Sprawozdawczość według nowej Ustawy na...
Transcript of Sprawozdawczość według nowej Ustawy na...
1
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
Wydział Nauk o Zwierzętach
Monika Kwiatkowska
Sprawozdawczość według nowej Ustawy
na przykładzie Zwierzętarni Wydziału
Biologii UW
Praca podyplomowa
na kierunku Zwierzęta laboratoryjne: hodowla, utrzymanie i użytkowanie
Praca wykonana pod kierunkiem
dr inż. Katarzyny Kisiel
Wydział Biologii Uniwersytetu Warszawskiego
Warszawa, maj 2016
2
Streszczenie
Zgodnie z Ustawą o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych i edukacyjnych,
każda jednostka zarejestrowana jako hodowca, użytkownik czy dostawca powinna przesłać do
Ministerstwa sprawozdanie, gdzie dokładnie wykaże liczbę, gatunki i losy zwierząt
wykorzystywanych w doświadczeniach oraz tych utrzymywanych w celach hodowlanych.
Niniejsza praca jest swoistą instrukcją jak należy poprawnie wypełniać sprawozdania na
przykładzie Zwierzętarni Wydziału Biologii UW.
Słowa kluczowe
<sprawozdawczość, rejestr, zwierzęta laboratoryjne >
3
4
Spis treści 1. Wstęp ........................................................................................................................................ 5
1. 1 Wyznaczenia ......................................................................................................................... 6
1. 2 Rodzaje rejestrów .................................................................................................................. 7
2. Sprawozdawczość .................................................................................................................. 13
2.1 Sprawozdanie hodowcy, załącznik numer 4 ........................................................................ 13
2.2 Sprawozdanie z wykonanych działań na rzecz dobrostanu zwierząt, załącznik numer 5 .... 16
2.3 Sprawozdanie użytkownika, załączniki 7 i 8 ....................................................................... 17
2.3.1 Załącznik 8 ........................................................................................................................ 17
2.3.2 Załącznik 7 ........................................................................................................................ 18
5
1. Wstęp
W roku 2015 weszły w życie dwa akty prawne: Ustawa o ochronie zwierząt
wykorzystywanych do celów naukowych i edukacyjnych z dnia 15 stycznia oraz Rozporządzenie
Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 4 listopada w sprawie informacji dotyczących
zwierząt wykorzystywanych w procedurach oraz trybu przekazywania tych informacji. Ustawa
nakłada obowiązek na określone jednostki, wymienione i opisane w art.2, sprawozdawania się z
liczby i gatunków zwierząt, które zostały wykorzystane w doświadczeniach oraz w tym celu
wyhodowane. Z kolei Rozporządzenie wyjaśnia, które załączniki przedstawione w formie
formularzy powinien odpowiednio wypełnić hodowca, użytkownik i dostawca. Oprócz wysłania
prawidłowo wypełnionych złączników 4, 6, 7, 8 do Ministerstwa, każda jednostka, bez względu
na rodzaj, jest zobowiązana wysłać załącznik numer 5, który informuje o wykonywaniu zadań w
zakresie dobrostanu zwierząt.
Wydział Biologii UW jest zarejestrowany zarówno, jako hodowca jak i użytkownik, co sprawia,
że musi sprawozdawać się w załączniku 4, 7 i 8, a także w 5, który jest wspólny w obydwu
przypadkach.
W dalszej części niniejszej pracy zostanie dokładnie wyjaśnione, w jaki sposób należy wypełnić
poszczególne pola formularza, jak i skąd uzyskać liczby potrzebne do prawidłowego wypełnienia
sprawozdania.
