1

SPIS TREŚCI

Wstęp……………………………………………………………………………........2

1) Charakterystyka i rola sektora MSP…………………………………………….…..4

1.1 Istota i klasyfikacja małych i średnich przedsiębiorstw………………..…….....41.2 Specyficzne cechy sektora MSP……………………………………….............111.3 Bariery i ograniczenia w funkcjonowaniu małych i średnich przedsiębiorstw..21

2) Rys historyczny rozwoju sektora MSP………………………………………….....29

2.1 Determinanty marginalizacji sektora MSP do lat 80. XX wieku………..292.2 Renesans sektora MSP i czynniki jego odrodzenia…………………….372.3 Rozwój małych i średnich przedsiębiorstw po 1989r……………………43

3) Znaczenie małych i średnich przedsiębiorstw dla polskiej gospodarki……………53

3.1 Rola sektora MSP w zatrudnieniu i tworzeniu miejsc pracy……………...53

2.1.1. Przedsiębiorstwa zarejestrowane i aktywne……………………53

3.1.2. Zatrudnieni w sektorze MSP…………………………………....67

3.1.3. Przeciętne miesięczne zarobki………………………………….69

3.1.4. ,,Szara strefa”…………………………………………………...73

3.2 Udział sektora w tworzeniu PKB…………………………………………76

3.3 Udział małych i średnich przedsiębiorstw w eksporcie…………………...80

3.4 Inwestycje w sektorze MSP……………………………………………….87

3.5. Innowacyjność małych i średnich przedsiębiorstw………………………92

3.6 Wpływ sektora MSP na rozwój regionalny………………………………107

Zakończenie………………………………………………………………………….114

Streszczenie………………………………………………………………………….116

Bibliografia…………………………………………………………………………..118

Spis tabel……………………………………………………………………………..121

Spis wykresów……………………………………………………………………….121

2

Spis map……………………………………………………………………………...122

WSTĘP

Rola małych i średnich przedsiębiorstw w każdej gospodarce jest niezwykle

istotna. W Polsce jest zarejestrowanych ponad 4 miliony małych i średnich

przedsiębiorstw, co stanowi 99,8% wszystkich zarejestrowanych firm. Zapewniają one

około 67% miejsc pracy oraz tworzą około 47,6% PKB. Sektor ten wywiera znaczny

wpływ na wszystkie dziedziny życia gospodarczego i społecznego. Istotnie wpływa on

na dynamikę rozwoju gospodarczego. Będąc swoistym stymulatorem rozwoju

gospodarki pozwala zredukować bezrobocie, uzupełnia rynek w zakresie świadczenia

usług i produkcji towarów, ożywia lokalną gospodarkę. Ich potencjał jak i również ich

liczba są jedną z miar oceny wzrostu gospodarczego. Rozwój i konkurencyjność tego

sektora decyduje o rozwoju i konkurencyjności gospodarczej poszczególnych krajów

jak również ich pozycji na rynkach międzynarodowych.

Zdecydowano się na taki temat pracy, ze względu na chęć zbadania faktycznej

roli sektora MSP, który ciągle rozwija się w polskiej gospodarce. W tym celu wzięto

pod uwagę różne aspekty, które łącznie wpływają na całościowe znaczenie małych i

średnich przedsiębiorstw w polskiej gospodarce.

W pierwszym rozdziale scharakteryzowano sektor MSP. Klasyfikując małe i

średnie przedsiębiorstwa, podano ich istotę. Następnie przedstawiono cechy, którymi

odznaczają się te przedsiębiorstwa, uwzględniając kryteria ilościowe i jakościowe, a

także omówiono bariery w funkcjonowaniu małych i średnich przedsiębiorstw.

W drugim rozdziale zaprezentowano rys historyczny sektora MSP. Omówiono

zarówno czynniki, które początkowo wpłynęły na marginalizację tego sektora, jak

również te, które spowodowały jego renesans pod koniec XX wieku. Przedstawiono

również rozwój małych i średnich przedsiębiorstw po 1989 roku.

W trzecim rozdziale zanalizowano znaczenie sektora MSP dla polskiej

gospodarki biorąc pod uwagę jego udział w tworzeniu PKB, w eksporcie, inwestycje

przeprowadzane w tym sektorze, jego innowacyjność i wpływ na rozwój regionalny.

Szczególną uwagę zwrócono na czynnik zatrudnienia analizując przedsiębiorstwa

zarejestrowane i aktywne, liczbę osób w nich zatrudnionych oraz ich zarobki a także

,,szarą strefę”.

3

W pracy wykorzystano dostępną literaturę przedmiotu, czasopisma fachowe oraz

Internet. Dane empiryczne pochodzą z roczników statystycznych GUS, Raportów o

stanie małych i średnich przedsiębiorstw, raportu „Innowacyjność 2010" i „Działalność

innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2009-2011” oraz publikacji książkowych.

4

ROZDZIAŁ I

Charakterystyka i rola sektora MSP.

1.1 Istota i klasyfikacja sektora MSP.

Definicja sektora małych i średnich przedsiębiorstw jest nieostra.

Heterogeniczność i jej dynamika zrodziły mnogość i różnorodność definicji-definicje

dla różnych celów, odmienność definicji w innych krajach. Ponadto w miarę postępu

badań naukowych nad sektorem MSP ulegała ciągłej modyfikacji.

,,Wielkość (rozmiar) przedsiębiorstwa jest kategorią ilościową. Jednak zmiany

wielkości prowadzą do przemian jakościowych. Dopiero wypadkowa suma jednych i

drugich wpływa na zmiany wyników, zachowań, roli poszczególnych firm. W efekcie

mamy do czynienia z:

1. problemem doboru kryteriów- ich liczby, struktury (ilościowe/jakościowe) i

konfiguracji2. kwestia mierników ( w przypadku kryteriów ilościowych) i sposobów ocen ( w

przypadku kryteriów jakościowych)3. problemem określenia progów/pułapów (kryteria ilościowe) i granic (punktów

krytycznych), których przekroczenie powoduje zmianę zakwalifikowania firmy

do innej klasy wielkości.”1

Istnieje wiele kryteriów według których klasyfikowane są małe i średnie

przedsiębiorstwa. Jeśli chodzi o kryteria ilościowe, dzielą się one na nakłady i efekty.

W skład nakładów wchodzi zatrudnienie, kapitał i aktywa, natomiast w skład efektów-

obrót, wartość dodana i udział w rynku. Kryteria jakościowe biorą pod uwagę

niezależność, własność, organizację, zarządzanie i szereg innych. W praktycznych

definicjach klas najczęściej stosowanymi kryteriami są zatrudnienie, obrót i

niezależność.

Jeśli natomiast weźmiemy pod uwagę cele według których definiujemy sektor MSP

możemy je podzielić na:

1) badawcze/naukowe mikroekonomiczne,

1 Dominiak P., ,,Sektor MSP we współczesnej gospodarce”

5

makroekonomiczne, ewidencja statystyczna, zarządzanie.

2) praktyczne wspomaganie publiczne, instytucje finansowe, banki, ewidencja statystyczna, instytucje fiskalne, inne.2

Wspólnotowa definicja sektora małych i średnich przedsiębiorstw zawarta jest w

Rekomendacji 96/280/EC, którą Komisja Europejska przyjęła 6. kwietnia 1996r.( Dz.

Urz. L 107 z 30.04.1996r.) Była to sugestia, która została uwzględniona i wzięta pod

uwagę w niektórych państwach członkowskich oraz tych, które starały się o

przystąpienie do Unii Europejskiej. Odnosiła się ona jedynie do definicji prawnych, a

nie statystycznych.

Dla celów administracyjnych wykorzystuje się definicje prawne, które mają

charakter multikryteryjny, jak najnowsze zlecenie Komisji z maja 2003 roku-

2003/361/EC (Dz. Urz. L 124 z 20.05.2003). Dotyczyło one mikro, małych i średnich

przedsiębiorstw. Weszło ono w życie 1. stycznia 2005 roku. Wprowadzone one zostało,

aby sprecyzować kto może starać się o wsparcie z pomocowych programów unijnych i

narodowych. Porównując ją z poprzednią Rekomendacją, dokładniej skonkretyzowane

zostało mikroprzedsiębiorstwo poprzez wprowadzenie do ich definicji sumy bilansowej

i obrotu. W związku z tym podwyższone zostały również wspomniane progi dla małych

i średnich. Aby liczenie wielkości zatrudnienia oraz wskaźników finansowych było

ujednolicone, zaproponowano jednolity formularz.

Rekomendacje Unii Europejskiej nie są wiążące dla państw członkowskich, w

związku z powyższym użyte tam definicje nie są obligatoryjne. ,,Zgodnie z art. 1.

Zalecenia 96/280/EC Komisja jedynie zachęca państwa członkowskie do stosowania

wspólnotowej definicji małego i średniego przedsiębiorcy”3. A zatem polski

ustawodawca nie musiał jej stosować, a tym bardziej umieszczać ją w ustawie o

swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. nr 173, poz. 1807 z 2.07.2004 r.)

2 Dominiak P., ,,Sektor MSP we współczesnej gospodarce” Piotr Dominiak3 Aftyka W., Chmielewski ., ,Małe i średnie przedsiębiorstwa w Unii Europejskiej”

6

Jedynym skutkiem niezastosowania się do wspólnotowej definicji jest konieczność

udzielenia ewentualnej pomocy publicznej zgodnie z ogólnymi zasadami po uprzedniej

akceptacji i notyfikacji przez Komisję Europejską takowych poczynań.

Tabela przedstawia klasyfikację małych i średnich przedsiębiorstw według unijnej

rekomendacji:

Tabela Nr 1 Klasyfikacja sektora MSP według Rekomendacji Unii

Europejskiej

Kategoria

Liczba osób

zatrudnionych

Przychody

netto ze

sprzedaży

Bilansowa

suma

aktywów

Niezależność

Mikro- <10 osób ≤ 2 mln Euro ≤ 2 mln Euro poniżej 25%

kapitału lub

głosów w

posiadaniu

innego

przedsiębiorstw

a

Małe- <50 osób ≤ 10 mln Euro ≤ 10 mln Euro

Średnie-

<250 osób ≤ 50 mln Euro ≤ 43 mln Euro

Źródło: opracowanie własne na podstawie Rekomendacji Komisji Europejskiej 2003/361/EC

Zakwalifikowanie przedsiębiorstwa to sektora MSP wymaga spełnienia trzech

czynników, a mianowicie: stanu zatrudnienia, wielkości obrotów i wielkości bilansowej

sumy posiadanych aktywów. Według Rekomendacji Komisji Europejskiej 2003/361/EC

i zgodnie z art. 1. Zalecenia 96/280/EC mikroprzedsiębiorstwo to takie przedsiębiorstwo

w którym pracuje mniej niż 10 osób, przychody netto ze sprzedaży jak i bilansowa

suma aktywów nie są wyższe niż 2mln euro. Małe przedsiębiorstwa zatrudniają więcej

niż 50 pracowników a jego przychody i bilansowa suma aktywów nie przekraczają 10

mln euro. Średnie przedsiębiorstwa z kolei to takie przedsiębiorstwa, które zatrudniają

więcej niż 250 osób a przychody ze sprzedaży nie przewyższają 50 mln euro, natomiast

bilansowa suma aktywów jest mniejsza niż 43 mln euro.

W Polsce podział przedsiębiorstw według wielkości uregulowano dwiema

ustawami:

7

1. Prawo do działalności gospodarczej z 19 listopada 1999r.

2. Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004r.-aktualnie

obowiązująca

Według Prawa do działalności gospodarczej z 19 listopada 1999r. w Polsce

obowiązywał następujący podział na małe i średnie przedsiębiorstwa:

małe przedsiębiorstwo to takie, które nie zatrudnia więcej niż 50 osób,

którego roczny obrót jest mniejszy niż 7mln Euro i jego suma bilansowa

nie przekracza 5 mln Euro,

średnie przedsiębiorstwo to takie, które zatrudnia mniej niż 250 osób,

którego roczny obrót nie przekracza 40 mln Euro i którego suma

bilansowa jest mniejsza niż 27 mln Euro.4

Podział ten nie uwzględniał mikroprzedsiębiorstw.

Tabela Nr 2 Klasyfikacja sektora MSP wg Prawa do działalności gospodarczej z

dn. 19. listopada 1999 roku

KategoriaLiczba osób

zatrudnionychRoczny obrót Suma bilansowa

Małe- <50 osób ≤ 7 mln Euro ≤ 5 mln Euro

Średnie- <250 osób ≤ 40 mln Euro ≤ 27 mln Euro

Źródło: opracowanie własne w oparciu o Prawo do działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004r.

,,Aby przedsiębiorstwo mogło być zakwalifikowane do małych lub średnich

przedsiębiorstw musi także spełniać kryterium niezależności. Firma określana mianem

niezależnej to taka firma, w której co najwyżej 25% kapitału lub prawa głosu znajduje

się w rękach jednego przedsiębiorstwa lub jest własnością kilku firm

niezakwalifikowanych jako małe czy średnie. Mikroprzedsiębiorstwo natomiast

4 http://brebank.pl/images/BreKorpo2/Portal/BinaryPL/103101/Klasyfikacja_przedsiebiorstw_wg_ustawy_o_swobodzie_dzialalnosci_103101.pdf

8

zaliczane jest do grup rzemieślniczych, które nie są zdefiniowane ze względu na ich

specyficzną charakterystykę”.5

,,Do zaleceń Komisji Europejskiej z 6 maja 2003r. dotyczących definiowania

małego i średniego przedsiębiorcy, nawiązuje ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie

działalności gospodarczej (Dz. U. z 2004r. nr 173, poz. 1807) oraz ustawa z dnia 2 lipca

2004 r.- Przepisy wprowadzające ustawę o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U.

z 2004 r. nr 173, poz. 1808). Definiują one również kategorię mikroprzedsiębiorcy”6.

Klasyfikacja przedsiębiorstw według tej ustawy jest zbieżna z unijną Rekomendacją.

Zastosowane w niej przepisy mają głownie charakter ilościowy i zgodnie z nimi:

za mikroprzedsiębiorcę uważa się tego, kto w co najmniej jednym z dwóch

ostatnich lat obrotowych zatrudniał średniorocznie mniej niż 10

pracowników i roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, usług lub wyrobów

nie przekroczył 2 mln euro lub suma aktywów jego bilansu na koniec roku

obrotowego jest mniejsza niż 2 mln euro;

za małego przedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, który w co najmniej

jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych zatrudniał średniorocznie mniej

niż 50 pracowników i roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, usług lub

wyrobów nie przekroczyła 10 mln euro lub suma aktywów jego bilansu na

koniec jednego z tych lat nie przekroczyła 10 mln euro;

za średniego przedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, który w co najmniej

jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych zatrudniał średniorocznie mniej

niż 250 pracowników oraz roczny obrót netto ze sprzedaży towarów,

wyrobów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający

równowartości 50 mln euro lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego

na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości 43 mln euro.

Średnioroczne zatrudnienie określane jest w przeliczeniu na pełne etaty- nie

uwzględnia ono pracowników na urlopach macierzyńskich i wychowawczych ani

odbywających staż lub praktykę zawodową.

5 Ślusarczyk S., ,,Aktywność marketingowa małych i średnich przedsiębiorstw” 6 Aftyka W., Chmielewski ., ,Małe i średnie przedsiębiorstwa w Unii Europejskiej”

9

Tabela Nr 3. Podział sektora małych średnich przedsiębiorstw wg Ustawy o

swobodzie działalności gospodarczej z dn. 2. lipca 2004 roku

KategoriaLiczba osób

zatrudnionych

Roczny obrót

netto

Suma aktywów

bilansu

Mikro- <10 ≤ 2 mln Euro ≤ 2 mln Euro

Małe- <50 ≤ 10 mln Euro ≤ 10 mln Euro

Średnie- <250 ≤ 50 mln Euro ≤ 43 mln Euro

Źródło: opracowanie własne na podstawie Ustawy z dnia 2.lipca 2004r. o swobodzie działalności

gospodarczej

,,Określenie kategorii sektora MSP w ustawie o swobodzie działalności

gospodarczej opiera się na wyżej wymienionych progach zatrudnienia oraz wielkości

realizowanego obrotu lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec roku.

Ustalając takie kryteria w 2004 r., przy opracowywaniu ustawy posiłkowano się

definicjami małych i średnich przedsiębiorstw ustalonymi dla celów udzielania pomocy

publicznej w załączniku I do rozporządzenia nr 70/2001/WE z dnia 12 stycznia 2001 r.

w sprawie zastosowania art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy państwa dla

małych i średnich przedsiębiorstw (Dz. Urz. WE L 10 z 13.01.2001, z późn. zm.)”.7

Innowacyjne w porównaniu z Rekomendacją z 1999r. jest zrezygnowanie z

wyraźnego warunku niezależności sektora MSP. Rekomendacja Komisji Europejskiej z

2003r. wprowadza trzy typy przedsiębiorstw:

,,przedsiębiorstwo autonomiczne (autonomous enterprise) – każde, które nie

jest partnerskie lub ściśle powiązane,

przedsiębiorstwo partnersko-powiązane (partner enterprise )- wszystkie,

które nie jest ściśle powiązane a między którymi występuje relacja, w której

jedno przedsiębiorstwo posiada samodzielnie lub wspólnie z jednym lub

kilkoma przedsiębiorstwami ściśle powiązanymi 25 procent lub więcej

kapitału lub głosów innego przedsiębiorstwa,

7 http://www.mg.gov.pl/node/14952

10

przedsiębiorstwo ściśle współistniejące (linked enterprise)- firmy

współistniejące, które przy spełnieniu wyżej opisanych kryteriów

charakteryzują się dodatkowo jedną z poniższych relacji w stosunku do

siebie:

-posiadają większość akcji (udziałów) lub głosów w zgromadzeniu

akcjonariuszy (wspólników),

-posiadają prawo do mianowania lub usunięcia większości członków

kierownictwa zarządu lub rady nadzorczej,

-mają prawo do wykorzystania dominującego wpływu nad drugim

przedsiębiorstwem w celu perswazji w kwestii zawarcia kontraktu lub w

celu umieszczenia odpowiedniego warunku lub klauzuli w statucie lub

umowie zrzeszenia,

-takie, które są członkiem lub udziałowcem innego przedsiębiorstwa i

dążąc do osiągnięcia porozumienia z jego członkami lub udziałowcami,

kontrolują samodzielnie większość udziałowców lub większość głosów.

Do sektora MSP nie zalicza się firm, których powyżej 25 procent kapitału lub

głosów jest kontrolowanych przez jednego lub kilka gremiów administracji państwowej

lub samorządowej.”8

W przypadku, gdy dana firma utrzymuje się na rynku przez okres czasu krótszy niż

rok, o jej przyznaniu do kategorii małego bądź średniego przedsiębiorstwa decyduje

wysokość średniomiesięcznego zatrudnienia za ostatni miesiąc jej działania.

1.2 Specyficzne cechy sektora MSP.

Istnieje wiele cech jakimi odznaczają się małe i średnie przedsiębiorstwa.

Wyróżniamy zarówno kryteria jakościowe jak i ilościowe. Cechy ilościowe związane są

z ilością osób zatrudnionych, średnim rocznym obrotem i sumą aktywów netto.9 Sektor

MSP posiada szereg cech jakościowych niżej wymienionych:

8 Aftyka W., Chmielewski ., ,Małe i średnie przedsiębiorstwa w Unii Europejskiej”9 Wymienione cechy wraz z podziałem małych i średnich przedsiębiorstw zostały przedstawione w podrozdziale: Istota i klasyfikacja sektora MSP.

11

W małych i średnich przedsiębiorstwach funkcję kierownika stanowi

przedsiębiorca, który jej zazwyczaj właścicielem. Podejmuje on decyzje operacyjne.

Często zdarza się, że zarówno jego wiedza dotycząca zarządzania przedsiębiorstwem

jak i informacje na temat otoczenia w jakim ono występuje są niewystarczające.

Planowanie nie odgrywa tu zasadniczej roli a zarządzanie najczęściej oparte jest na

stosunkach patriarchalnych, gdzie decyzje podejmuje tylko i wyłącznie przedsiębiorca a

reszta musi wykonywać jego polecenia. W związku z powyższym grupowe

podejmowanie decyzji jest tu rzadkością. Instytucja ma natomiast duże znaczenie. Małe

i średnie przedsiębiorstwa mogą funkcjonować nie posiadając osobowości prawnej. W

dużych przedsiębiorstwach funkcję kierowniczą spełnia menadżer, który powinien

posiadać gruntowną wiedzę na temat zarządzania. Podejmuje on decyzje strategiczne.

W takich firmach występuje dobrze rozbudowany i sformalizowany system

informacyjny. Decydujące znaczenie ma tu planowanie a system zarządzania oparty jest

na funkcjach zarządzania. Znaczenie instytucji jest znikome a decyzje podejmowane

grupowo są częstym zjawiskiem. Duże przedsiębiorstwa muszą posiadać osobowość

prawną.

Biorąc pod uwagę organizację działania jednych i drugich przedsiębiorstw

można zauważyć, że struktura organizacyjna małych i średnich przedsiębiorstw jest w

większości wypadków funkcjonalna. Informacje przekazywane są bezpośrednio,

dlatego też droga do ich przekazania jest krótka, natomiast wskazówki i polecenia

osobiście, więc niski jest stopień formalizacji zadań. W ograniczonym stopniu

przekazywane są uprawnienia kierownicze. Ponadto występuje tu także wysoka

elastyczność struktury organizacyjnej. W przypadku dużych przedsiębiorstw struktura

organizacyjna jest bardzo zróżnicowana. Zarówno droga przekazywania informacji jak i

wskazówek i poleceń jest długa i bardzo sformalizowana, dlatego tez mija trochę czasu

zanim informacja dotrze do pracowników. W związku z powyższym stopień

formalizacji zadań jest wysoki, a uprawnienia kierownicze przekazywane są w szerokim

zakresie. Niska jest elastyczność struktury organizacyjnej, więc nie wiele można w niej

zmienić.

Jeśli chodzi o popyt to małe i średnie przedsiębiorstwa nastawione są na

indywidualne potrzeby klientów a ich pozycja na rynku jest niejednolita, podczas gdy

duże rynek zbytu widzą u masowych odbiorców i są nastawione na ich masowe

potrzeby. W związku z tym mają dobrą pozycję na rynku.

12

Sektor MSP z punktu widzenia produkcji jest pracochłonny czego efektem jest

niski podział pracy. Stosuje się w nim uniwersalne maszyny i urządzenia. Jeśli

pojawiają się na rynku jakieś innowacje to mija sporo czasu zanim zostaną one

wprowadzone. Istnieje niewielka możliwość obniżki kosztów, nawet wraz ze wzrostem

ilości produkcji. W dużych przedsiębiorstwach występuje kapitałochłonny rodzaj

produkcji. Podział pracy jest wysoki i stosuje się specjalistyczne maszyny i urządzenia.

Wraz ze wzrostem produkcji obniża się koszt jednostkowy produkcji a różnego rodzaju

innowacje wprowadzane są niemalże natychmiastowo.

Małe i średnie przedsiębiorstwa nie posiadają wyodrębnionych działów

badawczo-rozwojowych a prowadzone przez nich badania naukowe są krótkoterminowe

i bardzo często oparte na intuicji. Brak jakichkolwiek badań podstawowych. Rozwój

produktów i technologii nastawiony jest wyłącznie na potrzeby konsumentów. W

przypadku dużych przedsiębiorstw prowadzone badania naukowe oparte są na ściśle

określonej strategii przez długi okres czasu. Takie badania przeprowadzają tam stałe,

wyodrębnione działy badawczo-rozwojowe. Podstawowe badania prowadzone są tam w

szerokim zakresie a rozwój produktów i technologii idzie z nimi w ścisłym związku.

Sektor MSP posiada słabą pozycję na rynku zaopatrzeniowym, w

przeciwieństwie do mocnej pozycji dużych przedsiębiorstw, których system

zaopatrzenia materiałowego oparty jest na długoterminowych umowach z dostawcami.

W przypadku tych pierwszych są to głównie zamówienia z wyjątkiem sfery handlu.

Biorąc pod uwagę kryterium finansów, własność kapitału w małych i średnich

przedsiębiorstwach należy do rodziny tudzież wąskiego grona osób. Nie ma możliwości

dostępu do rynku kapitałowego, przez co ograniczone są możliwości finansowe. Z

reguły państwo nie wspiera ich w sytuacjach kryzysu, w przeciwieństwie do dużych

przedsiębiorstw w których ta pomoc byłaby bardzo prawdopodobna. Ich dostęp do

rynku kapitałowego jest swobodny co powoduje wielostronne możliwości

finansowania. Własność kapitału natomiast jest przy współudziale rynku kapitałowego.

Stosując kryterium kadr zauważamy, że w sektorze MSP jest niewielka liczba

zatrudnionych, mało jest niewykwalifikowanych pracowników, co nie znaczy, że

zatrudniani są tam absolwenci szkół wyższych, wręcz przeciwnie. Kontakty między

wszystkimi pracownikami są wyraźne, co z pewnością jest rezultatem ich niewielkiej

ilości. Z uwagi na duża liczbę pracowników, tylko w zespołach roboczych ma miejsce

13

kontakt między pracownikami. Dawniej ludzie cieszyli się powszechnym uznaniem

pracując w dużym przedsiębiorstwie. Z czasem jednak pracownicy zaczęli dostrzegać,

że są oni tylko jednym z trybików wielkiej machiny do produkcji, w której nie ma

miejsca na pokazanie swojej kreatywności i swoich pomysłów. Takie szanse dawała

praca w sektorze MSP.

Bardzo często zdarza się, że działanie na małych rynkach jest nieopłacalne dla

dużych przedsiębiorstw, stąd często rezygnują one z wchodzenia w takie właśnie

segmenty ustępując tym samych miejsca dla małych i średnich firm. Taki sposób

podziału rynku poprawia funkcjonowanie całej gospodarki. Firmy sektora MSP są

doskonale rozeznane w zakresie luk rynkowych, niedostatków jakiś towarów tudzież

usług na rynku. Takie drobne nisze są błyskawicznie rozpoznawane i zagospodarowane

przez lokalnych przedsiębiorców.

,,Z rynkowego punktu widzenia małe i średnie przedsiębiorstwa niejednokrotnie

mogą mieć przewagę nad firmami dużymi, szczególnie w zakresie takich czynników,

jak:

szybka reakcja na zmieniające się wymagania rynku, niezbiurokratyzowane struktury zarządzania, wykorzystanie okazji gospodarczych przez przedsiębiorczych

kierowników, którzy umieją wykorzystać przewagę konkurencyjną na

rynku i skłonni są do pojęcia ryzyka, racjonalny przepływ informacji wewnątrz firmy w celu najlepszego

dostosowania się do zmian i wymagań zewnętrznych, lepsze wykorzystanie specjalistów o szerszym zakresie wiedzy, którzy

dobrze się znają nie tylko na nowoczesnych technologiach, ale także na

rynku, na konkurentach, itp., otwarcie na szybkie wykorzystanie innowacji, które mogą być łatwiej

weryfikowane przez potrzeby rynkowe, łatwe wchodzenie w układy kooperacyjne przez szybkie organizowanie

nowych miejsc pracy, częste wykorzystywanie metody nakładczej itp., wykorzystanie uprzywilejowanych warunków do uzyskania środków

finansowych ze źródeł specjalnie uruchamianych dla wspierania rozwoju

gospodarki lokalnej”10

10 Strużycki M., ,,Zarządzanie małym i średnim przedsiębiorstwem”

14

Specyfika działalności rynkowej sektora MSP może być efektywniej realizowana

jeśli uwzględniają one korzyści skali i korzyści zakresu. Korzyści skali osiągają głównie

dzięki specjalizacji lub wspólnemu zlecaniu wykonywania usług takich jak reklama,

organizacja sieci dystrybucji, konserwacja urządzeń technicznych, obsługa księgowa,

szkolenie pracowników, badania rynku itd. Korzyści zakresu natomiast związane są z

możliwością rozszerzania zakresu dystrybucji, produkcji czy usług a także oferowanie

dla innych jednostek specjalistycznego doradztwa w zakresie informacji, interpretacji

przepisów prawa itp.

