TomaszSiechniewicz

Sorry,memory?Poznajnajlepszemetodyzapamiętywania

WydawnictwoPsychoskokKonin2018

2

Wersja Demonstracyjna

TomaszSiechniewicz„Sorry,memory?

Poznajnajlepszemetodyzapamiętywania”

Copyright©byTomaszSiechniewicz,2018

Copyright©byWydawnictwoPsychoskokSp.zo.o.2018

Wszelkieprawazastrzeżone.Żadnaczęśćniniejszejpublikacjinie

możebyćreprodukowana,powielanaiudostępnianaw

jakiejkolwiekformiebezpisemnejzgodywydawcy.

Redaktorprowadzący:RenataGrześkowiak

Korekta:EmiliaCeglarek,MarlenaRumak

Składepub,mobiipdf:KamilSkitek

ISBN:978-83-8119-327-6

WydawnictwoPsychoskokSp.zo.o.

ul.Spółdzielców3,pok.325,62-510Konin

tel.(63)2420202,kom.695-943-706

http://www.psychoskok.pl/http://wydawnictwo.psychoskok.pl/e-mail:wydawnictwo@psychoskok.pl

3

Tomkowi

4

Spistreści

Wstęp

CzęśćI.Opamięci

Proceszapamiętywania

Orozciąganiupamięciroboczej

Psychologiaotechnikachpamięciowych

CzęśćII.MechanizmyZapamiętywania

BrzytwaLeonarda

Powtarzanie

Elaboracja

Lokowanie

Wyobraźnia

Skojarzenia

Zmianamiejscnauki

Efektrozłożeniapowtórzeń

„Testingeffect”-odwróconymechanizm

Przeplatanie

Koncentracja

CzęśćIII.Technikiuczeniasię

Wstęp

Fiszki

Notowanie

3Rplus

5

Pisanietekstu

Aktywnedoświadczanie

Mnemoniki

Mnemotechniki—środeknapamięć

Metodamiejsc

Technikaogniw

Technikaopowiadania

Systemy„wieszakowe”

SystemHerdsona

Systemgłówny

SystemSambrooka

Jakłączyćsystemy,abynp.zapamiętywaćdatyspotkań

Systemalfabetyczny

CzęśćIV

Zakończenie

Emocje

Studentjakopoznawczyskąpiec

Jakstudiowaćizapamiętywać

Technikiuczeniasięjęzyka

SŁOWNIKAngielsko-polski

Bibliografia

6

WstępJakusprawnićpamięć

Książkaopisujedziesięćmechanizmówkodowania informacjioraz trzy grupy technik uczenia się (mechaniczne, elaboracjiimnemotechniki).

Mechanizmy zapamiętywania to technologie umysłu, któresprawiają,żewiedzawchodzidogłowy i tamzostaje.Technikitozkoleizbiórtakichtechnologii(jednejlubnajczęściejkilku),uporządkowanych w taki sposób, by jak najlepiej przyswajaćinformacje.

Pamięć jest badana w laboratoriach psychologów od około130lat.Setkieksperymentówdowiodłyskutecznościopisanychw tym poradniku mechanizmów i technik. Ta książka, jakojedyna na rynku, zbiera rozproszone informacje zarównoomnemotechnikach,jak i technikachelaboracjiorazpokazuje,najakiejzasadzieprzebiegaproceszapamiętywaniawnaszychumysłach, tłumacząc jego mechanizmy. Inne poradniki

7

To jest poradnik dla studentów,nastolatków i tych, którzy jeszcze niewiedzą, jak w pełni wykorzystać

potwierdzone przez naukę prawa pamięci.

koncentrują sięalbo tylkonamnemotechnikach,albo tylkona

elaboracji.

Na początku czytelnik znajdzie podstawowe informacjeopamięci – tyle, ile potrzebujemywiedzieć, aby lepiej się niąposługiwać. Ten poradnik opisuje także wszystkie istotneodkrycia psychologii pamięci i wskazówki, jakie od tysiąclecizalecająludzieobeznanizesztukąpamięci.

Omówione są także niektóre techniki uczenia się językówobcych.

Najwięcejpracnaukowychnatematzapamiętywaniaukazujesię na świecie w języku angielskim. Dlatego dla tych, którzyzainteresują się tematem, dołączony jest angielsko-polskisłownik pojęć związanych z uczeniem się – aby wiedzieć, cowpisywaćwwyszukiwarkę.

