Dlatego Jezuss nie mógł już jawnie wejść do miasta, lecz przebywał w miejscach ustronnych. ludzie natomiast schodzili się do niego ze wszystkich stron.

Uzdrowienie człowieka sparaliżowanego

21Kiedy po kilku dniach ponownie wszedł do Kafarnaumb, rozeszła się wiadomość, że jest w domu. 2Zbiegło się tak

wielu ludzi, że nawet przed drzwiami nie było miejsca, a on przemawiał. 3Wtedy przynieśli do niego człowieka sparaliżowa-nego. Ponieważ czterej mężczyźni, którzy go nieśli, 4nie mogli z powodu tłumu podejść do Jezusas, rozebrali dachc nad miejscem, gdzie się znajdował, i przez otwór spuścili nosze, na których leżał paralityk. 5Jezus, widząc ich wiarę, powiedział do chorego: „Synu! twoje grzechys są odpuszczone”. 6Wśród zebranych tam byli też nauczyciele Pisma, którzy myśleli sobie: 7„Dlaczego on tak mówi? Bluźni! Któż może odpuszczać grzechy? Jedynie sam Bóg!”. 8Jezus poznał zaraz w swoim duchu, że tak myślą, i powiedział do nich: „Dlaczego nurtują was takie myśli? 9Co jest łatwiejsze? Powiedzieć sparaliżowanemu: «twoje grzechy są odpuszczone», czy też rozkazać: «Wstań, weź swoje nosze i chodź»? 10abyście jednak wiedzieli, że Syn Człowieczys ma władzę odpuszczania grzechów na ziemi – powiedział do człowieka sparaliżowanego – 11mówię ci: Wstań, weź swoje nosze i wracaj do domu!”. 12on wstał, wziął swoje nosze i wobec wszystkich wyszedł, tak iż


2361

mk

marek 2,13-24

 Powołanie Lewiego. Faryzeusze gardzili grzesznikami i celnikami i trzymali się od nich z daleka. Jezus swoim postępowaniem daje do zrozumienia, że ci ludzie najbardziej potrzebują Bożej pomocy. Jest z nimi, aby im ukazać drogę zbawienia. W ten sposób poucza, że nie można gardzić żadnym człowiekiem, bo nie wiadomo, co naprawdę kryje się w jego sercu.

 Sprawa postu. Łata z nowego materiału i młode wino symbolizują tu naukę Jezusa. Stare ubranie i stare worki skórzane oznaczają nauki St. Przyjście Jezusa wprowadza w świat niesłychaną zmianę. odtąd także St należy odczytywać i wyjaśniać w świetle ewangelii. nie znaczy to, że stracił on całkowicie swoją wartość, ale że należy go traktować tylko jako przygotowanie na przyjście Syna Bożego. on bowiem w pełni objawił ludziom wolę swego ojca – Boga oraz przyniósł zbawienie. Jest to powodem autentycznej radości, takiej, jaką przeżywają goście weselni ucztujący z panem młodym.

 Łuskanie kłosów zboża w szabat. W szabat nie wolno było kosić zboża, młócić go i oczyszczać z plew. Zdaniem faryzeuszów uczniowie, którzy zrywali kłosy zboża i jedli zawarte w nich ziarna, wykonywali

a) Lewi – utożsamiany z mate-uszem ewangelistą (mt 9,9+).

b) Ucztowanie Jezusa z grzesz-nikami jest symbolem ich zba-wienia. Grzesznicy, przychodząc do Jezusa, okazują się lepsi od tych, którzy sami siebie uważali za sprawiedliwych, a zarazem byli niechętni Jezusowi.

c) Uczniowie Jana – wokół Jana Chrzciciela zgromadziła się grupa uczniów, dla których był on mistrzem i nauczycielem. Kilku spośród nich przyłączyło się do Jezusa (J 1,35nn). nie-którzy uczniowie Jana wierzyli, że Jan był mesjaszem. tworzyli oni sektę znaną jeszcze w II w.

d) worki skórzane – jednym ze sposobów przechowywania wina było trzymanie go w workach uszytych ze zwierzęcej skóry.

wszyscy się zdumiewali i wielbili Boga, mówiąc: „Jeszcze nigdy nie widzieliśmy czegoś podobnego!”.

Powołanie Lewiego13I znów wyszedł nad jezioro. Cały lud przychodził do niego, a on nauczał. 14Kiedy szedł, zobaczył lewiegoa, syna alfeusza, który pobierał cło. Powiedział do niego: „Pójdź za mną!”. a on wstał i poszedł za nim. 15Gdy Jezus siedział przy stole w jego domu, razem z Jezusem i Jego uczniami siedziało wielu celników i grzeszników. Było bowiem wielu takich, którzy szli za nim. 16niektórzy nauczyciele Pisma, spośród faryzeuszóws, widząc, że spożywa posiłek razem z grzesznikami i celnikami, mówili do Jego uczniów: „Dlaczego on je z celnikami i grzesznikami?b”. 17Gdy Jezuss to usłyszał, powiedział do nich: „lekarz nie jest potrzebny zdrowym, lecz chorym. nie przyszedłem powoływać sprawiedli-wych, ale grzeszników”.

Sprawa postu18Uczniowie Janac i faryzeuszes mieli właśnie post. Przyszli więc i zadali mu pytanie: „Dlaczego uczniowie Jana i uczniowie faryzeuszów poszczą, a twoi uczniowie nie poszczą?”. 19Jezuss im odpowiedział: „Czy goście weselni mogą pościć, gdy pan młody jest z nimi? Dopóki mają pana młodego u siebie, nie mogą pościć. 20nadejdą jednak dni, kiedy pan młody zostanie im zabrany, i wtedy, tego dnia, będą pościć. 21nikt nie przyszywa łaty z nowego materiału do starego ubrania, bo nowa łata oderwie się od starego i zrobi się jeszcze większe rozdarcie. 22nikt też nie wlewa młodego wina do starych worków skórzanychd. Jeśli tak zrobi, wino je rozerwie. Wtedy zmarnuje się i wino, i worki. młode wino wlewa się do nowych worków skórzanych!”.

Łuskanie kłosów zboża w szabat23Zdarzyło się, że Jezuss w szabats przechodził wśród zbóż, a Jego uczniowie zaczęli po drodze zrywać kłosy. 24Faryzeuszes mówili


2362marek 2,25 – 3,14

te trzy prace. Jezus uświadamia najpierw faryzeuszom, że Prawo zostało ustanowione po to, aby służyło ludzkiemu życiu, bezpieczeństwu, szczęściu i więzi z Bogiem. także każde święto ma przede wszystkim służyć spotkaniu z Bogiem. Jeśli głód, niebezpieczeństwo lub choroba (mk 3,1-6) utrudniają to spotkanie, nawet w święto należy uczynić wszystko, aby ewentualne przeszkody usunąć. Jezus swoją odpowiedzią uświadamia wszystkim, że Bogu zawsze zależy na dobru każdego człowieka.

 Wybór Dwunastu. od początku swojej działalności Jezus gromadził wokół siebie uczniów, którzy towarzyszyli mu wszędzie, gdzie nauczał (np. mk 1,16-20; 2,15n.18.23). teraz spośród nich wybiera Dwunastu. Ponieważ będą z nim w czasie całej Jego działalności, po Jego Zmartwychwstaniu staną się w Kościele Jego naocznymi świadkami (Dz 1,21n) i będą mogli głosić Żydom i poganom Jego naukę.

a) Herod – chodzi tu o Heroda antypasa, syna Heroda Wiel-kiego. Herod antypas panował w Galilei i Perei od 4 r. przed Chr. do 39 r. po Chr.

b) Syn Boży – tutaj to określe-nie niekoniecznie wskazuje na bóstwo Jezusa. W czasach, gdy żył Jezus, używano tego wyra-żenia jako tytułu mesjańskiego i nauczyciele Pisma uważali, że postać z Ps 2,7, o której Bóg mówi: Ty jesteś moim Synem, jest oczekiwanym Chrystusem, który wyzwoli Izraela (2Sm 7,14; Łk 4,41; zob. mk 1,29-34+).

do niego: „Zobacz! robią w szabat to, czego nie wolno!”. 25on im odpowiedział: „Czy nigdy nie czytaliście, co zrobił Dawid wraz z towarzyszami, kiedy znalazł się w potrzebie i był głod-ny? 26Jak za najwyższego kapłanas abiatara wszedł do domus Bożego i jadł poświęcone chlebys, które wolno spożywać tylko kapłanom, i dał je również tym, co z nim byli”. 27mówił im też: „Szabat jest ustanowiony dla człowieka, a nie człowiek dla szaba-tu. 28tak więc Syn Człowieczys jest Panems również szabatu”.

Uzdrowienie człowieka z bezwładną ręką

31Wszedł znowu do synagogis. Był tam człowiek, który miał bezwładną rękę, 2a oni obserwowali Jezusas, czy uzdrowi

w szabats, ponieważ chcieli Go oskarżyć. 3Wtedy powiedział do człowieka z bezwładną ręką: „Wyjdź na środek”. 4Ich zaś zapytał: „Czy wolno w szabat dobrze czynić, czy źle czynić? ratować życie czy zabić?”. lecz oni milczeli. 5I spojrzał na nich z gniewem, zasmucony z powodu niewrażliwości ich sercas, a do tego czło-wieka powiedział: „Wyciągnij rękę!”. Wyciągnął, a jego ręka stała się znowu sprawna. 6Faryzeuszes zaś wyszli zaraz i naradzali się ze zwolennikami Herodaa, w jaki sposób Go zabić.

Wydarzenia nad brzegiem jeziora7Jezuss odszedł ze swymi uczniami w stronę jeziora. a szedł za nim tłum ludzi z Galileis i Judeis, 8z Jerozolimys, Idumei, z Zajordania oraz z okolic tyrus i Sydonus. Przychodzili do niego, gdyż słyszeli o tym, co czynił. 9Ze względu na tłum, który na niego napierał, polecił swoim uczniom, aby łódka była dla niego zawsze przygotowana. 10Wielu bowiem uzdrowił i dlatego wszyscy, którzy byli chorzy, cisnęli się do niego, aby Go dotknąć. 11na Jego widok duchy nieczyste padały przed nim i wołały: „ty jesteś Synem Bożymb”. 12lecz on stanowczo im nakazywał, aby Go nie ujawniały.

Wybór Dwunastu13Potem wyszedł na górę i przywołał tych, których sam chciał, a oni przyszli do niego. 14I ustanowił Dwunastu, których nazwał


2363

mk

marek 3,15-32

liczba dwunastu apostołów nawiązuje do dwunastu plemion Izraela. Jak dawny lud Boży wywodził się z dwunastu patriarchów, tak teraz Kościół opiera się na nauce dwunastu apostołów, pośród których pierwsze miejsce zajmuje Szymon Piotr.

 Jezus i Belzebub. Cała działalność Jezusa na ziemi przeniknięta była mocą Ducha Świętego (mk 1,10). Jeśli więc nauczyciele Pisma twierdzą, że Jezus ma w sobie ducha nieczystego oraz że działa mocą władcy złych duchów, to tym samym znieważają Ducha Świętego. Bluźnierstwo przeciwko Duchowi Świętemu oznacza przewrotne przypisywanie demonicznej działalności Bogu, który przecież okazuje wszystkim dobroć i miłosierdzie. Jest to świadome odrzucanie Bożej łaski i Jego daru zbawienia. taki grzech nie może być odpuszczony, ponieważ człowiek, który go popełnia, zamyka się na Boga, złośliwie utożsamiając Go z szatanem. W swoich przypowieściach Jezus poucza, że to właśnie on jest tym mocniejszym, który pokonał silnego, czyli szatana, i odebrał mu jego mienie, tzn. tych wszystkich, którzy trwali w grzechu i przez to znajdowali się pod jego panowaniem.

 Matka i krewni Jezusa. Jezus nie lekceważy swojej matki i nie odwraca się od swoich krewnych. Żył i pracował razem z nimi do czasu, gdy ich opuścił, aby wypełnić wolę swojego ojca. Uczniowie Jezusa mają

a) Szymon Kananejczyk – w Łk 6,15 nosi przydomek Gorliwy.

b) Iskariota – prawdopodobnie z hebr. isz Keriot, czyli ‘człowiek z Keriotu’, miasta znajdującego się w okolicy Hebronu. okre-ślenie to może pochodzić także od łac. słowa sicarius – ‘czło-wiek ze sztyletem’. oznacza-łoby to, że Judasz, podobnie jak Szymon Gorliwy, należał do partii zelotów, która uznawała każdy środek walki z rzymskim okupantem, także skrytobójcze morderstwa.

c) Belzebub – Baal Zebul w tek-stach ugaryckich jest imieniem bożka i oznacza ‘pan domu’. Jako jedno z bóstw kananej-skich był uważany przez Żydów współczesnych Jezusowi za przywódcę demonów przeciw-stawiających się Bogu. Zob. Słownik.

apostołamis, aby z nim byli i aby mógł ich wysyłać na głoszenie nauki, 15i aby mieli władzę wyrzucać demonys. 16tak więc usta-nowił Dwunastu: Szymona, któremu nadał imię Piotr; 17Jakuba, syna Zebedeusza, i Jana, brata Jakuba, którym nadał przydomek Boanerges, to znaczy Synowie Gromu; 18andrzeja, Filipa, Bartło-mieja, mateusza, tomasza, Jakuba, syna alfeusza, tadeusza, Szy-mona Kananejczykaa 19i Judasza Iskariotęb, który Go zdradził.

Jezus i Belzebub20Pewnego razu wszedł do domu, a zbiegł się taki tłum, że nie mieli chwili na zjedzenie chleba. 21Gdy Jego krewni usłyszeli o wszystkim, przyszli, aby Go powstrzymać. mówiono bowiem, że odszedł od zmysłów. 22nauczyciele Pisma natomiast, którzy przyszli z Jerozolimy, mówili, że opętałs Go Belzebubc i że wyrzuca demonys mocą ich przywódcy. 23Wtedy przywołał ich do siebie i mówił do nich w przypowieściach: „Jak może szatans szatana wyrzucać? 24Jeśli jakieś królestwo jest wewnętrznie skłócone, to takie królestwo nie może przetrwać. 25I jeżeli dom jest wewnętrznie skłócony, to taki dom nie będzie mógł przetrwać. 26Jeśli więc szatan powstał prze-ciwko sobie i jest wewnętrznie skłócony, to nie może przetrwać, lecz koniec z nim. 27nikt przecież nie może wejść do domu kogoś silnego i zagrabić jego rzeczy, jeśli najpierw go nie zwiąże. Dopiero wtedy okradnie jego dom. 28Zapewniam was: Wszystkie grzechys będą ludziom odpuszczone, a nawet bluźnierstwa, których by się dopuścili. 29Kto by jednak zbluźnił przeciwko Duchowi Świętemu, nigdy nie otrzyma odpuszczenia: będzie winien grzechu wieczne-go”. 30mówili bowiem: „opętał Go duch nieczysty”.

Matka i krewni Jezusa31Wtedy przyszła Jego matka i bracias. Stojąc na zewnątrz, prosili, aby Go przywołać. 32tymczasem mnóstwo ludzi siedziało wokół


2364marek 3,33 – 4,15

w pełni naśladować Jego życie, co oznacza, że powinni od niego uczyć się, jak wypełniać wolę Boga. Kto chce całkowicie należeć do Jezusa, musi opuścić swoją rodzinę i dawne zajęcie, podobnie jak to uczynili apostołowie (mk 1,16-20; 10,28-31), i sprawę Bożą postawić na pierwszym miejscu.

 Przypowieść o siewcy. Przypowieść tę należy czytać w połączeniu z fragmentem mk 4,14-20, gdzie sam Jezus wyjaśnia znaczenie każdego obrazu. różne losy ziarna ukazują odmienne postawy człowieka wobec słowa, które Bóg kieruje do niego np. przez Pismo Święte, ludzi, znaki czasu czy poprzez szczególne natchnienia wewnętrzne. Słowo Boże nie wyda jednak owocu, jeśli człowiek po jego usłyszeniu nadal trwa w grzechu, jeśli jest niestały i w chwilach trudności nie dotrzymuje obietnic danych Bogu, lub gdy ciągle jest pochłonięty troskami otaczającego świata. Bóg ofiaruje człowiekowi swoje królestwo, ale zarazem domaga się od człowieka współpracy. Każdy więc ma nie tylko przyjąć słowo Boże, ale też wcielać je w życie. tylko wtedy wydaje się właściwe owoce.

 Cel mówienia w przypowieściach. tajemnica królestwa oznacza tu Boży plan zbawienia ludzi przez mękę, Śmierć i Zmartwychwstanie Chrystusa. Plan ten był zakryty przez wieki, potem został objawiony

a) określenia „brat” i „siostra” w kulturze hebrajskiej używano także w stosunku do krewnych (zob. Słownik).

b) mimo utraty części ziaren (mk 4,4-7) przesłanie przypo-wieści napawa optymizmem. okazuje się bowiem, że plon jest niezwykle wielki, czyli bardzo liczni są ci, którzy żyją zgodnie z wolą Bożą (mk 4,20).

niego. Powiedzieli mu: „twoja matka i twoi bracia, i twoje sio-strya są na zewnątrz i dopytują się o Ciebie”. 33odpowiedział im: „Kto jest moją matką i braćmi?”. 34I patrząc na siedzących dokoła, powiedział: „Właśnie oni są moją matką i moimi braćmi. 35Bo kto wypełnia wolę Boga, ten jest moim bratem, siostrą i matką”.

Przypowieść o siewcy

41Znowu zaczął nauczać nad jeziorem. Zgromadził się wokół niego tak wielki tłum, że musiał wsiąść do łodzi na jeziorze,

podczas gdy cały lud pozostał na lądzie, przy brzegu. 2nauczał ich wiele w przypowieściachs. mówił im: 3„Słuchajcie: oto siewca wyszedł siać. 4a gdy siał, jedno ziarno padło koło drogi. Przylecia-ły ptaki i wydziobały je. 5Inne padło na grunt kamienisty, gdzie było mało ziemi, i szybko wzeszło, bo gleba nie była głęboka. 6lecz gdy pokazało się słońce, przypaliło je i ziarno uschło, bo nie zapuściło korzeni. 7Inne padło między ciernie. a ciernie wyrosły i zagłuszyły je, i nie wydało plonu. 8Jeszcze inne ziarna padły na glebę urodzajną i wydały plon dorodny i obfity: jedno trzydzie-stokrotny, inne sześćdziesięciokrotny, a jeszcze inne stokrotny”b. 9I mówił: „Kto ma uszy do słuchania, niech słucha!”.

Cel mówienia w przypowieściach10Kiedy był na osobności, ci, którzy z nim byli, razem z Dwu-nastoma, pytali Go o sens tych przypowieścis. 11odpowiedział im: „Wam powierzono tajemnicę królestwa Bożego, tamtym zaś, z zewnątrz, wszystko podaje się w przypowieściach, 12dlatego że patrząc, widzą, ale nie dostrzegają, słuchając, słyszą, ale nie rozumieją, żeby się nie nawrócić i nie otrzymać przebaczenia”.

Wyjaśnienie przypowieści o siewcy13Powiedział do nich: „nie rozumiecie tej przypowieścis? Jak więc zrozumiecie inne przypowieści? 14Siewca sieje słowo. 15tymi «koło drogi», gdzie pada zasiane słowo, są ci, do których – skoro usłyszą


2365

mk

marek 4,16-28

prorokom, następnie uczniom Jezusa, którzy z kolei mieli za zadanie ogłaszać go wszystkim ludom jako ewangelię. określenie: ci, którzy są z zewnątrz odnosi się do ludzi niebędących w stanie zrozumieć działania Bożego. Słyszą nauczanie Jezusa, ale zamykają się na Jego naukę. Jezus, chcąc ukazać, czym jest królestwo Boże i na czym polega zbawcze działanie Boga, odwołuje się do ludzkiego doświadczenia. Posługuje się obrazami, ponieważ rzeczywistości Bożych nie można przedstawić inaczej, jak tylko w obrazach. Zrozumie je jednak w pełni tylko ten, kto jest otwarty na słowo Boże.

 Przypowieść o świetle. W czasach Jezusa pomieszczenia mieszkalne były oświetlane przez małą glinianą lampkę, którą umieszczano na świeczniku. Do jej gaszenia używano jakiegoś naczynia, np. garnka, aby nie zadymić pokoju. Jezus nawiązuje do codziennych zwyczajów. Światłem oświecającym ludzi jest głoszone przez niego słowo. Słuchacze mogliby myśleć, że Jezus chce ukryć swoją naukę pod osłoną przypowieści, by nie została zrozumiana. tymczasem Jego zamiary są wprost przeciwne. Przyjdzie bowiem taki czas, że usłyszy ją cały świat. oba przysłowia zawarte w ww. 24 i 25 rozwijają poprzednią myśl. Jezus posługuje się tutaj obrazem mierzenia i ważenia towarów na rynku, aby wyjaśnić, od czego zależy owocność słowa, którego słuchają Jego uczniowie. na ile otworzą się na Jego naukę, na tyle będą w stanie zrozumieć zawartą w tym słowie tajemnicę królestwa Bożego. Kto wierzy nauce Jezusa, będzie otrzymywał od Boga coraz więcej światła. Kto zaś nie ma w sobie wiary w słowa Jezusa lub nie troszczy się o jej pogłębianie, ten utraci nawet to światło Boże, które ma w sobie.

 Przypowieść o ziarnie. Jak ziarno zasiane o odpowiedniej porze, tak królestwo Boże przychodzi do ludzi we właściwym momencie i rozwija się w sposób niezauważalny, lecz skuteczny. I podobnie jak dla zboża w odpowiedniej chwili przychodzi czas żniwa, tak też nadejdzie kiedyś dzień sądu, w którym każdy otrzyma zapłatę za owoce, jakie wydała jego wiara i współdziałanie z Bogiem w Jego królestwie założonym na ziemi.

słowo – zaraz przychodzi szatans i zabiera słowo w nich zasiane. 16Zasiani na gruncie kamienistym – to ci, którzy, gdy usłyszą sło-wo, zaraz je przyjmują z radością, 17ale nie mają w sobie korzenia i są niestali; kiedy więc przychodzą trudności lub prześladowanie z powodu słowa, zaraz się załamują. 18Jeszcze inni, zasiani między cierniami – to ci, którzy słuchają słowa, 19ale codzienne troski, ułuda bogactwa i inne pożądania zagłuszają w nich słowo i nie wydaje ono owocu. 20I wreszcie zasiani na glebie urodzajnej – to ci, którzy słuchają słowa, przyjmują je i wydają plon: trzydziesto-krotny, sześćdziesięciokrotny, stokrotny”.

Przypowieść o świetle21mówił im też: „Czy wnosi się zapaloną lampę po to, aby ją postawić pod garncem lub pod łóżkiem? Czy może raczej, by postawić ją na świeczniku? 22nie ma bowiem nic tajemnego, co by nie miało być ujawnione. nic też nie może być tak ukryte, aby nie wyszło na jaw. 23Kto ma uszy do słuchania, niech słucha!”. 24I dalej mówił im: „Uważajcie na to, czego słuchacie. Jaką miarą mierzycie, taką i wam odmierzą, a nawet wam dodadzą. 25Bo temu, który ma, będzie dodane, a temu, który nie ma, zabiorą nawet to, co ma”.

Przypowieść o ziarnie26mówił dalej: „tak się ma sprawa z królestwem Bożym jak z czło-wiekiem rzucającym ziarno w ziemię. 27Czy śpi, czy czuwa, nocą i dniem, ziarno kiełkuje i wzrasta, a on nie wie jak. 28Ziemia sama


2366marek 4,29 – 5,2

 Przypowieść o ziarnie gorczycy. Gorczyce rosnące wokół Jeziora Galilejskiego osiągały nawet 3-5 m wysokości. Stanowią dobry przykład wzrostu od małego ziarna do dużej rośliny. Podobnie królestwo Boże, zapoczątkowane przez Jezusa na ziemi, ma niepozorne początki (Jezus zaczyna od małej grupki uczniów, którym głosi ewangelię o zbawieniu), na koniec jednak osiągnie wielkie rozmiary (będą należały do niego różne ludy i narody).

 Uciszenie burzy na jeziorze. Burza na Jeziorze Galilejskim często powstawała zupełnie nieoczekiwa-nie i mogła grozić zatopieniem niewielkich łodzi, którymi rybacy łowili ryby. ewangelista odnotowuje to wydarzenie, aby ukazać boską moc Jezusa. Zgodnie z przekonaniem ludzi wszystkich czasów, tylko Bóg jest Panem takich żywiołów, jak wiatr i morze (Ps 107,29; Jon 1,15). okazuje się, że również Jezus ma taką władzę. Dlatego domaga się od swoich uczniów wiary i zaufania. temu bowiem, kto jest z Jezusem i zawierzył mu do końca, nie może grozić żadne niebezpieczeństwo.

 Uzdrowienie opętanego z Gerazy. Cud ten, opisany przez marka tak dokładnie, stanowi punkt kul-minacyjny w cudotwórczej działalności Jezusa. nie tylko bowiem ucisza on burzę na jeziorze i wyrzuca

a) Ponieważ uczniowie Jezusa będą w przyszłości przekazy-wali innym Jego naukę, dlatego muszą lepiej ją poznać i głębiej zrozumieć.

b) kraina Gerazeńczyków – leżą-ca na południowo-wschodnim brzegu jeziora Genezaret, wokół Gerazy, jednego z miast Deka-polu (zob. Słownik).

z siebie wydaje plon: najpierw źdźbło, potem kłos, wreszcie pełne ziarno w kłosie. 29a gdy zboże dojrzeje, bierze on zaraz sierp, bo nadeszła pora żniwa”.

Przypowieść o ziarnie gorczycy30mówił też: „Do czego przyrównamy królestwo Boże lub w jakiej przypowieścis je przedstawimy? 31Jest ono jak ziarno gorczycy. Kiedy się je wrzuca w ziemię, jest najmniejsze ze wszystkich nasion na ziemi. 32Gdy jednak zostanie zasiane, wyrasta i staje się większe od innych krzewów, wypuszcza wielkie gałęzie, tak że ptaki mogą zakładać gniazda w jego cieniu”.

Zakończenie nauczania w przypowieściach33W wielu takich przypowieściachs mówił do nich, stosownie do tego, co mogli pojąć. 34a bez przypowieści nie mówił do nich. Swoim uczniom natomiast wyjaśniał wszystko na osobnościa.

Uciszenie burzy na jeziorze35tego samego dnia, gdy nastał wieczór, powiedział do nich: „Prze-prawmy się na drugi brzeg”. 36Zostawili więc tłum i zabrali Go, tak jak był, w łodzi, a inne łodzie płynęły za nim. 37Wtem zerwał się gwałtowny wiatr. Fale zalewały łódź, tak że już się napełniała. 38on zaś spał w tyle łodzi oparty na podgłówku. Budzili Go, mówiąc: „nauczycielu, nic Cię to nie obchodzi, że giniemy?”. 39on obudzony, zgromił wiatr, a do jeziora powiedział: „milcz! Ucisz się!”. Wtedy wiatr ustał i zapanowała głęboka cisza. 40Do nich zaś powiedział: „Czemu się boicie? Wciąż jeszcze nie wierzycie?”. 41Wtedy ogarnął ich wielki lęk i mówili jeden do drugiego: „Kim on właściwie jest, że nawet wiatr i jezioro są mu posłuszne?”.

Uzdrowienie opętanego z Gerazy

51Potem przybili do brzegu, do krainy Gerazeńczykówb. 2Kiedy wychodził z łodzi, nagle wybiegł mu naprzeciw z grobów


2367

mk

marek 5,3-22

pojedyncze złe duchy z opętanych, ale posiada tak wielką moc, że w jednym momencie zwycięża ich wielką liczbę. Prośba duchów nieczystych, żeby Jezus pozwolił im wejść w świnie, nie powinna dziwić. Żydzi uważali świnie za zwierzęta nieczyste i nie spożywali ich mięsa. Demony chciały za wszelką cenę pozostać w pogańskiej krainie Gerazeńczyków, a świnie mogły im służyć za „mieszkanie”. Pomyliły się jednak, bo własnym wyborem doprowadziły do swojej całkowitej klęski. Poprzez dokonany cud Jezus jeszcze raz pokazuje się jako obrońca człowieka i udowadnia, że jest w stanie wyzwolić go nawet z naj-większego nieszczęścia i zła.

 Kobieta cierpiąca na krwotok i wskrzeszenie córki Jaira. oba cuda ściśle łączy ze sobą temat wiary. Do kobiety Jezus mówi: …twoja wiara cię uzdrowiła (w. 34), Jaira zaś zapewnia: Nie bój się, tylko wierz! (w. 36). także w innych przypadkach wiara okazuje się koniecznym warunkiem uzdrowienia (mk 9,23; 10,52; 11,22-25). tutaj oznacza ona przekonanie, że Bóg z mocą działa przez Jezusa i dokonuje przez niego cudów, ponieważ kocha ludzi i pragnie ich szczęścia. Dzięki takiej wierze człowiek może autentycznie spotkać się z Bogiem, może doświadczyć Jego obecności i w konsekwencji powierzyć się mu z całkowitą ufnością.

a) legion rzymski mógł liczyć od 5400 do 6000 żołnierzy. nawiązanie w imieniu do legio-nu ma podkreślić wielką liczbę i siłę nieczystych duchów.

człowiek opętanys przez ducha nieczystego. 3mieszkał on w gro-bach i nikt nie mógł go już związać, nawet za pomocą łańcucha. 4Wiele razy wiązano go bowiem powrozami i łańcuchami, ale rozrywał łańcuchy i zrzucał z siebie powrozy, i nikt nie był w stanie go poskromić. 5Całymi nocami i dniami przebywał w grobach i na górach, krzyczał i uderzał w siebie kamieniami. 6Widząc Jezusas z daleka, przybiegł i oddał mu pokłon. 7Krzyczał donośnym głosem: „Co mam z tobą wspólnego, Jezusie, Synu Boga najwyższego? Zaklinam Cię na Boga, nie dręcz mnie!”. 8mówił mu bowiem: „Duchu nieczysty, wyjdź z tego człowieka”. 9Zapytał go: „Jak ci na imię?”. odpowiedział: „na imię mi legiona, bo jest nas wielu”. 10I prosił Go usilnie, aby ich nie wypędzał z tej krainy. 11a pasła się tam na zboczu góry wielka trzoda świń. 12Błagały Go duchy nieczyste: „Poślij nas w te świnie, abyśmy mogli w nie wejść”. 13I zgodził się. Wtedy duchy nieczyste opuściły człowieka i weszły w świnie. a trzoda licząca około dwóch tysięcy sztuk ruszyła po urwistym zboczu w dół do jeziora i utonęła w jeziorze. 14Ci, którzy paśli świnie, uciekli i opowiedzieli o tym w mieście i po wioskach. ludzie przyszli więc zobaczyć, co się stało. 15Kiedy przybyli do Jezusa, zobaczyli, że opętany, który miał w sobie legion, siedzi w ubraniu i jest przy zdrowych zmysłach. I ogarnął ich lęk. 16Wtedy naoczni świadkowie opowiedzieli im, co się stało z opętanym, a także o świniach. 17Zaczęli Go więc błagać, aby odszedł z ich krainy. 18Gdy wsiadał do łodzi, ten, który był opętany, prosił Go, aby mógł przy nim zostać. 19lecz on się nie zgodził. Powiedział do niego: „Wracaj do domu, do swoich, i opowiadaj im, co Pans ci uczynił i jak się nad tobą zmiłował”. 20odszedł więc i zaczął rozgłaszać w Dekapolus o tym, co Jezus dla niego uczynił, a wszyscy się dziwili.

Kobieta cierpiąca na krwotok i wskrzeszenie córki Jaira21Gdy Jezuss przeprawił się łodzią z powrotem na drugi brzeg, zebrał się wokół niego wielki tłum nad jeziorem. 22Przyszedł


2368marek 5,23 – 6,2

Wejście w tak zażyłą relację z Bogiem jest w stanie przynieść człowiekowi nie tylko uzdrowienie z choroby, ale może go wyrwać nawet z otchłani śmierci. Zachowanie kobiety i zapewnienie Jezusa prowadzą do wnio-sku, że dla Boga wszystko jest możliwe. Każdy, kto przed nim staje, nawet w chwili największego nieszczę-ścia, czy to materialnego, czy też duchowego, powinien pamiętać o słowach Jezusa: Nie bój się, tylko wierz!

 Odrzucenie Jezusa w Nazarecie. Po dwóch przykładach zawierzenia Jezusowi spotykamy się z postawą niedowierzania. rzeczą znamienną jest to, że brak wiary okazują ci, pośród których on

a) Kobieta podchodzi ukrad-kiem, żeby jej nie zauważono, gdyż upływ krwi – w świetle Kpł 15,19-30 – czynił ją nie-czystą. Każdy też, kogo ona dotknęła w tym stanie, stawał się nieczysty i nie mógł uczest-niczyć w obrzędach religijnych.

b) W środowisku żydowskim i greckim ludzie określali śmierć jako sen. W zdaniu Jezusa mamy jednak do czynienia z czymś innym. on wypowiada się jako Syn Boży, dla którego śmierć jest tylko snem.

też jeden z przełożonych synagogis, który nazywał się Jair. Gdy zobaczył Jezusa, upadł mu do stóp 23i błagał: „moja córeczka jest umierająca. Przyjdź i połóż na nią ręce, aby wyzdrowiała i żyła”. 24Jezus poszedł z nim, a wielki tłum podążał za nim, napierając na niego ze wszystkich stron. 25Była tam pewna kobieta, która dwanaście lat chorowała na krwotok. 26Dużo wycierpiała od wie-lu lekarzy. Wydała wszystkie swoje oszczędności, ale nic jej nie pomagało, a nawet czuła się coraz gorzej. 27Gdy usłyszała o Jezusie, podeszła w tłumie od tyłu i dotknęła Jego płaszczaa. 28mówiła bowiem: „Jeśli tylko dotknę Jego płaszcza, odzyskam zdrowie”. 29od razu miejsce krwotoku zagoiło się i poczuła, że jest uzdrowio-na ze swej dolegliwości. 30również Jezus natychmiast odczuł, że moc wyszła od niego. Zwrócił się do tłumu, pytając: „Kto dotknął mojego płaszcza?”. 31lecz uczniowie mówili do niego: „Widzisz, jak tłum ze wszystkich stron napiera na Ciebie, a ty pytasz: «Kto mnie dotknął?»”. 32on jednak spojrzał wkoło, by zobaczyć tę, która to zrobiła. 33Kobieta, przelękniona i drżąca, wiedząc, co się jej stało, przyszła, upadła przed nim i wyznała całą prawdę. 34a on powiedział do niej: „Córko, twoja wiara cię uzdrowiła, idź w pokojus i bądź wolna od twojej dolegliwości”. 35Kiedy jeszcze to mówił, przyszli z domu przełożonego synagogi i oznajmili: „twoja córka umarła. Czemu jeszcze trudzisz nauczyciela?”. 36lecz Jezus, słysząc, co mówią, zwrócił się do przełożonego synagogi: „nie bój się, tylko wierz!”. 37I nie pozwolił nikomu iść ze sobą, z wyjąt-kiem Piotra, Jakuba i Jana, brata Jakuba. 38Gdy przyszli do domu przełożonego synagogi, zobaczył zamieszanie i płaczki głośno lamentujące. 39Wszedł, mówiąc do nich: „Dlaczego robicie zgiełk i płaczecie? Dziecko nie umarło, tylko śpi”b. 40lecz oni wyśmiewali się z niego. on zaś wyrzucił wszystkich, wziął z sobą tylko ojca i matkę dziecka oraz tych, którzy mu towarzyszyli, i wszedł tam, gdzie leżało dziecko. 41Wziął dziecko za rękę i rzekł: „talitha kum”, to znaczy: Dziewczynko, mówię tobie, wstań! 42Dziewczynka natychmiast wstała i chodziła, miała bowiem dwanaście lat. I zdziwili się ogromnie. 43lecz przykazał im stanowczo, aby nikt się o tym nie dowiedział, i powiedział, aby dali jej jeść.

Odrzucenie Jezusa w Nazarecie

61następnie odszedł stamtąd i udał się do swego rodzinnego miasta, a Jego uczniowie szli za nim. 2W szabats zaczął


2369

mk

marek 6,3-15

się wychowywał: krewni i mieszkańcy nazaretu. W odpowiedzi na taką postawę Jezus powtarza przysło-wie (w. 4), które w tamtym czasie było znane nie tylko w Palestynie, ale także wśród Greków. Brak wiary mieszkańców nazaretu był istotną przeszkodą w uzdrawianiu. Cud bowiem może się dokonać tylko wtedy, gdy człowiek otwiera się na Boga, słucha Go i jest gotowy wypełnić Jego wolę.

 Misja Dwunastu. Jeszcze w czasie swojej działalności Jezus wysyła apostołów, aby zaczęli głosić to, czego się nauczyli od niego. Posyła ich po dwóch, co było zgodne ze zwyczajem żydowskim (Łk 7,13; Dz 13,2n). Zwyczaj ten być może opierał się na przepisie prawnym, zgodnie z którym do ważności świa-dectwa potrzeba dwóch świadków identycznie zeznających. Uczniowie Jezusa mają naśladować ubóstwo swego nauczyciela oraz dokonywać takich cudów, jakich on dokonywał. Powinni też pamiętać, że ich władza wypędzania złych duchów i uzdrawiania chorych nie jest ich naturalną właściwością, ale jest darem otrzymanym w chwili powołania (mk 3,14n).

 Śmierć Jana Chrzciciela. Przytaczając różne opinie o Jezusie, ewangelista przygotowuje niejako grunt pod wyznanie wiary, które uczyni Piotr (mk 8,28n). Pokazuje też, że między Janem a Jezusem istnieje ścisły związek. Jan bowiem przygotowywał ludzi na Jego przyjście. W swojej nauce wzywał do wierności Bożemu prawu, a w końcu poniósł śmierć za prawdę. taki los często spotykał i do dziś spotyka świadków Jezusa. W chrześcijańskim języku greckim takiego samego słowa używa się na określenie świadka i mę-czennika: martys. Wszyscy bowiem, którzy oddają swoje życie za ewangelię, dają najbardziej wymowne świadectwo, że w niej jest zawarta prawda. ofiarując samych siebie, naśladują Jezusa, który oddał życie dla zbawienia ludzi.

a) Herod – chodzi o antypasa, syna Heroda Wielkiego; rządził Galileą i Pereą od 4 r. przed Chr. do 39 r. po Chr. nie był jednak królem, choć tak nazy-wali go poddani, miał tylko tytuł tetrarchy, czyli jednego z czterech władców państwa. Grzech Heroda polegał na tym, że ożenił się z żoną swego żyją-cego brata.

nauczać w synagodzes. Wielu słuchających Go dziwiło się i mówi-ło: „Skądże to ma? Co to za mądrość została mu dana? I takich nadzwyczajnych cudóws dokonuje! 3Czy nie jest on cieślą, synem maryi, a bratems Jakuba, Jozesa, Judy i Szymona? a Jego siostrys, czy nie mieszkają tutaj wśród nas?”. I powątpiewali w niego. 4a Jezuss powiedział do nich: „tylko w swojej ojczyźnie, wśród swoich krewnych i we własnej rodzinie proroks może być tak lekceważony”. 5I nie mógł tam dokonać żadnego cudus, tylko kilku chorych uzdrowił, kładąc na nich ręce. 6Dziwił się też ich niedowiarstwu. Potem obchodził okoliczne wsie i nauczał.

Misja Dwunastu7Potem przywołał do siebie Dwunastu i zaczął ich rozsyłać po dwóch. Dał im władzę nad duchami nieczystymi. 8nakazał też, aby niczego nie zabierali w drogę prócz laski: ani chleba, ani torby podróżnej, ani pieniędzy. 9„Włóżcie na nogi sandały, ale dwóch ubrań nie zakładajcie!”. 10mówił do nich: „Gdziekolwiek wejdziecie do domu, zatrzymajcie się tam, aż do czasu, gdy będzie-cie opuszczać to miejsce. 11Jeśli w jakiejś miejscowości was nie przyjmą i nie zechcą was słuchać, wyjdźcie stamtąd i strząśnijcie pył z waszych nóg, na świadectwo dla nich”. 12oni poszli więc i wzywali do nawrócenia. 13Wyrzucili wiele demonóws i namaścilis olejem wielu chorych, przywracając im zdrowie.

Śmierć Jana Chrzciciela14również król Heroda o nim usłyszał, bo Jego imię stało się sław-ne. mówiono: „Jan Chrzciciel powstał z martwych i dlatego cudas dzieją się przez niego”. 15Inni mówili, że jest eliaszem; jeszcze


2370marek 6,16-32

 Powrót uczniów. Pierwsze rozmnożenie chleba. Cud rozmnożenia chleba dokonuje się w miejscu odludnym. Przywołuje ono na pamięć wędrówkę ludu wybranego przez pustynię, w czasie której Bóg w sposób cudowny żywił go manną. także rozmieszczenie ludzi, ułatwiające dostęp do wielotysięcznego zgromadzenia (w. 39), przypomina podział Izraela wędrującego po pustyni (Wj 18,21.25). Jezus jawi się tu jako prawdziwy dobry pasterz (w. 34). Zawsze lituje się, gdy widzi przed sobą potrzebującego człowieka. tym razem otacza Go lud, odczuwający przede wszystkim głód słowa. Dlatego naucza, i to bardzo długo, choć miał zamiar udać się z apostołami na miejsce odosobnione, aby trochę wypocząć. Jezus nie troszczy się jednak tylko o zaspokojenie głodu słowa. Daje też ludziom pokarm materialny. to cudowne nakarmienie wielu tysięcy ludzi jest znakiem innej uczty. W opisie marka gesty Jezusa przy rozmnożeniu chleba (w. 41) i ustanowieniu eucharystii w Wieczerniku (mk 14,22) są takie same. również w późniejszej symbolice chrześcijańskiej chleb i ryby często są symbolami eucharystycznymi. rozmnożenie chleba więc, podobnie jak manna na pustyni, jest zapowiedzią eucharystii. Jezus nie pozwala, aby Jego uczniowie lub sami ludzie kupili chleb za pieniądze (ww. 37n). Chce im dać siebie samego i również swych naśladowców wzywa do takiego oddania się bez reszty tym, do których zostali posłani.

a) Herodiada – córka arystobu-la, brata antypasa.

b) Filip – przyrodni brat Hero-da antypasa, różny od Filipa – tetrarchy Iturei i kraju tra-chonu (Łk 3,1).

c) córka – według żydowskie-go historyka Józefa Flawiusza miała na imię Salome.

inni, że to proroks, podobnie jak jeden z dawnych proroków. 16Gdy to usłyszał Herod, mówił: „to Jan, którego kazałem ściąć, zmartwychwstał”. 17ten bowiem Herod kazał pochwycić Jana i wtrącił go do więzienia. Zrobił to z powodu Herodiadya, z którą się ożenił, choć była ona żoną jego brata Filipab. 18Jan bowiem wyrzucał Herodowi: „nie wolno ci mieć żony twojego brata”. 19Z tego powodu Herodiada nienawidziła Jana i chciała go zabić, ale nie mogła. 20Herod bowiem liczył się z Janem, wiedząc, że był on człowiekiem sprawiedliwym i świętym, i brał go w obronę. Ilekroć go słuchał, odczuwał niepokój, a jednak słuchał go chętnie. 21Stosowna chwila nadeszła wtedy, gdy Herod w dzień swoich urodzin wyprawił ucztę dla dostojników, dowódców wojsko-wych i ważnych osób z Galileis. 22Kiedy córkac Herodiady weszła i tańczyła, spodobała się Herodowi i gościom. Król powiedział do niej: „Proś mnie, o co chcesz, a dam ci”. 23I przysiągł jej: „Dam ci, czego tylko zażądasz, nawet połowę mojego królestwa”. 24ona wyszła i zapytała matkę: „Czego mam żądać?”. a ta powiedziała: „Głowy Jana Chrzciciela”. 25Zaraz też wróciła do króla i powie-działa: „Chcę, żebyś mi natychmiast dał na półmisku głowę Jana Chrzciciela!”. 26Zasmucił się król bardzo, ale ze względu na przy-sięgę i gości nie chciał jej odmówić. 27Zaraz też posłał kata, aby przyniósł głowę Jana. ten poszedł i w więzieniu ściął mu głowę. 28Potem przyniósł ją na półmisku i podał dziewczynie, a ona oddała ją swojej matce. 29Kiedy uczniowie Jana dowiedzieli się o tym, przyszli, zabrali jego zwłoki i złożyli w grobie.

Powrót uczniów. Pierwsze rozmnożenie chleba30W tym czasie apostołowies powrócili do Jezusas i opowiedzieli mu o wszystkim, czego dokonali i czego nauczali. 31a on rzekł do nich: „Idźcie sami na miejsce odludne i trochę odpocznijcie”. tak wielu bowiem przychodziło i odchodziło, że nawet na posiłek nie mieli czasu. 32odpłynęli więc łodzią na miejsce pustynne.


2371

mk

marek 6,33-54

 Jezus chodzi po wodzie. Jezus po raz kolejny objawia swoją boską godność (według Hi 9,8 to Bóg kroczy po morskich głębinach). Śmiertelnie przerażonych uczniów pokrzepia słowami: Uspokójcie się. Ja jestem (w. 50). nie jest to tylko zwykłe zapewnienie o swojej obecności. tymi słowami Jezus wskazuje na to, że również Jemu przysługuje imię Boga, objawione mojżeszowi w płonącym krzaku (Wj 3,14). Uczniowie jednak ciągle nie byli zdolni zrozumieć właściwego sensu tego wszystkiego, co się wokół nich działo. taka nieumiejętność zrozumienia istotnego sensu wydarzeń cechuje ludzi, którzy zbyt są pochło-nięci pojawiającymi się trudnościami czy przeciwnościami. Człowiek potrzebuje w namacalny sposób przekonać się, że z Jezusem mu nic nie grozi.

a) W Piśmie Świętym często naród izraelski przedstawiany jest jako trzoda potrzebująca pasterza (lb 27,17; 1Krl 22,17; Jdt 11,19; ez 34,5nn). Powołani do tego zadania ludzie mieli być widzialnym znakiem troski Boga – Pasterza Izraela (Ps 80,2; ez 35,11nn).

b) Betsaida – hebr. ‘dom rybaka’; mała wioska rybacka położona na północnym brze-gu Jeziora Galilejskiego. W ok. 2 r. przed Chr. została podnie-siona do rangi miasta i na cześć córki cesarza augusta nazwana Betsaidą-Julias.

c) marek pisze do ludzi wywo-dzących się z kręgu kultury rzymskiej, dlatego posługuje się rzymskim sposobem dzielenia nocy na cztery straże. Czwarta straż oznacza w przybliżeniu godzinę trzecią rano. W syste-mie hebrajskim noc dzielono na trzy części.

d) Genezaret – chodzi tu o rów-ninę na północno-zachodnim brzegu Jeziora Galilejskiego między magdalą a Kafarnaum.

33ale widziano ich odpływających. Wielu to zauważyło. Przybyli więc tam pieszo ze wszystkich miast, nawet ich wyprzedzając. 34Kiedy Jezus wyszedł na brzeg, ujrzał wielki tłum. Ulitował się nad nimi, ponieważ byli jak owce, które nie mają pasterzaa. I długo ich nauczał. 35Gdy zrobiło się późno, podeszli do niego Jego uczniowie i powiedzieli: „miejsce to jest odludne i jest już późno. 36odeślij ich do okolicznych osad i wsi. niech kupią sobie coś do jedzenia”. 37lecz on odpowiedział: „Wy dajcie im jeść!”. a oni na to: „Czy mamy pójść i za dwieście denaróws kupić chleba, aby dać im jeść?”. 38Zapytał ich: „Ile macie chlebów? Idźcie i zobaczcie!”. oni spraw-dzili i powiedzieli mu: „Pięć i dwie ryby”. 39Wtedy kazał ludziom usiąść gromadami na zielonej trawie. 40Usiedli więc w grupach po stu i po pięćdziesięciu. 41I wziął tych pięć chlebów i dwie ryby, spojrzał w niebo i odmówił modlitwę uwielbienia. Potem połamał chleby i dawał je uczniom, aby rozdzielali wśród nich. Dwie ryby również podzielił pomiędzy wszystkich. 42Wszyscy jedli do syta. 43I zebrali dwanaście pełnych koszy ułomków chleba i resztek ryb. 44a tych, którzy jedli, było pięć tysięcy mężczyzn.

