Prof. Dr hab. Andrzej Stoff

Wykaz zagadnień oraz spis lektur

do egzaminu z teorii literatury i poetyki

dla studentów polonistyki

WYKAZ ZAGADNIEŃ Z TEORII LITERATURY I POETYKI

I. Teoria literatury jako nauka humanistyczna

1. Wiedza o literaturze; nauka o literaturze a krytyka literacka

2. Filozoficzne (Platon, Arystoteles), teoretyczne (Arystoteles) i filologiczne (bibliote-

ka aleksandryjska) źródła nauki o literaturze

3. Filologia jako historyczne źródło zagadnień i metod nauki o literaturze

4. Teoria literatury jako dział nauki o literaturze:

a. przedmiot, problematyka, metoda i cel badań

b. teoria literatury a historia literatury i metodologia badań literackich

5. Poetyka jako dyscyplina teoretycznoliteracka:

a. poetyka sformułowana i poetyka immanentna

b. poetyka opisowa i poetyka historyczna

c. poetyka opisowa i poetyka normatywna

d. działy poetyki i dyscypliny z niej wyrosłe

6. Inne nauki zainteresowane literaturą ─ nauki wykorzystywane w bada-

niach literackich

II. Dzieło literackie

1. Dzieło literackie jako wytwór człowieka i element nowej rzeczywistości humani-

stycznej

2. Pojęcie twórczości

3. Autor: osoba czy podmiot czynności twórczych?

4. Analogiczna teoria dzieła literackiego

5. Sposób istnienia dzieła literackiego

6. Językowe tworzywo dzieła literackiego

7. Dzieło literackie a tekst: problemy ontologiczne i praktyczne

8. Wyznaczniki literackości, ich historyczny charakter

9. Dwuwymiarowa budowa dzieła literackiego

10. Dzieło literackie jako przedmiot komunikacji literackiej

11. Funkcje dzieła literackiego

12. Dzieło literackie w literaturze i kulturze:

a. dzieło literackie wobec innych sztuk i dziedzin kultury

b. rodzaje relacji międzytekstowych

c. konwencja literacka

d. tradycja literacka

e. kultura literacka

13. Problematyka teoretyczna periodyzacji dzieł i zjawisk literackich (proces historycz-

noliteracki, epoka, prąd, szkoła, pokolenie)

III. Poznawanie dzieła literackiego

1. Dzieło literackie i jego konkretyzacje

2. Konkretyzacja jako przedmiot estetyczny

3. Filologiczne opracowanie tekstu

4. Analiza dzieła literackiego

5. Interpretacja dzieła literackiego: czynność i przedmiot

6. Wartościowanie:

a. status wartościowania w badaniach literackich

b. aksjologiczny model dzieła literackiego: wartości rezydentne, sytuacyjne i naby-

wane

c. wartości artystyczne i wartości estetyczne

d. wartości estetyczne i nadestetyczne

7. Teorie badań literackich jako historyczne próby wyjaśnienia faktu dzieła literackie-

go i zjawiska literatury [Obowiązuje znajomość kierunków wskazanych przez osoby prowa-

dzące konwersatoria]