Oddzielną grupę czynników stanowią te, które wynikają z faktu rozproszenia

małych i średnich przedsiębiorstw w różnorodnych układach lokalnych, które z reguły

przybliżają ich działalność do obszaru występowania różnych zakresów popytu, co

pozwala na:

,,redukcję kosztów transportu, zwiększanie lub zmniejszanie produkcji danego wyrobu, ograniczanie kosztów przechowywania wyrobów, bardziej trafne określanie zmian w popycie, zmniejszanie kosztów ogólnych, co wpływa na konkurencyjność firmy, rozwijanie możliwości indywidualnego sprawdzania się twórczych i

przedsiębiorczych pracowników i kierowników, indywidualizowanie kontaktów między pracownikami a klientami, kształtowanie reputacji lokalnej we wszystkich przejawach orientacji

marketingowej, a także tradycji firmy kształtowanie lojalności wobec marki i firmy, nawet gdy łączy się to z

wyższą ceną”11

Wymienione wyżej czynniki mają wpływ na rozległą branżową strukturę, która ma

miejsce w Polsce jak również w innych krajach. Największe udziały w tym sektorze

odnotował handel, który stanowi ponad 48% tej grupy. Poza nim zainteresowaniem

małych i średnich przedsiębiorstw cieszy się przemysł paszowy i utylizacyjny,

odzieżowy, precyzyjny, poligraficzny, skórzany, materiałów budowlanych, drzewny,

elektroniczny, elektrotechniczny, chemiczny, włókienniczy itp. Poza tym także w

przemyśle spożywczym widoczny jest udział sektora MSP. Przedstawiona wyżej paleta

widocznego wpływu małych i średnich przedsiębiorstw ulega ciągłej zmianie z biegiem

czasu. Jedna firmy tracą rynek, zmieniają branżę lub się wycofują z dotychczasowej

11 Strużycki M., ,,Zarządzanie małym i średnim przedsiębiorstwem”

15

produkcji lub usług w czasie gdy inne umacniają swoją pozycje na rynku i gwarantują

sobie rozwój.

Coraz częściej zdarza się, że firmy w tym sektorze starają się celowo kształtować

swoją pozycje na rynku. W tym celu posiłkują się na wzorach innych firm, obserwują

konkurencję, która właśnie wchodzi na rynek i dążą do umacniania więzi z klientami,

którzy reprezentują określone grupy popytu konsumpcyjnego.

,,Funkcjonowanie sektora MSP w każdej gospodarce to przejaw zdrowej

konkurencji przez co odzwierciedla on przedsiębiorczość społeczeństwa.

Charakteryzuje się wysoką efektywnością działania i dynamicznym podejściem do

otoczenia. Są one w stanie najszybciej reagować na powstające potrzeby i preferencje

potencjalnych klientów. Inwestując w różne branże są elastyczne. Poszukują dla siebie

określonych nisz rynkowych, w których mogłyby aktywnie działać i w których nie

byłyby zagrożone przez konkurencję ze strony dużych przedsiębiorstw”12

,,Pomimo swoich rozmiarów, firmy MSP śmiało konkurują, z wielkimi

przedsiębiorstwami, a wypełniając braki harmonizują mechanizm rynkowy. Dodatkowo

spełniają szereg ważnych funkcji gospodarczych i społecznych, m. in. poprzez:

Tworzenie infrastruktury gospodarczej,

Kreowanie postaw przedsiębiorczych,

Szerzenie i urzeczywistnienie innowacji,

Tworzenie klasy średniej-właścicieli,

Zagospodarowanie nadwyżek siły roboczej, tworzenie nowych miejsc

pracy,

Budowanie stabilnego systemu demokracji przedstawicielskiej,

Łagodzenie konfliktów odmiennych interesów.”13

12 Klimek J., ,,Pracownicy małych i średnich przedsiębiorstw-ich rola i znaczenie” 13 Grzywacz J., Kowalski S., ,,Rozwój przedsiębiorczości w gospodarce rynkowej”

16

Polski rynek kształtuje się w sposób stopniowy i powolny. Zawiera wszystkie fazy

życia przedsiębiorstwa: fazę tworzenia, fazę wzrostu, fazę dojrzałości a także fazę

schyłkową. Jest to rynek powstający, gdzie trudno ustalić jest liderów, gdyż występują

na nim ogromne nisze rynkowe brakujących usług i produktów. Zbyt dużo

spontanicznych zachowań ze strony firm w tym sektorze a także ich nieprofesjonalne

działania często prowadzą je do upadłości.

W sektorze MSP możemy wyróżnić również kilka cech ekonomicznych i

organizacyjnych, które wpływają na ich specyfikę zarządzania marketingiem. Przede

wszystkim jest to inne nastawienie do ludzi. Menadżerowie tych firm posługują się

mniejszą liczbą reguł pisanych a ich styl zarządzania opiera się głównie na ich własnym

doświadczeniu. Kolejna cecha to odpowiedzialność społeczna- przedsiębiorcy traktują

swoje firmy jako integralną część lokalnej społeczności. Działają w sposób społecznie

odpowiedzialny, gdyż zacieśniają więzy między klientami, dostawcami, pracownikami,

kredytodawcami a lokalną społecznością. Negocjacje wewnątrz przedsiębiorstwa to

następna cecha sektora MSP. Przedsiębiorcy prowadzą, oprócz tych zewnętrznych,

także wewnętrzne negocjacje, jednak przedkładają w nich interesy firmy nad celami

indywidualnych pracowników. Kolejnym atrybutem sektora MSP jest nacechowanie

społecznej struktury przedsiębiorstwa przez osobę właściciela lub menadżera.

Właściciel, lub specjalnie wynajęty do tego menadżer posiada autonomię, która

umożliwia mu sprawowanie kontroli i samodzielne podejmowanie kluczowych decyzji.

Osobiste zaangażowanie właściciela w działania firmy to niewątpliwie zaleta. W ten

sposób ma on ścisłe i osobiste kontakty z całym miejscem pracy co sprzyja realizacji

orientacji rynkowej przez pracowników. Kolejną cechą jest rozumienie rynku wyrażone

poprzez bardzo zróżnicowane podejście do rynków, ale także poszukiwanie nisz

rynkowych. Sektor MSP posiada szczególny charakter gospodarki finansowej.

Tworzenie firmy jest finansowane głównie z własnego kapitału-oszczędności i

pożyczek od rodziny. Rozwój natomiast jest finansowany ze środków wypracowanych

przez przedsiębiorstwo, dopłat do wspólników czy środków kontrahentów. Małe i

średnie firmy unikają finansowania się kapitałami obcymi, gdyż tylko finansowanie się

kapitałem własnym zapewnia niezależność i samodzielność, wyzwala motywację

właściciela, gdyż nie będzie musiał dzielić się dochodami z innymi podmiotami.

Pomimo tych czynników niektórzy przedsiębiorcy decydują się na finansowanie

swojego przedsiębiorstwa obcym kapitałem. W różnych stadiach rozwoju

17

przedsiębiorstwa możemy korzystać z różnych źródeł finansowania. Kiedy rozmyślamy

dopiero nad koncepcją przedsiębiorstwa możemy skorzystać wyłącznie z venture

capital. Gdy jesteśmy w fazie rozruchu innymi dostępnymi źródłami finansowania jest

kredyt i leasing. W małej firmie, oprócz tych wyżej wspomnianych, możemy

posiłkować się również factoringiem a w średniej emisją akcji.

Dzięki szczególnej strukturze organizacyjnej wszystkie kraje, gdzie jest system

gospodarki rynkowej doceniają i wspierają działanie sektora MSP, gdyż to on

umożliwia sprawne działanie mechanizmów rynkowych. Przyczyniając się do

wzmocnienia wolnej konkurencji umożliwiają utrzymywanie się cen na niskim

poziomie a tym samym równowagę rynkową. Poza tym małe firmy mogą się łatwo

przebranżowić a także dostosować się do zmieniających się preferencji konsumentów.

Ich reakcja na zmiany popytu jest elastyczna. Duże przedsiębiorstwa nastawione są na

produkcję wieloseryjną i masową, dlatego to te małe lepiej zaspokajają gusty i

wymagania klientów.

Sektor MSP może stać się także miejscem pracy wielu osób, które w wyniku

restrukturyzacji przedsiębiorstw zostały wyrzucone z pracy. Założenie małego

przedsiębiorstwa nie wymaga bowiem dużych nakładów pieniężnych, jak to ma miejsce

w przypadku dużego przedsiębiorstwa. Poprzez samozatrudnienie pokazują one szanse i

możliwości, aby osiągnąć zamierzony sukces a tym samym stwarzają okazję do

podniesienia statusu społecznego ludności.

,,Struktura branżowa sektora MSP w Polsce wykazuje znaczne zróżnicowanie w

zależności od rodzaju prowadzonej działalności. Najwięcej z nich funkcjonuje w

sekcji ,,Handel i naprawy”-35,7% i w ,,Przemyśle”-27,1%. Wysokimi udziałami

odznaczają się również sekcje ,,Obsługa nieruchomości firm”-12,5%, ,,Budownictwo”-

10,1% a także ,,Transport, gospodarka magazynowa i łączność”-6,3%.”14

W przeciwieństwie do dużych firm, gdzie menedżerowie posiadają wizję strategii

rozwoju, wpływu różnorodnych regulacji na sprzedaż i zyski, strategie szefów małych i

średnich firm są słabo znane lub słabo znane. Sytuacja ciągłej konkurencji zmusza

firmy do łączenia się w celu uzyskania siły przetargowej. ,,Wyróżnia się tu dwie teorie

przedsiębiorstw:

14 Ślusarczyk S., ,,Aktywność marketingowa małych i średnich przedsiębiorstw”

18

Dzięcioły-kierują się zasadą dziedziczenia własności. Pierwszeństwo

nadają trwałości przedsiębiorstwa jako masy majątkowej, a także

niezależności finansowej. Nie chcą wspólników ani kredytów. Liderzy-priorytetem wzrost i rentowność. Otwartość na nowych

wspólników, chęć zaciągania kredytów, samodzielność

podejmowanych decyzji, akceptacja wysokiego poziomu ryzyka.”15

Poprawiają się warunki funkcjonowania sektora MSP, które stwarzają szanse na

stabilizację wzrostu gospodarczego, który stymulowany jest wzrostem

konkurencyjności. Potencjał wzrostu wzmacniają również rosnące inwestycje. Wiąże się

to z poczuciem bezpieczeństwa w podejmowaniu różnych nowych inicjatyw a także z

większym poczuciem stabilności. Dotyczy to szczególnie strategii rozwoju zasobów

ludzkich i świadomości inwestowania w kapitał ludzki.

Małe i średnie przedsiębiorstwa wykazują różne formy zachowań

dostosowawczych do wymagań gospodarki rynkowej, takie jak:

,,dostosowywanie struktury ilościowo-asortymentowej i jakościowej do

potrzeb nabywców, wybór dostawców oraz odbiorców na podstawie krótkookresowej

strategii rozwoju, rozwój dystrybucji, poszukiwanie nowych rynków zbytu, stosowanie promocji.”16

Związki pomiędzy sektorem MSP a gospodarką są bardzo rozległe i łączą się z

PKB, kosztami, podatkami, pracami naukowo-badawczymi, poziomem wykształcenia

społeczeństwa, infrastrukturą, ochroną środowiska, zamówieniami publicznymi jak i

również rozległymi warunkami prawnymi, które określają warunki rozpoczęcia

działalności.

Sektor MSP posiada zróżnicowane normy prawne. Zaliczamy do nich:

przedsiębiorstwo osoby fizycznej, spółkę cywilną, spółkę handlową, w tym jawną, komandytową, z ograniczoną

odpowiedzialnością i akcyjną,

15 Ibidem16 Ślusarczyk S., ,,Aktywność marketingowa małych i średnich przedsiębiorstw”

19

spółdzielnię.

W większości krajów jednoosobowa forma firmy przekracza ponad połowę

wszystkich małych i średnich przedsiębiorstw.

Pomimo, iż pojedyncze małe lub średnie przedsiębiorstwo nie ma siły

przetargowej, to wspólnie tworzą one ogromną siłę, która napędza rozwój gospodarki.

W związku z powyższym posiadają one wiele pozytywnych cech takich jak: niewielkie

rozmiary mierzone liczbą zatrudnionych, niski kapitał własny, elastyczność, niewysoka

sprzedaż, satysfakcjonująca aktywność marketingowa, przedsiębiorczość właścicieli i

menadżerów, niewielkie koszty tworzenia nowych miejsc pracy, lokalność

przyczyniając się tym samym w znacznym stopniu do tempa wzrostu gospodarczego.

Polskie małe i średnie przedsiębiorstwa maja zarówno swoje słabe jak i mocne

strony. ,,Jeśli chodzi o ich słabe strony to są to:

-konkurencyjność cenowa, a nie jakościowa,

-niski potencjał ekonomiczny,

-koncentracja na rynku lokalnym i mała zdolność eksportowa,

-brak doświadczenia przedsiębiorców,

-brak strategii działania, koncentracja na strategii bieżącej,

-niedostrzeganie kapitału intelektualnego pracowników,

-niewielki nowatorski i innowacyjny charakter produktów,

-przewaga mikroprzedsiębiorstw,

-niski poziom kooperacji pomiędzy przedsiębiorstwami,

-niski poziom wiedzy na temat zarządzania i marketingu,

-niski poziom inwestycji.

Mocne strony małych i średnich przedsiębiorstw są następujące:

niższy poziom kosztów produkcji, zdolność do naśladowania i imitacji produktów, silna motywacja do pracy zarówno pracowników, jak i pracodawców, realizacja inwestycji sposobem gospodarowania, znacznie obniżającym

koszty, zdolność do szybkiej zmiany rodzaju działalności, duży dynamizm i szybki rozwój, zdolność do szybkiego uczenia się i nabywania umiejętności.”17

17 Matejun M., ,,Wspomaganie i finansowanie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw”

20

1.3 Bariery i ograniczenia w funkcjonowaniu małych i średnich przedsiębiorstw

Istnieje wiele modeli wzrostu małych i średnich przedsiębiorstw, jednak w

przypadku teorii barier wzrostu jest ich dużo mniej, a ich autorzy skupiają swoją uwagę

głównie na wynikach badań empirycznych. Bariery w najszerszym znaczeniu tego

słowa to praktycznie wszystkie ograniczenia, które hamują wzrost firmy. W celu analizy

barier wzrostu sektora MSP niezbędna jest ich klasyfikacja.

Biorąc pod uwagę czas ich występowania w trakcie działalności firmy wyróżnia się:

bariery wejścia bariery rozwoju.

Istnieją dwa rodzaje czynników, które w różnym czasie i w odmienny sposób wpływają

na dynamikę firmy:

moment wejścia, kiedy idea przechodzi do realizacji moment, w którym firma przechodzi w fazę wzrostu lub zaczyna upadać.

Moment wejścia a tym samym akt założenia firmy zależy zwykle od czynników

zewnętrznych. Niezwykle ważnym czynnikiem jest wola działania przedsiębiorcy,

jednak zawsze jest ona stymulowana tudzież osłabiana przez wspomniane wyżej

czynniki zewnętrzne.

21

Okres inkubacji trwa 2-3 lata. Zawiera on w sobie najważniejszy moment dla życia

firmy zwany punktem krytycznym przetrwania. Dopiero po jego przejściu można

mówić o efektywnym powstaniu firmy.

Bariery wejścia pojawiają się już w momencie zakładania firmy- dotyczą problemów

związanych z zaistnieniem firmy na rynku. Są to głównie: niejasność przepisów, zła

koniunktura, niewystarczający popyt, prawa patentowe, korupcja i niekompetencja

urzędników oraz wysokie koszty inwestycji.

Bariery rozwoju są z kolei związane z problemami przedsiębiorstwa znajdującego się

już na rynku- na różnych etapach cyklu życia firmy ich wpływ na rozwój

przedsiębiorstwa jest zróżnicowany. Pojawiają się one w punkcie krytycznym

przetrwania, kiedy firma przechodzi do fazy wzrostu tudzież upadku. W tym momencie

istotne jest dokonanie oceny zasadności powstania firmy i możliwości jej adaptacji do

istniejących potrzeb rynku. W kapitał wynikające z faktu upewnienia się czy dana

koncepcja ma tym okresie pojawia się wiele barier, zróżnicowanych pod względem

etapu cyklu życia przedsiębiorstwa i charakterystycznych dla danego typu działalności.

,,D. Felsenstein i D. Swartz wyróżniają następujące fazy cyklu życia firmy:

-pierwszy etap- faza koncepcji, czyli określenie ,,czym firma ma być”- powstaje idea

działalności firmy; niewielkie zapotrzebowanie ma sens

-drugi etap- moment wejścia- idea przechodzi do realizacji; rośnie zapotrzebowanie na

kapitał, które natrafia na barierę finansową

-trzeci etap- etap działania-firma rozpoczyna ciągłą produkcję; nowe problemy, głównie

finansowe- konieczne jest zwiększenie wydatków i zastąpienie roli przedsiębiorcy przez

specjalistów

-czwarty etap- etap ekspansji- firma wymaga zwiększania nakładów we wszystkich

obszarach.”18

Rozszerzający się asortyment wytwarzanych produktów wymaga nakładów

kapitałowych, nowych specjalizacji, rozbudowy infrastruktury, wzrasta również

zapotrzebowanie na informację.

,,Klasyfikacja barier według D.J. Storey’a:

18 Bławat F., ,,Przetrwanie i rozwój małych i średnich przedsiębiorstw”

22

barierę zarządzania barierę finansową barierę popytu”19

Bariera zarządzania wynika z niewystarczających umiejętności menadżerskich

przedsiębiorców, którzy rzadko wykazują przygotowanie z zakresu zarządzania, na ogół

posługując się intuicją. Najsilniej ujawnia się w tych firmach, gdzie kompetencje

właściciela, będącego równocześnie menedżerem, są niewielkie. Natomiast im lepiej

jest on wykształcony a tym samym posiada lepszą wiedzę i umiejętności, tym słabiej

bariera zarządzania hamuje wzrost firmy.

Bariera finansowa- w fazie startu mała firma finansowana jest ze środków właścicieli,

ich rodzin i znajomych. W miarę rozwoju firmy zmienia się jej struktura kapitałowa-

rośnie zapotrzebowanie na kapitał pożyczkowy. Zazwyczaj potrzeby finansowe

przewyższają poziom jej rozwoju.

Bariera popytu- także rynek ogranicza rozwój małych i średnich przedsiębiorstw. Są to

ograniczenia naturalne, które wynikają z istoty gospodarki rynkowej. Dzieje się tak,

gdyż popyt globalny jest zawsze ograniczony. W okresie dobrej koniunktury bariera

popytu jest osłabiana, natomiast gdy gospodarka znajduje się w fazie recesji silniej

hamuje wzrost małych i średnich przedsiębiorstw.

Warunki funkcjonowania małych i średnich przedsiębiorstw, a tym samym ich bariery,

mają charakter dynamiczny i zmieniają się w czasie. Zachodzące we współczesnym

świecie procesy takie jak globalizacja, internacjonalizacja i integracja tworzą nowe

ograniczenia w ich działaniu. W przeciwieństwie do dużych firm i korporacji

transnarodowych, które kreują tymi procesami, małe i średnie przedsiębiorstwa nie mają

na nie żadnego wpływu-są wyłącznie ich biorcami.

L. C. Leonidou łącząc swoją teorię z teorią S.T. Cavusgila wyodrębnił cztery kategorie

barier:

wewnętrzne krajowe wewnętrzne zagraniczne

19 Ibidem

23

zewnętrzne krajowe zewnętrzne zagraniczne

Bariery wewnętrzne krajowe wynikają z wnętrza firmy i odnoszą się do otoczenia

krajowego. Obejmują naciski menedżerskie na rozwój działań na rynkach krajowych,

negatywną percepcję ryzyka związanego ze sprzedażą za granicą, brak personelu w

dziedzinie marketingu eksportu.

Bariery wewnętrzne zagraniczne wynikają z kolei z ograniczonych zdolności

marketingowych małej firmy i są odczuwane na rynkach zagranicznych, które są

zazwyczaj rynkami docelowymi.

Bariery zewnętrzne krajowe związane są z krajowym otoczeniem małych i średnich

przedsiębiorstw, ale są poza ich kontrolą.

Bariery zewnętrzne zagraniczne to problemy z zewnątrz firmy, odczuwalne na

międzynarodowych rynkach.

,,Miesenbock porządkuje je w cztery grupy:

1.Bariery eksportowe spowodowane przyczynami zewnętrznymi, takie jak: formalności celne, dokumenty eksportowe bariery handlowe standardy i normy sytuacja konkurencyjna za granicą brak popytu na produkty przedsiębiorstwa wysokie koszty związane z eksportem wahania kursów walutowych recesja, sytuacja polityczna i gospodarcza na rynkach

zagranicznych

2.Bariery związane z brakiem wystarczających zasobów, takie jak: brak zdolności produkcyjnych brak informacji brak wykwalifikowanego personelu brak środków finansowych, możliwości finansowania

3.Bariery związane z marketingiem, takie jak: trudności z oszacowaniem wolumenu sprzedaży trudności z niezbędną adaptacją produktu trudności z zapewnieniem usług posprzedażnych problemy z pośrednikiem handlowym problemy z logistyką sprzedaży zbyt wysoka cena trudności ze sprostaniem stawianym warunkom sprzedaży

24

problemy z komunikacją

4.Bariery związane z postawą właściciela/ menedżera, takie jak: brak zainteresowania eksportem złe doświadczenia eksportowe nierozważanie możliwości podjęcia działalności eksportowej brak doświadczeń w eksporcie brak wiedzy na temat zarządzania działalnością eksportową brak znajomości języków obcych zbyt słabe rozumienie odmienności obcej kultury brak czasu zbyt wysokie ryzyko”20

Stopień wpływu tych barier na wzrost małych i średnich przedsiębiorstw zależy

głównie od kraju w którym prowadzona jest dana działalność gospodarcza. Na

podstawie wyników regularnie przeprowadzanych badań przez Polską Agencję

Rozwoju i Przedsiębiorczości, Ministerstwo Gospodarki i Główny Urząd Statystyczny

sklasyfikowano bariery wzrostu sektora MSP w Polsce. Są to:

-bariery rynkowe i społeczne

-bariery kapitałowe

-bariery wynikające z polityki gospodarczej

-bariery prawne

-bariery informacyjne

-bariery infrastrukturalne

Pomimo prób państwa w celu ich zniwelowania, są one identyfikowane przez

przedsiębiorców i nadal hamują rozwój małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce.

Bariery rynkowe i społeczne. Według ,,Raportu o stanie sektora małych i średnich

przedsiębiorstw w Polsce w latach 1999-2000” tempo rozwoju tego sektora jest

hamowane przez bariery rynkowe na które napotykają przedsiębiorstwa. Co więcej są to

lata kiedy koniunktura gospodarcza kraju pogarszała się. Rozwój sieci hipermarketów

również nie jest czynnikiem wspomagającym wzrost sektora MSP. Podsumowując

konkurencja na rynku staje się coraz bardziej agresywna, a wymagania konsumentów

coraz wyższe.

Z kolei jeśli chodzi o barierę społeczną, występuje tu duża niechęć niektórych grup

pracowniczych, zwłaszcza tych z niskim poziomem wykształcenia, do zatrudniania się

20 Głodek P., ,,Funkcjonowanie małych i średnich przedsiębiorstw we współczesnej gospodarce”

25

w małych przedsiębiorstwach sektora prywatnego a także mobilność polskiego rynku

pracy plasuje się na niskim poziomie.

Bariery kapitałowe. Firmy w sektorze MSP mają ograniczony dostęp do zewnętrznych

źródeł finansowania co jest powodem faktu, iż stosunkowo mało przedsiębiorstw

korzysta z takiej formy pozyskiwania kapitału. Zazwyczaj takie firmy finansują

prowadzoną działalność z środków własnych. Przyczyną tego typu zachowań może być

niestabilność rynków finansowych a także wahania kursów walut. Dodatkowym

problemem jest wysoki stopień formalizacji i biurokratyzacji procedur uzyskania

finansowania od podmiotów zewnętrznych. Kolejną barierą jest wysoki koszt kapitału-

opłaty bankowe i prowizje są duże, a realna stopa procentowa jest wysoka. Co więcej

oferta instytucji finansowych nadal nie jest dostosowana do potrzeb małych i średnich

przedsiębiorstw.

Finansowanie działalności tego sektora ze środków publicznych także nie jest łatwo

dostępne, a niekomercyjne instytucje wspierania takich firm są w większości nieznane

drobnym przedsiębiorcom. Co więcej, ich działalność skupia się głównie na usługach

doradczych i organizowaniu szkoleń.

Kolejnym problemem zaliczanym do barier finansowych są utrudnienia w uzyskiwaniu

przez sektor MSP zamówień publicznych. Pomimo, iż są one intratne procedura

przetargowa stanowi istotny problem. Wymaga zazwyczaj wniesienia tak wysokiego

wadium, że małe firmy nie są w stanie go zgromadzić. Ponadto, gdy chcemy odrzucić tą

ofertę, wadium zwracane jest dopiero po jakimś czasie a więc taka sytuacja blokuje

środki finansowe. W przypadku wygrania wymaga się od danej firmy wniesienia kaucji,

na co nie stać wiele przedsiębiorstw.

Następną bariera rozpatrywaną w ramach barier kapitałowych są terminy płatności.

Małe i średnie firmy muszą się dostosowywać do warunków dyktowanych przez

większe przedsiębiorstwa, które najczęściej zalegają z zapłatą lub stosują wydłużone

terminy płatności. Firmy działające w sektorze MSP nie wnoszą takich spraw do sądu z

obawy utracenia ważnego odbiorcy a także z uwagi na wymogi płacenia wysokiego

wadium.

Bariery wynikające z polityki gospodarczej. Kolejną barierą wzrostu przedsiębiorstw

jest niekorzystna polityka na rynku pracy i ubezpieczeń społecznych. Koszty

wytworzenia miejsc pracy są wysokie, a pracownik kosztuje firmę około 150% jego

26

pensji. Ponadto, wymagane jest tworzenie drogich dla przedsiębiorców funduszy

socjalnych.

W Polsce występuje także zjawisko nadmiernego fiskalizmu. Zakres ulg podatkowych

jest coraz mniejszy a próg podatkowy jak i kwota wolna od podatku są niskie. Krajowy

system podatkowy wpływa nie korzystnie na równomierny rozwój regionów. Jeśli

chodzi o podatki pośrednie zwiększają się obciążenia podatkowe w podatku

akcyzowym oraz stopniowo ogranicza się możliwości odliczania podatku VAT.

Podatki lokalne to przykład kolejnej bariery stojącej na drodze firmie w sektorze MSP.

Dzieje się tak, ponieważ istnieje prawna możliwość wyższego opodatkowania

nieruchomości służących do prowadzenia działalności gospodarczej w stosunku do

innych typów lokali. Wartość tego podatku zależy wtedy od powierzchni a nie od

wartości nieruchomości.

Następnym istotnym problemem jest skomplikowanie polskiego systemu podatkowego

w którym wyjaśnienia i przepisy są często niejasne dla przedsiębiorców. Wiąże się to

zatem z prawdopodobieństwem poniesienia sankcji za ich nieprzestrzeganie.

Bariery prawne. Wraz z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej polskie prawo

przystosowywane do jej norm jest mało stabilne. Często zdarza się, że zmiany w aktach

prawnych są dla przedsiębiorców niejasne. Biorąc pod uwagę fakt, iż nie mają oni czasu

śledzić wprowadzonych modyfikacji, sami dokonują interpretacji prawa co naraża ich

na określone sankcje.

Mimo, że zakres swobody prowadzenia działalności gospodarczej jest coraz większy, w

niektórych dziedzinach nadal wymagane są pewne zezwolenia. Czasem takie wymogi

zniechęcają do jej rozpoczynania.

Następną ważną kwestią jest ,,nieprzyjazny” stosunek sądownictwa do sektora MSP.

Przedsiębiorcy z uwagi na ich opieszałość rzadko wnoszą sprawy do sądu. Najczęściej

stosowaną karą za wykroczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej są grzywny,

czasem dochodzi również do zamknięcia firmy. Aparat kontrolny państwa jest

nadmiernie rozbudowany, a panująca w kraju korupcja i administracja państwowa nie

sprzyjają rozwoju przedsiębiorczości.