Jezus chodzi po wodzie45Zaraz potem polecił swoim uczniom, aby wsiedli do łodzi i przeprawili się przed nim na drugi brzeg, do Betsaidyb. on natomiast miał odprawić tłum. 46Kiedy rozstał się z nimi, poszedł na górę, aby się modlić. 47Gdy zapadł wieczór, łódź była na środku jeziora, a on sam pozostał na lądzie. 48Widząc, jak trudzili się przy wiosłowaniu, gdyż wiatr wiał z przeciwnej strony, około czwartej straży nocnejc przyszedł do nich po jeziorze i chciał ich minąć. 49a oni, gdy Go zobaczyli idącego po jeziorze, myśleli, że to zjawa, i zaczęli krzyczeć. 50Wszyscy Go bowiem widzieli i przestraszyli się. lecz on zaraz przemówił do nich: „Uspokójcie się! Ja jestem. nie bójcie się!”. 51I wszedł do nich do łodzi. Wtedy wiatr się uci-szył. a oni byli głęboko przejęci, 52bo nie rozumieli wydarzenia z chlebami, gdyż ich sercas były zatwardziałe.

Uzdrowienia w ziemi Genezaret 53Gdy przeprawili się na drugi brzeg, przybyli do Genezaretd i tam przybili do brzegu. 54Jak tylko wyszli z łodzi, tamtejsi mieszkańcy


2372marek 6,55 – 7,15

 Spór o tradycję. W kulcie izraelskim bardzo duże znaczenie miała czystość rytualna. W praktyce ozna-czało to, że składać ofiary lub uczestniczyć w obrzędach kultowych mogli tylko ci, którzy byli czyści. Kodeks czystości z Kpł 11 – 15 wylicza różne przypadki, w których człowiek stawał się nieczysty, oraz podaje spo-soby oczyszczenia się. nauczyciele Prawa w czasach Jezusa zobowiązywali wszystkich pobożnych Żydów do przestrzegania tych przepisów i dodawali do nich nowe szczegółowe zasady. marek podaje niektóre zwyczaje z ich tradycji (ww. 3-5). Jezus nie znosi dawnych przepisów, ale krytykuje postawę faryzeuszów, dla których w pewnym momencie tradycja stała się ważniejsza niż samo Prawo. Uświadamia im, że od nieczystości zewnętrznej i rytualnej o wiele gorsza jest nieczystość wewnętrzna, której źródłem jest wszelki grzech. Dotyka on bowiem ludzkiego serca, odwraca od Boga oraz godzi w dobro bliźniego.

a) na rynku można zupełnie przypadkowo i nieświadomie dotknąć kogoś nieczystego. Dla-tego faryzeusze uważali, że po powrocie do domu trzeba czym prędzej się obmyć, aby nie jeść posiłku, będąc nieczystym.

b) Iz 29,13 (cytat za Septuagintą, greckim przekładem St).

c) Korban – dosł. oznacza ‘poświęcony Bogu’ lub ‘zakaza-ny dla jakiegoś użytku’.

zaraz Go rozpoznali, 55rozbiegli się po całej okolicy i przynosili do niego na noszach chorych – wszędzie tam, gdzie, jak sły-szeli, przebywał. 56Dokądkolwiek się udawał, czy to do wsi, czy do miast, czy też do osad, kładli chorych na placach i prosili Go, by im pozwolił dotknąć choćby frędzli Jego płaszcza. a kto Go dotknął, odzyskiwał zdrowie.

Spór o tradycję

71Zebrali się wokół niego faryzeuszes i kilku z nauczycieli Pisma, którzy przybyli z Jerozolimys. 2Zauważyli, że niektórzy

z Jego uczniów jedli chleb nieczystymi, to znaczy nieumytymi rękami. 3Faryzeusze bowiem i wszyscy Żydzi, trzymając się tradycji starszych, nie jedzą, zanim nie umyją rąk. 4również kiedy wracają z rynku, nie jedzą, dopóki się nie obmyjąa. Jest jeszcze wiele innych przepisów, które przejęli i zachowują, jak obmywanie kubków, dzbanków, naczyń miedzianych. 5Pytali Go więc faryzeusze i nauczyciele Pisma: „Dlaczego twoi uczniowie nie postępują zgodnie z tradycją starszych, lecz jedzą chleb nie-czystymi rękami?”. 6on odparł im: „Słusznie prorokował Izajasz o was, obłudnikach, jak jest napisane: Ten lud czci Mnie wargami, ale ich serces jest daleko ode Mnie.7Daremnie jednak cześć Mi oddają, głosząc pouczenia, które są ludzkimi nakazamib.8odrzucając przykazanies Boże, trzymacie się ludzkiej tradycji”. 9Dalej mówił im: „Zręcznie uchylacie przykazanie Boże, aby two-rzyć własną tradycję. 10mojżesz powiedział: Otaczaj szacunkiem swego ojca i matkę. a także: Kto złorzeczy ojcu lub matce, podlega karze śmierci.11Wy natomiast twierdzicie: «Jeśli ktoś powie ojcu lub matce: Korbanc, co oznacza: to, co miałem dać tobie na utrzymanie, ofiarowałem Bogu», 12to już nie pozwalacie mu nic uczynić dla ojca czy dla matki. 13Przeinaczacie w ten sposób słowo Boże na rzecz waszej tradycji, której się poddaliście. I wiele podobnych rzeczy czynicie”. 14Potem znowu przywołał do siebie tłum i powiedział: „Słuchajcie mnie wszyscy i zrozumiejcie! 15nic, co wchodzi do człowieka


2373

mk

marek 7,16-33

 Wiara Syrofenicjanki. Jezus przez jakiś czas naucza też na terenach Syrii. nie okazuje Syrofenicjance pogardy, choć dla współczesnego odbiorcy może to tak wyglądać, ale posługuje się typowym obrazem z życia codziennego, aby jej uświadomić, że Żydom przysługuje pierwszeństwo w korzystaniu z Jego uzdrowicielskiej mocy. marek w swojej ewangelii adresowanej do chrześcijan pochodzenia pogańskiego przytacza tę scenę, aby przede wszystkim wskazać na wartość wiary: każdy, kto otworzy się na miłość Boga i zaufa mu, dozna od niego miłosierdzia.

 Uzdrowienie głuchoniemego. Według Iz 35,6 oczekiwany Chrystus, czyli mesjasz, zostanie rozpoznany po tym, że będzie uzdrawiał wszelkie choroby. ludzie, widząc, co czyni Jezus, ogłaszają wszystkim wokół, że właśnie on wypełnia dawne zapowiedzi mesjańskie. Jezus odchodzi jednak na bok z głuchoniemym: nie chce, żeby wzięto Go za jednego z magików, których wielu można było spotkać na terenie Dekapolu.

a) niektóre rękopisy dodają werset 16: Kto ma uszy do słuchania, niech słucha!

z zewnątrz, nie może go splamić, lecz co wychodzi z człowieka, to go plami”. [16]a 17Kiedy opuścił tłum i wszedł do domu, Jego ucznio-wie pytali Go o znaczenie tych słów. 18odpowiedział im: „to i wy nie rozumiecie? nie dostrzegacie, że wszystko, co z zewnątrz wchodzi do człowieka, nie może go splamić, 19gdyż nie wchodzi do jego serca, ale do żołądka i wydalane jest na zewnątrz”. W ten sposób uznał wszystkie pokarmy za czyste. 20I mówił dalej: „Co wychodzi z człowieka, to właśnie go plami. 21Z wnętrza, z serca ludzkiego pochodzą złe myśli, rozpusta, kradzieże, zabójstwa, 22cudzołóstwa, chciwość, przewrotność, podstęp, wyuzdanie, zawiść, bluźnierstwo, pycha, głupota. 23Całe to zło wychodzi na zewnątrz i plami człowieka”.

Działalność Jezusa poza Galileą

Wiara Syrofenicjanki24Stamtąd udał się w okolice tyrus. Wszedł do domu, ale nie chciał, aby ktokolwiek o tym wiedział. nie mógł jednak pozostać w ukryciu, 25bo usłyszała o nim pewna kobieta, której córkę opę-tałs duch nieczysty. Przyszła więc i upadła mu do stóp. 26Kobieta ta była poganką, Syrofenicjanką z pochodzenia. Prosiła Go, aby wyrzucił demona z jej córki. 27Powiedział do niej: „Pozwól naj-pierw najeść się dzieciom, bo nie wypada zabierać chleb dzieciom i rzucać go szczeniętom”. 28ona odpowiedziała: „Panies, przecież i szczenięta zjadają pod stołem to, co nakruszą dzieci”. 29rzekł jej: „Dlatego że to powiedziałaś, idź, demons wyszedł z twojej córki”. 30Kiedy wróciła do swego domu, znalazła dziecko leżące na łóżku, a demon odszedł.

Uzdrowienie głuchoniemego31Znowu opuścił okolice tyrus i przemierzał ziemie Dekapolus. Przez Sydons szedł w kierunku Jeziora Galilejskiego. 32Wtedy przyprowadzili do niego głuchoniemego i prosili Go, aby położył na niego rękę. 33odprowadził go na bok, z dala od tłumu, włożył


2374marek 7,34 – 8,15

 Drugie rozmnożenie chleba. na terenie Dekapolu, wśród pogan, Jezus powtarza cud rozmnożenia chleba. Czyni to powodowany wielką troską o życie słuchających Go ludzi. Po „nakarmieniu” tłumów słowem Bożym, daje im także pokarm materialny. Jezus przychodzi z pomocą każdemu, kto tej pomocy potrzebuje, nawet jeśli o nią wyraźnie nie prosi, a jedynie trwa przy nim z takim zaufaniem jak owe cztery tysiące słuchaczy.

 Żądanie znaku z nieba. W postawie faryzeuszów najbardziej znamienne jest niedowierzanie. Wysta-wiają Jezusa na próbę, choć wcześniej widzieli wiele wyjątkowych znaków, jednoznacznie świadczących o Jego posłannictwie. Jezus nigdy nie czyni żadnego cudu na pokaz albo gdy spotyka się z brakiem wiary czy wręcz z przewrotnością człowieka (mk 6,1-6).

 Zakwas faryzeuszów i Heroda. Zakwas symbolizuje zło i zepsucie, które udziela się innym. Faryzeusze i zwolennicy Heroda kilkakrotnie ujawniali złe zamiary wobec Jezusa i Jego uczniów. mieli oni wielkie

palce w jego uszy i śliną dotknął jego języka; 34spojrzał w niebo, westchnął i rzekł do niego: „effatha”, to znaczy: otwórz się! 35natychmiast otworzyły się jego uszy i zostały rozwiązane więzy jego języka, tak że mógł poprawnie mówić. 36I przykazał im, aby nic nikomu nie mówili, ale im bardziej zakazywał, tym więcej oni rozpowiadali. 37Pełni podziwu mówili: „Wszystko dobrze uczynił. Sprawił, że głusi słyszą, a niemi mówią”.

Drugie rozmnożenie chleba

81W tym czasie, gdy znowu zebrał się wielki tłum i nie mieli co jeść, przywołał uczniów i rzekł im: 2„Żal mi tego ludu.

Przecież już trzy dni nie odstępują mnie, a nie mają co jeść. 3lecz jeśli ich puszczę do domu głodnych, w drodze opadną z sił; bo niektórzy z nich przybyli z daleka”. 4Uczniowie odpowiedzieli: „Jak tu na pustkowiu nakarmić ich chlebem?”. 5Zapytał ich: „Ile macie chlebów?”. odpowiedzieli: „Siedem”. 6I kazał ludowi usiąść na ziemi. Wziął siedem chlebów, odmówił modlitwę dziękczyn-ną, połamał i dawał swoim uczniom, aby je rozdawali. I rozdali ludowi. 7mieli też kilka rybek. odmówił nad nimi modlitwę uwiel-bienia i polecił je również rozdać. 8najedli się do syta, a resztek, które pozostały, zebrano siedem koszy. 9Było tam prawie cztery tysiące ludzi. Potem ich odesłał, 10a sam wsiadł z uczniami do łodzi i popłynął w okolice Dalmanuty.

Żądanie znaku z nieba11Wtedy wystąpili faryzeuszes i zaczęli z nim dyskutować. Chcąc wystawić Go na próbę, domagali się od niego znaku z nieba. 12a on westchnął głęboko i powiedział: „Dlaczego to pokolenie domaga się znaku? Zapewniam was: temu pokoleniu nie będzie dany żaden znak”. 13Zostawiając ich, znowu wsiadł do łodzi i odpłynął na drugi brzeg.

Zakwas faryzeuszów i Heroda14Uczniowie zapomnieli zabrać ze sobą chleba i mieli w łodzi tylko jeden bochenek. 15Wtedy im nakazał: „Bądźcie czujni. Unikajcie


2375

mk

marek 8,16-30

wpływy w społeczeństwie (mk 3,6; 12,13), dlatego trzeba było mieć się na baczności przed nimi. W tej scenie widać jednak, że nawet uczniowie Jezusa nie rozumieli dokonywanych przez niego znaków. może to być pociechą dla tych, którym jest trudno uwierzyć w Jezusa jako Chrystusa i Zbawiciela. nie wolno się jednak na tym zatrzymać. Jezus bowiem od każdego człowieka domaga się, aby rozwijał w sobie zdolność dostrzegania wszystkiego, co on każdego dnia dokonuje dla jego zbawienia, i aby zaufał mu jeszcze bardziej.

 Uzdrowienie niewidomego w Betsaidzie. Uzdrowienie niewidomego następuje bezpośrednio po wskazaniu zaślepienia faryzeuszów i uczniów. Jest to jedyne uzdrowienie dokonane w dwóch etapach. nie chodzi o to, że Jezus ma ograniczoną moc. Uzyskanie zdolności widzenia, zarówno duchowego, jak i zmysłowego, wymaga szczególnej interwencji samego Jezusa i może dokonywać się stopniowo.

 Wyznanie Piotra. aż do tej chwili Jezus zabraniał mówić, kim naprawdę jest (mk 1,29-34+). teraz po raz pierwszy pyta uczniów o opinie krążące o nim wśród ludzi. najpierw uczniowie przywołują fałszywe poglądy, które zresztą ewangelista przedstawił już wcześniej (mk 6,14-16). Dopiero na pytanie skierowane bezpośrednio do uczniów Piotr ujawnia swoją wiarę w mesjańskie posłannictwo Jezusa. to wyznanie kończy pierwszą część ewangelii. tutaj Jezus po raz ostatni zakazuje uczniom mówić, kim jest. W opisie tym marek opuścił pochwałę Piotra (mt 16,17-20), natomiast wyeksponował naganę, jaką on

a) zakwas – sfermentowane ciasto, pozostawione z poprzed-niego wypieku. Zakwas służył do spulchniania ciasta. tutaj słowo zakwas może symbolizo-wać postawę buntu i niewier-ności wobec Boga (Łk 12,1).

b) Betsaida – zob. mk 6,45+.

c) Zwilżył mu oczy śliną – śliny używano do przemywania oczu. W tym przypadku służy ona za symboliczny znak uzdrowienia.

d) Cezarea Filipowa – pogań-skie miasto odbudowane przez Filipa u stóp Hermonu.

e) Polskie przekłady często sto-sują w tym i innych miejscach słowo Mesjasz, które jest trans-krypcją hebrajskiego masziach – ‘namaszczony’, ‘pomazaniec’. W St w ten sposób określano królów Izraela, którym prze-kazywano władzę w obrzędzie namaszczenia oliwą (Sdz 9,8-15; 2Sm 5,3; 1Krl 1,39; Ps 89,21; Syr 43,13), a także kapłanów, których takim obrzędem wpro-wadzano w urząd (Wj 29,7; Kpł 4,3.5.16; Syr 45,15). Z czasem utrwaliła się w Izraelu wizja króla-kapłana, który miał być idealnym władcą czasów osta-tecznych. miał on zamknąć dynastię królów i utrwalić królestwo Boże na ziemi. Jego panowanie miało mieć charak-ter duchowy i powszechny. W nt określenie „pomaza-niec” poza dwoma wypadkami (J 1,41; 4,25) występuje w gr. formie christos i odnosi się tylko do Jezusa z nazaretu. Chrystus – zob. Słownik.

zakwasua faryzeuszóws i zakwasu Heroda”. 16oni tymczasem rozmawiali między sobą o tym, że nie mają chleba. 17Jezus zauważył to i rzekł do nich: „Dlaczego rozmawiacie o tym, że nie macie chleba? Czemu wciąż nie rozumiecie i nie pojmujecie? Wasze sercas są aż tak zatwardziałe? 18macie oczy, a nie widzicie; macie uszy, a nie słyszycie! Czy nie pamiętacie już, 19ile zebra-liście koszy pełnych ułomków, kiedy połamałem pięć chlebów dla pięciu tysięcy?”. odpowiedzieli mu: „Dwanaście”. 20„a gdy rozdałem siedem chlebów pomiędzy cztery tysiące, ile zebraliście koszy pełnych ułomków?”. odpowiedzieli: „Siedem”. 21I mówił im: „Jeszcze nie rozumiecie?”.

Uzdrowienie niewidomego w Betsaidzie22Potem przyszli do Betsaidyb. tam przyprowadzili do niego niewidomego i prosili, aby go dotknął. 23on ujął niewidomego za rękę i wyprowadził poza wieś. Zwilżył mu oczy ślinąc, położył na niego ręce i zapytał: „Czy coś widzisz?”. 24niewidomy, rozglą-dając się, powiedział: „Widzę ludzi, jakbym patrzył na chodzące drzewa”. 25Ponownie położył ręce na jego oczy. Wtedy niewidomy całkowicie odzyskał wzrok. Został uzdrowiony i wszystko widział wyraźnie. 26Jezuss odesłał go do domu, mówiąc: „tylko do wsi nie wchodź”.

Wyznanie Piotra27Jezuss udał się wraz ze swoimi uczniami do wiosek pod Cezareą Filipowąd. W czasie drogi pytał uczniów: „Co mówią ludzie? Kim według nich jestem?”. 28oni mu odpowiedzieli: „mówią, że jesteś Janem Chrzcicielem, inni – że eliaszem, jeszcze inni – że jednym z prorokóws”. 29on ich zapytał: „a według was, kim jestem?”. odpowiedział mu Piotr: „ty jesteś Chrystuseme”. 30Wówczas nakazał im, aby nikomu o nim nie mówili.


2376marek 8,31 – 9,5

otrzymał. Prawdopodobnie sam Piotr, opowiadając o tym wydarzeniu, właśnie tak z pokorą przedstawiał swój dialog z Jezusem pod Cezareą Filipową.

 Zapowiedź Męki i Zmartwychwstania. od chwili, gdy Piotr wyznaje wiarę w mesjańską godność Jezusa, zaczyna on ujawniać, na czym polega Jego posłannictwo. Jezus nie jest bowiem Chrystusem politycznym – przywódcą, który miałby wyzwolić Izraela spod panowania rzymian, ale Chrystusem cier-piącym, który przez krzyż ma odkupić ludzkość od grzechu. W swojej trzykrotnej zapowiedzi męki, Śmierci i Zmartwychwstania (mk 9,31n; 10,33n) daje do zrozumienia, że dobrowolnie wybiera drogę krzyża, aby na niej wypełnić wolę Boga ojca. okazuje się, że nawet Piotr rozumiał swoje wyznanie w sensie czysto politycznym i dlatego odważył się upomnieć swego mistrza. tymczasem logika Boża jest całkowicie inna od logiki ludzkiej. Do zbawienia i życia wiecznego nie prowadzi ani walka z orężem w ręku, ani zgroma-dzenie bogactw całego świata, lecz służba Bogu i Jego ewangelii. Jezus uświadamia, że królestwo Boże jest już obecne wśród ludzi w Jego osobie (mk 9,1). Ci, którzy wytrwają z nim do końca, będą świadkami także Jego Zmartwychwstania i Wniebowstąpienia, a potem rozwoju Kościoła (mk 16,15-20), który jest widzialną postacią królestwa Bożego na ziemi.

 Przemienienie Jezusa. W całej ziemskiej działalności Jezusa tylko ten jeden raz objawia on w taki sposób swoją boską chwałę. na górze (ewangeliści nie podają jej nazwy), wobec trzech najbliższych

a) Szatan – słowo to oznacza-ło pierwotnie przeciwnika lub przeszkodę na drodze do cze-goś. Jezus więc takim ostrym słowem daje do zrozumienia, że Piotr usiłuje odciągnąć Go od Jego właściwego posłannictwa. Zob. Słownik.

b) folusznik – rzemieślnik trudniący się czyszczeniem i wybielaniem tkanin. autorzy biblijni widzieli w zajęciu folusz-nika metaforę czystości (Ps 51,9; Jr 2,22; 4,14; ap 4,4).

c) namioty – tradycja juda-istyczna mówiła o wiecznych mieszkaniach (namiotach) (oz 12,10), które na końcu czasów będą miejscem przebywania ludzi z Bogiem (Łk 16,9).

Zapowiedź Męki i Zmartwychwstania31Jezuss zaczął ich pouczać, że Syn Człowieczys musi wiele cier-pieć, że będzie odrzucony przez starszych, wyższych kapłanów i nauczycieli Pisma, że zostanie zabity, lecz po trzech dniach zmartwychwstanie. 32mówił to zupełnie otwarcie. Wtedy Piotr wziął Go na bok i stanowczo Go upominał. 33lecz on obrócił się i patrząc na swych uczniów, skarcił Piotra: „Szataniea, odejdź ode mnie! Bo nie myślisz po Bożemu, ale po ludzku”. 34Potem przywołał tłum i uczniów i powiedział do nich: „Jeśli ktoś chce iść za mną, niech się wyrzeknie samego siebie, niech weźmie swój krzyż i niech mnie naśladuje. 35Bo kto chce ocalić swoje życie, straci je; a kto straci swoje życie z mojego powodu i z powodu ewangeliis, ocali je. 36Jaką korzyść ma człowiek, jeśli zdobędzie cały świat, ale straci swoje życie? 37Bo czegóż by człowiek nie dał w zamian za swoje życie! 38Kto bowiem wstydzi się mnie i mojej nauki przed tym pokoleniem wiarołomnym i grzesznym, tego i Syn Człowieczys będzie się wstydzić, kiedy wraz ze świętymi aniołamis przybędzie w blasku chwałys swojego ojca”.

9 1Dalej mówił im: „Zapewniam was: niektórzy z was nie umrą, dopóki nie zobaczą królestwa Bożego przychodzącego

z mocą”.

Przemienienie Jezusa2Po sześciu dniach Jezuss zabrał z sobą Piotra, Jakuba i Jana i wyprowadził ich z dala od ludzi na wysoką górę. tam przemienił się w ich obecności. 3Jego ubranie stało się lśniąco białe tak, jak żaden folusznikb na ziemi nie potrafi wybielić. 4I ukazał im się eliasz z mojżeszem, którzy rozmawiali z Jezusem. 5Wtedy Piotr powiedział do Jezusa: „rabbi, dobrze, że tu jesteśmy. Postawimy trzy namiotyc: jeden dla Ciebie, drugi dla mojżesza, a trzeci dla


2377

mk

marek 9,6-21

uczniów (mk 5,37), Jezus ujawnia swoje Bóstwo. mojżesz i eliasz, którzy rozmawiają z Jezusem, re-prezentują Prawo i Proroków, których zapowiedzi on wypełnia. najważniejsze w całej scenie są słowa z obłoku, w których Bóg daje świadectwo o boskim pochodzeniu Jezusa i nakazuje przyjąć i wcielić w czyn Jego naukę. Pełny sens tego wydarzenia uczniowie zrozumieli dopiero po Zmartwychwstaniu Jezusa. Już wtedy jednak nabrali przekonania, że jest on oczekiwanym Chrystusem, dlatego schodząc z góry, zadali mu pytanie o przyjście eliasza (w. 11). Żydzi bowiem uważali, że przed nadejściem Chrystusa pojawi się eliasz. Jezus daje do zrozumienia, że zadanie eliasza spełnił już Jan Chrzciciel, który jednak został odrzucony przez faryzeuszów i skazany na śmierć przez Heroda. Dla chrześcijan największe znaczenie w tym wydarzeniu mają słowa Boga: to właśnie one są najbardziej wiarygodnym świadectwem tego, że Jezus jest Synem Bożym i że każde Jego słowo wskazuje ludziom drogę do zbawienia.

 Uzdrowienie epileptyka. Jezus wypędził wiele złych duchów w czasie całej swojej działalności. tym razem jednak, słysząc prośbę, okazuje zniecierpliwienie. Jest ono spowodowane przede wszystkim brakiem wiary u ludzi i pogonią za cudownymi znakami (mk 8,12). Kiedy więc ojciec opętanego okazuje wiarę i jeszcze nawet prosi o jej pomnożenie, Jezus uzdrawia chłopca. Wszystko więc jest możliwe pod warun-kiem, że człowiek prawdziwie wierzy i jest na modlitwie w jedności z Bogiem (mk 11,20-26).

a) Wypowiedź z nieba jest ory-ginalnym połączeniem różnych tekstów St, które określają Jezusa jako Syna (Ps 2,7), Sługę Pańskiego (Iz 42,1), Proroka czy nowego mojżesza (Pwt 18,15).

b) sztywnieje – są to objawy padaczki (epilepsji). Ówcześni ludzie nie rozróżniali choroby psychicznej, szaleństwa i opęta-nia przez złe duchy. ewangeli-sta opisuje wydarzenie zgodnie ze swoją mentalnością i zara-zem pokazuje moc Jezusa nad wszelkim złem.

eliasza”. 6nie wiedział bowiem, co powiedzieć, tak byli przestra-szeni. 7I pojawił się obłok, który ich zasłonił, a z obłoku rozległ się głosa: „on jest moim Synem umiłowanym. Jego słuchajcie!”. 8Zaraz potem, gdy się rozejrzeli, nikogo nie widzieli. Był z nimi tylko Jezus. 9Kiedy schodzili z góry, nakazał im, aby nikomu nie opowiadali o tym, co widzieli, dopóki Syn Człowieczys nie powsta-nie z martwych. 10Zachowali to więc w tajemnicy, tylko zastana-wiali się między sobą, co znaczy powstać z martwych. 11Potem pytali Go: „Czemu nauczyciele Pisma twierdzą, że najpierw musi przyjść eliasz?”. 12odpowiedział im: „rzeczywiście, najpierw przyjdzie eliasz i wszystko naprawi. a o Synu Człowieczym jest napisane, że będzie on wiele cierpiał i zostanie wzgardzony. 13lecz mówię wam, że eliasz też już przyszedł, lecz, jak o nim napisano, postąpili z nim tak, jak im się podobało”.

Uzdrowienie epileptyka14Kiedy wrócili do pozostałych uczniów, ujrzeli wokół nich wielki tłum i nauczycieli Pisma, którzy dyskutowali z nimi. 15Zaraz też, gdy ludzie Go zobaczyli, pełni podziwu biegli do niego i pozdrawiali Go. 16a on ich zapytał: „o czym dyskutujecie z nimi?”. 17Wtedy powiedział do niego jakiś człowiek z tłumu: „nauczycielu, przyprowadziłem do Ciebie mojego syna, którego opętałs duch niemy. 18ten, gdziekolwiek go pochwyci, rzuca nim to tu, to tam; a on ma wtedy pełno śliny w ustach, zgrzyta zębami i sztywniejeb. Prosiłem twoich uczniów, ale nie byli w stanie go wyrzucić”. 19Jezuss im odpowiedział: „o niewierzący ludzie! Jak długo mam być jeszcze z wami? Jak długo będę musiał was znosić? Przyprowadźcie go do mnie!”. 20I przyprowadzili go do niego. Gdy tylko duch zobaczył Jezusa, szarpnął gwałtownie chłopcem, a on upadł na ziemię i tarzał się z pianą na ustach. 21Jezus zapytał jego ojca: „od jak dawna mu się to zdarza?”. ten


2378marek 9,22-38

 Prawdziwa wielkość człowieka. Bóg ocenia wartość człowieka inaczej, niż robią to ludzie. Dla niego ten jest prawdziwie wielki, kto potrafi się uniżyć i służyć innym z miłością. Wzór takiej postawy dał sam Jezus Chrystus swoją służbą ludziom, a na koniec ofiarą na krzyżu. Jezusowi bliscy są szczególnie ludzie prości, słabi, uciśnieni i wszyscy potrzebujący Jego pomocy. tacy bowiem są jak dzieci, które potrzebują opieki i troski rodziców.

 Kto nie jest przeciwko wam, jest z wami. Być może Jezus przytacza tu znane wówczas przysłowie (w. 40), aby jeszcze raz wskazać na to, kto może być Jego uczniem: ten, kto w niego wierzy. apostołowie nie byli w stanie wypędzić złego ducha z powodu małej wiary (mk 9,18n). Człowiek, o którym tu mowa, dokonuje tego w imię Jezusa, co oznacza, że ma w sobie konieczną do tego wiarę.

a) Kafarnaum – zob. mk 1,21+. odpowiedział: „od dzieciństwa. 22Często wrzucał go w ogień lub w wodę, aby go zabić. lecz jeśli możesz coś uczynić, zlituj się nad nami i pomóż nam!”. 23Jezus powiedział do niego: „«Jeśli możesz?». Dla wierzącego wszystko jest możliwe”. 24natychmiast ojciec chłopca krzyknął: „Wierzę, uzdrów mnie z mojej niewia-ry!”. 25Jezus, widząc, że tłum się gromadzi, rozkazał stanowczo duchowi nieczystemu: „Duchu niemy i głuchy, nakazuję ci, wyjdź z niego i już nigdy więcej do niego nie wracaj”. 26I wyszedł z niego wśród wrzasków i gwałtownych konwulsji. Chłopiec wyglądał jak nieżywy, dlatego wielu mówiło, że umarł. 27Jezus zaś ujął go za rękę i podniósł, a on wstał. 28Kiedy wchodził do domu, Jego uczniowie pytali Go na osobności: „Dlaczego my nie mogliśmy go wyrzucić?”. 29Powiedział im: „Ducha tego rodzaju nie można wyrzucić inaczej jak tylko modlitwą”.

Druga zapowiedź Męki i Zmartwychwstania30Wyszli stamtąd i przechodzili przez Galileęs, lecz on nie chciał, aby ktokolwiek o tym wiedział. 31Uczył bowiem swoich uczniów i mówił im, że Syn Człowieczys będzie wydany w ręce ludzi. oni Go zabiją, lecz zabity po trzech dniach powstanie z martwych. 32Uczniowie jednak nie rozumieli tych słów, lecz bali się Go pytać.

Prawdziwa wielkość człowieka33Potem przyszli do Kafarnauma. W domu zapytał ich: „o czym to rozprawialiście po drodze?”. 34lecz oni milczeli, bo w czasie drogi sprzeczali się ze sobą o to, kto z nich jest największy. 35Jezuss usiadł, przywołał Dwunastu i powiedział im: „Jeśli ktoś chce być pierwszy, niech będzie ostatni ze wszystkich i sługą wszystkich!”. 36następnie wziął dziecko, postawił je między nimi, przytulił do siebie i powiedział im: 37„Kto przyjmuje jedno z tych dzieci w moje imięs, mnie przyjmuje. a kto mnie przyjmuje, nie przyjmuje mnie, lecz tego, który mnie posłał”.

Kto nie jest przeciwko wam, jest z wami38Jan powiedział do niego: „nauczycielu, spotkaliśmy kogoś, kto w twoje imięs wyrzucał demonys i zabranialiśmy mu, bo


2379

mk

marek 9,39 – 10,6

 Walka z pokusą. ta wypowiedź Jezusa ma charakter hiperboli (wyolbrzymienia), którą Żydzi często się posługiwali, aby wyrazić jakąś ważną prawdę. Sens wypowiedzi Jezusa jest następujący: Człowiek nie powinien być przyczyną grzechów innych oraz zawsze i we wszelki możliwy sposób powinien unikać powodów do grzechu. W ww. 49n Jezus mówi o soli ze względu na jej ważne znaczenie realne i symbo-liczne: ma ona właściwości konserwujące, podtrzymujące życie i oczyszczające (mt 5,13). Uczeń Chrystusa powinien stronić od grzechu, zachowując w sobie świeżość, czystość i zdrowe życie.

 Nierozerwalność małżeństwa. Prawo rozwodowe pochodziło od mojżesza, którego autorytet był niepodważalny. Faryzeusze starają się więc wybadać, czy Jezus także w tej kwestii zna Prawo i czy zgadza się z mojżeszem. Jezus mówi, że ważniejsze od Prawa mojżeszowego jest prawo Boże, dane już w chwili stworzenia. Bóg natomiast nie pozwala zrywać związku małżeńskiego. Dlatego każdy rozwód dokonany

a) przyczyna upadku – tzn. powód grzechu, zgodnie z pier-wotnym znaczeniem gr. skandalon – ‘zawada’, ‘przeszkoda’, ‘pułapka’, ‘kamień wystający z ziemi’, o który łatwo się potknąć (mt 16,23).

b) iść na potępienie – dosł. do Gehenny (hebr. GeHinnom – ‘dolina Hinnom’). Pierwot-nie „Gehenna” była nazwą wąwozu znajdującego się w pobliżu Jerozolimy. Stał się on miejscem przeklętym od cza-sów, gdy na cześć pogańskiego bóstwa molocha palono tam w ofierze ludzi, najczęściej dzie-ci (Jr 7,31n). W czasach nt w wąwozie tym istniało pełne smrodu i robactwa wysypisko, na którym palono śmieci z całej Jerozolimy. Z czasem Gehenna, jako miejsce nieczyste, stała się symbolem piekła, przekleństwa i wiecznego potępienia.

c) niektóre rękopisy w mk 9,44.46 powtarzają w. 48. Uczynił to także św. Hieronim w Wulgacie, w której utrwalił się ostatecznie sposób numeracji wersetów. W tym tłumaczeniu, odtwarzającym tekst oryginal-ny, opuszcza się te wersety.

nie chodzi z nami”. 39lecz Jezuss odrzekł: „nie zabraniajcie mu! nikt bowiem, kto czyni cudas w moje imię, nie będzie zaraz mógł źle mówić o mnie. 40Kto nie jest przeciwko nam, jest z nami. 41Zapewniam was: Jeśli ktoś poda wam kubek wody, bo należycie do Chrystusas, nie utraci swojej zapłaty.

Walka z pokusą42ale jeśli ktoś stałby się przyczyną upadkua jednego z tych małych, którzy wierzą we mnie, byłoby lepiej dla niego, aby mu przywiązano kamień młyński do szyi i wrzucono w morze. 43I jeśli twoja ręka prowadzi cię do upadku, odetnij ją. lepiej jest dla ciebie bez ręki osiągnąć życie, niż z dwiema rękami iść na potępienieb, w ogień nieugaszony. [44]c 45Jeśli twoja noga prowadzi cię do upadku, odetnij ją. lepiej jest dla ciebie bez nogi osiągnąć życie, niż z dwiema nogami być wyrzuconym na potępienie. [46] 47Jeśli twoje oko prowadzi cię do upadku, wyłup je. lepiej jest dla ciebie bez jednego oka wejść do królestwa Bożego, niż z dwojgiem oczu być wyrzuconym na potępienie, 48gdzie ich robak nie umiera, a ogień nie gaśnie. 49Bo każdy ogniem będzie posolony! 50Pożyteczna jest sól. lecz jeśli sól utraci swój smak, czym go przywrócicie? miejcie sól w sobie i zachowujcie pokójs między sobą”.

Podróż do Jerozolimy

Nierozerwalność małżeństwa

101Potem odszedł stamtąd i drugim brzegiem Jordanus udał się do Judeis. tłumy znowu schodziły się do niego, a on

je nauczał, jak to miał w zwyczaju. 2Wtedy przyszli do niego faryzeuszes i wystawiając Go na próbę, pytali, czy wolno mężowi rozwieść się z żoną. 3on ich zapytał: „Co wam nakazał mojżesz?”. 4oni odpowiedzieli: „mojżesz pozwolił sporządzić dokument rozwodus i oddalić”. 5Wtedy Jezus powiedział im: „napisał wam to przykazanies, dlatego że macie zatwardziałe sercas. 6lecz od


2380marek 10,7-23

przez człowieka jest w gruncie rzeczy nieważny, jak również drugie małżeństwo zawierane po takim rozwodzie jest nieważne i równoznaczne z cudzołóstwem. W tym względzie Jezus unieważnił dawny przepis ludzki i orzekł, że małżeństwo z postanowienia Bożego jest nierozerwalne.

 Błogosławieństwo dzieci. Dzieci nie miały praw społecznych. nie mogły być jeszcze uczniami na-uczyciela Pisma. Dlatego apostołowie nie chcieli dopuścić ich do mistrza. tymczasem Jezus oburza się, widząc, że są lekceważone. Uczniowie wciąż nie rozumieją Jego nauki. Jezus więc powtarza to, o czym już wcześniej mówił: jeśli ktoś chce wejść do królestwa Bożego, musi się stać bezradny jak dziecko i całkowicie zaufać Bogu tak, jak ono ufa swoim rodzicom (mk 9,36n).

 Bogaty człowiek. Cała ta scena odsłania szczególną pedagogię Bożą. Bóg, ofiarując zbawienie, prowadzi do niego ludzi różnymi drogami i stawia im różne wymagania. minimum, obowiązującym wszystkich, jest zachowanie przykazań zawartych w Prawie. od tych zaś, którzy szukają w życiu „czegoś więcej”, Bóg oczekuje większego wyrzeczenia. Jezus dostrzega w bogatym człowieku wiele szlachetnych i wzniosłych pragnień, dlatego wskazuje mu doskonalszą drogę. Jednak na tej drodze do królestwa Bożego należy

a) Nie popełnisz morderstwa – zakaz ten odnosi się do ludzi i dotyczy sytuacji, w której bezprawnie pozbawia się kogoś życia. Izraelskie prawodawstwo przewidywało karę śmierci za niektóre przewinienia (np. Wj 19,12n; 21,12-17).

b) nie dopuścisz się cudzołóstwa – zakaz cudzołóstwa odnosi się w Dekalogu przede wszyst-kim do stosunku seksualnego mężczyzny i zamężnej kobie-ty, a także w ogóle rozpusty. Współżycie z czyjąś żoną rozbija u samych podstaw więź mał-żeńską i rodzinną, dlatego czyn ten ściąga na cudzołożników szczególny gniew Boga.

c) nie będziesz kradł – zakaz kradzieży w istocie odnosi się do uprowadzenia człowieka siłą. Znaczenie takie wynika ze słów użytych w oryginale hebr. (Wj 20,15). Dlatego dalej jest mowa o zakazie grabieży.

d) czcij… ojca i matkę – szacu-nek dla rodziców wiąże się z ich rodzicielstwem. Ponieważ rodzi-ce uczestniczą w Bożej władzy przekazania życia, należy się im cześć podobna do tej, którą okazuje się Bogu.

początku stworzenia Bóg stworzył ich mężczyzną i kobietą: 7Z tego powodu mężczyzna opuści ojca swego i matkę i złączy się ze swoją żoną. 8I staną się dwoje jednym ciałems. I tak już nie są dwoje, ale jedno ciało. 9tego więc, co Bóg złączył, człowiek niech nie rozdziela!”. 10W domu ponownie uczniowie pytali Go o to. 11Powiedział im: „Jeśli ktoś porzuca żonę i żeni się z inną, popełnia cudzołóstwo względem niej. 12I jeśliby ona porzuciła swego męża i wyszła za innego, też cudzołoży”.

Błogosławieństwo dzieci13Przynoszono do niego dzieci, aby je dotknął, ale uczniowie stanowczo tego zabraniali. 14Kiedy Jezus to zobaczył, oburzył się i powiedział: „Pozwólcie dzieciom przychodzić do mnie, nie przeszkadzajcie im, bo do takich jak one należy królestwo Boże. 15Zapewniam was: Kto nie przyjmuje królestwa Bożego jak dziecko, nie wejdzie do niego”. 16Potem brał je w objęcia i błogosławił, kładąc na nie ręce.

Bogaty człowiek17Gdy wyruszał w drogę, przybiegł pewien człowiek i padając przed nim na kolana, zapytał: „nauczycielu dobry, co mam robić, aby osiągnąć życie wieczne?”. 18Jezus mu odrzekł: „Czemu nazywasz mnie dobrym? nikt nie jest dobry, tylko jeden Bóg. 19Znasz przykazanias: Nie popełnisz morderstwaa, nie dopuścisz się cudzołóstwab, nie będziesz kradłc, nie złożysz kłamliwego zeznania, nie dokonasz grabieży, czcij swojego ojca i matkęd”. 20on mu odpo-wiedział: „nauczycielu, przestrzegałem tego wszystkiego od mło-dości”. 21Wtedy Jezuss przyjrzał mu się, umiłował go i powiedział: „Jednego ci brakuje. Idź, sprzedaj, co posiadasz, i rozdaj ubogim, a będziesz miał skarb w niebie. Potem wróć i chodź za mną”. 22lecz on spochmurniał na te słowa i odszedł zasmucony. miał bowiem wiele posiadłości. 23Wtedy Jezus, rozglądając się wokoło, powiedział do swoich uczniów: „Jak trudno jest wejść do królestwa


2381

mk

marek 10,24-38

oderwać się od dóbr tego świata, które bardzo często przeszkadzają w pełnym otwarciu się na Boga. Ci, któ-rzy poszli za Jezusem, musieli rzeczywiście opuścić wszystko: zarówno rodzinę, jak też całe swoje mienie (mk 1,16-20; 10,28). Jezus zapewnia ich, że za podjęte wyrzeczenia zostaną stokrotnie wynagrodzeni przez Boga w Jego królestwie. Bogaty człowiek swoim odejściem potwierdza prawdę, że zbytnie przywiązanie do dóbr materialnych może być wielką przeszkodą na drodze do pełnej doskonałości. Jego przykład jest także przestrogą dla wszystkich, którym się wydaje, że dobrobyt sam w sobie przynosi szczęście.

 Prośba Jakuba i Jana. Chociaż Jezus już wiele razy wyjaśniał, na czym polega Jego posłannictwo, Jakub i Jan nadal widzą w nim przywódcę politycznego. Widać, że jeszcze w tym momencie nie pojmują istoty misji swojego mistrza. Chrzest, o którym Jezus tutaj mówi, oznacza, w pierwotnym znaczeniu użytego tu słowa (baptisma), zanurzenie i chodzi o Jego zanurzenie się w śmierć (rz 6,3-8). Kielich natomiast, podobnie jak w mk 14,36, oznacza gorycz męki. Celem posłannictwa Jezusa jest więc krzyż i Zmartwych-wstanie. nie ma on zamiaru naśladować władców ziemskich, lecz chce służyć. Ci zaś, którzy wybrali Jego drogę, też muszą nauczyć się służby drugiemu człowiekowi. Królestwo Boże nie jest bowiem królestwem przemocy i wyzysku, lecz królestwem bezinteresownej miłości.

Bożego tym, którzy mają majątek”. 24Uczniowie zdumieli się na te słowa, lecz on powtórzył: „Dzieci, jakże trudno jest wejść do kró-lestwa Bożego! 25Łatwiej wielbłądowi przejść przez ucho igielne, niż bogatemu wejść do królestwa Bożego”. 26oni tym bardziej się zdumiewali i mówili między sobą: „Któż więc może się zbawić?”. 27Jezus przyjrzał im się uważnie i powiedział: „Dla ludzi to niemoż-liwe, ale nie dla Boga, bo dla Boga wszystko jest możliwe”. 28Wów-czas Piotr powiedział do niego: „oto my zostawiliśmy wszystko i poszliśmy za tobą”. 29Jezus odpowiedział: „Zapewniam was: Każdy, kto opuścił dom, braci, siostry, matkę, ojca, dzieci albo pole ze względu na mnie i ze względu na ewangelięs, 30otrzyma stokroć więcej teraz, w tym czasie, domów, braci, sióstr, matek, dzieci i pól wśród prześladowań, a życie wieczne w przyszłości. 31Wielu zaś pierwszych będzie ostatnimi, a ostatnich pierwszymi”.

Trzecia zapowiedź Męki i Zmartwychwstania32Byli właśnie w drodze, zdążając do Jerozolimys. Jezus ciągle ich wyprzedzał, tak że się dziwili. a ci, którzy szli za nim, byli przestraszeni. Jezuss ponownie przywołał Dwunastu i zaczął im mówić o tym, co miało Go spotkać: 33„oto teraz zdążamy do Jerozolimys. tam Syn Człowieczys zostanie wydany wyższym kapłanom i nauczycielom Pisma. oni skażą Go na śmierć i wyda-dzą poganom. 34Będą z niego drwić, pluć na niego, wychłoszczą Go i zabiją, ale po trzech dniach zmartwychwstanie”.

Prośba Jakuba i Jana35Wtedy podeszli do niego synowie Zebedeusza, Jakub i Jan, i powiedzieli: „nauczycielu, chcemy, żebyś uczynił dla nas to, o co Cię poprosimy”. 36on ich zapytał: „Co takiego chcecie, abym wam uczynił?”. 37rzekli mu: „Spraw, abyśmy zasiedli w twojej chwales: jeden po twojej prawej stronie, a drugi po lewej”. 38Jezuss im powiedział: „nie wiecie, o co prosicie. Czy możecie pić


2382marek 10,39 – 11,1

 Uzdrowienie Bartymeusza. niewidomy żebrak należy do nielicznego grona tych, którzy okazali Jezusowi pełną wiarę i zaufanie. Podobnie jak wcześniej dzieci (mk 10,13), tak samo on musiał pokonać zewnętrzne trudności, aby dotrzeć do Jezusa. niewidomy w swojej prośbie nazywa Jezusa Synem Dawida. Uznaje więc, że Jezus jest Chrystusem wypełniającym przepowiednie zawarte nie tylko w 2Sm 7,12-16 i Ps 89, ale też w Iz 42,6n. W świetle tego ostatniego tekstu Sługa Pana, utożsamiany z Chrystusem, czyli mesjaszem, miał leczyć chorych i otwierać oczy niewidomym. Bartymeusz zrozumiał więc właściwie posłannictwo Jezusa. nic też dziwnego, że po cudownym odzyskaniu wzroku poszedł za nim.

 Tryumfalny wjazd do Jerozolimy. takim wjazdem do Jerozolimy Jezus wypełnia przepowiednię zawartą w Za 9,9, którą żydowscy nauczyciele odczytywali w duchu mesjańskim. Jezus ma postać króla

a) Jakub, syn Zebedeusza, został skazany na śmierć przez Heroda agryppę w 44 r. (Dz 12,2). Jan nie umarł śmiercią męczeńską, ale także cierpiał z powodu Jezusa: za rządów Domicjana został zesłany na wyspę Patmos (ap 1,9).

b) okup – środki konieczne do uwolnienia więźnia lub nie-wolnika; mogą to być pieniądze albo ofiara złożona bóstwu. Według prawa St karą za grzech jest śmierć (rz 6,23; 1Kor 15,56). Karę tę w zamian za grzeszników poniósł Jezus, płacąc okup własną krwią (Ga 3,13).

c) Jerycho – miasto położone w tropikalnej dolinie Jordanu, ok. 10 km na północ od morza martwego. nazywano je rów-nież „miastem palm” (Sdz 1,16). Uważa się je za najstar-sze z istniejących miast świa-ta. W jego okolicach Izraelici weszli do Ziemi obiecanej (Joz 3,16). W czasach nt ponownie nabrało znaczenia, gdyż Herod zbudował w nim swój pałac zimowy.

d) Rabbuni – oznacza ‘mój mistrzu’. Jest to zwrot wyra-żający większe zaangażowanie u tego, kto je wypowiada, niż zwyczajne Rabbi – ‘nauczycielu’ (J 20,16).

e) Betfage – hebr. ‘dom wcze-snych fig’; wioska położona na wschodnim zboczu Góry oliw-nej niedaleko Betanii.

f) Betania – miejscowość na wschodnim zboczu Góry oliw-nej, oddalona ok. 3 km od Jero-zolimy.

kielich, który Ja mam pić, albo przyjąć chrzests, którym Ja mam być chrzczony?”. 39odpowiedzieli mu: „możemy”. lecz Jezus im powiedział: „Kielich, który Ja mam pić, będziecie pić; i chrzest, którym Ja jestem chrzczony, wy też przyjmieciea. 40Jednak nie do mnie należy rozdawać miejsca po mojej prawej lub po lewej stronie, lecz dostaną je ci, dla których je przygotowano”. 41Gdy to usłyszało dziesięciu, zaczęli oburzać się na Jakuba i Jana. 42a Jezus przywołał ich do siebie i powiedział: „Wiecie, że ci, którzy są uznawani za władców narodów, ciemiężą je, a ich wielcy dają im odczuć swą władzę. 43nie tak powinno być wśród was. ale kto by chciał stać się wielki między wami, niech będzie waszym sługą. 44a kto by chciał być między wami pierwszy, niech będzie niewolnikiem wszystkich. 45Bo Syn Człowieczys nie przyszedł, aby mu służono, lecz aby służyć i oddać swoje życie jako okupb za wielu”. 46tak przyszli do Jerychac.