Autor

8

CzęśćI.Opamięci

Oludzkapamięci!Tyśpłochawietrznica!

JózefIgnacyKraszewski

9

Proceszapamiętywania

Jaktosiędzieje,żewiedzawchodzidogłowy?Jaksprawić,byzostałatamnadłużej?Przyjrzyjmysięfunkcjonowaniupamięci

Procespamięciowyskładasięztrzechetapów:

KODOWANIE–PRZECHOWYWANIE–WYDOBYWANIE

Celem pierwszego etapu—kodowania— jest przechowanieinformacji.Wydobywanie to sprawdzaniewiedzy lub po prostujejwykorzystanie.

Jeśli potrafimy informację wydobyć z „przechowalni”, celkodowania został osiągnięty. Zakodowaną wiedzęprzechowujemy w pamięci długoterminowej, skąd możemy jąwydobyć. Aby wiedza dotarła do ostatniego, docelowegomagazynu,jejelementypokonująpodrodzedwapierwsze.

Pamięć składa się bowiem z trzech „pojemników” lubmagazynów.Spójrzmynaschemat:

10

Pamięćrobocza

Koncepcja pamięci roboczej (working memory) jest jednąz najważniejszych w całej psychologii poznawczej. Ten modelpozwalanamzrozumiećzapamiętywanie.KoncepcjętęstworzyliAlanBaddeleyiGrahamHitch.

Psycholodzy porównują pamięć roboczą do ciasnej szyjkibutelki,przezktórąmusiprzejśćpłyn,abynapełnićnaczynie.Tojestsłabypunktprocesuzapamiętywania,kiedyużywamytylkotejdrogi.Naszczęściemózgniejestbutelkąisąsposoby,któreusprawniają jakość, tempo i efektywność nauki.Zapamiętywanie następuje wtedy, gdy przez manipulowanie

11

informacjami w pamięci roboczej i wiązanie ich z częściamipamięci długoterminowej,wiedza budowana jestwmagazyniepamięci długoterminowej. Początkowo konstrukcja jest słabainależyjąwzmacniaćpowtórkami.

Czteryskładnikipamięciroboczej

Pamięćroboczaskładasięzczterechelementów:

1.Pętlafonologiczna(cichygłośnikwewnętrzny)

2. Notatnik wizualno-przestrzenny (wewnętrzny tablet lubekranwyobraźni)

3.Buforepizodyczny(BE)

4.Centralnysystemwykonawczy(CSW)

Kiedy zapamiętujemy informacje, musimy korzystać z pętlifonologicznej lub notatnikawizualno-przestrzennego (albo obujednocześnie). Centralny System Wykonawczy i BuforEpizodyczny także wtedy pracują, ale ich rola polega nakoordynowaniu i zarządzaniuprocesamipoznawczymi iwiedzao ichzadaniachniebędzienamterazpotrzebna.FunkcjeCSWi BE opisują wszystkie dobre podręczniki psychologii (tytułyksiążekwbibliografii).

Pętlafonologiczna

Zajmuje się słowami usłyszanymi i przeczytanymi.Dzieli sięnadwieczęści:

12

Schowekprzechowujący(przez2sekundy)oraz

Mechanizm bezgłośnego powtarzania (pętla akustyczna),który ze względu na krótki czas przechowywania w schowkumusiaktywniepodtrzymaćśladpamięciowywpostacisłowalubzdania. Im dłuższe słowo czy zdanie, tym mniej zmieści sięw schowku.Doświadczają tegouczniowie liczącynp.w językuwalijskim,którymaznaczniedłuższeliczebnikiodangielskiego.Najlepiej na testach z mnożenia wypadają Chińczycy—mająbowiembardzokrótkieliczebniki.

Schowekpętlifonologicznejniemadużejpojemności.Możnasięotymprzekonaćnaspacerze,gdyidącnormalnymtempempowtarzamy w głowie wiersz (lub np. tekst modlitwy),ajednocześnieliczymyswojekroki.

Notatnikwizualno-przestrzenny

Ten „tablet” albo „ekran” naszego umysłu także ma dwaskładniki. Pierwszy to magazyn, w którym przechowujeinformację wzrokową oraz przestrzenną (cechy przedmiotów,sceny).Drugimskładnikiemjestwewnętrznyskryba,zajmującysię planowaniem ruchów w przestrzeni oraz wyobrażeniami.Skrybatoaktywnaczęśćnotatnika.