Bariery informacyjne. Wynikają one zwykle z niewiedzy przedsiębiorców o źródłach

informacji. Władze nie organizują kampanii informacyjnych skierowanych do

przedsiębiorców dotyczących nowych programów pomocy, aktów prawnych, działań

27

publicznych na rzecz rozwoju kraju, wskaźników makroekonomicznych czy też

zamówień publicznych.

Bariery infrastrukturalne stanowiące trudności i koszty dostępu do infrastruktury a także

jej niską jakość. W związku z powyższym niezbędna jest poprawa jakości polskich

dróg, budowa oczyszczalni ścieków i utylizacja odpadów.

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej wymaga dostosowania się polskiej

gospodarki do gospodarek innych państw członkowskich. Cały proces dostosowawczy

dotyczy także sektora MSP. Jego szanse na wypracowanie sobie pozycji na jednolitym

rynku zależą w głównej mierze od przełamywania barier rozwoju. Nie należy jednak

uważać, że bez pomocy z zewnątrz przełamią je wyłącznie własnymi siłami.

28

ROZDZIAŁ II

Rys historyczny rozwoju sektora MSP.

2.1 Determinanty marginalizacji sektora MSP do lat 80. XX wieku

Losy sektora MSP najlepiej obrazują podstawową prawdę, że gospodarka ciągle

się zmienia. Wraz z rozwojem wiedzy, postępu technologicznego, zdolności

zarządczych i organizacyjnych a także ze wzrostem kapitału dynamika tego systemu

ulega wzrostowi. Przejawia się ona na wiele sposobów. Największym zainteresowaniem

cieszy się wzrost PKB, produktywność kapitału i ziemi, wartość majątku, sprzedaż,

wzrost zatrudnienia, wydajność pracy. Pozostałe zmiany są dużo mniej widoczne,

dlatego nie są interesujące dla większości społeczeństwa.

Dla zrozumienia rzeczywistości gospodarczej ważne są długookresowe zmiany

znaczenia firm różnej wielkości. Ujawniają się one w gospodarkach zlokalizowanych w

różnych miejscach świata, o różnym stopniu rozwoju i funkcjonujących w różnych

kulturach.

Zmiany znaczenia sektora MSP dla gospodarki mają charakter relacji

przyczynowo-skutkowych, a niekiedy przypadkowych. To efekt połączenia wielu

zmiennych, a skutki tych splotów mają wpływ na przebieg procesów ekonomicznych,

ich charakter i dynamikę.

Pierwszym trendem, który odzwierciedla znaczenie małych i średnich

przedsiębiorstw był opadający. Był dużo dłuższy od drugiego w którym znaczenie tego

sektora znacznie wzrosło. Trwał około 180-200 lat-od początku kapitalizmu do ósmej

dekady XX wieku. Ciężko natomiast ustalić granicę dla drugiego trendu. Wiadomym

jest, że rola tego sektora przestała spadać i że wzrosła ono pod względem wielu

kryteriów takich jak np. udział w zatrudnieniu.

Droga na margines sektora MSP prowadziła od rewolucji przemysłowej do

kryzysów naftowych. Długoterminowy proces marginalizacji działalności na małą skalę

zależał między innymi od następujących czynników:

1. ,,czynniki związane ze strona podażową na poziomie przedsiębiorstwa:a) postęp technicznyb) organizacja produkcji

29

c) zarządzanied) relacja własność a władza

2. czynniki popytowe związane z masowością i homogenicznością potrzeb

odbiorców3. czynniki związane z rynkiem i konkurencją

a) możliwości ekspansji na nowe rynkib) charakter przewagi konkurencyjnej i sposoby jej uzyskiwania

4. teoria ekonomii-doktryny wywodzące się z ekonomii klasycznej i neoklasycznej

oraz marksistowskiej5. polityka- koncepcje liberalne, keynesowski interwencjonizm, państwo dobrobytu6. czynniki związane z rynkiem pracy i systemem edukacyjnym, zwiększające

atrakcyjność pracy najemnej wobec działalności na własny rachunek7. pozostałe czynniki.”21

Jako skutek oddziaływania wszystkich tych czynników były zmiany w populacji

przedsiębiorstw, które miały miejsce w procesach wzrostu przeciętnych rozmiarów

firmy, które mierzone były wielkością obrotów i liczbą zatrudnionych a także spadku

liczebności firm z powodu eliminacji najsłabszych ogniw-głównie były to małe

przedsiębiorstwa, jak również osłabiania bodźców prowokujących do zakładania

nowych przedsiębiorstw.

Analizując czynniki związane ze stroną podażową trzeba przede wszystkim

zwrócić uwagę na fakt, iż na początku kapitalizmu wszystkie podmioty gospodarcze

były małe-co oczywiście jest rzeczą względną. Jednakże przyjmując nawet dzisiejsze

kryteria podziału przedsiębiorstw można zauważyć, że bez wątpienia były to niewielkie

zakłady rzemieślnicze, zarówno pod względem obrotów, zatrudnienia czy udziału w

runku. Coraz częściej jednak pojawiały się wyjątki od tej reguły. Szereg barier

technicznych, ustrojowych i organizacyjnych osłabiał rozwijanie się tych

przedsiębiorstw. Brak jakiejkolwiek presji ze strony popytu na produkty i rynku także

przyczyniał się do braku wprowadzania istotnych zmian.

W wyniku Rewolucji Przemysłowej w latach 1780-1850 powstało wiele

wynalazków, które przyczyniły się do wzrostu wydajności pracy, a co za tym idzie, do

obniżenia kosztów produkcji. Był to wszakże proces bardzo powolny i stopniowy.

Rewolucje mieszczańskie w znacznym stopniu spowodowały przyspieszenie tego

procesu poprzez upowszechnianie nowych produkcji i technologii.

21Dominiak P., ,,Sektor MSP we współczesnej gospodarce”

30

Wpływ na wydajność pracy w tamtym okresie miało niewątpliwie zastosowanie

sprawniejszych i szybszych maszyn a także znacznie większa produktywność kapitału.

Nowe technologie i nowe maszyny wymagały również zmian w organizacji produkcji,

gdyż były one bardzo drogie. Aby opłacało się z nich korzystać skala produkcji

musiałaby być duża, a to powodowało konieczność posiadania dużego kapitału

początkowego.

Zmiany w produkcji miały miejsce zarówno w przemyśle ciężkim jak i lekkim.

Upowszechniano czółenka mechaniczne, powstawały nowe maszyny przędzalnicze aż

do wynalezienia mechanicznego krosna, które całkowicie zastąpiło produkcję ręczną.

Mechanizacja przemysłu lekkiego pociągała za sobą konieczność rozwoju zakładów,

które zajmowałyby się budową maszyn. Umaszynowienie gospodarki z kolei wymagało

stworzenia nowych urządzeń napędowych- siła wody, wiatru, zwierząt i ludzi była

niewystarczająca. Udoskonalono maszynę parową zwiększając jej wydajność tak, aby

jej eksploatacja była opłacalna.22 Za czasów Królestwa Polskiego w Warszawie było

początkowo 8 warsztatów wyposażonych w maszyny parowe- pierwsza zainstalowana

została w 1818r. w mennicy państwowej.23 ,,Maszyna parowa uniezależniła człowieka

od warunków przyrodniczych, dając możliwość większej swobody w lokalizacji

przemysłu.”24

Wytworzone produkty musiały być jednak dotransportowane a to pociągało za sobą

konieczność dobrze rozwiniętej infrastruktury. W latach 1830-1850 bardzo dużą rolę

odegrał dla rozwoju przemysłu transport kolejowy. Budowa i eksploatacja tego typu

transportu jest bardzo kosztowna, dlatego opłaca się on jedynie przy dużej skali

działania. W związku z tym koncentrowano produkcję w coraz większych

przedsiębiorstwach. Obniżało to przede wszystkim koszty produkcji, głównie za sprawą

większej wydajności w eksploatacji maszyn oraz lepszej organizacji produkcji.

Rozwój technologii w hutnictwie zwiększył dostępność żelaza co spowodowało

wymianę maszyn z drewnianych na metalowe, które były bardziej stabilne i dużo

trwalsze. Skutkiem tego był rozwój maszyn do obróbki metali-tokarek co

zapoczątkowało erę produkcji maszyn za pomocą maszyn.

22 Wojnarski D., ,,Powszechna historia gospodarcza” str.9923Jezierski A., Leszczyńska C. ,,Historia gospodarcza Polski” str.12724 Wojnarski D., ,,Powszechna historia gospodarcza” str.99

31

Proces powstawania nowych fabryk skutkował zmianami samego procesu

produkcyjnego. Najważniejszą zmianą był podział pracy którego kreatorem był Adam

Smith pod koniec XVII wieku. Uznał on pracę za podstawowe źródło bogactwa, a jej

rozmiary zależą od wydajności pracy i liczby zatrudnionych pracowników. Na

wydajność składa się podział pracy i specjalizacja. Aby rozwijać podział pracy trzeba

najpierw zwiększyć zasoby. ,,Podział pracy umożliwia stosowanie sprawniejszych

maszyn i urządzeń, a także wzrost kwalifikacji pracowników. Decyduje on zatem o

wzroście stopnia produkcyjności pracy, determinuje też wielkość otrzymanego produktu

społecznego. Zdaniem Smitha przyczyną podziału pracy jest ludzka skłonność do

wymiany- zamiany jednej rzeczy na drugą. To wymiana zachęca do specjalizacji i

dalszego podziału pracy. Natomiast granice specjalizacji i podziału pracy określa

chłonność i wielkość konkretnego rynku. To właśnie rynek decyduje o rzeczywistej

potrzebie i możliwościach pogłębiania specjalizacji pracy.”25 Dowodzi tego przykład

produkcji szpilek. Pojedynczy rzemieślnik jest w stanie wyprodukować jedną szpilkę

dziennie, ale jeśli poszczególnym czynnościom niezbędnym do produkcji szpilek

przyporządkowalibyśmy kilka innych osób i każda z nich zajęłaby się konkretną

czynnością, to dzienna produkcja wzrosłaby wielokrotnie.

Kolejnym istotnym elementem, który wprowadzał zmiany w światowej gospodarce

było wprowadzenie w produkcji broni w Stanach Zjednoczonych na początku XIX

stulecia części wymiennych. W związku z powyższym można było wykorzystać

standardowe części do wielu modeli. Taka sytuacja obniżała koszty produkcji wyrobów

i poprawiła wykorzystanie materiałów. Jednakże aby można było wcielać takie

rozwiązania w życie należało dużo produkować. System fordowski który pojawił się w

1913 roku był konsekwencją takiego rozwiązania. ,,Oparty był na powiązaniu

najwyższych osiągnięć techniki z postępem organizacyjnym, mającym charakter

jednostronny. Głównymi cechami fordyzmu jest podział pracy doprowadzony do

najwyższego stopnia i zautomatyzowana taśma produkcyjna. Przy systemie tym każdy

robotnik wykonuje stale tylko jedną nieskomplikowaną czynność, składającą się z

jednego lub kilku ruchów, a przedmioty pracy przesuwane są z jednego stanowiska

pracy na drugie za pomocą taśmy, przy czym tempo pracy robotnika uzależnione jest od

szybkości przesuwu taśmy i przez nią regulowane. W latach 20-tych uchodził za

szczytowe osiągnięcie naukowej organizacji pracy.”26

25 http://www.smith.hydra.waw.pl/teoria%20pracy.html26 http://www.ekonomista.eu/5/Fordyzm.htm

32

Powstawały coraz większe przedsiębiorstwa, które posiadały coraz bardziej

skomplikowane struktury organizacyjne. Nie wystarczał już jeden człowiek, aby mieć

kontrolę nad wszystkim, a kierowanie wymagało coraz większych kompetencji. Tak jak

w produkcji, tak i również w zarządzaniu pojawił się podział pracy. Struktury

zarządzania stawały się coraz bardziej hierarchiczne. ,,Hierarchia ta wprowadzała liczne

formalne zarządzenia regulujące zachowanie poszczególnych członków organizacji.

Zasady naukowego zarządzania, wyłożone przez inżyniera-mechanika nazwiskiem

Frederick Winslow Taylor i wcielone w życie przez Forda, zawierały implicite

założenie, że w inteligencji kierowniczej działa prawo ekonomii skali i że organizacją

można lepiej zarządzać wtedy, kiedy ta inteligencja zostaje oddzielona od robotników i

tworzy białokołniekorzykową hierarchię zarządzania, a nie wówczas, gdy jest rozłożona

równomiernie w obrębie całej organizacji.”27

Kolejnym aspektem, który uległ zmianie były relacje między własnością a władzą.

Do tej pory głownie dominowała własność jednoosobowa- władza była skupiona w ręce

jednego właściciela. Czerpał on środki na prowadzenie działalności z własnych

oszczędności, prywatnych pożyczek oraz wygenerowanych zysków. Właściciel był

typowym przedsiębiorcą, który sam finansował swoją działalność i sam ponosił

związane z nią ryzyko.

W drugiej połowie XIX wieku zaczęły pojawiać się na coraz szerszą skalę spółki z

ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne. Spółki kapitałowe stwarzały

możliwość wciągnięcia do obiegu gospodarczego oszczędności klasy średniej, bez

konieczności dzielenia się z nimi władzą w przedsiębiorstwie.

,,Zaczęła maleć rola indywidualnego przedsiębiorcy. Na scenę zaczął wkraczać

menedżer-pracownik najemny o wysokich kwalifikacjach w zakresie zarządzania.

W okres wielkiego kryzysu przełomu lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku,

gospodarka światowa wkraczała z:

wysoko wydajnymi technologiami (przede wszystkim mechanicznymi), daleko posuniętym podziałem pracy (nie tylko wewnątrz przedsiębiorstw, ale

także pomiędzy nimi), fordowską taśmą produkcyjną, taylorowskim systemem naukowej organizacji pracy,

27 Fukuyama F., ,,Wielki wstrząs: natura ludzka a odbudowa porządku społecznego” str.191

33

masową, standardową produkcją, dominacją wielkich korporacji silnie zintegrowanych pionowo, rozbudowanymi strukturami organizacyjnymi DP, pogłębiającym się rozdziałem władzy i własności, ważną, ale wyraźnie malejącą rolą sektora MSP” 28

II woja światowa przyspieszyła rozwój technologii oraz produkcji. Efekty jakie one

powodowały natychmiastowo wprowadzane były do gospodarki przez wielkie, głównie

międzynarodowe, korporacje. Ich pozycję podtrzymywał rozwój robotyzacji i

automatyzacji produkcji. W jednakowym tempie rozwijały się również metody

zarządzania przedsiębiorstwami. Zarządzanie opierało się teraz na precyzyjnym

planowaniu, specjalistycznych kompetencjach menedżerów, wdrażaniu metod

ilościowych i naukowym podejściu do motywacji. ,,Procedury i ścisłe reguły, wraz z

podziałem obowiązków i kompetencji, wypierały intuicję i ograniczały swobodę

działania jednostki. Przestrzeń dla zachowań przedsiębiorczych kurczyła się. Ich

miejsce zajmowało przestrzeganie zasad biurokracji.”29

Ponadto należy pamiętać, że ,,technologia i specjalizacja społeczeństwa

przemysłowego są w sposób konieczny i wyróżniający związane z organizacjami

działającymi na wielką skalę”30.

Reasumując postęp techniczny sprzyjał rozwojowi dużych firm-,,działalność

gospodarcza jest prowadzona przez przedsiębiorstwa wielkiej skali, co wymaga

wielostronnej koordynacji menedżerów i ich podwładnych”31. Korzystając z tych

przemian umacniały one swoją pozycje na rynku.

Kolejnymi czynnikami, które determinowały marginalizację sektora MSP były

czynniki popytowe związane z masowością i homogenicznością potrzeb odbiorców.

Aby masowa produkcja spowodowana rozwojem technologii miała sens, musiał istnieć

masowy popyt na produkty przez nią wytwarzane. Rozmiary tego popytu w pierwszych

okresach kapitalizmu były ogromne. Pomimo tego często nawet podstawowe potrzeby

ludności były niezaspokojone z uwagi na ograniczone dochody. Zaczęły one rosnąć,

gdy rozwijała się praca najemna. Z powodu rozwoju pracy malały ceny wielu towarów.

28 Dominiak P., ,,Sektor MSP we współczesnej gospodarce”29 Ibidem30 Kerr Clark ,,Industrialism and industrial man” 31 Kerr Clark ,,Industrialism and industrial man”

34

Potrzeby konsumentów nie były zróżnicowane, dlatego ich zaspokojenie nie wymagało

produktów o wysokiej jakości co sprzyjało rozwojowi produkcji masowej.

Inne czynniki determinujące marginalizację małych i średnich przedsiębiorstw

związane są z rynkiem i konkurencją. Masowy popyt zaspokajany poprzez masową

produkcję powodował walkę konkurencyjną między konkurującymi rywalami. Główną

płaszczyzną, na której rozgrywała się ta rywalizacja była ekspansja rynkowa. Polegała

ona na rozszerzaniu rynków zbytu na coraz to nowsze grupy klientów, które pojawiały

się łącznie ze wzrostem dochodów, a także na nowe rynki przestrzenne przez nikogo

jeszcze nie zajęte. Przewagę nad konkurencją należy zdobywać poprzez jak największą

produkcję i jak najszersze rynki zbytu obniżając przy tym koszty wytwarzania. Nie ma

tu miejsca dla małych firm.

,,Zastosowanie nowych technik i nowoczesnych urządzeń technologicznych,

powstałych w wyniku rewolucji mikroelektronicznej, umożliwiło zapoczątkowanie

zintegrowanej automatyzacji procesów produkcji, pozwoliło na intensywniejszą

eksploatację urządzeń produkcyjnych, w niektórych przypadkach stuprocentowe

wykorzystanie czasu pracy. Zwiększona została elastyczność produkcji wieloseryjnej,

możliwa stała się automatyzacja produkcji krótkoseryjnej, a co za tym idzie-szybsze

dostosowanie się do zmieniających się na rynku warunków. Proces automatyzacji objął

też fazy przed i poprodukcyjne, zwłaszcza zaś projektowanie wspomagane

komputerowo oraz działalność menedżerską (planowanie, zarządzanie, marketing,

dystrybucję).”32

Jeśli chodzi o teorię ekonomii to zarówno ona jak i wielcy teoretycy ekonomii

nigdy nie mieli wpływu na kształtowanie się procesów gospodarczych. Zawsze starała

się ona nadążać za zmianami rzeczywistości, poszukując regulujących je prawidłowości

i próbując wyjaśnić jej mechanizmy. Odkąd zaczęła kształtować się gospodarka

kapitalistyczna teoretycy nie mieli najmniejszych wątpliwości, że przyszłość należy do

dużych przedsiębiorstw i korporacji.

32 Eckert M., Nadolny A., Stobrawa W., ,,Historia gospodarcza świata XIX i XX wieku”

35

2.2. Renesans sektora MSP i czynniki odrodzenia tego sektora.

,,Zaledwie dziesięć lat temu, pogląd, że małe przedsiębiorstwa mogłyby być

kluczem do gospodarczej odnowy i drogą do ponownego wzrostu zatrudnienia, a także

sposobem na zwalczanie masowego bezrobocia, mógł być traktowany jako

ekscentryczny, a nawet absurdalny. Dziś, ten punkt widzenia wydaje się znacznie mniej

naciągany.”33

Takiej sytuacji ekonomicznej nie przewidzieli zarówno politycy jak i

ekonomiści. Pewne symptomy zmian pojawiały się już dawno, ale nikt nie myślał, że

trend jak największych efektów skali przestanie być kontynuowany. Sytuacja krytyki

miała miejsce do lat 70. XX wieku. Ekonomiści byli wierni założeniu, że kapitał i praca

są najlepiej wykorzystywane w sektorze wytwórczym, ale na dużą skalę. W związku z

powyższym tworzono coraz to większe przedsiębiorstwa. Korzystając z efektów skali

33Sengenberger W., Loveman G., Piore M. J. ,,Re-emergence of Small Enterprises” str.1

36

były one dużo lepsze niż sektor MSP pod względem wyników ich działalności takich

jak gwarancja miejsc pracy, produktywność czy postęp techniczny Początkowe lektury

przedstawiające pogląd o początkach rozwoju sektora MSP spotkały się z krytyką.

Później jednak pojawił się szeroko idący entuzjazm ku temu sektorowi, który zaczął być

utożsamiany jako lekarstwo na wszystkie problemy świata, jak np. bezrobocie.

Dopiero w drugiej połowie lat 70. w krajach kapitalistycznych sektor MSP

zaczął się dynamicznie rozwijać. Jako wynik kryzysu nastąpił spadek globalnego

popytu a tym samym wzrost cen a rządy nie chciały udzielać pomocy dużym

przedsiębiorstwom. Zaostrzono konkurencję poprzez cięcie kosztów stosując np.

outsourcing polegający na oddaniu innym podmiotom usług, które muszą być miejsce w

przedsiębiorstwie, ale nie są związane z jego podstawową działalnością.34 Pojawiła się

liberalizacja i globalizacja a także zmiany techniczne, technologiczne, strukturalne,

które dawały szansę na prowadzenie efektywnej działalności małym i średnim

przedsiębiorstwom. Nastąpiły przejęcia i fuzje a korporacje zaczęły bankrutować. Te

osoby, które zostały zwolnione, zaczęły zakładać własne firmy.

,,W latach kryzysu zaczęli pojawiać się mali wytwórcy, którzy dość szybko

zwiększali zatrudnienie, istniejące zaś duże firmy były zmuszone do zamykania fabryk i

redukcji zatrudnienia.”35 Tym samym zaczęto dostrzegać coraz bardziej znaczącą rolę

sektora MSP, który w znacznej mierze przyczynia się do wzrostu gospodarczego.

,,W skutek zmian przepisów prawnych zaczęły powstawać przedsiębiorstwa

polonijne, które zaczęły wprowadzać nowe metody zarządzania. Przemiany ustrojowe

w państwie, wprowadzenie elementów gospodarki rynkowej, a także przebudowa

struktury własnościowej sprawiły, że wzrosło zainteresowanie zakładania prywatnych

działalności gospodarczych. Wzorem państw zachodnich, także w Polsce zaczęły się

rozwijać MSP”36.

Niewątpliwie ostatnie 25 lat XX wieku pokazało, że małe i średnie

przedsiębiorstwa nie są skazane na boczną pozycje na arenie rynkowej, a duże

przedsiębiorstwa bywają bezradne w niektórych wyzwaniach współczesności. Liczba

firm a także osób w nich zatrudnionych znacznie wzrosła- pozycja sektora MSP

34 http://www.outsourcingandmore.pl/35Mikołajczyk B., Krawczyk M., ,,Aniołowie biznesu w sektorze MSP” 36 Janiuk I. ,,Strategiczne dostosowanie polskich małych i średnich przedsiębiorstw do konkurencji europejskiej” str.20

37

znacznie się umocniła. ,,Sektor MSP jest dziś ogromnie zróżnicowany. Małe firmy

funkcjonują w sektorach tradycyjnych i bardzo nowoczesnych. Wykorzystują

najnowocześniejsze technologie, dokonują ważnych innowacji. Parają się także

pracochłonnymi, tradycyjnymi rodzajami produkcji i usług. Są wśród nich firmy lokalne

i ,,ukryci mistrzowie” rynków międzynarodowych.”37

,,Renesans małych firm, który nastąpił w latach 70. ubiegłego wieku, spowodował

wzrost zainteresowania tym sektorem, między innymi wzrostem pojedynczych firm.

Rozpoczęto badania nad zjawiskiem wzrostu w mniejszych firmach, próbując

opracować model pozwalający na ujęcie wszystkich czynników, jakie mogą mieć na

wzrost wpływ.”38

Na tworzenie konkurencyjności i innowacyjności małych i średnich

przedsiębiorstw mają wpływ zarówno czynniki zewnętrzne jak i wewnętrzne. Wśród

wewnętrznych najważniejsze są te, związane z osoba przedsiębiorcy, gdyż to on

podejmuje wszystkie decyzje związane z założeniem i prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Ważnym aspektem są w związku z powyższym czynniki, które wynikają z osobowości

samego przedsiębiorcy. Do nich możemy zaliczyć otwartość na innowacje, zdolności

organizacyjne, kreatywność, chęć wyróżnienia się, wytrwałość, umiejętność

przekonania do swoich poglądów, odporność na chwile niepowodzenia, wytrwałość.

Kolejne czynniki mają związek z kwalifikacjami i doświadczeniem

przedsiębiorcy. Ukończone studia tudzież średnia szkoła zawodowa stanowią źródło

pewnej podstawowej wiedzy technicznej, jednak znacznie ważniejsze jest

doświadczenie nabyte w trakcie pracy zawodowej. ,,Kreatywny przedsiębiorca

poświęca czas na dyskusje i korespondencję z odbiorcami produktów, obserwuje

bacznie przedsięwzięcia konkurencji, uczestniczy w targach branżowych, odwiedza

sieci handlowe. Wszystko to pobudza jego wyobraźnię i oddziałuje na poprawę pozycji

rynkowej. Wielu przedsiębiorców docenia konieczność uzupełnienia wykształcenia

formalnego i uczestniczy w studiach podyplomowych, szkoleniach, konferencjach

naukowych.”39 Ważnymi umiejętnościami dla współczesnego przedsiębiorcy jest

również znajomość języków obcych a także obsługi komputera.

37 Dominiak P., ,,Sektor MSP we współczesnej gospodarce” str.5238 Wasilczuk E, ,,Wzrost małych i średnich przedsiębiorstw” str. 2539 A. Sosnowska, S. Łobejko,,Drogi do sukcesu małych i średnich przedsiębiorstw” str.19

38

Następnym czynnikiem jest struktura i kwalifikacje pracowników a także poziom

ich zaangażowania. Pełne zaangażowanie w działalność firmy umożliwia współpraca

kierownictwa ze współpracownikami poprzez współpracę z klientami, włączanie ich w

proces podejmowania decyzji a także zapewnienie im godziwej pensji.

Do wewnętrznych czynników wpływających na wzrost nowoczesności i

innowacyjności sektora MSP należy także stan wewnętrznych materialnych i

niematerialnych zasobów firmy. W firmach produkcyjnych ważne znaczenie ma poziom

nowoczesności, wyposażenie i sprawność środków trwałych a także możliwość

skorzystania z nowoczesnych technologii.

Wewnętrzne zasoby firmy obrazują hipotetyczne możliwości prezentowania

produktów, technologii czy usług, które decydują o zdolności i w jej wyniku o pozycji

konkurencyjnej firmy na rynku. ,,Tylko nowoczesny, o wysokiej jakości produkt

oferowany a rynku po konkurencyjnej cenie pozwala na zdobycie a następnie

utrzymanie klienta. Dla małych i średnich firm takie produkty należą najczęściej do tzw.

Produktów niszowych, zdobywając tę część rynku, której nie zagospodarowały wielkie

korporacje.”40

Innowacyjność w sektorze MSP zależna jest w dużym stopniu od otoczenia

zewnętrznego. Atrybuty konkurencyjności:

1. ,,wpływ środowiska i otoczenia,2. instrumenty kształtowania konkurencyjności przez firmę,3.potencjał i pozycja konkurencyjna podmiotów,4.makroekonomiczne instrumenty sterowania konkurencyjnością podmiotów, czyli

przedsiębiorstw, regionów i całych gospodarek,5.poziomy konkurencji,6. skala oddziaływania podmiotów.”41

Zdaniem przedsiębiorców główną rolę w kształtowaniu innowacyjności sektora MSP

spełniają uwarunkowania rynkowe i instytucjonalne. Popyt na rynku na produkty

innowacyjne jest ograniczony z powodu niskiego poziomu dochodów Polaków, małej

skali produkcji wyrobów innowacyjnych a także silna ekspansja wielkich producentów

zagranicznych. Uwarunkowania instytucjonalne z kolei to wszystkie uwarunkowania

prawne i polityczne, które określają zasady funkcjonowania sektora MSP-warunki

40 Ibidem str.2141 Świtalski W., ,,Innowacje i konkurencyjność” str.168

39

tworzenia przedsiębiorstw, system rejestracji, zobowiązania względem administracji

państwowej.

