1

SPRAWOZDANIE Z WDROśENIA PROGRAM EDUKACJI REGIONALNEJ DLA KLAS I-III „KURPIE – MOJA MAŁA OJCZYZNA”

śyjąc na obrzeŜach Kurpiowszczyzny przez wiele lat nie doceniałam

tego, gdzie mieszkam. Dopiero wyjazd z tych terenów na kilka lat uświadomił

mi, jak bardzo jestem z nimi związana. Po powrocie zaczęłam zauwaŜać ludzi,

którzy pragnęli uchronić od zapomnienia chociaŜ cząstkę kultury

kurpiowskiej. Zastanawiałam się, co ja mogę zrobić dla młodego pokolenia,

jak zaszczepić w nim zainteresowanie historią tego regionu. Zaczęłam zgłębiać

wiedzę. Zgromadziłam dostępną literaturę i zapoznałam się z nią. Opracowałam

materiały na temat Kurpiowszczyzny i opublikowałam je w pracy

pt. „Kurpie – moja mała Ojczyzna”, którą umieściłam w szkolnej bibliotece.

Zawarłam w niej informacje o:

• połoŜeniu Puszczy Kurpiowskiej,

• pochodzeniu i historii ludności kurpiowskiej,

• mowie i gwarze kurpiowskiej,

• wsi, zagrodzie i chacie kurpiowskiej,

• kurpiowskich strojach ludowych,

• zwyczajach i obrzędach,

• kurpiowskiej muzyce ludowej i tańcach regionalnych,

• potrawach kuchni kurpiowskiej,

• zajęciach ludności kurpiowskiej

• sztuce ludowej,

• atrakcjach turystycznych.

W dobie łatwego przenikania się kultur i integracji z innymi krajami Europy

waŜne jest, by dziecko miało poczucie własnej toŜsamości narodowej, by

poznając „obce”, kochało „swoje”.

W procesie wychowania waŜną rolę odgrywa świat wartości. Taką wartością

jest dziedzictwo kulturowe, etniczne – najbliŜsze dziecku poprzez sam fakt

urodzenia się w danym środowisku. Dziecko od najmłodszych lat chłonie

i zatrzymuje w sobie to, co dzieje się w jego najbliŜszym otoczeniu, przez całe

Ŝycie pamięta fakty z własnego dzieciństwa, między innymi zwyczaje, tradycje.

We wrześniu 2002 roku, będąc wychowawczynią klasy III, zabrałam

swoich uczniów do Kadzidła na warsztaty „Ginące zawody”. Widząc ich

2

ogromne zainteresowanie, opracowałam projekt programu edukacji

regionalnej „Kurpie – moja mała ojczyzna” i postanowiłam z tą grupą

uczniów zrealizować jego elementy. We wrześniu 2003 roku, z następną

klasą wdroŜyłam program do realizacji w całości.

Myślę, Ŝe w czasie realizacji programu udało mi się wykonać wiele

nietuzinkowych zadań. Zawdzięczam to przede wszystkim moim uczniom, którzy

chętnie włączyli się w to przedsięwzięcie, ale takŜe koleŜankom z pracy

i rodzicom. Bez ich pomocy niewiele udałoby się nam osiągnąć. Praca „nad i z”

programem dała mi wiele satysfakcji. Pogłębiłam swoje wiadomości na

temat regionu, poznałam ciekawych ludzi. Wydaje mi się, Ŝe zaraziłam

swoich wychowanków miłością do „małej Ojczyzny”. Wiele radości przyniosły

mi opanowane przez uczniów wiadomości i umiejętności, którymi potrafili

„błysnąć” na wycieczkach, w rozmowach z kolegami i na spotkaniach ze

znawcami regionu.

Opracowując program edukacji regionalnej, przypomniałam sobie wiele

rzeczy, które kiedyś gdzieś umknęły i odkrywałam je na nowo.

Chciałam, aby napisany przeze mnie program:

• był pomocny w wyposaŜeniu ucznia w podstawową wiedzę o tradycji i kulturze

Kurpiowszczyzny,

• aktywizował poznawczo ucznia,

• rozwijał jego zdolności twórcze,

• uwraŜliwiał na piękno otaczającej przyrody,

• uczył szacunku do ochrony przyrody,

• kształtował postawę dumy i poszanowania dla kulturalnej ostoi swojego

regionu.