Jak Brytyjczyk Alan Baddeley, jeden z twórców koncepcjipamięci roboczej, w ogóle wpadł na istnienie notatnikawizualno-przestrzennego? Pracując przez rok w USA, zostałfanem futbolu amerykańskiego. Jadąc kalifornijską autostradą,słuchałwradiurelacjizmeczu.Kiedywyobrażałsobie,codzieje

13

się na boisku, jego auto zaczęło jechać zygzakiem. „Przenosiłsię” w wyobraźni na boisko, zamiast uważać na drodze.Oznaczało to, że wyobrażenia uruchamiają w mózgu obszaryodpowiedzialnezawidzenie.Baddeleyprzełączyłwtedyradionamuzykę, dojechał bezpiecznie do celu i postanowił zbadaćniebezpiecznedoznaniewswoimlaboratorium.

Teoriapodwójnegokodowania

Uzbrojeniwwiedzęopętlifonologicznejinotatnikuwizualno-przestrzennym, spójrzmy na pamięć długoterminową. Wiedzaniewlewa się do głowy człowieka jak płyn do butelki, ani nie

14

wgrywasięjakplikinadyskssd.Wiedzębudujemyzapomocą

tego, codocieradonas ze świata zewnętrznego.Używamydotego właśnie głowy, czyli pętli fonologicznej i notatnikawizualno-przestrzennego.Tooneprzekształcająpłynącedonasinformacje. Im bardziej je przetwarzamy, tym lepiejzapamiętujemy. Trikiem technik pamięciowych jest planoweużywanie pamięci roboczej w taki sposób, by kodowanienastępowałoODRAZUwpamięcidługoterminowej.

Kluczowąsprawą jest,w jakisposóbwiedzaprzechowywanajestwpamięcidługoterminowejiprzedewszystkim–jakjątamwodpowiedniejpostacizaprowadzić.Odpowiedzinatopytanieudziela teoria podwójnego kodowania. Jej twórcą jestkanadyjskipsycholog,AlanPaivio.

WedługPaiviowiedzawgłowiejestreprezentowanawdwóchkodach: werbalnym i niewerbalnym (wizualnym). Jednostkiwerbalne „siedzą” w naszych głowach w postaci logogenów(logos – po grecku ‘słowo’). Natomiast jednostki niewerbalneprzechowywane są w postaci imagenów (coś w rodzajuwyobrażeń). Paivio stworzył tę teorię w oparciu o wiele latbadań,wtymtakżenadtechnikamiwyobrażeniowymi.

Połączmy teoriępodwójnegokodowaniazkoncepcjąpamięciroboczej.Logogenybudujemywnaszejpamięcizapomocąpętlifonologicznej. Imageny zaś tworzymy za pomocą notatnikawizualno-przestrzennego. Dzięki temu, że wiedza zostałazakodowananadwasposoby,trafiadopamięcidługoterminowejznacznieszybciejizostajenadłużej.

Nodobrze–aleskorozapamiętywaniewdwóchkodachjestskuteczniejsze, to co robić z tekstami? Przecież na SŁOWACHopierasięwiększośćnaukinastudiachiwszkole.

15

Odtegowłaśniesątechnikiwyobrażeniowe,którepomagająnam przyswajać wiedzę szybciej dzięki budowaniu imagenów.Do dyspozycji mamy też inne mechanizmy, które umożliwiająkodowanie informacji w pamięci. W następnych rozdziałachomówionesąwszystkie.

Najpierw jednak przyjrzymy się kwestii pojemności naszejpamięci.

Orozciąganiupamięciroboczej

Naszapamięćjestsłaba,krótka,niedokładnaiczęstozawodzi.Jejpojemnośćitrwałośćzdecydowaniewzrastajądopierowtedy,

16

kiedyużywamysprawdzonychsposobówzapamiętywania.

W pierwszej połowie XX wieku dla badaczy pamięcimnemotechniki były czymś w rodzaju cyrkowej sztuczki albopopisówszulerównajarmarkach.Naszczęściedrogi„mistrzówpamięci” i„poważnychbadaczy”sięspotkały inaukaniemiaławyjścia,jakuznaćskutecznośćtego,couznawaładotychczaszaoszustwo.