IV. Morfologia dzieła literackiego

1. Jak rozumieć pojęcia treści i formy?

3

2. Temat jako wykładnik uporządkowania zawartości treściowej dzieła i wskazanie

odniesień do rzeczywistości

3. Pojęcie podmiotu literackiego; stosunek tej kategorii do autora

4. Kategoria świata przedstawionego:

a. zastosowanie zasady analogiczności do jego rozumienia

b. składniki świata przedstawionego

c. relacje między składnikami świata przedstawionego

5. Literackie formy podawcze

6. Kategoria odbiorcy; różne poziomy jej przejawiania się

V. Kompozycja dzieła literackiego

1.Kompozycja jako wykładnik jedności i gwarancja tożsamości dzieła

2. Dzieło literackie jako struktura artystyczna

3. Pojęcie kompozycji:

a. aspekt strukturalny

b. aspekt motywacyjny

c. aspekt komunikacyjny

4. Historyczny charakter wzorców kompozycyjnych i typów kompozycji

5. Kompozycja a budowa dzieła literackiego

VI. Elementy stylistyki

1. Estetyczna waloryzacja wszystkich poziomów organizacji językowej tekstu dzieła

literackiego

2. Pojęcie stylu; odmiany stylów

3. Stylizacja: jej istota, odmiany i funkcje

4. Główne rodzaje środków stylistycznych

5. Metafora:

a. metaforyczność jako naturalna właściwość mowy i jej wykorzystanie w literatu-

rze; funkcje metafory i mechanizmy jej przemian

b. teorie metafory

c. rodzaje metafor

6. Fonostylistyka: organizacja brzmieniowa tekstu literackiego

VII. Elementy wersologii

1. Organizacja wierszowa jako uporządkowanie naddane

2. Elementy konstytutywne wiersza polskiego

3. Wiersz a proza

4. Systemy wiersza polskiego

5. Wiersze nieregularne i wolne

6. Funkcje wiersza

7. Organizacja wierszowa wobec problemów języka w poezji współczesnej

VIII. Genologia literacka

1. Przedmiot zainteresowania genologii: poziom przedmiotów, pojęć i

terminów genologicznych

2. Kategorie genologiczne

3. Kryteria wyróżniania rodzajów i gatunków

4. Synkretyzm rodzajowy i gatunkowy oraz zjawiska pokrewne

5. Współczesne rewizje tradycji genologicznej

IX. Epika

1. Wyróżniki rodzajowe epiki:

a. narrator i narracja

b. postać literacka jako imago homini (obraz człowieka): funkcje w utworze i tech-

niki kreowania

c. świat przedstawiony ─ organizacja czasu i przestrzeni

c. epickie formy wypowiedzi

d. właściwości stylistyczne epiki

2. Epika a proza narracyjna

3. Historyczne gatunki epickie

4. Powieść i jej odmiany

5. Gatunki piśmiennictwa użytkowego w funkcji literackiej (dziennik, pamiętnik)

X. Liryka

1. Rozróżnienie pojęć: liryka, poezja, wiersz

2. Liryka jako zobiektywizowany w języku subiektywny obraz świata

3. Wyróżniki rodzajowe liryki:

5

a. podmiot liryczny

b. sytuacja liryczna

c. typowe formy wypowiedzi lirycznej i ich ewolucja w liryce współczesnej

d. właściwości stylistyczne

e. organizacja wersyfikacyjna utworów lirycznych i jej funkcje

4. Historyczne gatunki liryki

5. Poklasyczne propozycje klasyfikacyjne utworów lirycznych

6. Sytuacja genologiczna w liryce współczesnej

XI. Dramat

1. Status genologiczny dramatu

2. Dramat a teatr: historyczne ukształtowanie relacji i ich znaczenie dla poetyki dra-

matu

3. Typ sytuacji ludzkich przedstawianych przez dramat

4. Dialog jako forma umożliwiająca prezentację konfliktu

5. Wyznaczniki rodzajowe dramatu jako dzieła literackiego:

a. postać jako bohater dramatu i jako rola teatralna

b. sposoby organizacji zdarzeniowości w dramacie: pojęcie zdarzenia, sytu-

acji, akcji, intrygi

c. osobliwość istnienia świata przedstawionego w dramacie

d. organizacja czasu i przestrzeni

e. formy wypowiedzi dramatycznej

6. Teatralność wpisana w strukturę dramatu

7. Główne gatunki dramatyczne

SPIS LEKTUR Z TEORII LITERATURY I POETYKI

Wykaz skrótów najczęściej przywoływanych antologii:

GP = Genologia polska, oprac. E. Miodońska-Brookes i inni, Warszawa 1983.

PTL 1 = Problemy teorii literatury, [seria 1], wyb. dok., H. Markiewicz, Wrocława

1967 i wyd. nast.

