SLI – SPECYFICZNE ZABURZENIE JĘZYKOWEDIAGNOZA, PROGNOZA, INTERWENCJA

KONFERENCJA MIĘDZYNARODOWAWARSZAWA, 5 – 8 LIPCA 2012

2

Wydawca:Instytut Badań Edukacyjnychul. Górczewska 801-180 Warszawatel. (22) 24 17 100 www.ibe.edu.pl

© Copyright by: Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa, czerwiec 2012

Folder opracowany w ramach projektu systemowego: Badanie jakości i efektywności edukacji oraz instytucjonalizacja zaplecza badawczego, współfi nansowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, realizowanego przez Instytut Badań Edukacyjnych.

3

Wstęp

Konferencja w całości poświęcona jest specyfi cznemu zaburzeniu językowemu (SLI), które przejawia się wybiórczym upośledzeniem funkcji językowych przy braku innych defi cytów. Według badań naukowych SLI występuje u 7,4% dzieci, co oznacza, że średnio w każdej klasie czy grupie przedszkolnej jest jedno lub dwoje dzieci z SLI. Zaburzenie to ma poważne konsekwencje dla rozwoju dziecka, jego edukacji i całego dalszego życia, stwarzając liczne trudności, w tym ryzyko wykluczenia społecznego. Dlatego ważne jest, by nauczyciele, psycholodzy i logopedzi mieli dostęp do najnowszej wiedzy na temat SLI. Grono polskich uczonych, psychologów i logopedów, reprezentujących wiodące polskie uczelnie oraz kilka towarzystw naukowych, postanowiło zwołać międzynarodową konferencję naukową na ten temat, zaprosić uczonych z przodujących ośrodków w Europie, Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, by wspólnie zastanowić się, jak pomóc polskim dzieciom z SLI. Chcemy ustalić, co trzeba zrobić, aby były one w porę rzetelnie diagnozowane, otrzymywały adekwatną pomoc terapeutyczną oraz by system szkolnictwa w Polsce miał narzędzia uwzględniające ich specjalne potrzeby edukacyjne. Szukając wsparcia dla tej inicjatywy, spotkaliśmy się z pomocą ze strony Ministerstwa Edukacji Narodowej. To ono skierowało nas do Instytutu Badań Edukacyjnych, gdzie otworzyły się realne możliwości realizacji projektu. Spotkaliśmy się także z zainteresowaniem i przychylnością ze strony Małżonki Prezydenta RP Pani Anny Komorowskiej, która objęła patronatem naszą konferencję – składamy Jej za to serdeczne podziękowanie. Dzięki wsparciu płynącemu z różnych stron, mamy poczucie, że oto otwieramy nowy rozdział, który zbliży nas do systemowego rozwiązania problemu dzieci z SLI w Polsce. Jesteśmy wdzięczni doborowemu gronu naszych wykładowców, specjalistów z całego świata, którzy pozytywnie odpowiedzieli na nasze zaproszenie. Ich wykłady będą stanowić przygotowanie do sobotniej dyskusji plenarnej na temat możliwych do wprowadzenia w Polsce rozwiązań. Konferencję zorganizował Instytut Badań Edukacyjny w porozumieniu z Ministerstwem Edukacji Narodowej oraz w partnerstwie z gronem jej pierwotnych inicjatorów, które tworzy radę programową. W ślad za konferencją – w ramach Zespołu Wczesnej Edukacji – Instytut uruchamia badania zmierzające do opracowania testów językowych dla polskich dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, co umożliwi diagnozowanie u nich SLI. Będziemy również badali możliwość udzielenia dzieciom z SLI

4

lub zagrożonych tym zaburzeniem skutecznej pomocy jeszcze przed rozpoczęciem nauki szkolnej poprzez odpowiednie szkolenie nauczycieli przedszkoli. Zajmiemy się także opracowywaniem koncepcji systemu niezbędnych przystosowań naszych placówek edukacyjnych i poradnictwa specjalistycznego do specjalnych potrzeb tych dzieci. Powinno to także objąć szkolnictwo wyższe i programy studiów przygotowujących wykwalifi kowane kadry specjalistów. Zwracamy się z podziękowaniem do polskich praktyków: logopedów, psychologów, pedagogów, lekarzy, za ogromne zainteresowanie, z jakim spotkała się nasza konferencja. Świadczy ono o gotowości tych środowisk do podjęcia nowych wyzwań. Ufamy, że wspólnie z placówkami akademickimi, a także z władzami samorządowymi wypracujemy odpowiednie narzędzia i procedury pozwalające – jeśli nie na rozwiązanie problemu dzieci z SLI – to na stworzenie im lepszych szans rozwoju. Apelujemy do rodziców i szerokiej opinii publicznej o przyłączenie się do tej inicjatywy: pomóżmy dzieciom z SLI!