Uzdrowienie BartymeuszaKiedy razem z uczniami i sporym tłumem wychodził z Jerycha, siedział przy drodze niewidomy żebrak Bartymeusz, syn tyme-usza. 47Słysząc, że Jezuss z nazaretu przechodzi, zaczął głośno krzyczeć: „Synu Dawidas, Jezusie, zmiłuj się nade mną!”. 48Wielu nakazywało mu, aby umilkł, lecz on jeszcze głośniej krzyczał: „Synu Dawida, zmiłuj się nade mną!”. 49Wtedy Jezus zatrzymał się i rzekł: „Zawołajcie go!”. I przywołali niewidomego, mówiąc mu: „odwagi, wstań, woła cię!”. 50on zrzucił z siebie płaszcz, zerwał się i szedł do Jezusa. 51a Jezus zwrócił się do niego: „Co chcesz, abym ci uczynił?”. niewidomy odpowiedział mu: „rab-bunid, żebym przejrzał”. 52odrzekł Jezus: „Idź, twoja wiara cię uzdrowiła”. Zaraz przejrzał i szedł drogąs za nim.

Działalność Jezusa w Jerozolimie

Tryumfalny wjazd do Jerozolimy

111Kiedy zbliżali się do Jerozolimys, od strony Betfagee i Betaniif na Górze oliwnej, wysłał dwóch swoich uczniów,


2383

mk

marek 11,2-18

tryumfującego, ale zarazem pokornego, gdyż jedzie na małym oślęciu. ludzie, którzy Go rozpoznają, witają Go jako króla, mając nadzieję, że może nareszcie zacznie urzeczywistniać ich marzenia o wyzwoleniu się spod panowania rzymskiego. Jezus jednak traktuje swój tryumfalny wjazd jako symboliczny akt prorocki. o ile wcześniej zabraniał mówić o sobie, kim jest, o tyle teraz chce, aby uznano Go za Chrystusa, czyli oczekiwanego Syna Dawida. Całą swoją działalnością uświadamia jednak, że nie przychodzi do ludzi z orężem, ale z pokorą, z Bożą miłością i troską o człowieka.

 Drzewo figowe bez owoców. Szukanie fig wyobraża daremne szukanie sprawiedliwych w Izraelu (np. Jr 8,13; 29,17; mi 7,1). Figa jest tutaj również symbolem darów Bożych dla Izraela, które nie przyniosły owocu. Utrata przyszłych owoców figi (w. 14) przypomina utratę owoców drzewa życia (rdz 3,22n). W mk 11,20n jest mowa o tym, że figowiec wkrótce usechł.

 Oczyszczenie świątyni. również tutaj mamy do czynienia z gestem symbolicznym. na rozległym dziedzińcu pogan sprzedawano baranki i gołębie oraz wymieniano pieniądze, aby ułatwić pielgrzymom nabycie zwierzęcia na ofiarę oraz wpłacenie podatku świątynnego. Wypędzając sprzedających i bankierów,

a) Betania – zob. mk 11,1+.2mówiąc im: „Idźcie do wsi, która jest przed wami. Jak tylko wej-dziecie do niej, znajdziecie tam uwiązanego osiołka, którego nikt z ludzi jeszcze nie dosiadał. odwiążcie go i przyprowadźcie. 3Jeśli ktoś was zapyta, dlaczego to robicie, powiedzcie: Pans go potrze-buje, lecz zaraz go odeśle z powrotem”. 4Poszli i znaleźli osiołka przywiązanego u drzwi na zewnętrz przy drodze, i odwiązali go. 5niektórzy ze stojących tam pytali: „Co to ma znaczyć? Dlaczego odwiązujecie osiołka?”. 6oni odpowiedzieli, jak im Jezuss polecił. I pozwolili im. 7Przyprowadzili osiołka do Jezusa i zarzucili na niego swoje płaszcze, a on go dosiadł. 8Wielu słało swoje płaszcze na drodze, a inni zielone gałązki ścięte na polach. 9Ci zaś, którzy szli przed nim i za nim, wołali: „Hosannas! Chwałas Temu, który przychodzi w imięs Pana. 10Błogosławiones nadchodzące królestwo naszego ojca Dawida. Hosanna na wysokościach!”. 11tak przybył do Jerozolimy, do świątynis. Dokładnie wszystko obejrzał, a że pora była już późna, wyszedł razem z Dwunastoma do Betanii.

Drzewo figowe bez owoców12następnego dnia, gdy wychodzili z Betaniia, poczuł głód. 13Widząc z daleka drzewo figowe pokryte liśćmi, podszedł, aby zobaczyć, czy przypadkiem czegoś na nim nie znajdzie. lecz kiedy do niego podszedł, nie znalazł nic oprócz liści, gdyż nie był to czas na figi. 14Wtedy powiedział do drzewa: „niech już nikt nigdy nie je z ciebie owocu!”. a słuchali tego Jego uczniowie.

Oczyszczenie świątyni15Potem przyszli do Jerozolimys. Kiedy wszedł do świątynis, zaczął z niej wyrzucać sprzedających i kupujących; powy- wracał stoły zmieniających pieniądze i ławki sprzedających gołębie 16i nie pozwalał przenosić przez świątynię żadnych przed-miotów. 17następnie nauczał ich, mówiąc: „Czy nie jest napisane: Mój dom będzie nazwany domem modlitwy dla wszystkich narodów? a wy uczyniliście z niego kryjówkę bandytów”. 18Usłyszeli o tym


2384marek 11,19-33

Jezus sprzeciwia się kultowi, który opiera się tylko na składaniu krwawych ofiar. Zachowanie Jezusa ma wskazać na to, że świątynia powinna służyć przede wszystkim modlitwie i że dostęp do niej powinni mieć wszyscy ludzie, nie tylko Żydzi.

 Modlitwa pełna wiary. Jezus przy różnych okazjach wskazywał na wartość wiary i jej znaczenie przy uzdrowieniach (zob. zwłaszcza mk 5,34; 9,23; 10,52). teraz podsumowuje wszystkie te wypowiedzi, wskazując na ścisły związek wiary z modlitwą. Bóg, zgodnie ze swoją wolą, wysłucha każdej modlitwy, jeżeli człowiek zwraca się do niego z wiarą i jest wolny od wszelkiej urazy w stosunku do swego bliźniego. Paradoksalnymi słowami: Wierzcie, że otrzymaliście wszystko, o co prosicie w modlitwie (w. 24) Jezus nawołuje do całkowitego zawierzenia Bogu. on bowiem wie o wszystkich potrzebach człowieka i spełnia jego prośby, zanim zostaną wypowiedziane, pod warunkiem jednak, że są zgodne z Jego wolą.

 Próba podważenia autorytetu Jezusa. Wyżsi kapłani, nauczyciele Pisma i starsi stanowili razem Wysoką radę (Sanhedryn), która czuwała nad całym życiem religijnym i społecznym w narodzie. W ich pytaniu skierowanym do Jezusa chodziło więc o to, czy ma on władzę przynajmniej taką jak Wysoka rada, skoro usiłuje dokonywać zmian w świątyni? W swojej odpowiedzi Jezus wyraźnie daje do zrozumienia, że autorytet Jego i Jana Chrzciciela pochodzą z tego samego źródła, a mianowicie bezpośrednio od Boga. taka zaś władza zdecydowanie przewyższa autorytet Wysokiej rady.

a) niektóre późniejsze ręko-pisy i starożytne tłumaczenia dodają w tym miejscu w. 26 na podstawie mt 6,15: Lecz jeśli wy nie przebaczycie, także wasz Ojciec, który jest w niebie nie przebaczy waszych przewinień.

wyżsi kapłani i nauczyciele Pisma i szukali sposobu, jak by Go zgładzić. Bali się Go jednak, gdyż cały lud był zachwycony Jego nauką. 19Gdy zapadał wieczór, Jezuss i uczniowie wychodzili poza miasto.

Modlitwa pełna wiary20Przechodząc rano, zobaczyli drzewo figowe uschnięte od korze-ni. 21Piotr przypomniał sobie wypowiedziane o nim słowa i rzekł: „rabbi, patrz, drzewo figowe, które przekląłeś, uschło”. 22Jezuss im powiedział: „miejcie wiarę w Boga! 23Zapewniam was: Jeśli ktoś powie tej górze: «Podnieś się i rzuć się w morze», a nie będzie powątpiewał w sercus, lecz wierzył, że to, co mówi, spełni się, to tak się mu stanie. 24Dlatego mówię wam: Wierzcie, że otrzyma-liście wszystko, o co prosicie w modlitwie, a to wam się stanie. 25a kiedy przystępujecie do modlitwy, przebaczajcie, jeśli macie coś przeciw komu, aby również wasz ojciec, który jest w niebie, przebaczył wasze przewinienia”. [26]a

Próba podważenia autorytetu Jezusa27Przyszli znowu do Jerozolimys. Kiedy Jezuss przechadzał się po świątynis, podeszli do niego wyżsi kapłani, nauczyciele Pisma i starsi 28i zapytali Go: „Jakim prawem to czynisz? Kto Ci dał wła-dzę, aby tak czynić?”. 29Jezus im odpowiedział: „I ja wam postawię jedno pytanie. Jeśli mi odpowiecie, to i Ja wam odpowiem, jakim prawem to czynię. 30Czy chrzests Janowy pochodził z nieba, czy od ludzi? odpowiedzcie mi!”. 31oni rozważali między sobą: „Jeśli powiemy: «Z nieba», to zapyta: «Dlaczego więc nie uwierzyliście mu?». 32mamy więc powiedzieć, że od ludzi?”. obawiali się jednak tłumu, ponieważ wszyscy uważali Jana rzeczywiście za prorokas. 33odpowiedzieli więc Jezusowi: „nie wiemy”. Jezus im rzekł: „to i Ja wam nie powiem, jakim prawem to czynię”.


2385

mk

marek 12,1-17

 Przypowieść o winnicy i niegodziwych dzierżawcach. Przypowieść ta, nawiązująca do Iz 5,1-7, jest typową alegorią. Winnica symbolizuje Izraela, jej dzierżawcy – przywódców narodu, gospodarz – Boga, słudzy gospodarza – proroków, a ukochany syn – samego Jezusa. naród izraelski przez całe swoje dzieje okazywał Bogu niewierność, której najbardziej drastycznym wyrazem jest zabicie Jego umiłowanego Syna (mk 1,11). niewierność ta w końcu musi być ukarana, lecz Jezus nie mówi wprost, w jaki sposób. Z tej niewierności Bóg wyprowadził jednak dobro, ponieważ w wyniku odrzucenia Jezusa przez Żydów ewangelia o zbawieniu wyszła poza granice Izraela i dotarła także do pogan (rz 11,11n).

 Podatek dla cesarza. Jezus nie odpowiada wprost na postawione mu pytanie, bo każda taka odpo-wiedź mogłaby być użyta przeciwko niemu. Swoją odpowiedzią chce natomiast wskazać na coś o wiele ważniejszego: Człowiek powinien przede wszystkim Bogu oddawać należną cześć, a to nie koliduje z podporządkowaniem się rozporządzeniom cesarza.

a) kamień węgielny – może cho-dzić o kamień narożny (węgieł), łączący pionowe ściany budow-li, lub kamień umieszczony na szczycie budowli, pełniący rolę zwornika sklepienia. Łączy on i wiąże konstrukcję w zwartą i mocną całość.

b) podatek – wszyscy Izraelici, z wyjątkiem dzieci i starców, na znak poddaństwa musieli płacić za siebie podatek rzymowi.

c) podobizna i napis – na srebrnym denarze bitym przez rzymian widniał z jednej stro-ny wizerunek Cesarza z napi-sem: t[iberius] Caesar Divini aug[usti] F[ilius] augustus, z drugiej, obok ozdobnych liści, napis: Pontif[ex] maxim[us].

Przypowieść o winnicy i niegodziwych dzierżawcach

121Potem zaczął mówić do nich w przypowieściachs: „Pewien człowiek zasadził winnicę. otoczył ją murem, wykopał

tłocznię, zbudował wieżę. następnie wydzierżawił ją i wyjechał. 2W odpowiednim czasie posłał do dzierżawców sługę, aby odebrał od nich część zbiorów winnicy. 3lecz oni schwytali go, zbili i odesłali z niczym. 4Znowu posłał do nich innego sługę. temu rozbili głowę i znieważyli go. 5Posłał jeszcze jednego, lecz jego zabili. I wielu innych posłał, z których jednych pobili, a innych zabili. 6miał jeszcze jednego syna, ukochanego. Posłał go do nich na końcu, mówiąc: «Uszanują mojego syna». 7lecz dzierżawcy mówili między sobą: «to jest spadkobierca. Chodźcie, zabijmy go, a dziedzictwo będzie nasze». 8Schwytali go, zabili i wyrzucili z winnicy. 9Co więc zrobi pan winnicy? Gdy przybędzie, wytraci dzierżawców, a winnicę odda innym. 10Czy nie czytaliście Pisma: Kamień, który odrzucili budujący, stał się kamieniem węgielnyma. 11Pan to sprawił i jest to cudems w naszych oczach”. 12Zamierzali więc Go schwytać, bo zrozumieli, że to o nich powiedział tę przypowieść. Bali się jednak tłumu i dlatego zosta-wili Go i odeszli.

Podatek dla cesarza13następnie wysłano do niego kilku faryzeuszóws i zwolenników Heroda, aby złapać Go za słowo. 14Przyszli i powiedzieli do niego: „nauczycielu, wiemy, że jesteś prawdomówny i nie dbasz o niczy-je względy. nie zważasz na ludzką opinię, lecz nauczasz drogis Bożej zgodnie z prawdą. Czy wolno płacić podatekb cesarzowi, czy też nie? mamy płacić czy nie płacić?”. 15on przejrzał ich obłudę i powiedział: „Czemu wystawiacie mnie na próbę? Przynieście mi denaras, abym go obejrzał”. 16Kiedy przynieśli, zapytał ich: „Czyja to podobizna i napisc?”. oni mu odpowiedzieli: „Cesarza”. 17Jezuss rzekł więc do nich: „oddajcie cesarzowi, co cesarskie, a Bogu to, co Boskie”. I byli pełni podziwu dla niego.


2386marek 12,18-33

 O zmartwychwstaniu. Saduceusze uznawali za święte tylko Pięć Ksiąg mojżesza (rdz, Wj, Kpł, lb, Pwt). Dlatego Jezus w swojej odpowiedzi posługuje się cytatem z Drugiej Księgi mojżesza, czyli Księgi Wyjścia (3,6). W księdze tej nie ma wprost mowy o zmartwychwstaniu. Skoro jednak Bóg przedstawia się jako Bóg abrahama, oznacza to, że abraham nadal żyje, choć – sądząc po ludzku – umarł. Błąd saduceuszów polegał więc na tym, że źle interpretowali teksty święte i nie przyjmowali innych ksiąg pochodzących od Boga; także źle wyobrażali sobie zmartwychwstanie, które nie jest i nie może być zwykłym przedłużeniem obecnego życia. Człowiek zmartwychwstały nie będzie troszczył się więcej ani o pokarm, ani o zakłada-nie rodziny. Będzie żył zupełnie nowym życiem, mając przemienione ciało na wzór chwalebnego ciała Chrystusa (1Kor 15,35-53).

 Największe przykazanie. nauczyciele Pisma obliczyli, że w całym Prawie jest 613 przykazań, i wie-lokrotnie sami spierali się o hierarchię nakazów i zakazów. Znaczenie odpowiedzi Jezusa polega na tym, że z wielkiej liczby praw wydobył dwa przykazania, z których pierwsze dotyczyło miłości Boga, drugie miłości bliźniego, i uznał je za najważniejsze. Cała moralność chrześcijańska powinna więc opierać się na miłości (rz 13,8-10).

a) tzw. prawo lewiratu (łac. levir – ‘szwagier’), opierające się na Pwt 25,5-10 nakazywało szwagrowi poślubić żonę zmar-łego brata, gdy nie pozostawił on potomka. Chodziło o utrwa-lenie imienia rodziny i o zapew-nienie dziedzica zmarłemu.

O zmartwychwstaniu18Wtedy podeszli do niego saduceuszes, którzy twierdzą, że nie ma zmartwychwstania, i zadali mu pytanie: 19„nauczycielu, mojżesz zarządził, że jeśli umrze czyjś brat i pozostawi żonę, a nie zostawi potomka, to jego brat ma wziąć ją i wzbudzić potomstwo swemu bratua. 20Było siedmiu braci. Pierwszy pojął żonę, a umierając, nie pozostawił potomka. 21Drugi ją wziął i też umarł bezdziet-ny, podobnie trzeci. 22I żaden z siedmiu nie zostawił potomka. W końcu po nich wszystkich umarła i ta kobieta. 23Skoro siedmiu miało ją za żonę, przy zmartwychwstaniu – jeśli powstaną – któ-rego z nich będzie żoną?”. 24Jezuss powiedział: „Czyż nie dlatego błądzicie, że nie znacie Pisma ani mocy Boga? 25Przecież kiedy powstaną z martwych, nie będą się ani żenić, ani za mąż wycho-dzić, ale będą jak aniołowies w niebie. 26Co zaś tyczy się umarłych, że zmartwychwstaną, to czy nie czytaliście o krzewie w księdze mojżesza? Bóg powiedział do niego: «Ja jestem Bogiem abrahama, Bogiem Izaaka i Bogiem Jakuba». 27Bóg nie jest Bogiem umarłych, lecz żywych. Bardzo się mylicie”.

Największe przykazanie28Wówczas podszedł jeden z nauczycieli Pisma, który słyszał ich rozmowę. Widząc, że Jezuss dobrze im odpowiedział, zapytał Go: „Które przykazanies jest pierwsze ze wszystkich?”. 29Jezus rzekł: „Pierwsze jest: Słuchaj, Izraelus! Pan, Bóg nasz, jest Panems jedynym. 30Będziesz miłował Pana, swego Boga, całym swoim sercems, całą swoją dusząs, całym swoim umysłem i całą swoją mocą. 31Drugie jest to: Będziesz miłował swego bliźniegos jak siebie samego. nie ma innego przykazania większego od tych”. 32Powiedział do niego nauczyciel Pisma: „Bardzo dobrze, nauczycielu, słusznie powie-działeś, bo jeden jest i poza nim nie ma innego. 33miłować Go całym sercem, całym rozumem i całą mocą i miłować bliźniego jak siebie samego o wiele więcej znaczy niż wszystkie całopalenias


2387

mk

marek 12,34 – 13,2

 Nierozpoznanie godności Jezusa. Żydzi uważali Psalm 110 za mesjański. Byli też przekonani, że Chrystus, czyli mesjasz, będzie pochodził z rodu Dawida. W psalmie tym Dawid nazywa jednak swego potomka Panem, a w tamtej kulturze takim tytułem grzecznościowym syn nazywał swego ojca, nigdy odwrotnie. Z tych natchnionych słów wynika, że oczekiwany mesjasz będzie kimś większym od Dawida, największego z królów. Kiedy pierwsi chrześcijanie nazywali Jezusa Panem (gr. kyrios), wyrażali tym samym Jego boską godność (w gr. tłumaczeniu St kyrios zastępuje imię Boga).

a) dwie drobne monety – dosł. dwa leptony. Były to najmniej-sze pieniążki będące wówczas w obiegu w Palestynie.

b) kwadrans – to drobna rzym-ska moneta, której wartość wynosiła 1/64 denara.

c) na terenie świątyni znajdo-wał się dziedziniec kobiet, gdzie stało 13 lejkowatych koszy, do których ludzie wrzucali pie-niądze jako ofiarę na utrzyma-nie sanktuarium. ofiara wdowy nie wniosła wiele do skarbca świątynnego, ale Jezus sławi jej czyn, ponieważ ukazuje on wielkie poświęcenie tej kobiety. Z miłości do Boga i Jego domu oddała wszystko, co miała, choć połowę (1 monetę) mogła zachować dla siebie na zakup środków koniecznych do życia.

d) Po powrocie z przesie-dlenia babilońskiego (538 r. przed Chr.) Izraelici odbudowali świątynię w bardzo skromnej postaci (ag 2,3). na polecenie Heroda Wielkiego (rządził w latach 40-4 przed Chr.) zosta-ła ona rozbudowana z wielkim rozmachem. W czasach Jezu-sa wciąż jeszcze trwały prace wykończeniowe, które zakoń-czono dopiero w 64 r. po Chr., czyli sześć lat przed zburzeniem świątyni przez rzymian.

i ofiarys”. 34Jezus, widząc, że rozsądnie odpowiedział, rzekł do niego: „niedaleko jesteś od królestwa Bożego”. I odtąd nikt już nie odważył się Go pytać.

Nierozpoznanie godności Jezusa35nauczając w świątynis, Jezuss zapytał: „na jakiej podstawie nauczyciele Pisma mówią, że Chrystuss jest synem Dawidas? 36Przecież sam Dawid z natchnienia Ducha Świętego mówi: Pans powiedział do mojego Pana: „Usiądź po mojej prawej stronie, aż położę twych wrogów pod twoje stopy”. 37Skoro Dawid nazywa Go Panem, to jak może on być jego synem?”. a wielki tłum chętnie Go słuchał.

Zarzuty wobec nauczycieli Pisma38nauczał dalej: „miejcie się na baczności przed nauczycielami Pisma. Chętnie chodzą w wytwornych szatach, lubią pozdro-wienia na placach, 39pierwsze krzesła w synagogachs i honorowe miejsca na ucztach. 40objadają domy wdów i dla pozoru długo się modlą. Ich spotka surowszy wyrok”.

Wdowi grosz41Potem, siedząc naprzeciw skarbony, przypatrywał się, jak tłum wrzucał do niej drobne pieniądze. Wielu bogatych wrzucało wiele. 42Gdy przyszła pewna uboga wdowa, wrzuciła dwie drobne mone-tya, czyli jeden kwadransb. 43Wtedy przywołał swoich uczniów i powiedział do nich: „Zapewniam was: ta uboga wdowa wrzu-ciła więcej od wszystkich, którzy wrzucali do skarbony. 44Wszyscy bowiem wrzucali z tego, co im zbywało, a ona ze swego ubóstwa wrzuciła wszystko, co miała, całe swoje utrzymanie”c.

Zapowiedź zburzenia świątyni

131Gdy wychodził ze świątynis, odezwał się do niego jeden z Jego uczniów: „nauczycielu, patrz, co za kamienie i co

za budowle!”. 2lecz Jezus mu odpowiedział: „Widzisz te wielkie budowle? nie pozostanie tu kamień na kamieniu. Wszystko legnie w gruzach!”d.


2388marek 13,3-19

 Początek nieszczęść. Wychodząc od pytania uczniów o znaki zapowiadające zburzenie świątyni, Jezus rozpoczyna tzw. „mowę eschatologiczną”, która odnosi się przede wszystkim do bliskich w czasie losów Kościoła i Jerozolimy. Dopiero później chrześcijanie zaczęli w niej doszukiwać się treści odnoszących się do końca świata. Jezus przestrzega w niej, aby Jego uczniowie nie słuchali sensacji i nie wpadali w panikę przy każdej pogłosce o wojnie. nie powinni też wierzyć oszustom, którzy będą podawać się za Chrystusa. Dla uczniów najważniejszym zadaniem ma być zawsze głoszenie ewangelii. niejednokrotnie narażą się na przeciwności ze strony najbliższych, a nawet na dotkliwe prześladowania. Powinni mieć jednak niezachwianą pewność, że Bóg ze swoją mocą i łaską nigdy ich nie opuści.

 Wielkie prześladowanie. określenie bluźniercza obrzydliwość (w. 14) jest aluzją do ołtarza Zeusa olimpijskiego, zbudowanego w 167 r. przed Chr. przez antiocha IV w świątyni jerozolimskiej (1mch 1,54). tutaj chodzi, być może, o obrazową zapowiedź zbezczeszczenia i zburzenia świątyni przez pogan. Upadek Jerozolimy ma być sygnałem dla chrześcijan, aby uciekali z Judei. Jednak wbrew zapewnie-niom fałszywych chrystusów i proroków nie powinni się łudzić myślą, że wtedy skończą się ich cierpienia. Powinni mocno zaufać Bogu i wytrwać w swojej wierze.

a) sądy – chodzi o żydowskie sądy lokalne, w odróżnieniu od Wysokiej rady (Sanhedrynu; zob. Słownik).

Początek nieszczęść3Kiedy siedział na Górze oliwnej, naprzeciw świątynis, Piotr, Jakub, Jan i andrzej pytali Go na osobności: 4„Powiedz nam, kiedy to nastąpi? I jaki będzie znak, że to wszystko zacznie się spełniać?”. 5Wtedy Jezuss zaczął do nich mówić: „Uważajcie, aby was ktoś nie zwiódł. 6Wielu przyjdzie w moim imienius i będzie mówić: «Ja jestem». I wielu wprowadzą w błąd. 7Kiedy usłyszycie o wojnach i dotrą do was wieści z wojen, nie trwóżcie się! musi się to wydarzyć, ale to jeszcze nie koniec. 8Powstanie bowiem naród przeciw narodowi i królestwo przeciw królestwu. W różnych miejscach będą trzęsienia ziemi i nastanie głód. to początek boleści! 9Wy zaś miejcie się na baczności. Będą was wydawać sądoma i bić was będą w synagogachs. Ze względu na mnie postawią was przed namiestników i królów, abyście dali świadectwo wobec nich. 10lecz najpierw ewangelias musi być głoszona wszystkim narodom. 11Gdy was poprowadzą, aby was wydać, nie martwcie się wcześniej o to, co macie mówić. mówcie to, co wtedy będzie wam dane, bo nie wy będziecie mówili, ale Duch Święty. 12Brat wyda na śmierć brata, a ojciec dziecko. Dzieci wystąpią przeciwko rodzicom i wydadzą ich na śmierć. 13Będzie-cie znienawidzeni przez wszystkich z powodu mojego imienia. lecz ten, kto wytrwa do końca, będzie zbawiony.

Wielkie prześladowanie14Kiedy ujrzycie bluźnierczą obrzydliwość, wzniesioną tam, gdzie stać nie powinna – kto czyta, niech rozumie – wtedy mieszkańcy Judeis niech uciekają w góry. 15Kto będzie na tarasie, niech nie schodzi i nie wchodzi do mieszkania, aby coś zabrać. 16a kto będzie na polu, niech nie wraca po płaszcz. 17Biada w te dni kobietom w ciąży i karmiącym. 18módlcie się także, aby to nie wypadło w zimie. 19W tym czasie nastanie taki ucisk, jakiego dotąd jeszcze nie było od początku stworzenia, dokonanego przez Boga,


2389

mk

marek 13,20-34

 Przyjście Syna Człowieczego. Użyte tu określenia czasowe: w tych dniach i wtedy należy rozumieć bardzo ogólnie. Jezus Chrystus przyjdzie powtórnie w chwale i pośród szczególnych znaków kosmicznych, jak to przepowiedział w swojej wizji prorok Daniel (Dn 7,13n). nikt jednak nie wie, kiedy to nastąpi. Dlatego należy wciąż czuwać i być zawsze przygotowanym na tę szczególną chwilę.

 Przypowieść o drzewie figowym. W ww. 28-30 Jezus powraca do pytania apostołów z w. 4, dając do zrozumienia, że prześladowania, cierpienia i zburzenie świątyni nastąpi, zanim przeminie ich pokolenie. marek pisał swoją ewangelię wkrótce po straszliwych prześladowaniach za nerona, świątynia zaś i cała Jerozolima została zburzona przez tytusa w roku 70 po Chr., pod koniec wojny żydowsko-rzymskiej.

 Konieczność czuwania. Bóg ma wobec ludzi i całego świata szczególne plany, które do określonego przez Boga momentu muszą pozostać zakryte zarówno przed ludźmi, jak też przed aniołami. Jezus jako Syn Boży zna zbawcze zamiary swego ojca i przyszedł na ziemię, aby je objawić ludziom. Jednak to Bóg ojciec decyduje o ostatecznych losach świata. Człowiek musi czuwać, nigdy bowiem nie wie, kiedy Bóg przyjdzie do niego, aby go wezwać do siebie.

i jakiego nigdy nie będzie. 20Gdyby Pans nie skrócił tego czasu, nikt by nie ocalał. lecz ze względu na tych, których sobie wybrał, skrócił ten czas. 21Wtedy, jeśli ktoś wam powie: «oto Chrystuss jest tutaj», «oto jest tam» – nie wierzcie. 22Pojawią się bowiem fałszywi chrystusi i fałszywi prorocys. Będą czynić znaki i cudas, aby – jeśli to możliwe – wprowadzić w błąd wybranych. 23miejcie więc oczy szeroko otwarte! Wszystko wam zapowiedziałem.

Przyjście Syna Człowieczego24W tych dniach, po tej udręce, słońce się zaćmi, księżyc straci blask 25i gwiazdy będą spadały z nieba, a moce, które są w niebie, zostaną wstrząśnięte.26Wtedy ujrzą Syna Człowieczegos przychodzącego na obłokach z wielką mocą i chwałąs. 27Wówczas pośle aniołóws i zbierze swoich wybranych z czterech stron świata, od krańców ziemi aż po krańce nieba.

Przypowieść o drzewie figowym28Uczcie się na przykładzie drzewa figowego: Gdy jego gałązka staje się miękka i wypuszcza liście, rozpoznajecie, że zbliża się lato. 29tak też i wy, gdy zobaczycie, że to się dzieje, wiedzcie, że jest blisko, we drzwiach. 30Zapewniam was: nie przeminie to pokolenie, dopóki nie spełni się to wszystko. 31niebo i ziemia przeminą, ale moje słowa nie przeminą.

Konieczność czuwania32o tym jednak, kiedy nadejdzie ten dzień i godzina, nikt nie wie: ani aniołowies w niebie, ani Syn, tylko ojciec. 33miejcie oczy szeroko otwarte, czuwajcie, gdyż nie wiecie, kiedy nadejdzie odpowiedni czas. 34Będzie podobnie jak z człowiekiem, który udał


2390marek 13,35 – 14,11

 Namaszczenie w Betanii. Wartość nardowego olejku (300 denarów), który przyniosła kobieta, była równa rocznej zapłacie robotnika. Gest kobiety mógł więc w oczach niektórych uchodzić za rozrzutność. mimo to Jezus pochwala jej czyn, wskazując na powagę chwili: on już wkrótce umrze i nie będzie czasu, aby przed złożeniem Jego ciała do grobu namaścić je zgodnie ze zwyczajem (mk 15,46; 16,1). tak więc kobieta, nie wiedząc o tym, spełniła jeszcze przed Jego śmiercią czyn miłosierdzia. oburzenie niektórych można wytłumaczyć również tym, że mimo wyraźnych znaków czynionych przez Jezusa nie rozpoznali w nim Chrystusa, Syna Bożego, Zbawiciela, którego posłał Bóg. Był on dla nich jeszcze jednym wędrow-nym nauczycielem. Dlatego czyn kobiety zinterpretowali jako przesadę.

a) nardowy olejek – wytwarza-no go z korzenia rośliny wystę-pującej w Himalajach i prze-chowywano w alabastrowych pojemnikach. Z racji olbrzymiej ceny używano go jako perfum tylko przy wyjątkowych oka-zjach (Pnp 1,12).

się w podróż. Zostawił swój dom, powierzając sługom staranie o wszystko. Każdemu wyznaczył zajęcie, a stróżowi kazał czuwać. 35Dlatego czuwajcie, bo nie wiecie, kiedy pan domu przyjdzie: wieczorem czy o północy, w czas piania kogutów czy o wschodzie słońca, 36aby przychodząc nagle, nie zastał was śpiących! 37to, co wam mówię, mówię wszystkim: Czuwajcie!”.

Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie Jezusa

Spisek na życie Jezusa

141Za dwa dni przypadała Paschas i Święto Przaśników. Wyżsi kapłani i nauczyciele Pisma zastanawiali się, w jaki sposób

podstępnie pojmać i zabić Jezusas. 2lecz mówili: „tylko nie pod-czas święta, żeby nie doszło do rozruchów wśród ludu”.

Namaszczenie w Betanii3Kiedy Jezuss był w Betanii, w domu Szymona trędowatego, i siedział za stołem, przyszła kobieta, niosąc alabastrowy flako-nik prawdziwego nardowego olejkua, który był bardzo drogi. otworzyła flakonik i wylała olejek na Jego głowę. 4a niektórzy z obecnych mówili między sobą z oburzeniem: „Po co tak marno-wać olejek? 5Przecież można go było sprzedać za więcej niż trzysta denaróws, a pieniądze rozdać ubogim”. I robili jej wyrzuty. 6lecz Jezus powiedział: „Zostawcie ją w spokoju. Dlaczego sprawiacie jej przykrość? Spełniła dobry uczynek względem mnie. 7Ubogich stale będziecie mieć u siebie i kiedy chcecie, możecie im dobrze czynić. mnie natomiast nie będziecie mieć zawsze. 8ona uczyniła to, co mogła. namaściłas już moje ciałos na pogrzeb. 9Dlatego zapewniam was: Wszędzie, gdziekolwiek na świecie będzie gło-szona ewangelias, będą również ją wspominać, opowiadając o tym, co uczyniła”.

Zdrada Judasza 10Wtedy Judasz Iskariota, jeden z Dwunastu, poszedł do wyższych kapłanów, aby im Go wydać. 11Kiedy to usłyszeli, ucieszyli się i obiecali mu zapłacić. odtąd szukał okazji, aby Go wydać.


2391

mk

marek 14,12-28

 Pascha razem z uczniami. Zgodnie z przepisami Prawa wieczerzę paschalną należało spożyć na terenie Jerozolimy. Dlatego mieszkańcy miasta byli zobowiązani udzielać gościny pielgrzymom przybywającym z różnych stron świata. Przypuszcza się, że dom, w którym Jezus spożył swoją ostatnią wieczerzę z ucznia-mi, należał do matki marka, autora tej ewangelii, i że właśnie to pomieszczenie stało się potem miejscem modlitwy pierwszych chrześcijan (Dz 12,12).

 Ustanowienie Eucharystii. Do głównych potraw w czasie wieczerzy paschalnej należał baranek, chleb przaśny, gorzkie zioła i wino. Przed spożyciem chleba i wypiciem wina ojciec rodziny odmawiał odpowiednie błogosławieństwo. Jezus postępuje tu zgodnie z ustalonymi w tradycji zwyczajami, lecz nadaje im nową wartość. Dokonuje w Wieczerniku przemiany chleba i wina w swoje Ciało i Krew, ustanawiając sakrament eucharystii.

 Zapowiedź zaparcia się Piotra. Dialog ten, a także opis zaparcia się Piotra w mk 14,66-72, to prze-stroga dla wszystkich, którzy są zbyt pewni siebie i zbyt pochopnie składają obietnice. Historia ta, którą

a) Zgodnie z powszechnie obo-wiązującym wówczas obycza-jem helleńskim Paschę (podob-nie jak też bardziej wystawny posiłek w domu bogatej osoby) spożywano, leżąc na sofach, dywanach lub odpowiednich matach. marek informuje tu, że cała posadzka Wieczernika była pokryta dywanami, na których Jezus i Jego uczniowie mogli się położyć.

b) ostatnia Wieczerza zaczy-na się w atmosferze smutku z powodu zapowiedzianej przez Jezusa zdrady. Zdrajcą jest jeden z najbliższych uczniów, których Jezus umiłował i wpro-wadził w najgłębsze tajemnice królestwa Bożego (mk 4,10n). „Biada”, które Jezus wypowiada nad Judaszem, nie jest zapowie-dzią jego wiecznego potępienia, ale przestrogą, że każda zdrada Chrystusa jest czynem niego-dziwym. odtąd imię Judasza zawsze będzie się kojarzyło z niewiernością i podstępem.

c) modlitwa dziękczynna – od gr. czasownika eucharisto pochodzi słowo Eucharystia, przyjęte przez chrześcijan jako jedna z nazw mszy św. Inne to: Wieczerza Pańska (1Kor 11,20), Łamanie Chleba (Dz 2,42.46; 20,7.11), Pamiątka Pana (1Kor 11,25n), najświętsza ofiara.

d) hymny – psalmy tworzące Hallel, tj. zbiór Psalmów 113 – 118; śpiewano je na zakoń-czenie uczty paschalnej.

Pascha razem z uczniami12Pierwszego dnia Przaśników, kiedy ofiarowywano Paschęs, uczniowie zapytali Jezusas: „Gdzie chcesz, abyśmy poszli i przy-gotowali Ci do spożycia Paschę?”. 13Posłał więc dwóch uczniów z poleceniem: „Idźcie do miasta. Wyjdzie wam naprzeciw czło-wiek, niosący dzban wody. Idźcie za nim 14i tam, dokąd wejdzie, powiecie gospodarzowi: «nauczyciel pyta: Gdzie jest dla mnie pokój, w którym spożyję Paschę z moimi uczniami?». 15on wskaże wam na górze dużą salę, usłaną i gotowąa. tam przygotujcie dla nas”. 16Uczniowie wybrali się i przyszli do miasta, gdzie znaleźli wszystko, jak im powiedział. I przygotowali Paschę. 17Z nastaniem wieczoru przyszedł tam z Dwunastoma. 18a kiedy usiedli za stołem i zaczęli jeść, Jezus rzekł: „Zapewniam was: Jeden z was, jedzących ze mną, zdradzi mnie!”. 19Zaczęli się smucić i pytać jeden przez drugiego: „Chyba nie ja?”. 20on odpowiedział: „Jeden z Dwunastu, ten, który zanurza ze mną rękę w misie. 21Wpraw-dzie Syn Człowieczys odchodzi, bo tak jest o nim napisane, lecz biada temu człowiekowi, który zdradza Syna Człowieczego. Było-by lepiej dla tego człowieka, gdyby się nie narodził”b.

Ustanowienie Eucharystii22Podczas posiłku wziął chleb, odmówił modlitwę uwielbienia, połamał i dał im, mówiąc: „Bierzcie, to jest ciało moje”. 23następ-nie wziął kielich, odmówił modlitwę dziękczynnąc i podał im. I pili z niego wszyscy. 24Potem powiedział do nich: „to jest moja krews przymierzas, która wylewa się za wielu. 25Zapewniam was: odtąd nie będę już pił z owocu winnego krzewu aż do dnia, kiedy będę go pił nowy w królestwie Bożym”. 26Potem, śpiewając hymnyd, wyszli w stronę Góry oliwnej.

Zapowiedź zaparcia się Piotra27Wtedy Jezuss powiedział im: „Wszyscy zwątpicie, gdyż jest napisane: Uderzę pasterza, a rozproszą się owce. 28lecz po moim


2392marek 14,29-44

prawdopodobnie sam Piotr opowiadał później ze skruchą, uczy chrześcijan pokory i zawierzenia bardziej łasce Bożej niż własnym siłom.

 Modlitwa w Getsemani. Godziny spędzone przez Jezusa w ogrodzie oliwnym są przepełnione samotnością, trwogą i modlitwą. Decyzję o wzięciu na siebie krzyża podjął przed wiekami jako Bóg i przez całe swoje ziemskie życie konsekwentnie zmierzał ku temu celowi; jako człowiek odczuwa jednak trwogę przed męką. mimo to w swojej modlitwie wyraża przede wszystkim głębokie zaufanie wobec ojca i całkowite poddanie się Jego woli. Postawa Jezusa jest nauką i wzorem do naśladowania dla tych wszystkich, którzy doświadczają osamotnienia lub przeżywają szczególne trudności. Daje on przykład, jak we wszystkim zawierzyć Bogu, który jest dobrym ojcem i w swojej opatrzności tak kieruje ludzkimi krokami, aby człowiek mógł osiągnąć prawdziwe dobro i szczęście.

 Zdrada i pojmanie Jezusa. Jezus swoją działalnością, męką, Śmiercią i Zmartwychwstaniem wypełnia wszystko to, co o nim napisali prorocy. Pokonując trwogę, wychodzi naprzeciw swoim oprawcom, świa-domy tego, co Go czeka. nie chce, aby cokolwiek przeszkodziło w wypełnieniu się woli Jego ojca, który postanowił przez Jego krzyż dokonać zbawienia ludzkości.

a) godzina – zob. J 2,4+. Zmartwychwstaniu wyprzedzę was do Galileis”. 29na to rzekł mu Piotr: „Choćby wszyscy zwątpili, ja nie zwątpię!”. 30odpowiedział mu Jezus: „Zapewniam cię: Jeszcze dzisiaj, tej nocy, zanim kogut dwa razy zapieje, ty trzy razy się mnie wyprzesz”. 31ale on tym bardziej zapewniał: „Choćby mi przyszło razem z tobą umrzeć, nie wyprę się Ciebie”. Podobnie mówili wszyscy.

Modlitwa w Getsemani32Gdy przyszli do posiadłości zwanej Getsemani, Jezuss powie-dział do swoich uczniów: „Usiądźcie tutaj, a Ja będę się modlił”. 33następnie zabrał ze sobą Piotra, Jakuba i Jana. Zaczął też drżeć i odczuwać lęk. 34Wtedy powiedział im: „moja duszas jest śmier-telnie smutna. Zostańcie tu i czuwajcie!”. 35Po czym odszedł nieco dalej, upadł na ziemię i modlił się, aby – jeśli to możliwe – ominęła Go ta godzinaa. 36mówił: „abba, ojcze. Dla Ciebie wszystko jest możliwe, oddal ten kielich ode mnie! Jednak nie to, co Ja chcę, ale co ty”. 37Kiedy wrócił, zastał ich śpiących. rzekł do Piotra: „Szymonie, śpisz? Jednej godziny nie mogłeś czuwać? 38Czuwajcie i módlcie się, abyście nie ulegli pokusie. Duch wprawdzie gorliwy, ale ciałos słabe”. 39odszedł ponownie i modlił się tymi samymi słowami. 40Gdy wrócił, znowu zastał ich śpiących, gdyż oczy im się zamykały. I nie wiedzieli, co mu odpowiedzieć. 41Kiedy po raz trzeci przyszedł, powiedział do nich: „Znowu śpicie i odpoczywacie? Dosyć! nadeszła godzina. oto Syn Człowieczys zostaje wydany w ręce grzeszników. 42Wstańcie, chodźmy! oto nadchodzi ten, który mnie wydaje”.

Zdrada i pojmanie Jezusa43Kiedy on jeszcze mówił, zjawił się Judasz, jeden z Dwunastu, a z nim tłum z mieczami i kijami wysłany przez wyższych kapłanów, nauczycieli Pisma i starszychs. 44Zdrajca umówił się z nimi na taki znak: „ten, którego pocałuję, to on. Schwytajcie


2393

mk

marek 14,45-65

 Jezus przed Wysoką Radą. W czasie przesłuchania przed Wysoką radą Jezus pierwszy raz otwarcie oświadcza, że jest Chrystusem. Czyni to, odnosząc do siebie tekst z Dn 7,13n, w którym Chrystus, czyli me-sjasz, nazwany jest Synem Człowieczym. W wizji proroka Daniela postać przychodząca na obłokach i za-siadająca po prawej stronie Boga (słowo Moc zastępuje niewymawialne imię Boga), jest istotą nadziemską. Jezus więc, według Żydów, którzy uznawali tylko jedynego Boga, dopuścił się bluźnierstwa, utożsamiając się z Bogiem. Dlatego Jego wypowiedź wystarczyła Wysokiej radzie, aby skazać Go na śmierć. Wierzący chrześcijanin widzi natomiast w tej wypowiedzi najpełniejsze objawienie godności i posłannictwa Jezusa: Jest on oczekiwanym od wieków Chrystusem i Synem Bożym, który poprzez krzyż dochodzi do chwały Zmartwychwstania i przynosi ludziom zbawienie.

a) młodzieniec – mowa tu prawdopodobnie o ewangeliście marku, który mógł być jedynym świadkiem modlitwy Jezusa w ogrodzie oliwnym, podczas gdy wszyscy apostołowie spali.

Go i prowadźcie ostrożnie!”. 45Skoro tylko przyszedł, natychmiast podszedł do Jezusas i rzekł: „nauczycielu”, i pocałował Go. 46a oni rzucili się na niego i pochwycili Go. 47Jeden z tych, którzy tam stali, dobył miecza, uderzył sługę najwyższego kapłanas i odciął mu ucho. 48rzekł do nich Jezus: „Wyszliście z mieczami i kijami jak po przestępcę, żeby mnie pojmać. 49Codziennie byłem wśród was, nauczając w świątynis, a nie pojmaliście mnie. Jednak, niech się wypełnią Pisma!”. 50Wtedy wszyscy opuścili Go i uciekli. 51a pewien młodzienieca szedł za nim, owinięty tylko w płótno. Próbowano go pochwycić, 52lecz on porzucił płótno i uciekł nagi.

Jezus przed Wysoką Radą53Przyprowadzono Jezusas do najwyższego kapłanas. Zebrali się tam wszyscy wyżsi kapłani, starsis i nauczyciele Pisma. 54Piotr zaś szedł za nim z daleka aż na dziedziniec najwyższego kapła-na. Siedział tam wśród służby i grzał się przy ognisku. 55tymcza-sem wyżsi kapłani i cała Wysoka radas szukali dowodów prze-ciwko Jezusowi, aby Go skazać na śmierć, lecz nie znajdowali. 56Wielu wprawdzie fałszywie zeznawało przeciwko niemu, ale ich zeznania nie były zgodne. 57niektórzy wystąpili i tak fałszy-wie zeznawali przeciwko niemu: 58„Słyszeliśmy, jak on mówił: «Zburzę tę świątynięs wzniesioną przez ludzi, a w ciągu trzech dni zbuduję inną, która nie będzie wzniesiona ludzką ręką»”. 59lecz i te zeznania nie były zgodne. 60Wtedy wyszedł na środek najwyższy kapłan i zapytał Jezusa: „nic nie odpowiadasz na to, co oni zeznają przeciw tobie?”. 61on jednak milczał i nic nie odpowiedział. Wówczas najwyższy kapłan zapytał Go jeszcze: „Czy ty jesteś Chrystusems, Synem Błogosławionego?”. 62Jezus odpowiedział: „Ja jestem. Ujrzycie Syna Człowieczegos, siedzą-cego po prawej stronie mocy i przychodzącego wśród obłoków niebieskich”. 63Wtedy najwyższy kapłan, rozdzierając swoje szaty, powiedział: „na co potrzeba nam jeszcze świadków? 64Słyszeliście bluźnierstwo. Co o tym sądzicie?”. a oni wszyscy orzekli, że winien jest śmierci. 65niektórzy też zaczęli pluć na niego, zasłaniali mu twarz i bili Go, mówiąc: „Zgaduj!”. rów-nież słudzy Go policzkowali.


2394marek 14,66 – 15,10

 Jezus przed Piłatem. Wysoka rada nie miała prawa wykonać wyroku śmierci, dlatego jej członkowie zaprowadzili Jezusa do prokuratora Piłata i przedstawili wobec niego oskarżenia, na podstawie których on mógł zdecydować o losie skazańca. Przestępstwem, które podlegało karze śmierci, było roszczenie sobie godności królewskiej. W świetle prawa rzymskiego każdy, kto czynił siebie królem, godził w autorytet jedynego monarchy, cesarza, i był winien śmierci krzyżowej. Dlatego też Piłat pyta Jezusa, czy dopuścił się takiego występku. Jezus zapytany, czy jest królem Żydów, odpowiedział dosłownie: Ty mówisz. Jest to typowo semicka odpowiedź wymijająca, która może oznaczać: To mówisz ty, nie ja. Są to ostatnie słowa Jezusa aż do momentu przybicia Go do krzyża. Przez cały proces milczy, choć prawo rzymskie uznawało milczenie za przyznanie się do winy.

 Skazanie Jezusa na śmierć. W czasie Paschy w Jerozolimie przebywali liczni pielgrzymi z różnych krajów świata, którzy prawdopodobnie nic nie słyszeli o Jezusie. Wielkim szacunkiem otaczali oni Wysoką radę i zawsze byli wrogo nastawieni do rzymian sprawujących władzę nad Judeą. nie jest więc wykluczo-ne, że to głównie oni tworzyli tłum, który posłuchał wyższych kapłanów. Zażądano uwolnienia Barabasza, który uczestniczył w rozruchach wymierzonych zapewne przeciwko władzy rzymskiej.

a) Piłat – piąty namiest-nik (prokurator) prowincji rzymskiej, obejmującej Judeę, Samarię i Idumeę. Pełnił ten urząd przez 10 lat (26-36 po Chr.). autorzy nt nie oceniają Poncjusza Piłata całkiem nega-tywnie, a późniejsi apologeci chrześcijańscy piszą, że nawet sprzyjał chrześcijanom. Przeby-wał zwykle w Cezarei nad-morskiej, ale na wielkie święta żydowskie udawał się do Jerozo-limy, aby czuwać nad spokojem w Świętym mieście, do którego ściągały tłumy pielgrzymów.