Zwierzętarnia Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego rozpoczęła swoje
funkcjonowanie w 2003 roku. W Zwierzętarni na potrzeby eksperymentatorów hodowane są dwa
gatunki zwierząt laboratoryjnych: myszy oraz szczury, w hodowli znajdują się również chomiki
dżungarskie i nornice rude. Dzięki posiadaniu odpowiednio wyposażonych pomieszczeń istnieje
też możliwość utrzymywania na czas trwania doświadczenia królików oraz kur. Liczba zwierząt
przebywających w jednostce na stałe jest duża i bywa zmienna, co zmusza do prowadzenia
dokumentacji pozwalającej wszystko uporządkować. Zwierzętarnia Wydziału Biologii prowadzi
specjalne rejestry, dzięki którym jest w stanie kontrolować praktycznie wszystko co się dzieje ze
zwierzętami przebywającymi w obrębie całego Wydziału Biologii (łącznie z doświadczeniami
wykonywanymi w terenie).
6
1. 1 Wyznaczenia
Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie szkoleń, praktyk i
staży dla osób wykonujących czynności związane z wykorzystywaniem zwierząt do celów
naukowych lub edukacyjnych określa jakie kwalifikacje powinny mieć osoby chcące pracować
ze zwierzętami. Każda jednostka zarejestrowana jako użytkownik lub hodowca powinna wydać
odpowiednie wyznaczenia dla swoich pracowników:
• Dla osób odpowiedzialnych za planowanie procedur i doświadczeń oraz za ich
przeprowadzenie
• Dla osób wykonujących procedury
• Dla osób uczestniczących w wykonywaniu procedur
• Dla osób uśmiercających zwierzęta wykorzystywane w procedurach
• Dla osób sprawujących opiekę nad zwierzętami utrzymywanymi w ośrodku
• Dla osób odpowiedzialnych za nadzór nad osobami sprawującymi opiekę nad
zwierzętami utrzymywanymi w ośrodku i dobrostanem tych zwierząt
• Dla zespołu ds. dobrostanu zwierząt w ośrodku
W celu otrzymania konkretnego wyznaczenia należy dostarczyć wszystkie wymagane dokumenty
m. in informację o odbytych szkoleniach i takie, które potwierdzają staż pracy ze zwierzętami
niezbędny do wydania wyznaczenia. W Zwierzętarni wszystkie dokumenty przechowuje się w
odpowiednich segregatorach osobnych dla planujących, wykonujących i uśmiercających
zwierzęta. Zanim wyda się wyznaczenie należy dokładnie sprawdzić, czy wniosek jest
prawidłowo wypełniony oraz czy kwalifikacje osoby zgłaszającej się spełniają wymagane
kryteria. Znacznym ułatwieniem w pracy z wyznaczeniami jest prowadzenie bazy danych w
której znajdują się wszystkie niezbędne informacje dotyczące osób, które otrzymały konkretne
wyznaczenie a także kluczowa rzecz, data wydania wyznaczenia oraz data jego wygaśnięcia.
Dzięki temu w każdej chwili można sprawdzić liczbę dowolnych aktywnych wyznaczeń. Na
Wydziale Biologii wyznaczenia wydaje się według standardowego wzoru dostępnego na stronie
Krajowej Komisji Etycznej. Wzory na wyznaczenia dla opiekunów, nadzorujących opiekunów
oraz członków zespołu ds. dobrostanu nie figurują na tej stronie, dlatego jednostki powinny same
stworzyć oficjalny wzór według, którego będą je wypełniać. Rycina 1 przedstawia przykładowe
wyznaczenie dla pracowników Wydziału Biologii UW
7
Ryc. 1 Wzór wyznaczenia dla osoby nadzorującej opiekunów
1. 2 Rodzaje rejestrów
W Zwierzętarni prowadzonych jest kilka rejestrów, które znacznie usprawniają pracę i
pozwalają na wgląd we wszystko co się dzieje ze zwierzętami, które są w niej utrzymywane.
Przede wszystkim ważne jest regularne uzupełnianie rejestrów oraz nadanie im jak najbardziej
przystępnej, wystandaryzowanej formy. Zwierzętarnia Wydziału Biologii swoją dokumentację
posiada zarówno w formie papierowej jak i w formie elektronicznej, w programie Microsoft
Office Excel, oba warianty są równocześnie aktualizowane.