Jednym z głównych czynników odrodzenia sektora MSP był bez wątpienia postęp

techniczny. Najważniejsze były innowacje związane z technologiami informacyjnymi i

telekomunikacyjnymi ICT. Bez trudu bariery takie jak:

,,dostęp do informacji, obniżka części kosztów transakcyjnych, dostęp do odległych geograficznie rynków, poprawa sprawności zarządzania, obniżenie kosztów promocji, łatwiejszy dostęp do źródeł finansowania”42

zostały przezwyciężone. Rozwój ICT jest bardzo szybki przez co ciężko określić jego

skutki. Innowacje te pojawiają się nieoczekiwanie a tempo ich dyfuzji rośnie. Małe i

średnie przedsiębiorstwa mają do nich coraz większy dostęp. Technologie

telekomunikacyjne i informatyczne wpłynęły także zmiany w usługach. Zmieniły się

środki masowego przekazu, konsulting, przesyłanie informacji, doradztwo, bankowość i

edukacja. Zakres efektów rozwoju ICT miał charakter globalny co wyjaśnia

powszechność dla odrodzenia małych i średnich przedsiębiorstw na świecie.

Postęp technologii miał istotne znaczenie dla przemysłu przetwórczego. Pojawiły

się numerycznie sterowane maszyny (pierwsza w 1952r.) co spowodowało stopniową

zamianę urządzeń mechanicznych na elektroniczne. Bynajmniej nie prowadziło to

jednak do zaniku korzyści skali. Nowe, bardzo pracooszczędne technologie

,wprowadzane przez wielkie korporacje, ograniczały zatrudnienie. ,,Dla zaspokojenia

rosnącego, w rezultacie wzrostu dochodów, popytu wystarcza wzrost podaży

spowodowany wzrostem wydajności pracy.” 43 Wielkie przedsiębiorstwa zaczęły

redukować swoje rozmiary, gdyż chciały poprawić efektywność ekonomiczną. Aby

zachęcić pracowników do przedsiębiorczości, zaczęły decentralizować decyzje poprzez

podział firmy na samodzielne zakłady. Takie działania były jednak możliwe tylko

wówczas, gdy istniały technologiczne i techniczne warunki do ich realizacji.

Z powodu licznych zwolnień w dużych przedsiębiorstwach, coraz więcej

przedsiębiorców decydowało się, aby otworzyć swoja działalność gospodarczą.

42 Dominiak P., ,,Sektor MSP we współczesnej gospodarce” str.5543 Dominiak P., ,,Sektor MSP we współczesnej gospodarce” str.56

40

Możliwości jakie dała rewolucja ICT sektorowi MSP :

,,bogactwo informacji o pomysłach i produktach dostępnych nieodpłatnie bądź po

bardzo niskim koszcie dla wszystkich, którzy planują rozpoczęcie własnej

działalności,nowe możliwości prezentacji i promocji firmy, jakie daje witryna i adres

internetowy,nowe możliwości sprzedaży za pośrednictwem Internetu,ułatwienia w budowaniu więzi korporacyjnych, także z dużymi organizacjami.”44

Postęp techniczny to proces spontaniczny, dlatego przeznaczanie dużej ilości

środków na badania i rozwój zmusza do bardzo precyzyjnego rozeznania w potrzebach i

kierunkach poszukiwania innowacji. Gospodarki krajów wysoko rozwiniętych stanęły

pod poważnym wyzwaniem-popyt z masowego i homogenicznego zmienił się na

heterogeniczny, ponieważ ludzie zaczęli szukać czegoś, co odróżni ich działalność od

innych. Konsumenci zgłaszali popyt na produkty dostosowane do ich indywidualnych

preferencji. Tym samym nastąpił rozkwit produkcji niszowej oferowanej przez sektor

MSP.

Kolejnym determinantem rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw był rozwój

gospodarczy. Zmiana popytu to z pewnością najważniejszy czynnik jaki miał wpływ na

coraz większą rolę małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce. Segmentacja rynku

pociąga za sobą wiele istotnych zmian. ,,Krótsze serie dla mniejszych grup odbiorców

są bardziej pracochłonne. Na polu dystrybucji wymagają innej organizacji- zapasy w

handlu muszą być minimalizowane, a czas pomiędzy zamówieniem a jego realizacją

musi ulec znacznemu skróceniu. Stąd gospodarka składająca się z wielu małych firm

jest lepiej przystosowana do rosnącej ,,personifikacji” rynków i szybszych ich zmian.”45

Najczęściej podkreślaną cechą aktualnej fazy rozwoju gospodarczego jest

globalizacja. To proces, którego ,,warunkiem jest usuwanie barier dla wymiany i

produkcji dóbr i usług, przepływów kapitału i ludzi. Bariery te znosi się m.in. pomiędzy

krajami OECD i krajami Unii Europejskiej. Znosi je także większość pozostałych

krajów świata, określanych często mianem „rynków wschodzących” (emerging

markets). Głównymi korzyściami z globalizacji jest obniżka kosztów produkcji – a

zatem i cen wytwarzanych towarów i usług, oraz lepsze wykorzystanie dostępnych na

44 Cieślik J., ,,Przedsiębiorczość dla ambitnych” str.20-2145 ,,State of the Art. In Small Business and Entrepreneurship” P-A Julien

41

świecie zasobów pracy i kapitału”.46 Globalizacja objawia się szerokim procesem

internacjonalizacji gospodarek narodowych. Do tej pory internacjonalizacja była

udziałem wyłącznie dużych przedsiębiorstw. Liberalizacja rynków, ICT, integracja

regionalna itp. spowodowały zmianę tego stanu.

Proces globalizacji wywołał bez wątpienia coraz bardziej zaostrzona konkurencję

na wszystkich rynkach. Duże firmy zaczęły się restrukturyzować, gdyż nie mogły

zapanować nad niestabilnością rynkowej rzeczywistości. Niewątpliwe jest więc to że po

ICT, to globalizacja głównie sprzyja sektorowi MSP. ,,Gdy świat integruje się pod

względem gospodarczym, jego elementy składowe stają się coraz liczniejsze, mniejsze i

coraz ważniejsze. A więc, globalna gospodarka rośnie, podczas gdy rozmiary jej części

zmniejszają się(…). Im większa i bardziej otwarta staje się gospodarka światowa, tym

bardziej będzie zdominowana przez małe i średnie przedsiębiorstwa”47. Większe

zróżnicowanie rynków spowodowane jest większym jego zintegrowaniem-na tym

polega właśnie globalny paradoks. W związku z powyższym taka sytuacja stwarza

bardzo korzystne warunki dla rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw.

,,Omawiając szanse MSP w warunkach globalizacji i internacjonalizacji, nie

sposób pominąć pojęcia glokalizacji. Mianem tym określa się przedsiębiorstwa

działające na rynku lokalnym, które nie mają żadnych powiązań z zagranicą, lecz w

odpowiedzi na globalizację są zmuszone do modyfikacji swoich zachowań

strategicznych.”48

,,Małe i średnie przedsiębiorstwa działające dotychczas głównie na rynkach

lokalnych, w pewnym punkcie ewolucji gospodarki ku internacjonalizacji i globalizacji

muszą wypracowywać swoje pozycje konkurencyjne na rynkach międzynarodowych.

Wiele z nich, zarówno tych funkcjonujących w dziedzinach tradycyjnych ( handel,

odzież, przemysł motoryzacyjny), jak też w branżach najnowocześniejszych

(telekomunikacja, informatyka) będzie musiało konkurować z dużymi

przedsiębiorstwami.”49

Rozwój gospodarczy pociąga również za sobą zmianę preferencji konsumentów

jako pracowników. Początkowo sukcesem społecznym i wielkim poważaniem cieszyła

46 http://www.nbportal.pl/pl/commonPages/EconomicsEntryDetails?entryId=137&pageId=60847 Naisbitt J., ,,Global paradox” str.1448 Łuczka T., ,,Małe i średnie przedsiębiorstwa wobec wyzwań XXI wieku” 49 Daszkiewicz N., ,,Internalizacja małych i średnich przedsiębiorstw we współczesnej gospodarce” str.25

42

się osoba która została zatrudniona w wielkim przedsiębiorstwie. Szybko jednak ludzie

zdali sobie sprawę, że są wyłącznie trybikami w działaniu dużego przedsięwzięcia, a

szanse na awans czy zaistnienie w firmie były nieprawdopodobne. Pracownicy, którym

ciągle podwyższano poprzeczkę kwalifikacji w żaden sposób nie mogli wykazać się

swoją innowacyjnością i kreatywnością. Takie środowisko pracy budziło frustrację w

pracownikach. Z drugiej jednak strony zaczęło pojawiać się przekonanie, że owe

środowisko pracy jest bardziej przyjazne pracownikom w małych przedsiębiorstwach.

Dla przedsiębiorczych i ambitnych ludzi dużo atrakcyjniejsza była praca w tym

sektorze-mieli oni dużo większy wpływ na działanie przedsiębiorstwa i mogli wykazać

się swoimi pomysłami przez co realizowali się zawodowo. ,,Praca dla wielkiej

korporacji nie daje już teraz prestiżu. Ekscytujące i satysfakcjonujące jest pracowanie

dla małej firmy, gdzie człowiek ma większą odpowiedzialność i możliwość sterowania

własną pracą i jest znacznie bardziej zaangażowany w misję przedsiębiorstwa.(…)

Najlepsi ludzie coraz częściej wiążą się z małymi firmami albo zakładają własne.”50

Silna inflacja i wzrost bezrobocia wywarły duży wpływ na teorię ekonomiczna i

politykę gospodarczą, które są kolejnymi czynnikami, które wpływają na odrodzenie

małych i średnich przedsiębiorstw. W stosunku do poprzednich dekad dynamika

rozwoju gospodarczego była słabnąca. Miały na to wpływ zmiany w gospodarce przez

które szoku doznał przemysł przetwórczy, naftowy, silna pozycja związków

zawodowych, presja na płace, propopytowa polityka interwencyjna. Odpowiednia

polityka gospodarcza ułatwiła ekspansję małych firm w warunkach kreowanych przez

zmianę popytu i postęp techniczny. Uruchomione zostały programy wsparcia dla

nowych przedsiębiorców a także wprowadzono nowe rozwiązania w polityce fiskalnej,

które były bardziej korzystne dla przedsiębiorców.

,,Nowe rozwiązania organizacyjno-prawne w zakresie prowadzenia działalności

produkcyjnej i usługowej pozwoliłyby na połączenie dwóch pozornie sprzecznych

efektów: prowadzenia działalności na wielką skalę, a jednocześnie dyskontowania

korzyści z przedsiębiorczego stylu zarządzania i łączenia funkcji zarządczych z

bezpośrednim zaangażowaniem właścicieli w prowadzenie biznesu. Takim

przełomowym rozwiązaniem jest niewątpliwie rozwój sieci franczyzowych.”51

50 Daszkiewicz N., ,,Internalizacja małych i średnich przedsiębiorstw we współczesnej gospodarce” str.20-2151 Cieślik J., ,,Przedsiębiorczość dla ambitnych” str.21

43

Poza wyżej wymienionymi czynnikami wpływającymi na rozwój sektora MSP

warto wymienić także większą zdolność małych i średnich przedsiębiorstw do zmian

koniunkturalnych jak i opory właścicieli firm przed powiększaniem ich rozmiarów z

uwagi na znaczne wpływy związków zawodowych. Duże przedsiębiorstwa działają

zgodnie z długookresowymi strategiami, natomiast to małe przedsiębiorstwa są bardziej

elastyczne na zachowania rynku.

2.3 Rozwój małych i średnich przedsiębiorstw po 1989r.

W latach 70. i 80. warunki do zaangażowania kapitału zagranicznego były

bardzo ograniczone, co spowodowało powstawanie spółek z udziałem kapitału

zagranicznego a także firm polonijnych. Pod koniec 1988 r. 765 podmiotów

gospodarczych prowadziło aktywną działalność z udziałem takowego kapitału.52 Gdy

wprowadzano zasadnicze zmiany ustrojowe w latach 1989-1990 w Polsce była już

spora ilość osób posiadająca wiedzę o tym, jak prowadzić interesy na własną rękę,

jednak większość przedsiębiorców nie miała żadnego doświadczenia na polu

biznesowym.

W latach osiemdziesiątych pojawiły się dwa nurty badań nad sektorem MSP.

Oba z nich zwracają szczególną uwagę na aktywną rolę tego sektora w życiu

gospodarczym. Pierwszy z nich uważał przedsiębiorczość za bardzo ważny składnik

rozwoju (zgodnie z schumpetowską tradycją). Drugi z nich analizował zachowania

sektora we współczesnej gospodarce. ,,W efekcie zmian technologicznych oraz

nasilania się konkurencji od lat siedemdziesiątych wzorzec masowej produkcji zaczął

ustępować elastycznym metodom organizacji produkcji. Wspólną ich cechą jest to, że w

miejsce dążenia do osiągnięcia korzyści skali we wszystkich dziedzinach, preferuje się

małą skalę i różnorodność oferty. W analizie elastycznej specjalizacji podkreśla się

specyfikę nie tyle małego przedsiębiorstwa, ile struktury produkcyjnej, której

składnikiem jest mała firma.”53 Podstawą funkcjonowania małej firmy jest urozmaicona

oferta a także zdolność do wykorzystania potencjału aglomeracji. Na rynku światowym

wzrosła konkurencyjność a także nastąpiła internacjonalizacja działalności gospodarczej

co było przyczyną prowadzenia badań nad drobnym przemysłem w kierunku analizy

52 Cieślik J. ,,Przedsiębiorczość dla ambitnych” str. 2553 Piasecki R., ,,Ekonomia rozwoju” str. 116

44

procesu globalizacji. Spowodowało to potraktowanie małych firm jako jednego z ogniw

łańcucha produkcyjnego, gdzie występują one jako podwykonawcy i kooperanci

większych firm w wymianie międzynarodowej.

W rozwoju sektora MSP można wyróżnić cztery fazy:

1. Wstępna faza rozwoju przedsiębiorczości (do 1989r.)2. Faza eksplozji przedsiębiorczości(lata 1989-1994)3. Faza samoregulacji rynkowej (lata 1995- 2003)4. Faza akcesyjna rozwoju sektora MSP (od 2003r.)

Pierwsza z faz miała swoje początki już w okresie gospodarki centralnie

planowanej. Ówczesne zmiany uwarunkowane były sytuacją społeczną w końcu lat 80.

Trzeba było przede wszystkim opanować kryzys gospodarczy, który wywoływał

powszechne niezadowolenie. Bariery, które hamowały przedsiębiorczość zaczęły być

eliminowane przez co od razu zaczęły się pojawiać na rynku nowe przedsiębiorstwa.

Rozkwit przedsiębiorczości nastąpił, gdy zniesiono konieczność uzyskania zezwolenia

na prowadzenie działalności. Reformy zmieniły głównie uwarunkowania prawne

towarzyszące zakładaniu firmy. ,,W latach 1981-1989 liczba prywatnych firm wzrosła z

375 142 w 1981 roku do 572 451 w 1988 roku. Natomiast liczba zatrudnionych

wynosiła odpowiednio 654 075 oraz 1 287 693 osób.”54

Faza eksplozji miała miejsce po przyjęciu przez Sejm ustawy o działalności

gospodarczej. Zgodnie z tym aktem prawnym każdy miał równe prawa do założenia

nowej działalności gospodarczej. Ponadto, wszystkie podmioty miały wolną rękę w

prowadzeniu firmy z wyjątkiem takich działań, które są zabronione prawem.

Rozpad gospodarki centralnie planowanej spowodował dynamiczny rozwój

sektora MSP. Miał on miejsce głównie dzięki ustawie z 13 lipca 1990 roku, która

dotyczyła procesu prywatyzacji. Określała warunki przekazania majątku państwowego

w ręce prywatne. Takie zasady spowodowały powstawanie nowych małych i średnich

54Piasecki R., ,,Ekonomia rozwoju” str.20

45

przedsiębiorstw na bazie przekształcenia przedsiębiorstw państwowych. Sektor MSP

zaczął się rozwijać bardzo dynamicznie.

Nowe firmy okazały się być bardziej elastyczne na sytuacje na rynku.

Rozbudowywały one swoje moce przerobowe angażując swój kapitał. Dysponowanie

młodym majątkiem produkcyjnym stwarzało szersze możliwości rozwoju

technologiczno-innowacyjnego a także wypełnienie istniejących luk w rynku.

Tabela przedstawia dynamikę rozwoju małych przedsiębiorstw w Polsce z podziałem

na liczbę osób zatrudnionych:

Tabela Nr 4. Dynamika rozwoju małych przedsiębiorstw w Polsce w latach 1989-

1994

Przedsiębiorstwa 1989 1990 1991 1992 1993 1994Zatrudniające do 5 osób 636,4 882,1 1113,5 1131,5 1138,2 1426,1Zatrudniające do 50 osób 831 1141,4 1474,

2

1701,3 2047,3 2126,5

Źródło: W.M. Grudzewski, I.K. Hejduk, Małe i średnie przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej w

Polsce, Wyższa Szkoła Handlu i Prawa, warszawa 1998, s.28

Tabela przedstawia dynamikę liczby aktywnych przedsiębiorstw w latach 1994-2003,

przyjmując rok 1994 za rok bazowy:

Tabela Nr. 5 Dynamika zmian liczby aktywnych przedsiębiorstw (1994=100) w

latach 1994-2003

RokPrzedsiębiorstwa

ogółemMSP

Małe (0-

50)Średnie (51-250)

Duże

(powyżej 250)1994 100,0 100,0 100,0 100,0 100,01995 102,4 102,4 102,3 104,5 99,61996 120,6 120,7 120,8 111,3 100,21997 142,2 142,3 142,5 119,7 102,21998 155,0 155,1 155,4 124,8 103,31999 163,3 163,5 163,8 133,7 95,12000 158,5 158,7 159,0 133,3 91,82001 148,8 149,0 149,2 125,7 83,9

46

2002 155,8 156,0 156,3 122,6 81,42003 153,5 153,7 154,0 124,9 79,6

Źródło: http://www.ue.katowice.pl//images/user/File/katedra_ekonomii/M._Chadrzynski_Zarejestrowane_i_aktywne_msp_w_Polsce_w_latach_1994_2004.pdf

Rozwój sektora MSP przyczynił się do powstawania dużej liczby miejsc pracy,

tym samym wspierając procesy reformacji. W latach 1989-1991 duże firmy stracił 3233

tys. miejsc pracy, w MSP powstało ich 1974 tys.55 W pierwszej połowie dekady lat

90.pozytywny wpływ na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw było rozbudowanie

infrastruktury instytucjonalno-prawnej.56

Tabela Nr 6. Aktywne MSP w Polsce w latach 1995-2000 oraz ich udział w PKB

Rok Liczba przedsiębiorstw ogółem Aktywne MSPUdział MSP w PKB

(%)1995 2 099 577 1 136 808 301996 2 379 949 1 340 269 401997 2 552 649 1 580 187 45,31998 2 792 697 1 772 616 47,81999 3 013 876 1 816 016 48,52000 3 162 546 1 763 002 49,4

Źródło: ,,Strategiczne dostosowanie polskich małych i średnich przedsiębiorstw do konkurencji

europejskiej” I. Janiuk

Tabela Nr 7. Liczba aktywnych przedsiębiorstw w latach 2000-2003

RokPrzedsiębiorstwa

ogółemMSP Małe (0-49)

Średnie (50-

249)

Duże

(ponad

250)200

01 776 073 1 763 002 1 748 775 14 227 3 071

200

11 657 630 1 654 822 1 641 403 13 419 2 808

200

21 735 424 1 732 701 1 719 615 13 086 2 723

55 Janiuk I., ,,Strategiczne dostosowanie polskich małych i średnich przedsiębiorstw do konkurencji europejskiej” str.2256

47

200

31 709 542 1 699 526 1 693 547 13 330 2 665

Źródło: http://www.ue.katowice.pl//images/user/File/katedra_ekonomii/M._Chadrzynski_Zarejestrowane_i_aktywne_msp_w_Polsce_w_latach_1994_2004.pdf

Kolejna faza to okres samoregulacji rynkowej. Od 1995 roku charakteryzuje się

coraz większą liczbą nowych jednostek a także jednostek likwidowanych. Efektem jest

mniejsze tempo wzrostu sektora a także jego mniejsza dynamika. Biorąc pod uwagę

powyższe tabelki warunki funkcjonowania tego sektora stają się mniej korzystne w

porównaniu z poprzednimi fazami. Jedną z przyczyn takiego staniu rzeczy jest niski

poziom nakładów inwestycyjnych. Wzrost ilościowy bez zmian jakościowych nie jest

możliwy.57

W latach po 1989r. polska gospodarka przeszła rewolucyjne zmiany.

Nierozerwalnym elementem procesów transformacyjnych była prywatyzacja.

Oczywistym jest, że pojedyncze firmy nie miały wpływu na przebieg procesów

gospodarczych w danym kraju, jednakże jako całość w swojej masie, oddziaływały na

otoczenie. Kolejnym, równie istotnym, elementem transformacji była eksplozja

przedsiębiorczości tłumionej w okresie gospodarki centralnie planowanej. ,,Rosnący

PKB powodował, że sytuacja gospodarcza stawała się coraz lepsza, był to z resztą

mechanizm do pewnego stopnia samonapędzający się: rosnący PKB powodował wzrost

popytu globalnego i tworzył przestrzeń dla nowych firm, które z kolei podnosiły

PKB.”58 W roku 1992 po raz pierwszy zauważono wzrost PKB. Do 1995 r. cały czas

utrzymywała się tendencja wzrostowa. Następnie do 2001r. PKB zaczął systematycznie

spadać.

Pozytywnym zjawiskiem powstałym w wyniku transformacji było obniżenie

stopy inflacji. W 1992r. wynosił on 44% i spadł do poziomu 7,7% w 2003 roku. Spadek

inflacji był przyczyną obniżenia stopy redyskontowej przez Narodowy Bank Polski a

tym samym powodowało to obniżenie kosztów kredytów oferowanych przez banki

komercyjne.

Zmiany na polskiej arenie gospodarczej oprócz pozytywów, przyniosły również

negatywne zjawiska takie jak np. bezrobocie. Co prawda przedsiębiorcy sektora MSP

zatrudniali zwalnianych, w wyniku procesów restrukturyzacyjnych przedsiębiorstw

państwowych, pracowników. Spowodowało to zahamowanie wzrostu bezrobocia i po

57

58 Wasilczuk E., ,,Wzrost małych i średnich przedsiębiorstw” str.175

48

1993r. jego stopniowe obniżanie, ale po 1997r. w wyniku niekorzystnej sytuacji

gospodarczej nastąpił jego wzrost. Wpłynęło to zarówno na zamożność społeczeństwa

jak i na popyt globalny a skutkowało upadłością wielu małych i średnich

przedsiębiorstw.

Kolejnym istotnym czynnikiem, który ułatwiał transformacje były zmiany

regulacyjno-prawne do prowadzenia biznesu. Zmiany te wpłynęły na całą gospodarkę.

Należało zmienić prawo stosowane w gospodarce centralnie planowanej na prawo

przysługujące obywatelom w ramach wolnej gospodarki a także uwzględnić w tym

wymogi stawiane przez Unię Europejską. ,,Przełomowym momentem było uchwalenie

ustawy Prawo o Działalności Gospodarczej w 1999r.”59

Najszerzej skalę zmian obrazuje fakt wprowadzenia 118 aktów prawnych w

1998 roku dotyczących działalności małych i średnich przedsiębiorstw.60 Nie wszystkie

zmiany były korzystne. Wprowadzono wysokie podatki dla małych przedsiębiorstw a

także wszelkiego rodzaju sprawozdawczość, którą musieli prowadzić przedsiębiorcy.

Właściciele firm byli zobligowani do śledzenia na bieżąco wszelkich zmian w

prawodawstwie, które często się zmieniało.

Zmiany podstawowych reguł systemowych takich jak otwarcie granic,

wprowadzenie wymienności pieniądza i dewaluacja, otwarcie rynku kapitałowego czy

wprowadzenie podatków stwarzało z jednej strony utrudnienia w prowadzeniu własnej

działalności gospodarczej, a z drugiej dawały możliwość prowadzenia biznesu na

wielką skalę. W obliczu radykalnych zmian jedni tracili głowę, a inni wykorzystując

pozytywny splot okoliczności do realizacji własnych celów, czuli się w swoim żywiole.

W tym okresie wielu adeptów biznesu zarobiło duże pieniądze.61

Ostatnia z faz rozwoju sektora MSP w polskiej gospodarce ma związek ze

wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej 01.05.2004 roku i jest to faza akcesyjna.

Wspólna polityka unijna w zakresie przedsiębiorczości ma za zadanie usuwanie barier,

które utrudniałyby swobodny przepływ usług, towarów, kapitału i osób. Przyłączenie

Polski do Unii Europejskiej ułatwiło kontakty biznesowe a także usprawniło przepływ

towarów i informacji. Kolejną zaletą są fundusze strukturalne oferowane przez Unię.

59 Wasilczuk E., ,,Wzrost małych i średnich przedsiębiorstw” str.17760 Ibidem str. 17761 Cieślik J., ,,Przedsiębiorczość dla ambitnych” str. 26

49

Mają one modernizować i restrukturyzować gospodarki krajów Unii Europejskiej.

Skierowane są głównie do tych gałęzi gospodarki, które bez takiej pomocy finansowej

nie byłyby w stanie dorównać do średniego poziomu ekonomicznego w Unii.

,,Dokumentem określającym kierunki i wysokość wsparcia finansowego ze strony

Funduszy strukturalnych na realizację zamierzeń rozwojowych w Polsce w latach 2004-

2006 są Podstawy Wsparcia Wspólnoty. Wdrażane za pomocą pięciu

jednofunduszowych sektorowych programów operacyjnych (SPO), w ramach których

beneficjenci mogą ubiegać się o dofinansowanie. Dotyczą one:

wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw,

rozwoju zasobów ludzkich,

restrukturyzacji i modernizacji sektora żywnościowego oraz rozwoju obszarów

wiejskich,

rybołówstwa i przetwórstwa ryb,

infrastruktury transportowej i gospodarki mostów”62

,,Nie można jednoznacznie odrzucić hipotezy o małych i średnich

przedsiębiorstwach, że są one czynnikiem sprawczym rozwoju gospodarczego, to raczej

są one cechą charakterystyczną, a nie przyczyną dynamicznie rozwijających się

gospodarek. W obecnym spojrzeniu na problemy małych przedsiębiorstw

charakterystyczne jest to, że przyjmuje się fakt ich funkcjonowania w gospodarce za

dany, a badania w mniejszym stopniu koncentrują się na szczególnej roli tego sektora w

gospodarce, a w większej mierze na jego problemach i możliwościach ich

rozwiązania.”63

Współcześnie sektor MSP stanowi podstawę wszystkich gospodarek. Jego rola

ciągle rośnie o czym świadczą liczne badania i raporty. Zarówno te sporządzane

wewnątrz kraju przez np. Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości czy Business

Center Club, jak i przez te sporządzane w celu porównania w innych krajach, np. OCED

czy departament Unii Europejskiej.

62 http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/Podstawowe+informacje/63 Piasecki R., ,,Ekonomia rozwoju” str. 117

50

,,Doświadczenia krajów wysoko rozwiniętych jasno dowodzą, że omawiany sektor

odgrywa w gospodarce bardzo ważną rolę, przede wszystkim wpływając na kreację

wzrostu gospodarczego. Zwłaszcza dziś, w okresie, kiedy wiele krajów europejskich

walczy ze zbyt wysoką stopą bezrobocia, najważniejszą zaletą sektora MSP oraz nowo

powstających przedsiębiorstw jest to, że stanowią one, zdaniem większości badaczy,

największe źródło nowych miejsc pracy”64

64 ,,Aniołowie biznesu w sektorze MSP” B. Mikołajczyk, M. Krawczyk str. 11

51

ROZDZIAŁ III

Znaczenie małych i średnich przedsiębiorstw dla polskiej gospodarki.

3.1. Rola sektora MSP w zatrudnieniu i tworzeniu nowych miejsc pracy.

3.1.1. Przedsiębiorstwa zarejestrowane i aktywne.

Różnica między tymi dwoma typami przedsiębiorstw polega na tym, że

przedsiębiorstwa aktywne to takie przedsiębiorstwa, które aktywnie prowadzą

działalność gospodarczą, natomiast przedsiębiorstwa zarejestrowane to podmioty w

znacznej mierze jedynie zarejestrowane w rejestrze REGON, a nie prowadzące

aktywnej działalności gospodarczej, które liczą na uzyskanie różnego rodzaju korzyści z

faktu zarejestrowania firmy.