Zaparcie się Piotra66Kiedy Piotr znajdował się na dole na dziedzińcu, przyszła jedna ze służących najwyższego kapłanas. 67Zobaczyła grzejącego się Piotra, przyjrzała mu się i rzekła: „I ty byłeś z nazarejczykiem Jezusems”. 68lecz on zaprzeczył: „ani nie wiem, ani nie rozu-miem, o czym mówisz”. I wyszedł do przedsionka. a kogut zapiał. 69Służąca, widząc go, zaczęła znowu mówić do tych, którzy tam stali: „on jest jednym z nich”. 70a on ponownie zaprzeczył. Po chwili i ci, którzy tam się znajdowali, mówili do Piotra: „na pewno jesteś jednym z nich, jesteś przecież Galilejczykiem”. 71ale on zaczął się zaklinać i przysięgać: „nie znam tego czło-wieka, o którym mówicie”. 72W tej chwili kogut zapiał po raz drugi. Przypomniał sobie Piotr słowa, które mu Jezus powiedział: „Zanim kogut dwa razy zapieje, ty trzy razy się mnie wyprzesz”. I wybuchnął głośnym płaczem.

Jezus przed Piłatem

151Wczesnym rankiem wyżsi kapłani wraz ze starszymis i nauczycielami Pisma i cała Wysoka radas podjęli uchwa-

łę, aby uwięzionego Jezusas odprowadzić i wydać Piłatowia. 2Piłat zapytał Go: „Czy ty jesteś królem Żydów?”. on mu odpowie-dział: „ty tak mówisz”. 3a wyżsi kapłani wysuwali przeciwko niemu liczne zarzuty. 4Piłat ponownie Go zapytał: „nic nie odpowiadasz? Zobacz, o co Cię oskarżają”. 5lecz Jezus nic już nie odpowiedział, tak że Piłat się dziwił.

Skazanie Jezusa na śmierć6Z okazji święta zazwyczaj uwalniał im więźnia, którego żądali. 7a był jeden, zwany Barabaszem, uwięziony z buntownikami, któ-rzy popełnili zabójstwo podczas rozruchów. 8Przyszedł więc tłum i zaczął domagać się tego, co zwykle im czynił. 9Piłat im odpo-wiedział: „Jeśli chcecie, uwolnię wam króla Żydów?”. 10Wiedział


2395

mk

marek 15,11-32

 Ukrzyżowanie Jezusa. Poprzez ukrzyżowanie Jezusa wypełniają się słowa proroka Izajasza odnoszące się do Sługi Pana, który miał zbawić swój lud cierpieniem (Iz 53,12). mimo że całe swoje ziemskie życie Jezus poświęcił służbie ludziom i ich zbawieniu (mk 10,45), zostaje odrzucony przez swój naród, skazany na mękę i śmierć i potraktowany na równi ze złoczyńcami. miary odrzucenia dopełniają drwiny wyższych kapłanów i nauczycieli Pisma. Jezus nie ulega głosom nawołującym Go do zejścia z krzyża. Gdyby to zrobił, nie spełniłaby się wola ojca i nie dokonałoby się odkupienie ludzi. to zupełne poniżenie Jezusa staje się przez Jego posłuszeństwo ojcu najwyższą formą wyzwolenia każdego człowieka z mocy zła.

a) biczowanie – kara stosowana przez rzymian wobec niewolni-ków i narodów podbitych. rzy-mianie, w przeciwieństwie do Żydów (Pwt 25,3; 2Kor 11,24), nie ograniczali liczby uderzeń. Chłosta zależała od woli kata i odporności skazańca.

b) ciernie – mógł to być dwu-kolczak ciernisty, oliwnik wąskolistny, rokitnik zwyczajny lub inna z licznie występują-cych w okolicach Jerozolimy odmian krzewów posiadających ostre kolce.

c) aleksander i rufus musieli być znani rzymskim chrześci-janom, skoro marek podaje ich imiona (rz 16,13), aby dokład-niej przedstawić Szymona.

d) krzyż – za czasów rzym-skich skazaniec niósł na miejsce kaźni poprzeczną belkę krzyża. Część pionowa tkwiła na stałe w ziemi i była wykorzystywana wiele razy. Poprzeczna belka krzyża mierzyła ok. 200 cm długości, była gruba na 20 cm i szeroka na 30 cm; jej ciężar mógł wynosić 55 do 60 kg. Przywiązywano ją najczęściej do pleców skazańca, układając ukośnie od prawej łopatki. Znano dwa rodzaje krzyży: krzyż w kształcie t, w którym belka poprzeczna łączyła się z pionową na jej końcu, albo w kształcie †, w którym połą-czenie belek następowało nieco poniżej górnego końca belki pionowej.

e) niewielkie wzniesienie poza murami Jerozolimy, kształtem przypominające czaszkę.

f) mirra – jest to gorzka w smaku żywica, która zmiesza-na z winem stawała się czymś w rodzaju lekkiego narkotyku, łagodzącego ból.

g) godzina trzecia – odpowiada w naszym systemie mierzenia czasu godzinie dziewiątej.

bowiem, że wyżsi kapłani wydali Go z zawiści. 11Wyżsi kapłani podburzyli jednak tłum, aby domagał się raczej Barabasza. 12Piłat ponownie powiedział do nich: „Co chcecie, abym uczynił z tym, którego nazywacie królem Żydów?”. 13a oni znowu krzyczeli: „Ukrzyżuj Go!”. 14Piłat odparł: „Cóż więc złego uczynił?”. lecz oni tym głośniej krzyczeli: „Ukrzyżuj Go!”. 15Wtedy Piłat, chcąc zadowolić tłum, uwolnił Barabasza, a Jezusas kazał ubiczowaća i wydał na ukrzyżowanie.

Wyszydzenie Jezusa przez żołnierzy16Żołnierze wyprowadzili Go więc na wewnętrzny dziedziniec, czyli pretorium, i zwołali cały oddział. 17okryli Go purpurowym płaszczem, upletli cierniowąb koronę i włożyli mu ją na głowę. 18Zaczęli Go też pozdrawiać: „Witaj, królu Żydów!”. 19Bili Go przy tym trzciną po głowie, pluli na niego i przyklękając, oddawali mu pokłon. 20Gdy Go wyszydzili, zdjęli z niego czerwony płaszcz i założyli mu Jego własne ubranie. Potem wyprowadzili Jezusas, aby Go ukrzyżować.

Ukrzyżowanie Jezusa21Przymusili również przechodzącego tamtędy Szymona z Cyre-ny, ojca aleksandra i rufusac, który wracał z pola, aby niósł Jego krzyżd. 22Gdy przyprowadzili Go na Golgotęe, to znaczy miejsce Czaszki, 23dawali mu tam wino zaprawione mirrąf, ale on nie przyjął. 24Ukrzyżowali Go i rozdzielili między siebie Jego ubranie, rzucając losy, co który miał zabrać. 25Kiedy Go ukrzyżowano, była godzina trzeciag. 26a napis z podaniem Jego winy brzmiał: król Żydów. 27razem z nim ukrzyżowano dwóch przestępców, jednego po prawej, a drugiego po lewej Jego stronie. 28tak wypełniło się słowo Pisma, które mówi: Został zaliczony do przestępców. 29Przechodzący obok bluźnili przeciwko niemu, potrząsali głowami i mówili: „ej, ty, który burzysz świątynięs i w trzy dni ją odbudowujesz, 30uratuj samego siebie i zejdź z krzyża!”. 31Podobnie wyżsi kapłani i nauczyciele Pisma jedni przez drugich drwili z niego, mówiąc: „Innych wybawiał, a siebie wybawić nie może. 32Chrystuss, król Izraelas! niech teraz zejdzie z krzyża, abyśmy zobaczyli i uwierzyli”. Wyśmiewali Go także ci, którzy byli z nim ukrzyżowani.


2396marek 15,33 – 16,2

 Śmierć Jezusa. W chwili śmierci Jezus wypowiada słowa Psalmu 22, cytowanego tutaj w wersji ara-mejskiej. Jest on modlitwą człowieka udręczonego, który jednak wie, że Bóg w stosownej chwili przyjdzie mu z pomocą. Jezus tymi słowami nie wyraża więc rozpaczy lub zwątpienia. Przeżywając ogrom bólu i osamotnienia, nie przestaje bezgranicznie ufać swojemu ojcu. Zawarte w tym psalmie wezwanie Eloi (lub Eli – jak w mt 27,46) można było zrozumieć jako przywoływanie eliasza, który – według ówczesnych wierzeń – przybywał na pomoc Bożym wybrańcom. W momencie śmierci Jezusa setnik wyznaje wiarę w niego jako Syna Bożego. W wyznaniu tym Ewangelia według św. Marka osiąga swój punkt kulminacyjny: dla chrześcijan śmierć Jezusa to objawienie w pełni Jego bóstwa.

 Zmartwychwstanie Jezusa. Pośpiech, z jakim dokonywano pogrzebu, nie pozwolił na namaszczenie ciała Jezusa, dlatego kobiety chcą dopełnić tego obowiązku natychmiast po skończeniu szabatu. Wtedy to odnajdują pusty grób i słyszą pierwsze orędzie o Zmartwychwstaniu Ukrzyżowanego. Z wieścią o Zmar-twychwstaniu wiązało się także polecenie, aby uczniowie udali się do Galilei. W świetle Ewangelii według

a) godzina szósta… do godziny dziewiątej – godzina szósta jest naszą dwunastą, dziewią-ta – piętnastą. Śmierć Jezusa nastąpiła mniej więcej wtedy, gdy w świątyni składano ofiarę wieczorną.

b) ocet – kwaśne wino podane Jezusowi w geście współczucia dla złagodzenia Jego cierpienia. Według Łukasza był to przejaw złośliwości (Łk 23,36).

c) Przyczyną śmierci Jezu-sa było najprawdopodobniej zatrzymanie oddechu i cyrkula-cji krwi w wyniku tężca i szoku urazowego.

d) Zamożni Żydzi często wyku-wali groby w skale lub adapto-wali do tych celów naturalne groty. Grób składał się z dwóch części: przedsionka, w którym składano sprzęt pogrzebowy i kaganki oliwne oraz grobu właściwego, do którego wcho-dziło się z przedsionka przez niski otwór. W ścianie grobu wycięta była wnęka, w któ-rej kładziono ciało zmarłego. Grobowiec zamykano kolistym głazem.

Śmierć Jezusa33Kiedy nadeszła godzina szósta, ciemność ogarnęła całą ziemię aż do godziny dziewiąteja. 34o godzinie dziewiątej Jezuss zawołał donośnym głosem: „eloi, eloi, lema sabachthani”, to znaczy: Boże mój, Boże mój, czemuś mnie opuścił? 35niektórzy ze sto-jących obok, słysząc to, mówili: „Patrzcie, woła eliasza”. 36Ktoś pobiegł, nasączył gąbkę octemb, zatknął ją na trzcinę i usiłował Go napoić. mówił: „Poczekajcie, zobaczmy, czy przyjdzie eliasz, aby Go zdjąć”. 37lecz Jezus zawołał donośnie i oddał duchac. 38Wtedy zasłona świątynis rozdarła się na dwoje, od góry do dołu. 39a setnik, który stał naprzeciw niego, widząc, że w ten sposób oddał ducha, powiedział: „naprawdę ten Człowiek był Synem Bożyms”. 40Stały tam też kobiety, które z daleka przypatrywały się temu. Wśród nich była maria magdalena, maria, matka Jakuba mniejszego i Jozesa, i Salome. 41Właśnie one towarzyszyły mu i usługiwały, kiedy był w Galileis. Były jeszcze inne, które razem z nim przyszły do Jerozolimys.

Pogrzeb Jezusa42Kiedy już nastał wieczór, ze względu na przygotowanie, to znaczy w przeddzień szabatus, 43przyszedł Józef z aryma-tei, szanowany członek Wysokiej radys, który też oczekiwał królestwa Bożego, odważnie udał się do Piłata i poprosił o ciało Jezusas. 44Piłat zdziwił się, że już skonał. Kazał przywołać setnika i pytał go, czy dawno umarł. 45Upewniony przez setnika, poda-rował zwłoki Józefowi. 46on kupił płótno, zdjął Jezusa, owinął w płótno i złożył w grobie, który wykuty był w skaled. na wejście do grobu zatoczył kamień. 47a maria magdalena i maria, matka Jozesa, przyglądały się, gdzie Go złożono.

Zmartwychwstanie Jezusa

161Gdy minął szabats, maria magdalena, maria, matka Jakuba, i Salome kupiły wonności, aby pójść Go namaścićs.

2Wczesnym rankiem w pierwszy dzień po szabacie przyszły do


2397

mk

marek 16,3-18

św. Marka to właśnie tam Jezus głównie nauczał i dokonywał cudownych znaków. Dlatego tam uczniowie mają Go spotkać i stamtąd też mają zacząć swoją działalność.

 Ukazanie się zmartwychwstałego Jezusa Jedenastu. Całe stworzenie uczestniczy w grzechu adama, dlatego też całe potrzebuje odkupienia i usłyszenia ewangelii Jezusa Chrystusa (rz 8,19-22). aby osiągnąć zbawienie, należy wiarą odpowiedzieć na głoszone przez apostołów orędzie i przyjąć chrzest. Przyjęcie chrztu oznacza włączenie do wspólnoty Kościoła, który stwarza warunki do tego, aby wiara wierzących umacniała się i była źródłem postępowania. Ci, którzy odrzucają ewangelię, sami zamykają się na Chry-stusa i dokonane przez niego odkupienie.

a) Nazaret – zob. mk 1,9+.

b) Pierwotny tekst Ewangelii według św. Marka kończył się na mk 16,8a zdaniem o tym, że kobiety się przelękły. W późniejszych rękopisach znajdujemy przynajmniej trzy różne zakończenia tego dzieła, z których dwa zamieszczone są w greckim tekście krytycznym. Krótkie zakończenie brzmi następująco: Później jednak krótko opowiedziały wszystko, co im zostało oznajmione, tym, którzy byli z Piotrem. Potem sam Jezus od Wschodu aż po Zachód rozpowszechnił przez nich świętą i nieprzemijalną naukę o wiecznym zbawieniu. Amen.

c) tego zakończenia brak w najstarszych i najważniej-szych kodeksach i przekładach. Jego styl nieco różni się od stylu całej ewangelii (być może pochodzi od ucznia marka ewangelisty). W V w. Kościół uznał je za natchnione i kano-niczne. W wielkim skrócie przedstawione są tutaj wyda-rzenia opisane w pozostałych ewangeliach oraz w Dziejach Apostolskich, a także zamiesz-czone są niewielkie dodatki, o których nie wspominają inne teksty, zwłaszcza ostatnie pole-cenia Jezusa (mk 16,15-18).

grobu, kiedy wschodziło słońce. 3mówiły między sobą: „Kto odsunie nam kamień od wejścia do grobu?”. 4lecz kiedy spojrza-ły, zobaczyły, że kamień był odsunięty, choć był bardzo wielki. 5Weszły do grobu i ujrzały młodzieńca, siedzącego po prawej stronie, ubranego w białą szatę. Bardzo się przestraszyły. 6lecz on powiedział do nich: „nie bójcie się! Szukacie Jezusas z nazaretua, ukrzyżowanego. Zmartwychwstał. nie ma Go tu. oto miejsce, gdzie Go położyli. 7teraz idźcie i powiedzcie Jego uczniom i Piotrowi, że wyprzedza was do Galileis. tam Go zobaczycie, jak wam powiedział”. 8one wyszły i uciekły od grobu. ogarnął je bowiem lęk i zdumienie. nikomu też nic nie powiedziały, bo były przestraszoneb.

Zakończenie Ewangeliic

Ukazanie się Jezusa Marii Magdalenie 9Po swoim Zmartwychwstaniu, wczesnym rankiem w pierwszy dzień po szabacies, Jezuss ukazał się najpierw marii magdalenie, z której kiedyś wyrzucił siedem demonóws. 10ona poszła i oznaj-miła to Jego uczniom, pogrążonym w smutku i płaczu. 11lecz oni, słysząc, że żyje i że ona Go widziała, nie chcieli uwierzyć.

Ukazanie się Jezusa dwóm uczniom 12Potem ukazał się w innej postaci dwóm z nich, kiedy szli na wieś. 13oni również powrócili i oznajmili to pozostałym. lecz im też nie uwierzyli.

Ukazanie się zmartwychwstałego Jezusa Jedenastu14Wreszcie ukazał się Jedenastu, gdy byli za stołem, i wyrzucał im brak wiary i zatwardziałość sercas, bo nie wierzyli tym, którzy widzieli Go zmartwychwstałego. 15I powiedział do nich: „Idźcie na cały świat i głoście ewangelięs wszelkiemu stworzeniu! 16Kto uwierzy i przyjmie chrzests, będzie zbawiony; a kto nie uwierzy, ten się potępi. 17tym, którzy uwierzą, takie znaki będą towarzyszyć: W moje imięs będą wyrzucać demonys, będą mówić nowymi językami, 18węże będą brać do rąk, i choćby wypili coś


2398marek 16,19-20

 Wstąpienie Jezusa do nieba. W jednym zwięzłym zdaniu jest tu mowa o Wniebowstąpieniu i uwiel-bieniu Jezusa. Wyrażenie zasiadł po prawej stronie Boga ma sens symboliczny i oznacza, że Syn Boży na nowo objawia swój boski majestat i władzę, które miał przed swoim zstąpieniem na ziemię.

zatrutego, nie zaszkodzi im. Będą na chorych kłaść ręce, a ci zostaną uzdrowieni”.

Wstąpienie Jezusa do nieba19a gdy Pans Jezuss to do nich powiedział, został wzięty do nieba i zasiadł po prawej stronie Boga. 20oni zaś rozeszli się i głosili ewangelięs wszędzie, a Pan współdziałał z nimi i potwierdzał naukę znakami, które jej towarzyszyły.


2903 adam – amen

ADAM (hebr. adam – ‘człowiek’) – imię własne postaci ukazanej w pierwszych roz-działach Księgi Rodzaju (rdz 1 – 5). Czę-ściej termin ten występuje w Piśmie Świę-tym w znaczeniu ogólnym jako ‘człowiek’, ‘ludzkość’ i ‘rodzaj ludzki’ (np. rdz 1,26n; 2,7). Jest też pokrewny z hebr. rzeczow-nikiem rodzaju żeńskiego adama oznacza-jącym ‘ziemię uprawną’ (rdz 2,7). auto-rzy nt, nawiązując do obrazów zawartych w St, mówią o pierwszym adamie – ziem-skim, który okazał się nieposłuszny nakazo-wi Boga. Jego grzech symbolizuje nieposłu-szeństwo wszystkich ludzi wobec Stwórcy (np. rz 3,23; 5,12). Skutkiem odwróce-nia się człowieka od Boga jest śmierć, któ-rej doświadcza cały rodzaj ludzki (np. mdr 1,13-16). Pierwszemu adamowi przeciwsta-wiony został ostatni adam – z nieba, czyli Jezus Chrystus, którego posłuszeństwo Bogu dało początek nowemu życiu ludzkości (np. rz 5,12-21; 1Kor 15,22).

ALLELUJA (hebr. hallelu jah – ‘wysławiaj-cie Boga’) – żydowska aklamacja liturgiczna wyrażająca radość. W St pojawia się tylko w Księdze Psalmów (Ps 104 – 150). tłuma-cze Septuaginty (lXX), Wulgaty i innych sta-rożytnych oraz nowożytnych przekładów Biblii transliterują to hebrajskie wezwanie, nie tłumacząc go. Posługiwano się nim nie tylko w liturgii. Żydzi z diaspory stosowali je jako okrzyk wyrażający radość i dzięk-czynienie Bogu za Jego dzieła. Stało się ono także nieodłącznym elementem liturgii chrześcijańskiej jako aklamacja wyrażająca uwielbienie Boga.

AMALEKICI – lud koczowniczy, wywodzą-cy się od amaleka, wnuka ezawa, potomka

abrahama (rdz 36,12-16). Według rdz 14,7, amalekici byli już obecni w historii wtedy, gdy żył abraham. Balaam, wypowiadają-cy wyrocznię, zapisaną w lb 24,20, widzi w nich pradawny lud, który będzie skaza-ny na zagładę. W czasie wędrówki z egiptu do Ziemi obiecanej Izraelici zostali zaatako-wani na Półwyspie Synajskim przez prze-bywających tam amalekitów (Wj 17,8-16). Po zamieszkaniu Izraelitów w Kanaanie amalekiccy koczownicy często napadali na izraelskie wioski (1Sm 30,1-20). ostatnie wzmianki biblijne o amalekitach odnoszą się do czasów króla Dawida. Do ich osta-tecznej zagłady doprowadziły prawdopo-dobnie liczne wojny, zwłaszcza z Izraelita-mi (Pwt 25,17-19).

AMEN (hebr. amen – ‘być mocnym’, czę-ściej tłumaczone jako ‘zaprawdę’, ‘tak jest’) – w St słowo to funkcjonowało jako wypowiadana indywidualnie lub wspólnoto-wo aklamacja, będąca uroczystym potwier-dzeniem przymierza, przysięgi, polecenia (np. lb 5,22; Pwt 27,15nn; ne 5,13). Słowo amen wyraża ideę bycia stałym, godnym zaufania, wiarygodnym, bezpiecznym. Czę-sto stanowiło konkluzję psalmów i innych modlitw. Starożytne i nowożytne przekłady Biblii stosują je w jego oryginalnym brzmie-niu. Jezus posługiwał się nim dla potwier-dzenia wagi swoich słów. (W ramach tego przekładu amen jest tłumaczone jako ‘zapewniam was’, zob. np. mt 5,18; mk 3,28; Łk 4,24. Podwójne amen – występują-ce tylko w Ewangelii według św. Jana – zosta-ło przetłumaczone jako ‘uroczyście zapew-niam was’, zob. np. J 1,51). W pierwszych wspólnotach chrześcijan, opierając się na tradycji St, każdą modlitwę kończono,

SłownikSłowa oznaczone w tekście znakiem (s)


2904ammonici – anioł

wypowiadając słowo amen jako wyraz odpowiedzi Kościoła na obietnice dane mu w Chrystusie (2Kor 1,20).

AMMONICI (od hebr. ammon – ‘ludowy’, ‘mój lud’) – aramejski lud wywodzący się od lota, bratanka abrahama (rdz 19,30- -38). Zamieszkiwali tereny nad wschodnim dopływem Jordanu Jabbokiem, na wschód i na północ od morza martwego. Ich tery-torium znajdowało się na terenie dzisiejszej Jordanii. Państwo ammonitów powstało na przełomie epok brązu i żelaza (1500-1000 przed Chr.). Stolicą była rabba położo-na w miejscu, gdzie znajduje się obecna sto-lica Jordanii – amman. W Piśmie Świętym zostały opisane liczne wojny Izraelitów z ammonitami, które rozpoczęły się nie-długo po przybyciu Izraelitów do Kanaanu (np. Sdz 10,7-9). Zwycięską walkę z ammo-nitami stoczył sędzia Jefte (Sdz 11). Pokonał ich również Saul pod Jabesz w Gileadzie (1Sm 11) oraz Dawid w bitwie pod rabba (2Sm 11,14-21). Pomimo tych klęsk pań-stwo ammonitów przetrwało, a w okresie asyryjskim (VIII-VII w. przed Chr.) znacznie wzrosło jego znaczenie na Bliskim Wscho-dzie. Świadczą o tym liczne znaleziska archeologiczne z tego okresu, teksty asyryj-skie oraz pisma proroków St (np. Jr 49,1-6; ez 25,1-7; am 1,13-15; So 2,8). Państwo ammonitów prawdopodobnie zostało wcie-lone do nowobabilońskiego imperium nabu-chodonozora i już nigdy się nie odrodziło. niewiele można powiedzieć na temat religii ammonitów. Wiadomo tylko, że ich najważ-niejszym bóstwem był, czczony także przez Fenicjan, milkom. Zob. KANAAN.

AMORYCI (hebr. emori, akad. ammuru – ‘zachodni’) – jedna z grup etnicz-nych zamieszkujących Kanaan w czasach poprzedzających przybycie tam Izraelitów. W Piśmie Świętym słowo to ma kilka znaczeń. może odnosić się do mieszkańców Kanaanu

w ogólności (np. rdz 14,7.13; 48,22; Pwt 3,8; 4,48; Sdz 6,1-10; 1Krl 21,26), do miesz-kańców terenów górzystych, dla odróż-nienia od mieszkańców nizin (lb 13,29) lub może oznaczać konkretny naród, posia-dający swoje państwo, rządzone przez króla (lb 21,21-31; Pwt 2,26-35). Początek króle-stwa amorytów należy łączyć z plemiona-mi semickich nomadów, którzy w trzecim tysiącleciu przed Chr. utworzyli własne pań-stwo, obejmujące znaczną część mezopota-mii i Syrii. W tekstach klinowych i egip-skich znajdują się świadectwa o amorytach, posługujących się językiem semickim. Przed-stawieni są w nich jako lud politycznie dominujący nad mezopotamią w począt-kach II tysiąclecia przed Chr. Dla Izraeli-tów amoryci byli bałwochwalcami, któ-rych Bóg usunął z Kanaanu za popełniane niegodziwości (Joz 24,15; Sdz 6,10). Zob. KANAAN.

ANAKICI – potomkowie anaka, zamiesz-kujący tereny południowego Kanaanu, w okolicach Hebronu (lb 13,22.28). Przy-puszcza się, że byli spokrewnieni z Filisty-nami i przywędrowali do Kanaanu z okolic morza egejskiego. Izraelici uważali, że ana-kici pochodzą od gigantów mających cechy boskie i ludzkie (lb 13,33). Chociaż w Pwt 9,2 zostali przedstawieni jako niepokona-ni, nie uległ im Kaleb, który przepędził ich z Hebronu (Joz 15,14; Sdz 1,20). o anaki-tach wspominają także źródła egipskie. Zob. KANAAN.

ANIOŁ (hebr. mal’ak, gr. angelos – ‘zwia-stun’, ‘posłaniec’) – istota duchowa, podpo-rządkowana Bogu, któremu służy w różny sposób, zależny od potrzeby konkretnej sytuacji. W księgach St nie wspomina się często o aniołach jako pośrednikach między Bogiem a ludźmi. Według opisów biblijnych Bóg najczęściej zwracał się do ludzi w spo-sób bezpośredni. rozwój myśli religijnej


2905 antiochia Syryjska – apostoł

sprawił, że Izraelici coraz mocniej podkre-ślali wszechmoc Boga i tym samym sta-wał się on dla nich coraz bardziej niedo-stępny, odległy. Wówczas w świadomości religijnej Żydów ugruntowało się przeko-nanie o istnieniu aniołów – istot pośredni-czących w kontakcie Boga z człowiekiem. Biblia nie zawiera żadnych informacji na temat ich natury. tożsamość aniołów okre-śla ich misja, w której oznajmiają ludziom wolę Boga. Zadaniem aniołów jest również troska o ludzi (np. Ps 91,11). Bóg posłał swo-jego anioła, który przeprowadził Izraelitów z egiptu do Ziemi obiecanej (Wj 23,20nn). obecność aniołów pośród ludu była potwierdzeniem i symbolem realnej obec-ności samego Boga. mogli też pełnić misję niszczycielską (np. rdz 19,1nn – zniszcze-nie Sodomy; 2Krl 19,35 – zniszczenie armii asyryjskiej) lub zwiastować nieszczęście (Ps 78, 49). niekiedy nazywani są świętymi (Hi 5, 1; Ps 89, 6; Dn 4, 10) albo synami Bożymi (Ps 29, 1; 89, 7). W imię Boga anioło-wie mogą także odpuszczać ludziom grze-chy. W nt aktywność aniołów widoczna jest szczególnie na początku nowego Przy-mierza w kontekście poczęcia, narodze-nia i pierwszych lat życia Jezusa na ziemi (mt 1,20.24; 2,13.19; Łk 1 – 2). anioł towa-rzyszył Jezusowi także w czasie kuszenia na pustyni oraz przed męką w czasie modli-twy w ogrodzie oliwnym (np. mt 4,11; Łk 22,43). autorzy nt ukazują również istotną rolę aniołów w przekazie Bożego orędzia oraz w rozszerzaniu się i wzroście Kościoła (np. Dz 8,26; 10,3nn). Dopiero w czasach nt nastąpiło wyraźne rozróż-nienie aniołów na tych, którzy są wysłan-nikami Boga, oraz na demony – uosabiające zło, szkodzące człowiekowi. Zob. DEMON, OPĘTANIE.

ANTIOCHIA SYRYJSKA – miasto położo-ne nad rzeką orontes (dzisiejsze antakya w turcji); założone przez Seleukosa nikatora

w 300 r. przed Chr.; zdobyte w 64 r. przed Chr. przez rzymian, stało się stolicą rzym-skiej prowincji Syrii. Wielki ośrodek handlu i kultury greckiej, zamieszkały przez rzy-mian, Greków, Syryjczyków i Żydów. Pod względem powierzchni i bogactwa trzecie po rzymie i aleksandrii miasto Cesarstwa rzymskiego. tam powstała jedna z pierw-szych i największych wspólnot chrześcijań-skich poza Palestyną. W antiochii Syryj-skiej wyznawcy Chrystusa po raz pierwszy zostali nazwani chrześcijanami (Dz 11,26). Stała się ona bazą dla misji ewangelizacyj-nych prowadzonych przez Pawła apostoła (Dz 13,1-3) i ważnym centrum kształtowa-nia się myśli chrześcijańskiej.

ANTYCHRYST (gr. antichristos – ‘wróg Chrystusa’) – przeciwnik Boga, odstęp-ca podważający godność Jezusa jako Syna Bożego i Chrystusa. termin ten w nt występuje tylko w pismach apostoła Jana, gdzie używany jest na oznaczenie tajemni-czej postaci lub jakiejś wrogiej Chrystuso-wi siły. mówiąc o antychryście, trudno jest wskazać jakieś konkretne osoby, ale z pew-nością jest nim każdy, kto nie uznał faktu mesjańskiego posłannictwa Jezusa i sprze-ciwia się głoszeniu Jego ewangelii. Praw-da dotycząca wrogów Chrystusa obecna jest również w innych pismach nt, choć została wyrażona za pomocą innych ter-minów. ewangeliści zapowiadają nadejście fałszywych chrystusów na końcu czasów (mt 24,24); apostoł Paweł mówi o człowie-ku niegodziwym, który stawia siebie ponad Bogiem (2tes 2,3-12). W Apokalipsie św. Jana autor przedstawia antychrysta jako bestię budującą swoje królestwo (ap 13), która ostatecznie zostanie pokonana przez Chrystusa (ap 19,11-20).

APOSTOŁ (gr. apostolos – ‘wysłannik’, ‘posła-niec’) – tytuł zarezerwowany w nt dla osób powołanych przez Jezusa i obdarzonych


2906aram – arka Przymierza

specjalną misją. W ewangeliach termin ten odnoszony jest przede wszystkim do ustano-wionego przez Jezusa kolegium Dwunastu, czyli Jego najbliższych współpracowników (np. mt 10,2-4). apostołowie towarzyszyli mu podczas całej działalności publicznej i jako wiarygodni świadkowie Jego naucza-nia, męki i Zmartwychwstania stali się póź-niej głosicielami ewangelii, kontynuatora-mi Jego misji oraz fundamentem tworzącej się wspólnoty Kościoła. Do grona aposto-łów został zaliczony również Paweł z tarsu (Dz 9,11; 22,3), któremu tradycja przypi-sała tytuł apostoła narodów (rz 11,13). W I w. po Chr. mianem apostołów określano misjonarzy głoszących ewangelię poganom, ale tytuł ten odnoszono wyłącznie do osób z pierwszego pokolenia chrześcijan, pamię-tających Jezusa.

ARAM, ARAMEJCZYCY – silne państwo (lub federacja państw), które nabrało wiel-kiego znaczenia na początku I tysiąclecia przed Chr. i walczyło z Izraelem o władzę nad terytorium Palestyny. o aramie, jako terytorium nad górnym eufratem, znajdu-jemy wzmianki już na tabliczkach klino-wych z aram-Sin (z ok. 2300 r. przed Chr.) oraz z Drehem (z ok. 2000 r. przed Chr.). Hebrajski termin aram występuje w Piśmie Świętym zarówno w odniesieniu do obszaru, jak i osób. W źródłach biblij-nych i pozabiblijnych termin ten oznaczał ziemię zamieszkałą przez ludy mówiące po aramejsku (język semicki północno-za-chodni, którym posługiwano się w Syrii w I tysiącleciu przed Chr.). autorzy biblij-ni określają tym słowem nie tylko duże państwo ze stolicą w Damaszku, obejmu-jące tereny południowej Syrii, lecz rów-nież mniejsze państwa graniczące na pół-nocy z Izraelem (aram-maaka, aram-Soba). W Septuagincie (greckim przekładzie St) hebr. termin aram został oddany jako ‘Syria’, a mieszkańców tych ziem (hebr. arami)

określono mianem ‘Syryjczyków’. Według Księgi Rodzaju aram to jeden z pięciu synów Sema (rdz 10,22n). Według innej tradycji był on wnukiem nachora (brata abrahama) i synem Kemuela (rdz 22,20n). Pokrewień-stwo Izraelitów z aramejczykami podkre-śla również fakt, że Izaak poślubił rebekę, wnuczkę nachora a córkę Betuela, której bratem był aramejczyk laban (rdz 25,20). Żonami patriarchy Jakuba, syna Izaaka, były natomiast rachela i lea, córki labana (rdz 28 – 30). W czasach monarchii izrael-skiej aramejczycy z Damaszku byli jednym z największych wrogów Izraela. W VIII w. przed Chr., pomimo koalicji z Izraelem, państwo aramejskie zostało zdobyte przez asyryjczyków i włączone do ich imperium (Iz 17,1-3; Jr 49,23-27; am 1,2-5).

ARKA PRZYMIERZA, ARKA BOŻA, ARKA PANA, ARKA ŚWIADECTWA – drewnia-na skrzynia pokryta złotem. Przechowy-wano w niej otrzymane od Boga i prze-kazane przez mojżesza kamienne tablice z Dziesięcioma przykazaniami (Wj 25,16), naczynie z manną (Wj 16,33n) oraz laskę aarona. W sposób symboliczny arka wyra-żała obecność Boga pośród Jego ludu. Pod-czas wędrówki Izraelitów przez pustynię arka Przymierza znajdowała się w prze-nośnym sanktuarium (namiot Spotkania), później przechowywano ją w sanktuarium w Szilo, a następnie umieszczono w miej-scu najświętszym świątyni wybudowanej w Jerozolimie przez Salomona (1Krl 8,4-7). Przypominała Izraelowi o jego zobowiąza-niach wynikających z przymierza. W cza-sach pomojżeszowych to właśnie przed arkę ludzie przychodzili na spotkanie z Bogiem (1Sm 3; 2Sm 7,18). Po zburzeniu świąty-ni w 587/586 r. przed Chr. prawdopodob-nie zabrali ją Babilończycy. Dalsze jej losy są nieznane. Prorok Jeremiasz (Jr 3,16n) nie każe żałować zaginionej arki, ponie-waż w nowym przymierzu prawo będzie


2907 asyria – azja

wypisane w sercach. Zob. CHERUBY, MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE, NAMIOT SPO‑TKANIA, PAN ZASTĘPÓW.

ASYRIA, ASYRYJCZYCY – starożytne mia-sto-państwo assur na północnym-wscho-dzie obecnego Iraku, ze stolicą na zachod-nim brzegu tygrysu. Starożytne inskrypcje poświadczają, że ok. 1900 r. przed Chr. władcą tego niezawisłego miasta-państwa był Szalim-ahum. Pod koniec XIX w. przed Chr. assur został zawładnięty przez amory-tów znad eufratu. W połowie XIV w. przed Chr. za assurbalita I ukonstytuowało się imperium asyryjskie, zajmując w następ-nych stuleciach rozległe terytoria mitanni i Babilonii. ok. 1200 r. przed Chr. imperium asyryjskie przeżywało głęboki kryzys. Praw-dziwy jego rozkwit rozpoczął się ok. 935 r. przed Chr. od odzyskania terenów utraco-nych uprzednio na rzecz aramejczyków. Stopniowa ekspansja imperium nowoasyryj-skiego pozwoliła mu ok. 660 r. przed Chr. zająć znaczną część starożytnego Bliskie-go Wschodu. Upadek tego imperium został zapoczątkowany wojną domową pomiędzy wojskami trzech pretendentów do tronu. Sytuację tę wykorzystała koalicja medów i Babilończyków, którzy zaatakowali i znisz-czyli środkową część imperium asyryjskie-go. ostatni król asyrii, assurubalipat II (612-609 przed Chr.), panował jeszcze przez krótki czas na zachodzie dawnego impe-rium, w Charanie, dzięki wsparciu ze strony władcy egipskiego. Został jednak zdetronizo-wany przez Babilończyków, a na zgliszczach wielkiego państwa powstały imperia Babi-lonii i medii. W Biblii są jedynie wzmian-ki o kontaktach Izraela z asyrią w okresie imperium nowoasyryjskiego. autorzy 2Krl i 2Krn odnotowują, że Izrael i Juda wyko-rzystały konflikt pomiędzy asyrią i ara-mem dla poszerzenia swojego terytorium. Było to możliwe za królów Jeroboama II (2Krl 14,23-29) oraz ozjasza (2Krn 26).

ostatecznie jednak zarówno Izrael, jak i Juda zostały podporządkowane władcom impe-rium nowoasyryjskiego. Podczas gdy Juda pozostawała ich lojalnym wasalem, Izrael buntował się przeciwko władzy tiglat-Pile-sera, Salmanassara i Sargona. Skutkiem tego był podział terytorium Izraela na prowin-cje i deportacja ludności w latach 732-720 przed Chr. (2Krl 17,1 – 18,12). Zob. AMO‑RYCI, BABILON.

ASZERA – zielone drzewo, wyrażające siłę życia, albo drewniany słup stawiany np. na wzniesieniach kultowych. Prawdopodobnie w niektórych miejscach słowo „aszera” było imieniem własnym żony kananejskiego boga el lub Baala. autorzy ksiąg biblijnych wie-lokrotnie wypowiadają się przeciwko asze-rom (np. Pwt 16,21; mi 5,12n), których kult wypaczał religię Izraela, ponieważ wią-zał się z sakralną prostytucją i praktykami magicznymi. aszery stawiane były zarówno w miejscach kultu bóstw pogańskich (1Krl 16,33; 2Krl 13,6), jak i w świątyniach Boga Izraela: w Betel (2Krl 23,15) i w Jerozoli-mie (2Krl 18,4; 23,6). Zob. BAAL, STELA, WZNIESIENIE KULTOWE.

ASZTARTE – bogini matka, żona kananej-skiego boga el lub Baala, nazywana inaczej asztoret lub asztarot. Była kananejskim odpowiednikiem greckiej afrodyty, a więc boginią płodności i miłości. Widzi się w niej również odpowiednik mezopotamskiej Isz-tar. W sztuce przedstawiano ją jako kobietę z rogami na głowie. Kult asztarte cieszył się dużą popularnością wśród Izraelitów; zwią-zany był z prostytucją sakralną i z kultem sprawowanym na wzniesieniach kultowych. Jednoznaczne jego potępienie napotykamy w Sdz, 1Krl oraz u proroka Jeremiasza. Zob. BAAL, WZNIESIENIE KULTOWE.

AZJA, AZJA MNIEJSZA – w St gr. ter-min Asia oznaczał państwo Seleucydów


2908Baal – Babilon

obejmujące azję mniejszą, Syrię, Palestynę i przez pewien czas Iran i Irak (np. 1mch 11,13; 13,32). W nt termin ten odnosi się do powstałej w 133 r. przed Chr. rzymskiej prowincji, której stolicą był efez. W jej skład wchodziły myzja, lidia, Karia i Frygia. azja mniejsza, zwana też anatolią, to wyżynny półwysep położony między morzem Czar-nym a morzem Śródziemnym. Stanowi naturalny pomost łączący europę z azją. Była gospodarczym i kulturalnym centrum hellenizmu. azja mniejsza bardzo wcześnie stała się terenem działalności chrześcijań-skich misjonarzy (Dz 13 – 16). Znajdujące się w Apokalipsie św. Jana listy, adresowa-ne do siedmiu Kościołów, potwierdzają, że wspólnoty chrześcijańskie już wtedy działa-ły w najważniejszych miastach tego regio-nu (ap 1,4nn).

BAAL (hebr. baal – ‘pan’, ‘władca’, ‘mąż’) – bóstwo pogańskie pochodzenia semickiego, czczone jako władca sił natu-ry i uosobienie mocy słońca. W Palesty-nie Baal był uważany za męża bogini asz-tarte (Sdz 2,13; 10,6), a także aszery (np. Sdz 3,7). Przedstawiano go pod postacią byka i widziano w nim uosobienie męskiej siły i płodności oraz władcę burz przyno-szących deszcz i urodzaj. Baal czczony był w licznych sanktuariach, np. w Sychem jako Baal przymierza (Sdz 9,4), w Szit-tim jako Baal z Peor (lb 25,1-3). Królowa Izebel ustanowiła w Samarii, stolicy Kró-lestwa północnego, kult Baala zapożyczo-ny z tyru (1Krl 16,30-32). Jego świąty-nia znajdowała się również w Jerozolimie (2Krl 11,18). trudno rozsądzić, czy lokal-nych Baalów uważano za odrębne bóstwa, czy też za różne postaci tego samego boga. rozpowszechniony w Kanaanie kult Baala stanowił największe zagrożenie dla religii Izraelitów, w której oddawali oni cześć jedy-nemu Bogu. W St wielokrotnie został potę-piony bałwochwalczy kult Baala. W sposób

najbardziej zdeterminowany walczyli z nim prorocy: eliasz, ozeasz i Jeremiasz. Zob. ASZTARTE.

BABILON, BABILONIA (hebr. babel, akad. bab ili – ‘brama boga’) – akadyjska nazwa największego miasta mezopotamii. W Piśmie Świętym słowo to oznacza zarów-no państwo babilońskie [nazywane również Szinear (np. rdz 11,2; Iz 11,11) lub krajem Chaldejczyków (np. Iz 23,13; Jr 24,5)], jak również jego stolicę – Babilon. Państwo to leżało na terenie dzisiejszego Iraku, mię-dzy eufratem i tygrysem, i było zasiedlone przez semickich Sumerów i akadyjczyków. najstarsze ślady osiadłego życia w Babilonii sięgają szóstego tysiąclecia przed Chr. Pań-stwo babilońskie powstało na tych terenach w XIX w. przed Chr. Położenie na północ-nym krańcu obszarów zalewowych eufra-tu dawało Babilonowi możliwość kontro-lowania głównych dróg handlowych na Bliskim Wschodzie. najbardziej znanym królem z pierwszych wieków jego istnienia jest Hammurabi (1792-1750 przed Chr.), twórca słynnego kodeksu regulującego życie społeczne. okres starobabiloński to rów-nież czas prężnego rozwoju na tym terenie literatury zapisywanej pismem klinowym i nauki, zwłaszcza astronomii i astrologii. W XVI w. przed Chr. Babilonia zosta-ła zdobyta przez Chetytów i znalazła się pod panowaniem dynastii Kasztów. nowy okres jej rozkwitu rozpoczął się w połowie VIII w. przed Chr. za panowania nabonas-sara. Za twórcę państwa nowobabilońskie-go uważa się nabopolassara, króla Chaldej-czyków (625-605 przed Chr.). terytorium Babilonii obejmowało wówczas całą azję Przednią, a jej stolica stała się naukowym i politycznym centrum starożytnego świata. następca nabopolassara nabuchodonozor II (605-562 przed Chr.) zajął Judę i zburzył Jerozolimę wraz ze świątynią (587/586 r. przed Chr.), a ludność izraelską deportował


2909 Baran – Betel

do Babilonii. W 539 r. przed Chr. państwo babilońskie zostało podbite przez władcę perskiego, Cyrusa Wielkiego. Z rąk perskich tereny te przeszły pod panowanie helleń-skie, a w końcu przypadły w udziale Seleu-cydom. Zauważa się liczne podobieństwa pomiędzy tekstami St a literaturą babiloń-ską i chaldejską.

BARAN, BARANEK – zwierzę ofiarne, które, stosownie do okoliczności, składa-no w ofierze całopalnej lub przebłagalnej. Wyjątkowość ofiary składanej z baranka wynikała z odniesienia do baranka paschal-nego, którego krew uchroniła od śmierci pier-worodnych synów Izraelitów w czasie przej-ścia anioła niszczyciela w noc poprzedzającą Wyjście z niewoli egipskiej (Wj 12,23). Jednoroczny baranek bez skazy był synoni-mem niewinności i prostoduszności, dlatego uważano go za dar ofiarny szczególnie miły Bogu. W nt termin baranek nabrał szcze-gólnego znaczenia symbolicznego, ponieważ został odniesiony do osoby i misji Jezusa Chrystusa (J 1,29.36; 1P 1,19; ap 5,12; 14,1; 17,14; 21,22n). Jego doskonała ofiara, którą złożył na krzyżu z samego siebie, stała się źródłem odkupienia i zbawienia dla wszyst-kich ludzi (1Kor 5,7).

BAT – miara objętości produktów płyn-nych (ok. 22 l), stanowiąca dziesiątą część koru i dzieląca się na sześć hinów. odpo-wiada jednej efie, za pomocą której mierzo-no objętość produktów sypkich. Zob. EFA, HIN, KOR.

BEER‑SZEBA – miasto w północnej czę-ści pustyni negeb, leżące na terytorium plemienia Symenona (Joz 19,2). Uzna-wano je za punkt określający południo-wą granicę Izraela. Zanim Izraelici zasie-dlili te tereny, Beer-Szeba była ważnym miejscem kultu bóstw pogańskich. rów-nina Beer-Szeby i otaczające ją pastwiska

doskonale nadawały się do prowadzenia na tych terenach życia półkoczowniczego. tam paśli swoje trzody patriarchowie: abraham, Izaak i Jakub. abraham wiódł tam z królem Geraru abimelekiem spór o studnię (hebr. beer). Ich porozumienie zostało potwierdzo-ne przysięgą i złożeniem Bogu ofiary z sied-miu jagniąt. odtąd miejsce to zyskało nazwę BeerSzeba – dosł. ‘studnia przysięgi siedmiu’ (rdz 21,22-33). W czasach monarchii izrael-skiej (1004-586 przed Chr.) Beer-Szeba była lokalnym centrum administracyjnym.

BELZEBUB – szatan, książę demonów i władca złych duchów (mt 12,24). W cza-sach St gr. termin BaalZebub – ‘pan wznio-słości’ stanowił imię własne bóstwa filistyń-skiego, czczonego w mieście ekron. Żydzi, widząc w nim przeciwnika Boga, zmienili brzmienie jego imienia na pogardliwe okre-ślenia aramejskie BeelZebul – ‘pan much’, ‘pan odchodów’ lub BeelZebub – ‘wróg’. Z czasem zatarło się pierwotne znacznie imienia bóstwa ekronu i nazwa ta służy-ła na określenie walczącego z Bogiem wład-cy wszystkich demonów. Zob. DEMON, DIABEŁ.

BETEL (hebr. ‘dom Boży’) – starożytne miasto, dzisiejsze Bejtin, usytuowane ok. 15 km na północ od Jerozolimy. leżało na skrzyżowaniu dwóch szlaków, z których jeden prowadził z północy na południe Palestyny, drugi natomiast łączył Jerycho z morzem Śródziemnym. Z racji swojego położenia, a także licznych źródeł słodkiej wody, Betel miało duże znaczenie strate-giczne. Już w czasach patriarchów było waż-nym ośrodkiem kultu. Według rdz 28,10-19 pierwotnie miejscowość ta nosiła nazwę luz, a nazwę Betel nadał jej Jakub. Pod koniec XIII w. przed Chr. Betel zostało zdo-byte przez Izraelitów i przypadło w udziale plemieniu efraima. Ważną funkcję pełniło w okresie sędziów (1200-1000 przed Chr.),


2910Betlejem – Bliźni

kiedy było miejscem spotkań wszystkich plemion Izraela. Przez pewien czas w tym mieście przechowywano arkę Przymierza (Sdz 20,18-28). Centralizacja kultu w Jero-zolimie, jaka dokonała się na początku okre-su monarchii izraelskiej, sprawiła, że miej-scowe sanktuarium, a zarazem całe miasto, straciło na znaczeniu. Po podziale królestwa za czasów Jeroboama (922 r. przed Chr.) sanktuarium w Betel wraz z umieszczo-nym w nim złotym cielcem stało się głów-nym ośrodkiem kultu w Królestwie Północ-nym (Izraelu). miasto zostało zniszczone podczas inwazji asyryjskiej w 722/721 r. przed Chr. W dobie reform w VII w. przed Chr. król Judy Jozjasz zniszczył sanktuarium w Betel i kazał zabić miejscowych kapłanów (2Krl 23,15-20). miasto przetrwało najazd nabuchodonozora i zostało prawdopodob-nie zniszczone przez Persów. Po odbudowie rozwijało się pomyślnie w okresach: helleni-stycznym, rzymskim i bizantyjskim. Zostało opuszczone dopiero pod naporem podbojów arabskich w VI w. po Chr. Zob. DAN.