PTL 2 = Problemy teorii literatury, seria 2, wyb. dok. H. Markiewicz, Wrocław 1976 i

wyd. nast.

PTL 3 = Problemy teorii literatury, seria 3, wyb. dok. H. Markiewicz, Wrocław 1988.

PTLPM = Problemy teorii literatury w Polsce międzywojennej, wyb. dok. H. Markie-

wicz, Wrocław 1982.

Podręczniki i opracowania ogólne

Arystoteles, Poetyka, przekł. i oprac. H. Podbielski, Wrocław 1983 (BN seria II, nr

209). Ze Wstępu ─ fragmenty pośw. „mimesis” i „katharsis”, s. XLV ─ LXXXIX oraz samo-

dzielnie wybrane i przemyślane jedno zagadnienie z Poetyki w kontekście propozycji współ-

czesnych.

R. Wellek, A. Warren, Teoria literatury, Warszawa 1970 i wyd. nast.: cz. III: Ze-

wnętrzna problematyka literatury; cz. IV: rozdz. 12: Sposób istnienia dzieła literackiego.

Nauka o literaturze

T. Czeżowski, O naukach humanistycznych, w: tenże, Odczyty filozoficzne, Toruń 1969.

S. Skwarczyńska, Systematyka głównych kierunków w badaniach literackich, t. 1, Łódź

1948, rozdz. 1: Filologia.

7

Dzieło literackie

R. Ingarden, Z teorii dzieła literackiego, w: tenże, Szkice z filozofii literatury; także w

antologii: Problemy teorii literatury, [seria 1], wyb. dok. H. Markiewicz, Wrocław 1967 i

wyd. nast.

W. Stróżewski, Dialektyka twórczości, Kraków 1983, rozdz. 1.1: „Twórczość” i poję-

cia pokrewne, s. 11─17 oraz 4.2.1: Zasadnicze pytania dialektyki twórczości, s. 181─189.

A. Okopień-Sławińska, Rola konwencji w procesie historycznoliterackim, w t. zbior.:

Proces historyczny w literaturze i sztuce, pod red. M. Janion i A. Piorunowej, Warszawa

1967.

M. Głowiński, Tradycja literacka. Próba zarysowania problematyki, w: PTL 1, także

w: tenże, Intertekstualność, groteska, parabola, Kraków 2000 (jako Prace wybrane Michała

Głowińskiego, t. 5).

Funkcje dzieła literackiego

A. Stoff, Przemiany funkcji literatury w świecie współczesnym a jej zobowiązania wo-

bec człowieka, w t. zbior.: U progu trzeciego tysiąclecia, pod red. A. Białeckiej i J. J. Jadac-

kiego, Warszawa 2001.

K. Rosner, Świat przedstawiony a funkcja poznawcza dzieła literackiego, w: PTL 2;

dostępne także jako prwdr. w: „Studia Estetyczne” t. 7 (1970).

Poznawanie dzieła literackiego

R. Ingarden, Formy poznawania dzieła literackiego. „Pamiętnik Literacki” 1936, z. 2;

także w: PTLPM.

A. Stoff, Temat utworu literackiego, w: Z teorii dzieła literackiego, pod red. A. Stoffa i

M. Cyzman, Toruń 2003, s. 121─144 i nadbitka.

J. Sławiński, Analiza, interpretacja i wartościowanie dzieła literackiego, w t. zbior.:

Problemy metodologiczne współczesnego literaturoznawstwa, pod red. H. Markiewicza i J.

Sławińskiego, Kraków 1976, przedr. w: tenże, Próby teoretycznoliterackie, Warszawa 1992 i

wyd. nast.

A. Stoff, O pojęciu interpretacji. „Acta Universitatis Nicolai Copernici” Filologia Pol-

ska 41, Toruń 1993 i nadbitka.

S. Sawicki, Problematyka aksjologiczna w badaniach literackich, w t. zbior.: Proble-

matyka aksjologiczna w nauce o literaturze, pod red. S. Sawickiego i A. Tyszczyka, Lublin

1992; także w: tenże, Wartość ─ sacrum ─ Norwid, Lublin 1994.