Zarówno w latach 80., 90. jak i obecnie większość nowych miejsc pracy

tworzona jest w sektorze MSP. Ogromne zainteresowanie tym sektorem spowodowała

praca D. Bircha, który zauważył, że w latach 1969-1976 około 2/3 miejsc pracy w

Stanach Zjednoczonych zostało stworzonych przez firmy, które zatrudniają mniej niż 20

osób. Jego spostrzeżenie zapoczątkowało rozwój badań na ten temat. W świadomości

polityków, rzadziej ekonomistów, bardzo szybko ukształtował się pewien schemat

myśleniowy, a mianowicie: sektor MSP generuje nowe miejsca pracy, przez co wzrasta

zatrudnienie, zatem państwo powinno wspierać i ułatwiać rozwój firmom z tego sektora

co spowoduje spadek zatrudnienia. W przypadku dużych przedsiębiorstw ma miejsce

odwrotna sytuacja- korzystając z pracooszczędnych technologii, duże korporacje

przyczyniają się do zmniejszenia zatrudnienia, więc państwo powinno odmawiać

promocji dla tego sektora gospodarki i nie musi go wspierać. Taka polityka spowoduje

jednak wzrost bezrobocia. Przedstawiony tu sposób rozumowania jest jednakże

pewnym uproszczeniem, którego należy przestrzegać. Niepodważalnym faktem jest, iż

istnieje udokumentowany wzrost zatrudnienia w małych i średnich przedsiębiorstwach,

52

może on jednak wynikać ze znacznie szybszego przyrostu miejsc pracy w tym sektorze

niż w przypadku dużych przedsiębiorstw jak również z wolniejszego w nim ubytku. Z

drugiej strony, sektor MSP ma dużo trudniejszy dostęp do obcego kapitału obcego niż

duże firmy.65

Na niekorzyść tego sektora wpływa fakt, że istnieje znacznie duże

prawdopodobieństwo upadku małej firmy i dużo większe ryzyko, że fundusze

pomocowe zostaną zaprzepaszczone.66 Problem w tym, że prawdopodobieństwo upadku

jest największe właśnie w tej grupie, która ma największe szanse na rozwój i wzrost, a

więc w młodych i małych firmach. Jeśli państwo wykaże się odpowiednią inicjatywą i

pomocniczością, to prawdopodobieństwo upadku takiej firmy, zwłaszcza w pierwszym

okresie jej istnienia, powinno zasadniczo zmaleć. Co więcej, za wspieraniem tego

sektora przemawiają także niższe przeciętne koszty tworzenia miejsc pracy w tym

sektorze. Jest tak dlatego, że sektor ten dominuje głównie w dziedzinach

pracochłonnych dotyczących zarówno usług jak i produkcji. Dla rządu każdego kraju

taka informacja to zasadniczy argument przemawiający za pomocą takiej grupie

przedsiębiorstw, ponieważ za taką samą wielkość środków można stworzyć więcej

miejsc pracy, co byłoby niemożliwe w dużym przedsiębiorstwie.

Poniższa tabela przedstawia podmioty zarejestrowane w rejestrze REGON

uwzględniając podział klasowy:

Tabela Nr 8. Podmioty zarejestrowane w rejestrze REGON w latach 2003-2011

Mikro Małe Średnie Duże

2003 3 463 245 144 618 30 106 6 0232004 3 485 970 149 159 30 029 5 7572005 3 528 198 154 643 30 174 5 5062006 3 548 677 156 408 30 219 5 4372007 3 599 259 159 426 30 266 5 4712008 3 666 481 164 795 31 225 5 5602009 3 672 853 170 182 31 648 5 5542010 3 876 199 173 099 31 670 5 5212011 3 861 352 173 449 31 329 5 446

Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o małych i średnich przedsiębiorstw dla roku 2012”

65 P. Dominiak ,,Sektor MSP we współczesnej gospodarce”66 C. Wren ,,Subsidies for Job Creation- Is Small Best?”

53

Poniższy wykres przedstawia przedsiębiorstwa zarejestrowane w rejestrze

REGON w badanych latach z uwzględnieniem podziału na wielkość przedsiębiorstwa:

Wykres Nr 1. Podmioty zarejestrowane w rejestrze REGON w latach

2003-2011

Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o stanie małych i średnich przedsiębiorstw dla 2012 roku”.

54

mikro małe średnie duże0

500 000

1 000 000

1 500 000

2 000 000

2 500 000

3 000 000

3 500 000

4 000 000

4 500 000

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

Wykres przedstawia przedsiębiorstwa zarejestrowane w rejestrze REGON w

2011 roku z podziałem na klasy przedsiębiorstw:

Wykres Nr 2 Podmioty zarejestrowane w rejestrze REGON w roku

2011r.

Rok 2011

mikro

małe

średnie

duże

Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o stanie małych i średnich przedsiębiorstw dla 2012 roku”.

Z powyższych danych wynika, że już od kilku lat to sektor małych i średnich

przedsiębiorstw dominuje w Polskiej gospodarce. Na pierwszym miejscu są tu

mikroprzedsiębiorstwa, które zatrudniają do 9 osób. W rejestrze REGON jest ich ponad

3 miliony a liczba ta z roku na rok systematycznie wzrasta-na przestrzeni ostatnich 10

lat wzrosła o około 400 tysięcy. Małych i średnich firm, w porównaniu z

mikroprzedsiębiorstwami jest zdecydowanie mniej. Dynamika wzrostu ilości małych

przedsiębiorstw jest większa w porównaniu do mikroprzedsiębiorstw. Począwszy od

2003 roku w którym ich liczba wynosiła ponad 144 tysiące, aż do 2011 roku gdzie

wynosiła już ponad 173 tysiące. Został zanotowany wzrost o 29 tysięcy. Małymi

kroczkami, lecz systematycznie wzrasta również rola średnich przedsiębiorstw-wzrost

ich liczby o 1 223 przedsiębiorstw. Odmienną tendencję przedstawiają duże

przedsiębiorstwa, których liczba maleje z roku na rok. Tendencja malejąca utrzymuje

się już od kilku lat. W przeciągu lat 2003-2013 ich liczba zmalała z 6 023 do 5 446, a

55

więc nastąpił spadek o 577 przedsiębiorstw. W związku z powyższym widać wyraźnie

jak ważną rolę w polskiej gospodarce odgrywa sektor MSP-już w 2011 roku liczba

przedsiębiorstw w nim zarejestrowanych była o ponad 746 razy większa niż w dużych

korporacjach, które stanowiły wyłącznie 0,13% wszystkich przedsiębiorstw w polskiej

gospodarce.

Tabela przedstawia ilość aktywnych przedsiębiorstw w latach 2003-2010

uwzględniając podział na wielkość przedsiębiorstwa:

Tabela Nr 9. Liczba przedsiębiorstw aktywnych w latach 2003-2010

Mikro Małe Średnie Duże

2003 1 666 696 42 770 14 368 2 702

2004 1 653 856 44 369 14 003 2 754

2005 1 615 167 44 519 14 254 2 835

2006 1 652 998 44 228 14 708 2 981

2007 1 713 194 45 184 15 452 3 246

2008 1 787 909 54 974 16 327 3 252

2009 1 604 417 50 189 15 808 3 113

2010 1 655 064 52 591 15 841 3 167

Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o małych i średnich przedsiębiorstwach na rok 2012”

Wykres przedstawia przedsiębiorstwa aktywne w badanych latach z podziałem

na klasy przedsiębiorstw:

56

Wykres Nr 3. Liczba przedsiębiorstw aktywnych w latach 2003-2010

Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o stanie małych i średnich przedsiębiorstw dla 2012

roku”.

Poddając analizie również i powyższy wykres a także tabelę dotyczącą liczby

przedsiębiorstw aktywnych także nasuwa się wniosek, że to sektor MSP pełni

dominującą rolę w polskiej gospodarce. Trend wzrostu, jak to miało miejsce w ilości

przedsiębiorstw zarejestrowanych, uległ załamaniu w 2009 roku, ale miało to miejsce

we wszystkich typach przedsiębiorstw. Nie zmienia to jednak faktu, że w 2003 roku

było o około 11 tysięcy więcej mikroprzedsiębiorstw niż w roku 2010. Powyższe dane

przedstawiają najwyższy rozkwit tego typu przedsiębiorstw dla roku 2008-1 787 909.

Podobnie pozostałe kategorie w tymże roku odnotowały najwyższe wyniki. Jeśli chodzi

o małe przedsiębiorstwa to na przestrzeni lat 2003-2010 odnotowały one wzrost liczby

przedsiębiorstw aktywnych o około 10 tysięcy. Z kolei liczba średnich przedsiębiorstw

wzrosła o około 1,5 tysiąca. Duże korporacje również mogą się pochwalić

zwiększonym udziałem w rynku, jednakże ten udział jest bardzo mały, co najlepiej

widać na powyższym wykresie-wielkości są tak małe, że przy zastosowaniu takiej skali

wręcz niewykrywalne. W 2010 roku było aktywnych 0,18% dużych przedsiębiorstw,

0,92% średnich, 3,05% małych i 95,86% mikroprzedsiębiorstw.

57

mikro

małe

średnie

duże

0 200 000 400 000 600 000 800 000 1 000 000 1 200 000 1 400 000 1 600 000 1 800 000 2 000 000

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Analizując dane w tabelkach dotyczących liczby zarejestrowanych w rejestrze

REGON i liczby aktywnych przedsiębiorstw widać, że te dane nie pokrywają się. W

2003 liczba zarejestrowanych mikroprzedsiębiorstw była około 2 razy większa niż

faktyczna liczba przedsiębiorstw aktywnych. Dla tego samego roku liczba

zarejestrowanych małych przedsiębiorstw od ich liczby aktywnej różniła się o około

120tysięcy co znaczy, że firm aktywnych jest ponad 3 razy mniej. W przypadku

średnich przedsiębiorstw ma miejsce podobna sytuacja z tym, że przedsiębiorstw

aktywnych było około 2 razy mniej w porównaniu z zarejestrowanymi. Również taki

sam przypadek ma miejsce dal dużych korporacji-w 2003 roku liczba firm

zarejestrowanych od tych aktywnych była około 3 razy mniejsza.

Tworzenie nowych miejsc pracy jednoznacznie kojarzy nam się ze

zwiększeniem zatrudnienia a tym samym z redukcją bezrobocia. Podchodząc do sprawy

bardzo ogólnie, nie budzi to żadnym wątpliwości, jednak nie każde ,,nowe” miejsce

pracy wywołuje opisane wyżej skutki. W zasadzie dzieje się tak tylko i wyłącznie

wówczas, gdy takie miejsce pracy jest nowe z punkty widzenia gospodarki

narodowej- ,,nowe”=,,dodatkowe”. Taka sytuacja stwarza możliwość spadku

bezrobocia, ale tylko wtedy, gdy owe ,,dodatkowe” miejsce pracy będzie zajęte przez

osobę bezrobotną. Jeśli tak się nie stanie, pracownicy zostaną po prostu przesunięci z

jednych miejsc pracy na inne, a liczba bezrobotnych nie ulegnie zmianie.

Każda polityka prozatrudnieniowa państwa ma na celu wspieranie nowych

miejsc pracy, które są ,,dodatkowe” na szczeblu makro i obsadzane są nie przez

przeniesionych pracowników z innych firm, ale przez osoby bezrobotne. Powinna być

ona ukierunkowana na takie firmy, w których nowe miejsca pracy są bardziej

prawdopodobne.

Małe i średnie przedsiębiorstwa charakteryzują się dużym ,,obrotem” miejsc

pracy, mając tym samym duży udział w likwidowaniu miejsc starych. Dzieje się tak

dlatego, że cechuje je duża umieralność. ,,Przyrost netto (nowe miejsca pracy jako

różnica pomiędzy sumą wszystkich nowych utworzonych w poszczególnych MSP a

sumą wszystkich utraconych w likwidowanych i ograniczających zatrudnienie MSP)

jest w dużym stopniu determinowany różnicą pomiędzy stopą narodzin nowych firm i

stopą ich umieralności”.67

67 P. Dominiak ,,Sektor MSP we współczesnej gospodarce” s. 136

58

Tabela przedstawia nowopowstałe przedsiębiorstwa w latach 2003-2011 z

podziałem według wielkości przedsiębiorstw:

Tabela Nr 10. Liczba przedsiębiorstw nowopowstałych w latach 2003-2011

Mikro Małe Średnie Duże

2003 265 946 7 569 1 071 251

2004 223 863 4 144 484 47

2005 282 517 6 144 651 94

2006 311 732 4 409 448 92

2007 309 248 4 317 442 84

2008 334 812 5 180 526 82

2009 397 114 5 240 381 53

2010 459 270 5 838 494 78

2011 401 208 6 153 531 116

Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o stanie małych i średnich przedsiębiorstw dla 2012 roku”.

Wykres przedstawia ilość nowopowstałych przedsiębiorstw w latach 2003-2011

z uwzględnieniem podziału na klasy przedsiębiorstw:

Wykres Nr 4. Liczba przedsiębiorstw nowopowstałych w

latach 2003-2011

59

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 20110

50 000

100 000

150 000

200 000

250 000

300 000

350 000

400 000

450 000

500 000

mikro

małe

średnie

duże

Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o stanie małych i średnich przedsiębiorstw dla 2012 roku”.

Powyższe dane obrazują nowopowstałe przedsiębiorstwa w polskiej gospodarce

w latach 2003-2011. Jak łatwo dostrzec, najwięcej powstało mikroprzedsiębiorstw,

które na przestrzeni tych lat wykazywały rosnącą dynamikę wzrostu aż do ponad 400

tysięcy nowopowstałych przedsiębiorstw w 2011 roku. Małe i średnie przedsiębiorstwa

pod tym względem przechodziły pewne wahania, spadki, ale także i wzrosty. Najmniej

małych przedsiębiorstw powstało w 2007 roku, a średnich w 2009. Ciekawą sytuację

obrazują natomiast duże przedsiębiorstwa-początkowo nastąpił ich szybki spadek (z 251

do 47 w następnym roku), po czym powolny wzrost, a następnie powolny spadek, aż od

2009 roku ich liczba zaczęła systematycznie wzrastać. W 2011 roku nastąpił bardzo

gwałtowny wzrost liczby nowopowstałych dużych przedsiębiorstw- z 78 w roku 2010

do 116 w roku następnym.

Tabela przedstawia liczbę zlikwidowanych przedsiębiorstw w latach 2003-2011

według wielkości przedsiębiorstw:

Tabela Nr 11. Liczba przedsiębiorstw zlikwidowanych dla lat 2003-2011

60

Mikro Małe Średnie Duże2003 148 202 3 888 978 341

2004 204 979 3 723 911 232

2005 228 171 4 059 665 172

2006 283 271 3 742 451 178

2007 253 100 3 348 490 122

2008 257 717 5 166 988 240

2009 377 920 4 726 612 182

2010 264 133 3 963 493 123

2011 412 995 5 498 734 170Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o stanie małych i średnich przedsiębiorstw dla 2012 roku”.

Wykres przedstawia liczbę przedsiębiorstw zlikwidowanych w latach 2003-2011

z uwzględnieniem podziału na klasy firm:

Wykres Nr 5. Liczba przedsiębiorstw zlikwidowanych dla lat 2003-

2011

61

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

0 50000 100000 150000 200000 250000 300000 350000 400000 450000

mikro

małe

średnie

duże

Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o stanie małych i średnich przedsiębiorstw dla 2012 roku”.

Analizując wykres i tabelę dotyczącą ilości przedsiębiorstw zlikwidowanych

łatwo można zauważyć, że nie ma w nim stałych trendów rosnących bądź malejących

przez okres lat 2003-2011. W mikroprzedsiębiorstwach jednak od 2004 do 2009 roku

utrzymywał się trend rosnący, a to znaczy, że mimo tego, iż powstawało coraz to więcej

nowych przedsiębiorstw, to także coraz więcej zostawało poddawanych likwidacji. W

2010 trend ten uległ zmniejszeniu- zlikwidowano ponad 260 tysięcy

mikroprzedsiębiorstw, jednakże już w następnym roku zlikwidowano ponad 400 tysięcy

przedsiębiorstw. Z kolei jeśli chodzi i małe, średnie i duże przedsiębiorstwa

likwidowanie przedsiębiorstw miało różny przebieg-jednego roku rosło, innego malało,

po czym znowu malało albo przez kilkanaście miesięcy utrzymywało się na takim

samym poziomie.

Wykres przedstawia wskaźnik przeżycia przedsiębiorstw w pierwszym roku ich

działalności:

Wykres Nr 6. Wskaźnik przeżycia pierwszego roku przedsiębiorstw w

latach 2001-2010

62

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20100

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Wskaźnik przeżycia pierwszego roku przedsiębiorstw powstałych w latach 2001-2010

Wskaźnik przeżycia pierwszego roku przedsiębiorstw powsta-łych w latach 2001-2010Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o stanie małych i średnich przedsiębiorstw dla 2012 roku”.

Z wykresu dotyczącego wskaźników przeżycia pierwszego roku przedsiębiorstw,

które powstały w latach 2001-2010 wynika, że przedsiębiorstwa największe szanse na

przeżycie miały w 2010 roku. Lata 2007, 2008, 2009 również owocowały dobrymi

warunkami dla przetrwania firm. Najniższym wskaźnikiem odznacza się rok 2002-

61,5.

,,Głównym kreatorem nowych miejsc pracy są firmy nowe ( w tym nowi

samozatrudnieni) oraz młode, polityka prozatrudnieniowa powinna być

ukierunkowywana na wspieranie:

1. Powstawania nowych przedsiębiorstw2. Samozatrudnienia3. Rozwoju firm szybko rosnących, czyli głównie firm młodych, innowacyjnych,

działających w sektorach zaawansowanych technologii, próbujących wyjść poza

rynki lokalne.”68

Wspieranie narodzin nowych firm może przyczynić się do wzrostu śmiertelności

starych, już istniejących. Jednakże związek między bezrobociem a uruchamianiem

działalności na własny rachunek nie jest jeszcze do końca poznany przez ekonomistów.

68 P. Dominiak ,,Sektor MSP we współczesnej gospodarce” s.138

63

Według teorii J. Ritsila i H. Tervo w analizie relacji bezrobocie-proces

zakładania nowych firm, uwzględnia się trzy poziomy:

1. Jednostkowy- mikroekonomiczny2. Regionalny- mezoekonomiczny3. Krajowy- makroekonomiczny.

Jeśli chodzi o indywidualną jednostkę, często decyduje się ona na założenie

swojej własnej firmy w sytuacji, gdy nie może znaleźć pracy lub jest zagrożona jej

utratą. Brak jakiejkolwiek alternatywy jest najsilniejszym bodźcem, który niejako

zmusza ją do rozpoczęcia działalności na własny rachunek. Nie można się więc

spodziewać, aby była ona realizacją ambicji życiowych przedsiębiorcy.

Prawdopodobieństwo, czy takie przedsiębiorstwo odniesie sukces w dużej mierze

zależy od warunków otoczenia. Spotykają się oni z wieloma barierami, które pokonują

w dużej mierze tylko po to, aby przeżyć.

Na poziomie regionalnym hipoteza mówiąca o przymusowym zakładaniu firm

brzmi: ,,w regionach o wysokim bezrobociu powstaje więcej nowych firm”. To co

przemawia za nią jest korzyść płynąca z dostępu do tańszych zasobów, głównie siły

roboczej. Poza tym istnieje również wiele okazji do zakupu o dużej niższej cenie

środków trwałych używanych przez przedsiębiorstwo upadające.

Na szczeblu makroekonomicznym wyżej wymieniona zależność jest oczywista.

Wiele zależy tu od typu bezrobocia. Z pewnością bezrobocie koniunkturalne nie będzie

nas zachęcało do założenia własnego przedsiębiorstwa. Niepewność i małe szanse

przeżycia z pewnością nie skłaniają do rozpoczęcia własnej działalności. Z badań

przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych wynika, że cykle koniunkturalne silniej

wpływają na tworzenie nowych miejsc pracy i zatrudnienie w przedsiębiorstwach

dużych niż w małych. ,,Wyniki (tych badan) sugerują, że wahania koniunktury odbijają

się na dużych firmach, podczas gdy małe kreują zatrudnienie stałe, bez względu na

sytuację makroekonomiczną”69 ,,Małe firmy wykazują skłonność do zwiększenia

zatrudnienia zarówno podczas fazy ekspansji, jak i recesji”70 W związku z powyższym

można wysunąć wniosek o tym, że w fazie koniunkturalnego załamania czynniki

wymuszające są tak silne, że ich wpływ przewyższa negatywne oddziaływanie

czynników przyciągających. ,,Podczas recesji rośnie udział sektora MSP w

69 D.J. Storey ,,Understanding the Small Business sector”70 B. A. Kirchhoff ,,The effect of firm formation and growth on job creation in the United States”

64

zatrudnieniu, ale nie wolno tych zmian utożsamiać z wyższą niż podczas ekspansji

kreacją miejsc pracy.”71

Przyjrzyjmy się dokładniej jakości miejsc pracy w badanym przeze mnie

sektorze. W małych i średnich przedsiębiorstwach są one przeciętnie tańsze od tych w

dużych korporacjach. Przez to są one dużo bardziej atrakcyjne dal pracodawców. Taka

sytuacja nie jest jednak korzystna dla pracowników. Jakość miejsc pracy można ocenić

biorąc pod uwagę wiele kryteriów, najczęściej spotykane to:

,,wysokość płac, poziom i zakres różnego typu dodatków i bonusów, długość czasu pracy, niższe techniczne uzbrojenie pracy, warunki bhp, ochrona praw pracowniczych, dostęp do szkoleń, stabilizacja zatrudnienia, satysfakcja z pracy.”72

Współczesne dane wykazują wyraźną korelację między wysokością płac a

wielkością firmy. Taka zależność występuje zarówno w krajach wysoko, jak i słabo

rozwiniętych. Można wywnioskować tezę, że w skali makroekonomicznej rośnie udział

w zatrudnieniu ogółem w sektorze MSP i oddziałuje on w kierunku w kierunku wzrostu

rozpiętości wynagrodzeń i hamowania wzrostu przeciętnych płac. Przyczynami tego

zjawiska mogą być różne, m. in. niższa wydajność pracy niż w dużych

przedsiębiorstwach, niższe przeciętne kwalifikacje zatrudnionych w sektorze MSP.

3.1.2. Zatrudnieni w sektorze MSP.

Sektor małych i średnich przedsiębiorstw wyróżnia się dużym udziałem w

gospodarce Polski-istnieje bardzo duża ilość mikroprzedsiębiorstw i cały czas powstają

coraz to nowsze. Ilość dużych korporacji w porównaniu z małymi jest na tyle znikoma,

że aż ledwo zauważalna na przedstawionych w poprzednim podrozdziale wykresach.

Jakie to przełożenie na liczbę osób zatrudnionych w tym sektorze jak i w całej

gospodarce? Przyjrzyjmy się poniższemu wykresowi.

Tabela przedstawia liczbę pracujących w sektorze MSP w latach 2003-2011

według klas przedsiębiorstw:

71 P. Dominiak ,,Sektor MSP we współczesnej gospodarce” s.14272 Ibidem s. 144

65

Tabela Nr 12. Liczba pracujących w latach 2003-2010 według

wielkości firm

Mikro Małe Średnie Duże

2003 3 396 685 953 636 1 478 707 2 310 207

2004 3 383 470 967 301 1 461 519 2 348 398

2005 3 403 095 972 030 1 494 052 2 418 325

2006 3 474 574 976 451 1 542 386 2 562 721

2007 3 592 817 1 007 453 1 619 286 2 749 746

2008 3 727 242 1 194 972 1 698 165 2 873 623

2009 3 464 201 1 123 287 1 643 384 2 599 062

2010 3 399 096 1 143 458 1 649 103 2 667 396Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o stanie małych i średnich przedsiębiorstw dla 2012

roku”

Wykres ten pokazuje, że w porównaniu z danymi przedstawiającymi liczbę

przedsiębiorstw zarejestrowanych w REGON tudzież liczbę przedsiębiorstw

aktywnych, gdzie mikroprzedsiębiorstwa w bardzo znaczącym stopniu przewyższały

swoją liczbą duże przedsiębiorstwa, w tym wypadku ta różnica nie jest aż kilkakrotnie

razy większa. Przyczyną takich danych jest fakt, że pomimo ogromnej ilości

mikroprzedsiębiorstw, zatrudniają one maksymalnie 9 osób, natomiast duże

przedsiębiorstwa, których na polskim rynku jest stosunkowo mało zatrudniają ponad

250. Analizując powyższą tabelę widzimy, że mikroprzedsiębiorstwa charakteryzowały

się trendem rosnącym na przestrzeni badanych lat-wyjątkiem jest tu rok 2009 w którym

nastąpił spadek liczby zatrudnionych o ponad 250 tysięcy do 3 464 201. Z kolei nastąpił

wzrost ilości zatrudnionych w małych przedsiębiorstwach, które zatrudniają od 10 do 49

osób o niecałe 190 tysięcy pracowników. Małe przedsiębiorstwa wykazujące się swoją

większą ilością, zatrudniają znacznie mniej pracowników niż średnie, których liczba jest

zasadniczo mniejsza. W 2003 roku różnica ta wynosiła aż ponad 500 tysięcy osób

zatrudnionych i różnica ta utrzymuje się względnie na takim samym poziomie. Jeśli

chodzi zaś o duże przedsiębiorstwa to zatrudniają one więcej pracowników niż średnie,

ale mniej niż mikroprzedsiębiorstwa. W porównaniu z ilością przedsiębiorstw i tak te

66

dane są bardzo duże. Tak jak i w dwóch omawianych przeze mnie wcześniej

kategoriach , tak i w dużych przedsiębiorstwach nastąpił wzrost ilości osób

zatrudnionych. Na przestrzeni lat 2003-2008 wynosił on ponad 550 tysięcy, po czym w

2009 nastąpił spadek do 2 599 062, lecz teraz dalej notuje się tendencję rosnącą.

3.1.3. Przeciętne miesięczne zarobki.

Tabela przedstawia przeciętne miesięczne wynagrodzenie na jednego zatrudnionego

uwzględniając podział na wielkości firm w latach 2003-2010:

Tabela Nr 13. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie na jednego zatrudnionego z

podziałem na klasy w latach 2003-2010

Mikro Małe Średnie Duże

2003 1 390 1 584 2 156 2 658

2004 1 449 1 741 2 372 2 856

2005 1 483 1 777 2 441 2 949

2006 1 509 1 831 2 579 3 105

2007 1 555 1 934 2 839 3 361

2008 1 726 2 149 3 129 3 715

2009 1 879 2 323 3 242 3 850

2010 2 006 2 472 3 363 4 012

Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o stanie małych i średnich przedsiębiorstw dla 2012 roku”

Powyższy wykres przedstawia przeciętne miesięczne wynagrodzenie na jednego

zatrudnionego w latach 2003-2010. Jak widać na pierwszy rzut oka, pracownicy

67

zarabiają najmniej w mikroprzedsiębiorstwach. Mikroprzedsiębiorstwa, których ilość

jest największa na polskim rynku zatrudniają mała ilość pracowników, nie korzystają z

nowoczesnych wyspecjalizowanych technologii jak duże przedsiębiorstwa co może być

przyczyna niższych zarobków a tym samym też niskiego wynagrodzenia dla

pracowników. Przedstawione dane obrazują jednak trend rosnący w tej dziedzinie. Od

2003 roku do 2010 wynagrodzenie dla jednego pracownika wzrosło o ponad 600zł co

przy kwocie 2000zł stanowi aż 30%. Lepszym wynagrodzeniem mogą się pochwalić

pracownicy małych firm, jednak i w tym przypadku nie jest ono duże. W badanych

latach wzrosło ono o prawie 900 zł, więc jak widać trend ten jest bardziej dynamiczny

niż w przypadku mikroprzedsiębiorstw. W 2010 roku przeciętne miesięczne

wynagrodzenie było o prawie 500zł większe niż w mikroprzedsiębiorstwie. Jeszcze

wyższymi pensjami wynagradzani są pracownicy średnich przedsiębiorstw. Także i w

tym przypadku ma miejsce trend rosnący. Różnica w dochodach między 2010 rokiem a

2003 wynosi około 1200zł. W porównaniu z mikroprzedsiębiorstwami w 2010 różnica

ta wynosiła ponad 1300 zł, natomiast z małymi-900zł. Pracownicy dużych

przedsiębiorstw zarabiają najwięcej spośród tu wymienionych kategorii firm. Średnie

miesięczne zarobki na jednego pracownika w 2010 roku wynosiły ponad 4 tysiące

złotych co jest dwa razy wyższą wartością niż wynagrodzenie pracowników

mikroprzedsiębiorstw. Analizując powyższe dane i zakładając, że ten rosnący trend się

utrzyma można założyć, że różnica między wynagrodzeniem w

mikroprzedsiębiorstwach a dużych będzie się znacznie pogłębiać.