Magicznaliczba7±2

11września1956rokuGeorgeMillerwygłosiłreferatwjednejz najlepszych uczelni świata – Massachussets Institute ofTechnology.

Ten amerykański badacz stwierdził, że pojemność pamięcikrótkotrwałej u człowieka wynosi 7±2 elementy. Naukowiecoszacował więc pojemność pamięci krótkotrwałej na 5 do 9jednostek(np.słówlubcyfr).

W tym samym 1956 roku firma IBM wyprodukowałakomputer,któregotwardydyskmiał5MBpojemności.Patrzączdzisiejszejperspektywy,niezmieściłybysięnanimdwaplikimp3 z hitami ówczesnej listy przebojów – „HoundDogHotel”ElvisaPresleyaoraz„QueSeraSera”DorisDay.

Do dziś twierdzenie o ograniczonej pojemności pamięcikrótkotrwałejuznajesięzapoprawne,jeżelimówimyoludziach,którzy nie korzystają z żadnych strategii zapamiętywania.NaukowyświatprzyjąłbezzastrzeżeńreferatMillera.

17

W latach 90. XXwieku twierdzenie Millera podważył NelsonCowan – obniżając jeszcze pojemność pamięci do 4±1. Obieliczby są prezentowane w literaturze naukowej, choć bardziejpopularnajest„magicznasiódemka”Millera.

Zapamiętaniewiększegomateriałuprzychodzinamztrudem,gdyż niewiele jednostek możemy pomieścić jednocześniew naszej pamięci roboczej. Postęp nastąpił w dziedziniepojemności pamięci komputerów, a co z ludźmi? Na szczęścieMiller i Cowanniemają do końca racji. „Prawo” ograniczającenasząpamięćrobocząmożnazwyczajnieominąć.

Projektnr1320c

ZanimjeszczewieśćoreferacieMilleraobiegłacałynaukowyświat,trzejpanowieprzeprowadzilipionierskiebadaniepamięci:zajęlisięmnemotechnikami.

Byli to: Wallace, Turner i Perkins. Ich eksperyment naUniwersytecieFiladelfijskimz1957r.nosiłnumerSignalCorpsProject No. 1320c i nie został nigdy opublikowany. Jegoomówienie znalazło się w słynnej książce autorstwa Millera,Galantera i Pribrama z 1960 roku „Plany i strukturazachowania”.

Copokazałeksperyment?WbrewtwierdzeniuMilleraoniskiejpojemnościpamięci krótkotrwałej,badani zapamiętali 99proc.słów z 500 par słownych oraz 95 proc. spośród 700 parskojarzeniowych.

Policzmyjeszczeraz:

18

99procentz500=495słów.

95procentz700=665słów.

Trochęwięcejniż„magiczne”siedemplusminusdwa.PrawieSTO RAZY WIĘCEJ w drugim badaniu niż wynosi liczbajednostekdlapojemnościludzkiejpamięci.

Jakuczylisiębadani?Mielidodyspozycjiparywyrazów(tzw.pary skojarzeniowe), np. wyrazy KURA i PIÓRO. Używającwyobrażeń,mieli skojarzyć kurę i pióro. Odtwarzanie polegałonatym,żeczytanoimjedenzparywyrazówidziękiskojarzeniumielipodaćtendrugi.

Technikipamięciowewkroczyłynauniwersytety.

Psychologdobrzeumięśniony

Wróćmy do wspomnianego wcześniej twórcy koncepcjipodwójnego kodowania Alana Paivio (1925-2016). Był onsynem imigrantów z Finlandii, urodził się w Kanadzie.Wysportowany od dzieciństwa, zimą jeździł do szkoły nanartach. W 1948 roku wygrał zawody kulturystyczne i zdobyłtytuł Mr. Canada. Na szczęście nie został umięśnionymcelebrytą, ale skończył studia i zajął się psychologią. Nastudiachzapisałsięnakursprzemawianiapublicznegoizetknąłsię na nim z technikami pamięciowymi. W rezultacie jegoprzemyśleń opartych na eksperymentach powstała teoriapodwójnego kodowania. Paivio jako jeden z pierwszychw poważnej literaturze naukowej opisał mnemotechnikiistwierdził,żeichużywanieusprawniaproceszapamiętywania.

