Paradygmat

Socjologia

rozumiejąca

Max Weber

Urodził się 21 kwietnia 1864 w Erfurcie, zmarł 14 lipca 1920 w Monachium.

Niemiecki socjolog, historyk gospodarki, historyk porównawczy i historyk religioznawstwa, ekonomista, prawnik, teoretyk polityki i metodolog nauk społecznych, twórca socjologii rozumiejącej, jeden z założycieli nowoczesnej nauki społecznej twórców nowoczesnej socjologii gospodarki, uwarstwienia społecznego, polityki, władzy, prawa, miasta, wsi, wiedzy i nauki, religii, muzyki, przemysłu, naukowych podstaw organizacji oraz socjologii moralności i wychowania.

Socjologia rozumiejąca

Orientacja teoretyczno – metodologiczna zapoczątkowana przez Maxa Webera. W ujęciu tym podkreśla się, że zasadniczą cechą wyjaśniania zjawisk społecznych (a zwłaszcza działań) jest tzw. Rozumienie (Verstehen). Oznacza ono próbę poznania motywów, celów, dążeń, postaw i wartości, którymi kieruje się działający podmiot (aktor). Tylko w ten sposób badacz może zrozumieć w pełni czyjeś działania.

Weber uważał, że socjologowie mają przewagę nad przedstawicielami nauk przyrodniczych. Polega ona na tym, że socjolog jest w stanie zrozumieć zjawiska społeczne, podczas gdy fizyk czy chemik nie pojmie w podobny sposób zachowania atomu lub związku chemicznego. „Rozumieć” to po niemiecku verstehen. Posłużenie się przez Webera tym terminem w pracach historycznych należy do jego najbardziej znanych i najbardziej kontrowersyjnych wkładów do metodologii współczesnej socjologii. Wyjaśniając , co Weber rozumiał przez pojęcie verstehen, uwydatniamy także niektóre problemy związane z jego określeniem.

Chaos świata i porządek wiedzy

Punktem wyjścia socjologii Webera była wizja świata społecznego jako chaosu.

Historia nie ma żadnego immanentnego sensu: jest terenem starcia ludzi i grup ludzkich obdarzonych wolą pokonania wszelkiego oporu i osiągnięcia swoich partykularnych celów. Istniejące podziały i antagonizmy są nie do przezwyciężenia (wpływ Nietschego).

Socjologia może być nauką w społeczeństwie, którego pod zasadniczymi względami nie można zmienić tylko, jeśli będzie obiektywna.

Problem Webera sprowadzał się do antynomii miedzy uniwersalizmem nauki i partykularyzmem życia, między konieczną w nauce obiektywnością i stronniczością, jak w praktyce musi cechować ludzi wyznających odmienne wartości i mających sprzeczne interesy.

Nauka społeczna musi wystrzegać się sądów wartościujących, ale też odnosić się do wartości konstytuujących badaną kulturę.

Jednak żadne fakty społeczne nie są ważne same przez się, lecz tylko przez swój związek z naszymi wartościami. Wybór uczonego, zależny nieuchronnie od jego miejsca w społeczeństwie i takich lub innych solidarności grupowych nie może oznaczać opowiedzenia się po czyjejkolwiek stronie. Nie może oceniać i postulować. Nauka empiryczna nikogo nie może pouczać o tym, co powinien, lecz tylko o tym, co może i w odpowiednich okolicznościach – czego chce. Nauka zajmuje się sądami wartościującymi, ale ich nie wydaje.

Typy idealne Webera Typy idealne były najważniejszym narzędziem realizacji

celów poznawczych nauk społecznych. To nie był jego wynalazek i jego nazwa (nazwę wymyślił George Jellinka)–on go tylko udoskonalił. Weber dostrzegał podobne procedury u Marksa i Mengera.

Typu idealnego się nie odkrywa w empirycznej rzeczywistości, typ idealny się tworzy, ażeby tę rzeczywistość badać i rozumieć, nie oczekując wszakże, iż będzie z nim kiedykolwiek zgodna. Typ idealny pokazuje jaka rzeczywistość mogłaby być a nie jaka jest.

Weber mówi o przemijalności wszystkich konstrukcji typów idealnych, ale i zarazem nieuchronności tworzenia ciągle nowych. Nie przysługuje im ani prawdziwość ani fałszywość. To, czy ich tworzenie nie jest tylko intelektualną zabawą, lecz rzeczywiście posuwa naprzód proces poznania, zależy od ich użyteczności w praktyce badawczej.

Najważniejszy był typ idealny działania racjonalnego. Dzięki niemu była możliwa cała procedura idealno-typologiczna

Rozumienie działań ludzkich

Działania jednostek były głównym

przedmiotem zainteresowania

Webera. Webera interesowała tylko

pewna kategoria zachowań nazywana

w socjologii działaniami oraz

sprzeciwiał się wyjaśnianiu faktów

społecznych poprzez przywoływanie

bytów zbiorowych w rodzaju

społeczeństwa, czy klasy.

