Spis treści

Podstawy posługiwania się komputerem

1. Budowa i d z i a ł a n i e komputera 15 1.1. K o m p u t e r y i ich rodzaje 15 1.2. Zasada d z i a ł a n i a komputera 18

1.2.1. K o m p u t e r a u ż y t k o w n i k 18 1.2.2. Przetwarzanie informacji w komputerze 19 1.2.3. Elementy komputera 21 1.2.4. Informacja w komputerze 21

1.3. P o d z e s p o ł y komputera 23 1.3.1. U k ł a d y elektroniczne 24 1.3.2. P a m i ę ć 25 1.3.3. Monitor 28 1.3.4. K l a w i a t u r a 32 1.3.5. D y s k i e t k i i dyski wymienne 37 1.3.6. N a p ę d y dyskowe 41 1.3.7. Głośnik 44 1.3.8. W s p ó ł d z i a ł a n i e p o d z e s p o ł ó w . Setup 44

1.4. U r z ą d z e n i a w s p ó ł p r a c u j ą c e z komputerem 46 1.4.1. Komunikac j a komputera z u r z ą d z e n i a m i z e w n ę t r z n y m i 46 1.4.2. M y s z 47 1.4.3. Drukarki 50 1.4.4. K a r t y komputerowe 55

1.5. Zalecenia techniczne d o t y c z ą c e u ż y w a n i a k o m p u t e r ó w . . . . 57 1.5.1. Zasilanie s p r z ę t u komputerowego 57 1.5.2. N i e s p r a w n o ś ć komputera 58 1.5.3. U w a g i ogólne 60

2. System operacyjny D O S — pierwsze kroki z komputerem 62 2.1. W ł ą c z a m y komputer 62

2.1.1. Wydawanie po leceń komputerowi 63

2 Spis treści

2.2. Podstawowe w i a d o m o ś c i o systemie operacyjnym D O S . . . . 65 2.2.1. J ę z y k angielski czy polski 65 2.2.2. Rodzaje po leceń systemu operacyjnego 66 2.2.3. Uruchamianie systemu. Pierwsze komunikaty 67 2.2.4. Polecenia w e w n ę t r z n e i z e w n ę t r z n e 69

2.3. Informacja na dysku 70 2.3.1. N a z w y p l ików 70 2.3.2. N a z w y stacji d y s k ó w 71 2.3.3. K a t a l o g i 72 2.3.4. Po łożen ie p l i k u na dysku 76

2.4. Podstawowe operacje dyskowe 77 2.4.1. Formatowanie dyskietek 77 2.4.2. Formatowanie dyskie tk i systemowej 80 2.4.3. Operacje na grupach p l ików 81 2.4.4. Kopiowanie p l ików 81 2.4.5. O g l ą d a n i e zawar to śc i p l ików tekstowych 84 2.4.6. Kasowanie p l ików 85 2.4.7. Tworzenie p l ików 86

2.5. Uruchamianie p r o g r a m ó w 88 2.5.1. P l i k i z rozszerzeniem E X E i C O M 88 2.5.2. P l i k i z rozszerzeniem B A T 89 2.5.3. Ścieżki — odszukiwanie p l ików 91 2.5.4. Konf igurac ja systemu 92

2.6. W i a d o m o ś c i u z u p e ł n i a j ą c e 93 2.6.1. Pomoc 93 2.6.2. S y g n a ł y dźwiękowe 94 2.6.3. Instalowanie p r o g r a m ó w 94 2.6.4. Nadawanie nazw p l ikom 95

3. Komunikacja z komputerem — u z u p e ł n i e n i a 97 3.1. Wspomaganie p o s ł u g i w a n i a się systemem

operacyjnym D O S — N o r t o n C o m m a n d e r 97 3.2. Ś rodowisko W i n d o w s 108