Przewodnicząca Komitetu OrganizacyjnegoProf. dr hab. Magdalena Smoczyńska

5

Program konferencji

Moderatorzy:MARIA CYWIŃSKA i MICHAŁ B. PARADOWSKI

Czwartek, 5 lipca 2012 9.00 – 11.00 rejestracja uczestników11.00 – 12.00 otwarcie konferencji: KRYSTYNA SZUMILAS, Minister Edukacji

Narodowej12.00 – 13.30 wykład: J. BRUCE TOMBLIN (University of Iowa, USA), What

is Specifi c Language Impairment and why should we be concerned about it? [Co to jest specyfi czne zaburzenie językowe i dlaczego powinniśmy się nim przejmować?]

13.30 – 14.30 przerwa na lunch14.30 – 16.00 wykład: JAMES LAW (University of Newcastle, UK), The child with

speech, language and communication needs in the UK: the emerging evidence base and its implications for policy [Dziecko ze specjalnymi potrzebami językowymi i komunikacyjnymi w Wielkiej Brytanii: powstająca baza danych naukowych i implikacje dla tworzenia systemu pomocy]

16.00 – 16.30 przerwa kawowa16.30 – 18.00 wykład: CATHERINE E. SNOW (Harvard University, USA),

Preventing language poverty and supporting language & literacy development in children [Zapobieganie ubóstwu językowemu i wspomaganie rozwoju językowego oraz nauki czytania i pisania u dzieci]

18.00 – 19.00 wykład: LAURENCE B. LEONARD (Purdue University, USA), Specifi c Language Impairment across languages – VIDEOCONFERENCE [Specyfi czne zaburzenie językowe w różnych językach – WIDEOKONFERENCJA]

Piątek, 6 lipca 2012 9.00 – 10.00 wykład: LESLIE A. RESCORLA (Bryn Mawr College, USA), Late

talkers: identifi cation, characteristics and outcomes [Dzieci późno mówiące: ich identyfi kacja, charakterystyka i dalsze losy]

6

10.00 – 10.30 wykład: MAGDALENA SMOCZYŃSKA (Jagellonian University & Educational Research Institute, Poland), Late Language Emergence, SLI and Dyslexia in Polish speaking children: A follow-up study [Opóźniony rozwój mowy, SLI i dysleksja u dzieci polskich: Badania podłużne typu follow-up]

10.30 – 11.00 wykład: PATRICIA A. EADIE i SHEENA REILLY (University of Melbourne & Murdoch Children’s Research Institute, Australia), Prevalence, pathways, and co-morbidities of Late Talking and Language Impairment in a community cohort (2–7 years) [Częstość występowania, trajektorie rozwojowe i współzachorowalność opóźnionego rozwoju mowy i zaburzenia językowego w grupie reprezentującej populację ogólną (od 2 do 7 lat)]

11.00 – 11.30 przerwa kawowa11.30 – 12.00 wykład: STEPHANIE ORLOSKI (Speech and Language

Therapist, Warsaw, Poland), Differentiating profi les of late-talking children and children with autism [Różnicowanie profi li dzieci z opóźnionym rozwojem mowy i dzieci z autyzmem]

12.00 – 12.30 wykład: ELŻBIETA SZELĄG (Nencki Institute of Experimental Biology, Warsaw, Poland), The application of training in temporal information processing in children with SLI [Zastosowanie treningu w czasowym przetwarzaniu informacji u dzieci z SLI]

12.30 – 13.30 wykład: ELIN THORDARDOTTIR (McGill University, Canada), Specifi c Language Impairment in Icelandic, English, French and in bilingual children: Differences and similarities [Specyfi czne zaburzenie językowe w językach: islandzkim, angielskim, francuskim oraz u dzieci dwujęzycznych – podobieństwa i różnice]

13.30 – 14.30 przerwa na lunch14.30 – 15.30 wykład: ESTHER DROMI (Tel Aviv University, Israel),

A developmental model for the evaluation of communication, language and speech disorders in very young children [Model rozwojowy oceny zaburzeń w komunikacji, zaburzeń językowych i zaburzeń fonologicznych u najmłodszych dzieci]