19

Wskrzeszeniesztukipamięci

Od przełomu lat 50. i 60. XX wieku mamy do czynieniaz rewolucją w psychologii, a ważną częścią tych zmian byłybadanianadpamięcią oraz technikami zapamiętywania. Liczbęeksperymentów w tej dziedzinie można od tamtej pory liczyćw dziesiątkach i setkach. Do rozwoju nauki w tej dziedzinieprzyczyniłysięważneksiążkiFrancesYatesiAleksandraŁurii.

Frances Amelia Yates (1899-1981) była angielskimhistorykiem renesansu. Jej książka „Sztuka pamięci” („The artof memory”, 1966) poruszyła naukowy świat, który jeszczewówczas mnemotechniki traktował jak sztuczki dla gawiedzi.Yates opisała to, co o zapamiętywaniu wiedzianow starożytności, średniowieczu i renesansie. Uświadomiłabadaczom, że starożytne porady w ćwiczeniu się w sztucezapamiętywania są poważne imożna je włączyć do naukowejdebaty i badań. Yates zdjęła z mnemotechnik odiumnienaukowegoobciachu.

Sowiecki psychiatra, Aleksander Łuria (1902-1977), opisałprzypadek dziennikarza Salomona Szereszewskiego (1886-1958), o którym powiedzieć, żemiał fenomenalną pamięć, tonic nie powiedzieć. Szereszewski sam odkrył metodę miejscistosowałjąwkażdymmomencieswojegożycia.Jegoproblempolegałnatym,żeniepanowałnadrejestrowaniemwydarzeń,MUSIAŁtorobić,jakbybyłwjakimśnałogu.Takiekompulsywnezapamiętywanie łączyło się z tym, że nie potrafił zapominać.

20

KsiążkaŁuriioSzereszewskimzostaławydananaZachodzieiwPolscenaprzełomielat60.i70.XXwieku.Naukowcy–poprzezksiążki Yates i Łurii, eksperymenty Alana Paivio iwiele innychprac – musieli przyznać, że wyśmiewane niegdyśmnemotechnikiwartesąpoważnegozainteresowania.

StudentS.F.

Prawie ćwierć wieku po ogłoszeniu przez Millera „magicznejsiódemki”innibadacze(Ericsson,ChaseiFaloon)przeprowadzilieksperyment nad pamięcią studenta o inicjałach S.F. Wynikitychbadańteżmogłysiępoczątkowowydawaćjakjegoinicjały(s-f—science-fiction). Student w ciągu dwudziestu miesięcyzwiększył pojemność swojej pamięci roboczej od siedmiu cyfrdo nawet osiemdziesięciu. Magiczna liczba Millera okazała siękolejnyrazszklanymsufitem.

DręczonywlaboratoriumEricssona,S.F.nauczyłsięstosowaćskuteczne strategie, które opierały się na prostej elaboracji.Bowiemwczasieeksperymentubadaczepodnosili poprzeczkę,widzącnieoczekiwanepostępystudenta.

Jak on to robił? Wykorzystał dziedzinę, w której byłekspertem.Interesowałsiębieganiemisamuprawiałbiegi,znałrekordyiwynikizawodnikównaróżnychdystansach.Kiedymiałzapamiętać liczbę3492,kojarzył,żetojestczasbliskirekorduwbiegunamilę(3minuty49,2s.).

21

Długoterminowapamięćrobocza

Ericsson badał także pamięć różnych ekspertów (m.in.mistrzów szachowych). Doszedł do wniosku, że możliwe jestistnienie jeszcze innego rodzaju pamięci. Nazwał swojąkoncepcję„długoterminowąpamięciąroboczą”.Pamięćroboczajestw niej dostępną częścią pamięci długoterminowej. Sztukapamięci polega na tym, bywykorzystywaćmechanizmy, któreuwolniąnasodograniczającychnasbarier.

Ta koncepcja wyjaśnia, dlaczego umysły przygotowane(eksperci imnemoniści)sąwstaniebezproblemuprzekroczyćbarierę 7±2, określoną przezMillera – zapamiętując dziesiątkii setki elementów za pierwszym razem. Pamięć możnawyćwiczyć,uczącsięskutecznychstrategiiistosującjepodczasnauki. Mnemotechniki nie działają jednak jak okulary,automatycznie poprawiające widzenie, bez wysiłku z naszejstrony—zauważa Daniel Schacter, autor książki „Siedemgrzechówpamięci”. Podczasnauki takie „okulary”wykonujemysami, zaopatrzeni już w wiedzę (know-how), materiałyi narzędzia. Na przykład metodę miejsc. Koncepcjadługoterminowej pamięci roboczej – obok teorii podwójnegokodowania – tłumaczy, dlaczego wyćwiczony umysł możezapamiętywaćwielokrotniewięcejniżumysłnieprzygotowany.