3.2.1. Komun ikac j a graficzna 108 3.2.2. Okna 110 3.2.3. Podsumowanie 120

3.3. R ó ż n e komputery i systemy operacyjne 121 3.3.1. System operacyjny k o m p u t e r ó w A p p l e Mac in tosh . . . 121 3.3.2. System operacyjny U N I X 122 3.3.3. Inne systemy operacyjne 123

3.4. B e z p i e c z e ń s t w o danych 124

Spis treści 5

3.4.1. Ochrona przed wirusami komputerowymi 124 3.4.2. K o p i e rezerwowe 126 3.4.3. Arch iwizac j a danych 128 3.4.4. Odzyskiwanie utraconych danych 129

3.5. R ó ż n e programy w s p o m a g a j ą c e p r a c ę z komputerem 131

Użytkowanie komputerów 4. E d y t o r y t e k s t ó w 133

4.1. K o m p u t e r a maszyna do pisania 133 4.1.1. Pisanie t e k s t ó w za p o m o c ą edytora 134 4.1.2. Wprowadzan ie zmian w tekśc ie 134

4.2. P r a c a z edytorem t e k s t ó w 135 4.2.1. Wprowadzenie 135 4.2.2. Operacje w s t ę p n e 136 4.2.3. P ie rwszy tekst 140 4.2.4. Wydawan ie po leceń 141 4.2.5. Polskie l i tery w edytorze t e k s t ó w 147 4.2.6. Wprowadzan ie poprawek w tekśc ie 149 4.2.7. Drukowanie tekstu po raz pierwszy 152

4.3. U ż y w a n i e edytora t e k s t ó w 154 4.3.1. Sprawne pisanie na klawiaturze komputera 154 4.3.2. Przemieszczanie kursora po tekśc ie 156 4.3.3. Wyszuk iwan ie i z a s t ę p o w a n i e 157 4.3.4. K o n t r o l a pisowni 160 4.3.5. Formatowanie tekstu 162 4.3.6. Podstawowe operacje blokowe 170 4.3.7. Zapis , odczyt i ł ączenie f r a g m e n t ó w tekstu 174 4.3.8. W z o r y matematyczne 176 4.3.9. Tabele i r a m k i 177 4.3.10. P o d z i a ł tekstu na strony — nag łówki i s topki 179 4.3.11. Numerowanie e l e m e n t ó w tekstu 181 4.3.12. E d y t o r y graficzne i tekstowe. P o d g l ą d strony 182 4.3.13. Drukowanie t e k s t ó w 183 4.3.14. U w a g i praktyczne — konfiguracja programu 185

4.4. Zaawansowane możl iwośc i e d y t o r ó w t e k s t ó w 186 4.4.1. Makropolecen ia 186 4.4.2. D o ł ą c z a n i e grafiki 187 4.4.3. Ekspor t i impor t tekstu 188

6 Spis treści

4.4.4. P l i k i A S C I I 190 4.4.5. E d y c j a p l ików z danymi 198 4.4.6. Korespondencja seryjna 200 4.4.7. Style, szablony, kreatory 203

5. Arkusze kalkulacyjne 207 5.1. K o m p u t e r a obliczenia 207

5.1.1. Obl iczenia wykonywane sposobem t radycy jnym . . . . 207 5.1.2. Idea programu arkusza kalkulacyjnego 209

5.2. Pierwsze k rok i z arkuszem kalkulacyjnym 210 5.2.1. A r k u s z roboczy 210 5.2.2. Przemieszczanie kursora. W y b ó r komórk i 211 5.2.3. Wpisywanie danych do k o m ó r k i 213 5.2.4. Zapisywanie arkusza na dysku 214 5.2.5. Sprawdzanie zawar tośc i komórk i 215 5.2.6. Z m i a n a danych 216 5.2.7. Wykresy 216 5.2.8. Zakończen ie pracy 219