Uważał, iż wszystkie socjologiczne wyjaśnienia pozostają wyjaśnieniami pozornymi tak długo, jak długo nie potrafimy powiedzieć, dlaczego jednostki działają tak jak działają. Nie był to jednak tradycyjny nominalizm: nie przypisywał jednostkom żadnych właściwości, na których podstawie można byłoby a priori orzekać cokolwiek o rzeczywistości społecznej. Działanie jednostek jest zdeterminowane i zorientowane na innych ludzi

Jednostka jest pozbawiona wszelkich cech dla socjologii istotnych tak długo, jak długo traktuje się ją poza kulturowo-historycznym kontekstem wzajemnego oddziaływania. Weber był zatem i antysocjologistą i antypsychologistą. Nie znamy innych ludzi aniżeli Kulturmenschen.

Są dwa rodzaje rozumienia:

Rozumienie bezpośrednie (actuelles Verstehen) – jesteśmy w stanie pojąc znaczenie działań innych ludzi na mocy swego rodzaju oczywistości, np. mimika ludzka, konwencjonalne gesty, operacje matematyczne; wymaga pewnej wiedzy, ale samo w sobie jest bardzo proste.

Rozumienie wyjaśniające (erklärendesVerstehen) – ważniejsze dla Webera; jest to to, co należy zastosować w naukach społecznych; wyższy szczebel poznania działań ludzkich, umożliwiającym odpowiedź nie tylko na pytanie co?, lecz również na pytanie dlaczego?; miało pozwolić na poznanie znaczenia i przyczyn (motywów) ludzkiego działania.

„Socjologia formalna” Maxa

Webera Rola pojęcia racjonalności była kluczowa

zarówno w socjologii historycznej i formalnej Webera. Sam uważał swoją socjologię za historyczną, ale twierdzi się, że Weber i Simmelpodzielali jednakowe poglądy i sposób podejścia. Formalizm był tylko próbą przezwyciężenia absolutnego historyzmu a nie historyzmu jako takiego. Formalizm Webera przejawiał się w dążeniu do wyzwolenia nauk społecznych spod presji języka potocznego i tworzeniu pojęć teoretycznych o najszerszym zastosowaniu. Stąd przedsięwzięcie polegające na zaprojektowaniu własnego słownika i własnego katalogu „form” społecznych, które w języku Webera nazywały się „czystymi” typami.

Najważniejsze jest pojęcie działania społecznego jako takiego zachowania się jednostki, które w swojej genezie i swoim przebiegu zorientowane jest na przeszłe, obecne lub spodziewane zachowanie się innych jednostek. Aby można było mówić o działaniach społecznych, niezbędne jest minimum świadomości, dzięki któremu zachowanie się zostaje wyposażone w „subiektywne znaczenie”.

Weber wyróżnił cztery rodzaje działań

społecznych, biorąc pod uwagę

stopień ich oddalenia od linii

granicznej oddzielającej ogół działań

społecznych w powyższym znaczeniu

od czynności czysto odruchowych

Tradycjonalne – są podejmowane pod wpływem utrwalonych nawyków, ale z zalążkową świadomością, że trzymanie się utrwalonego od dawna sposobu postępowania jest pożądane

Emocjonalne - podstawą są uczucia nakazujące postępować w dany sposób bez względu na skutki

Wartościowo-racjonalne – cechuje je w pełni świadomy dobór środków do osiągnięcia celu, który sam nie podlega deliberacji i nie zmienia się bez względu na napotykane trudności.

Celowo-racjonalne – ma w nich miejsce świadomy wybór zarówno celów jak i środków; są najbardziej zrozumiałe dla zewnętrznego obserwatora i na nich skupia się Weber

Działania społeczne są jednokierunkowe: nie zawierają w sobie żadnej konieczności a tylko prawdopodobieństwo wywołania odpowiedzi z ich strony. Wtedy, gdy odpowiedź ma miejsce, zapoczątkowując dłuższy lub krótszy szereg oddziaływań wzajemnych dwóch lub więcej jednostek, powstaje stosunek społeczny. Wszystko zaczyna się od działań jednostek i wszystko daje się do nich sprowadzić. Na wszystkich poziomach kluczowe znaczenie zachowuje kategoria racjonalności.

Wpływ Maxa Webera na

socjologię Bardzo silny wpływ. Coser podzielił nawet socjologię na

przedweberowską i poweberowską. Nie stworzył jednak żadnej szkoły. Był inspiratorem, od którego brano wielkie idee nie troszcząc się o resztę. Gouldner nazwał go Minotaurem.

Jego dzieło zostało rozmienione na drobne współczesnych dyscyplin socjologicznych, socjologicznych także przystosowane we fragmentach do wycinkowych pytań postawionych na gruncie założeń, które mają mało wspólnego z Weberowskimi.

Jest gwiazdą – nie ma socjologa, który by się do niego nie ustosunkowywał.

Bibliografia

A.Słaboń,M.Pacholski(2010).Słownik Pojęć Socjologicznych.Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego:Kraków

G.Ritzer,(2004).Nasycona Teoria Socjologiczne.Wydawnictwo S-KA:Poznań

J.Szacki,(2006).Historia,Myśli Socjologicznej,Wydawnictwo PWN:Warszawa

M.Weber,(2002).Gospodarka i Społeczeństwo Zarys Socjologii Rozumiejącej.Wydawnictwo Naukowe PWN:Warszawa

Wykonanie

Elżbieta Szewczyk

Renata Szewczyk

Elżbieta Popardowska

Żaneta Żołna

Aleksandra Widelak