Tabela znajdująca się na następnej stronie przedstawia wynagrodzenie brutto według

sekcji PKD uwzględniające podział na klasy przedsiębiorstw, wyrażony w tysiącach

złotych w 2010 roku:

68

Tabela Nr 14. Wynagrodzenie brutto ogółem według sekcji PKD , wielkości firm, w tys. zł w roku

2010.

Mikro Małe Średnie Duże

Ogółem 30 871 776 69 248 739 63 948 930 124 008 361Przemysł 5 389 992 15 681 080 26 592 974 64 331 659

Budownictwo 3 990 130 8 720 124 7 016 074 6 738 959Handel i

naprawa poj.

samochodowych

10 628 540 21 582 689 12 710 298 15 242 163

Transport i

gospodarka 1 989 856 3 534 232 2 958 054 13 667 970

Zakwaterowanie

i gastronomia 1 023 125 1 915 182 794 387 1 051 350

Informacja i

komunikacja 1 080 249 2 838 386 2 703 299 7 961 761

Obsługa rynku

nieruchomości 927 841 2 352 436 1 914 788 645 128

Działalność

profesjonalna 2 929 284 5 706 865 4 399 254 5 405 570

Administracja i

działalność

wspomagająca

903 866 2 234 211 2 273 588 6 690 230

Edukacja313 874 786 365 143 525 121 850

Opieka

zdrowotna i

pomoc społeczna

962 659 2 399 976 1 214 194 1 510 724

69

Kultura i

rekreacja143 802 673 536 977 184 482 387

Pozostała

działalność

usługowa

588 559 823 668 251 310 158 610

Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o małych i średnich przedsiębiorstwach dla 2012

roku”.

Powyższa tabelka przedstawia wynagrodzenia brutto ogółem dla roku 2010,

według podziału na wyżej wymienione sekcje. Jak widać po wynagrodzeniu ogółem,

duże przedsiębiorstwa przeznaczają znacznie większe sumy pieniędzy na

wynagrodzenie dla swoich pracowników niż mikroprzedsiębiorstwa- około 4 razy

więcej. W swoim wynagrodzeniu brutto małe i średnie przedsiębiorstwa oscylują

między 60 a 70 milionów, co jest wartością dwukrotnie większą niż w przypadku

mikroprzedsiębiorstw.

Mikroprzedsiębiorstwa najwięcej pieniędzy przeznaczają na wynagrodzenie dla

handlu i naprawy pojazdów samochodowych, co stanowi 30% ich wynagrodzenia

ogółem. Na tę samą kategorię najwięcej przeznaczają również małe przedsiębiorstwa,

natomiast duże i średnie na przemysł. Średnie przedsiębiorstwa przeznaczają na

przemysł około 30% wszystkich wynagrodzeń brutto, natomiast duże aż 50%.

Najmniejszą ilość pieniędzy na wynagrodzenie przeznacza się w

mikroprzedsiębiorstwach na edukacje, tak samo jak w średnich i dużych z tym, że

mikroprzedsiębiorstwa w porównaniu ze średnimi przeznaczają na nią dwukrotnie

więcej. Najwięcej pieniędzy na wynagrodzenie przeznaczają małe przedsiębiorstwa-

prawie 800 tysięcy, najmniej natomiast wydają one na kulturę i rekreację.

70

3.1.4 ,,Szara strefa”.

Szarą strefę trudno zdefiniować, bowiem kryje się ona, jak sama nazwa

wskazuje, w cieniu, jak nie w podziemiu gospodarczym. Cechą charakterystyczną

szarej strefy jest nierejestrowana praca lub nierejestrowane zatrudnienie. Różni się ona

od pracy rejestrowanej następującymi cechami:

Jest to praca na rachunek własny, jeśli z prowadzonej przez nas

działalności gospodarczej nie odprowadzamy podatków ani składek na

ubezpieczenie czy innych zobowiązań na rzecz państwa. Jest to praca najemna bez podpisania umowy o pracę. Pracownik nie

uzyskuje ubezpieczenia społecznego, więc nie ma prawa do korzystania

ze świadczeń społecznych.73

Ze względu na rodzaj łamanych reguł obszar szarej strefy dzieli się na:

gospodarkę niezgłoszoną- to działania, które przynoszą dochód nie

zgłaszany organom podatkowym gospodarkę nielegalną- to działania, które łamią prawo gospodarkę nieformalną- to działania, w których unika się kosztów, które

wynikają z wszelkich regulacji i nie są objęte korzyściami, które

wynikają z powyższych reguł gospodarkę niezarejestrowaną- to działania, które nie są zgłaszane

urzędom statystycznym.74

Szara strefa to unikanie odpowiedzialności życia społecznego oraz

nieprzestrzeganie przepisów prawa. Podstawową jej cechą jest wzbogacanie się

kosztem innych. Kontakt z szarą strefą mają przede wszystkim konsumenci

73 ,,Praca nierejestrowana w Polsce w 1998 r.”, praca zespołowa pod kierunkiem Stanisławy Kostrubiec,GUS, Warszawa 1999.

74 L.E. Feige, Defining and Estimating Underground and Informal Economies: the New Institutional Economics Approach, Madison 1990. Unpiversity of Wisconsin – Madison.

71

indywidualni. To kobiety częściej niż mężczyźni pozostają bez zatrudnienia, pomimo

często wyższych kwalifikacji. Chwytają się one więc każdej pracy, która

dostarczyłaby im jakikolwiek dochód, który często jest dochodem całej rodziny. Co

więcej, macierzyństwo często pozbawia je szansy na znalezienie oficjalnego

zatrudnienia.

Oprócz osób prywatnych w szarej strefie spotykane są też:

instytucje państwowe, organizacje nienastawione na zysk, przedsiębiorstwa prywatne, gospodarstwa domowe.75

,,Do dziedzin, w których występowanie szarej strefy jest szczególnie częste zaliczyć

należy:

budownictwo (wymieniane najczęściej, głównie z powodu nielegalnego

zatrudnienia),

handel (zwłaszcza handel bazarowy, uliczny, tzw. giełdy); znacznie większe szkody

budżetowi państwa wyrządzają legalne firmy handlowe, które księgują tylko część

obrotów, a proceder ten jest trudny do wykrycia, o ile sprawca nie zostanie

zaskoczony „na gorącym uczynku”,

„narkobiznes”,

prostytucja,

produkcja alkoholu,

przemysł lekki (produkcja obuwia, tekstyliów – produkcja domowa, chałupnicza i

sprzedaż bazarowa),

usługi, w szczególności informatyczne, a także oświatowe (korepetycje), medyczne,

wymiaru sprawiedliwości, organów administracji państwowej i samorządowej (tu

występuje korupcja).”76

Przyczyny występowania zjawiska szarej strefy w polskiej gospodarce:

75 ,,Metodologia działań szarej strefy ”praca pod redakcją T. Smugi76 Ibidem

72

1. nadmierny fiskalizm,

2. nieelastyczne przepisy prawa pracy,

3. rozbudowany system ulg i preferencji,

4. małe ryzyko wykrycia nieprawidłowości,

5. niska świadomość praw pracowniczych, w tym brak wyobrażenia

okoliczności pozyskiwania emerytury,

6. rozbudowany system ulg i preferencji,

7. powszechny system bonusów,

8. zróżnicowanie stawek podatkowych dla podobnych grup

asortymentowych,

9. nieprzejrzyste przepisy dotyczące działalności gospodarczej,

10. nielegalne zatrudnianie osób pracujących dodatkowo, które nie muszą

płacić podatków.

Skutki występowania zjawiska szarej strefy w polskiej gospodarce:

1. zafałszowane statystyki,

2. zaniżone wpływy podatkowe,

3. błędna alokacja pomocy społecznej,

4. wadliwe konstruowanie polityki makroekonomicznej,

5. nieprawidłowa alokacja funduszy strukturalnych.

Wielkość szarej strefy w Polsce szacuje się od 14,4% PKB (według GUS) do

około 27% (według niezależnych ośrodków badawczych)77.

Niewątpliwą zaletą występowania szarej strefy jest rozszerzenie rynku pracy.

Zwiększa ona bowiem liczbę marginalnych miejsc pracy, które cechują się małą

produktywnością i niskim wynagrodzeniem, dlatego nie byłyby utworzone w sferze

formalnej gospodarki. Z drugiej jednak strony, nie jest tak do końca, że osoby

77 M. Bednarski, ,,Różne odcienie szarości”

73

pracujące w szarej strefie nie płacą w ogóle podatków-kupują oni przecież towary i

produkty obciążone podatkiem VAT, a więc są pośrednimi płatnikami podatków.

Zwiększają oni popyt i zatrudnienie rejestrowane, a tym samym przyczyniają się do

wzrostu gospodarczego.

3.2. Udział sektora MSP w tworzeniu PKB.

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego działające w Polsce

pzredsiębiorstwa generują prawie trzy czwarte polskiego PKB- 71,6%. Wynik ten

oznacza jednak spadek o 0,7 p.p. w porównaniu z rokiem wcześniejszym, kiedy to od

2006 roku do 2009 miał miejsce nieprzerwany wzrost ich udziału. Małe i średnie

przedsiebiorstwa wytwarzają blisko co drugą złotówkę PKB -47,6% , z czego

mikroprzedsiębiorstwa prawie co trzecią-29,6%.78

Tabela przedstawia udział małych i średnich przedsiębiorstw w tworzeniu PKB

w milionach złotych w 2010 roku:

Tabela Nr 15. Udział sektora MSP w tworzeniu PKB w 2010r. w mln zł

Ogółem

PKBMikro Małe Średnie

Ogółem 1 416 447,0 418 861,8 527 395,5 147 026,7

Sektor

publiczny

Sektor

prywatny

Sektor

publiczny

Sektor

prywatny

Sektor

Publiczny

Sektor

prywatny

0 418 861,8 2720,4 524 675,1 17 568,8 129 457,9

Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o stanie małych i średnich przedsiębiorstw na rok 2012”

78 GUS

74

Wykres przedstawia udział małych i średnich przedsiębiorstw w tworzeniu PKB

w roku 2010 z uwzględnieniem podziału na wielkość przedsiębiorstw:

Wykres Nr 7. Udział sektora MSP w tworzeniu PKB w 2010 roku

Udział sektora MSP w tworzeniu PKB w 2010r.

mikro

małe

średnie

dużeŹródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o stanie małych i średnich przedsiębiorstw na rok 2012”

Jak wynika z danych PARP-u, w 2010 roku największy udział w tworzeniu PKB

zajmowały małe przedsiębiorstwa- 527 395,5mln złotych. Na drugim miejscu plasują

się mikroprzedsiębiorstwa wytwarzające 418 861,8 mln złotych, o ponad 100 tysięcy

mln zł mniej od małych przedsiębiorstw. Średnie przedsiębiorstwa natomiast są na

ostatniej pozycji, gdyż generują mniej PKB niż duże przedsiębiorstwa.

Zważywszy na fakt podziału między sektorem publicznym a prywatnym, od

razu zauważalna jest znacząca przewaga sektora prywatnego nad publicznym,

niezależnie od skali przedsiębiorstwa. Największy udział sektora prywatnego

obserwujemy w małych przedsiębiorstwach, podobnie jak jego najwyższy tu udział-

37%. Udział sektora prywatnego w małych przedsiębiorstwach stanowi niewielki

odsetek 0,2%. Ciekawa sytuacja ma miejsce w przypadku mikroprzedsiębiorstw,

których sektor publiczny generuje tak małe wartości, że w skali tak dużych liczb w

75

jakich liczone jest PKB całego kraju, została podana wartość równa 0. Najwiekszy

udział w tworzeniu PKB w sektorze publicznym mają duże przedsiębiorstwa- aż 5,8%

co stanowi jedną piątą wytwarzanej przez nie wartości.

Analizując głębiej te dane można zauważyć, że udział całości sektora

publicznego w porównaniu z sektorem prywatnym jest praktycznie znikomy, wynosi

zaledwie 7,2%. Resztę, a więc 92,8% stanowi sektor prywatny, co najtrafniej

charakteryzuje polską gospodarkę.

Wykres przedstawia udział wartości dodanej brutto wygenerowanej przez

przedsiębiorstwa w PKB w Polsce oraz wybranych krajach Unii Europejskiej w roku

2009:

Wykres Nr 8. Udział wartości dodanej brutto wygenerowanej przez

przedsiębiorstwa w PKB w Polsce i wybranych krajach UE w 2009r.

Źródło: opracowanie PARP na podstawie danych Eurostatu

Na powyższym wykresie został przedstawiony udział wartości dodanej brutto

wygenerowanej w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw w PKB, zarówno w

Polsce jak i w innych krajach Unii Europejskiej. Wynika z niego, że najwyższą

wartością może pochwalić się Norwegia, która osiąga prawie 60%. Równie dobrym

wynikiem odznacza się Wielka Brytania, Irlandia, Holandia, Austria, Szwecja, Cypr i

Niemcy, których udział wartości dodanej oscyluje między 50 a 55%. Wartość dla Polski

76

jest nieco niższa i wynosi 48% co plasuje nas mniej więcej w połowie rankingu

wymienionych krajów. Wartość dodana brutto poniżej 40% występuje we Włoszech,

Rumunii, Hiszpanii i Słowacji. Najniższą wartość ma Litwa-ok.33%.

Wykres przedstawia dynamikę wartości dodanej brutto, która została

wytworzona w przedsiębiorstwach w latach 2004-2010 w Polsce:

Wykres Nr 9. Dynamika wartości dodanej brutto wytworzonej w

przedsiębiorstwach w Polsce w latach 2004-2010 (2004=100%)

Źródło: opracowanie PARP na podstawie danych GUS

Powyższy wykres liniowy przedstawiający dynamikę wartości dodanej brutto w

Polsce obrazuje wyraźną tendencję rosnącą na przestrzeni uwzględnionych lat. Pomimo

spadku o kilka procent w 2005 dla średnich przedsiębiorstw, tendencja ta jest wyraźnie

rosnąca dla wszystkich kategorii przedsiębiorstw. Największą dynamiką wzrostu

odznaczają się duże przedsiębiorstwa, które w 2010 roku osiągnęły wartość prawie

170%, co w porównaniu z rokiem 2004, który był rokiem wyjściowym, stanowi wzrost

aż o 70%. Kolejną wysoką wartością charakteryzują się średnie przedsiębiorstwa, które

nie zawsze generowały wzrost-wyjątkiem jest tu wcześniej wspomniany 2005 rok.

77

Najbardziej równomierną dynamikę wzrostu miały mikroprzedsiębiorstwa, natomiast w

małych między 2008 a 2009 rokiem nastąpił gwałtowny wzrost o około 22%.

3.3 Udział małych i średnich przedsiębiorstw w eksporcie79

W 2011 roku liczba małych i średnich przedsiębiorstw ( nie wliczając

mikroprzedsiębiorstw-liczba osób pracujących poniżej 9 osób), które sporządziły

sprawozdanie finansowe F-01 o przychodach, kosztach, wyniku finansowym oraz

nakładach na środki trwałe dla GUS wynosiła 50 519, z czego 15 828 to firmy, które

przypadły na eksporterów. W drugiej grupie podmiotów do małych i średnich

eksporterów zaliczało się 13 888 firm. W porównaniu z rokiem ubiegłym, nastąpił

wzrost w tej kategorii o 90, co spowodowało, że udział eksporterów sektora MSP w

ogólnej liczbie eksporterów zmniejszył się o 0,1 %.

Biorąc pod uwagę liczbę wszystkich badanych eksporterów można zauważyć,

że na początku kształtował się trend rosnący, osiągając wynik 17 079 w 2009 roku, po

czym w 2010 roku ta liczba zmniejszyła się o 1360. W kolejnym omawianym przeze

mnie roku nastąpił nieznaczny wzrost o 109. Podobnie miała miejsce sytuacja z

eksporterami MSP- najpierw odnotowano tendencję wzrostową, po czym nastąpił

spadek w 2010 roku o 1380 i nieznaczny wzrost w roku kolejnym. Z podanych danych

wynika, że udział eksportu na przestrzeni lat 2007-2011 nie wykazywał jednoznacznej

tendencji wzrostowej lub malejącej, a także nie pozostawał na niezmienionym poziome.

Tabela przedstawia eksporterów MSP na tle wszystkich badanych eksporterów z

uwzględnieniem udziałów eksporterów sektora MSP w ogólnej liczbie eksporterów w

latach 2007-2011:

Tabela Nr 16. MSP-eksporterzy na tle wszystkich badanych eksporterów w latach 2007-2011

Wyszczególnienie 2007 2008 2009 2010 2011Liczba wszystkich

badanych eksporterów15 845 16 290 17 079 15 719 15 828

Liczba MSP-

eksporterów13 785 14 249 15 178 13 798 13 888

Udział MSP-

eksporterów w ogólnej

liczbie eksporterów -%

87,0 87,5 88,9 87,8 87,7

Źródło: IBRKK i PARP na podstawie danych GUS-u

79 podane dane nie dotyczą mikroprzedsiębiorstw

78

Poniższa tabelka przedstawia podział małych i średnich przedsiębiorstw na

eksporterów i nie eksporterów wyrażony w procentach. Jak widać, na przestrzeni lat

2007-2011 został odnotowany ciągły spadek udziału eksporterów w małych i średnich

przedsiębiorstwach, na korzyść nieeksporterów, którzy wykazali się stałym wzrostem.

Co prawda różnice te z roku na rok nie były aż takie znaczące, jednakże na przestrzeni

lat wyniosły 3,4%.

Biorąc pod uwagę podział na małych i średnich eksporterów, zauważamy

wzrost udziału małych przedsiębiorstw i eksporcie, natomiast spadek udziału średnich

przedsiębiorstw. W 2007 roku eksporterzy mieli 3% przewagi nad małymi

eksporterami, natomiast w 2011 różnica ta zmalała o 0,8%.

Tabela przedstawia sektor MSP w podziale na eksporterów i nieeksporterów w

latach 2007-2011 wyrażony w procentach:

Tabela Nr 17. MSP w podziale na eksporterów i nieeksporterów (w %)

w latach 2007-2011

Źródło: opracowanie IBRKK na podstawie danych GUS-u

79

WyszczególnienieMSP-

eksporterzy

MSP- nie

eksporterzy

MSP-

ogółem

Mali

eksporterzy

Średni

eksporterzy

MSP

ogółem

2007 32,7 67,3 100 48,5 51,5 1002008 32,0 68,0 100 48,7 51,3 1002009 31,8 68,2 100 50,2 49,8 1002010 30,0 70,0 100 50,3 49,7 1002011 29,3 70,7 100 51,1 48,9 100

Wykres przedstawia eksporterów sektora MSP według sekcji PKD w 2011 roku:

Wykres Nr 10. MSP eksporterzy według sekcji PKD w 2011 roku

Źródło: dane GUS przetworzone przez IBRKK

Według sekcji PKD w 2011 roku sektor MSP najwięcej eksportował

przetwórstwa przemysłowego- aż 53,4%. W tej kategorii najliczniej reprezentowane

były małe i średnie przedsiębiorstwa z działów:

produkcja artykułów spożywczych, produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem urządzeń i maszyn, produkcja maszyn i urządzeń nigdzie wcześniej niesklasyfikowana, produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych, produkcja mebli, produkcja wyrobów z drewna oraz korka, bez udziału mebli.80

80 ,,Raport o stanie małych i średnich przedsiębiorstw 2012”

80

Drugą sekcją, która eksportuje najwięcej po przetwórstwie przemysłowym, są

handel i naprawy. Stanowią one 26,2%. Pozostałe kategorie zajmują w eksporcie

udział mniejszy niż 10% a są to: transport i gospodarka magazynowa-5,8%,

działalność profesjonalna, naukowa i techniczna- 3,8%, budownictwo-3%, informacja

i komunikacja- 3%. Pozostałe sekcja zajmują 4,9%.

Wykres przedstawia udział sektora MSP w eksporcie firm w latach 2007-2011

nie uwzględniając mikroprzedsiębiorstw:Wykres Nr 11. Udział MSP w eksporcie firm o liczbie pracujących

powyżej 9 osób (w %) w latach 2007-2011

Źródło: dane GUS przetworzone przez IBRKK

Powyższy wykres przedstawia udział małych i średnich przedsiębiorstw w

eksporcie. Dostrzegamy w nim początkowy spadek w 2008 roku o 0,3%, po czym

nastąpił wzrost do 27,3% w 2009 roku. Po owym roku miała miejsce tendencja

malejąca i w 2011 roku udział sektora MSP w eksporcie wynosił już tylko 25,7%, czyli

nastąpił spadek aż o 1,6%.

Tabela przedstawia wartość eksportu MSP według klas zatrudnienia w miliardach

złotych w latach 2007-2011:

81

Tabela Nr 18. Wartość eksportu MSP według klas zatrudnienia (w mld zł) w latach 2007-

2011

Wyszczególnienie Małe Średnie MSP ogółem2007 19,03 78,27 97,302008 20,63 80,16 100,792009 22,56 81,26 103,812010 26,41 86,45 112,862011 31,77 99,53 131,30

Źródło: opracowanie własne na podstawie przetworzonych przez IBRKK danych GUS –u

W podziale na małe i średnie przedsiębiorstwa, wartość eksportu zarówno dla

małych jak i dla średnich przedsiębiorstw wykazuje się tendencją rosnącą. Na

przestrzeni lat 2007-2011 nastąpił wzrost eksportu z 19 mld złotych aż do ponad 31

mld, co stanowi wzrost o ponad 60%. W przypadku średnich przedsiębiorstw eksport w

2007 roku wynosił ponad 78 mld, co jest prawie czterokrotnie większe od wartości

eksportu dla małych firm w tym samym roku. W ostatnim z badanych lat wartość

eksportu dla średnich firm wynosiła prawie 100 mld złotych, a więc został zanotowany

wzrost o 22 mld zł. W związku z tym, że zarówno małe jak i średnie przedsiębiorstwa

odnotowały wzrost wartości eksportu dla lat 2007-2011, także ich wartość ogółem

wzrosła.

Tabela przedstawia eksport małych i średnich przedsiębiorstw uwzględniając

podział na przedsiębiorstwa z sektora MSP z kapitałem zagranicznym oraz

przedsiębiorstwa bez tego kapitału w latach 2007-2011:

Tabela Nr 19. Eksport MSP w podziale na podmioty z kapitałem

zagranicznym i podmioty bez kapitału zagranicznego (w mld zł)

WyszczególnienieMSP z kapitałem

zagranicznym

MSP bez kapitału

zagranicznegoMSP ogółem

2007 43,32 53,98 97,302008 44,61 56,18 100,792009 52,04 51,77 103,81

82

2010 57,07 55,79 112,862011 65,59 65,71 131,30

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS-u przetworzonych przez IBRKK

Powyższa tabelka przedstawia eksport w podziale na kapitał zagraniczny, a także

eksport bez udziału tego kapitału. Wynika z niej, że podobnie jak w danych wyżej,

wzrasta zarówno udział jednych , jak i drugich. Małe i średnie przedsiębiorstwa biorące

udział w eksporcie, a posiłkujące się kapitałem zagranicznym, odnotowały tendencję

rosnącą na przestrzeni lat 2007-2011 z ponad 43 mld do ponad 65 mld złotych. Dla

średnich przedsiębiorstw nastąpił natomiast wzrost o 12 mld zł- z 54 mld do 66 mld.

Porównując te dwie kolumny zauważamy, że większy był udział w eksporcie

przedsiębiorstw, które nie posługiwały się kapitałem obcym, jednak na przestrzeni lat ta

różnica znacznie malała, a w 2011 roku wynosiła zaledwie 0,12mld zł, co może

oznaczać przyszłe prognozy większego udziału firm posiłkujących się obcym

kapitałem, niż tych, które nie korzystają z takiej pomocy. Ogółem w 2011 roku eksport

wynosił ponad 130 mld zł.

Wykres przedstawia udział eksportu w przychodach ogółem u eksporterów

małych i średnich przedsiębiorstw w 2011 roku:

Wykres Nr 12. Udział eksportu w przychodach ogółem u MSP-

eksporterów w 2011 roku

83

Źródło: dane GUS przetworzone przez IBRKK

Analizując wykres udziału eksportu w przychodach u eksporterów małych i

średnich przedsiębiorstw dla 2011 roku, widzimy, że największą rolę odegrał tu

transport i gospodarka magazynowa- 40,1%. Na drugim miejscu plasuje się

przetwórstwo przemysłowe, które traci do transportu prawie 6%. Budownictwo,

informacja i komunikacja stanowią prawie połowę udziału eksportu w przychodach

badanych przedsiębiorstw w porównaniu z transportem i gospodarką magazynową.

Najmniejszy m udziałem charakteryzuje się natomiast handel- tylko 13,5%.W porównaniu z rokiem 2010, w 2011 roku sytuacja finansowa eksportu sektora

MSP pogorszyła się. Rentowność brutto obniżyła się o 2,1%, a wynik finansowy z 23,1

do 15,5 mld zł- spadek o 7,6mld zł. Gorsze wyniki były sprawą podstawowej

działalności operacyjnej, lecz pozostałej działalności operacyjnej, związanej z regresem

podmiotów eksportujących w sekcji- działalność profesjonalna, naukowa i techniczna.

3.4. Inwestycje w sektorze MSP.

Tabela przedstawia źródła finansowania inwestycji w sektorze MSP w 2010 roku

z podziałem na klasy przedsiębiorstw:

Tabela Nr 20. Źródła finansowania inwestycji w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw

w 2010r. (w %).

Środki

własne

Środki

budżetowe

Krajowe

kredyty i

pożyczki

Środki

zagraniczne

Inne

źródła

Nakłady

niefinansowane

Ogółem 69,01% 4,52% 11,53% 7,91% 2,57% 4,46%

Małe 60,97% 3,10% 17,11% 14,34% 3,94% 0,55%

Średnie 67,08% 3,72% 16,87% 7,01% 4,16% 1,16%

Duże 71,38% 5,1% 8,37% 6,93% 1,69% 6,51%

MSP 64,92% 3,50% 16,96% 9,60% 4,08% 0,94%

84

Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w

Polsce w latach 2010-2011”

Wykres przedstawia źródła finansowania inwestycji w sektorze MSP z

podziałem na wielkość przedsiębiorstwa w 2010 roku wyrażony w procentach:

Wykres Nr 13. Źródła finansowania inwestycji w sektorze

MSP w 2010 roku (w %)

Małe i średnie przedsiębiorstwa

środki własne

srodki budżetowe

krajowe kredyty i pożyczki

środki zagraniczne

inne źródła

nakłady niefinansowane

Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w

Polsce w latach 2010-2011”

Z powyższych danych wynika, że zarówno cały sektor MSP jak i małe i średnie

przedsiębiorstwa osobno, w przeważającej mierze finansują się ze środków własnych-

powyżej 60%. Kolejnym znaczącym źródłem finansowania są udzielane kredyty i

85

pożyczki, z tym, że ich odsetek jest nieznacznie większy dla małych przedsiębiorstw-

17,11% aniżeli dla średnich-16,87%. Zasadniczą różnicą w poszukiwaniu źródeł

kapitału między małymi i średnimi przedsiębiorstwami jest dwukrotnie większe

finansowanie ze środków zagranicznych dla małych przedsiębiorstw- 14,34% (średnie-

7,01%). Środki budżetowe wykorzystywane są przez przedsiębiorstwa w podobnym

stopniu. W porównaniu sektorem MSP, duże przedsiębiorstwa korzystają w większej

mierze ze środków własnych- 71,38% i nakładów niefinansowanych-6,51%, MSP-

0,94%.