5.3. Pos ług iwan ie się arkuszem kalkulacyjnym 220 5.3.1. Odczytywanie danych 221 5.3.2. Przedstawianie danych w arkuszu 222 5.3.3. W z o r y matematyczne. Funkcje 228 5.3.4. Modyf ikac ja w z o r ó w przy wstawianiu i usuwaniu

wierszy 234 5.3.5. Operacje na obszarach 236 5.3.6. D z i a ł a n i a matematyczne na obszarach 242 5.3.7. Adresowanie w z g l ę d n e i b e z w z g l ę d n e 242 5.3.8. Stosowanie nazw o b s z a r ó w 245 5.3.9. D o b ó r wykresu 246

5.4. Drukowanie arkusza 250 5.5. Zaawansowane możl iwości arkuszy kalkulacyjnych 251

5.5.1. Ekspor t i import danych 251 5.5.2. Obl iczen ia 255 5.5.3. B a z y danych 255 5.5.4. Makropolecenia 255

6. B a z y danych 259 6.1. Zbiory informacji 259

6.1.1. Jak jest zorganizowana baza danych 260 6.1.2. O b s ł u g a baz danych 261

6.2. B u d o w a komputerowych baz danych 263

Spis treści 7

6.2.1. Podstawowe po jęc i a 263 6.2.2. Tworzenie komputerowej bazy danych 267

6.3. U ż y w a n i e komputerowej bazy danych 274 6.3.1. Otwieranie i zamykanie d o s t ę p u do bazy 274 6.3.2. P r z e g l ą d a n i e informacji w bazie 275 6.3.3. Modyfikowanie r e k o r d ó w 277 6.3.4. Dopisywanie r e k o r d ó w 278 6.3.5. Modyfikowanie s t ruktury danych 278 6.3.6. Obl iczen ia w bazie danych 279 6.3.7. Wczy t an i e informacji do bazy danych 280 6.3.8. Usuwanie r e k o r d ó w z bazy 284 6.3.9. Wyszuk iwan ie informacji w bazie 286 6.3.10. Wybie ran ie grup r e k o r d ó w 288 6.3.11. Zapytan ia 288 6.3.12. P o r z ą d k o w a n i e informacji w bazie 292 6.3.13. Tworzenie i drukowanie r a p o r t ó w 295 6.3.14. Formularze 297 6.3.15. E t y k i e t y 298

6.4. Zaawansowane możl iwości p r o g r a m ó w obs ługi baz danych . . 300 6.4.1. Impor t i eksport danych 300 6.4.2. Korespondencja seryjna 300 6.4.3. P o w i ą z a n e bazy danych 301 6.4.4. Modele baz danych 303 6.4.5. W ł a s n e instrukcje i programy operowania na danych . 306

7. R ó ż n e programy u ż y t k o w e 308 7.1. Wspomaganie prac wydawniczych 308

7.1.1. P rogramy s k ł a d u drukarskiego 308 7.1.2. Przygotowanie publ ikacj i w szkole 310

7.2. P rogramy graficzne 312 7.2.1. Obraz w komputerze 312 7.2.2. S p o r z ą d z a n i e i lustracj i program Pain tbrush . . . . 316 7.2.3. S p o r z ą d z a n i e r y s u n k ó w technicznych 321 7.2.4. Kompute rowe wspomaganie projektowania — C A D . 322 7.2.5. Wprowadzanie danych graficznych — skanery 323 7.2.6. Kreś l en ie r y s u n k ó w — plotery 325

7.3. M u l t i m e d i a 326 7.3.1. Dźwięk 326 7.3.2. Ruchomy obraz '. 327 7.3.3. B a z y danych 327 7.3.4. P r o g r a m M e d i a 327

Spis treści

7.4. P rogramy edukacyjne 328 7.5. Programy komunikacyjne 329

7.5.1. B e z p o ś r e d n i e łączenie k o m p u t e r ó w 329 7.5.2. Sieci lokalne 330 7.5.3. Sieci rozlegle 333 7.5.4. Po łączen ie przez sieć te lefoniczną 334