Realizację programu rozpoczęłam od utworzenia drzew

genealogicznych. KaŜdy uczeń wykonał pracę plastyczną i zaprezentował ją na

forum klasy. Następnie urządziłam wystawę drzew rodowych.

Uczniowie prezentowali równieŜ albumy rodzinne, nazywali

poszczególnych członków rodziny oraz określali ich stopnie pokrewieństwa. Do

3

pracy włączyli się teŜ rodzice, którzy pomogli dzieciom w zgromadzeniu

potrzebnych informacji.

Inną formą realizacji programu edukacji regionalnej była organizacja

klasowego kącika muzealnego. Przy tym przedsięwzięciu nie obyło się

równieŜ bez pomocy rodziców. W sali pojawiły się czasopisma dotyczące Kurpi,

zdjęcia oraz takie eksponaty, jak: Ŝelazko na duszę, Ŝelazko na węgle, tara do

prania, kołowrotek, lampa naftowa, lampa, z którą chodzono do obrządku,

gliniane naczynia, haftowane serwetki, makatki ścienne, wycinanki. Kącik

regionalny rozrastał się i wzbudzał coraz większe zainteresowanie nie tylko moich

wychowanków.

Zgromadzone w klasie niektóre eksponaty

Eksponaty oglądali z zaciekawieniem uczniowie innych klas i

odwiedzający szkołę goście. Bardzo im się podobały. W przeciwieństwie do

eksponatów muzealnych, te mogli dotykać. W Dzień Babci i Dziadka

zgromadzone eksponaty wywołały wiele wspomnień. Uczniowie chętnie

4

wysłuchali opowieści babć i dziadków, ciekawych historyjek związanych ze

zgromadzonymi zbiorami.

Bardzo waŜnym momentem w realizacji programu edukacji regionalnej był

okres przedświąteczny. Rodzice wraz z pociechami, często z udziałem babć

i dziadków, wykonali ozdoby na choinkę. Czas wspólnego działania w domu

i w klasie stał się okazją do przekazania dzieciom wiedzy, do snucia wspomnień,

jak to było kiedyś... . Na choince pojawiły się słomiane i papierowe łańcuchy,

pawie oczka, koszyczki, Mikołaje i aniołki z wydmuszek, a takŜe długie cukierki,

orzechy i jabłka. Uczniowie z ogromnym zaangaŜowaniem dekorowali choinkę

swoimi cackami i dbali, by nic nie uległo zniszczeniu.

Jeszcze więcej emocji wzbudziły święta wielkanocne. Mają one bogatszą

tradycję na Kurpiach niŜ BoŜe Narodzenie. W ubiegłym roku szkolnym uczniowie

wzięli udział w warsztatach pod hasłem „Znamy i kultywujemy tradycje i

zwyczaje wielkanocne”. Wykonali wielkanocne ozdoby i dekoracje: koszyczki,

kurczaki, pisanki, którymi udekorowali klasę i korytarz szkolny. Zredagowali

Ŝyczenia, a następnie zapisali je na wykonanych własnoręcznie kartkach. Poznali

równieŜ historię jajek wielkanocnych oraz ich rodzaje. Pisali pisanki

woskiem. Wzięli takŜe udział w quizie wielkanocnym.

Muzeum Północno-Mazowieckie - pisanie jajek pod wprawnym okiem instruktora

5

W okresie przed Wielkanocą nawiązałam współpracę z nauczycielką

Szkoły Podstawowej w Zbójnej, Panią Lucyną Samsel oraz Panią Renetą

Krajewską, pracownikiem Gminnego Ośrodka Kultury w Zbójnej. Zaprosiłam obie

Panie wraz z grupą uczniów w strojach regionalnych do naszej szkoły. Celem

spotkania było przeprowadzenie warsztatów, w czasie których powstały

kurpiowskie palmy wielkanocne. Podczas wspólnych zajęć uczniowie klas I-

III poznali historię Kurpiów, nauczyli się robić bibułkowe kwiatki, wysłuchali

kilku pieśni kurpiowskich w wykonaniu uczennic ze Zbójnej. Nauczyli się

śpiewać piosenkę „Przy dolinie rzycka płynie”.