Wykres przedstawia nakłady inwestycyjne małych i średnich przedsiębiorstw w

latach 2007-2010 w milionach złotych z podziałem na klasy:

Wykres Nr 14. Nakłady inwestycyjne małych i średnich

przedsiębiorstw w latach 2007-2010 w mln zł

mikro-

małe

średnie

duże

0 10 000 20 000 30 000 40 000 50 000 60 000 70 000 80 000 90 000 100 000

2007

2008

2009

2010

Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o małych i średnich przedsiębiorstw dla 2012 roku”

Jak wynika z powyższego wykresu, z roku na rok coraz więcej kapitału

lokuje się w inwestycje (wyjątek-2007rok). W 2010 roku nastąpił gwałtowny wzrost

tych nakładów w każdej z wyróżnionych dziedzin i wynosił ponad 60 000 mln zł, a

w małych przedsiębiorstwach aż ponad 80 000mln zł. W każdym z wymienionych

lat sektor małych i średnich przedsiębiorstw odnotowywał wyższe wskaźniki niż

duże przedsiębiorstwa. Spowodowane jest to faktem, iż sektor MSP jest bardziej

86

elastyczny a co za tym idzie bardziej podatny na wprowadzanie nowych zmian w

życie.

Tabela przedstawia nakłady inwestycyjne ogółem w milionach złotych według

sekcji PKD w 2010 roku z uwzględnieniem podziału na wielkości przedsiębiorstw:

Tabela Nr 21. Nakłady inwestycyjne ogółem w mln zł wg sekcji PKD w

2010r.

Mikro- Małe Średnie Duże OgółemPrzemysł 3 162 740 4 836 221 14 126 778 45 969 987 68 095 726Budownictwo 5 777 223 2 836 038 2 888 706 1 344 896 12 846 863Handel i naprawa poj.

samochodowych4 420 313 4 189 808 4 558 363 6 972 926 20 141 410

Transport i gospodarka 1 677 543 965 615 1 651 351 7 249 010 11 543 519Zakwaterowanie i

gastronomia1 052 189 412 065 480 004 577 677 2 521 935

Informacja i

komunikacja593 315 381 104 879 531 5 495 319 7 349 269

Obsługa rynku

nieruchomości4 253 700 5 781 799 1 998 254 411 473 8 191 526

Działalność

profesjonalna1 759 742 2 177 170 742 453 1 272 445 4 192 068

Administracja i

działalność

wspomagająca

730 929 1 284 125 1 224 341 703 630 3 212 096

Edukacja 150 337 203 069 15 162 4 388 222 619Opieka zdrowotna i

pomoc społeczna904 050 1 354 314 454 779 373 332 2 182 425

Kultura i rekreacja 129 866 310 826 453 484 196 899 961 209Pozostała działalność

usługowa235 830 309 203 125 100 43 834 478 137

Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o małych i średnich przedsiębiorstwach w latach 2010-2011”

87

Powyższa tabelka przedstawia nakłady inwestycyjne ogółem według sekcji

PKD. Wynika z niej, że w niektórych dziedzinach takich jak przemysł, transport i

gospodarka, informacja i komunikacja to duże firmy dominują nad sektorem MSP.

Natomiast w budownictwie, handlu, zakwaterowaniu i gastronomii, obsłudze rynku

nieruchomościami, profesjonalnej działalności, administracji, edukacji, opiece

zdrowotnej i rekreacji to sektor MSP dominuje nad dużymi przedsiębiorstwami.

Małe i średnie przedsiębiorstwa inwestują w te dziedziny gospodarki w których

pojedynczy przedsiębiorca może osobiście dotrzeć do klienta. Jeśli chodzi na przykład o

edukację ma to miejsce począwszy od udzielania korepetycji a skończywszy na

budowaniu szkół prywatnych z szeroką ofertą programową i mnóstwem korzyści

wynikających z uczęszczania do tej właśnie placówki. Darmowe karnety na basen czy

siłownie, zniżki do pubów czy pizzerii to tylko niektóre z ofert proponowanych

dodatkowo przez szkoły niepubliczne. Tak samo dzieje się w gastronomii, gdzie małym

firmom łatwiej jest wprowadzić jakąś innowację, która będzie polegała na opracowaniu

nowego przepisu lub sposobu przyrządzenia jakiejś potrawy w dużo szybszy i tańszy

sposób.

88

3.5 Innowacyjność małych i średnich przedsiębiorstw.

„Działalność innowacyjna — szereg działań o charakterze naukowym (badawczym), technicznym, organizacyjnym, finansowym i handlowym (komercyjnym), których celem jest opracowanie i wdrożenie nowych lub istotnie ulepszonych produktów i procesów, przy czym produkty te i procesy są nowe przynajmniej z punktu widzenia wprowadzającego je przedsiębiorstwa. Niektóre z tych działań są innowacyjne same w sobie, inne zaś mogą nie zawierać elementu nowości, lecz są niezbędne do opracowania i wdrożenia innowacji. Działalność innowacyjna może być prowadzona przez samo przedsiębiorstwo na jego własnym terenie (wewnątrzfirmy, tzw. in-house innovation) lub może polegać na nabyciu dóbr, usług, w tym usług konsultingowych, bądź wiedzy ze źródeł zewnętrznych (bywa to określane jako nabycietechnologii zewnętrznej w postaci materialnej bądź niematerialnej).”81

J. A. Schumpeter, który jako pierwszy ekonomista zajmował się teorią

innowacji, widział innowacje jako przetworzone nowe pomysły i wynalazki

przedsiębiorców w periodyczny cykl rozwoju gospodarki kapitalistycznej.82

Polski ekonomista T. Sztucki pisze, że „Innowacją jest każda idea, postępowanie

lub rzecz, która jest nowa ponieważ jest jakościowo odmienna od dotychczasowych.

Przekształcenie innowacji w produkty i działania rynkowe to rozpoznanie czegoś

całkowicie nowego, podejmowanie skomplikowanej działalności o wysokim stopniu

ryzyka i niepewności.”83

Według książki Duraj i Papiernik- Wojdera, pojęcie innowacji ma szerokie

znaczenie. ,,Jest kategorią wielo- i interdyscyplinarną, opisywaną i analizowaną z wielu

perspektyw badawczych wraz z użyciem różnorodnych technik i metod analizy

naukowej(..), jest atrybutem przedsiębiorczości.”84 Najczęściej innowacja jest

81 Informacje i opracowania statystyczne, Nauka i technika w 2007 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2009, str. 119.82 S. Marciniak ,,Innowacyjność i konkurencyjność gospodarki”83 Tadeusz Sztucki, Encyklopedia marketingu, Wydawnictwo Placet, Warszawa 1998, str. 102-10384 J. Duraj, M. Papiernik-Wojdera ,,Przedsiębiorczość i innowacyjność” s. 61

89

definiowana po prostu jako nowość- coś nowego lub ulepszonego w danej kategorii, na

danym obszarze.85

Aby określić innowacje najczęściej prezentuje się następujące podejścia:

koncepcja, rezultat, proces.86

Jako koncepcja, innowacje odnoszą się do charakterystycznego i

indywidualnego efektu ludzkiej działalności jakim jest pomysł w formie niematerialnej.

Innowacje jako rezultat są końcowym efektem procesów i działań, których

zrealizowanie było przyczyną powstania nowych usług, wyrobów, produktów itp. Jako

proces, innowacje to różnorodne i współzależne subprocesy o charakterze technicznym,

ekonomicznym, twórczym, prawnym , społecznym itd.87

,,Efektywnie działająca jednostka gospodarcza to przede wszystkim jednostka

przedsiębiorcza. Przedsiębiorczość z kolei wiąże się z koniecznością wprowadzania

zmian w działalności przedsiębiorstwa.(...). Przedsiębiorstwo innowacyjne, to takie,

które:

prowadzi w szerokim zakresie prace badawczo-rozwojowe (lub dokonuje

zakupów projektów nowych produktów czy technologii), przeznacza na tę działalność stosunkowo wysokie nakłady finansowe, systematycznie wdraża nowe rozwiązania naukowo-techniczne, reprezentuje duży udział nowości (wyrobów i technologii) w wolumenie

produkcji i usług, stale wprowadza innowacje na rynek.”88

,,Innowacje prowadzą do zjawiska zwanego postępem technicznym. Określenie

to odnosi się zarówno do nowości na skalę światową, jak również do imitacji

wcześniej, gdzie indziej zastosowanych wynalazków. Poza nowością lub imitacją

85 B. Petrozolin- Skowrońska ,,Nowa encyklopedia powszechna PWN” t.3, s. 60, ,,Słownik współczesnegojęzyka polskiego” wyd. Wilga str. 323 86 A. Pomykalski ,,Zarządzanie innowacjami, Globalizacja, Konkurencja, Technologia informacyjna” s. 1787 J. Duraj, M. Papiernik-Wojdera ,,Przedsiębiorczość i innowacyjność” s. 6288 A. H. Jasiński ,,Innowacje i transfer techniki w procesie transformacji” s. 41

90

nowości zmiana techniczna musi się charakteryzować następującymi cechami: musi

przynosić korzyści ekonomiczne, ekologiczne oraz społeczne.”89 Pierwszy z

warunków dotyczycący nowości, niezależnie od skali jaką ona przyjmie, powinien

być także efektywny ekonomicznie. Aby takowym był, twórca innowacji powinien

posiadać elementarną wiedzę ekonomiczną i umiejętność liczenia rachunku

efektywności ekonomicznej. Kryterium ekologiczne oznacza natomiast, że polityka

innowacyjna nie może wpłynąć w sposób negatywny na pogorszenie się

istniejącego środowiska naturalnego. Co więcej, to innowacje powinny się

przyczyniać do regeneracji zanieczyszczonej przez człowieka, natury. Dotychczas

było ono lekceważone przez większość krajów świata, gdyż nie uświadamiały sobie

one wagi tego problemu. Sytuacja uległa zmianie dopiero po doświadczeniu przez

nie katastrof ekologicznych i klęsk żywiołowych. Natomiast jeśli chodzi o

kryterium społeczne w dużej mierze należy tu się skupić na zapewnieniu

pracownikom higieny pracy i elementarnych zasad bezpieczeństwa. Pomimo wielu

szkoleń organizowanych na ten temat, w Polska nadal odznacza się

ponadprzeciętną wypadkowością i śmiertelnością.90

Poniższy wykres przedstawia wysokość nakładów na innowacje przeznaczone przez

sektor MSP w porównaniu z dużymi przedsiębiorstwami dla sektora przemysłu:

Wykres nr 15. Zmiany wysokości nakładów na innowacje w sektorze

przemysłu dla roku 2004 i 2008.

2004 20080%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

duże

średnie

małe89 S. Marciniak ,,Innowacje i rozwój gospodarczy” s. 5690 S. Marciniak ,,Innowacyjność i konkurencyjność gospodarki” s. 26

91

Źródło: Ministerstwo Gospodarki, Analiza zróżnicowania regionalnego aktywności inwestycyjnej sektora MŚP, ze

szczególnym uwzględnieniem działalności innowacyjnej, Departament Analiz i Prognoz, Warszawa 2010.

Powyższy wykres obrazuje, jak w roku 2004 i 2008 wyglądały wysokości

nakładów na innowacje w sektorze przemysłu. Jak widać, duże przedsiębiorstwa

odgrywały w tej kwestii zasadniczą rolę. W 2004r. przeznaczały one ponad 70% na

innowacje, a w 2008r. ich udział procentowy w nakładach a nie wzrósł do prawie

80%. Sektor MSP w 2004 roku przeznaczył na inwestycje w przemyśle niecałe

30%, w tym średnie przedsiebiorstwaok.20%. W 2008r. udział ten zmalał (ok.21%),

zarówno w małych jak i w średnich (ok. 15%) firmach.

Poniższy wykres przedstawia wysokość nakładów na innowacje przeznaczone

przez sektor MSP w porównaniu z dużymi przedsiębiorstwami dla sektora usług:

Wykres nr 16. Zmiany wysokości nakładów na innowacje w sektorze

usług dla roku 2004 i 2008.

2004 20080%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

duże

średnie

małe

Źródło: Ministerstwo Gospodarki, Analiza zróżnicowania regionalnego aktywności inwestycyjnej sektora MŚP, ze

szczególnym uwzględnieniem działalności innowacyjnej, Departament Analiz i Prognoz, Warszawa 2010.

Wykres ten, podobnie jak uprzedni, jednoznacznie obrazują zasadniczą

przewagę innowacyjności dużych przedsiębiorstw w porównaniu z sektorem MSP.

Dla sektora usług, różnica ta jest jednakże mniejsza. W 2004r. duże

92

przedsiębiorstwa posiadały ok.65% udziałów w innowacyjności sektora usług,

natomiast w 2008r. wzrósł on o ok.3%. Sektor MSP natomiast zwiększył wysokość

swoich nakładów na innowacje i w 2004r. wynosił on ok. 35%, w tym średnie

przedsiębiorstwa-ok. 23%, a w 2008 roku zmalał on o ok.3%, do 31%.Powyższe wykresy potwierdzają prawidłowość, że im firma jest większa, tym

częściej prowadzi ona działalność innowacyjną. Duże przedsiębiorstwa posiadają

więcej środków finansowych na prowadzenie działalności innowacyjnej, mają

bardziej profesjonalną kadrę menedżerską i większy dostęp do dobrze

wykwalifikowanej kadry pracowniczej. Duże firmy działają na bardzo

wymagających rynkach i są narażone na konkurencję zagraniczną, stąd ich większa

skłonność ku innowacjom, w porównaniu z małymi i średnimi przedsiębiorstwami.

Poniższy wykres przedstawia udział sektora MSP, w rozróżnieniu na klasy, w

innowacjach w 2011 roku wyrażony w procentach.

Wykres nr 17. Odsetek firm innowacyjnych sektora MŚP w 2011 r.

mikro

małe

średnie

0,00%

10,00%

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

60,00%

20,50% 28,60%40,90%

Źródło: Ministerstwo Gospodarki, Trendy rozwojowe sektora MSP w ocenie przedsiębiorców w pierwszej połowie 2011

roku (numer 2/2011), Departament Analiz i Prognoz, Warszawa 2011.

93

Z wykresu wynika, że w 2011 roku największy udział w sektorze MSP na

innowacje miały średnie firmy-ponad 40%. Na drugim miejscu plasują się małe

przedsiębiorstwa, których udział w innowacjach to niecałe 30% (28,60%).

Najmniej innowacyjne są mikroprzedsiębiorstwa, które w 2011 roku miały jedynie

20%-owy udział w innowacyjności.

Rodzaje innowacji: produktowe- wszystkie zmiany polegające na udoskonaleniu produktu

już wytworzonego. Nie może to być jednak zwykłe ulepszenie- musi

ono objąć znaczące ulepszenia parametrów technicznych, komponentów

i materiałów oraz funkcjonalności albo może poszerzyć asortyment

przedsiębiorstwa o nowy produkt. procesowe (technologiczne) – zmiany w sposobach wytwarzania. Mogą

one polegać na zmianach w organizacji produkcji czy też dokonywaniu

zmian w urządzeniach albo być wynikiem wykorzystania nowej wiedzy. organizacyjne- wprowadzenie nowych metod organizacji w

biznesowych praktykach firmy, relacjach zewnętrznych czy organizacji

miejsca pracy. marketingowe- wprowadzenie nowych metod marketingowych,

włączając w to strategię cenową. Owe metody mogą dotyczyć na

przykład nowego projektu opakowania lub produktu czy też

spersonifikowanego systemu informacji- stosowanie kart

lojalnościowych, kart członkowskich itd.91

Poniższa tabela przedstawia liczbę przedsiębiorstw innowacyjnych, a także

odsetek przedsiębiorstw, które wprowadziły ulepszenia z podziałem na klasy

przedsiębiorstw:

Tabela Nr 22. Odsetek firm, które wdrożyły innowacje w Polsce, w latach 2006-2008

Wyszczególnienie Liczba

przedsiębiorstw

Odsetek przedsiębiorstw, które

wprowadziły nowe lub istotne ulepszenia

91 http://www.bwdsi.dolnyslask.pl/index.php?Itemid=46&id=151&option=com_content&task=view

94

innowacyjnych

(innowacje

produktowe

lub procesowe)

Produkty

w tym

nowe na

rynku

procesy

w tym

nowe na

rynku

Małe 3383 70% 42% 80% 27%Średnie 2500 74% 44% 77% 27%

Duże 1019 78% 50% 86% 38%Źródło: opracowanie własne na podstawie raportu ,,Innowacyjność 2010”

Z tabeli wynika, że najwięcej było małych przedsiębiorstw innowacyjnych-

ponad 3300. Średnie natomiast w latach 2006-2008 osiągnęły liczbę 2500, a duże

jedynie trochę ponad 1000. Spośród 6,9 tysiąca przedsiębiorstw innowacyjnych,

najwięcej jest innowacji procesowych- dla dużych przedsiębiorstw odsetek ten wynosi

86%. Na drugim miejscu są małe przedsiębiorstwa-80%, a następnie średnie-77%. Z

kolei jeśli weźmiemy pod uwagę te przedsiębiorstwa, które wprowadziły nowe

innowacje na rynku, to przeważają innowacje produktowe. Różnica między nowymi

produktami, a nowymi procesami dla małych przedsiębiorstw wyniosła 15%, dla

średnich-17%, a dla dużych-12%. Najwięcej nowych produktów na rynku wprowadziły

duże przedsiębiorstwa-50%.

Poniższy wykres przedstawia małe, średnie i duże przedsiębiorstwa, które

wprowadziły w badanych latach innowacje organizacyjne z podziałem na

przedsiębiorstwa przemysłowe i przedsiębiorstwa z sektora usług:

Wykres Nr 18. Przedsiębiorstwa, które w latach 2009-2011

wprowadziły w Polsce innowacje organizacyjne według liczby

pracujących

95

Źródło:,, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2009-2011”

Wykres ten pokazuje, że najwięcej innowacji organizacyjnych w latach 2009-

2011 zostało wprowadzonych w dużych przedsiębiorstwach- dla przedsiębiorstw

przemysłowych było to 38,8%, a dla przedsiębiorstw z sektora usług-34,5%. Udział

średnich przedsiębiorstw we wdrażaniu innowacji organizacyjnych oscylował w

granicach 13-15%, natomiast udział małych przedsiębiorstw wynosił odpowiednio 4,5%

i 7,4%.

Poniższy wykres przedstawia małe, średnie i duże przedsiębiorstwa, które

wprowadziły w latach 2009-2011 innowacje marketingowe z podziałem na

przedsiębiorstwa przemysłowe i przedsiębiorstwa z sektora usług:

Wykres Nr 19. Przedsiębiorstwa, które w latach 2009-2011

wprowadziły w Polsce innowacje marketingowe według liczby

pracujących

96

Źródło:,, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2009-2011

Wykres ten, podobnie jak wcześniejszy pokazuje najwyższy udział w

innowacjach dużych przedsiębiorstw. Ich udział w innowacjach marketingowych

wynosił około 30%. Jeśli chodzi o średnie przedsiębiorstwa wynosił on, zarówno dla

przedsiębiorstw przemysłowych, jak i przedsiębiorstw z sektora usług, 11,4%. Jeśli

chodzi o małe przedsiębiorstwa, dla przedsiębiorstw przemysłowych odsetek

przedsiębiorstw, które wprowadziły innowacje marketingowe wynosił 5,3%, a

przedsiębiorstw z sektora usług 6,5%.

Poniższa tabela przedstawia przedsiębiorstwa, które poniosły nakłady na

innowacje z podziałem na regiony a także przedsiębiorstwa z sektora usług i

przedsiębiorstwa przemysłowe w 2011 roku:

Tabela Nr 23. Przedsiębiorstwa, które poniosły nakłady na

działalność innowacyjną według województw w 2011roku

97

Źródło: publikacja ,,Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2009-2011”wydana przez GUS

Na przedsiębiorstwa przemysłowe najwięcej nakładów na działalność

innowacyjną zostało przeznaczone w województwie podkarpackim-16,6% i opolskim-

16,2%. Najmniejszym odsetkiem w tej kategorii charakteryzuje się województwo

łódzkie-9,5% i zachodniopomorskie-9,3%. Jeśli chodzi z kolei o przedsiębiorstwa z

sektora usług, to najwięcej nakładów przeznacza się na ulepszanie w województwie

mazowieckim i śląskim-11,9%, a także pomorskim-11,5%, a najmniej w

zachodniopomorskim-5,6% i opolskim-5,3%.

Istotną rolę w kształtowaniu dobrobytu społecznego oraz wzrostu

gospodarczego odegrała wiedza i umiejętności kapitału ludzkiego. Te określenie

obejmuje zasób kwalifikacji, zdolności, wiedzy, umiejętności a także chęć i gotowość

do ciągłego zwiększania potencjału gospodarczego przez jego właścicieli. W Polsce tak

charakteryzowany kapitał ludzki rozwija się niezwykle szybko- po 1989 roku nastąpiło

podwojenie liczby osób studiujących. Jednakże Polska nie dorównuje grupie najwyżej

rozwiniętych państw z uwagi na niezadawalające tempo i strukturę rozwoju kapitału

ludzkiego.

98

Poniższy wykres przedstawia procentowy udział firm z w innowacyjności z

uwzględnieniem województw, a także Unii Europejskiej jako całości 27 państw,

Niemiec i Polski w latach 2006-2008:

Wykres Nr 20. Odsetek firm innowacyjnych w Polsce wg województw,

UE-27 i Niemczech w latach 2006-2008

99

*dane dla UE-27 obejmują okres 2004-2006Źródło: Raport ,,Innowacyjność 2010”

Powyższy wykres pokazuje, że największym odsetkiem innowacyjności

charakteryzują się Niemcy- aż blisko trzy czwarte przedsiębiorstw to przedsiębiorstwa,

które wdrażają w życie innowacje. W porównaniu z nimi sytuacja innowacyjności

polskiej gospodarki jest dużo gorsza- odsetek firm innowacyjnych w to zaledwie 21%, a

więc ponad 3krotnie mniej. Dla Unii Europejskiej odsetek ten jest średnią z

innowacyjności wszystkich 27 państw członkowskich i wynosi on 41%.Biorąc pod uwagę analizę polskich regionów pod względem innowacyjności,

zauważamy, że w każdym z regionów odsetek ten nie jest na tyle wysoki co w Unii czy

Niemczech. Największy udział innowacji w przedsiębiorstwach ma miejsce w

województwie mazowieckim i pomorskim, gdzie co czwarte przedsiębiorstwo

wprowadza ulepszenia w życie. Najmniejszym odsetkiem innowacyjności odznacza się

województwo Łódzkie-15% i Lubuskie-14%.

100

Polska jest jednym z krajów w których małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią

podstawę gospodarki. Rozwijanie nowych inicjatyw a także duża elastyczność

produkcji są zaletami tych przedsiębiorstw. Co więcej, wywierają one duży wpływ na

łagodzenie różnych problemów społecznych a także zmniejszanie bezrobocia, gdyż

tworzą nowe miejsca pracy. Niewątpliwie, odgrywają istotną rolę w gospodarce,

aczkolwiek nie odznaczają się wysokim dynamizmem w swojej innowacyjności. W tej

kwestii nie mają także szans na konkurowanie z dużymi przedsiębiorstwami. Jedną z

przyczyn takiej sytuacji jest szereg barier na które napotykają, szczególnie jeśli chodzi o

konkurencyjność.92

,,Przyczyny niskiej innowacyjności sektora MSP:

niedostatek środków finansowych, mała pomoc finansowa ze strony administracji państwowej i

samorządowej, trudny dostęp do osiągnieć naukowo-technicznych, słabe kontakty przedsiębiorstw oraz sfery B+R, brak zainteresowania właścicieli oraz (z innych powodów) pracowników

MSP postępem technologicznym, wysokie koszty transferu techniki, pasywna postawa placówek naukowych i ich niezadowalająca oferta, trudności we współpracy z bankami, niedostatek kadry technicznej, zła polityka gospodarcza państwa.”93

Poniższy wykres przedstawia odsetek innowacyjności w poszczególnych krajach

europejskich w roku 2010 obejmujący wszystkie klasy przedsiębiorstw:

Wykres Nr 21. Unijna tablica wyników innowacyjności za rok 2010

92 Więcej na temat barier w rozdziale 1.3 ,,Bariery i ograniczenia w funkcjonowaniu małych i średnich przedsiębiorstw”.93 S. Marciniak ,,Innowacyjność i konkurencyjność gospodarki” s. 143

101

LEGENDA:

102

LV- Łotwa

BG- Bułgaria

LT- Litwa

RO- Rumunia

SK- Słowacja

PL- Polska

HU- Węgry

MT- Malta

GR- Grecja

ES – Hiszpania

CZ- Czechy

IT- Włochy

PT- Portugalia

EE- Estonia

SI- Słowenia

CY-Cypr

FR- Francja

LU-Luksemburg

IE- Irlandia

NL- Holandia

AT- Austria

BE- Belgia

UK- Wielka Brytania

DE- Niemcy

FI- Finlandia

DK- Dania

SE- Szwecja

Źródło: : http://ec.europa.eu/research/innovation-union/pdf/iu-scoreboard-2010_en.pdf

103

Z tablicy innowacyjności opublikowanej przez Komisję Europejską w 2010r. wynika,

że Polska plasuje się na 22 miejscu w skali innowacyjności wśród 27 państw Unii

Europejskiej. Liderami w tej dziedzinie są kraje Skandynawskie i Niemcy. Kraje takie jak

Wielka Brytania, Belgia, Austria, Holandia, Irlandia, Luksemburg czy Francja należą do

grona państw umiarkowanie innowacyjnych. Natomiast Litwa, Łotwa, Bułgaria i Rumunia

odznaczają się bardzo niskim poziomem innowacyjności w ich gospodarce.

W długim okresie czasu, dla Polski, pogłębiająca się luka technologiczna będzie

oznaczała obniżenie konkurencyjności naszej gospodarki a co za tym idzie mniejsze korzyści

ze sprzedaży polskich wyrobów. Niezwykle istotne jest podjęcie jak najszybszych działań,

które będą pozyskiwały środki na finansowanie działalności rozwojowej i badawczej.

,,Od 2008 r. znacząco spada ilość małych i średnich przedsiębiorstw inwestujących w B+R,

jak również ilość przedsięwzięć finansowanych ze źródeł Venture Capital, umożliwiających

realizację inwestycji wysokiego ryzyka, w tym w szczególności przedsięwzięć

innowacyjnych. Dodatkowo, alarmującym wnioskiem wynikającym z raportu, jest stagnacja

w poziomie wydatków B+R przedsiębiorstw, która może być zapowiedzią ich trendu

spadkowego w kolejnych latach.”94

94 http://www.egospodarka.pl/62183,Innowacyjnosc-w-Polsce-jest-zle,1,39,1.html

3.6. Wpływ sektora MSP na rozwój regionalny.

Aby rozwój regionalny mógł się sprawnie rozwijać niezbędne jest połączenie polityki

władz danego kraju z inicjatywą prywatną przedsiębiorców. Organy publiczne powinny

przede wszystkim wspierać prywatną przedsiębiorczość, ułatwiając jej działanie, a także

uchwalając takie uwarunkowania prawne, które by pozwoliły inicjować nowe projekty i

zadania. Kolejnym czynnikiem warunkującym rozwój regiony jest wewnętrzna transformacja

społeczeństwa. Właściwą transformację społeczeństwa stanowi wszelka aktywizacja

społeczeństwa poprzez przedsiębiorczość, co jest podstawą do długofalowego rozwoju

gospodarczego.

Polityka rozwoju regionalnego ma na celu:

podniesienie konkurencyjności regionu, wyrównanie dysproporcji rozwojowych między regionami.

Wzrost konkurencyjności regionu następuje poprzez działania, które zmierzają do

poprawy jakości życia na danych terenie. Szczególne znaczenie ma to dla dziedzin takich jak

edukacja, ochrona środowiska oraz bezpieczeństwo i zdrowie publiczne. Dużą rolę dla

konkurencyjności odrywa również rozwój sektora MSP a także tworzenie warunków

sprzyjających inwestowaniu.W ramach polityki rozwoju regionalnego, działania, które są prowadzone koncentrują

się na poniższych priorytetach: wspieranie inwestycji, rozwój infrastruktury informatycznej i technicznej, działania dla rozwoju zasobów ludzkich, wspieranie rozwoju instytucji otoczenia przedsiębiorczości.95

Wspieranie rozwoju sektora MSP uznawane jest za jeden z najlepszych sposobów

aktywizacji słabszych gospodarczo regionów. Zarówno władze centralne jak i władze lokalne

mają możliwość wspierania działalności małych i średnich przedsiębiorstw-taka sytuacja ma

miejsce w większości krajów Unii Europejskiej. Największe uprawnienia w tej kwestii mają

władze w Niemczech, Belgii, Włoszech, Francji, Grecji i Hiszpanii.96

W Polsce jest 16 regionów, które odpowiadają podziałowi administracyjnemu na

województwa.