Rozpocząć można od rejestru zwierząt wyhodowanych (Ryc. 2) i odstawionych do doświadczeń
w danej jednostce. Dane w nim zawarte są dobrym punktem wyjścia dla kolejnych baz danych.
Rejestr powinien zawierać w sobie wszystkie niezbędne informacje takie jak gatunek, szczep,
8
liczbę, datę urodzenia oraz płeć zwierząt, które znajdują się w konkretnej klatce. Niezbędna jest
również wiedza o tym dla jakiej osoby, bądź dla jakiego zakładu zostały te zwierzęta
wyhodowane, a dodatkowo można wpisać datę wstawienia klatki do pomieszczenia gdzie
oczekują na rozpoczęcie doświadczenia oraz, o ile to możliwe, datę odebrania klatki. Wszystkie
te informacje pozwalają na dokładne śledzenie losów poszczególnych zwierząt, co ułatwia
pracownikom późniejszą weryfikację tych danych, już podczas pisania sprawozdania.
Ryc. 2 Rejestr zwierząt wyhodowanych
Równocześnie niezbędne jest prowadzenie rejestru zwierząt, które zostały odstawione do
doświadczeń i odebrane przez eksperymentatorów (Ryc. 3), co jest bazą na której można później
wypełniać rozliczenia i sprawozdania. W takim formularzu powinny znaleźć się takie rubryki jak
nazwisko eksperymentatora, zakład w którym pracuje, oczywiście liczba, płeć, szczep, gatunek i
data urodzenia pobranych zwierząt, data kiedy je zabrano oraz numer zgody na doświadczenie
udzielonej przez Lokalną Komisję Etyczną, dzięki czemu można sprawdzić ile jeszcze zwierząt
może wykorzystać lub ile już ich wykorzystano na ten konkretny projekt.
9
Ryc. 3 Rejestr zwierząt wydanych do doświadczeń
Kolejny rejestr (Ryc. 4), który zobowiązani jesteśmy prowadzić to ten dotyczący zwierząt
sprowadzonych do placówki, czy to do doświadczenia, czy też w celach hodowlanych. Rejestr
powinien zawierać właściwie takie same rubryki co ten opisujący zwierzęta wyhodowane,
dodatkowo oczywiście z nazwą jednostki i miasta z którego przywiezione zwierzęta pochodzą i
dla kogo zostały sprowadzone.
Ryc. 4 Rejestr zwierząt sprowadzonych
W hodowli zdarzają się przypadki, kiedy liczba urodzonych zwierząt przewyższa
zapotrzebowanie, bądź kiedy do doświadczeń zamówione są zwierzęta jedynie o określonej płci.
10
Wtedy takie zwierzęta oddaje się do ogrodu zoologicznego lub do adopcji. Zwierzętarnia posiada
odpowiedni formularz adopcyjny, który wypełnia osoba chcąca przygarnąć dane zwierzę (Ryc.
5). Prowadzony jest rejestr (Ryc. 6), który pozwala kontrolować liczbę wraz z gatunkiem
zwierząt tam wydawanych. Nie oddajemy do ogrodu zoologicznego zwierząt modyfikowanych
genetycznie, są one usypiane.
Ryc. 5 Formularz adopcyjny
11
Ryc. 6 Rejestr zwierząt wydanych do zoo
Zwierzęta, które są wykorzystywane do pobrania tkanek i nie biorą udziału w doświadczeniach,
są również odpowiednio rejestrowane (Ryc. 7).
Ryc. 7 Rejestr zwierząt wydanych w celu pobrania tkanek lub narządów
12
Warto jest także prowadzić rejestr dotyczący zwierząt, które były zamówione do konkretnego
doświadczenia jednak z różnych przyczyn nie zostały odebrane i w efekcie zostały uśmiercone.
W takim formularzu również należy zawrzeć standardowe, znane z poprzednich rejestrów
informacje (Ryc.11).