BETLEJEM – niewielkie miasto, leżące 9 km na południe od Jerozolimy. nazwę Betlejem (‘dom lahmu’), pojawiającą się już w korespondencji z amarna (XIV w. przed Chr.), odczytano jako ‘dom chle-ba’ (hebr. lechem – ‘chleb’), ale pochodzi ona najprawdopodobniej od sanktuarium bóstwa akadyjskiego lahmu (albo bogini lahamy). miasto położone jest na wysokości 770 m n.p.m. przy drodze biegnącej z pół-nocy na południe przez główne wzgórza Palestyny. od zachodu sąsiaduje z żyzny-mi stokami, a od południa z Pustynią Judz-ką. Przy podziale Kanaanu przypadło ple-mieniu Judy. Z niego pochodził król Dawid (1Sm 16,1-13). Z miastem tym wiązano nadzieje, że tutaj przyjdzie na świat przy-szły mesjasz (mi 5,1-4). ewangeliści mate-usz i Łukasz podają, że Jezus narodził się w Betlejem, co pierwszy z nich interpretuje

jako wypełnienie się proroctwa micheasza (mi 5,2; mt 2,1). tradycja chrześcijańska lokalizuje narodzenie Jezusa w grocie, nad którą cesarz Konstantyn wzniósł ok. 338 r. Bazylikę narodzenia.

BEZBOŻNOŚĆ, BEZBOŻNY – w ujęciu autorów St bezbożność to sposób postępo-wania, wyrażający się w życiu prowadzo-nym tak, jakby Boga nie było. nie jest ona jednak równoznaczna z teoretycznym, świa-topoglądowym negowaniem istnienia Boga (ateizm). Bezbożność w St ma więc wymiar ściśle etyczny i oznacza, że człowiek nie wierzy w Bożą sprawiedliwość i nie uzna-je, że za popełnione zło będzie musiał odpo-wiedzieć przed Bogiem. Bezbożność wyraża się w pysze, przemocy wobec innych oraz w braku pobożności i ufności w stosunku do Boga. Łączy się ściśle z głupotą i jest prze-ciwieństwem mądrości. W ujęciu nt bez-bożność (określana też jako nieprawość) wyraża się w negowaniu istnienia jedyne-go i prawdziwego Boga poprzez oddawanie czci bóstwom pogańskim. Konsekwencją takiej postawy jest zagubienie prawdziwego sensu i celu istnienia człowieka.

BLIŹNI – hebrajski termin rea, oddawany zazwyczaj w tłumaczeniach słowem ‘bliź-ni’, posiada w Piśmie Świętym wiele zna-czeń. może określać znajomego lub sąsia-da (np. Wj 11,2; Prz 27,10), przyjaciela (np. Hi 2,11), ukochanego (Pnp 5,16). termin ten nie obejmuje jednak bliskich krewnych, których określano mianem brat i siostra, ani wrogów. ogólnie słowo to w St określa rodaka, członka ludu zjednoczonego przy-mierzem z Bogiem. Za bliźnich uważano także prozelitów. W czasach Jezusa w róż-nych nurtach judaizmu istniały spory co do tego, kogo należy uważać za bliźniego. Jezus dał na to odpowiedź w przypowieści o miłosiernym Samarytaninie (Łk 10,29-37). Według nauczania Jezusa bliźnim jest każdy


2911 Błogosławić – Bojaźń Boża

człowiek, dlatego wszystkich należy trak-tować z miłością, współczuciem i udzie-lać im koniecznej pomocy. W okazywaniu dobra nie można ograniczać się tylko do osób, które przynależą do tej samej wspól-noty społecznej lub religijnej. Jezus ukazał także ścisłą współzależność dwóch starote-stamentowych przykazań (np. mt 22,34-40) – miłości Boga (Pwt 6,5) i bliźniego (Kpł 19,18). miłość bliźniego będzie kryterium osądu człowieka na Sądzie ostatecznym (mt 25,31-46). apostoł Paweł w praktykowaniu przykazania miłości bliźniego widzi wypeł-nienie prawa, pierwszy owoc Ducha oraz jedyny sposób realizacji wiary (np. Ga 5). Według autora 1 Listu św. Jana miłość bra-terska jest miarą bycia chrześcijaninem i sprawdzianem autentyczności miłości czło-wieka do Boga (1J 2,8-11; 3,11-24; 4,7-21).

BŁOGOSŁAWIĆ, BŁOGOSŁAWIEŃ‑STWO, BŁOGOSŁAWIONY – w St rze-czywistość błogosławieństwa wyraża więź między Bogiem i Jego ludem albo między poszczególnymi ludźmi. Podmiotem udzie-lającym błogosławieństwa może być zarów-no Bóg, jak i człowiek. Gdy Bóg udziela błogosławieństwa, oznacza to, że okazuje on człowiekowi swoją łaskę, przychylność i pozwala mu nawiązać ze sobą więź. Czło-wiek natomiast, błogosławiąc Boga, uzna-je Go za swojego Pana i wyraża pragnie-nie podporządkowania Jemu całego swojego życia. W ten sposób oddaje mu również cześć i składa dziękczynienie za Jego opie-kę. W relacjach międzyludzkich błogosła-wieństwo wyrasta z tradycji plemiennych. Wyraża ono nie tylko akceptację człowie-ka, lecz pociąga za sobą konieczność przy-jęcia przez niego praw i obowiązków rodo-wych (np. rdz 49,1-28). niektórzy autorzy biblijni stwierdzali, że błogosławieństwo Boga odnosi się tylko do relacji między nim a Jego ludem. Warunkiem otrzymania przez naród wybrany błogosławieństwa jest

posłuszeństwo Bogu. Brak posłuszeństwa skutkuje przekleństwem, którego wyra-zem są różnego rodzaju klęski i nieszczę-ścia w życiu narodu (Kpł 26,14-39; Pwt 28,15-68). Inni autorzy biblijni uważali, że błogosławieństwo wiąże się ściśle z kul-tem. W nt są liczne świadectwa potwier-dzające udzielanie ludziom błogosławień-stwa przez Jezusa (np. mk 10,16; Łk 24,50; Dz 3,26). Skutkiem błogosławieństwa udzie-lonego przez Jezusa jest doświadczenie szczęścia, które wypełnia wszystkie sfery ludzkiego życia. W pełni szczęśliwy jest człowiek, który z wiarą przyjmuje błogo-sławieństwo i uznaje, że Jezus jest Synem Bożym i Zbawcą świata (np. mt 16,17; por. mt 5,3-12).

BOJAŹŃ BOŻA, BOJAŹŃ PANA – wyra-ża się ona w głębokim szacunku, jaki czło-wiek nieustannie powinien okazywać Bogu (Koh 12,13). W istocie oznacza ona głęboką więź łączącą stworzenie ze swoim Stwórcą. W księgach St bojaźń Boża często przejawia się w postawie lęku, jaki człowiek odczuwa, doświadczając własnej małości i grzeszno-ści wobec majestatu i potęgi Boga. Wyrazem bojaźni może być też obawa przed karą za popełnione grzechy, które obrażają świętość Boga. Zasadniczo jednak tradycja żydow-ska wyraźnie odróżnia bojaźń od poczu-cia strachu i obawy, zaznaczając, że wypły-wa ona przede wszystkim z miłości oraz troski człowieka o jego relację z Bogiem. Stąd w tradycji mądrościowej St bojaźń Boża jest początkiem wiary i charakteryzuje postawę człowieka pobożnego (Syr 1,11-20), a zarazem mądrego (Prz 1,7). Człowiek bojący się Boga jest synonimem człowie-ka sprawiedliwego (Ps 1), który całe swoje życie zwraca ku Stwórcy i zawsze pra-gnie postępować zgodnie z Jego wskazania-mi. Bojący się Boga to ten, kto ma świado-mość Jego nieustannej obecności i opieki. ta świadomość daje poczucie bezpieczeństwa


2912Brat – Chetyci

we wszystkich okolicznościach życia. taka bojaźń nie jest więc nieuzasadnionym stra-chem przed karzącym bóstwem, ale jednym z darów Ducha Świętego, który prowadzi do pełnej zaufania adoracji Boga przez czło-wieka (Iz 11,2; rz 8,15; 1J 3,20n). Postawie tej towarzyszy poczucie szczęścia i posiada-nia Bożego błogosławieństwa, co skłania do dawania świadectwa o wielkości i dobro-ci Stwórcy.

BRAT – słowo ‘brat’ (siostra) w Piśmie Świętym może oznaczać brata rodzonego, współmałżonka lub narzeczonego (tb 7,12; por. Pnp 4,9), dalszego krewnego, przyjacie-la, rodaka, a nawet sojusznika. St, obok bra-terstwa opartego na więzach krwi, wyraźnie podkreśla sens tego pojęcia w odniesieniu do wspólnoty i więzi duchowej ufundowanej na współodczuwaniu (1Sm 1,26) lub na mocy tego samego przymierza (am 1,9; 1mch 12,10). W nt pojęcie to odnosi się przede wszystkim do braci w wierze (mt 18,15). Członkowie pierwszych wspólnot chrześci-jan samych siebie określali mianem braci (np. 1Kor 6,6; ef 6,21; Kol 1,1; ap 1,9) i sióstr (np. rz 16,1; 1Kor 9,5); takie brater-stwo ma swoje źródło we wspólnym dzie-cięctwie Bożym (rz 8,14-17). Jako dzie-ci jednego ojca wszyscy wierzący stają się dziedzicami Jego obietnic.

CAŁOPALENIE, CAŁOPALNA OFIARA (hebr. ola – ‘to, co się wznosi’, lub kalil – ‘doskonała’) – ofiara składana dwa razy dziennie, rano i wieczorem, w świą-tyni jerozolimskiej, a także przy okazji róż-nych specjalnych okoliczności. różniła się od innych ofiar tym, że spalano całe zwie-rzę (z wyjątkiem skóry, którą otrzymywał kapłan). Dlatego też w terminologii greckiej ofiarę tę określano jako holokaustos – ‘całko-wite spalenie’. ogień, w którym ofiara była spalana, symbolizował Bożą obecność. nie-rozcinanie zwierzęcia na kawałki oznaczało,

że ofiara była pełna i doskonała. Zwierzę ofiarne musiało być starannie wyselekcjo-nowane i nie mogło mieć na ciele żadnej skazy. obrzęd składania ofiary całopalnej rozpoczynał się od gestu położenia dłoni na głowie ofiarowanego zwierzęcia (Kpł 1,4), co wyrażało intencję uczynienia ofiary z samego siebie. Jej celem było pojednanie człowieka z Bogiem. ofiary całopalne skła-dane w czasach St były zapowiedzią jedy-nej doskonałej ofiary, którą złożył z siebie Jezus Chrystus. Dopiero ofiara Chrystusa na krzyżu w sposób całkowity pojednała ludzi z Bogiem i stała się źródłem odpuszczenia grzechów (zob. np. rz 5). Zob. OFIARA.

CHARYZMAT (gr. charisma – w znacze-niu dosł. ‘dar darmo dany’, ‘łaskawość’ lub ‘to, co napełnia radością’; w znaczeniu reli-gijnym: dar udzielony człowiekowi przez Boga, wszelki dar duchowy) – w nt wyli-cza się wiele charyzmatów (rz 12,6-8; 1Kor 12), które są udzielane ludziom po to, by posługując się nimi, służyli dobru wspólnoty wierzących (rz 12,6). Powodem udzielania wszelkich charyzmatów jest tro-ska Boga o umocnienie i rozwój Kościoła (1Kor 14,12).

CHERUBY – rodzaj istot duchowych, prze-bywających w bliskości Boga, gotowych do spełniania różnych poleceń. W Piśmie Świętym przedstawione są jako stworzenia ponadnaturalne, przybierające różne posta-ci dziwnych, niewystępujących w przyro-dzie zwierząt, mających niekiedy pewne cechy ludzkie. najczęściej ukazuje się je jako skrzydlate lwy o ludzkich twarzach. Ich postaciami ozdobiona była arka Przymierza. Zob. ARKA PRZYMIERZA.

CHETYCI – indoeuropejski lud zamieszku-jący wschodnią część środkowej anatolii. od XVII w. przed Chr. zaczęła się ekspan-sja Chetytów, którzy m.in. zdobyli aleppo


2913 Chleby poświęcone – Chrzest

i złupili Babilon. W okresie rozkwitu, w XIV w. przed Chr. podporządkowali sobie ludy zamieszkujące północną Syrię i terytoria libanu. Kres potędze Chetytów położyły tzw. ludy morza, które ok. XIII w. przed Chr. przybyły z rejonów morza egejskiego. nie ma dowodów na to, że Chetyci kiedykol-wiek zamieszkiwali Kanaan. Wymienia się ich wśród mieszkańców tego regionu być może dlatego, że asyryjczycy i Babilończycy w taki sposób nazywali żyjące tam ludy.

CHLEBY POŚWIĘCONE – dwanaście bochenków wypieczonych z ciasta bez zakwasu i układanych w każdy szabat na specjalnym stole ustawionym w pobliżu miejsca najświętszego (Kpł 24,5-9; lb 4,7). Początkowo uważano je za pokarm prze-znaczony wyłącznie dla Boga. Były znakiem przymierza oraz wyrazem wdzięczności za dar codziennego pokarmu. W każdy szabat kapłani uroczyście je spożywali, a w ich miejsce kładziono świeże. Gdy Dawid ucie-kał przed Saulem i nie miał się czym posilić, kapłan achimelek ofiarował jemu oraz jego towarzyszom do spożycia święty chleb ze świątyni (1Sm 21,1-7; mt 12,3n).

CHIWWICI – lud zamieszkujący Sychem (rdz 33,18nn), Gabaon (Joz 9,3nn), pod-nóże Hermonu (Joz 11,3) oraz góry liba-nu (Sdz 3,3). niektórzy utożsamiają ich z Chorytami, inni twierdzą, że nazwy tej używano na określenie Hurytów z rejo-nu Zajordanii.

CHOMER – miara produktów sypkich, licząca 230 litrów (ez 45,11-14). Według niektórych obliczeń chomer wynosił nawet 500 litrów.

CHRYSTUS (gr. christos – ‘namaszczony’, odpowiednik hebr. masziach – ‘mesjasz’, ‘pomazaniec’) – w St w ten sposób okre-ślano królów Izraela, którym przekazywano

władzę w obrzędzie namaszczenia oliwą (Sdz 9,8-15; 2Sm 5,3; 1Krl 1,39; Ps 89,21; Syr 43,13), a także kapłanów, których takim obrzędem wprowadzano w urząd (Wj 29,7; Kpł 4,3.5.16; Syr 45,15). Pismo Święte używa tego terminu w odniesie-niu do Dawida i jego sukcesorów, kon-tynuujących zapoczątkowaną przez niego dynastię (2Sm 7,12nn). Z czasem utrwali-ła się w Izraelu wizja króla-kapłana, który miał być idealnym władcą czasów ostatecz-nych. miał on zamknąć dynastię królów i utrwalić królestwo Boże na ziemi. Jego panowanie miało mieć charakter duchowy i powszechny. W nt tytuł pomazaniec pra-wie wyłącznie występuje w greckiej formie christos i odnosi się jedynie do osoby Jezusa z nazaretu jako Zbawiciela namaszczone-go i objawianego światu przez ojca, który Go posyła na ziemię, aby wypełnił dzieło odkupienia (mt 16,16n). W Kościele pier-wotnym powszechnie posługiwano się tym określeniem w odniesieniu do Jezusa i dlate-go zaczęło ono funkcjonować jako Jego imię własne. Zob. NAMASZCZENIE.

CHRZEST (od gr. baptizein – ‘zanurzyć’, ‘obmywać’) – znak oczyszczenia z grzechów i nowego życia. obrzęd polegający na zanu-rzeniu w wodzie, praktykowany był już w czasach St, występował również w reli-giach pogańskich. nowość w stosowaniu rytualnych obmyć wprowadził Jan Chrzci-ciel (np. mt 3,1nn), ponieważ chrzest, któ-rego udzielał na znak pokuty i nawrócenia, można było przyjąć tylko raz. We wspólno-tach chrześcijańskich od początku misjona-rze udzielali chrztu w imię Jezusa, wypeł-niając w ten sposób Jego wyraźne polecenie, aby ludzie wszystkich narodów przyjmo-wali ten znak (mt 28,19). Chrzest stanowi konieczny warunek i podstawę do rozpo-częcia życia chrześcijańskiego. Dla chrze-ścijan jest znakiem uczestnictwa w Śmierci i Zmartwychwstaniu Jezusa (rz 6,3-9). Jego


2914Chrześcijanie – Cud

skutkiem jest nowe życie w Duchu Świę-tym, uwolnienie od skutków grzechu pier-worodnego i innych grzechów, a także włą-czenie do wspólnoty Kościoła (Kol 2,12).

CHRZEŚCIJANIE – uczniowie oraz zwo-lennicy Jezusa Chrystusa. Po raz pierwszy wyznawców Chrystusa nazwano chrześci-janami w antiochii Syryjskiej (Dz 11,26). najpierw określenia tego używali poganie, sami chrześcijanie stosunkowo późno zaczę-li stosować je wobec siebie. Częściej nazy-wali siebie braćmi, świętymi, uczniami, wie-rzącymi (np. Dz 9,41; 21,16; rz 15,25; 1Kor 6,6; 9,5; 16,1; ef 6,21; Kol 1,1; 1tes 2,13; ap 1,9). Zob. CHRYSTUS.

CHWAŁA (hebr. kawod – ‘znaczenie’, ‘waga’, ‘szacunek’, ‘blask’) – w St chwa-ła oznaczała przymiot Boga, który objawiał się przede wszystkim w dziełach stworze-nia (np. Iz 6,3) i zbawienia (np. Iz 35,1-4). Ukazywała się również w sposób dostrze-galny przez człowieka jako obłok (np. Wj 14,24) lub słup ognia (np. Pwt 4,36). Cza-sami słowo to oznaczało obecność Boga (Wj 40,34n). W nt chwała Boża w sposób pełny objawiła się w osobie i dziele Jezusa Chry-stusa (np. J 1,14; 17,1.4). oddawać chwa-łę Bogu oznacza czcić Go, uwielbiać, adoro-wać i być wdzięcznym za otrzymane łaski (np. Łk 17,18; 1Kor 10,31). Dzięki Jezu-sowi Chrystusowi ludzie będą mieli udział w chwale Boga (rz 2,7; 8,17; 2tes 2,14), co nastąpi przy Jego powtórnym przyjściu na ziemię (Kol 3,4).

CIAŁO – termin wieloznaczny; zarówno jęz. hebr., jak i jęz. gr. posiadały dwa ter-miny na określenie ciała: hebr. sze’er, gr. sarks – dosł. ‘mięso’, ‘cielesność’ i hebr. basar, gr. soma – ‘ciało’. W mentalności semickiej człowiek był jednością, bez podzia-łu na ciało i duszę, stosowanego w świecie greckim. Basar oznacza całego człowieka,

ale także odnosi się do ciała zwierząt. Inne znaczenie słowa ciało pojawia się dopiero w nt, gdzie apostoł Paweł używał tego ter-minu, przeciwstawiając życie według łaski i ducha życiu według ciała, to znaczy opar-temu na podążaniu za cielesnymi popęda-mi (np. rz 8,1nn). nie oznacza to, że apo-stoł uważał ciało za złe z natury (np. 1Kor 6,19n). Życie według ciała charakteryzuje się dążeniem do zaspokajania ludzkiej pożą-dliwości (np. 1J 2,16n). Jest konsekwen-cją skażenia ludzkiej natury przez grzech (rz 5,12), ale dzięki wierze, łasce i pomo-cy Ducha Świętego, człowiek jest wezwa-ny, aby panować nad własnym ciałem, czyli skłonnościami do ulegania pożądliwo-ści. Życiu według ciała przeciwstawione jest życie duchowe, w którym nie ma miejsca na grzech (np. J 5,14; 8,11; 1J 3,6.9). W Piśmie Świętym ciało jest postrzegane jako godne szacunku, gdyż tylko jako ludzie, czyli isto-ty posiadające ciało, możemy dostąpić obja-wienia Boga (np. Ps 40,8nn; Hbr 10,5-10), żyć z nim w przymierzu tu na ziemi, a po śmierci, w wieczności zjednoczyć się z nim w pełni, posiadając ciała zmartwychwstałe, przemienione na podobieństwo ciała Jezusa po Jego Zmartwychwstaniu (np. 1Kor 15,51nn).

CUD – specjalne działanie Boga, podejmo-wane ze względu na dobro człowieka. Cud ma charakter niezwykłego zjawiska, przez które Bóg objawia siebie, swoją moc i miłość oraz daje ludziom konkretny znak. Cuda dokonywane przez Jezusa były potwierdze-niem Jego jedności z ojcem (J 11,41), uwie-rzytelniały Jego posłannictwo jako Chry-stusa, symbolizowały tryumf nad szatanem oraz budziły i umacniały wiarę. Właści-wy sens cudów i zawarte w nich objawie-nie Boże można zrozumieć i odczytać tylko w świetle wiary (mk 6,54). Cuda czynione przez Jezusa i Jego uczniów są wyraźnymi znakami potwierdzającymi nadejście króle-stwa Bożego. Zob. KRÓLESTWO BOŻE.


2915 Czary – Denar

CZARY – zob. MAGIA.

CZYSTOŚĆ, CZYSTY – biblijne pojęcie określające stan, który pozwala człowieko-wi nawiązać kontakt z Bogiem (np. rdz 35,2n; Joz 3,5; Jk 4,8). W kulturach Bliskie-go Wschodu powszechnie stosowano różne praktyki mające na celu uzyskanie rytual-nej czystości. Wśród Izraelitów również ist-niało przekonanie, że świętość Boga doma-ga się, aby człowiek, który pragnie nawiązać z nim kontakt, był wolny od wszystkiego, co mogło go uczynić nieczystym. nieczy-stość człowieka, według ówczesnej wiedzy, mogła być spowodowana np. przez kontakt ze zmarłym (np. Kpł 21,1n) lub przez kon-takt z przedmiotami albo zwierzętami, które zawierały w sobie niebezpieczne siły (np. Kpł 11). mogła też być związana z pew-nymi stanami człowieka (np. menstruacją u kobiet, polucją u mężczyzn, chorobami itp.). Za nieczyste uważano również tery-toria zajmowane przez pogan, dlatego łupy tam zdobyte były obłożone klątwą i naj-częściej je niszczono (np. Joz 6,18.21; 7,1; 8,26n). Czystość rytualna pozwalała Izraeli-tom uczestniczyć w kulcie i w życiu społecz-nym. W stosowaniu przepisów odnoszących się do czystości, Izraelici popadali często w formalizm religijny, któremu ostro sprze-ciwiali się prorocy St. Według ich naucza-nia (np. Iz 10,1-17; oz 6,6; am 5,21-25) praktyki oczyszczające nie mogą ograniczać się do odprawiania zewnętrznych rytuałów, lecz powinny prowadzić do posłuszeństwa Bożym przykazaniom, czego wyrazem jest pełnienie uczynków miłosierdzia, poboż-ność i sprawiedliwość. myśl proroków została podjęta i rozwinięta w nt. Według Jezusa, jedynie czystość moralna ma war-tość religijną (np. mk 7,1-23). Zob. KLĄ‑TWA, POŚWIĘCENIE.

DAN – miasto na północnej granicy Izra-ela. Inne jego nazwy to laisz (Sdz 18,7) lub

leszem (Joz 19,47). Wspominane w egip-skich tekstach złorzeczących, znalezionych na tabliczkach z mari z XVIII w. przed Chr., a także w zapisach faraona thotmesa III. Utożsamia się je z tell Dan, położonym w środku żyznej doliny, w pobliżu głównego źródła Jordanu. Dan było ważnym miejscem kultu. Król Jeroboam I uczynił w nim jedno z dwóch sanktuariów narodowych Króle-stwa Północnego i umieścił tam złotego ciel-ca (1Krl 12,25-30). Zob. BETEL.

DAR – zob. CHARYZMAT.

DEKAPOL (gr. deka – ‘dziesięć’ i polis – ‘mia-sto’) – federacja dziesięciu miast helleni-stycznych, powstała w 63 r. przed Chr. miasta te leżały na wschód od Samarii i Galilei. W czasach nt należały do rzym-skiej prowincji Syrii. Jezus odwiedził tery-torium Dekapolu przynajmniej dwa razy (mk 5,1; 7,31).

DEMON (gr. daimon – ‘zły duch’, ‘isto-ta duchowa’) – na początku nie traktowa-no demonów jako bytów z natury złych, choć niektóre mogły być tak postrzegane. W wierzeniach pogańskich demony uważa-no za istoty posiadające wielką moc i będą-ce dla człowieka zagrożeniem. Wykształ-cił się pogląd, że demony mogą zawładnąć człowiekiem, jego ciałem, a także mogą uzy-skać władzę nad siłami przyrody. te wie-rzenia znajdują odzwierciedlenie w nt. Jezus Chrystus wyrzucał złe duchy i uwal-niał ludzi z opętania (np. Łk 6,18). osta-teczne zwycięstwo nad szatanem i siłami zła dokonało się na krzyżu przez mękę, Śmierć i Zmartwychwstanie Jezusa. Władza uwal-niania od złych duchów udzielona została także uczniom Jezusa (np. mt 10,8; Dz 8,7). Zob. DIABEŁ.

DENAR – rzymska moneta bita z 3,85 g sre-bra, równa co do wartości greckiej drachmie.


2916Diabeł – Dokument rozwodu

Widniała na niej podobizna aktualnie panu-jącego cesarza. Wartość jednego denara rów-nała się dziennemu wynagrodzeniu robot-nika (mt 20,2). tyle też wynosił roczny podatek, który każdy Izraelita zobowiązany był płacić na rzecz cesarza.

DIABEŁ (gr. diabolos – ‘oskarżyciel’, ‘oszczer-ca’; nazywany również szatanem) – najczę-ściej nazwa ta odnosiła się do anioła, który sprzeciwił się Bogu i został od niego odsu-nięty (Łk 10,18; por. Hi 1,6nn). W nt dia-beł ukazany jest jako zaciekły przeciwnik Boga i królestwa Bożego, ojciec kłamstwa (J 8,44). Dąży on do zburzenia harmonii pomiędzy Bogiem a człowiekiem (1P 5,8). Jezus, urzeczywistniając przebaczającą miłość Boga, jest tym, który niszczy dzie-ło diabła i pozbawia go jakiejkolwiek wła-dzy (1J 3,8). Diabeł, choć został pokonany na krzyżu, ciągle zagraża ludziom. W jego sidła wpadają ci, którzy świadomie odwra-cają się od Boga lub szukają kontaktu ze złym duchem. Uwolnić od jego wpływu może tylko Bóg, który udziela takiej wła-dzy także ludziom powołanym do tej posłu-gi w Kościele. Zob. DEMON.

DIASPORA – termin pochodzenia greckie-go, określający mniejszość żydowską roz-proszoną między poganami, czyli żyjącą poza terytorium Palestyny. Pierwsze maso-we rozproszenie ludności żydowskiej nastą-piło w 722 r. przed Chr., po podboju Kró-lestwa Północnego (Izraela) przez asyrię i uprowadzeniu tamtejszej ludności. Spo-łeczność żydowska poza Palestyną nabra-ła trwałego charakteru dopiero po podbiciu Królestwa Południowego (Judy) przez Babi-lończyków w 586 r. przed Chr. i uprowa-dzeniu części tamtejszej ludności do Babilo-nii. Wielu Żydów skupionych w niewielkich wspólnotach mieszkało także w azji mniej-szej i egipcie. na potrzeby diaspory egip-skiej powstał grecki przekład Biblii – tzw.

Septuaginta (lXX). W diasporze babilońskiej powstał natomiast tzw. Talmud Babiloński, czyli interpretacja prawa religijnego i oby-czajowego. W czasach Jezusa żydowskie diaspory liczyły w sumie około 4 milionów ludzi, podczas gdy w Palestynie mieszkało wówczas około miliona Żydów. miejscem celebracji religijnych w diasporach były synagogi, które dla misjonarzy chrześcijań-skich stały się miejscami, od których zaczy-nali głosić ewangelię Chrystusa na terenach pogańskich. Zob. SYNAGOGA.

DOKUMENT ROZWODU – pismo stwier-dzające wygaśnięcie związku małżeńskie-go. tego typu dokumenty stosowano nie tylko w Izraelu, lecz także np. w mezo-potamii. Prawo wystawiania takiego aktu biblijni prawodawcy dają tylko mężowi, ale żona mogła wymóc go na mężu. nigdzie nie zostały określone sytuacje w pożyciu małżeńskim, uprawniające do wystawienia dokumentu rozwodu (najczęściej powodem była bezdzietność, cudzołóstwo, niezadowo-lenie, kłótliwość). W czasach Jezusa mędr-cy żydowscy twierdzili, że jedynie cudzo-łóstwo żony jest wystarczającym powodem do rozwodu. Późniejszy judaizm stał się w tej sprawie bardzo liberalny i mężczy-zna mógł oddalić żonę z jakiegokolwiek powodu. Dokument rozwodu traktowano jako rozwiązanie lepsze od separacji, gdyż dawał rozwodzącym się stronom prawną możliwość powtórnego wstąpienia w zwią-zek małżeński. rozwód pociągał za sobą skutki materialne, to znaczy rozwodnik musiał zwrócić swojej małżonce wiano, które wniosła w małżeństwo. nauczanie Jezusa na temat rozwodu jest bardzo rady-kalne. Według mt 19,3-8 raz zawarte mał-żeństwo jest nierozerwalne, a rozwód jest niedozwolony, ponieważ – zgodnie z pra-wem Bożym – mąż i żona stanowią jedno ciało (rdz 2,24). tylko śmierć współmałżon-ka daje partnerowi prawo do ponownego


2917 Dom – Dwanaście plemion

zawarcia małżeństwa. Według nauczania Jezusa powtórny związek osoby rozwiedzio-nej lub poślubienie rozwodnika lub rozwód-ki jest aktem cudzołóstwa (Łk 16,18).

DOM, DOM PANA – zob. ŚWIĄTYNIA.

DRACHMA – zob. DENAR.

DROGA – w Piśmie Świętym termin ten ma często znaczenie symboliczne. Zwykle ozna-cza wzorzec postępowania Boga (Iz 55,8n) i ludzi (Ps 1,6). Słowem tym posługuje się również biblijna literatura mądrościo-wa, której autorzy zachęcają do wyboru drogi, która prowadzi do życia i przestrzega-ją przed błędną drogą prowadzącą do śmier-ci (np. Pwt 30,15-20; Ps 119,1; Prz 4,19; mt 7,13n). lud Izraela, mający swoje korze-nie w koczowniczych plemionach, rozumiał swoją historię jako wędrówkę, jako nie-ustanne „bycie w drodze” zapoczątkowa-ne przez abrahama. W nt słowo to nabie-ra jeszcze bardziej specyficznego znaczenia. Jezus siebie samego nazywa drogą prowa-dzącą do ojca (J 14,6). Każdy, kto łączy się z Chrystusem, otrzymuje nowe życie (Hbr 10,20). Jednym z pierwszych określeń two-rzącej się wspólnoty chrześcijan był zwrot zwolennicy tej drogi (np. Dz 9,2).

DUCH BOŻY, DUCH PAŃSKI – Bóg przez swojego Ducha działa w świecie i w ten spo-sób jest Panem historii. W St Ducha Boże-go rozumiano nie jako osobę, ale jako moc. W nt mówi się o działaniu Ducha Bożego, który zstępuje na ludzi i uzdalnia ich do życia w prawdzie, wolności i miłości (J 16,5nn). Duch Boży w sposób szczególny zstąpił na Syna Bożego Jezusa Chrystusa. Całe Jego życie naznaczone było mocą Ducha, który działał w nim od momentu poczęcia (Łk 1,35), poprzez chrzest w Jordanie (mt 3,16), aż do wypełnienia na krzyżu ofiary odkupie-nia (Hbr 9,14). Chrystus przekazał swojego

Ducha uczniom i uzdolnił ich do kontynu-owania swojej misji w świecie (J 16,5-15).

DUSZA – hebr. termin nefesz może być tłu-maczony na różne sposoby. W St ozna-czał pierwotnie ‘gardło’, ‘oddech’, w kon-sekwencji więc ‘życie’ i ‘osobę’. termin dusza odnosił się także do tego, co duchowe w człowieku (do myśli, pragnień, uczuć), ale nie był rozumiany jako przeciwień-stwo ciała. Dla autorów biblijnych dusza jest tym, co odróżnia człowieka żyjącego od umarłego. nigdy nie oddzielali oni duszy od ciała. mówiąc o duszy, mogli mieć na myśli życie (Joz 9,24), całego człowieka (rdz 2,7), a także tożsamość konkretnego człowieka (Ps 103,1). Człowiek stał się istotą (duszą) żyjącą (1Kor 15,45), ponieważ Bóg, Pan życia, tchnął w jego nozdrza tchnienie życia (rdz 2,7). W nt zasadniczo zostało zacho-wane starotestamentowe rozumienie duszy. oznacza ona życie (mt 2,20) lub odnosi się do całej osoby (Dz 2,41). Choć w nt braku-je rozróżnienia między śmiertelnym ciałem i nieśmiertelną duszą, obecnego w filozofii greckiej, to dusza oznacza także istnienie osoby po śmierci. Zob. KREW.

DWANAŚCIE PLEMION – naród żydow-ski według Pisma Świętego wywodzi się od synów patriarchy Jakuba, którego imię Bóg zmienił później na Izrael (rdz 32,28). W rdz 29 – 35 podane zostały imiona dwu-nastu synów Jakuba: ruben, Symeon, lewi, Juda, Issachar, Zabulon, Józef, Beniamin, Dan, neftali, Gad i aser. Uważa się ich za przodków dwunastu plemion, które wzięły swoje nazwy od imion swoich protoplastów (1Krl 18,31). Przy osiedleniu się w Kana-anie każde z plemion otrzymało w dzie-dzictwo swoją część Ziemi obiecanej (Joz 13 – 20). na wzór przodków narodu wybra-nego, również nowy lud Boży ustanowiony przez Chrystusa jest reprezentowany przez dwunastu apostołów (mt 10,2-4).


2918Dzień Pana – edom

DZIEŃ PANA, DZIEŃ PAŃSKI – zwrot często stosowany w Piśmie Świętym na oznaczenie mającego nastąpić w przyszło-ści tryumfu Boga nad Jego nieprzyjaciółmi. Wówczas Bóg objawi pełnię swojego pano-wania i chwały oraz dokona ostatecznego sądu. Wybranych obdarzy życiem wiecz-nym, a tych, którzy odrzucili Jego miłość, stosownie ukarze. Początkowo w wyobra-żeniach Izraelitów Dzień Pana wiązał się z majestatycznym nadejściem Boga i obja-wieniem Jego chwały wszystkim mieszkań-com ziemi. miał to być także czas wywyż-szenia samego Izraela, wzrostu jego potęgi i znaczenia politycznego. liczne teksty pro-rockie ukazują negatywny charakter Dnia Pana jako wydarzenia objawiającego gniew Boży i powszechną katastrofę (Iz 13,4-6; Jl 2,2-9; Za 14,1-3). Dlatego do charaktery-stycznych zjawisk towarzyszących mu nale-żą: ogień (Iz 10,16; 65,5), burza (Iz 28,2; 30,30), wstrząsy nieba i ziemi (ez 38,19; ag 2,21n), potop (Jr 47,2-7), susza (ez 30,12), głód (Jl 1,10-12), zniszczenie wszystkich bożków (So 1,4), zaćmienia (Iz 5,30; am 8,9; So 1,15), a nawet katastroficzne wyda-rzenia, które położą kres istnieniu świata (Jl 3,1-4.21; Za 14,1-21). to wszystko pod-kreśla osobisty udział Boga w wydarzeniach tego czasu, a także ich powszechny charak-ter. W nt Dzień Pana to dzień Chrystusa. Dotyczy on nie tylko Żydów, ale wszystkich narodów, i zbiegnie się w czasie z powtór-nym przyjściem Jezusa na ziemię (Paru-zją). Zmartwychwstanie Jezusa, jako try-umf Boga nad śmiercią i szatanem, uprzedza w czasie jego nadejście. od momentu Zmar-twychwstania Dzień Pana jest nie tylko oczekiwanym wydarzeniem końca świa-ta, ale także rzeczywistością dokonującą się w życiu każdego, kto wierzy w Chrystusa. Przybliżanie się Dnia Pana widoczne jest w przemianie ludzi, którzy upodobniają się do Jezusa, pełnią Jego wolę, stają się synami światłości (1tes 5,2-5) i już na ziemi mają

udział w królestwie Bożym. Dniem Pana nazywana jest również niedziela, dzień poświęcony na modlitwę i odpoczynek, upa-miętniający Zmartwychwstanie Chrystusa i przypominający zapowiedź Jego powtór-nego przyjścia.

DZIESIĘCINA – ofiara składana z dziesiątej części plonów (Pwt 14,22-29), przeznaczona na cele sakralne (potrzeby świątynne, utrzy-manie lewitów, pomoc ubogim), a także stały podatek płacony władcy przez ludność (1mch 11,35). Zwyczaj płacenia dziesięci-ny praktykowany był nie tylko w Izraelu, ale na całym Bliskim Wschodzie. Pierwot-nie dziesięcina była ofiarą, a następnie stała się podatkiem świątynnym. Wynikała ona z przekonania, że płody ziemi i pierworod-ne zwierzęta należą do Boga (np. Wj 13,2). Dlatego nadano jej charakter powszechne-go obowiązku. Składający dziesięcinę spo-żywali ją w świątyni, natomiast co trzy lata w całości była przekazywana na potrze-by lewitów, cudzoziemców, wdów i sierot. Pierwowzorem dziesięciny jest dar złożony przez abrama kapłanowi melchizedekowi (rdz 14,20). Zob. LEWICI.

EDOM, EDOMICI – górzysta kraina roz-ciągająca się od morza martwego po zato-kę akaba, zamieszkana przez edomitów, potomków edoma-ezawa, syna patriarchy Jakuba. edomici przybyli z Pustyni Syro-a-rabskiej na przełomie XIV i XIII w. przed Chr. i zamieszkali po obu stronach doli-ny araba na południe od potoku Zared (lb 21,12) aż do zatoki akaba. Skupili się w kilku niezależnych grupach, z których każda miała swojego władcę. W tekstach biblijnych edom jest utożsamiany z ziemią Seir (rdz 32,4; Sdz 5,4). edomickie porty nad morzem Czerwonym w elat i esjon-Ge-ber oraz bogate złoża rudy przyczyniły się do dużego znaczenia edomitów w ówcze-snym handlu. Dawid podporządkował sobie


2919 efa – Faryzeusz

edomitów (2Sm 8,13-15), ale w połowie IX w. przed Chr. odzyskali oni niezależność. mimo krótkich okresów ponownego podporządko-wania edomu Izraelowi, zachował on suwe-renność. W 552 r. przed Chr. ostatni król babiloński nabonid najechał i zdobył edom, który już nigdy się nie odrodził.

EFA – miara objętości produktów syp-kich, wynosząca ok. 23 litrów, równowar-tość 3 sei.

EWANGELIA (gr. euangelion – ‘dobra nowi-na’) – słowo to było używane w języku potocznym i oznaczało pomyślną wieść, najczęściej dotyczącą odniesionych zwy-cięstw. takie znaczenie można znaleźć rów-nież w St (2Sm 4,10). Pierwszy raz w kon-tekście religijnym słowo ewangelia zostało użyte dopiero w czasie przesiedlenia babi-lońskiego, kiedy stało się zapowiedzią mają-cego nadejść zbawienia (na 2,1). Szczegól-nego, ściśle religijnego znaczenia nabiera w nt. Jezus, odwołując się do proroctwa Izajasza (Iz 40,9; 52,7), siebie samego nazy-wa zwiastunem ewangelii, czyli radosnej nowiny o zbawieniu (mk 1,15). Później termin ten stał się określeniem całej Jego nauki, Jego osoby (mk 14,9), Jego historii (mk 13,10), a podjęte przez uczniów dzie-ło przekazywania tej nauki nazywane jest głoszeniem ewangelii (Dz 5,42). miano ewangelii noszą także spisane opowiadania o Jezusie, włączone do kanonu Pisma Świę-tego, a także specyficzny gatunek literacki, którym posłużyli się autorzy tych pism. Zob. EWANGELIE.

EWANGELIE (gr. euangelia – ‘dobre nowi-ny’) – księgi nt, w których opisano historię życia Jezusa oraz treść głoszonej przez niego nauki. Księgi te, ze względu na szczególny sposób, w jaki zostały zredagowane, stano-wią odrębny gatunek literacki. Proces two-rzenia się ewangelii można podzielić na trzy

etapy: nauczanie Jezusa; etap tradycji ustnej po Zmartwychwstaniu Jezusa, kiedy ucznio-wie opowiadali o nim i przekazywali Jego naukę; oraz etap spisania przez ewangeli-stów wszystkich tradycji i przekazów ust-nych. ewangelie nie są tylko historyczną relacją z życia Chrystusa, lecz dają odpo-wiedź na konkretne pytania wierzących, do których były adresowane (m.in. stąd różnice pomiędzy poszczególnymi tekstami). Powo-dem, dla którego powstały ewangelie, była troska o to, aby Jezus wraz ze swoją nauką mógł dotrzeć do wszystkich oczekujących dobrej nowiny o zbawieniu. oprócz czte-rech ewangelii, które znajdują się w kano-nie Pisma Świętego, jest jeszcze szereg pism apokryficznych, mających w tytule słowo ewangelia. Zob. EWANGELIA.

FARYZEUSZ, FARYZEUSZE – żydowskie stronnictwo religijne skupiające osoby skru-pulatnie przestrzegające Prawa mojżeszo-wego. Z tej racji nazywani byli oddzielonymi. Grupa ta istniała głównie w Palestynie od II w. przed Chr. do I w. po Chr. Ze względu na prawowierne życie i bardzo dobrą znajo-mość tekstów biblijnych faryzeusze cieszyli się wielkim autorytetem i wywierali duży wpływ na życie polityczne i relacje społecz-ne w Izraelu. W nt prawie zawsze przed-stawiani są jako przeciwnicy Jezusa, ale ich sprzeciw dotyczy nie tyle osoby Jezusa, ile kwestii doktrynalnych i kultycznych, wią-żących się z odmiennym postrzeganiem roli Prawa w życiu człowieka. Jezus bar-dzo poważnie traktuje wiedzę i pobożność faryzeuszów, a spory między nim a nimi dotyczą rozumienia Prawa i sposobu jego wypełnienia. W każdej ewangelii przedsta-wiony został nieco inny obraz faryzeuszów. Z tego stronnictwa wywodziło się kilka zna-czących postaci nt, np. nikodem (J 3,1) i Paweł apostoł (Dz 9,1-19). niesłuszne jest popularne utożsamianie wszystkich faryze-uszów z postawą nazywaną faryzeizmem,


2920Fenicja – Funt

czyli obłudą, hipokryzją religijną i zwraca-niem uwagi tylko na to, co zewnętrzne. Zob. SADUCEUSZE.

FENICJA, FENICJANIE – pas wybrzeża morza Śródziemnego o długości ok. 260 km, ciągnący się od pasma wzgórz Karmelu na południu aż do rzeki eleuter na półno-cy. teren ten pokrywa się w przybliżeniu z obszarem dzisiejszego libanu. Powstały tam liczne miasta-państwa rządzone przez królów. najważniejsze z nich to: tyr (mia-sto-wyspa i jego lądowy odpowiednik Uszu), Sydon, Sarepta, Bejrut, arwad i Byblos. W panteonie bóstw czczonych w miastach- -państwach obszaru Fenicji szczególne miej-sce zajmowały bóstwa natury i płodności. najważniejsi bogowie to Baal i jego żona asztarte, el i jego żona Baalat, poza tym eszmun, adonis, melkart, tanit. obszar Fenicji nigdy nie był objęty jedną spójną strukturą polityczną, lecz stanowił luźną federację miast-państw. mieszkańcy tych ziem ani ich sąsiedzi nie używali nazw Fenicja czy Fenicjanie. określenie to spotyka-my po raz pierwszy u Homera (IX/VIII w. przed Chr.), gdy mówi o mieszkańcach Sydonu. Gorący i obfity w deszcze klimat sprawiał, że tereny te porastała bujna roślin-ność. Słynne stały się cedry libanu, które były towarem eksportowym. W starożyt-ności Fenicjanie cieszyli się sławą wyśmie-nitych żeglarzy. Zakładali liczne kolonie w zachodniej części wybrzeża morza Śród-ziemnego (np. w Kartaginie). Przyczyniło się to do przyjęcia na tych terenach line-arnego alfabetu fenickiego i jego stopnio-wej ekspansji. Izrael utrzymywał bliskie kontakty z fenickimi miastami-państwami, szczególnie na początku okresu monarchii, za panowania Dawida (2Sm 5,11) i Salo-mona (1Krl 5,15-32). Pod dużym wpływem Fenicji pozostawało zwłaszcza Królestwo Północne (Izrael). Poślubienie przez acha-ba Izebel, córki króla sydońskiego (1Krl

16,31), spowodowało rozprzestrzenienie się w Izraelu kultu Baala. W okresie asy-ryjskim i nowobabilońskim władcy fenic-kich miast-państw stawiali opór najeźdź-com, co często prowadziło do całkowitego zniszczenia miast. mimo tolerancyjnej poli-tyki Persów władcy tyru, Sydonu i arwa-du zawiązali przeciw nim zbrojną koalicję, której skutkiem było zniszczenie Sydonu przez Persów w 351 r. przed Chr. Po pod-bojach aleksandra Wielkiego fenickie mia-sta-państwa zostały zhellenizowane i stały się ośrodkami przenikania kultury helleni-stycznej do Syrii i Palestyny. W 68 r. przed Chr. Fenicja została włączona do Cesarstwa rzymskiego, a jej miasta-państwa stały się centrami administracyjnymi władzy rzym-skiej. Fenicja była jednym z pierwszych terenów, na których zostało podjęte dzie-ło chrześcijańskiej ewangelizacji (Dz 11,19; 15,3; 21,2-7).

FILISTEA, FILISTYNI – terytorium poło-żone nad brzegiem morza Śródziemnego, rozciągające się od nilu do gór Karmel, zamieszkałe przez Filistynów należących do tzw. ludów morza, którzy w XII w. przed Chr. przybyli do Palestyny z rejo-nów morza egejskiego, prawdopodobnie z Krety. Faraon ramzes III zdołał odeprzeć ich atak i po zwycięskich bitwach osiedlił ich na południowym wybrzeżu Kanaanu. największe miasta Filistei, skupione w kon-federacji zwanej pentapolem filistyńskim, czyli: aszdod, ekron, aszkelon, Gat, Gaza, były ważnymi ośrodkami międzynarodowe-go handlu. Wojowniczy charakter Filisty-nów sprawił, że stali się jednym z głównych wrogów Izraela. Ich ekspansję w głąb Kana-anu powstrzymał w X w. przed Chr. król Dawid, zadając im klęskę, która na zawsze złamała ich potęgę.

FUNT – rzymska jednostka wagi, która wynosiła ok. 327,5 g.


2921 Galilea – Gniew Boży

GALILEA – północna część Palestyny, obej-mująca około dwustu osad. Galilea wielo-krotnie znajdowała się pod panowaniem różnych władców i tym samym podlegała wpływom różnych kultur. Po najazdach asyryjskich i chaldejskich nastąpiło w niej znaczące przemieszanie rdzennej ludno-ści z napływowymi poganami (1mch 5,15), czego efektem był specyficzny akcent, z jakim mówili ludzie zamieszkujący te tere-ny (mt 26,73). Galilea była miejscem, gdzie Jezus się wychował i rozpoczął publiczną działalność (mt 2,22n), i skąd w większości wywodzili się Jego uczniowie. Była ważnym ośrodkiem myśli judaistycznej.