Poniższa mapa przedstawia wskaźnik syntetyczny poziomu przedsiębiorczości w

Polsce w podziale na regiony:95 PARP ,,Małe i średnie przedsiębiorstwa a rozwój regionalny” s .1296 B. Winiarski, L. Patrzałka ,,Promowanie rozwoju lokalnego i regionalnego”

Mapa Nr 1 Poziom przedsiębiorczości w regionach-wskaźnik syntetyczny

w roku 2010

Źródło: ,,Raport o stanie małych i średnich przedsiębiorstw na lata 2010-2011”

Analizując mapę nr 1 zauważamy, że najwyższym stopniem przedsiębiorczości

charakteryzuje się województwo mazowieckie- aż 89,49%. Na drugim miejscu jest

województwo Wielkopolskie z wskaźnikiem 74,36% a na trzecim Pomorskie 72,31%. W

wymienionych województwach poziom przedsiębiorczości jest bardzo wysoki, natomiast w

pozostałych nie przekracza on 60%, z wyjątkiem województwa Małopolskiego i

Dolnośląskiego. Najniższy poziom tego wskaźnika obserwujemy dla województwa

Warmińsko-mazurskiego.

Mapa Nr 2 przedstawia ilość aktywnie działających przedsiębiorstw w sektorze MSP

na 1000 mieszkańców w roku 2010:

Mapa Nr 2. Liczba aktywnie działających małych i średnich

przedsiębiorstw na 1000 mieszkańców w Polsce w 2010 roku

Źródło: ,,Raport o stanie małych i średnich przedsiębiorstw na lata 2010-2011”

Powyższe dane przedstawiające aktywnie działające przedsiębiorstwa pokazują, że na

1000 mieszkańców największą ilością przedsiębiorstw z sektora MSP charakteryzuje się

województwo mazowieckie- ponad 54,29. Wysoki wynik ma również województwo

Zachodnio-pomorskie (53,21), a także Wielkopolskie (51,11)-te województwa dominują w

sferze ilości małych i średnich przedsiębiorstw. Województwo Pomorskie, Dolnośląskie i

Małopolskie również charakteryzuje się znaczną ilością przedsiębiorstw w tym sektorze-

ponad 45. Najmniej małych i średnich przedsiębiorstw na 1000 mieszkańców przypada na

województwo podkarpackie-32,64. Równie niskim wynikiem charakteryzuje się

województwo Lubelskie, Podlaskie, Opolskie i Warmińsko-Mazurskie.Średnia dla Polski wynosi 45,12.

Poniższa mapa przedstawia wartość ilościową małych i średnich przedsiębiorstw,

które zostały zlikwidowane, a także tych nowopowstałych w 2010 roku na 1000 mieszkańców

z podziałem na regiony:

Mapa Nr 3. Liczba nowo powstałych i zlikwidowanych małych i

średnich przedsiębiorstw na 1000 mieszkańców w Polsce w 2010 roku

Źródło: ,,Raport o stanie małych i średnich przedsiębiorstw na lata 2010-2011”

Z powyższych danych wynika, że w każdym województwie liczba

przedsiębiorstw nowopowstałych jest większa niż liczba przedsiębiorstw zlikwidowanych. Na

1000 mieszkańców w Polsce w poszczególnych województwach liczba przedsiębiorstw

nowopowstałych charakteryzuje się w większości wypadków podobną wartością, natomiast

jeśli chodzi o przedsiębiorstwa zlikwidowane, to najwięcej ich zanotowano w województwie

Podlaskim, Warmińsko-mazurskim, Kujawsko-pomorskim i Zachodnio-pomorskim. Najmniej

likwiduje się przedsiębiorstw z sektora MSP w województwie Śląskim.

Rozwój regionalny to jeden z głównych priorytetów Unii Europejskiej. W jej budżecie

uwzględnione są wydatki na Fundusze Strukturalne, w skład których wchodzą: Europejski Fundusz Socjalny, Fundusz Kohezji, Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Socjalny, Fundusz Rybołówstwa, Fundusz Gwarancji i Orientacji dla Rolnictwa.97

Fundusze strukturalne obejmują ponad 30% wydatków z budżetu Unii Europejskiej.

Zasady polityki regionalnej:

97 http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/Strony/glowna.aspx

1. zasada partnerstwa-współpraca między wszystkimi zainteresowanymi partnerami

społecznymi,2. zasada dodatkowości (uzupełnienia)- kapitał powierzony przez UE powinien

uzupełniać środki finansowe państw członkowskich, a nie je zastępować,3. zasada subsydiarności- wszelkie działania powinny być podejmowane na możliwie jak

najniższym szczeblu,4. zasada koncentracji- wsparcie jedynie dla tych działań, które mają podstawowe

znaczenie dla spójności społeczno-gospodarczej Unii,5. zasada programowania-instytucje UE kontrolują i monitorują zarządzanie

otrzymanymi środkami,6. zasada koordynacji-reguluje działanie funduszy strukturalnych.98

W latach 2004-2006, aby dostać dotację z Unii Europejskiej, państwo musiało posiadać 25%

środków własnych, a Unia finansowała pozostałe 75%. Od 2006 roku do chwili obecnej limit

ten spadł do 15% środków krajowych.

Największym z funduszy jest Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR).

Wspiera on regiony wyrównując różnice między regionami słabiej i bardziej rozwiniętymi

gospodarczo. Finansuje on wszystkie programy unijne, które przyświecają temu celowi.

Dziedziny, które mogą być finansowane z tego funduszu:

,, inicjatywy na rzecz rozwoju lokalnego oraz zatrudnienia, jak też działalności małych

i średnich przedsiębiorstw;

rentowne inwestycje produkcyjne umożliwiające tworzenie lub utrzymywanie

trwałego zatrudnienia;

infrastruktura;

rozwój turystyki oraz inwestycji w dziedzinie kultury;

ochrona i poprawa stanu środowiska;

rozwój społeczeństwa informacyjnego.”99

Prace nad Jednolitym Aktem Europejskim przyczyniły się do stworzenia strategii

wobec sektora MSP. Działania UE na rzecz tego sektora mają przyświecać następującym

celom:

98 Ibidem99 http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/Strony/glowna.aspx

zapewnienie uczciwej konkurencji, popieranie eksportu, liberalizacja i harmonizacja prawa, popieranie inwestycji, uproszczenie systemu podatkowego.100

,,Podstawowe instrumenty wsparcia MSP w ramach polityki rozwoju regionalnego obejmują:

dotacje na zakładanie nowych firm, zwiększanie poziomu inwestycji i modernizację

MSP, dotacje do regionalnych funduszy inwestycyjnych, lokalnych funduszy pożyczkowych

oraz funduszy poręczeń kredytowych dla MSP, subsydiowanie usług doradczych oraz informacyjnych dla MSP.”101

Podsumowując najwięcej małych i średnich przedsiębiorstw, w ujęciu regionalnym,

powstaje w województwach najbardziej rozwiniętych a najmniej w tych słabo rozwiniętych,

gdzie zapotrzebowanie na pracę jest duże z uwagi na wysoki poziom bezrobocia. Zadaniem

małych i średnich przedsiębiorstw jest aktywizacja regionów i wyrównywanie różnic między

nimi. To zadanie nie zostaje jednak wypełnione, ponieważ firmy z sektora MSP powstają tam,

gdzie już jest dużo przedsiębiorstw (województwo mazowieckie, wielkopolskie), a nie tam

gdzie ich nie ma (województwo warmińsko-mazurskie, lubelskie).

100 PARP ,,Małe i średnie przedsiębiorstwa a rozwój regionalny” s.19101 Ibidem s.22

ZAKOŃCZENIE Małe i średnie przedsiębiorstwa odgrywają niezwykle istotną rolę w gospodarce

każdego państwa. Stanowią one silną podstawę dla gospodarki tworząc nowe miejsca pracy, a

także rozpoczynając działalność na rynkach nie opłacalnych dla dużych przedsiębiorstw, co

wpływa na poprawę funkcjonowania całej gospodarki. Pomimo początkowej marginalizacji,

pod koniec XX wieku nastąpił ich rozkwit i w chwili obecnej generują one 47,6% polskiego

PKB. Największy udział w tworzeniu PKB przypadł klasie średnich przedsiębiorstw-

527 395,5 mln zł. W rejestrze REGON zarejestrowanych jest ponad 4 miliony małych i

średnich przedsiębiorstw, a 1 723 496 z nich działa aktywnie co stanowi 99,8% wszystkich

przedsiębiorstw działających na polskim rynku. Małe i średnie przedsiębiorstwa zatrudniają

ponad 6 milionów pracowników, co nie jest jednak adekwatne do ich zarobków. Pracownicy

mikroprzedsiębiorstw zarabiają około 2 tysięcy złotych, małych-2,5 tysiąca, a średnich-ponad

3 tysiące. 30% wynagrodzeń wypłacanych przez sektor MSP dotyczy handlu i naprawy

pojazdów samochodowych.Wszystkie klasy sektora MSP charakteryzują się tendencją rosnącą wartości dodanej

brutto. Przyjmując za rok bazowy rok 2004, w 2010 nastąpił jej wzrost do ponad 140% we

wszystkich klasach sektora.Sektor MSP bierze aktywny udział w eksporcie dóbr i usług. W 2011 roku udział

eksporterów tego sektora wynosił 87,7% w ogólnej liczbie eksporterów. 53,4% dóbr finalnych

przeznaczonych na eksport pochodziło z przetwórstwa przemysłowego, a 26,2% dotyczyło

handlu i napraw.Źródła finansowania inwestycji w tym sektorze pochodzą głownie ze środków

własnych-64,92% dla całego sektora, a także w mniejszej części z kredytów i pożyczek-

16,96%. Małe i średnie przedsiębiorstwa finansują się również środkami z budżetu-3,50% i

środkami zagranicznymi-9,60%.Sektor MSP nie przeznacza dużych nakładów pieniężnych na innowacyjność. W 2008

jego udział w nakładach dotyczących przemysłu wynosił około 22%, a w sektorze usług

około 31%. Najbardziej skłonne ku innowacjom są średnie przedsiębiorstwa, których odsetek

firm innowacyjnych sektora MSP wynosi ponad 40%. W latach 2006 i 2008 małe i średnie

firmy wdrożyły około 40% innowacji produktowych i około 77% innowacji procesowych, w

tym odpowiednio 43% i 27% to nowe ulepszenia na rynku.W ujęciu regionalnym, największy poziom przedsiębiorczości ma miejsce w

województwie mazowieckim-89,49%, wielkopolskim-74,36% i pomorskim-72,38%, a

najniższy 26,62% w warmińsko-mazurskim. Na 1000 mieszkańców, w 2010 roku działały 54

firmy z sektora MSP w województwie mazowieckim, 53 w zachodnio-pomorskim, 51 w

wielkopolskim, a najmniej-32 w województwie podkarpackim.Reasumując, sektor MSP odgrywa znaczącą rolę w kształtowaniu każdego z wyżej

wymienionych aspektów, z wyjątkiem innowacyjności, w której to dominują duże

przedsiębiorstwa. Małe i średnie przedsiębiorstwa mają duży wpływ na rozwój regionalny,

wykorzystując środki pomocowe z Unii Europejskiej, powinny przyczyniać się do

wyrównywania różnic między regionami. W Polsce jednakże powstają one tam, gdzie już

dużo przedsiębiorstw tego sektora funkcjonuje, a nie tam gdzie ich brak.

STRESZCZENIE

Definicja sektora MSP jest nieostra i ulega ciągłej modyfikacji. Istnieje wiele kryteriów według których klasyfikowane są małe i średnie przedsiębiorstwa. Możemy je podzielić na ilościowe i jakościowe. Kryteria ilościowe dotyczą głównie zatrudnienia, obrotu iniezależności, a jakościowe biorą pod uwagę niezależność, własność, organizację i zarządzanie.

W świetle Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej z 2. lipca 2004 roku, w mikroprzedsiębiorstwach pracuje mniej niż 10osób, w małych- powyżej 50, a w dużych- powyżej 250. Przychody netto ze sprzedaży w mikroprzedsiębiorstwach muszą być mniejsze niż 2 mln Euro, w małych-10 mln Euro, a w dużych-50 mln Euro. Bilansowa suma aktywów w mikroprzedsiębiorstwach nie może przekraczać 2 mln Euro, w małych przedsiębiorstwach-10 mln Euro, a w dużych 43 mln Euro.

Wśród cech jakościowych znajduje się kierownictwo sprawowane przez właściciela, funkcjonalna struktura organizacyjna, niski stopień formalizacji zadań, wysoka elastyczność struktury organizacyjnej, nastawienie na indywidualne potrzeby klientów, finansowanie z własnego kapitału tudzież rodzinnego, wchodzenie w segmenty rynku nieopłacalne dla dużych przedsiębiorstw.

Sektor MSP spotyka się z wieloma barierami zarówno tymi, które są związane z wejściem na rynek, jak i utrudniającymi jego działalność, takimi jak niejasność przepisów, złąkoniunktura, niewystarczający popyt, prawa patentowe, korupcja, niekompetencja urzędników, wysokie koszty inwestycji, problemy z pozyskaniem kredytu i wiele innych.

Od początków kapitalizmu do ósmej dekady XX wieku miała miejsce marginalizacja sektora MSP. Determinanty, które na nią wpłynęły to między innymi: czynniki związane ze stroną podażową na poziomie przedsiębiorstwa, takie jak postęp techniczny, organizacja produkcji, zarządzanie, czynniki popytowe związane z masowością i homogenicznością potrzeb odbiorców, czynniki związane z rynkiem i konkurencją, a także doktryny wywodzące się z ekonomii klasycznej i neoklasycznej, koncepcje liberalne i keynesowski interwencjonizm.

W drugiej połowie lat 70. W krajach kapitalistycznych sektor MSP zaczął się dynamicznie rozwijać. Czynnikiem, który spowodował to ożywienie to przede wszystkim osoba przedsiębiorcy, która podejmuje wszystkie decyzje w przedsiębiorstwie, dlatego ważne jest, aby cechowała go otwartość na innowacje, kreatywności i chęć wyróżnienia się. Kolejne czynniki mają związek z wykształceniem przedsiębiorcy, kwalifikacjami pracowników, korzystanie z nowoczesnych technologii, postęp techniczny, dostęp do informacji, dostęp do odległych geograficznie rynków, rozwój gospodarczy.

Analizując rolę sektora MSP na zatrudnienie i tworzenie nowych miejsc pracy zauważamy, że liczba mikroprzedsiębiorstw w znacznym stopniu przeważa nad liczbą małychi średnich przedsiębiorstw, biorąc pod uwagę liczbę podmiotów zarejestrowanych w rejestrze

REGON, liczbę podmiotów aktywnie działających a także przedsiębiorstwa nowopowstałe. Mikroprzedsiębiorstwa przeważają również w ilości przedsiębiorstw zlikwidowanych. Zatrudniają one największą liczbę pracowników, ale ich wynagrodzenie nie jest aż tak wysokie jak pracowników w dużych przedsiębiorstwach.

Sektor MSP wytwarza blisko co druga złotówkę- 47,6%, z czego mikroprzedsiębiorstwa prawie co trzecią-29,6%. Udział małych i średnich przedsiębiorstw odgrywa również istotną rolę w eksporcie- na tle wszystkich badanych eksporterów wynosi on 87,7%.

Źródłem finansowania inwestycji małych i średnich przedsiębiorstw są głównie środkiwłasne pochodzące z oszczędności lub pożyczone od rodziny. Przedsiębiorstwa napotykają nawiele barier związanych z pozyskiwaniem kapitałów w inny sposób, dlatego ich udział w krajowych kredytach i pożyczkach to zaledwie 16,96%. Najwięcej nakładów inwestycyjnych przeznaczają one na budownictwo, handel, zakwaterowanie i gastronomię, obsługę rynku nieruchomościami, edukację i rekreację.

Według Unijnej tablicy wyników innowacyjności za 2010 rok Polska znajduje się na 22 miejscu. Również sektor MSP nie odgrywa znaczącej roli we wdrażaniu w swoją działalność innowacji. Największym odsetkiem (40%) firm w sektorze MSP, które przeznaczyły znaczne środki na działania innowacyjne były średnie przedsiębiorstwa. Przyczyn niskiej innowacyjności tego sektora możemy się doszukiwać w niedostatkach środków finansowych, małej pomocy państwa, braku zainteresowania postępem technicznym,niedostatku kadry technicznej, złej polityce gospodarczej państwa i w trudnościach we współpracy z bankami.

Aby rozwój regionalny mógł się sprawnie rozwijać niezbędna jest połączenie polityki władz danego kraju z inicjatywą prywatną przedsiębiorców. Polityka rozwoju regionalnego ma na celu podniesienie konkurencyjności regionu i wyrównanie dysproporcji rozwojowych między regionami.

BIBLIOGRAFIA

1) Aftyka W., Chmielewski A., ,,Małe i średnie przedsiębiorstwa w Unii Europejskiej”, Wydawnictwo M. M., Warszawa 2005

2) Bednarski M., ,,Różne odcienie szarości”

3) Bławat F., ,,Przetrwanie i rozwój małych i średnich przedsiębiorstw”, Scientific PublichingGroup, Gdańsk 2004

4) Cieślik J., ,,Przedsiębiorczość dla ambitnych”, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne,Warszawa 2010

5) Daszkiewicz N., ,,Internalizacja małych i średnich przedsiębiorstw we współczesnej gospodarce”, Scientific Publiching Group, Gdańsk 2004

6) Dominiak P., ,,Sektor MSP we współczesnej gospodarce”, PWN, Warszawa 2005

7) Eckert M., Nadolny A., Stobrawa W., ,,Historia gospodarcza świata XIX i XX wieku”

8) Feige L.E., ,,Defining and Estimating Underground and Informal Economies: the New Institutional Economics Approach”, Madison 1990. University of Wisconsin – Madison

9) Fukuyama F., ,,Wielki wstrząs: natura ludzka a odbudowa porządku społecznego”

10) Głodek P., ,,Funkcjonowanie małych i średnich przedsiębiorstw we współczesnej gospodarce”, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2005

11) Grzywacz J., Kowalski S., ,,Rozwój przedsiębiorczości w gospodarce rynkowej”, PWSZ, Płock 2010

12) Janiuk I., ,,Strategiczne dostosowanie polskich małych i średnich przedsiębiorstw do konkurencji europejskiej”, Difin, Warszawa 2004

13) Jasiński A. H., ,,Innowacje i transfer techniki w procesie transformacji”, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2010

14) Jezierski A., Leszczyńska C., ,,Historia gospodarcza Polski”, Wydawnictwo Key Text, Warszawa 2003

15) Julien P-A, ,,State of the Art. In Small Business and Entrepreneurship”

16) Kerr C., ,,Industrialism and industrial man”

17) Kirchhoff B. A., ,,The effect of firm formation and growth on job creation in the United States”

18) Klimek J., ,,Pracownicy małych i średnich przedsiębiorstw-ich rola i znaczenie”, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2007

19) Kosturbiec S., ,,Praca nierejestrowana w Polsce w 1998 r.”, GUS, Warszawa 1999

20) Łuczka T., ,,Małe i średnie przedsiębiorstwa wobec wyzwań XXI wieku”, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2005

21) Marciniak S., ,,Innowacyjność i konkurencyjność gospodarki”, Wydawnictwo C. H. Beck,Warszawa 2010

22) Matejun M., ,,Wspomaganie i finansowanie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw”, Difin, Warszawa 2011

23) Mikołajczyk B., Krawczyk M., ,,Aniołowie biznesu w sektorze MSP”, Difin, Warszawa 2007

24) Naisbitt J., ,,Global paradox”

25) Papiernik-Wojdera M., Duraj J., ,,Przedsiębiorczość i innowacyjność”, Difin, Warszawa 2010

26) Petrozolin-Skowrońska B., ,,Nowa encyklopedia powszechna PWN”, PWN

27) Piasecki R., ,,Ekonomia rozwoju”, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2011

28) Pomykalski A., ,,Zarządzanie innowacjami”, PWN, Warszawa 2011

29) Sendenberger W., Loveman G., Piore M. J., ,,Re-emergence of Small Enterprises”

30) Smugi T., ,,Metodologia działań szarej strefy”

31) Sosnowska A., Łobejko S., ,,Drogi do sukcesu małych i średnich przedsiębiorstw”, Szkoła Główna Handlowa- Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2011

32) Storey D.J. ,,Understanding the Small Business sector”

33) Strużycki M., ,,Zarządzanie małym i średnim przedsiębiorstwem”, Difin, Warszawa 2004

34) Ślusarczyk S., ,Aktywność marketingowa małych i średnich przedsiębiorstw”, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2011

35) Świtalski W., ,,Innowacje i konkurencyjność”

36) Wasilczuk E., ,,Wzrost małych i średnich przedsiębiorstw”, Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej, Gdańsk 2005

37) Winiarski B., Patrzałka L., ,,Promowanie rozwoju lokalnego i regionalnego”

38) Wojnarski D., ,,Powszechna historia gospodarcza”, Poltext, Warszawa 2004

39) Wren C., ,,Subsidies for Job Creation- Is Small Best?”

40) Ministerstwo Gospodarki, ,,Analiza zróżnicowania regionalnego aktywności inwestycyjnej sektora MŚP, ze szczególnym uwzględnieniem działalności innowacyjnej”, Departament Prognoz, warszawa 2010

41) ,,Raport o stanie stanie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2010-2011” PARP 2011

42) ,,Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw 2012”, PARP 2012

43) ,,Innowacyjność 2010” PARP 2010

44) ,,Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2009-2011” GUS 2011

45) ,,Małe i średnie przedsiębiorstwa a rozwój regionalny” PARP

46)

http://brebank.pl/images/BreKorpo2/Portal/BinaryPL/103101/Klasyfikacja_przedsiebiorstw_wg_ustawy_o_swobodzie_dzialalnosci_103101.pdf,

47) http://www.mg.gov.pl/node/14952,

48) http://www.smith.hydra.waw.pl/teoria%20pracy.html,

49) http://www.ekonomista.eu/5/Fordyzm.htm,

50) http://www.outsourcingandmore.pl/,

51) http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/Podstawowe+informacje/,

52) http://www.bwdsi.dolnyslask.pl/index.php?Itemid=46&id=151&option=com_content&task=view,

53) http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/Strony/glowna.aspx.

Spis tabel:

Nr 1. Klasyfikacja sektora MSP według Rekomendacji Unii Europejskiej…………..6Nr 2 Klasyfikacja sektora MSP wg Prawa do działalności gospodarczej z dn. 19. listopada 1999 roku……………………………………………………………………………...7Nr 3.Podział sektora małych średnich przedsiębiorstw wg Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej z dn. 2. lipca 2004 roku…………………………………………………9Nr 4. Dynamika rozwoju małych przedsiębiorstw w Polsce w latach 1989-1994…...46Nr.5 Dynamika zmian liczby aktywnych przedsiębiorstw (1994=100) w latach 1994-2003…………………………………………………………………………………..46Nr 6. Aktywne MSP w Polsce w latach 1995-2000 oraz ich udział w PKB…………48Nr 7. Liczba aktywnych przedsiębiorstw w latach 2000-2003……………………….48Nr 8. Podmioty zarejestrowane w rejestrze REGON w latach 2003-2011…………...54Nr 9. Liczba przedsiębiorstw aktywnych w latach 2003-2010……………………….57Nr 10. Liczba przedsiębiorstw nowopowstałych w latach 2003-2011……………….60Nr 11. Liczba przedsiębiorstw zlikwidowanych dla lat 2003-2011………………….62Nr 12. Liczba pracujących w latach 2003-2010 według wielkości firm……………..67Nr 13. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie na jednego zatrudnionego z podziałem na klasy w latach 2003-2010……………………………………………………………………69Nr 14. Wynagrodzenie brutto ogółem według sekcji PKD , wielkości firm, w tys. zł w roku 2010……………………………………………………………………………………71Nr 15. Udział sektora MSP w tworzeniu PKB w 2010r. w mln zł………………….....76Nr 16. MSP-eksporterzy na tle wszystkich badanych eksporterów w latach 2007-2011………………………………………………………………………………….....80Nr 17. MSP w podziale na eksporterów i nieeksporterów (w %) w latach 2007-2011………………………………………………………………………………….....81Nr 18. Wartość eksportu MSP według klas zatrudnienia (w mld zł) w latach 2007-2011………………………………………………………………………………….....84Nr 19. Eksport MSP w podziale na podmioty z kapitałem zagranicznym i podmioty bez kapitału zagranicznego (w mld zł)…………………………………………………….85Nr 20. Źródła finansowania inwestycji w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw w 2010r.(w %)………………………………………………………………………….............87Nr 21. Nakłady inwestycyjne ogółem w mln zł wg sekcji PKD w 2010r……………90Nr 22. Odsetek firm, które wdrożyły innowacje w Polsce, w latach 2006-2008……...98

Nr 23. Przedsiębiorstwa, które poniosły nakłady na działalność innowacyjną według województw w 2011roku……………………………………………………………101

Spis wykresów:

Nr 1. Podmioty zarejestrowane w rejestrze REGON w latach 2003-2011…………..55Nr 2 Podmioty zarejestrowane w rejestrze REGON w roku 2011r…………………..56Nr 3. Liczba przedsiębiorstw aktywnych w latach 2003-2010…………………….....58Nr 4. Liczba przedsiębiorstw nowopowstałych w latach 2003-2011………………...61Nr 5. Liczba przedsiębiorstw zlikwidowanych dla lat 2003-2011…………………...63Nr 6. Wskaźnik przeżycia pierwszego roku przedsiębiorstw w latach 2001-2010…..64Nr 7. Udział sektora MSP w tworzeniu PKB w 2010 roku…………………………..77Nr 8. Udział wartości dodanej brutto wygenerowanej przez przedsiębiorstwa w PKB w Polscei wybranych krajach UE w 2009r…………………………………………………….78

Nr 9. Dynamika wartości dodanej brutto wytworzonej w przedsiębiorstwach w Polsce w latach 2004-2010 (2004=100%)………………………………………………………79Nr 10. MSP eksporterzy według sekcji PKD w 2011 roku…………………………...82Nr 11. Udział MSP w eksporcie firm o liczbie pracujących powyżej 9 osób (w %) w latach 2007-2011……………………………………………………………………………..83Nr 12. Udział eksportu w przychodach ogółem u MSP-eksporterów w 2011 roku…..86Nr 13. Źródła finansowania inwestycji w sektorze MSP w 2010 roku (w %)………..88Nr 14. Nakłady inwestycyjne małych i średnich przedsiębiorstw w latach 2007-2010 w mln zł……………………………………………………………………………………….89Nr 15. Zmiany wysokości nakładów na innowacje w sektorze przemysłu dla roku 2004 i 2008…………………………………………………………………………………...94Nr 16. Zmiany wysokości nakładów na innowacje w sektorze usług dla roku 2004 i 2008.…………………………………………………………………………………...95Nr 17. Odsetek firm innowacyjnych sektora MŚP w 2011 r………………………….96Nr 18. Przedsiębiorstwa, które w latach 2009-2011 wprowadziły w Polsce innowacje organizacyjne według liczby pracujących…………………………………………......99Nr 19. Przedsiębiorstwa, które w latach 2009-2011 wprowadziły w Polsce innowacje marketingowe według liczby pracujących…………………………………………….100Nr 20. Odsetek firm innowacyjnych w Polsce wg województw, UE-27 i Niemczech w latach 2006-2008……………………………………………………………………………..103Nr 21. Unijna tablica wyników innowacyjności za rok 2010………………………...105

Spis map:

Nr 1 Poziom przedsiębiorczości w regionach-wskaźnik syntetyczny w roku 2010….108Nr 2. Liczba aktywnie działających małych i średnich przedsiębiorstw na 1000 mieszkańców w Polsce w 2010 roku…………………………………………………………………109Nr 3. Liczba nowo powstałych i zlikwidowanych małych i średnich przedsiębiorstw na 1000 mieszkańców w Polsce w 2010 roku…………………………………………………..110