13
2. Sprawozdawczość
2.1 Sprawozdanie hodowcy, załącznik numer 4
Wydział Biologii UW zarejestrowany jest jako hodowca, dlatego sprawozdaje się w
załączniku 4. Początek formularza jest prosty do wypełnienia, wystarczy wpisać wszystkie dane
dotyczące hodowcy (Ryc. 8). W każdym kolejnym załączniku pierwsze rubryki zawsze zawierają
rozmaite informacje dotyczące hodowcy czy też użytkownika, dlatego w późniejszych
przykładach nie będą już omawiane.
Ryc. 8 Dane hodowcy, załącznik 4 (źródło:http://www.bip.nauka.gov.pl/tabele-do-
sprawozdan_zwierzeta/)
Następnie można przejść do punktu drugiego, gdzie wpisuje się konkretne liczby dotyczące
zwierząt wyhodowanych przez hodowcę. Jako pierwsze uzupełnia się zwierzęta niezmienione
genetycznie (Ryc. 9). W rubryce gatunek wybiera się z prostej listy nazwę gatunku, którego
hodowlą zajmuje się nasza jednostka, w wypadku Zwierzętarni Wydziału Biologii są to myszy,
szczury i chomiki dżungarskie. Liczbę zwierząt wyhodowanych uzyskujemy po podsumowaniu
wszystkich liczb z rejestru zwierząt wyhodowanych (Ryc. 9), oczywiście dzieląc je wcześniej na
gatunki, poprzez ustawienie filtrowania w Excelu, a także wyłączając z tego szczepy zwierząt
zmienione genetycznie, które będzie trzeba policzyć oddzielnie.
14
Ryc. 9 Tabela dla zwierząt niezmienionych genetycznie (źródło:http://www.bip.nauka.gov.pl/tabele-
do-sprawozdan_zwierzeta/)
Ryc. 10 Rejestr zwierząt wyhodowanych z zaznaczeniem liczb do sumowania
Liczba zwierząt uśmierconych znajduje się w rejestrze zwierząt zamówionych do doświadczeń
jednak nieodebranych (Ryc. 11). Na rycinie również zaznaczono czerwonym prostokątem
kolumnę, którą należy zsumować, widać również, że zastosowano filtry aby umożliwić podział
danych na poszczególne gatunki.
15
Ryc. 11 Rejestr zwierząt zamówionych a nieodebranych
Ryc. 12 Tabela dla zwierząt zmienionych genetycznie (źródło:http://www.bip.nauka.gov.pl/tabele-
do-sprawozdan_zwierzeta/)
Ostatnie pola, które wypełnia Zwierzętarnia Wydziału Biologii jako hodowca to te dotyczące
zwierząt zmienionych genetycznie, które zostały wykorzystane do utrzymania stabilnych
zmienionych genetycznie linii (Ryc. 12). Dane liczbowe do uzupełnienia tej tabeli bierze się z
16
dokładnie tych samych rejestrów co poprzednio, należy jedynie tym razem wyświetlić szczepy,
które są zmienione genetycznie.
2.2 Sprawozdanie z wykonanych działań na rzecz dobrostanu zwierząt, załącznik numer 5
Załącznik numer 5 jest wspólny dla wszystkich sprawozdających się i to właśnie w nim
należy opisać jakie zadania zrealizował w danym roku Zespół do spraw dobrostanu zwierząt,
który zgodnie z nową Ustawą powinien znajdować się w każdej jednostce (Ryc. 13). Należy
pamiętać, że członkowie zespołu powinni posiadać odpowiednie kwalifikacje pozwalające im
przeprowadzać profesjonalne kontrole. Oprócz sprawdzania i dbania o dobrostan zwierząt w
hodowli czy też jedynie utrzymywanych z zwierzętarniach, powinni także mieć możliwość
kontrolowania warunków podczas prowadzonych doświadczeń i dostęp do zwierząt, które tam
aktualnie przebywają. Odpowiedzialni są również za kontrolę całych eksperymentów, na które
została wydana zgoda LKE.