Psychologiaotechnikachpamięciowych

22

Dziśprawiekażdypodręcznikpsychologiiwymieniaelaboracjęorazmnemotechnikijakometodyusprawniającezapamiętywanie.

Poniżejkilkacytatówzpopularnychpodręcznikówznanychautorów.

W systematycznie pojawiających się ogłoszeniach prasowych,wychwalających techniki doskonalenia pamięci, jest coś więcej niżziarnoprawdy.(...)Z badań nad metodami mnemotechnicznymi wynika, że

u „normalnych” ludzi (tj. niecierpiących na amnezję) nie istniejepamięć „dobra” lub „zła”. Jest raczej pamięć „wyszkolona”i„niewyszkolona”wzdolnościorganizowaniainformacji.

JohnHenderson,Pamięćizapominanie,Gdańsk2005,s.122-123

Abyusprawnićpamięć,proponujemyzestawstrategiiumysłowych,znanych jako mnemotechniki (...) Strategie mnemoniczne pomagająkodować informację (...) poprzez wiązanie jej z informacjąprzechowywanąwpamięcidługotrwałej.

PhilipG.Zimbardo,RobertL.Johnson,VivianMcCann,

Psychologia.Kluczowekoncepcje.Tom2,Warszawa2014,s.238

23

Na pewno nieraz, czy to w reklamach zamieszczanychw czasopismach, czy to na półkach księgarskich, natknęliście się nainformacje o kursach czy poradnikach, które obiecują, że pomogąpoprawić pamięć.W kursach tego rodzaju stosuje sięwiele różnychtechnik,niemalzawsze-technikęwyobrażeńwzrokowych(...)mniesiępowiodło,choćprawdęmówiącniedokońcawsiebiewierzyłem.O metodzie miejsc: jeśli ten system zechcecie rzetelnie

wypróbować,przekonaciesię,żejestłatwyiskuteczny.

AlanBaddeley,Pamięć.Poradnikużytkownika,Warszawa1998,s.91-93i236

Zmnemotechnikimiejsc,zaliczanejdoretoryki,wywodzisięsztukapamięci, rozwijana w średniowieczu i renesansie. Jej skutecznośćzostałapotwierdzonawewspółczesnychbadaniach(...)wieluautorówprzedstawia ją w podręcznikach bynajmniej nie jako ciekawostkęhistoryczną, lecz ciągle jeszcze użyteczną technikę wspomaganiapamięci.

MariaJagodzińskaPsychologiapamięci,Gliwice2008,s.33

W badaniach Roedigera (1980) metoda miejsc okazała sięnajskuteczniejszą z omówionych dotychczas mnemotechnik, jeśliwodtwarzaniulistysłówistotnabyłaichkolejność.Liczbaelementówodtworzonych w zadanej kolejności wzrastała wówczas o 100 proc.wporównaniudowarunkukontrolnego.

24

E.Nęcka,J.Orzechowski,B.Szymura,Psychologiapoznawcza,Warszawa2006,s.393

Ponieważwykorzystywaniemnemonicznychsztuczekmożepodwoićtwoją zdolność magazynowania i wydobywania informacji, wartopodjąć wysiłek ich opanowania. Posługiwanie się nimi ułatwiazarówno przyswajanie danegomateriału po raz pierwszy, jak i jegopowtórneuczeniesię.

St.M.Kosslyn,Psychologia:mózg,człowiek,świat.Kraków2006,s.332

Wszelkie usprawnianie pamięci polega więc na doskonaleniunawykowychmetodrejestrowaniafaktów.(…)Wielemetodopartychnapomysłachopracowanojakotzw.systemy

mnemotechniczne. Za pomocą tych systemów często możnaprzechowywaćwpamięcizupełnieniepowiązanezesobą fakty, listynazwisk, wykazy liczb, numerów itp., tak obszerne, że niemożliwebyłobyichzapamiętaniewnaturalnysposób.

W.James,Psychologia.Kursskrócony,Warszawa2006,s.256-257

25

26

Koniec Wersji Demonstracyjnej