Morfologia i kompozycja dzieła literackiego

J. Kleiner, Treść i forma, w: tenże, Studia z zakresu teorii literatury, Lublin 1956 oraz

w: tenże, W kręgu historii i teorii literatury, Warszawa 1981; również w: PTLPM.

S. Sawicki, Między autorem a podmiotem mówiącym. „Pamiętnik Literacki” 1977, z. 2;

także w: tenże, Poetyka ─ interpretacja ─ sacrum, Warszawa 1981.

A. Stoff, O pojęciu kompozycji dzieła literackiego, w: Kompozycja dzieła literackiego,

pod red. A. Stoffa, Toruń 2004.

J. Mukařovsky, Dialog a monolog, w: tenże, Wśród znaków i struktur, Warszawa

1970.

J. Sławiński, O opisie. „Teksty” 1981, nr 1; także w t. zbior.: Studia o narracji, pod

red. J. Błońskiego i in., Wrocław 1982 oraz w: tenże, Próby teoretycznoliterackie, Warszawa

1992.

Stylistyka

H. Kurkowska, S. Skorupka, Stylistyka polska. Zarys, Warszawa 1959 i wyd. nast.

(dobra orientacja w szczegółowej problematyce stylistycznej).

J. Sławiński, Wokół teorii języka poetyckiego. „Twórczość” 1961, nr 12, także w: PTL

1 oraz w: tenże, Dzieło. Język. Tradycja, Warszawa 1974 (także w ramach Prac wybranych

Janusza Sławińskiego, t. 2).

T. Dobrzyńska, Warunki interpretacji wypowiedzi metaforycznych, w t. zbior.: Teoria

tekstu, pod red. T. Dobrzyńskiej, Wrocław 1986; przedr. w: taże, Mówiąc przenośnie... Studia

o metaforze, Warszawa 1994.

9

M. Głowiński, O stylizacji, w t. zbior.: Problemy socjologii literatury, pod red. J. Sła-

wińskiego, Wrocław 1971; także w antologii: Stylistyka polska, Warszawa 1973 oraz w: ten-

że, Style odbioru, Kraków 1977 i Intertekstualność, groteska, parabola, Kraków 2000.

K. Górski, Aluzja literacka. „Twórczość” 1961, nr 8; także w: tenże, Z historii i teorii

literatury [seria 2], Warszawa 1964 oraz w antologiach: Stylistyka polska, Warszawa 1973 i

PTL 1, [od wyd. 2!], (Tylko część ogólna i tzw. aluzja bezpośrednia).

Wersyfikacja

M. Dłuska, Wiersz. „Język Polski” 1962, nr 1/2; także w: PTL 1.

S. Sawicki, Wokół opozycji: wiersz-proza, w t. zbior.: Metryka słowiańska, pod red. Z.

Kopczyńskiej i L. Pszczołowskiej, Wrocław 1971; także w: PTL 2; oraz w: tenże, Poetyka ─

interpretacja ─ sacrum, Warszawa 1981 (wymiennie z pracą Z. Jarosińskiego).

Z. Jarosiński, Postacie poezji, Warszawa 1985, rozdz. Kształt współczesnego wiersza,

s.129─160 (wymiennie z pracą S. Sawickiego).

Genologia

S. Skwarczyńska, Wstęp do nauki o literaturze, t. 3, Warszawa 1965: s. 35─37, 72─75,

312─319, 338─341 [fragmenty dotyczące rozróżnienia przedmiotów, pojęć i terminów geno-

logicznych].

M. Głowiński, Gatunek literacki i problemy poetyki historycznej, w t. zbior.: Proces hi-

storyczny w literaturze i sztuce, pod red. M. Janion i A. Piorunowej, Warszawa 1967; także w:

PTL 2 i GP.