W załączniku 5 należy opisać jak zespół ds. dobrostanu zapewnia w ośrodku realizację zadań
polegających na udzielaniu porad w sprawach związanych z zapewnieniem dobrostanu zwierząt,
w tym odnoszących się do obowiązku stosowania zasad zastąpienia, ograniczenie i
udoskonalenia a także wskazówek dotyczących znalezienia nowego opiekuna dla zwierząt, które
nie będą wykorzystywane w procedurach oraz prowadzenia rehabilitacji zwierząt dzikich przed
przywróceniem ich do siedliska przyrodniczego. Kolejne zadania dla zespołu ds. dobrostanu to
porady w sprawach organizacji szkoleń, opracowywanie i kontrolowanie wewnętrznych zasad
postępowania ze zwierzętami utrzymywanymi w ośrodku, monitorowanie przypadków
uśmiercania zwierząt w celu pozyskania narządów lub tkanek i monitorowanie dobrostanu
zwierząt przebywających w ośrodku. Zespół ds. dobrostanu ma obowiązek zgłaszać wszelkie
przypadki naruszenia dobrostanu i jednocześnie określić czynności, które należy podjąć w celu
przywrócenia go. Zadania realizowane przez zespół powinny także uwzględniać kontrolę
przeprowadzania doświadczeń i ich wyników, z uwzględnieniem wpływu tych doświadczeń na
wykorzystane w nich zwierzęta oraz ocena zgodności przeprowadzanych doświadczeń z
zasadami zastąpienia, ograniczenia i udoskonalenia.
17
Wydział Biologii UW jako hodowca i użytkownik wysyła ten załącznik tylko raz, wspólnie dla
obydwu podmiotów.
Ryc. 13 Rubryka dotycząca działań na rzecz dobrostanu zwierząt
(źródło:http://www.bip.nauka.gov.pl/tabele-do-sprawozdan_zwierzeta/)
2.3 Sprawozdanie użytkownika, załączniki 7 i 8
2.3.1 Załącznik 8
Dzięki regularnemu i skrupulatnemu prowadzeniu rejestrów wypełnienie rubryk w tym
załączniku nie powinno stanowić problemu (Ryc. 14). Zaczyna się od wybrania z listy
wszystkich gatunków, które użytkownik utrzymał od hodowców, co w przypadku Zwierzętarni
Wydziału Biologii wiąże się z dodaniem, oprócz hodowanych bezpośrednio w jednostce myszy,
szczurów i chomików dżungarskich, zwierząt sprowadzonych specjalnie do doświadczeń, w tym
wypadku królików, kur i przepiórek. Do liczby zwierząt dostarczonych wpisuje się liczbę z
rejestru zwierząt pobranych do doświadczeń oraz liczbę zwierząt sprowadzonych do jednostki z
rejestru o tej samej nazwie. Dopiero suma tych dwóch wartości jest prawidłową liczbą zwierząt
dostarczonych, jeżeli mowa o myszach, szczurach i chomikach. Zaś w przypadku królików, kur
oraz przepiórek wstawiany jedynie liczbę pobraną z rejestru zwierząt sprowadzonych. Liczba
zwierząt uśmierconych to w tym wypadku liczna zwierząt figurująca jako zamówione i
nieodebrane. Należy oczywiście pamiętać o rozróżnieniu na zwierzęta zmienione i niezmienione
genetycznie, jednak obliczanie prawidłowych wartości w obu przypadkach wygląda tak samo.
18
Ryc. 14 Tabela użytkownika z opisem zwierząt dostarczonych przez hodowców
Uzupełniając punkt 4 (Ryc. 15) w tabeli należy wpisać liczbę zwierząt, które zostały uśmiercone
wyłącznie w celu pobrania tkanek, co można łatwo zrobić korzystając z wpisów do rejestru
zwierząt wydanych na tkanki, z wcześniejszym podziałem na konkretne gatunki.