GESZURYCI – mieszkańcy małego kró-lestwa położonego w południowej części Golanu, na wschód od Jeziora Galilejskiego (Joz 12,5; 13,1n). W okresie podboju Kana-anu Izraelici nie byli dość silni, aby podbić Geszur (Joz 13,11.13), dlatego aż do czasów Dawida, który poślubił maakę, córkę króla Geszurytów (2Sm 3,3), pozostawał on nie-zależnym królestwem aramejskim. niekiedy termin Geszur jest w Piśmie Świętym uży-wany na określenie zdobytych przez Dawida ziem położonych na południu Palestyny (1Sm 27,8n).

GŁOS BOGA – wyrażenie wskazujące na realne objawianie się Boga człowiekowi. Głos Boga przybiera różne formy i często wyraża się np. przez zjawiska przyrodni-cze (Wj 19,19; Ps 18,4). najbardziej wyraź-nie przejawia się w słowach, które Bóg kie-ruje do swojego ludu poprzez wybranych przez siebie ludzi, np. charyzmatycznych przywódców, proroków. W sposób szcze-gólny głos Boga objawiającego się człowie-kowi zawarty jest w Bożych przykazaniach. najważniejszym zadaniem wszystkich członków ludu Bożego jest słuchanie Boga. Potwierdza to uroczysta formuła: Słuchaj Izraelu (Pwt 6,4). W świetle świadectw

zawartych w nt Bóg przemówił podczas chrztu Jezusa w Jordanie (np. mk 1,11), aby potwierdzić, że Jezus jest Jego umiłowa-nym Synem, którego wszyscy powinni słu-chać. nauczanie Jezusa Chrystusa jest więc rzeczywistym głosem samego Boga. Jezus głosi prawdę, dzięki której każdy człowiek otrzymuje pełnię życia (np. J 1,17; 8,32; 14,6; 17,19).

GNIEW BOŻY – zwrot wskazujący na to, że Bóg, będąc doskonale sprawiedliwy i świę-ty, odrzuca wszystko, co sprzeciwia się świę-tości. autorzy biblijni, opowiadając różne wydarzenia, używają zwrotu gniew Boga, aby uzmysłowić ludziom, jak wielkim złem jest grzech i nieposłuszeństwo wobec Boże-go prawa. Zwrot ten ukazuje więc nie tyle dosłowną reakcję Boga na ludzkie działa-nie, ile ma być bodźcem do opamiętania się człowieka. W tym kontekście gniewu Boga nie można porównywać do ludzkiej reak-cji gniewu, w której człowiek pod wpły-wem doznanego zła lub krzywdy przeży-wa wzburzenie, a nawet pojawia się w nim chęć odwetu lub zemsty. Już w St, w rów-nym stopniu co gniew Boga, podkreślone jest Jego miłosierdzie (np. Ps 103,8nn). Idea ta jest także wyraźnie obecna w nt. Jezus, spotykając się z zatwardziałością ludzi, oka-zywał wzburzenie i gniew, które miały pro-wadzić do opamiętania się grzeszników (np. mk 3,5; J 2,13-17). Istotą misji Jezu-sa było jednak bezgraniczne miłosierdzie, w którym wyraziła się miłość Boga do całego stworzenia (np. J 3,16; 12,47). Gniew Boży, szczególnie w nauczaniu Pawła apostoła, odnosi się do końca czasów, kiedy Bóg spra-wiedliwie osądzi każdego człowieka. apostoł przestrzega, że nieposłuszeństwo Bogu ścią-ga na człowieka Jego gniew (np. rz 1,18). nadzieja ludzka polega na tym, że mocniej-sza od Bożego gniewu jest Jego miłość, gdyż on sam jest miłością (1J 4,8). rola Jezusa polega na wzięciu gniewu Bożego na siebie


2922Grzech – Imię

(np. Kol 1,20; 2,14), dlatego obawiać się gniewu Boga mogą jedynie ci, którzy nie chcą uwierzyć w Chrystusa i odrzucają Jego miłość. Zob. KARA BOŻA.

GRZECH – postawa człowieka przeciw-na woli, jaką Bóg ma wobec swojego stwo-rzenia, którą przekazał człowiekowi w pra-wie naturalnym i objawił w ustanowionych przez siebie przykazaniach. autorzy ksiąg biblijnych stosują wiele pojęć, za pomo-cą których opisują rzeczywistość grzechu. Grzech jest rozumiany przede wszystkim jako akt buntu przeciwko Bogu, wyrażający się w świadomym i dobrowolnym zanego-waniu Jego panowania (rdz 3,1-7). Zawsze towarzyszy mu próba postawienia kogoś lub czegoś na miejscu Boga. Dlatego każdy prze-jaw grzechu w swojej istocie jest aktem bał-wochwalstwa (rz 1,18 – 3,20). Konsekwen-cją buntu przeciwko Bogu jest pogwałcenie Jego praw, co księgi Pisma Świętego odda-ją obrazowym wyrażeniem: chybienie celu. Inny sposób opisywania rzeczywistości grze-chu w Piśmie Świętym polega na przedsta-wianiu go w kategoriach obrazy Boga, prze-stępstwa, które pociąga za sobą winę i karę. autorzy nt rozumieją grzech również jako dług, który człowiek zaciąga względem Boga (np. mt 6,12-15; Łk 7,40-43; Kol 2,14). apostoł Paweł, omawiając w Liście do Rzymian (rz 5 – 7) genezę grzechu i śmierci, odwołuje się do obrazów zawartych w Księdze Rodzaju (rdz 3,1nn). Powszechne nie-posłuszeństwo ludzi, ukazane w grzechu adama, zostało odkupione męką i Śmier-cią Jezusa. tryumf Chrystusa nad grzechem i śmiercią otworzył ludziom drogę do Boga i życia wiecznego. Zob. ADAM.

HEBRAJCZYCY, HEBRAJCZYK – okre-ślenie narodu izraelskiego. Hebr. iwri jest przymiotnikiem pochodzącym prawdopo-dobnie od czasownika awar – ‘przechodzić’. Hebrajczycy więc to ci, którzy przeszli

z drugiej strony eufratu (Joz 24,3) albo przez Jordan (rdz 50,10) lub przez morze Czerwone (Wj 14 – 15). niektórzy pocho-dzenie tej nazwy wywodzą od sumeryjskie-go słowa apiru – dosł. ‘wyrzutek’, którym określano odmienne grupy etniczne, żyją-ce na obrzeżach cywilizacji. mówi o nich wiele źródeł egipskich i mezopotamskich z II tysiąclecia przed Chr., określając ich jako wyrzutków i rabusiów. autorzy St używają terminu iwri tylko 33 razy, odno-sząc go zawsze do etnicznej grupy Izraeli-tów, dla odróżnienia ich od innych ludów Bliskiego Wschodu. W nt słowo Hebrajczycy określa Żydów palestyńskich, którzy zachowali łączność z językiem ojczystym, religią i kulturą, w odróżnieniu od tzw. hel-lenistów, czyli Żydów z diaspory, mówią-cych po grecku i przyjmujących hellenistycz-ne obyczaje. Paweł, pochodzący z diaspory żydowskiej – z tarsu w Cylicji – chlubił się tym, że jest Hebrajczykiem (np. Dz 22,2n; 2Kor 11,22). nt zawiera pismo zatytułowa-ne List do Hebrajczyków, którego adresatami było drugie pokolenie chrześcijan.

HIN – egipska miara objętości produktów płynnych, wynosząca ok. 0,46 litra. Izrael-ski hin równy był 4 litrom.

HOSANNA (hebr. hoszi anna – wyrażenie składające się z dwóch słów ‘zbaw’ i ‘modli-my się’) – na początku był to zwrot przy-zywający Bożej pomocy (Ps 118,25), póź-niej stał się okrzykiem wznoszonym na cześć króla (2Sm 14,4) i Boga. Z czasem słowo hosanna stało się zwrotem liturgicz-nym związanym ze Świętem namiotów, podczas którego wielokrotnie recytowano Psalm 118. okrzyk ten wznoszono również na cześć Jezusa wjeżdżającego do Jerozolimy (mt 21,9; mk 11,10; J 12,13).

IMIĘ – oznaczało istotę, tożsamość i tajem-nicę osoby, do której się odnosiło. nadanie


2923 Izrael – Jebusyci

dziecku konkretnego imienia wyrażało ocze-kiwania rodziców, jakie z nim wiązali, jak również zadania, jakie dana osoba ma do spełnienia w życiu (mt 16,18). Dlatego w kulturze semickiej imię zawsze wyrażało możliwości społeczne człowieka (lb 16,2). Izraelici przywiązywali wielką wagę do nadawania imion. Zmienić komuś imię oznaczało obdarzyć go nową osobowością (rdz 17,5; 17,15). Bóg, objawiając swoje imię człowiekowi (Wj 3,14), pozwolił mu zbliżyć się do swojej tajemnicy, dopuścił go do głębokiej zażyłości ze sobą (J 17,6.26). Jego imię jest uświęcane (Iz 29,23), uwiel-biane (Ps 7,18), kochane (Ps 5,12), wiecz-ne (Ps 135,13) i groźne (Pwt 28,58). Świą-tynia była miejscem, w którym z woli Boga przebywało Jego imię (Pwt 12,5), czyli stale była napełniona Jego obecnością. Żydzi z szacunku dla Boga nigdy nie wypowiada-li Jego imienia, zastępując je pomocniczy-mi określeniami typu: mój Pan, Bóg, Ten, co przebywa w górach. Bóg wybrał również imię dla swojego Syna. Imię Jezus jest świę-te i tożsame z imieniem Bożym (ap 14,1). apostołowie w imię Jezusa uzdrawiali chorych (Dz 3,6), wyrzucali demony (mk 9,38), czynili cuda (mt 7,22). Ich działania były w istocie działaniami samego Jezusa, który przekazując uczniom władzę i moc, uczynił ich kontynuatorami swojej misji. Zob. JEZUS.

IZRAEL (hebr. Israel – ‘ten który wal-czył z Bogiem’) – imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funk-cjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). najstarsza pozabiblijna wzmian-ka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisane-go na cześć egipskiego faraona merenp-taha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi

traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organi-zacją państwową, istniejącą pod nazwą Izra-el, stały się w latach panowania króla Dawi-da. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). autorzy biblijni mianem Izrael okre-ślają dziesięć plemion Królestwa Północ-nego. Pozostałe dwa plemiona południo-we nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znacze-nia. może oznaczać osobę patriarchy Jaku-ba lub pochodzący od niego naród, zjedno-czone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W nt słowem Izrael określa się naród żydowski (np. rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob. JUDA.

JAKUB – zob. IZRAEL.

JEBUSYCI – jedna z grup etnicznych zamieszkujących Palestynę przed przyby-ciem Izraelitów do Kanaanu (np. rdz 15,21; lb 13,29). niektórzy autorzy ksiąg St twier-dzą, że byli oni spokrewnieni z Kananej-czykami (rdz 10,15n; 1Krn 1,14), inni natomiast te dwa ludy zdecydowanie odróż-niają (Wj 33,2; 34,11; Joz 11,3; 12,6). naj-ważniejszym ich miastem było Jebus (Sdz 19,10; 1Krn 11,4) – późniejsza Jerozolima. Po podboju Kanaanu przez plemiona Izra-elskie, Jebusyci długo zachowywali niezależ-ność. Dopiero król Dawid zdobył ich twier-dzę Syjon, którą uczynił swoją rezydencją, a Jerozolimę stolicą swojego królestwa (2Sm 5,6n; 1Krn 11,4-7). Dawid prawdopodob-nie pozwolił im pozostać w mieście, o czym może świadczyć zakup terenu pod przyszłą świątynię, którego król dokonał u niejakie-go arauny Jebusyty (2Sm 24,18-24). Według proroka Zachariasza Jebusyci zostali zasy-milowani przez ludność Judy (Za 9,7). Zob. JEROZOLIMA.


2924Jerozolima – Juda

JEROZOLIMA, JERUZALEM – starożyt-ne miasto położone w górach Judei (ok. 760 m n.p.m.), 50 km na wschód od wybrze-ża morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia mia-sto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego sto-licę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izra-ela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomo-na okazałej świątyni na górze moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religij-nego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest central-nym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wyda-rzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, męka, Śmierć i Zmartwychwsta-nie. tam też swój początek wzięła wspól-nota Kościoła. Już St zapowiada nowe Jeruzalem (Iz 2,2; mi 4,1-3), miejsce, w któ-rym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości (ap 21). Pojawiający się w księgach nt termin Jeruzalem (np. mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jero-zolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg St). W niniejszym prze-kładzie zachowano rozróżnienie występują-ce w oryginale. Zob. SYJON.

JEZUS (hebr. Jehoszua, Jeszua – ‘Bóg zba-wia’ lub ‘Bóg jest moim zbawieniem’) – imię

wybrane przez Boga dla swojego Syna. archanioł Gabriel, oznajmiając maryi, że Bóg wybrał Ją na matkę Zbawiciela, pole-cił Jej, aby mającemu urodzić się dziecku nadano imię Jezus (Łk 1,31). W St imię to nosili: następca mojżesza (Wj 17,8nn) oraz autor Mądrości Syracydesa, jednak przez sza-cunek do Zbawiciela, sukcesora mojżesza nazywa się Jozuem, a księga Mądrość Syracydesa wzięła swoją nazwę od imienia ojca jej autora. Często w nt Jezus jest nazywany Chrystusem, co wynika z Jego mesjańskiego posłannictwa. Zob. CHRYSTUS.

JORDAN – najdłuższa i największa rzeka Palestyny, a także najniżej położona rzeka świata. Znaczna część koryta Jordanu znaj-duje się poniżej poziomu morza. Swój początek bierze z czterech źródeł znajdu-jących się u stóp Hermonu, których wody łączą się ze sobą w północnej części doliny Hule. Jordan wpada do Jeziora Galilejskie-go, a następnie meandrycznymi zakolami płynie na południe, by znaleźć swoje ujście w morzu martwym (np. rdz 14,3). na odcinku 105 km, który w linii prostej łączy Jezioro Galilejskie i morze martwe, Jordan ma 320 km długości. rzeka ta stanowi głów-ne źródło życiodajnej wody i centralny ele-ment palestyńskiego krajobrazu. nad Jorda-nem rozegrało się wiele wydarzeń istotnych dla historii zbawienia, z których najważniej-sze to wejście do Ziemi obiecanej Izraelitów wracających z niewoli egipskiej (Joz 3 – 4) oraz chrzest Jezusa, który oznaczał rozpo-częcie przez niego publicznej działalności (np. mt 3,13-17).

JUDA – termin posiadający w Piśmie Świę-tym wiele znaczeń. może oznaczać region w Palestynie (np. Ps 60,9), nazwę jednego z plemion izraelskich, które wzięło swoją nazwę od Judy, czwartego syna patriar-chy Jakuba (np. rdz 29,35), a także tery-torium powstałe po śmierci Salomona


2925 Judea – Kara Boża

i rozpadzie monarchii izraelskiej na dwa królestwa (1Krl 14,21.29; 15,1.7; Jr 1,2). Przy podziale ziemi Kanaan pomiędzy ple-miona, które powróciły z niewoli egipskiej, plemieniu Judy przypadły znaczne obszary na południu Palestyny (Joz 15) z główny-mi ośrodkami w Hebronie i Betlejem. Pozy-cja plemienia Judy znacznie wzrosła, kiedy wywodzący się z niego król Dawid zjedno-czył plemiona izraelskie i przeniósł stolicę do Jerozolimy. Po odłączeniu się dziesięciu plemion północnych, przy plemieniu Judy pozostało jedynie plemię Beniamina. W ten sposób powstało Królestwo Południowe. Po powrocie z wygnania babilońskiego Juda, a szczególnie Jerozolima, w której znajdowa-ła się świątynia, stała się miejscem powro-tu wygnańców. Według zapowiedzi proroc-kich St w Judzie miał się narodzić przyszły mesjasz. autorzy nt widzą spełnienie tych obietnic w Jezusie, którego nazywają lwem z plemienia Judy i synem Dawida (np. mt 1,2n.16; Hbr 7,14; ap 5,5). Zob. IZRAEL.

JUDEA – grecko-łaciński odpowiednik hebr. nazwy Juda; południowa część Palestyny zamieszkana przez plemiona Judy i Benia-mina, której najważniejszym miastem była Jerozolima. W czasach nt Judea najpierw należała do królestwa Heroda Wielkiego, a później do rzymskiej prowincji Syrii, w imieniu której rządy sprawowali rzym-scy prokuratorzy (np. Poncjusz Piłat). tery-torium Judei w dużej części obejmowało obszar pustynny, nie przebiegały tamtędy szlaki handlowe, a jej mieszkańcy trudnili się pasterstwem i rolnictwem.

KANAAN, KANANEJCZYCY – starożytna nazwa kraju położonego na obszarze dzisiej-szego Izraela i libanu. Dotychczas nie usta-lono dokładnych granic starożytnego Kana-anu (rdz 10,19). Zanim Izraelici pojawili się na tych terenach pod koniec XIII w. przed Chr., żyły tam różne plemiona (ok. 30)

skupione wokół większych miast (rdz 10,15-18; 15,19-21; Wj 3,8.17; 13,5; Pwt 7,1; 20,17; Joz 3,10). Każde plemię miało swojego władcę i rywalizowało z sąsiadami. ludność zamieszkująca Kanaan zajmowała się głównie rolnictwem, a także żeglarstwem i kupiectwem. religia Kananejczyków była ściśle związana z codziennym rytmem życia. Koncentrowała się wokół kultu płodności. W Biblii mieszkańcy Kanaanu zasadniczo są ukazywani w negatywnym świetle (np. rdz 9,18-27; Dn 13,56nn). Chociaż Izra-elici gardzili nimi jako ludnością podbitą (Sdz 1,28), to jednak pod względem rozwo-ju cywilizacyjnego wiele zawdzięczają kul-turze kananejskiej.

KARA BOŻA – w Piśmie Świętym obecny jest obraz Boga rozgniewanego, który karze człowieka za jego złe czyny (np. Ps 94,2). aby właściwie zrozumieć sens kary Bożej, należy odczytać ją w perspektywie teolo-gicznej. Wskazywanie na karę Bożą uzmy-sławia człowiekowi trzy ważne rzeczywi-stości: człowiek jest istotą grzeszną, w życiu ludzkim konieczne jest nawracanie się, Bóg jest sędzią i zbawcą stworzenia. Chociaż Bóg jest najwyższym sędzią ludzkiego postępo-wania i gwarantem sprawiedliwości, to jed-nak rozumienie Jego działania nie może być sprowadzone do prostego nagradzania lub karania człowieka przez zapewnienie mu ziemskiego powodzenia za dobre postę-powanie albo sprowadzenie na niego nie-szczęścia w życiu osobistym, rodzinnym czy społecznym, gdy popełnił on zło. Boże działanie zawsze pozostaje tajemnicą (np. Prz 30,2-5; Iz 29,13n; 1Kor 1,19-21). Istotą kary Bożej jest pozwolenie na to, aby czło-wiek poniósł konsekwencje swoich złych wyborów. Kara Boża nie może być więc rozumiana jako odwet Boga na człowieku. Jej cel jest przede wszystkim wychowaw-czy, aby człowiek uświadomił sobie swoje oddalenie od Boga i na przyszłość zaniechał


2926Klątwa – Kraina umarłych

czynienia zła. Bóg w swojej mądrości przede wszystkim prowadzi człowieka do pełne-go rozwoju i na różne sposoby uczy go, jak poznawać prawdę, dobro i piękno oraz jak żyć według zasad miłości i sprawiedliwo-ści (np. Łk 13,1-9; 19,2-10; J 8,3-11). Bóg objawia się człowiekowi przede wszyst-kim jako miłosierny Stwórca. W zależno-ści od nastawienia człowieka doświadczają-cego kary, może mieć ona dwojaki skutek: albo człowiek biernie przyjmie potępiający wyrok i nie wyciągnie żadnych wniosków z doświadczenia, które go spotkało, albo zobaczy w karze wezwanie do przemiany i powróci do Boga (np. Łk 15,14-20). Kara Boża, wpisana w zbawczy plan Boga, jest więc skutecznym środkiem pomagającym człowiekowi trwać przy nim i mimo grze-chu nieustannie do niego wracać. W opar-ciu o Pismo Święte wykształciła się idea kary, która trwa nawet po śmierci człowie-ka (np. mt 10,28; 18,9; 25,41; J 5,29; Jud 4). może być ona czasowa, aby człowiek dopeł-nił swojego oczyszczenia ze zła popełnione-go za życia ziemskiego (np. 1Kor 3,12-15), ale też może trwać wiecznie, jeśli człowiek w sposób świadomy i bezwzględny odrzu-ca Boga i Jego miłosierdzie (np. mk 9,47n). Zob. GNIEW BOŻY.

KLĄTWA – w Piśmie Świętym określenie „obłożyć klątwą” oznacza m.in. wykluczenie ze świeckiego użytku osób, zwierząt i przed-miotów, by oddać je na własność Bogu (np. Kpł 27,28). Badania archeologiczne potwier-dzają, że wśród ludów starożytnego Bliskie-go Wschodu stosowano w czasie wojen tzw. prawo klątwy, polegające na ekstermina-cji przeciwnika i na zniszczeniu jego majęt-ności (np. 1mch 5,4n). Klątwa oznaczała wówczas ofiarę dla bogów, którym zawdzię-czano powodzenie i zwycięstwo. W St poję-cie klątwy służy głównie do ukazania sądu Bożego nad Kananejczykami, którego wyko-nawcami byli Izraelici. Przejęcie przez nich

Kanaanu zostało przedstawione jako kara wymierzona zamieszkującym go ludom za ich przestępstwa (Kpł 18,24-25; Pwt 9,4n; 18,12). opis postawy, do której Izraelici byli zobowiązani (Pwt 7,16), nawiązuje do sformułowań ukazujących zadanie sędzie-go, który nie może układać się z przestęp-cą, ale ma skrupulatnie wypełnić ciążący na nim obowiązek przywrócenia sprawie-dliwości. Biblijne opisy nakładania klątwy przez Izraelitów na poszczególne ludy czy miejscowości nie mają charakteru histo-rycznego, ale służą do przekazania praw-dy o tym, że Bóg nie toleruje zła (Joz 24,19) i oczekuje od wszystkich ludzi wierno-ści Jego prawu i zachowywania Jego naka-zów. Zob. GNIEW BOŻY, KARA BOŻA, POŚWIĘCENIE.

KOR – miara pojemności produktów syp-kich lub płynów, pochodząca z asyryjsko-ba-bilońskiego systemu miar. Jeden kor równał się jednemu chomerowi i składał się z dzie-sięciu bat lub ef (ez 45,11-14). W przypad-ku produktów sypkich kor liczył około 500 (lub 230) litrów. Dla produktów płynnych miał nieco inną miarę i zawierał 159 litrów (lub nawet do 270 l). Zob. BAT, CHO‑MER, EFA.

KRAINA UMARŁYCH (hebr. Szeol; gr. Hades) – określenie odnoszące się do miej-sca, w którym przebywają ludzie po śmier-ci. Istniało przekonanie, że znajduje się ono pod ziemią. Żydzi twierdzili, że przebywa-jący tam zmarli są oddzieleni od Boga. St nie zawiera jednoznacznych wyjaśnień na temat tego, co dzieje się z człowiekiem po jego śmierci (np. 2mch 7,9.11.14.23.29.36; Hi 19,25-27). W kilku psalmach znajdu-jemy sugestię, że w miejscu przebywania zmarłych więź z Bogiem nie jest tak silna jak za życia. Umarli są tylko cieniami, odbi-ciami tych istot, którymi niegdyś byli (np. Koh 9,10), a egzystencję w krainie umarłych


2927 Krew – lewici

cechuje zapomnienie i bierność (np. Ps 88,12). autor Ps 139,8 wyraża przekona-nie, że Bóg jest obecny w tej krainie, jed-nak uważano, że człowiek nie ma tam odpo-wiedniej znajomości Boga, a tym samym nie może mu oddawać czci. W Ps 49,16 zawarta jest sugestia, że Bóg może wybawić człowie-ka od konieczności wiecznego przebywania w krainie umarłych.

KREW – substancja uważana za siedli-sko życia (Kpł 17,11), a nawet utożsamia-na z życiem (rdz 9,5). W myśl prawa staro-testamentowego każdy, kto z premedytacją przelewa ludzką krew, musi ponieść karę śmierci (np. lb 35,16-21; Pwt 19,11-13.21). Zabójstwo człowieka uważane było za sprze-ciw wobec Boga, dawcy życia. Prawo zaka-zywało również spożywania krwi zwierząt (np. Kpł 17,12-14; Pwt 12,15n). Krew miała swoje zastosowanie w żydowskich obrzę-dach liturgicznych. Używano jej do skra-piania ołtarzy i przy obrzędzie ustanawiania kapłanów (Wj 29,15n.19-21). Jako symbol życia była darem ofiarnym składanym Bogu jako zadośćuczynienie za popełnione grze-chy (Kpł 17,11). W pełni skuteczną ofiarą niweczącą ludzki grzech była krew Jezusa przelana na krzyżu. Jest to krew nowego Przymierza, dzięki której dokonuje się osta-teczne pojednanie człowieka z Bogiem (np. mk 14,24). od ostatniej Wieczerzy, podczas której Jezus ustanowił sakrament eucha-rystii, wierzący w niego gromadzą się na ucztach eucharystycznych, na których spo-żywają chleb i wino, które po konsekracji stają się Ciałem i Krwią Chrystusa (np. 1Kor 10,16; 11,23-26). Zob. DUSZA.

KRÓLESTWO BOŻE – w Piśmie Świętym oznacza władzę Boga, Jego królewskie pano-wanie. Przekonanie o królowaniu Boga jest bardzo wyraźne w Sdz 8,23 i 1Sm 8,7n, gdzie podkreśla się, że panowanie to wyklu-cza wszelką ludzką władzę królewską nad

ludem przymierza. Ustanowienie ludzkie-go króla wymaga przyzwolenia Bożego (np. 2Sm 7,5-17) i jest postrzegane jako sposób reprezentacji Bożego panowania nad Izra-elem. Idea królestwa Bożego najwyraźniej jest obecna w pismach proroków St, któ-rzy mówią o niej w perspektywie eschato-logicznej, to znaczy oczekują czasu, kiedy Bóg w sposób ostateczny i definitywny usta-nowi na ziemi swoje królestwo (np. ab 21; ag 2,21-23; Za 14,9). W nt przyjście na świat Jezusa Chrystusa jest postrzegane jako wypełnienie się zapowiedzi mesjań-skich i nadejście królestwa Bożego. Jezus ukazuje w swoim nauczaniu, że jest ono już obecne w życiu wierzących (np. mk 1,15) i dostępne dla każdego (np. mt 11,28), ale jednocześnie pozostaje rzeczywistością jesz-cze niezrealizowaną, o którą należy prosić Boga (mt 6,10; Łk 11,2). Idea rozprzestrze-niania się królestwa Bożego jest w spo-sób szczególny ukazana w przypowieściach Jezusa (np. mt 13,24-33.44-52; mk 4,26-32; Łk 13,18-21).

LEWICI – członkowie plemienia lewie-go, którym na Synaju została powierzo-na służba kapłańska (lb 1,50). Po wejściu do Ziemi obiecanej potomkowie lewie-go nie otrzymali żadnego terytorium, na którym, wzorem innych plemion, mogli-by stworzyć własną strukturę społecz-ną. Ich jedynym zadaniem była troska o kult we wszystkich sanktuariach Izraela, składanie ofiar, nauczanie prawa Boże-go i czuwanie, aby było ono przestrzega-ne (Pwt 17,18; 33,10). Źródłem ich utrzy-mania były ofiary składane przez lud (lb 18,20-32). W wyniku reformy liturgicz-nej za czasów króla Jozjasza (622 r. przed Chr.) i centralizacji kultu w Jerozolimie lewici stracili swoje znaczenie. Kapłani jerozolimscy ograniczyli ich rolę do per-sonelu świątynnego, spełniającego dru-gorzędne funkcje kultyczne (2Krl 23,8n).


2928lud Boży – miejsce najświętsze

lewici odzyskali swoją pozycję po powro-cie z przesiedlenia babilońskiego i zacho-wali ją aż do momentu zburzenia świąty-ni jerozolimskiej przez rzymian w 70 r. po Chr. Zob. DZIESIĘCINA, NAJWYŻ‑SZY KAPŁAN.

LUD BOŻY – w St wyrażenie to odnosi się do ludu Izraela, który Bóg wybrał sobie na własność (np. Wj 19,5n) i z którym zawarł przymierze. Przynależność do Boga miała być źródłem świętości ludu i podstawą do świadczenia przez członków ludu o Jego dobroci i miłości. Pismo Święte ukazuje historię realizacji powołania do świętości przez naród wybrany. Była ona naznaczo-na ciągłym łamaniem przez lud przymierza z Bogiem, bałwochwalstwem i grzechami, które Go obrażały. mimo to Bóg nigdy nie odrzucił swojego ludu, ale darzył go prze-baczającą miłością, porównywaną do miło-ści ojca do syna (np. Wj 4,22n; Pwt 32,6) lub małżonka do niewiernej żony (Jr 3,6nn; oz 1 – 3). Prorocy St zapowiadali nowe przymierze, na podstawie którego Bóg usta-nowi nowy lud Boży spośród tych, którzy są mu wierni. miało się to łączyć z przyj-ściem na świat mesjasza i zapoczątkowa-niem na ziemi królestwa Bożego. Chrześcija-nie wierzą, że nastąpiło to w chwili Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa, przez które Bóg ustanowił nowe Przymierze (np. Łk 22,20), otwarte dla wszystkich, którzy uwie-rzą (np. mk 16,16). W ten sposób podstawą ludu Bożego nie jest przynależność etnicz-na, lecz wiara w Jezusa Chrystusa. Wspól-noty chrześcijańskie od początku postrze-gały siebie jako nowy lud Boży (np. Ga 6,16), otwarty na wszystkich, którzy przyj-mą wiarę w Jezusa Chrystusa (ef 2,11-22). Zob. KRÓLESTWO BOŻE.

ŁOKIEĆ – jednostka miary długości, liczo-na od kości łokciowej do końca palca środ-kowego. Wynosiła ok. 45 cm.

MAGIA – środki i praktyki, za pomocą których ludzie otrzymują informacje nie-dostępne w zwyczajny sposób lub wywo-łują działanie ponadludzkich mocy. Zali-czyć do nich można: wróżby, zaklęcia, przywoływanie duchów zmarłych, jasno-widzenie itp. Praktyki magiczne były i są rozpowszechnione we wszystkich kultu-rach, a świadectwa o nich można znaleźć już w najstarszych źródłach napisanych przez człowieka (np. Pwt 18,14; Dz 8,9nn). St dowodzi, że magia była praktykowana także w Izraelu (Kpł 19,26; Pwt 18,10-13; 1Sm 28,7nn). W Piśmie Świętym wszystkie praktyki magiczne są jednoznacznie potę-pione, ponieważ zawsze u ich podstaw leży sprzeniewierzenie się Bogu. W czasach St za uprawianie praktyk magicznych groziła śmierć (np. Wj 22,17). równie stanowczo magia została potępiona w nt. apostoł Paweł zalicza ją do grzechów, które nie pozwalają wejść do królestwa Bożego (Ga 5,20n).

MESJASZ (hebr. masziach – ‘namaszczo-ny’, ‘pomazaniec’) – w St w ten sposób określano królów Izraela, którym przeka-zywano władzę przez obrzęd namaszcze-nia oliwą (Sdz 9,8-15; 2Sm 5,3; 1Krl 1,39; Ps 89,21; Syr 43,13), a także kapłanów, któ-rych takim samym obrzędem wprowadzano w urząd (Wj 29,7; Kpł 4,3.5.16; Syr 45,15). Z czasem utrwaliła się w Izraelu wizja kró-la-kapłana, który miał być idealnym wład-cą czasów ostatecznych. miał on zakończyć dynastię królów i utrwalić królestwo Boże na ziemi. Jego panowanie miało mieć cha-rakter duchowy i powszechny. W nt okre-ślenie pomazaniec, poza dwoma przypadka-mi (J 1,41; 4,25), występuje w gr. formie christos i odnosi się tylko do Jezusa. Zob. CHRYSTUS.

MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE – pomieszcze-nie uważane za miejsce obecności Boga.


2929 miejsce święte – miłosierdzie Boże

W czasie wędrówki Izraelitów przez pusty-nię znajdowało się ono w przenośnej świą-tyni i było oddzielone specjalnymi zasłona-mi. W pomieszczeniu tym, zwanym święte świętych, umieszczona była arka Przymie-rza. na tej samej zasadzie wybudowano świątynię jerozolimską, w której wydzie-lono specjalną, oddzieloną zasłonami prze-strzeń, najbardziej wewnętrzną część świą-tyni w kształcie sześcianu o bokach długości 10 metrów, zwaną miejscem najświętszym, gdzie złożono arkę Przymierza. Prawo wej-ścia do miejsca najświętszego miał jedynie najwyższy kapłan, tylko jeden raz w roku, w Dniu Przebłagania, gdy prosił o prze-baczenie grzechów ludu (Kpł 16,2). Zob. ARKA PRZYMIERZA, MIESZKANIE, NAJWYŻSZY KAPŁAN, ŚWIĄTYNIA.

MIEJSCE ŚWIĘTE – nawa główna świąty-ni jerozolimskiej, oddzielona przedsionkiem od świątynnego dziedzińca. Czasem wyraże-nie to stosowano w sensie ogólnym, mówiąc o całym kompleksie świątynnym lub jego części. W miejscu świętym odbywała się większość obrzędów religijnych sprawo-wanych w świątyni jerozolimskiej. Znajdo-wał się tam pokryty złotem ołtarz z drewna cedrowego, stół na chleby poświęcone oraz dziesięć złotych świeczników. Do miejsca świętego mogli wchodzić tylko kapłani. Zob. MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE, MIESZKANIE, ŚWIĄTYNIA.

MIESZKANIE – przenośna świątynia zbu-dowana przez mojżesza na Synaju, a także jedno z określeń oznaczających świątynię wzniesioną w Jerozolimie. Inne ich nazwy to: święte mieszkanie, mieszkanie świadec-twa, mieszkanie Pana, namiot, namiot Spo-tkania. Przenośna świątynia służyła Izra-elitom podczas wędrówki przez pustynię do Ziemi obiecanej. Szczegółowe wska-zówki dotyczące jej konstrukcji oraz wyglą-du znajdują się w Wj 25 – 31; 35 – 40.

miała podstawę prostokąta o wymiarach 44 na 22 m, a jej wysokość wynosiła 2,2 m. Zewnętrzne ściany stanowiły zawieszone na żerdziach zasłony. Wewnątrz mieszkania wydzielono przestrzeń zwaną miejscem najświętszym, gdzie znajdowała się arka Przymierza, która, jak wierzyli Izraelici, była tronem Boga mieszkającego na ziemi. Przed wejściem do miejsca najświętsze-go stał świecznik siedmioramienny, ołtarz kadzielny oraz stół na chleby poświęco-ne. na zewnątrz mieszkania znajdował się ołtarz całopalny. Za składanie, rozkłada-nie i przenoszenie mieszkania odpowie-dzialni byli lewici (lb 1,51). obecnie poda-je się w wątpliwość istnienie mieszkania w formie i rozmiarach opisanych w Księdze Wyjścia. Wydaje się, że opis ten dosto-sowany jest do wymiarów świątyni wybu-dowanej w Jerozolimie przez Salomona. Prawdopodobnie w czasie wędrówki Izra-elitów z egiptu do Kanaanu przenośna świątynia miała formę wielkiego namio-tu. Zob. ARKA PRZYMIERZA, MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE, NAMIOT SPOTKANIA, ŚWIĄTYNIA.

MIŁOSIERDZIE BOŻE – przymiot Boga wyrażający się w Jego pełnej miłości posta-wie wobec człowieka, bez względu na jego zasługi. St nie wypracował jednego poję-cia na określenie Bożego miłosierdzia, lecz używa kilku uzupełniających się termi-nów. W jęz. hebr. miłosierdzie Boże okre-ślane jest jako rachamim, które pocho-dzi od wyrazu oznaczającego ‘macicę’, ‘łono’. Bóg przyjmuje więc wobec czło-wieka postawę macierzyńską, jest kocha-jącym rodzicem (np. Iz 49,14n). Ponadto używa się rzeczownika chesed, który wska-zuje na takie cechy Boga, jak ‘życzliwość’, ‘miłość’, ‘lojalność’, ‘wierność’. Innym okre-śleniem jest channun – ‘łagodność’, ‘litość’, ‘przebaczenie’. Według autorów nt najpeł-niejszym wyrazem miłosierdzia Bożego było


2930mina – namaszczenie

Wcielenie Jezusa, który przyszedł na ziemię, aby zbawić wszystkich ludzi (np. J 12,47; rz 11,30-32; ef 2,4nn; 1tm 1,15). miło-sierna miłość Chrystusa do ludzi cechowa-ła całą Jego publiczną działalność i wyra-żała się w niezliczonych gestach pomocy okazywanej ludziom (np. głoszenie Dobrej nowiny o zbawieniu, przebaczanie grze-chów, uzdrawianie z chorób, uwalnianie od złych duchów, wskrzeszanie z mar-twych). Przekazane przez Jezusa świadec-two o Bożym miłosierdziu pozwala ludziom wierzyć i mieć nadzieję, że na Sądzie osta-tecznym każdy człowiek doświadczy go od Boga w sposób pełny. Wszyscy ludzie powinni w całym swoim życiu naśladować ten przymiot Boga (np. Jk 2,13).

MINA – jednostka pomiaru wagi, równa jed-nej sześćdziesiątej talentu i dzieląca się na 60 syklów. Według tzw. wzorca ciężkiego mina była równa 1 kg, a według wzorca lekkiego 0,5 kg. Jako moneta mina stanowiła ekwiwa-lent 100 drachm. Zob. DENAR, SYKL.

MOAB, MOABICI – lud wywodzący się od moaba, syna lota (rdz 19,30-33.37), zamiesz-kujący królestwo moabu, którego terytorium obejmowało równinę położoną na południo-wy wschód od morza martwego. Granice moabu wyznaczają rzeki: arnon od północy i Zared od południa. Kraina ta ma charakter rozległego, dobrze nawodnionego płaskowy-żu. moabici byli ludem rolniczym. Zajmo-wali się uprawą zbóż i pasterstwem. Izraelici na jakiś czas podporządkowali sobie króle-stwo moabu. następnie stało się ono wasa-lem asyrii. Kres politycznej historii moabu położył prawdopodobnie w VI w. przed Chr. babiloński władca nabuchodonozor.

MOC BOŻA – zob. RÓG.

NAJWYŻSZY KAPŁAN – urząd zwierzch-nika kapłanów świątynnych, zwanego także

arcykapłanem. Funkcja ta powierzana była osobom wywodzącym się z arystokratycz-nych rodów kapłańskich Jerozolimy. W cza-sach Jezusa najwyższy kapłan miał bardzo szeroki zakres uprawnień. Przede wszyst-kim strzegł kultu sprawowanego w świą-tyni, ale także stał na czele Wysokiej rady, reprezentował Judeę w rozmowach z wła-dzami politycznymi, zbierał podatki i był odpowiedzialny za duchowe prowadzenie całego narodu. Podjęcie tej funkcji poprze-dzone było specjalnym obrzędem konsekra-cji, podczas którego dokonywano rytualne-go namaszczenia. Jako przełożony świątyni codziennie składał ofiary i przewodniczył uroczystym obrzędom; tylko on raz w roku miał prawo wejść do miejsca najświętszego. W czasach nt decydujący wpływ na obsa-dzenie tego urzędu miały władze rzym-skie. W Liście do Hebrajczyków jest mowa o Jezusie jako nowym najwyższym kapła-nie, który złożył ofiarę doskonałą i jako pierwszy wszedł do nowej, duchowej świą-tyni, w której wraz z nim będą przebywać wszyscy zbawieni. Zob. LEWICI, MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE, WYSOKA RADA.

NAMASZCZENIE – pokrycie ciała lub przedmiotu oliwą lub wonnymi maściami. Zwyczaj ten był bardzo rozpowszechnio-ny na Bliskim Wschodzie i praktykowany w różnych kontekstach. namaszczenie ciała po kąpieli było znakiem radości i dobrobytu, dlatego pokutnicy rezygnowali z tej prakty-ki (Iz 61,3). Gest ten towarzyszył nadaniu komuś władzy, np. namaszczenie na króla (1Krl 1,39) czy na kapłana (Wj 40,12-15). Posiadał również wymiar symbolicz-ny w czynnościach kultycznych: oznaczał uświęcenie osoby bądź przedmiotu i prze-znaczenie go na wyłączną służbę Bogu. Dlatego namaszczano ołtarze (lb 7,10), naczynia kultu (Wj 30,23-29), ale przede wszystkim osoby królów (1Sm 9,16), kapła-nów (Wj 29,21) i proroków (1Krl 19,16).


2931 namiot Spotkania – obmycie

W St o królu mówi się jako o pomazańcu Pańskim (1Sm 24,7). Zob. CHRYSTUS.

NAMIOT SPOTKANIA (ŚWIADECTWA) – mały namiot stawiany poza obozem i słu-żący do otrzymywania wyroczni od Boga (Wj 33,7-11). różnił się on od przeno-śnej świątyni, która w Piśmie Świętym jest niekiedy nazywana także namiotem Spo-tkania lub świętym mieszkaniem, miesz-kaniem świadectwa, mieszkaniem Pana, namiotem. Przenośna świątynia znajdowa-ła się zawsze w centrum obozu Izraelitów (lb 2,1-31), przechowywano w niej arkę Przymierza i sprawowano kult (Wj 25 – 30; 35 – 40). Zob. MIESZKANIE, ŚWIĄTY‑NIA, WYROCZNIA PANA.

NERKI – wraz z sercem symbolizują w Piśmie Świętym całe wnętrze człowie-ka. nerki to z jednej strony siedlisko sumie-nia, uczuć, odczuwania bólu (np. Ps 72,21; 139,13; ap 2,23), z drugiej zaś symbol fizycz-nej tężyzny człowieka i siedlisko funkcji roz-rodczych (2Sm 7,12; Ps 132,11; Hbr 7,5). Uważano je za najbardziej intymne miej-sce w człowieku. tylko Bóg przenika nerki i serce (Ps 7,10; Jr 11,20). Zob. SERCE.

NIECZYSTOŚĆ, NIECZYSTY – zob. CZYSTOŚĆ.

NIEPŁODNOŚĆ – stan wiążący się najczę-ściej z brakiem potomstwa. W Izraelu rozu-miano ją jako oznakę braku Bożego błogosła-wieństwa. W Piśmie Świętym wspomina się tylko o niepłodności kobiet (np. rdz 11,30; 25,21; 29,31; Sdz 13,2; Łk 1,7). Posiada-nie potomstwa było najważniejszym zada-niem każdego Izraelity, dlatego jego brak był powodem wielkiego wstydu i hańby. Cudowne interwencje Boga, przywracają-ce płodność kobiecie w podeszłym wieku, jak w przypadku Sary (rdz 21,1-7) czy elż-biety (Łk 1,5-25), ukazują, że to Bóg jest

Panem ludzkiej płodności, ale także świad-czą o tym, iż niepłodność nie jest przeja-wem kary Bożej.

NÓW KSIĘŻYCA – dzień, w którym przy-padał początek nowego miesiąca, gdyż Izraelici stosowali kalendarz księżycowy. W tym dniu wyznaczono święto religijne (Iz 1,13n; oz 2,13), w czasie którego skła-dano specjalne ofiary (lb 10,10; 28,11-14), odpoczywano (am 8,5) i ucztowano (1Sm 20,5.18.24.27). najważniejsza uroczystość związana z nowiem księżyca – rosz ha-Sza-na (początek roku, nowy rok) – odbywała się w miesiącu tiszri (wrzesień/paździer-nik), siódmym w kalendarzu żydowskim (Kpł 23,23-25; lb 29,1-6).

OBMYCIE – stosowane przez Żydów sym-boliczne pozbycie się skutków kontaktu tak z rzeczami świętymi, jak i nieczystymi. Do obmycia używano wody. Przepisy praw-ne odnoszące się do czystości (Kpł 11,24n) nakazywały obmywanie wszystkiego, co zostało splamione nieczystością (np. naczy-nia, ubrania, całe ciało). Kapłani sprawują-cy służbę w świątyni przed jej rozpoczęciem musieli się obmyć, aby usunąć nieczystość i w sposób godny wkroczyć w świętą prze-strzeń. obmycia służyły też do usunię-cia skutków zetknięcia się z tym, co świę-te. najwyższy kapłan po wyjściu z miejsca najświętszego musiał się wykąpać i wyprać ubranie (Kpł 16,24). obowiązek obmycia spoczywał także na tych, którzy wypro-wadzali kozła ofiarnego na pustynię (Kpł 16,26), oraz tych, którzy sprawowali obrzęd palenia krowy (lb 19,7-21). Zewnętrz-ne obmycia są symbolem wewnętrznego obmycia, oczyszczenia z grzechów, które-go w człowieku może dokonać tylko Bóg (Ps 51,4-9; Iz 1,16; Jr 4,14). W czasach nt przepisy dotyczące obmyć były bardzo uszczegółowione i przesadnie interpreto-wane, co spotkało się z surową krytyką ze


2932obrzezanie – ofiara

strony Jezusa (mk 7,2-8). Zob. CZYSTOŚĆ, OCZYSZCZENIE.

OBRZEZANIE – zabieg polegający na usu-nięciu części napletka. Znane było u ludów Wschodu jako obrzęd inicjacji seksual-nej i przejścia z dzieciństwa w dorosłość. tylko w Izraelu obrzezanie miało sens religijny, ponieważ już od czasów abra-hama było znakiem przymierza z Bogiem (rdz 17,9-14). U Żydów dokonywał go ojciec w ósmym dniu życia noworodka (Kpł 12,3). Przez specjalny, bardzo bolesny zabieg można było pozbyć się znaku obrze-zania (1mch 1,15). Już w St podkreślano, że samo obrzezanie nie wystarcza do tego, aby cieszyć się błogosławieństwem, którego Bóg udziela swojemu ludowi, ale potrzeba jeszcze obrzezania serca, czyli odrzucenia grzesznych postaw i czynów (Pwt 10,16; Jr 4,4; 9,24n; por. rz 2,28n). Chrześcijań-stwo wyrosłe z judaizmu stanęło wobec problemu obrzezania mężczyzn pochodze-nia pogańskiego (Dz 15,1nn; Ga 2,3nn). Paweł apostoł głosił, że obrzezanie należy do przemijającego porządku Starego Przy-mierza i dlatego nie powinno obowiązywać w nowym (Ga 5,6; 6,15). ostatecznie tzw. Sobór Jerozolimski nie nałożył na chrześci-jan obowiązku obrzezania (Dz 15,23-29).

OCZYSZCZENIE – usunięcie różnego rodzaju nieczystości, przez oddzielenie ich od tego, co czyste. Prawo nakładało na Izra-elitów stosowanie praktyk oczyszczenia, mających przywrócić im rytualną czystość, która dawała człowiekowi prawo do uczest-nictwa w kulcie i życiu społecznym. naj-częstszym sposobem oczyszczenia były ablu-cje, czyli obmycia. Szczegółową wiedzę na temat sposobów oczyszczenia, a także prze-pisów regulujących ich stosowanie podają Kpł i Pwt. Znak oczyszczenia symbolizuje pokutę za grzechy (np. ml 3,3) lub oczysz-czenie wiary, która umacnia się wśród

prześladowań (1P 1,7; por. rz 12,2). Zob. CZYSTOŚĆ, OBMYCIE.