7.6. P rogramy w s p o m a g a j ą c e prace biurowe 336 7.6.1. Pakie ty zintegrowane 336 7.6.2. Przekazywanie danych m i ę d z y programami 337 7.6.3. P rogramy organizacyjne 338

Programowanie komputerów 8. Wprowadzenie do programowania 341

8.1. R o z w i ą z y w a n i e p r o b l e m ó w z u ż y c i e m komputera 341 8.1.1. Informatyka a programy komputerowe 341 8.1.2. Schemat r o z w i ą z y w a n i a p r o b l e m ó w w informatyce . . 342 8.1.3. K i e d y jest potrzebne samodzielne tworzenie

p r o g r a m ó w 344 8.2. Podstawowe w i a d o m o ś c i o programowaniu 346

8.2.1. J ęzyk i programowania 346 8.2.2. Systemy programowania 348 8.2.3. E t a p y tworzenia programu komputerowego 351

8.3. P r z y k ł a d o w e problemy i zadania 354 8.4. A lgory tmy . Schematy d z i a ł a n i a p r o g r a m ó w 357

8.4.1. A l g o r y t m w postaci krokowej 359 8.4.2. A l g o r y t m w postaci sieci d z i a ł a ń 361 8.4.3. A l g o r y t m y r o z w i ą z y w a n i a p r z y k ł a d o w y c h z a d a ń . . . 362

8.5. Tworzenie programu źród łowego — uwagi w s t ę p n e 389 8.5.1. Deklaracje, instrukcje, komentarze 390 8.5.2. T y p y danych 391 8.5.3. Wprowadzanie danych i wyprowadzanie w y n i k ó w . . . 394 8.5.4. S t ruk tu ra p r o g r a m ó w . Podprogramy 395 8.5.5. Uruchamianie p r o g r a m ó w 396

9. QBas i c — elementy programowania 398 9.1. Podstawowe informacje o j ę z y k u Basic 398 9.2. Pierwsze k rok i w systemie Q B a s i c 399

9.2.1. K o m u n i k a t na ekranie 399 9.2.2. Czy tan ie danych 401

Spis treści 9

9.2.3. Obl iczen ia 402 9.3. E d y c j a i uruchamianie p r o g r a m ó w ź ród łowych w systemie

Q B a s i c 403 9.3.1. Rozpoczynanie i kończen ie edycji 403 9.3.2. W s t ę p n a kontrola p o p r a w n o ś c i programu podczas

edycji 405 9.3.3. Korzys tan ie z pomocniczego opisu systemu 406 9.3.4. P o m o c systemu w uruchamianiu p r o g r a m ó w 408

9.4. Zmienne i s t a ł e 409 9.4.1. N a z w y zmiennych 409 9.4.2. T y p y zmiennych prostych 410 9.4.3. Nadawanie war to śc i zmiennym 412 9.4.4. Zapisywanie l iczb 413 9.4.5. U ż y w a n i e s t a ł y c h 414

9.5. D z i a ł a n i a na zmiennych l iczbowych 415 9.5.1. Operacje arytmetyczne 415 9.5.2. W y r a ż e n i a arytmetyczne 416 9.5.3. W a r u n k i logiczne 417 9.5.4. Operacje logiczne 417

9.6. Instrukcje warunkowe i obl iczenia wielokrotne 418 9.6.1. Instrukcje warunkowe 418 9.6.2. Instrukcje warunkowe zagn i eżdżone 421 9.6.3. Instrukcja w y b o r u S E L E C T C A S E 422 9.6.4. Obl iczen ia wielokrotne. P ę t l e 423 9.6.5. Instrukcja skoku. E t y k i e t y 430 9.6.6. P r z y k ł a d o w e programy 430

9.7. Tablice , .. . | „ . ,, ' " ^ 9.7.1. Deklarowanie tabl ic 432 9.7.2. D z i a ł a n i a n a elementach tab l icy 433 9.7.3. Tabl ice wielowymiarowe 436