Ryc. 15 Tabela dla zwierząt uśmierconych w celu pobrania tkanek
2.3.2 Załącznik 7
Załącznik numer 7 z początku może wydawać się trudny do wypełnienia, jednak dzięki
posiadaniu dokładnej, obszernej bazy danych i zastosowaniu odpowiednich narzędzi, nie
powinno to sprawiać większych problemów. Na początku należy zaznaczyć, że narzędziem
programu Excel, które jest niezbędne w tego typu pracy jest Filtrowanie. Na rycinie 15 znajduje
się po prawej stronie paska z narzędziami (na górze strony) a zaznaczone zostało grubym,
czerwonym prostokątem. W celu poprawnego uzupełnienia załącznika 7 dobrze jest zastosować 4
19
różne filtry nakładane na odpowiednie kolumny, dla porządku nadano im kolejne numery 1, 2, 3 i
4 (Ryc. 16):
• Filtr 1 dla kolumny Gatunek (gatunki zwierząt laboratoryjnych)
• Filtr 2 dla kolumny Cele (cele badań według obowiązującej klasyfikacji)
• Filtr 3 dla kolumny GMO (zwierzęta zmienione i niezmienione genetycznie)
• Filtr 4 dla kolumny Stopień dotkliwości (podział na stopnie dotkliwości procedur)
Analizując kolumny w tabeli z załącznika 7 widać odpowiadające stworzonym wcześniej przez
nas filtrom, kolumny. Dlatego dla porządku i przejrzystości trzeba zacząć od początku. Jedna z
pierwszych kolumn to Rodzaj zwierzęcia (gatunek) tutaj wpisuje się wszystkie gatunki zwierząt,
wykorzystane przez użytkownika w procedurach, jest to filtr, który zakłada się jako pierwszy,
wtedy też decydujemy, które zwierzęta opisujemy jako pierwsze. Następnie trzeba uzupełnić
kolumnę liczba zwierząt, my jednak wypełnimy ją jako ostatnią, ponieważ wcześniej musimy
przygotować do tego bazę danych na której pracujemy. Kolejna kolumna to status genetyczny,
która odpowiada filtrowi numer 3, zakładając go dzielimy zwierzęta na zmienione i niezmienione
genetycznie. Kolejna rubryka to cele badań, dla niej stosujemy filtr 2, dzięki czemu uzyskamy
informacje o konkretnych gatunkach zwierząt wykorzystywanych w projektach
zaklasyfikowanych do poszczególnych odgórnie określonych kategorii badań. Ostatnia kolumna
to stopień dotkliwości procedur przeprowadzanych na zwierzętach, które dzielimy na terminalną,
łagodną, umiarkowaną i dotkliwą.
20
Ryc. 16 Baza danych z zaznaczonymi filtrami
21
Ryc. 17
Tabela z
załącznika 7
22
Jeżeli już zastosuje się wszystkie cztery filtry wtedy powinno się uzyskać tylko dane dotyczące
wybranych zagadnień co jest jednoznaczne z możliwością wpisania dokładnej liczby zwierząt do
tabeli załącznika 7 (Ryc. 18). Na rycinie 18 widać, że dzięki zastosowaniu filtrów, uzyskano dane
dotyczące liczby myszy, niezmienionych genetycznie, wykorzystanych w badaniach celi
podstawowych o oznaczeniu PB1, o stopniu dotkliwości procedur łagodnym.
Ryc. 18 Tabela po zastosowaniu czterech wybranych filtrów
Podczas wypełniania tego załącznika, a następnie w trakcie przeszukiwania bazy danych należy
zwrócić uwagę na zezwolenia, gdzie na przykład: wykorzystano dwa różne gatunki zwierząt, a
wszystkie inne elementy są takie same, gdzie występuje ten sam gatunek jednak wykorzystano
zwierzęta zmienione i niezmienione genetycznie albo kiedy różnica jest tylko w stopniu
dotkliwości procedur, wtedy informacje te należy podać w oddzielnych rubrykach.