Epika

E. Auerbach, Mimesis, Warszawa 1968, t. 1, rozdz. Blizna Odyseusza.

M. Jasińska, Narrator w powieści. „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 1962, z. 1;

szerzej dost. w antologiach: PTL 1 i GP.

A. Stoff, „Imago hominis”. Postać w dziele literackim, w: tenże, „Zagłoba sum!” Stu-

dium postaci literackiej, Toruń 2006.

A. Stoff, Poetyka i semantyka literackich zobrazowań przestrzeni miasta, w t. zbior.:

Miasto ─ kultura ─ literatura, pod red. J. Daty, Gdańsk 1993; przedr. w: tenże, Studia z teorii

literatury i poetyki historycznej, Lublin 1997 (cztery zakresy problematyki przestrzeni literac-

kiej).

R. Humphrey, Strumień świadomości – techniki. „Pamiętnik Literacki” 1970, z. 4; tak-

że w: Studia z teorii literatury. Archiwum przekładów „Pamiętnika Literackiego”, Wrocław

1977.

M. Bachtin, Epos a powieść. „Pamiętnik Literacki” 1970, z. 3; także w: Studia z teorii

literatury. Archiwum przekładów “Pamiętnika Literackiego”, Wrocław 1977; także w: tenże,

Problemy literatury i estetyki, Warszawa 1982.

L. Fryde, Problem noweli, w: tenże, Wybór pism krytycznych, Warszawa 1966; także

w: „Pamiętnik Literacki” 1961, z. 1 i w: PTLPM.

R. Turasiewicz, St. Stabryła, Wstęp do: Nowele antyczne, Wrocław 1986 (BN seria II,

nr 213); (wył. fragm. „Wokół pojęcia noweli”, s. III─VII oraz orientacja co do sposobu wystę-

powaniu noweli w innych gatunkach literatury antycznej).

Liryka

O. Ortwin, O liryce i wartościach lirycznych, w: tenże, Próby przekrojów, Lwów 1936;

także w: tenże, Pisma krytyczne, Kraków 1970, t. 2; także w: PTLPM i GP.

Cz. Zgorzelski, Historycznoliterackie perspektywy genologii w badaniach nad liryką,

„Pamiętnik Literacki” 1965, z. 2 oraz w: PTL 2 (tylko własna propozycja genologiczna autora

─ rozdz. 2).

E. Balcerzan, Sytuacja gatunków, w: tenże, Przez znaki, Poznań 1972 (stąd wstęp: s.

132─133 oraz trzy warianty obecności gatunków w poezji: s. 150─194).

Dramat

P. Szondi, Teoria nowoczesnego dramatu, Warszawa 1976, rozdz. 1: Dramat.

11

I. Sławińska, Struktura dzieła teatralnego, w: PTL 1; przedr. pt.: Główne problemy

struktury dramatu w antologii: Wprowadzenie do nauki o teatrze, oprac. J. Degler, Wrocław

1974 i wyd. nast.; wersja rozszerzona pt.: Czytanie dramatu w: taże, Odczytywanie dramatu,

Warszawa 1988.

A. Stoff, Dramat i czas. „Acta Universitatis Nicolai Copernici” Filologia Polska 45, To-

ruń 1995 oraz nadbitka.

J. Błoński, Dramat i przestrzeń. „Dialog” 1977, nr 8; także w t. zbior.: Przestrzeń i lite-

ratura, pod red. M. Głowińskiego i A. Okopień-Sławińskiej, Wrocław 1978 oraz w antologii:

Problemy teorii dramatu i teatru, oprac. J. Degler, Wrocław 1988 (wymiennie z pracą H. M.

Karasińskiej).

H. M. Karasińska, Przestrzeń w dramacie ─ przestrzeń teatralna, „Teksty” 1977, nr 4

(wymiennie z pracą J. Błońskiego).

A. Stoff, Formy wypowiedzi dramatycznej, Toruń 1985 (orientacja w różnorodności

zjawisk językowych w dramacie).

Toruń, dnia 4 października 2011 roku.