OFIARA – polega na przekazaniu Bogu rze-czy lub zwierząt, najczęściej w akcie ofi-cjalnego kultu. Biblijna idea ofiary ewolu-owała wraz z biegiem historii zbawienia. W historii składania ofiar znajduje swoje odbicie historia wiary Izraela w jedynego Boga. Dary składane Bogu w ofierze mogły być krwawe lub bezkrwawe, ze zwierząt lub z roślin, z pokarmów lub z płynów. W cza-sach patriarchów ofiary były składane przez głowę rodziny, z okazji ważnych wyda-rzeń, na zbudowanym przez ofiarodawców kamiennym ołtarzu. od czasów wędrówki przez pustynię ukształtował się kult insty-tucjonalny, w którym składanie ofiar zostało zarezerwowane dla kapłanów. Przepisy skła-dania ofiar są podane w Kpł 1 – 7 i lb 15. najbardziej typową była ofiara całopalna, składana przez kapłanów każdego dnia rano i wieczorem w świątyni w Jerozolimie. Skła-dano ją w imieniu całego ludu jako wyraz hołdu i wdzięczności Bogu, który jest Panem życia. rodzaj i sposób składania ofiary uza-leżniony był od celu, który ofiarodawca chciał osiągnąć przez jej złożenie (pojedna-nie z Bogiem, przebłaganie Boga za popeł-nione grzechy, wyproszenie u Boga szcze-gólnej łaski itp.). Starotestamentowy kult ofiarniczy nie był jedynie zewnętrznym rytuałem, jak niekiedy próbowano go inter-pretować. obrzędom składania ofiar towa-rzyszył wymiar duchowy, który wyrażał się w wierze ofiarodawców. liturgia ofiarnicza jest odpowiedzią człowieka na miłość Boga i przede wszystkim oznacza oddanie się ofia-rodawcy w opiekę i moc Stwórcy. rutynę w składaniu ofiar mocno krytykowali pro-rocy St. niektórzy twierdzili nawet, że Bóg całkowicie je odrzuca, jeśli nie towarzyszy im duchowa przemiana ofiarodawcy (np. Ps 51,16-21; Iz 1,10-20; am 5,21-27). Jezus zapowiedział kres ofiar St i wspomniał


2933 ołtarz – Pan Zastępów

o godzinie, w której Bóg będzie otrzymywał kult w Duchu i w prawdzie od prawdziwych czcicieli (J 4,23n). Godzina ta wypełniła się wtedy, gdy na krzyżu złożył z siebie najdo-skonalszą ofiarę za całe stworzenie. Jedyna ofiara Chrystusa ostatecznie zakończyła kult starotestamentowy i przyniosła zbawienie całej ludzkości (Hbr 9,23-28). Zob. CAŁO‑PALENIE, OŁTARZ.

OŁTARZ – miejsce składania ofiary. Pier-wotnie w tradycji biblijnej ołtarze usypywa-no z nieociosanych kamieni lub ziemi. nie składano na nich ofiar, lecz były one pamiąt-ką objawienia się Boga i świętym miejscem modlitwy (np. rdz 12,8; Ps 43,3n). Z cza-sem stały się wyłącznie miejscami składa-nia ofiar Bogu (lub bóstwom pogańskim) i znajdowały się w świątyniach. Praktyka budowania ołtarzy ofiarnych dla bóstw jest typowa dla kultur i religii Bliskiego Wscho-du i nie jest oryginalnym pomysłem Izra-elitów. Uważano, że ołtarze i otaczające je świątynie są ziemskimi mieszkaniami bóstw, którym należy ofiarować pokarm i miłą woń. Idea karmienia Boga była obca Izraelitom. Dla nich ołtarze były miejsca-mi świętymi, pomagającymi w komunikacji z Bogiem. Składając na nich ofiary, wyrażali uwielbienie, dziękczynienie, przebłaganie za grzechy itp. Po centralizacji kultu w Jerozo-limie (reforma Jozjasza w drugiej połowie VII w. przed Chr.) i zlikwidowaniu lokal-nych sanktuariów, pozostały tylko trzy ołta-rze w świątyni jerozolimskiej: ołtarz do ofiar całopalnych (wykonany z brązu), ołtarz kadzielny (wykonany ze złota) i ołtarz chle-bów poświęconych (Wj 37,25 – 38,7). Zob. OFIARA, RÓG.

OPĘTANIE – owładnięcie przez złego ducha, który próbuje utożsamić się z czło-wiekiem. Skutkiem takiego zawładnięcia są różne choroby i zaburzenia psychiczne. Człowiek opętany traci kontrolę nad samym

sobą, jednak nie traci przez to swojej toż-samości. moce, które nim władają, mają swoje korzenie w podstawowym źródle zła, którym jest osoba i działanie szatana. Jezus uzdrawiał ludzi opętanych (mt 8,16) i władzę tę przekazał również swoim uczniom (mt 10,1), ponieważ wyrzucanie złych duchów jest jednym ze znaków nadej-ścia królestwa Bożego. Zob. DEMON, DIA‑BEŁ, KRÓLESTWO BOŻE.

PAN (hebr. Adonai – ‘pan’; gr. Kyrios – ‘wład-ca’, ‘ten który ma władzę nad innym czło-wiekiem lub całym ludem’) – tytuł wyra-żający dostojeństwo i cześć. W St termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo „Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wyma-wiane zazwyczaj jako Jahwe. W St jest to najważniejsze imię Boga, które prawdo-podobnie oznacza tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje (Wj 3,14n). W Septuagincie – greckim przekła-dzie St – tytuł Pan (Kyrios) stał się imie-niem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). nt tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chry-stusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (rz 14,9), tego, który powróci (1tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfo-wać nad wszystkim (Flp 2,9-11). rzeczywi-ste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (rz 10,9; por. J 13,13n).

PAN ZASTĘPÓW – jedno z imion Boga. Słowo zastępy obejmuje wszystkie siły, które działają w świecie, realizując Boże rozkazy i polecenia. Bóg w rozumieniu Izraelitów był dowódcą wojsk ziemskich – armii żydow-skiej, a także wojsk niebieskich tworzonych


2934Pascha – Peryzzyci

przez aniołów. Przekonanie to znalazło wyraz w zwyczaju zabierania na wyprawy wojenne arki Przymierza – znaku obecności Boga pośród ludu. Starożytny przekład Biblii na jęz. gr. tłumaczył ten zwrot często jako ‘Pan Wszechmocny’ i w takiej formie poja-wia się on w nt (np. 2Kor 6,18; ap 4,8). Zob. ARKA PRZYMIERZA.

PASCHA (hebr. pesach – ‘przejść’, ‘przejść obok’, ‘minąć’) – największe święto żydow-skie, obchodzone na wiosnę w miesiącu nisan (marzec/kwiecień). Słowo Pascha ma też znaczenie ‘ochrony’. Izraelici zosta-li bowiem ominięci przez dziesiątą plagę, przed którą ochroniła ich krew baranka na drzwiach ich domów (Wj 12,21-23.29). Święto Paschy wywodzi się z czasów, kiedy Izraelici byli koczowniczym ludem paster-skim. obchodzono je na pamiątkę cudow-nego uwolnienia z niewoli egipskiej (Wj 12 – 13). Z tym świętem wiązała się wiecze-rza paschalna, w czasie której poprzez potra-wy i obrzędy odtwarzano szczegóły tamtej dramatycznej nocy i następującego po niej pierwszego dnia wolności. Spożywano więc odpowiednio przyrządzonego baranka, upa-miętniającego ofiarę, której krew uratowała Izraelitów od śmierci (Wj 12,21-27). Z mię-sem baranka spożywano przaśny chleb (tzw. przaśniki, hebr. maccot), przygotowany jedy-nie z mąki i wody na pamiątkę chleba, który jedli przodkowie (Wj 12,34.39). Spożywa-no przy tym gorzkie zioła, aby przypomnieć sobie ciężkie lata niewoli. Potrawy popijano posoloną wodą, dla wspomnienia wielu łez wylanych w czasie niewoli, a cztery kielichy wina, wypijane w czasie wieczerzy w odpo-wiednich odstępach, miały być zapowiedzią przyszłej, obiecanej ojczyzny. Po osiedle-niu się Izraelitów w Kanaanie do obcho-dów Paschy włączono także obrzędy zwią-zane ze Świętem Przaśników. Ponieważ oba święta zbiegały się w czasie z pierwszą wio-senną pełnią księżyca, w praktyce zostały

połączone i obchodzono je równocześnie. W czasach monarchii Paschę obchodzono w świątyni. Po powrocie z przesiedlenia babilońskiego święto to nabrało charakte-ru bardziej rodzinnego. Baranka ofiarowa-nego w świątyni spożywano w domach. także Jezus świętował Paschę ze swoimi uczniami (np. mt 26,18). Podczas Paschy, która stała się ostatnią Wieczerzą, ustanowił sakrament eucharystii (np. Łk 22,14-23+). ofiara Jezusa na krzyżu została w nt utoż-samiona z ofiarą baranka paschalnego (np. Łk 23,44-46).

PERSJA, PERSOWIE – imperium stwo-rzone przez indogermańskich Persów, czyli lud, który osiedlił się w dolinie irańskiej na przełomie XI i X w. przed Chr. Za twórcę potężnego imperium perskiego, opartego na idei kreatywnej współpracy wielu narodów pod jednym panowaniem, które w szczy-towym momencie swojego rozwoju obej-mowało tereny od Grecji do Indii, uznaje się Cyrusa II (559-530 przed Chr.), zwane-go Wielkim. Początkiem dominacji perskiej było jego zwycięstwo nad medami. Po pod-boju Babilończyków władca ten w 539 r. przed Chr. pozwolił wrócić Izraelitom do ziemi ojczystej po blisko pięćdziesięciolet-nim wygnaniu (ezd 1,1-4). Inny władca per-ski Dariusz I (522-486 przed Chr.) pozwolił Żydom na odbudowanie świątyni w Jerozo-limie (ezd 6). Imperium perskie przetrwało do czasów podbojów aleksandra Wielkiego (ok. 330 r. przed Chr.).

PERYZZYCI – jedna z najstarszych grup etnicznych zamieszkujących Kanaan, która zasiedlała centralną wyżynę Palestyny (Joz 17,15). Znana jedynie ze St (np. Wj 3,8; 23,23; Joz 3,10; Sdz 3,5). niekiedy w Biblii zestawia się ich z Kananejczykami i przed-stawia jako dwa ludy pierwotnie zamieszku-jące te ziemie (rdz 13,7; Sdz 1,4n). Zostali podbici przez Izraelitów (Joz 17,14-18; Sdz


2935 Piekło – Pokarmowa ofiara

1,4), ale zachowali swoją odrębność. tek-sty biblijne potwierdzają ich istnienie jesz-cze w czasach Salomona i ezdrasza (1Krl 9,20n; ezd 9,1).

PIEKŁO – tradycja chrześcijańska łączy pie-kło z miejscem odbywania wiecznej kary za grzechy. Kościół definiuje piekło jako stan ostatecznego samowykluczenia z jedności z Bogiem i świętymi (KKK 1033). tym, co przerywa tę jedność, jest grzech śmier-telny. Jezus wielokrotnie mówił o karze ognia nieugaszonego (mt 5,22.29; 13,42.50; mk 9,43-48), dotykającej wszystkich, któ-rzy w sposób świadomy do końca ziemskie-go życia będą odrzucać wiarę w Boga, będą trwać w złu i nie nawrócą się. Bóg z własnej woli nikogo nie skazuje na piekło. Człowiek doświadcza go z powodu dobrowolnego i trwałego odwrócenia się od Boga.

PIERWORODNY, PIERWORÓDZTWO – – Izraelici, podobnie jak inne ludy Bliskie-go Wschodu, wierzyli, że to, co pierwsze, a więc najważniejsze, należy się Bogu. Doty-czyło to zwierząt, plonów ziemi (pierwo-cin), a także wszelkiego rodzaju wytworów ludzkiej pracy. W sposób szczególny prawo pierworództwa odnosiło się do ludzi. naj-starszy, pierworodny syn w rodzinie nale-żał do Boga. Przynależność ta ma swoje uza-sadnienie teologiczne w tym, że Bóg, zanim wyprowadził Izraelitów z egiptu, wynisz-czył tam wszystko, co pierworodne, nie oszczędzając nawet ludzi (Wj 12,29). oca-lił jednak pierworodnych z Izraela, którzy stali się odtąd Jego własnością (np. Wj 13,2; lb 3,13). to tłumaczy genezę stosowanej przez Żydów praktyki wykupywania każ-dego pierworodnego syna za pieniądze lub stosowne ofiary składane Bogu (Wj 13,13). W rodzinach żydowskich pierworodni mieli uprzywilejowaną pozycję. Uważano ich za dziedziców i spadkobierców siły i mocy ojca (rdz 49,3). naród izraelski uważał siebie za

pierworodnego syna Boga (Wj 4,22). rów-nież Jezus podlegał prawu pierworództwa (Łk 2,22-24). W nt mówi się o nim jako o Pierworodnym Boga (Hbr 1,6), pierworodnym spośród umarłych (Kol 1,18), pierworodnym wobec całego stworzenia (Kol 1,15), pierworodnym pośród wielu braci (rz 8,29). Stosując te wyrażenia autorzy nt pod-kreślają wyjątkową więź Jezusa z Bogiem ojcem, Jego synowską godność oraz Jego pierwszeństwo jako pośrednika w dziele zbawienia świata i człowieka.

PIĘĆDZIESIĄTNICA – święto żydowskie obchodzone pięćdziesiąt dni po święcie Pas-chy. Hebrajski tekst St nazywa je Świętem tygodni, hebr. Szawuot (obchodzone sie-dem tygodni po Passze); dla Żydów jedno z trzech świąt obowiązujących, podczas których należało przybyć do świątyni (Wj 34,23, Pwt 16,16) i złożyć ofiary ze zwierząt oraz chleba upieczonego z nowego zboża. Początkowo było to święto typowo rolnicze, nazywane Świętem Zbiorów, obchodzone jako wyraz dziękczynienia za zbiory zboża. Później zaczęto je łączyć z historią Izraela i traktowano jako wspomnienie otrzyma-nia przez mojżesza Prawa na górze Synaj oraz zawarcia przymierza z Bogiem. Świę-to to zostało przejęte również przez chrze-ścijan, którzy pięćdziesiąt dni po obchodach uroczystości Zmartwychwstania świętują wspomnienie Zesłania Ducha Świętego (Dz 2,1-42) i początku Kościoła jako wspól-noty otwartej na wszystkie narody.

POKARMOWA OFIARA – jej podstawą były produkty spożywcze, np. oliwa, mąka (Kpł 2). nie można było jednak składać pro-duktów kwaszonych ani miodu (Kpł 2,11). ofiarę tę składano zazwyczaj razem z ofia-rą krwawą. Część ofiary pokarmowej palono na ołtarzu, a reszta stawała się własnością kapłanów. Stanowiła ona element codzien-nej ofiary składanej w świątyni przez


2936Pokój – Pokuta

najwyższego kapłana (Kpł 6) oraz ofiary przebłagalnej ubogich (Kpł 5,11-13).

POKÓJ – tak najczęściej tłumaczone jest hebrajskie słowo szalom, które występuje w Piśmie Świętym ponad 250 razy i ma bar-dzo szerokie zastosowanie. najogólniej ozna-cza ono pełnię, jedność, szczęście, pomyśl-ność, zdrowie, a także spokój, wyciszenie. Pokój w ujęciu biblijnym nie jest pojęciem abstrakcyjnym, ale bardzo konkretnym, obejmującym zarówno świecką, jak i religij-ną sferę ludzkiego życia. Do dziś słowo szalom przetrwało w kulturze żydowskiej jako pozdrowienie używane zarówno przy powi-taniu, jak i pożegnaniu. Za świeckim uży-ciem słowa szalom stoją jednak głębokie racje teologiczne. W Piśmie Świętym poko-jem nazywany jest Bóg (Sdz 6,24) i uważa się Go za twórcę i źródło pokoju, które-go hojnie udziela ludziom (np. Kpł 26,6; lb 6,26; 1Krn 22,9; Iz 26,12). Według auto-rów ksiąg St pokój w relacjach między-ludzkich nie może istnieć bez Boga, ponie-waż jest Jego darem (np. Kpł 26,6; Ps 29,11; Iz 26,12; 54,10; ez 37,26; Za 8,10-12). nie ograniczają oni tej rzeczywistości tylko do pojedynczych ludzi, ale mówią o pokoju między większymi społecznościami i całymi narodami (np. Sdz 4,17; 1Krl 5,26). W nt greckim odpowiednikiem hebr. szalom jest rzeczownik eirene, który zawiera ponadto pewne odcienie znaczeniowe obecne w lite-raturze greckiej. W kulturze hellenistycz-nej pokój oznacza nie tylko przeciwieństwo wojny i niezgody, lecz także niewzruszony wewnętrzny spokój, wynikający z harmonii umysłu. Według autorów nt Chrystus jest pokojem i źródłem pokoju dla wierzących, ponieważ przez swoją mękę, Śmierć i Zmar-twychwstanie wszystkich pojednał w swoim ciele z Bogiem (ef 2,14-17). W tym uję-ciu pokój dotyczy nie tylko relacji między-ludzkich, lecz przede wszystkim odnosi się do relacji człowieka z Bogiem i jest owocem

zbawienia dokonanego w Chrystusie oraz Jego darem dla uczniów (J 14,27). autorzy nt, mówiąc o pokoju, widzą w nim owoc działania w wierzących Ducha Świętego (rz 8,6) oraz znamię obecności na ziemi królestwa Bożego (rz 14,17) i jego realiza-cji w Kościele (Dz 9,31).

POKUTA – w St jest wyrażona przede wszystkim przez hebr. nacham i szuw. Pierwsze słowo kładzie nacisk na aspekt żalu za popełniony czyn, drugie natomiast ujmuje pokutę jako zawrócenie z niewła-ściwej drogi i poprzez zmianę kierunku powrót (stąd hebr. teszuwa) na drogę Bożą. W historii Izraela bardzo wyraźnie widać rozwój idei pokuty od pojmowanej na spo-sób zbiorowy do takiej, która oznacza oso-bistą odpowiedzialność za grzechy i świa-domość potrzeby własnego nawrócenia. Po narodowych katastrofach i upadkach zazwy-czaj miały miejsce publiczne obrzędy pokut-ne, podczas których wszyscy zgromadze-ni pościli, publicznie wyznawali grzechy i wyrażali za nie szczery żal. Prorocy St często krytykowali publiczne formy pokuty, gdyż ograniczała się ona tylko do czynno-ści kultycznych, nie pociągając za sobą rze-czywistej zmiany postawy (np. Iz 1,10-17; 58,5-7; oz 6,1-3; am 4,6-11; 5,21n). Kładli oni nacisk na indywidualną odpowiedzial-ność człowieka za każdy popełniony grzech (ez 3,16nn; 18; 33,10nn). Istotą pokuty jest nawrócenie wyrażające się m.in. w sprawie-dliwości, pobożności i pokorze (mi 6,6-8). Każdy, kto się nawraca, otrzymuje od Boga odpuszczenie grzechów (Iz 1,18n) i Bóg stwarza w nim nowe serce i nowego ducha (Jr 24,7; ez 36,26). W nt ideę pokuty naj-pełniej określa gr. metanoia. Wyraża ona przede wszystkim zmianę sposobu myślenia i całkowitą przemianę umysłu (np. rz 12,2). Jezus w swoim nauczaniu nie sprowadza istoty pokuty do tzw. praktyk pokutnych, lecz łączy ją z osobistą decyzją człowieka,


2937 Pomazaniec – Prorok

polegającą na byciu z Jezusem lub prze-ciwko niemu (mt 11,20-24; 12,41n). Chry-stus został posłany na ziemię przez ojca, aby wzywać wszystkich do nawrócenia. Ci, którzy uznają własną grzeszność, otrzyma-ją od Boga przebaczenie grzechów (np. Łk 15; 18,9-14). Przez pokutę oraz odrzucenie samousprawiedliwienia i egoizmu wierzą-cy wchodzą na drogę naśladowania Jezusa (np. mk 10,35-45) i stają się nowymi ludźmi (ef 4,23).

POMAZANIEC – zob. CHRYSTUS.

POŚWIĘCENIE – polegało na wyłączeniu czegoś lub kogoś ze sfery świeckiej po to, aby przeznaczyć jedynie do sfery religij-nej. Wynikało to ze świadomości radykal-nego podziału całej rzeczywistości na to, co świeckie, oraz to, co święte. Poświęcenie było więc traktowane jako działanie zmie-rzające do uświęcenia, to znaczy do zbliże-nia kogoś lub czegoś do Boga, który sam jest świętością. osoba, zwierzę lub rzecz – przez akt poświęcenia – stawały się wyłączną wła-snością Boga i nie można ich było wyku-pić (Kpł 27,28n). Poświęcenia wymagało przede wszystkim to, co wiązało się z kul-tem, a więc kapłani (np. Wj 29,1nn), miejsca przeznaczone do kultu oraz naczynia uży-wane w kulcie. Dokonywało się ono przez specjalne obrzędy (np. Wj 30,22-33). Poza tym każdy mógł osobiście poświęcić Bogu jakąś rzecz (np. Kpł 22,21; 23,38; lb 15,3). Poświęcenie może przyjmować niekiedy w Piśmie Świętym specyficzne znaczenie, kiedy jest mowa o obłożeniu klątwą rzeczy, miejsc lub ludzi. Zob. KLĄTWA.

PRAWO (hebr. Tora – dosł. ‘nauka’, ‘poucze-nie’) – termin mający wiele znaczeń, dlate-go trzeba uważać, aby przez przekład na język polski nie zawęzić jego rozumienia. Tora jest nazwą pięciu pierwszych ksiąg w Biblii hebrajskiej (Pięcioksiąg) i odnosi

się do przykazań, przepisów oraz pouczeń tam zapisanych. termin ten obejmuje także wszelkie pouczenia, przekazane za pomocą narracji. Kodeks Prawa zawierający naka-zy i zakazy jest przypisywany mojżeszowi, ale kształtował się on dosyć długo i w wielu kwestiach podobny jest do ówczesnego sta-rożytnego prawodawstwa innych narodów Bliskiego Wschodu. Przepisy zawarte w Pięcioksięgu obejmują i regulują różne dziedzi-ny życia: kult, moralność oraz zasady życia społecznego. Prawo jest rozumiane także jako mądrość, wyraz woli Bożej (Ps 19,8-11) wobec narodu wybranego, a jego przestrze-ganie było warunkiem zachowania przymie-rza (Pwt 28,1nn). W tradycji żydowskiej ist-niała także Tora ustna jako interpretacja Tory pisanej. Została ona spisana w dzie-łach judaizmu rabinicznego, zwanych Miszną i Talmudem. Zob. PRZYMIERZE.

PROROK (hebr. nawi – ‘nawoływać’, ‘zwia-stować’) – człowiek przemawiający w imie-niu Boga i z Jego polecenia. Profetyzm był praktyką znaną także w innych religiach starożytnego Wschodu. Proroków izrael-skich wyróżnia jednak fakt odejścia przez nich od praktyk zmierzających do uzy-skania stanów ekstatycznych przy pomo-cy muzyki, tańca lub środków odurzają-cych. W czasach St zjawisko profetyzmu było bardzo rozpowszechnione, a nawet zinstytucjonalizowane. Władcy mieli swo-ich urzędowych proroków, istniały też całe grupy proroków (np. uczniowie eliasza), a nawet szkoły prorockie. największe zna-czenie dla Izraela mieli prorocy charyzma-tyczni, niezwiązani z żadną instytucją, nie-zależni od królów i od miejsc kultu. Ich charakterystyczną cechą był fakt powoła-nia przez Boga i świadomość powierzonej im misji (np. Wj 7,1n, Jr 15,19). Zadaniem proroków było przekazywanie słów, które otrzymali od Boga. Głoszenie woli Bożej odbywało się ustnie, a księgi prorockie St


2938Prozelici – Przekleństwo

są późniejszym, w stosunku do działalności proroków, zapisem danego im objawienia. W okresie przesiedlenia babilońskiego teksty zapisanych objawień zaczęto łączyć w jeden zbiór nazwany Prorocy. W nt tytuł proro-ka odnoszony jest do Jana Chrzciciela i do samego Jezusa (np. J 6,14). Dar proroctwa jest również jednym z darów Ducha Świę-tego, wyrażającym się w objawianiu tajem-nic, napominaniu, pocieszaniu i budowaniu wspólnoty (1Kor 12,28n).

PROZELICI – osoby przechodzące z jed-nej wiary czy religii na inną. W St cho-dzi głównie o pogan nawróconych na judaizm. Wśród Żydów mieszkało sporo ludności napływowej, której przysługiwa-ło wiele praw na równi z Żydami. Jeżeli byli obrzezani, mogli nawet uczestniczyć w kulcie i obchodach świąt żydowskich (lb 15,15.30). W czasach nt prozelitom przyj-mującym judaizm stawiano trzy konkretne wymagania: uznanie jedynego Boga, żydow-skiego prawa i norm etycznych, a także obo-wiązkowe obrzezanie mężczyzn.

PRZEBŁAGALNA OFIARA – system ofiar-niczy w świątyni jerozolimskiej rozróż-niał dwa rodzaje ofiar przebłagalnych (Kpł 4 – 7): ofiarę za grzech (hebr. chattat) oraz ofiarę wynagradzającą (hebr. aszam). to rozróżnienie terminologiczne nie jest jed-nak ściśle przestrzegane w Biblii hebrajskiej. nie ma też osobnych rytów odróżniających procedury składania obu ofiar ani wykazów sytuacji, w których należy składać taką czy inną ofiarę (Kpł 7,7). ofierze przebłagalnej towarzyszyło przekonanie, że grzech popeł-niony względem Boga burzy relację z nim. to samo dotyczyło relacji z bliźnim. Grzech domaga się więc odpowiedniego zadość-uczynienia, aby odnowić zachwiane więzi. ofiara przebłagalna była ofiarą krwawą ze zwierząt (głównie z baranka) i wiązała się z ucztą biesiadną. W odróżnieniu od ofiary

całopalnej na ołtarzu spalano tylko tłuszcz zwierzęcia, pozostałe mięso i kości stawa-ły się własnością kapłana, który dokony-wał obrzędu pokropienia krwią, albo też były one usuwane poza obóz (Kpł 4,11). Wydaje się, że ofiara przebłagalna, o cha-rakterze bardziej publicznym, miała prze-błagać za nieumyślne przestępstwo wobec drugiego człowieka, natomiast ofiara wyna-gradzająca miała być zadośćuczynieniem względem Boga.

PRZEKLEŃSTWO – przeciwieństwo bło-gosławieństwa. Polegało ono na przepo-wiadaniu lub życzeniu złego losu komuś albo czemuś. Biblijny jęz. hebr. na okre-ślenie rzeczywistości przekleństwa posłu-guje się wieloma słowami (błogosławień-stwo określane jest przy pomocy jednego tylko rdzenia hebr. – barach). Hebr. rdzeń kalal oznacza znieważanie kogoś i dotyczy nie tylko obrazy słownej, wyrażającej się brakiem szacunku lub poniżaniem kogoś, lecz także wszelkiego rodzaju szkód mate-rialnych. adresatem takiego przekleństwa może być również Bóg (np. Kpł 24,15; 1Sm 3,13), którego na swój sposób przeklina się, nie respektując ustanowionych przez niego zasad etycznych. Kolejny hebr. rdzeń – arar najczęściej występuje w formułach prze-kleństw wypowiadanych przez osobę sto-jącą wyżej w hierarchii religijnej i społecz-nej niż osoba przeklinana. Formuły takie zaczynają się najczęściej od słów: Przeklęty kto... (np. Pwt 27,15-25; 28,16-19). tego rodzaju przekleństwo było środkiem peda-gogicznym służącym utrzymaniu określo-nych przez władzę norm życia społecznego. Wypowiedzenie nad kimś takiego przekleń-stwa było reakcją na jawne pogwałcenie przez niego obowiązujących norm i wiązało się z wykluczeniem go ze społeczności przez nałożenie na niego oficjalnej klątwy. Kolej-ny rdzeń hebr. ala stosowano w przekleń-stwach i złorzeczeniach zapowiadających


2939 Przykazanie – Przymierze

nieszczęście dla tego, kto pogwałci słuszne prawo innych do posiadania jakichś rze-czy. Przekleństwo można było wypowie-dzieć nad potencjalnym złodziejem (np. Sdz 17,2; Prz 29,24), którego ma spotkać nieszczęście, jeśli dopuści się kradzieży przedmiotu obłożonego klątwą. Wypełnie-nie się przekleństwa wypowiadanego nad osobą już wcześniej o coś oskarżoną było potwierdzeniem jej winy (np. lb 5,21-28; 1Krl 8,31). Przekleństwami obwarowane były umowy zawierane przez ludzi, w któ-rych przewidywano warunkowe sankcje za niedochowanie złożonych obietnic. rów-nież w ramach przymierza między Bogiem a Izraelem przewidziana była cała lista nie-szczęść i gróźb, które miały spotkać Izra-elitów w przypadku sprzeniewierzenia się przez nich zobowiązaniom wynikającym z przymierza (Kpł 26,14nn; Pwt 28,15nn). Zob. BŁOGOSŁAWIEŃSTWO.

PRZYKAZANIE – żądanie wyrażone przez słowo mówione lub na piśmie. termin ten odnosi się niekiedy w Piśmie Świętym do relacji międzyludzkich, np. może wyrażać żądanie rodzica względem dziecka (Jr 35,14; Prz 6,20) lub króla wobec poddanych (2Krl 18,36). Zasadniczo ma jednak znaczenie teo-logiczne i określa wymagania wynikające z przymierza zawartego na Synaju między Bogiem a Jego ludem. terminem przykazanie określa się przede wszystkim polece-nia zawarte w Dekalogu (Wj 20,1-17; Pwt 5,6-21). W sensie szerszym odnosi się on do różnego rodzaju regulacji prawnych, etycz-nych i kultycznych, wynikających z Deka-logu, które zawarte są w Pięcioksięgu (Wj 20,22n; 25 – 31; 35 – 40; Kpł 17 – 26; Pwt 12 – 26). Przykazania nie są narzu-conym przez Boga bezdusznym prawem, lecz stanowią konsekwencję zbawczych dzieł Boga dokonanych w historii Izraela (wybranie, wyzwolenie z egiptu, zawar-cie przymierza). Są również przejawem

odpowiedzialności Boga za swój lud, do którego ma on wyłączne prawo. odpowie-dzią człowieka na Boże przykazania ma być ich przestrzeganie (Kpł 26,3), ponieważ są one dla człowieka rozkoszą i przedmiotem miłości (Ps 119,47.127.143), a także w sku-teczny sposób przygotowują go na przy-jęcie zbawienia. Sankcją za lekceważenie przykazań jest przekleństwo (Kpł 26,14nn; Pwt 27,15-26). Jezus nie odrzucił przyka-zań St, lecz je zaktualizował i uczynił jesz-cze bardziej radykalnymi, przez postawienie na pierwszym miejscu przykazania miło-ści Boga i bliźniego (np. mt 22,35-40). Zob. PRZEKLEŃSTWO.

PRZYMIERZE – rodzaj umowy, gwaran-tującej porządek i ustalającej prawa i obo-wiązki stron zawierających układ. termin ten odnosi się nie tylko do relacji między-ludzkich czy międzynarodowych, ale także używa się go w odniesieniu do relacji mię-dzy Bogiem a ludźmi. Jest to kluczowe poję-cie dla teologii St i historii narodu wybra-nego. St wymienia kilka przymierzy, które Bóg zawierał z ludźmi: z noem (rdz 9), z abrahamem (rdz 15 i 17), z ludem izra-elskim na Synaju (Wj 19nn), z Dawidem (2Sm 7) oraz przymierze nazwane kapłań-skim (lb 18,19). na Synaju zostało zawar-te najważniejsze z nich, na mocy którego Izrael otrzymał prawa i zobowiązał się do wierności Bogu. Inicjatorem każdego przy-mierza był Bóg, który w ten sposób wyraził swoją miłość i łaskę wobec ludzi. Zewnętrz-nym znakiem przymierza Izraela z Bogiem było obrzezanie. obchodzono także Święto odnowienia Przymierza. nagminne łama-nie przymierza przez członków ludu Boże-go doprowadziło do konieczności zawarcia nowego Przymierza (Jr 31,31-33). to osta-teczne przymierze Bóg zawarł z wszystki-mi ludźmi przez swojego Syna Jezusa Chry-stusa. nowe Przymierze nie opiera się już na przepisach prawa, ale ma swoje źródło


2940Przypowieść – rodowód

w Duchu (2Kor 3,6; por. J 4,23n). Wier-ność temu przymierzu jest możliwa dzię-ki ofierze Chrystusa i Jego żywej obecności pośród tych, którzy w niego uwierzyli. Zob. OBRZEZANIE, PRZYKAZANIE.

PRZYPOWIEŚĆ (gr. parabole – ‘porówna-nie’, ‘zestawienie’) – krótkie opowiada-nie o podwójnym znaczeniu (dosłownym i przenośnym), oparte na trzech podsta-wowych zasadach: narracji, metaforze oraz zwięzłości. Pierwszą warstwę znaczeniową tworzą treści, które w jakiś sposób odnoszą się do życia słuchaczy. Przedstawiana histo-ria ma ich sprowokować do zinterpretowa-nia – poprzez porównanie – treści przypo-wieści w kontekście własnego życia i do wyciągnięcia wniosków natury dydaktycz-no-religijnej. także prorocy St posługiwali się przypowieściami, zarówno w celu uka-zania ludzkich błędów (Iz 5,18; oz 4,16), jak i dla przekazania Bożej obietnicy (Iz 11,6-9; Jr 31,21). Spotykamy je również w księgach historycznych St (Sdz 9,8-15; 2Sm 12,1-4). Próby systematyzacji przypo-wieści Jezusa pod względem formalnym nie są do końca zadowalające. najbardziej prze-konujący wydaje się podział na trzy rodza-je. Pierwszy tworzą tzw. przypowieści wła-ściwe, w których przedstawienie konkretnej sytuacji z życia codziennego ma wyrazić rzeczywistość religijną (np. przypowieść o ziarnku gorczycy – mt 13,31n lub zaginio-nej owcy – Łk 15,1-7). Drugi rodzaj stano-wi parabola, w której opowiadana historia jest tak nietypowa, że słuchacze mogą wąt-pić, czy rzeczywiście zaistniała (np. przypo-wieść o dziesięciu pannach – mt 25,1-13). ostatni typ przypowieści to tzw. opowia-danie paradygmatyczne, gdzie nie ma prze-niesienia znaczenia z jednej rzeczywistości na drugą, lecz następuje zilustrowanie pew-nej idei religijno-moralnej za pomocą jakie-goś szczególnego przypadku (np. przypo-wieść o faryzeuszu i celniku – Łk 18,9-14).

Interpretując teksty biblijne, należy zwrócić uwagę na różnice gatunkowe między przy-powieścią a alegorią. W przypadku alego-rii każdy element opowiadania ma odręb-ne odniesienia symboliczne, przypowieść natomiast ma tylko jedno, bardzo czytelne odniesienie religijne oparte na zestawieniu porównawczym.

RESZTA, RESZTA IZRAELA – pojęcie biblijne odnoszące się do tej części naro-du wybranego, która dochowała wierności Bogu i dzięki temu zostanie uchroniona od kary Bożej. W ciągu dziejów znaczenie tego pojęcia bardzo się zmieniało. Dla proroków działających przed przesiedleniem Izraeli-tów do Babilonii, które nastąpiło w 586 r. przed Chr., resztą byli ci, którzy przeżyli najazdy wrogów, a także ci, którzy ocaleją na końcu czasów (mi 4,6nn). Dla proroków nauczających po przesiedleniu resztą byli ci, którzy mieli wrócić do ojczyzny. Z czasem pojęcie to nabierało coraz bardziej teologicz-nego wymiaru i odnoszono je do tych, któ-rzy zostaną odkupieni (So 3,11-20). W nt resztą, która na mocy ofiary Jezusa unik-nie kary za grzechy, jest wspólnota wierzą-cych – Kościół (rz 11,5).

RODOWÓD – katalog nazywany często genealogią, zawierający informacje o kolej-nych członkach danej rodziny lub rodu. W rodowodach podaje się imię osoby, czas i miejsce narodzin, ewentualne małżeń-stwo, potomstwo, długość życia. W Piśmie Świętym występują dwa zasadnicze typy rodowodów: 1) linearne – podające dane o głowach rodzin, zaczynając od założy-ciela do ostatniego lub aktualnie żyjącego członka; 2) rozgałęzione – ukazujące roz-wój klanu wywodzącego się od synów jed-nego przodka. W St zamieszczono ok. 24 rodowodów (np. od adama do noego – rdz 5,1-32; potomków Jakuba – rdz 46,8-27; potomków lewiego – Wj 6,16-25;


2941 rok jubileuszowy – róg

czy najbardziej szczegółowy rodowód, od adama do Saula – 1Krn 1,1 – 9,44). Celem rodowodów jest określenie pochodzenia, a zarazem tożsamości danej osoby. najstar-sze teksty St przejawiają małe zaintereso-wanie tego typu informacjami. Jeżeli już są one podawane, to przede wszystkim dla ukazania różnic etnicznych i kulturowych. Impuls do zainteresowania w Izraelu rodo-wodami dała reforma religijna zapoczątko-wana przez króla Jozjasza (VII w. przed Chr.). Kolejne nasilenie tego trendu nastą-piło po powrocie z wygnania babilońskie-go w 538 r. przed Chr. (np. ezd 2,59-63). obie te fazy inspirowane były ideą zachowa-nia czystości etnicznej i oddzielenia się od tego, co obce (np. Pwt 7,1-4; ne 13,23-28). Szczególną wagę przykładano do rodowo-dów kapłańskich, dokumentujących pocho-dzenie danego kapłana od lewiego (np. rdz 46,11; Wj 6,16-25; lb 3,17-39), gdyż od tego zależała ważność sprawowanego kultu. Podobne znaczenie miały rodowody kró-lewskie, z których najważniejszy był rodo-wód potomków Dawida, ponieważ wierzo-no, że z jego rodu będzie pochodził mesjasz (Ps 89,3-5; Iz 11,1-5). W nt znajdują się tylko dwa rodowody, które dotyczą Jezusa (mt 1,1-17; Łk 3,23-38). Celem ich jest uka-zanie, że w Jezusie wypełniają się zapowie-dzi mesjańskie St.

ROK JUBILEUSZOWY – rok odpoczynku i szczególnej łaski, obchodzony co pięćdzie-siąt lat (Kpł 25,8-17), po siedmiu cyklach tzw. lat szabatowych (Kpł 25,1-7). Jego nastanie ogłaszano w Dzień Przebłagania dźwiękiem rogu (hebr. jobel – ‘róg’, od tego słowa pochodzi termin jubileusz). W roku jubileuszowym obowiązywały takie same prawa, jak w roku szabatowym. opierały się one na przekonaniu, że całe stworzenie jest własnością Boga i człowiek w używa-niu dóbr ziemskich musi przestrzegać praw Bożych. Dlatego stało się zwyczajem, że

w latach szabatowych i jubileuszowych zie-mia nie była uprawiana, aby jej nie wyjała-wiać, a plon z tego, co na niej wyrosło, nale-żało zostawić dla ludzi ubogich i dla dzikich zwierząt (Wj 23,10n; Kpł 25,1-7). Ponad-to wierzyciele byli zobowiązani darować wszelkie długi (Pwt 15,2), co miało służyć przywróceniu sprawiedliwości i równości społecznej. niewolnicy mogli odzyskiwać wolność (Kpł 25,39-54). Wszelka własność ziemska wracała do swoich pierwotnych właścicieli (Kpł 25,13-34; 27,16-24). Istnieją poważne wątpliwości, czy rok jubileuszowy był kiedykolwiek obchodzony w taki spo-sób, jak opisuje go Biblia, czy była to tylko utopijna idea Izraelitów, którzy powrócili z wygnania babilońskiego. Jako argument podaje się fakt, że rok jubileuszowy nastę-powałby bezpośrednio po roku szabatowym, co w praktyce oznaczałoby obchodzenie nie-mal identycznego święta przez dwa kolej-ne lata. Prawdopodobnie więc po powrocie z wygnania siódmy z kolei rok szabatowy traktowano jako rok jubileuszowy.

ROZWÓD – zob. DOKUMENT ROZWODU.

RÓD – społeczna jednostka organizacyj-na, oparta na więzach krwi. rody łączyły się w większe grupy zwane plemionami lub szczepami, odwołującymi się do wspólnego przodka (np. 1Sm 10,21). ród jest pojęciem szerszym niż rodzina rozumiana jako wspól-nota zamieszkania. Poszczególne rodziny izraelskie łączyły się w rody, na czele któ-rych stała jedna osoba (np. lb 36,1). Przy-należność do danego rodu pociągała za sobą konieczność przyjęcia tej samej tradycji reli-gijnej, czyli wyznawanie wiary w Boga swo-ich przodków (np. rdz 26,24).

RÓG – jęz. hebr. dysponuje kilkoma termi-nami, które w jęz. pol. oddaje się jako róg: szofar – instrument muzyczny wykonany


2942Saduceusze – Samaria

z rogu barana; keren – róg zwierzęcy; jobel – róg barani. Szofar to instrument muzyczny, wykonywany z rogu baraniego, a później z metalu. najpierw służył tylko do celów religijnych, używano go przy skła-daniu ofiar w świątyni, inaugurowano nim uroczystości religijne, nawoływano do poku-ty i nawrócenia (Kpł 25,9). Według zapowie-dzi proroka Joela dźwięk rogu miał ogłosić nadejście Dnia Pana (Jl 2,1). rzeczownik keren określa nie tylko róg zwierzęcia, lecz także każdy z czterech rogów umieszczo-nych na ołtarzu w świątyni jerozolimskiej (np. Wj 27,2). taka konstrukcja ołtarza była powszechna na starożytnym Bliskim Wschodzie. rogi prawdopodobnie były sym-bolem obecności i mocy Boga. Podczas skła-dania krwawych ofiar kapłan skrapiał je krwią, co mogło oznaczać oddawanie czci Bogu – dawcy życia (np. Kpł 4,7). Uchwyce-nie się rogów ołtarza dawało azyl ściganym przestępcom (np. 1Krl 1,50). Słowo keren może oznaczać również naczynie wykonane z rogu baraniego, w którym przechowywa-no olej używany do namaszczania królów (1Sm 16,1.13; 1Krl 1,39). W Biblii słowo róg występuje także w znaczeniu symbolicznym jako znak siły (np. Pwt 33,17) lub zwycię-skiego króla (1Krl 22,11). W nt słowo róg pojawia się w Apokalipsie św. Jana, gdzie jest symbolem nadprzyrodzonej mocy (np. ap 5,6; 12,3).

SADUCEUSZE – stronnictwo politycz-ne i religijne w Izraelu, prawdopodob-nie wywodzące się od zwolenników Sado-ka, kapłana z czasów Dawida. Do grupy tej należeli zazwyczaj kapłani oraz przedstawi-ciele arystokracji. nie uznawali zmartwych-wstania ciał, istnienia aniołów ani żadne-go przejawu opatrzności czy przeznaczenia (mt 22,23). mieli duży wpływ na życie spo-łeczno-polityczne Izraela. Posiadali liczną reprezentację w Wysokiej radzie, gdzie sta-nowili opozycję wobec faryzeuszów. Po

zburzeniu świątyni w 70 r. po Chr. stron-nictwo to praktycznie przestało istnieć. Zob. FARYZEUSZE.

SAMARIA, SAMARYTANIE – miasto oraz górzysty region w środkowej Palestynie, który bierze swoją nazwę od miasta Sama-ria, wzniesionego w IX w. przed Chr. przez króla omriego, który uczynił z niej stoli-cę Królestwa Północnego (Izraela). miało ono duże znaczenie strategiczne, ponie-waż było usytuowane na wysokim wzgó-rzu, z dala od głównych dróg i umożliwiało łatwy dostęp do Jerozolimy, megiddo, dolin Jezreel i Jordanu, a także do doliny nad-morskiej. Samaria pozostała stolicą Króle-stwa Północnego do końca jego istnienia, czyli do roku 722 przed Chr., kiedy to zosta-ło zdobyte przez asyryjczyków. Pojawiło się tam wówczas wielu kolonistów mezo-potamskich, którzy wymieszali się z rdzen-ną ludnością żydowską, tworząc specyficzną społeczność etniczną. Do ostrego konflik-tu między Samarytanami a Żydami doszło po powrocie z przesiedlenia babilońskiego, kiedy Żydzi odrzucili ofertę pomocy Sama-rytan przy odbudowie świątyni. Powodem tej odmowy był fakt, że Samarytanie, z racji mocnych wpływów pogańskich, uważani byli przez Żydów za nieczystych. Wybudo-wali więc własne centrum kultu ze świąty-nią na górze Garizim i w ten sposób utwo-rzyli odrębną społeczność religijną. mimo wspólnego dziedzictwa historycznego Żydzi uważali ich za pogan, a ich kult za niezgod-ny z prawem. Samarytanie przestrzegali dokładnie Prawa mojżeszowego, zachowy-wali ścisły monoteizm, ale za księgi świę-te uważali tylko Pięcioksiąg, odrzucając póź-niejszą tradycję żydowską, którą uznali za heretycką. W czasach nt miasto Samaria zostało odbudowane przez Heroda Wielkie-go i na cześć cesarza augusta nazwano je Sebaste. Jezus kilkakrotnie przemierzał oko-licę Samarii (np. Łk 17,11; J 4,5.39). na tych


2943 Sąd Boży – Sąd ostateczny

terenach ewangelię głosili Filip, Piotr i Jan (Dz 8,1-25). Zob. IZRAEL.

SĄD BOŻY – określenie wskazujące na to, że w historii zbawienia przewidziane jest rozliczenie ludzi z ich wierności Bogu i Jego przykazaniom. Według autorów St będzie to konsekwencja przymierza zawar-tego między Bogiem i Izraelem. Świadka-mi na sądzie Bożym będą niebo i ziemia (Iz 1,2). Karą za niedotrzymanie warun-ków przymierza ma być nieszczęście, które spadnie na cały naród. W niektórych tek-stach prorockich jest mowa o odpowiedzial-ności zbiorowej za grzechy narodu. Pro-rok ezechiel jednak wyraźnie wskazuje na indywidualną odpowiedzialność człowieka przed Bogiem za popełnione czyny (ez 18). W późniejszej myśli żydowskiej wypra-cowano pogląd, że człowiek już za życia otrzymuje częściową odpłatę za wyrządzo-ne zło, która zostanie dopełniona w dniu Sądu ostatecznego. Kryterium Bożego sądu będą dobre uczynki, na podstawie których uzna on człowieka za usprawiedliwionego lub potępionego. Sąd Boży łączy się z rze-czywistością gniewu Bożego, czyli reakcją Boga na pogwałcenie przez człowieka Jego praw. Pełnia Bożego gniewu ma się jednak ujawnić dopiero w dniu ostatecznego sądu nad światem. autorzy nt nawiązują do sta-rotestamentowych idei dotyczących Boże-go sądu nad światem i je rozwijają. Według pism nt władza sędziowska została prze-kazana posłanemu przez Boga Chrystusowi (J 5,22.27), który każdego człowieka będzie sądził na podstawie wypełnienia przez niego przykazania miłości Boga i bliźniego (np. mt 22,36-40; J 13,34; 15,12; 1J 3,23). Sąd ten odbędzie się w momencie Paruzji, czyli powtórnego przyjścia Chrystusa na ziemię (np. mt 25,31; J 16,16nn; Dz 1,11; 1Kor 11,26; 15,23nn; Hbr 9,28; 10,37; 1J 2,28). apostoł Paweł wzywa chrześcijan do tego, aby nie osądzali się wzajemnie, ale sąd

zostawili Bogu, który jako jedyny zna rze-czywiste intencje i możliwości każdego czło-wieka i może go ocenić w prawdzie i miło-sierdziu (1Kor 4,5). Zob. GNIEW BOŻY, KARA BOŻA, SĄD OSTATECZNY.

SĄD OSTATECZNY – w myśli St dojrze-wało przekonanie o tym, że każdy dobry czyn człowieka zostanie przez Boga nagro-dzony, a każdy zły ukarany. autorzy biblij-ni łączą to nauczanie z ideą dnia sądu, dnia ostatecznego, Dnia Pana, dnia gniewu itp. ta wielość określeń świadczy o braku pewno-ści i zróżnicowaniu tradycji, w których doj-rzewały poglądy na temat Sądu ostateczne-go. Według autorów St, Bogu, jako Stwórcy świata, przysługuje władza sędziowska nad stworzeniem. Dotyczy ona całej ziemi (np. rdz 18,25; Ps 9,7-9), poszczególnych naro-dów (np. Sdz 11,27), jak i pojedynczych ludzi (np. rdz 16,5). Sąd Boga nad światem ma się odbyć w czasie historycznym. ma to być sąd uniwersalny obejmujący zarówno Izraela, jak i wszystkie narody. Wierzono, że na Sądzie ostatecznym umarli powstaną do życia (np. ez 37,1-14; Dn 12,1-3), a nagrodą za sprawiedliwe życie będzie wieczne szczę-ście. Bezbożnych natomiast czeka potępie-nie (np. Iz 66,24). W literaturze żydowskiej, która powstała pomiędzy St a nt, idei Sądu ostatecznego towarzyszą wyraźne wzmian-ki o zmartwychwstaniu (np. Hen 22,4; 4ezd 7,32). liczne teksty nt zawierają roz-winiętą naukę o Sądzie ostatecznym, poda-ną najczęściej przy pomocy języka wła-ściwego apokaliptyce żydowskiej tamtego czasu. W tekstach tych zwrócono uwagę na to, że Sąd ostateczny nastąpi nagle i nie da się go przewidzieć (np. mt 24,42.44). ma się on łączyć z powtórnym przyjściem na ziemię Syna Człowieczego, który założy na ziemi królestwo Boże (np. 1tes 5,1-3; Jk 5,8n; 1P 4,5). niektórzy autorzy nt uwa-żali, że sąd Boży nad człowiekiem odby-wa się bezpośrednio po jego śmierci (np.