9.8. Funkcje standardowe 437 9.8.1. Funkcje matematyczne 437 9.8.2. Funkcje losowe 437 9.8.3. D z i a ł a n i a i funkcje o p e r u j ą c e na ł a ń c u c h a c h 439 9.8.4. Funkcje zmien i a j ące typ danych 440

9.9. Tworzenie procedur i funkcji 441 9.9.1. P ie rwsza procedura 441 9.9.2. Przekazywanie w a r t o ś c i przez parametry 444 9.9.3. Użyc ie programu jako procedury w i n n y m programie . 445

10 Spis treści

9.9.4. C z y stosowanie procedur jest n i e z b ę d n e 446 9.9.5. Funkcje 448

9.10. Komunikac j a z u ż y t k o w n i k i e m 450 9.10.1. Wyprowadzan ie w y n i k ó w na ekran 450 9.10.2. Wyprowadzanie w y n i k ó w na d r u k a r k ę 451 9.10.3. Wprowadzanie danych z k lawia tury 451 9.10.4. Instrukcje pomocnicze 453

9.11. Instrukcje graficzne 454 9.11.1. Wprowadzenie 454 9.11.2. Podstawowe operacje graficzne 455 9.11.3. P r z e ł ą c z a n i e t r y b u graficznego na tekstowy 456 9.11.4. L in i e , okręg i i inne figury 457 9.11.5. W y k r e s funkcji 457 9.11.6. Ruchomy obiekt 461

9.12. Odczytywanie i zapisywanie danych do p l ików dyskowych . . 462 9.12.1. U m o ż l i w i a n i e d o s t ę p u do p l ików 462 9.12.2. Wyprowadzan ie w y n i k ó w do p l i ku 463 9.12.3. Odczytywanie danych z p l i ku 464

9.13. P r z y k ł a d o w e programy 468

10.Turbo Pascal — elementy programowania 472 10.1. Podstawowe informacje o systemie Turbo Pascal 472 10.2. Uwag i o j ę z y k u Pascal 473

10.2.1. Podstawowe elementy j ę z y k a 473 10.2.2. S t ruk tu ra programu w j ę z y k u Pascal 474

10.3. Pierwsze k rok i w systemie T u r b o Pascal 475 10.3.1. K o m u n i k a t na ekranie 475 10.3.2. K o m p i l a c j a programu 476 10.3.3. Miejsce przeznaczenia programu skompilowanego . . . 476 10.3.4. Wskazywanie b ł ę d ó w w programie ź r ó d ł o w y m 477 10.3.5. Uruchomienie programu wynikowego w systemie

T u r b o Pascal 478 10.3.6. Wyjśc i e z systemu Turbo Pascal 478 10.3.7. Uruchomienie programu wynikowego w systemie

operacyjnym D O S 479 10.3.8. Czy tan ie danych 479 10.3.9. Obl iczen ia 482

10.4. E d y c j a i uruchamianie p r o g r a m ó w ź ród łowych 483 10.4.1. P r a c a w wielu oknach 483 10.4.2. Operacje blokowe 485 10.4.3. Zapisywanie p l ików i kończen ie edycji 486

Spis treści 11

10.4.4. Pomoc w kontrolowaniu programu podczas edycji . . . 486 10.4.5. Komentarze 487 10.4.6. Pomoc w uruchamianiu programu 488

10.5. Zmienne i stale 490 10.5.1. N a z w y zmiennych 490 10.5.2. T y p y zmiennych 490 10.5.3. Deklarowanie zmiennych prostych 492 10.5.4. Nadawanie war to śc i zmiennym 492 10.5.5. U ż y w a n i e s t a ł y c h 495

10.6. D z i a ł a n i a na zmiennych 496 10.6.1. Operacje arytmetyczne 496 10.6.2. W y r a ż e n i a 498 10.6.3. W a r u n k i logiczne 499 10.6.4. Operacje logiczne 499