Dominika uczy się robienia kwiatków.

6

Dziewczynki: Beata Gemborys, Magdalena Obrycka, Patrycja Hil, Sylwia Zaremba obserwują czynności prezentowane przez p. Renatę

Sylwia Cholewicka i Paula Filipkowska wykonują samodzielnie pierwsze kwiatki do palm

7

Filip Karpiński i Wojtek Wałkuski wspólnie tworzą palmę

Mateuszowi Kozikowskiemu w przygotowaniu palmy towarzyszy mama – Iwona Kozikowska

8

Bartek Łuba z zapałem robi piękne kwiatki

Tak wyglądały nasze palmy po zakończonych warsztatach

Uczniowie mojej klasy zaprezentowali taniec kurpiowski – olender,

9

Tańczą: Magdalena Obrycka, Dawid Zaniewski, Paula Filipkowska i Mateusz Kozikowski

Segregując zdobyte wiadomości i umiejętności o Kurpiach, określiliśmy

połoŜenie Kurpiowszczyzny, nazwaliśmy jej główne rzeki, omówiliśmy

niektóre gatunki flory i fauny występujące na tych terenach. Nauczyliśmy się

czytać mapę. Wykonaliśmy mapę mentalną „Kurpie”.

10

Zgromadziliśmy równieŜ zdjęcia kapliczek znajdujących się na Kurpiach.

Do przeprowadzenia zajęć na temat elementów stroju kurpiowskiego

wykorzystałam opracowaną przeze mnie kartę pracy. Uczniowie potrafią

rozpoznać strój kurpiowski męski i Ŝeński wśród innych strojów regionalnych.

Posiadają równieŜ podstawową wiedzę o Adamie Chętniku, badaczu kultury

kurpiowskiej, załoŜycielu Skansenu w Nowogrodzie.

W ramach edukacji regionalnej poznaliśmy równieŜ zagrodę kurpiowską.

Do omówienia chaty kurpiowskiej wykorzystałam opracowane przeze mnie karty

pracy. W ramach zajęć plastyczno-technicznych wykonaliśmy zabudowania:

chatę kurpiowską oraz wiatrak.

11

Budowle te wykonywała ze starych gazet cała klasa.

12

Podczas zajęć edukacji regionalnej poznawaliśmy równieŜ historię

naszej szkoły oraz jej patronkę Jadwigę Dziekońską. Oglądaliśmy szkolne

kroniki i czytaliśmy informacje zamieszczone na stronie internetowej.

Zorganizowaliśmy klasowy konkurs na temat historii szkoły i jej patronki.

Braliśmy równieŜ udział w przygotowaniach do święta szkoły i aktywnie w

nim uczestniczyliśmy. Organizowaliśmy róŜnego rodzaju imprezy integrujące

środowisko rodzinne i szkolne (andrzejki, mikołajki, bal karnawałowy, Dzień

Babci i Dziadka, Dzień Matki, Dzień Europejski, itp.).

Poznawanie Kurpiowszczyzny byłoby niemoŜliwe bez wycieczek i spotkań.

KaŜde wyjście wychowanków poza mury szkolne uczy samodzielności, pobudza

aktywność, dostarcza wraŜeń, jest po prostu przygodą.

Odbyliśmy wycieczki:

• do Zagrody Kurpiowskiej w Kadzidle – zwiedzanie zabudowań, udział w

warsztatach „Ginące zawody” – największa atrakcja programu,

poniewaŜ uczniowie poznają zajęcia, obowiązki i zwyczaje Kurpiów

poprzez działanie,

Bartek Łuba i Filip Karpiński podczas wykonywania naczyń glinianych

13

Sylwia Cholewicka i Mateusz Kozikowski wykonują woskowe świece

W chacie kurpiowskiej obserwowaliśmy przygotowania do pieczenia chleba

14

Dawid Zaniewski pomagał robić masło

Dziewczynki wraz z p. ElŜbietą Perkowską lepiły byśki – pieczywo obrzędowe

15

Dawid Zaniewski zainteresował się równieŜ przędzeniem wełny

Najwięcej radości sprawił udział w nauce tańców kurpiowskich

16

• do Muzeum Północno-Mazowieckiego w ŁomŜy – wystawa bursztynów

(wydobytych na Kurpiach) oraz strojów kurpiowskich, zajęcia warsztatowe -

pisanie jajek, spotkanie z Mikołajem,

• do Skansenu Kurpiowskiego im. Adama Chętnika w Nowogrodzie –

zwiedzanie budynków mieszkalnych i gospodarczych oraz oglądanie

dawnych narzędzi rolniczych, mebli, sprzętu domowego,

Cała klasa pod jedną z chałup w skansenie w Nowogrodzie

• spacery po najbliŜszej okolicy – podziwialiśmy przyrodę o róŜnych porach

roku, rozpoznawaliśmy roślinność, wykonaliśmy zielniki.

Uczestniczyliśmy w spotkaniach:

• z babciami i dziadkami,

• z Panią Urszulą Kuczyńską, autorką ksiąŜki „ Bartnictwo Kurpiowskiej Puszczy

Zielonej”

• z twórcami ludowymi podczas warsztatów.

17

W efekcie realizacji programu edukacji uczniowie:

• poznali specyfikę regionu kurpiowskiego,

• aktywnie uczestniczyli w zachowaniu dziedzictwa kulturowego tego regionu,

• wykazali troskę o kulturę Kurpiowszczyzny i szacunek dla tych, którzy ją

tworzyli,

• zaangaŜowali rodziców w Ŝycie klasy i szkoły.

Realizując program edukacji regionalnej, wielu rzeczy zarówno ja, jak

i moi uczniowie ciągle się uczyliśmy. UwaŜam jednak, Ŝe w tak krótkim czasie

udało nam się zrealizować wiele oryginalnych zajęć. Jest to zasługą przede

wszystkim uczniów i rodziców, którzy bardzo chętnie angaŜują się w nowe

zadania. Podziękowania naleŜą się takŜe pani dyrektor, która pozwala nam

rozwijać się w tym kierunku. Przed nami jeszcze wiele do zrobienia. Ile

pomysłów zdołamy jeszcze zrealizować, czas pokaŜe.

18

W bieŜącym roku szkolnym rozpoczęłam pracę w klasie pierwszej.

Postanowiłam równieŜ z tą grupą uczniów realizować elementy programu

edukacji regionalnej. Do współpracy zachęciłam równieŜ koleŜanki pracujące

w nauczaniu zintegrowanym: p. Beatę śebrowską i p. Jolantę Dębek oraz p.

ElŜbietę Perkowską, która uczy religii. Zorganizowałam wyjazd na spotkanie

mikołajkowe pod hasłem: „Wokół BoŜego Narodzenia”, które odbyło się

Galerii Sztuki Współczesnej w ŁomŜy. Uczniowie podziwiali ekspozycję składającą

się z projektów witraŜy przedstawiających Świętą Rodzinę i sceny z Narodzenia

Dzieciątka oraz rzeźby ceramiczne inspirowane tematyką Świąt BoŜego

Narodzenia.

Uczniowie klasy pierwszej: Paulina MałŜ, Weronika Jabłecka, Tomek Szymański, Artur Rówiński i Marcin Poreda w towarzystwie Kurpianek

z uwagą słuchają opowieści o rzeźbach ceramicznych

W kwietniu uczestniczyliśmy w warsztatach, związanych ze zwyczajami

wielkanocnymi, które odbyły się w Muzeum Północno-Mazowieckim w ŁomŜy.

Dzieci miały moŜliwość wysłuchania opowieści o tych zwyczajach na Kurpiach.

Największą atrakcją było własnoręczne pisanie jajek lub malowanie kraszanek.

KaŜde dziecko z niecierpliwością oczekiwało na swoją kolej.

19

Marcin Poreda, Paulina MałŜ i Dawid Tadaj pod kierunkiem instruktora wykonują pisanki

Agnieszka Szymańska, Joanna Dąbrowska i Patrycja Szymańska

podczas pisania jajek

20

Weronika Jabłecka podczas malowania kraszanek

Końcowy efekt pracy uczniów

Opracowała:

Małgorzata Jagielska – nauczycielka Szkoły Podstawowej im. ppor. dh. Jadwigi Dziekońskiej PS. „Jadzia” w Konarzycach