2944Sela – Sędzia

Łk 16,1-9; Hbr 9,27). Podane w ewangelii nauczanie Jezusa na temat Sądu ostatecz-nego łączy się nierozerwalnie z Jego wezwa-niem do pokuty i nawrócenia. Sąd ten ma mieć charakter indywidualny, a jego kryte-rium będą ludzkie uczynki (mt 25,31-46). Według Ewangelii św. Jana sąd ma mieć nie tylko wymiar przyszły (J 5,28n; 12,48), lecz dokonuje się również w teraźniejszo-ści (J 9,39; 12,31). tematykę Bożego sądu na końcu czasów podejmuje także Paweł apostoł. Uważa on, że sąd ten odbędzie się w Dniu Pana, który nastąpi nagle (np. 1tes 5,2-4). Bóg dokona sądu przez Jezusa Chry-stusa, według kryteriów zawartych w ewan-gelii (np. rz 2,16). Zdaniem apostoła Pawła wierni wyznawcy Chrystusa, czyli święci, będą uczestniczyć w ostatecznym sądzie nad światem (1Kor 6,2). Zob. GNIEW BOŻY, KARA BOŻA, SĄD BOŻY.

SELA – słowo o nieustalonym do dziś pocho-dzeniu i znaczeniu, występujące w Księdze Psalmów i w miejscach cytujących psalmy w Księdze Habakuka. najczęściej propono-wane przez uczonych próby tłumaczenia tego terminu to: notacja muzyczna, pauza w czasie śpiewania, wskazówka dla chóru bądź muzyków akompaniujących do śpie-wu psalmów.

SEPTUAGINTA (łac. ‘siedemdziesiąt’) – pierwsze kompletne tłumaczenie St z języka hebrajskiego na grecki. Prace nad tym przekładem rozpoczęto w III w. przed Chr. w aleksandrii. Według tzw. Legendy Arysteasza dokonało go 70 (lub 72) tłu-maczy, dlatego powszechnie tłumaczenie to oznacza się rzymską liczbą lXX. Dzie-ło to podjęto z myślą o Żydach mieszka-jących poza granicami Izraela, którzy nie znali języka hebrajskiego. Septuaginta cie-szyła się wielką powagą u Żydów aż do czasu, kiedy powszechnie zaczęli się nią posługiwać chrześcijanie. Prawdopodobnie

znajdowała się wśród rękopisów Biblioteki aleksandryjskiej. Większość cytatów ze St zamieszczonych w nt przejęto właśnie z Septuaginty. Zob. WULGATA.

SERCE – w Piśmie Świętym oznacza najczę-ściej siedlisko myśli (Iz 6,10; mk 7,21-23). Uważano je również za ośrodek uczuć, namiętności, nastrojów, emocji. Z nim wią-zano różne stany psychiczne człowieka, np. radość (Pwt 28,47), smutek (Ps 13,3), miłość (Flp 1,7). Serce wypełnione pychą prowadzi do przyjmowania postaw sprze-ciwiających się Bogu (Iz 6,10) i stoi w opo-zycji do serca Jezusa, które charakteryzuje się pokorą i łagodnością (mt 11,29). Dzięki mądremu sercu można odróżniać dobro od zła oraz roztropnie i sprawiedliwie rządzić (1Krl 3,12). Serce utożsamiane jest również z podstawowymi władzami człowieka: wolą i sumieniem (2Sm 24,10). to ono podej-muje decyzje (2Sm 7,21), stanowi centrum posłuszeństwa, świadomego działania i jako takie reprezentuje całą osobę. Jest miejscem spotkania człowieka ze słowem Bożym i dla-tego w nim musi dokonać się nawrócenie (Ps 51,12). Zob. NERKI.

SĘDZIA, SĘDZIOWIE – określenie odno-szące się w St do przywódców rodów poszczególnych plemion izraelskich po ich osiedleniu się w Kanaanie, a przed nasta-niem monarchii. Działali mniej więcej w okresie od 1200 do 1000 r. przed Chr. Pełnili nie tylko funkcje sędziowskie, ale sprawowali faktyczną władzę nad plemiona-mi. W Księdze Sędziów wymienia się sześciu tzw. wielkich sędziów, ukazując ich jako charyzmatycznych przywódców i wybaw-ców Izraela, na których spoczywał duch Boży. Zaliczono do nich Deborę, Baraka, otniela, Gedeona, ehuda oraz Jeftego. W ich gronie nie znalazł się Samson, bohater walk z Filistynami, chociaż w księdze poświęco-no mu aż cztery rozdziały (Sdz 13 – 16).


2945 Siostra – Sychem

oprócz tego w Księdze Sędziów znajduje-my wzmianki o sześciu innych tzw. mniej-szych sędziach, którzy nie byli postacia-mi charyzmatycznymi, lecz stali na straży przestrzegania prawa Bożego w powierzo-nych im plemionach. W Piśmie Świętym słowa sędzia używa się również w znacze-niu szerszym. odnosi się ono np. do moj-żesza jako pośrednika przymierza między Bogiem i Jego ludem. Sędziami nazywano także królów oraz najwyższych urzędni-ków państwowych. Uważano, że ich władza pochodzi od Boga, który jest sędzią świata (rdz 18,25). Sposób postępowania sędziów regulowały specjalne kodeksy. musieli oni odznaczać się przede wszystkim uczciwością i bezstronnością w wydawanych przez sie-bie orzeczeniach (np. Wj 23,1-9; Kpł 19,15n; Pwt 17,8-13).

SIOSTRA – zob. BRAT.

SŁUGA PANA – tytuł, który w Piśmie Świętym nadawany jest ludziom będącym w szczególnie bliskiej relacji z Bogiem, np. abrahamowi (np. rdz 26,24) czy mojże-szowi (np. Wj 14,31). W szczególny sposób wiąże się on jednak z anonimową postacią z czterech pieśni proroka Izajasza (Iz 42,1-9; 49,1-7; 50,4-9; 52,13 – 53,12). Brak jasne-go określenia, kto jest wspomnianym Sługą Pańskim, sprawia, że istnieje wiele inter-pretacji i domysłów, kogo faktycznie miał na myśli Izajasz. Żydzi widzieli w nim sym-bol idealnego Izraela, dzięki któremu przyj-dzie na świat zbawienie, albo utożsamiali go z konkretnymi postaciami historyczny-mi. tradycja chrześcijańska w proroctwie Izajasza widzi zapowiedź cierpiącego Chry-stusa, a postać Sługi Pańskiego identyfikuje z osobą Jezusa (Dz 3,13nn; 1P 2,22-25).

STADION – miara długości odpowidająca ok. 185 m. tyle wynosiła długość bieżni na stadionie w starożytnej olimpii.

STARSI, STARSZY (gr. presbyteroi, presbyteros) – w Piśmie Świętym termin odnoszący się do mężczyzn, którzy sprawowali funkcję przełożonych wspólnoty. W nt słowo to określa kierujących wspólnotami chrześci-jańskimi, ustanowionych przez apostołów lub ich następców (Dz 11,30; 14,23). Urząd ten nawiązuje bardzo wyraźnie do tradycji żydowskiej (lb 11,16n). Każda wspólnota chrześcijan miała swoich starszych. apostoł Paweł, mając na uwadze dobro wspólnot i potrzebę zachowania w nich określone-go porządku, ustanawiał w tym celu star-szych (Dz 14,23), którzy przewodzili wspól-notom, rozstrzygali sporne kwestie i byli duchowymi przewodnikami wiernych. nie-kiedy mianem starszych określano bisku-pów (tt 1,5-9).

STELA – blok kamienny umieszczany w pozycji pionowej, w miejscach upamięt-niających ważne wydarzenia. Bardzo czę-sto stele były opatrzone inskrypcją. Służy-ły one również celom religijnym, ponieważ upamiętniały kult oddawany bóstwu. nie-kiedy pełniły funkcję kamienia wskazują-cego na miejsce pochówku zmarłego. Zwy-czaj umieszczania stel znany był nie tylko na terenie Palestyny, lecz na całym Bli-skim Wschodzie. na terenie dzisiejszego Izraela znaleziono stele kananejskie i egip-skie w takich miejscowościach, jak: Chasor, Bet-Szean, tell Bajt mirsim czy Deir el-Bala. Wiele stel hebrajskich odnaleziono w sank-tuarium w arad, ale nie widnieją na nich żadne inskrypcje. Z Samarii pochodzi frag-ment steli, na którym zachował się tylko jeden wyraz. najbardziej znana z Ziemi Świętej jest tzw. stela Meszy, pochodząca z ok. 850 r. przed Chr. Znajdują się na niej inskrypcje sławiące zwycięstwo moabickie-go króla meszy nad Izraelem.

SYCHEM – starożytne miasto leżące ok. 70 km na północ od Jerozolimy. W XIX w.


2946Sydon – Syn Boży

przed Chr. miało już fortyfikację i kompleks pałacowo-świątynny, które w ciągu wieków były przebudowywane i odnawiane. Przez Sychem przebiegał ważny szlak handlowy. tam zatrzymał się abraham, gdy przybył z Charanu (rdz 12,6). W pobliżu Sychem został pochowany Jakub (rdz 49,29nn). Po podboju Kanaanu przez Izraelitów Sychem stało się dla nich ważnym ośrodkiem reli-gijnym. W X w. przed Chr. miasto przez jakiś czas było stolicą Królestwa Północne-go (1Krl 12,25). W 722 r. przed Chr. asy-ryjczycy zaatakowali Królestwo Północne i zniszczyli Sychem. ok. 350 r. przed Chr. miasto odbudowano i stało się ono głównym ośrodkiem Samarii. W niedalekiej odległo-ści od niego, na górze Garizim, znajdowa-ła się świątynia i centrum kultu Samarytan. W 107 r. przed Chr. prawdopodobnie Jan Hirkan zniszczył Sychem, którego już nigdy nie odbudowano.

SYDON – starożytny fenicki port handlo-wy położony na wąskiej równinie pomię-dzy górami libanu a morzem Śródziem-nym, 35 km na północ od tyru; dzisiejsze Saida na terenie libanu. W Piśmie Świę-tym Sydon jest nazywany pierworodnym synem Kanaana (rdz 10,15) oraz wielką metropolią (Joz 11,8). Uchodził za najzna-mienitsze miasto Fenicji (wspomina o nim Homer, IX/VIII w. przed Chr.). Jego hege-monia wyrażała się również w tym, że wszystkich mieszkańców Fenicji nazywa-no niekiedy Sydończykami (np. 1Krl 5,20; 16,31). Z czasem królestwo Sydonu utraciło swoje znaczenie na rzecz sąsiedniego tyru. na nowo odzyskało swoją pozycję w cza-sach perskich. Jezus tylko jeden raz udał się w okolice tyru i Sydonu, gdzie uwolnił od złego ducha córkę Syrofenicjanki (mk 7,24-30). również apostoł Paweł zatrzy-mał się w Sydonie podczas swojej podróży z Cezarei do rzymu (Dz 27,3). Zob. FENI‑CJA, TYR.

SYJON – początkowo nazwa południowo-w-schodniego wzgórza Jerozolimy, na którym stała, zdobyta przez Dawida, twierdza Jebu-sytów. na cześć zwycięzcy miejsce to nazwa-no miastem Dawida (2Sm 5,7). W Biblii określenie Syjon często ma sens metaforycz-ny. Występuje jako synonim całej Jerozoli-my. oznacza świętą górę, którą Bóg wybrał na swoje mieszkanie (Hbr 12,22). Prorocy widzieli w Syjonie miejsce, w którym doko-na się zbawienie (Iz 2,2-4). W nt nazwa Syjon funkcjonuje jako synonim niebieskie-go Jeruzalem (Hbr 12,22; ap 14,1), czyli miejsca przebywania Boga i odkupionych przez niego ludzi. Zob. JEROZOLIMA.

SYKL – miara wagi stosowana najczę-ściej w odniesieniu do metali szlachet-nych i wynosząca ok. 11,4 g kruszcu (tzw. sykl lekki; niektórzy podają 8,33 g) lub 12,5 g kruszcu (tzw. sykl ciężki, niektórzy podają 16,6 g). Częściej posługiwano się syklem lekkim. Z czasem sykl stał się jed-nostką monetarną bitą przez Żydów.

SYN BOŻY – tytuł biblijny, przysługujący wybrańcom Boga, których obdarza on szcze-gólnym upodobaniem. W St tytuł ten odno-sił się do aniołów (Hi 1,6), narodu wybrane-go (Wj 4,22; Pwt 14,1; oz 2,1), przywódców Izraela (Ps 82,6). mianem Syna Bożego okre-ślano również oczekiwanego Chrystusa, czyli mesjasza (1Krn 17,13; Ps 2,7; 89,27). W nt Jezus został nazwany Synem Bożym i tylko on jest nim w sensie właściwym (mt 4,3.6; 17,5; 26,63; mk 3,11.17; 5,7; 15,39; Łk 4,41). Prawdę tę Jezus wielokrotnie objawiał w swoim nauczaniu (mt 7,21; 11,27; 21,37; 22,42-46; 24,36; J 10,36; 20,17). apostoło-wie Paweł i Jan, mówiąc o Jezusie jako Synu Bożym, wskazują na Jego odwieczne istnie-nie wraz z Bogiem. Jezus – Syn Boży – ist-niał jako Słowo, ma swój udział w dziele stworzenia i jest pośrednikiem objawienia i odkupienia.


2947 Syn Człowieczy – Synagoga

SYN CZŁOWIECZY – biblijny zwrot stoso-wany na określenie człowieka (np. Ps 8,5; 144,3; ez 2,1) lub całej ludzkości (Ps 4,3; Prz 8,31). W St wyrażenie to jest używane dla podkreślenia dystansu między Bogiem a człowiekiem. W apokaliptyce żydowskiej oznaczało ono godność i stało się tytułem specjalnego pośrednika, który ukaże się na końcu czasów. W Księdze Daniela jest mowa o przybywającym na obłokach Synu Człowieczym, który na wieki będzie pano-wał nad ludźmi (Dn 7,13nn). W nt Jezus wielokrotnie nazywa siebie Synem Czło-wieczym. Wypowiedzi Jezusa, w których używa tego określenia w stosunku do wła-snej osoby, można podzielić na dwie grupy: kiedy mówi o godności przysługującej Syno-wi Człowieczemu, który ma władzę odpusz-czania grzechów i jest Panem szabatu, oraz gdy mówi o sobie jako tym, który przy-szedł, żeby służyć, który nie ma mieszkania, który będzie musiał cierpieć i zostanie zabi-ty. taki kontekst użycia tego zwrotu przez Jezusa sugeruje, że z jednej strony akcento-wał on w ten sposób swoje człowieczeń-stwo, a z drugiej objawiał swoje mesjańskie posłannictwo, przywołując znany Żydom obraz Syna Człowieczego jako sędziego, który ma przyjść na końcu czasów i zapa-nować nad wszystkim.

SYN DAWIDA – tytuł mesjański, odnie-siony w nt do Jezusa. Jest to bezpo-średnie nawiązanie do faktu, że w Jezusie wypełniło się proroctwo dane Dawidowi, iż z jego potomstwa będzie wywodził się Chrystus, doskonały i wieczny król Izra-ela (2Sm 7,11-16). Sam Jezus pozwalał, aby tak do niego się zwracano (np. mt 9,27; 21,9), choć w niektórych sytuacjach ukry-wał swoją godność, aby uniknąć utożsamie-nia Go z politycznym wyzwolicielem ocze-kiwanym przez Żydów (np. mk 1,40-45+). tytuł Syna Dawida odnosi do Jezusa rów-nież Kościół pierwotny (rz 1,3n; 2tm

2,8), podkreślając tym samym autentyzm Jego mesjańskiego posłannictwa. ewange-lista mateusz zamieszcza rodowód Jezusa, potwierdzający Jego pochodzenie z rodu Dawida (mt 1,1-17).

SYNAGOGA (gr. synagoge – ‘zgromadze-nie’) – miejsce modlitewnych zgromadzeń Żydów. Geneza synagogi jest sprawą dys-kusyjną. Jedni uważają, że od pierwszych lat obecności Izraelitów w Kanaanie istniały specjalne namioty lub budynki, które służy-ły celom modlitewnym. Ich zdaniem insty-tucja synagogi ukształtowała się na drodze powolnej ewolucji. Inni natomiast wiążą powstanie synagog z faktem zburzenia świą-tyni jerozolimskiej i deportacji Izraelitów do Babilonii (586 r. przed Chr.). Brak świąty-ni spowodował, że punkt ciężkości religii izraelskiej przesunął się z obchodów litur-gicznych w świątyni na gromadzenie się w synagogach, aby czytać, studiować i roz-ważać Prawo. Wygnańcy, którzy powró-cili z Babilonii do swojej ziemi, przynieśli ze sobą zwyczaje związane z synagogami (ne 8,2; ezd 8,15), które nawet po odbu-dowaniu świątyni jerozolimskiej stały się integralną częścią religii Izraela. Powstał również zwyczaj, że gdziekolwiek istniała żydowska diaspora, tam wznoszono synago-gę. Pod względem architektonicznym syna-gogi wpisywały się w lokalną zabudowę. najczęściej były to budynki wzniesione na planie prostokąta, posiadające trzy nawy i zwrócone w kierunku Jerozolimy. Z cza-sem terminem synagoga zaczęto określać nie tylko sam budynek, lecz także gromadzącą się w nim wspólnotę modlących się ludzi. Celebracje w synagogach miały wspólne ele-menty: rozpoczynanie liturgii o tym samym czasie co w świątyni; odmawianie tych samych, przewidzianych na daną okolicz-ność modlitw; odczytywanie tych samych, ustalonych wcześniej fragmentów Pisma Świętego; homilię. Do ważności modlitwy


2948Synaj – Świątynia

potrzebna była obecność dziesięciu męż-czyzn. Synagogi służyły jako miejsca rozsą-dzania sporów pomiędzy członkami wspól-noty. W nich zazwyczaj mieściła się szkoła dla dzieci członków wspólnoty. Synagogi integrowały więc żydowską wspólnotę lokal-ną. Początek publicznej działalności Jezu-sa wiąże się z Jego uczestnictwem w litur-giach synagogalnych. W synagogach Jezus nauczał i uzdrawiał (np. Łk 4,16-37). misyj-na działalność apostołów, zwłaszcza Pawła, w pierwszej kolejności ukierunkowana była na żydowskie synagogi gęsto rozsiane po terenie Cesarstwa rzymskiego.

SYNAJ – półwysep o kształcie odwróco-nego trójkąta, stanowiący pomost między afryką i azją, położony pomiędzy Kana-łem Sueskim a Zatoką akaba. Dominuje tam klimat pustynny z nikłą ilością opadów. obszar ten mimo niekorzystnych warun-ków jest zamieszkany przez ludzi od trzy-dziestu tysięcy lat. Przecinały go liczne trakty, którymi przemieszczały się grupy etniczne, armie i rzesze kupców. na Synaju znajduje się góra nosząca tę samą nazwę, na której mojżesz otrzymał od Boga Prawo (Wj 31,18). Góra ta nosi również nazwę Horeb (np. Pwt 1,2). Jako miejsce objawienia się Boga człowiekowi stała się ona miejscem świętym i symbolem Bożej opieki (Ps 68,9). apostoł Paweł, pokazując różnice między Starym a nowym Przymierzem, odwołuje się do Synaju jako symbolu starego porząd-ku (Ga 4,24n). Zob. PRZYMIERZE.

SZABAT – ostatni dzień tygodnia, święto-wany przez Żydów jako dzień przeznaczony na modlitwę i odpoczynek. tradycja świę-towania szabatu jest zakorzeniona w biblij-nym opisie stwarzania świata (rdz 2,1-3), według którego Bóg w siódmym dniu po zakończonym dziele przestał pracować, a następnie pobłogosławił ten dzień i usta-nowił go świętym. od początków istnienia

biblijnego Izraela szabat stanowił centrum żydowskich praktyk religijnych. Żydowskie prawodawstwo bardzo ściśle obwarowa-ło ten dzień stosownymi normami, które dokładnie wyjaśniały, jak należy go świę-tować i od jakich prac bezwzględnie należy się powstrzymać (Pwt 5,12-15). Szabat był dniem radości oraz znakiem jedności między Bogiem a ludem Izraela. Jego zachowywanie stanowiło jeden z czynników umacniających narodową i religijną tożsamość Żydów.

SZATAN – zob. DIABEŁ.

ŚWIĄTYNIA – budowla wzniesiona w Jero-zolimie, w której złożono arkę Przymierza, symbol obecności Boga pośród ludu izrael-skiego. Stanowiła centrum życia religijne-go i społecznego Izraela od czasów monar-chii (X w. przed Chr.) aż do jej ostatecznego zburzenia w 70 r. po Chr. Po raz pierwszy zbudowano ją w ok. 960 r. przed Chr., za panowania Salomona (965-926 przed Chr.) na wzgórzu moria w Jerozolimie, na którym abraham miał złożyć ofiarę ze swojego syna Izaaka. ta świątynia została zburzona przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. odbu-dowano ją po powrocie z przesiedlenia babi-lońskiego (ok. 520 r. przed Chr.), ale nie było już w niej arki Przymierza, zabranej praw-dopodobnie przez Babilończyków. Drugą rekonstrukcję przeprowadził Herod Wiel-ki, który w ramach prowadzonych z ogrom-nym rozmachem prac architektonicznych przywrócił jej dawną świetność. Kilka lat po zakończeniu odbudowy, rzymianie, tłu-miąc żydowskie powstanie w 70 r. po Chr., spalili doszczętnie świątynne budynki. Według opisu z 1Krl 6 – 9, świątynię zbu-dowano na planie prostokąta o wymiarach ok. 27 m na 9 m i podzielono na trzy czę-ści: przedsionek, nawę główną, zwaną miej-scem świętym, i wydzielone zasłonami miej-sce najświętsze, w którym przechowywano arkę Przymierza. Świątynia była oddzielona


2949 Święci – Święto Przebłagania

dziedzińcem od pałacu królewskiego, a cały kompleks budynków usytuowano na wiel-kim placu otoczonym murem. Przed świą-tynią stał wielki ołtarz ofiarny. Jej wnętrze wyłożone było drewnem cedrowym pokry-tym złotem. Umieszczono tam złoty ołtarz, dziesięć złotych świeczników i sprzęty litur-giczne. Do wnętrza świątyni mogli wchodzić tylko wybrani, a do miejsca najświętszego wyłącznie najwyższy kapłan, raz w roku. na terenie świątynnym składano codzien-ne ofiary całopalenia i kadzenia. Każdy Żyd przynajmniej raz w roku miał obowią-zek odbyć pielgrzymkę do świątyni. Jezus aprobował świątynne praktyki, sam w nich uczestniczył, ale potępiał przesadny forma-lizm (Łk 22,50) i zapowiedział jej zniszcze-nie (mt 23,38n). Zob. ARKA PRZYMIE‑RZA, MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE, MIEJSCE ŚWIĘTE, MIESZKANIE.

ŚWIĘCI – osoby wyróżniające się szczegól-ną więzią z Bogiem. W St termin ten ma podwójne znaczenie. Świętymi są ci, którzy dochowują wierności przymierzu i są zwią-zani z Bogiem relacją miłości (Ps 31,24), a także ci, którzy są przeznaczeni na wyłącz-ną służbę Bogu i przez to oddzieleni od reszty społeczności (Dn 7,27). W nt ter-minem tym określa się chrześcijan, którzy dzięki wierze w Chrystusa są oddzieleni od pogan (1Kor 6,2). apostoł Paweł mówi tak o wszystkich członkach wspólnot chrześci-jańskich, które odwiedza i do których wysy-ła listy (np. Flp 4,22).

ŚWIĘTE MIESZKANIE – zob. MIESZKANIE.

ŚWIĘTO NAMIOTÓW (hebr. Sukkot) – jedno z trzech najważniejszych świąt żydowskich, związanych ze zwyczajem piel-grzymowania do Jerozolimy. Jego obcho-dy odbywały się jesienią i trwały osiem dni. Święto namiotów było radosnym

dziękczynieniem za zbiory zboża i wino-gron. Podstawowym rytuałem tego świę-ta było nakazane przez Boga mieszkanie w szałasach (ne 8,13-18). W ten sposób nawiązywano do wędrówki przez pusty-nię i przypominano o nieustannie towa-rzyszącej Izraelowi opiece Boga. W czasie tej uroczystości miało miejsce poświęce-nie świątyni Salomona (1Krl 8). Co siedem lat, w ramach obchodów Święta namiotów, publicznie odczytywano Prawo. W juda-izmie panowało też przekonanie, że w przy-szłości właśnie podczas tego święta w Jero-zolimie zbiorą się wszystkie narody, aby wielbić Boga (Za 14,16).

ŚWIĘTO PRZAŚNIKÓW – zob. PASCHA.

ŚWIĘTO PRZEBŁAGANIA (hebr. Jom Kippurim – ‘Dzień Przebłagania’ lub ‘Dzień Pojednania’) – jedno z najważniejszych świąt w kalendarzu religijnym Izraela, wprowadzone do niego po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.). obchodzo-no je na początku roku – dziesiątego dnia miesiąca tiszri (pierwszy miesiąc roku, przełom września i października). Przepisy dotyczące sposobu świętowania Dnia Prze-błagania oraz jego teologiczne uzasadnie-nie znajdują się w Kpł 16,1-34; 23,26-32; lb 29,7-11. teksty te pochodzą z trady-cji kapłańskiej i powstały po powrocie z wygnania babilońskiego (538 r. przed Chr.). Ustanowienie tego święta przypisy-wano mojżeszowi, który otrzymał od Boga stosowne polecenie odnośnie do jego prze-biegu. obrzędy liturgiczne wykonywane corocznie w świątyni jerozolimskiej, w tym wolnym od pracy dniu, miały być wyra-zem postu i pokuty narodu wybranego, aby wyjednać przebaczenie za grzechy kapła-nów i ludu oraz usunąć nieczystości ze świątyni i z ołtarza (Kpł 16). Za grzechy kapłanów składano Bogu krwawą ofiarę


2950Święto tygodni – Uczta weselna

przebłagalną z cielca i barana. Za grzechy ludu ofiarowany był baran oraz dwa kozły, z których jednego pozostawiano przy życiu. W tym dniu, jedynym w roku, najwyższy kapłan wchodził za zasłonę miejsca naj-świętszego, aby krwią złożonych w ofie-rze zwierząt siedmiokrotnie pokropić płytę przebłagalną (Wj 25,17nn), na znak prze-błagania Boga. następnie, w symbolicznym geście włożenia rąk na głowę pozostawio-nego przy życiu kozła, najwyższy kapłan zrzucał na niego wszystkie grzechy Izra-ela. Zaraz potem kozioł był wypędzany na pustynię. Jego śmierć oznaczała uwolnienie ludu od grzechów.

ŚWIĘTO TYGODNI – zob. PIĘĆDZIESIĄTNICA.

TALENT – jednostka wagi wynosząca około 34 kg, odpowiednik 60 min oraz jednostka monetarna, równowartość 6000 drachm. Zob. DENAR, MINA.

TYR – starożytne miasto fenickie, położone na terenie dzisiejszego libanu, ok. 35 km na południe od Sydonu (obecna nazwa es-Sur). miasto to ma nietypowe położenie geogra-ficzne, ponieważ znaczna jego część jest usy-tuowana na wyspie, którą aleksander Wielki połączył z lądem rampą oblężniczą. ta loka-lizacja sprawiła, że przez długie wieki tyr był cenionym portem handlowym. Początki osadnictwa miejskiego w tyrze sięgają III tysiąclecia przed Chr. Istnienie miasta w II tysiącleciu potwierdzają wzmianki ugaryc-kie, hetyckie oraz egipskie. Chociaż odkry-cia archeologiczne pokazują, że nie było żad-nej przerwy w osadnictwie na terenie tyru, przyjęła się opinia, że miasto zostało odbu-dowane ok. 1200 r. przed Chr. przez Sydoń-czyków (być może zniszczeń dokonały tzw. ludy morza, zob. Filistyni). W Pięcioksięgu nie znajdujemy żadnej wzmianki o tyrze, a pierwsza informacja w Piśmie Świętym

na jego temat znajduje się w Joz 19,29, gdzie wspomina się o jego fortyfikacjach. Stosun-ki handlowe Izraela z tyrem zostały zaini-cjowane przez króla Dawida, który poprosił Hirama, króla tyru, o dostarczenie drew-na cedrowego oraz robotników do budowy pałacu w Jerozolimie (2Sm 5,11; 1Krn 14,1; 22,4). następca Dawida, Salomon, także sprowadzał z tyru drewno cedrowe i cypry-sowe oraz rzemieślników, którzy poma-gali przy budowie świątyni w Jerozolimie (np. 1Krl 7,13nn). mieszkańcy tyru byli doskonałymi żeglarzami i wzięli udział w wyprawie floty Salomona do ofiru (np. 1Krl 9,26-28). Izebel, córka Ittobaala, króla tyru, poślubiła achaba, władcę Królestwa Północnego, co przyczyniło się do asymila-cji tyryjskich elementów religijnych i kultu-rowych w Samarii. ewangelie wspomina-ją o jednym tylko pobycie Jezusa w okolicy tyru i Sydonu (mk 7,24). Chrystus podaje tyr jako przykład miasta pogańskiego, które na Sądzie ostatecznym czeka lepszy los niż te miasta palestyńskie, które Go odrzuciły (mt 11,21n). Zob. FENICJA, SYDON.

UCZTA WESELNA, UROCZYSTOŚĆ WESELNA – uroczyste przyjęcie, nastę-pujące po ceremonii zaślubin, trwające cały tydzień, obchodzone w gronie rodzi-ny, sąsiadów i przyjaciół. te wyjątkowe dni uczty weselnej – dzielenia się miło-ścią – stały się dla autorów biblijnych dosko-nałym obrazem dla wyrażenia oblubień-czej miłości pomiędzy Bogiem i Jego ludem oraz pomiędzy Bogiem i pojedynczym czło-wiekiem. Jezus swoje przyjście na ziemię porównał m.in. do rozpoczęcia się uczty weselnej, na której on jest panem mło-dym, a wierzący w niego są panną młodą. W ten sposób została przekazana prawda o królestwie Bożym, które gdy się w pełni objawi, będzie stanem nieprzerwanej rado-ści i szczęścia (mk 2,19; J 3,29). W przypo-wieściach nawiązujących do uczty weselnej


2951 Wróżbita – Wyrocznia

Jezus jednoznacznie stwierdził, że nie ma człowieka, którego Bóg nie powołałby do radości przebywania z nim w wieczności. Każdy człowiek wezwany jest więc do tego, aby pozytywnie odpowiedzieć na zaprosze-nie Boga, a następnie w odpowiedni spo-sób przygotować się do spotkania ze swoim Stwórcą (mt 22,1-14; 25,1-13). W Apokalipsie św. Jana metafora uczty weselnej wyra-ża wieczne królowanie zmartwychwstałego Baranka – Jezusa Chrystusa (ap 19,9).

WRÓŻBITA, WRÓŻBIARSTWO – zob. MAGIA.

WSPÓLNOTOWA OFIARA (hebr. zewach, szelamim lub zewach szelamim) – ofiara nazy-wana także ‘ofiarą biesiadną’ albo ‘ofiarą za pokój’. Była to ofiara krwawa składana na życzenie indywidualnych pielgrzymów, szczególnie rodzin przybywających do Jero-zolimy. Jej celem było z jednej strony wyrażenie wdzięczności Bogu za otrzyma-ne przez rodzinę dobrodziejstwa, z drugiej natomiast, prośba o jeszcze większe zacie-śnienie więzów rodzinnych oraz pogłębienie relacji rodziny z Bogiem (np. rdz 31,54; Kpł 3,1nn; 1Sm 1,21). W księgach biblijnych nie ma przepisów, które w jednoznaczny sposób określałyby, co ma być przedmiotem ofiary wspólnotowej i w jaki sposób należy ją skła-dać. W ofierze tej można było złożyć młodą krowę, owcę, wołu itp. Po zabiciu zwierzę-cia kapłan zobowiązany był wylać jego krew na ołtarz (np. Pwt 12,27), a następnie spa-lić jego tłuszcz (np. Kpł 3,3-5). Po ofiarowa-niu Bogu krwi i tłuszczu zwierzęcia kapła-ni otrzymywali jego mostek oraz prawą łopatkę (Kpł 7,28-34). to, co zostało, zabie-rał ofiarodawca, aby przygotować ucztę dla rodziny i zaproszonych gości.

WULGATA (łac. vulgata – ‘rozpowszech-niona’) – łaciński przekład Pisma Świętego, przygotowany w IV w. z polecenia papieża

Damazego I (366-384) przez św. Hiero-nima (340-419), który poprawił i uzupeł-nił istniejące przekłady ksiąg biblijnych oraz przetłumaczył brakujące. W ten spo-sób powstało integralne tłumaczenie całego tekstu Pisma Świętego na łacinę. Przekład ten nie od razu przyjął się w Kościele. osta-tecznie Sobór trydencki w 1546 r. dokonał jego rewizji i uznał za autentyczny, oficjalny tekst kościelny. nazwa Wulgata przyjęła się z tego względu, że tekst ten stał się z czasem bardzo popularny w całym Kościele. Zob. SEPTUAGINTA.

WYNAGRADZAJĄCA OFIARA – zob. PRZEBŁAGALNA OFIARA.

WYROCZNIA – w Piśmie Świętym jest to informacja lub przesłanie, które Bóg kie-ruje do człowieka lub do całej społecz-ności. Często wyrocznia jest odpowiedzią na postawione przez człowieka pytanie lub stanowi szczególną interwencję Boga, który objawiając swoją wolę, kieruje losa-mi świata. W Piśmie Świętym mamy uka-zane trzy sposoby otrzymywania wyroczni: 1) w czasie snu (np. rdz 40,8nn; 1Sm 15,16; mt 1,20-24); 2) pod wpływem natchnie-nia lub w widzeniu (np. 1Sm 8,21n; 9,17; ez 2,1nn; Dz 9,10nn); 3) przez rzuca-nie losów (np. Wj 28,30; Joz 7,16nn; 1Sm 14,41nn; Dz 1,26). W ciągu dziejów Izraela istniały wyznaczone miejsca i osoby umoż-liwiające otrzymanie wyroczni od Boga. Szczególnymi przekazicielami Bożych wyro-ków byli charyzmatyczni prorocy. Władcy na dworach mieli zazwyczaj kogoś, kto prze-kazywał Bożą wolę i głos takiego człowieka brano pod uwagę na przykład w organiza-cji wypraw wojennych (np. 2Krn 18,3nn). Prawo zabraniało Żydom stosowania jakich-kolwiek praktyk magicznych, którymi czę-sto posługiwali się ludzie przekazujący wyrocznie w społecznościach pogańskich. Bóg sam przekazywał swoje objawienie


2952Wyrocznia Pana – Zgromadzenie

w sposób pewny i jednoznaczny i nie miało to nic wspólnego z praktyką magiczną czy wróżbiarską.

WYROCZNIA PANA – specyficzny zwrot, formuła biblijna stosowana przez proro-ków, którzy powoływali się na otrzyma-ne od Boga objawienie za pomocą słów: Tak mówi Pan lub wyrocznia Pana, nadając w ten sposób swojej wypowiedzi szczegól-ną siłę wyrazu. takie wypowiedzi budowa-ły autorytet proroków jako autentycznych przekazicieli woli Bożej oraz miały często charakter normatywny, zobowiązujący do wypełnienia objawionego przez proroków Bożego zamysłu.

WYSOKA RADA – Sanhedryn (gr. synedrion – ‘rada przywódców’). ewangelie i Dzieje Apostolskie, a także źródła poza-biblijne stosują ten termin na określenie wielu różnych rad żydowskich. nt najczę-ściej używa go w odniesieniu do najwyż-szego sądu w Jerozolimie. W czasach Jezu-sa organ ten stanowił najwyższą żydowską władzę religijną i sądowniczą w Jerozolimie. W jej ławach zasiadało 71 osób: urzędujący najwyższy kapłan i jego poprzednicy; star-si, czyli przedstawiciele zamożnych rodów arystokratycznych; nauczyciele wywodzący się z kręgów faryzeuszów i saduceuszów. Wysoka rada była organem, który dokonał sądu nad Jezusem (mt 26,59), a także badał działalność i nauczanie pierwszej wspólnoty Kościoła w Jerozolimie, na której członków nałożył pewne sankcje mające zatrzymać ekspansję chrześcijaństwa (Dz 4 – 6; 23).

WZNIESIENIE KULTOWE – ogólne okre-ślenie miejsca, w którym składano ofiary i sprawowano kult. mogły to być naturalne pagórki albo też podwyższenia zbudowane

przez człowieka w celach kultycznych. Przed reformą deuteronomiczną i scentralizowa-niem kultu w świątyni jerozolimskiej wznie-sienia służyły Izraelitom do oddawania czci Jahwe i były uznawane za legalne miej-sca kultu. W czasach St wzniesienia sta-nowiły jednak typowy element kananej-skiego kultu płodności oraz kultu Baala (Jr 19,5). Ponieważ przyczyniały się do upa-wiania publicznego bałwochwalstwa, spo-tykały się z coraz bardziej zdecydowanym potępieniem ze strony proroków i niektó-rych królów. W końcu całkowicie wyeli-minowano tę formę kultu (początek VI w. przed Chr.).

ZGROMADZENIE (hebr. kahal, gr. ekklesia) – termin odnoszący się do wspólno-ty ludzi jednoczących się ze względu na wspólne pochodzenie lub ze względu na wspólny cel. Pierwotnie termin zgromadzenie dotyczył powszechnego zwołania męż-czyzn z Izraela w celu stawienia czoła wro-gowi lub wyruszenia na wyprawę wojenną (np. lb 10,7). Sygnałem nakazującym zebra-nie się w oznaczonym miejscu był dźwięk trąby. Wielokrotnie w Piśmie Świętym (szczególnie w Wj, lb, Pwt, 1-2Krn) zgromadzeniem nazywany jest cały Izrael. Po instytucjonalizacji kultu świątynnego hebr. termin kahal przybrał także znaczenie reli-gijne i określał wspólnotę ludu zwołane-go, aby oddawać cześć Bogu. Kościół jako wspólnota ludzi wierzących jest określany w nt mianem ekklesia (najbliższy gr. odpo-wiednik hebr. kahal), czyli ‘zgromadzenie ludu nowego Przymierza’. Kościół jest więc postrzegany jako nowy lud Boży zwołany przez Boga. najpełniejszym urzeczywist-nieniem tego zwołania jest zgromadzenie eucharystyczne (np. 1Kor 11,17-34).


2953

Historia powszechna

1830-1530 Starożytne imperium babilońskie.

1728-1686 Panowanie Hammurabiego. Kodeks prawa.

1720-1570 Panowanie Hyksosów w egipcie.

ok. 1400 listy z tell-el-amarna.

1294-1279 Panowanie faraona Setiego I.

1279-1213 Panowanie faraona ramzesa II.

Historia zbawienia

ok. 1850 Wyjście abrama z mezopotamii do ziemi Kanaan.

ok. 1700 rozwój plemion izraelskich we wschodniej części delty nilu. Jakub patriarchą plemion izraelskich.

ok. 1650 Józef zarządcą egiptu.

ok. 1300 Izraelici zmuszeni do pracy na rzecz faraona.

ok. 1270-1230 Wyjście Izraelitów z egiptu; wędrówka przez pustynię. Przymierze na Synaju.

Tablice chronologiczne

Chro no lo gia wy da rzeń Sta re go te sta men tu po zo sta je wciąż w sfe rze ba dań ar che olo gicz-nych i hi sto rycz nych. W Piśmie Świętym hi sto ria słu ży teo lo gii, co nie wy klu cza praw dzi wo ści zda rzeń, ale wska zu je na in ne ich ro zu mie nie. Chro no lo gię wy da rzeń do ty czą cą św. Paw ła opar to na wy ni kach ba dań eg ze ge ty ks. W. ra ko ce go Cm (Pa weł Apo stoł. Chro no lo gia ży cia i pism, Czę sto cho wa 2003).

2000

1500


2954

1213-1204 Panowanie faraona merneptaha. W hymnie ułożonym na jego cześć znajduje się najstarsza pozabiblijna wzmianka nazwy Izrael.

753 Założenie rzymu.

ok. 1230-1200 Wejście Izraelitów do ziemi Kanaan pod wodzą Jozuego.

ok. 1200-1030 Czasy sędziów w Izraelu.

ok. 1040 Prorocka działalność Samuela.

ok. 1020-1004 Instytucja monarchii w Izraelu. Saul pierwszym królem Izraela.

ok. 1004-965 Panowanie króla Dawida.

ok. 965-926 Panowanie Salomona. Budowa pałacu królewskiego i świątyni.

Koniec podboju Kanaanu. ok. 926-910 Panowanie roboama.

922 Podział Izraela na dwa królestwa: Królestwo Północne ze stolicą w Samarii i Królestwo Południowe ze stolicą w Jerozolimie. 722 Zburzenie Samarii

i upadek Królestwa Północnego. Wygnanie Izraelitów do asyrii.

701 najazd asyryjczyków na Judę.

1000


2955

612 Zburzenie niniwy.

609 Bitwa pod megiddo.

605-562 nabuchodonozor II królem babilońskim.

605/604 Pierwsza wyprawa nabuchodonozora II na Palestynę. 605 Bitwa pod Karkemisz. ostateczne pokonanie faraona necho.

559-530 Cyrus II Wielki królem perskim.

539 Cyrus II Wielki zajmuje Babilon.

640-609 Jozjasz królem Judy (Królestwa Południowego).

622 odnalezienie Księgi Prawa. reforma religijna za króla Jozjasza.

597 Pierwsze przesiedlenie Izraelitów do Babilonii. 586 Zdobycie i zniszczenie

Jerozolimy przez nabuchodonozora II.

Drugie przesiedlenie mieszkańców Judy.

582 trzecie przesiedlenie mieszkańców Judy.

539 Dekret Cyrusa II pozwalający Izraelitom na powrót do ojczyzny.

700

600


2956

175-163 antioch IV epifanes władcą Syrii. Prześladowanie Żydów.

538 Początek powrotu Izraelitów z wygnania do Jerozolimy.

536-515 odbudowa (intensywna od 520 r. przed Chr.) i poświęcenie świątyni jerozolimskiej.

458 Powrót Izraelitów pod wodzą ezdrasza.

445-433 nehemiasz namiestnikiem władcy perskiego w Judzie. odbudowa murów Jerozolimy.

ok. 300 Wg Listu PseudoArysteasza – na potrzeby licznej kolonii żydowskiej mieszkającej w egipcie w okresie rządów Ptolemeusza II powstaje grecki przekład Tory, początek późniejszej Septuaginty (lXX).

198 Palestyna pod władzą Seleucydów.

167-164 antioch IV bezcześci świątynię w Jerozolimie. Wielkie prześladowanie Żydów. Powstanie machabejskie.

166-160 rządy Judy machabeusza. Walka o wyzwolenie spod władzy Seleucydów.

164 oczyszczenie świątyni zbezczeszczonej przez pogan.

500

200


2957

60 Pierwszy triumwirat w rzymie (Pompejusz, Juliusz Cezar i Krassus).

51-30 Kleopatra królową egiptu.

49 Juliusz Cezar obejmuje dyktatorską władzę w rzymie.

44 Zabójstwo Juliusza Cezara.

40 Senat rzymski ogłasza Heroda „królem Żydów”.

35 małżeństwo marka antoniusza z Kleopatrą.

31 Bitwa pod akcjum. oktawian pokonuje marka antoniusza.

30 Samobójstwo marka antoniusza i Kleopatry.

27 przed Chr. – 14 po Chr. Panowanie cesarza oktawiana augusta.

20-19 Początek budowy nowej świątyni w Jerozolimie.

63 Zdobycie Jerozolimy przez Pompejusza. Palestyna prowincją rzymską.

40-4 Panowanie Heroda Wielkiego.

100


2958

4 przed Chr. – 6 po Chr. archelaos etnarchą Idumei, Judei i Samarii.

4 przed Chr. – 39 po Chr. Filip tetrarchą Iturei i kraju trachonu.

4 przed Chr. – 39 po Chr. Herod antypas tetrarchą Galilei i Perei.

6-41 Judea, Samaria i Idumea zarządzane przez prokuratorów rzymskich zależnych od cesarskiego legata Syrii.

14-37 tyberiusz cesarzem rzymu.

26-36 Poncjusz Piłat prokuratorem Judei.

4 przed Chr. – 39 po Chr. Panowanie Heroda antypasa (znany z nt jako „Herod”).

7 lub 6 narodzenie Jezusa Chrystusa.

5 lub 6 narodzenie Szawła z tarsu.

18-36 Kajfasz najwyższym kapłanem.

ok. 27 Początek działalności Jana Chrzciciela.

ok. 30 męka, Śmierć i Zmartwychwstanie Chrystusa.

ok. 34 męczeństwo Szczepana.

34 nawrócenie Szawła (Pawła) pod Damaszkiem.

0

30


2959

37-41 Kaligula cesarzem rzymu.

39 Herod antypas wygnany przez Kaligulę.

41-54 Klaudiusz cesarzem rzymu.

41-44 Herod agryppa I królem Palestyny.

44 Śmierć Heroda agryppy I. Palestyna staje się prowincją rzymską.

49 edykt Klaudiusza, na mocy którego Żydzi musieli opuścić rzym.

51 lub 52 Gallio prokonsulem achai.

37 Paweł odwiedza Jerozolimę.

43-44 Prześladowania chrześcijan za Heroda agryppy I. męczeństwo Jakuba Starszego. aresztowanie i wyzwolenie Piotra.

44 lub 45 Paweł i Barnaba głoszą ewangelię w antiochii Syryjskiej.

od 45 do 46 Pierwsza wyprawa misyjna Pawła i Barnaby. Powstanie wspólnot chrześcijan na Cyprze, w antiochii Pizydyjskiej, Ikonium, listrze i Derbe.

od 47 do 51 Druga wyprawa misyjna Pawła. Powstanie wspólnot chrześcijan w troadzie, Filippi, tesalonice, Berei i Koryncie.

51 tzw. Sobór Jerozolimski.

40

50


2960

52-60 antoniusz Feliks prokuratorem Judei.

54-68 neron cesarzem rzymu.

60-62 Porcjusz Festus prokuratorem Judei.

64 Pożar rzymu i prześladowanie chrześcijan. Gessius Florus prokuratorem Judei.

66-70 Powstanie żydowskie. Wespazjan i tytus okupują Palestynę i zdobywają Jerozolimę. W grotach Qumran ukryto dokumenty esseńczyków, odnalezione w 1947 r.

68 Panowanie rzymskich cesarzy: Galby, ottona, Witeliusza.

69-79 Wespazjan cesarzem rzymu.

od 52 do 56 trzecia wyprawa misyjna Pawła. Powstanie wspólnot chrześcijan w efezie i Kolosach.

od 56 do 58 Uwięzienie Pawła w Jerozolimie. Pobyt w więzieniu w Cezarei.

od ok. 59 do 61 Paweł więziony w rzymie.

od 61 do 62/63 ostatni etap działalności Pawła. 62 męczeństwo Jakuba młodszego.

63 lub 64 ostatnie uwięzienie (rzym) i męczeństwo Pawła.

64 męczeństwo Piotra w rzymie.

60


2961

70 Zburzenie Jerozolimy i świątyni. rozproszenie Żydów.

73 lub 74 Upadek masady; koniec oporu Żydów przeciwko rzymowi.

79-81 tytus cesarzem rzymu.

81-96 Domicjan cesarzem rzymu. Prześladowanie chrześcijan.

96-98 nerwa cesarzem rzymu.

98-117 trajan cesarzem rzymu.

ok. 85 tzw. synod w Jawne (Jamnia).

ok. 95 Jan apostoł zesłany na Patmos.

ok. 100 Śmierć Jana apostoła.

70

80

90

100


Mapy


2964


2965


2966


2967


2968


2969


2970


2971


2972


2973


Projekt okładki anna Kawecka

Skład i łamanie tekstu tomasz mstowski

ISBn 978-83-7424-763-4

© edycja Świętego Pawła, 2011ul. Św. Pawła 13/15, 42-221 Częstochowa

tel. 34.362.06.89 • fax 34.362.09.89www.edycja.pl • e-mail: [email protected]

Druk i oprawa l.e.G.o. S.p.a. – Włochy


Starego i Nowego Testamentu -...

Documents

Transcript of Starego i Nowego Testamentu -...