10.7. Instrukcje warunkowe i obl iczenia wielokrotne 500 10.7.1. Instrukcja warunkowa I F 500 10.7.2. Instrukcje warunkowe „zagn ieżdżone" 503 10.7.3. Instrukcja wyboru C A S E O F 504 10.7.4. Obl iczen ia wielokrotne. P ę t l e 506 10.7.5. Instrukcja skoku. E tyk ie ty 513 10.7.6. P r z y k ł a d o w e programy 514

10.8. Tablice, rekordy, definiowane typy zmiennych 516 10.8.1. Tabl ice . 516 10.8.2. Definiowanie t y p ó w 521 10.8.3. Rekordy 522

10.8.4. Pliki . . . . . . . . . . . : , ï f tv'^î , i ' ' ' • '£•"> • • • 5 2 3

10.9. Funkcje i procedury standardowe 523 10.9.1. M o d u ł y 523 10.9.2. Standardowe funkcje matematyczne 525 10.9.3. L i c z b y losowe 526 10.9.4. Zamiana t y p ó w 528 10.9.5. Funkcje i procedury p o r z ą d k o w e 529 10.9.6. Operacje na zmiennych ł a ń c u c h o w y c h 529 10.9.7. Odczytywanie danych z k lawia tury 532 10.9.8. Wyprowadzan ie w y n i k ó w na ekran 534 10.9.9. Przerywanie wykonywania programu 535

10.10. Tworzenie procedur i funkcji 536 10.10.1. P ie rwsza procedura 536 10.10.2. Procedury bezparametrowe 537 10.10.3. Zmienne lokalne i globalne 538

12 Spis treści

10.10.4. Parametry procedur i funkcji 539 10.10.5. P r z y k ł a d y tworzenia procedur i funkcji 543

10.11. Procedury graficzne 548 10.11.1. Wprowadzenie 548 10.11.2. Podstawowe operacje graficzne 549 10.11.3. L in ie , okręgi i inne figury 551 10.11.4. W y k r e s funkcji 552 10.11.5. Ruchomy obiekt 555

10.12. Odczytywanie danych i wyprowadzanie w y n i k ó w 557 10.12.1. Otwieranie i zamykanie p l i ku 557 10.12.2. Wyprowadzan ie w y n i k ó w do p l iku 558 10.12.3. Odczytywanie danych z p l iku dyskowego 561

10.13. P r z y k ł a d o w e programy 566 10.14. Podsumowanie 569

11. Apl ikacja . Programowanie u ż y t k o w e 570 11.1. Makropolecen ia w arkuszu kalkulacyjnym 571

11.1.1. Proste makropolecenie 571 11.1.2. Ciągi m a k r o p o l e c e ń 571 11.1.3. J ę z y k m a k r o p o l e c e ń 575 11.1.4. Uruchamianie m a k r o p o l e c e ń 579 11.1.5. Zalecenia 579

11.2. P rogramy w systemie baz danych dBase 579 11.2.1. P r z y k ł a d o w y program 580 11.2.2. Elementy j ę z y k a programowania w systemie dBase . . 584 11.2.3. Podsumowanie 586 11.2.4. J ę z y k z a p y t a ń S Q L 586

11.3. P l i k i wsadowe — programy 588 11.3.1. Podstawowe możl iwości 588 11.3.2. Pa ramet ry 589 11.3.3. Instrukcje warunkowe, instrukcje skoku i etykiety . . . 590 11.3.4. P ę t l e 591 11.3.5. W y w o ł y w a n i e innych p r o g r a m ó w wsadowych 592

11.4. Programowanie w ś r o d o w i s k u Windows 592 11.4.1. Programy sterowane zdarzeniami 592

11.4.2. V i s u a l Bas ic 594

Indeks 600

S ł o w n i c z e k 604