7

15.30 – 16.30 wykład: MARILYN NIPPOLD (University of Oregon, USA), Reading comprehension and syntactic defi cits in children with SLI. Implications for the classroom [Rozumienie tekstu czytanego a defi cyty składniowe u dzieci z SLI: implikacje dla szkoły]

16.30 – 17.00 przerwa kawowa17.00 – 18.00 sesja plakatowa18.00 – 19.00 wykład: DOROTHY BISHOP (Oxford University, UK),

How language impairment affects literacy? – WEBINAR [Jak zaburzenie językowe wpływa na opanowywanie umiejętności czytania i pisania?– WEBINAR]

Sobota, 7 lipca 2012 9.00 – 10.00 wykład: MONIKA PAWŁOWSKA (University of North Dakota,

USA), What’s in a language test? An overview of diagnostic language tests and measures [Co jest w teście językowym? Przegląd testów i innych językowych narzędzi diagnostycznych]

10.00 – 11.00 wykład: NAN BERNSTEIN RATNER (University of Maryland, USA), Phonological and fl uency characteristics of children with SLI [Charakterystyka cech fonologicznych i cech płynności mowy u dzieci z SLI]

11.00 – 11.30 przerwa kawowa11.30 – 12.30 wykład: PHILIP DALE (University of New Mexico, USA), What

twin studies can tell us about why preschool language abilities predict later reading [Co badania nad bliźniętami mogą nam powiedzieć o związku między kompetencjami językowymi dzieci przedszkolnych a ich późniejszą umiejętnością czytania]

12.30 – 13.30 wykład: SHULA CHIAT & PENNY J. ROY (City University, London, UK), The impact of socioeconomic disadvantage on young children’s language [Wpływ niekorzystnych warunków społeczno-ekonomicznych na rozwój językowy dzieci]

13.30 – 14.30 przerwa na lunch14.30 – 15.00 wykład: LAURENT DANON-BOILEAU (Université Paris Descartes,

France), How can we help a child acquire his/her mother tongue? [Jak można pomóc dziecku w przyswojeniu języka ojczystego?]

8

15.00 – 16.00 dyskusja panelowa: JAK POMÓC DZIECIOM Z SLI W POLSCE? część 1. Diagnoza SLI, identyfi kacja dzieci z grupy ryzyka

16.00 – 17.00 dyskusja panelowa: JAK POMÓC DZIECIOM Z SLI W POLSCE?część 2. Terapia SLI, wczesna interwencja

17.00 – 17.30 przerwa kawowa17.30 – 18.00 dyskusja panelowa: JAK POMÓC DZIECIOM Z SLI W POLSCE?

część 3. Dzieci z SLI w przedszkolu i szkole18.00 – 19.00 dyskusja panelowa: JAK POMÓC DZIECIOM Z SLI W POLSCE?

Podsumowanie: Rozwiązania systemowe. Zamknięcie konferencji

Niedziela, 8 lipca 2012 warsztaty: JANICE GREENBERG (Hanen Centre, Toronto,

Kanada), prezentacja programów Hanenowskich ze szczególnym uwzględnieniem programu dla nauczycieli i opiekunów małych dzieci „Lubimy uczyć się mówić” (Learning Language and Loving it)

9.00-10.30 warsztaty Hanenowskie, część 110.30-11.00 przerwa kawowa11.00-12.30 warsztaty Hanenowskie, część 212.30-13.30 przerwa na lunch13.30-15.00 warsztaty Hanenowskie, część 3

9

Rada programowa

dr Marta Białecka-Pikul prof. dr hab. Marta Bogdanowicz prof. dr hab. Barbara Bokus prof. dr hab. Anna Brzezińskadr Ewa Czaplewskaprof. dr hab. Stanisław Dubiszprof. dr hab. Stanisław Grabiasdr Ewa Hamandr Dorota Kiebzak-Mandera prof. dr hab. Maria Kielar-Turska prof. dr hab. Grażyna Krasowicz-Kupisprof. dr hab. Ida Kurcz prof. dr hab. Piotra Łobacz prof. dr hab. Edward Łuczyńskiprof. dr hab. Agnieszka Maryniakprof. dr hab. Stanisław Milewskiprof. dr hab. Józef Porayski-Pomstadoc. dr Maria Przybysz-Piwkoprof. dr hab. Magdalena Smoczyńskaprof. dr hab. Elżbieta Szeląg dr Zofi a Wodnieckaprof. dr hab. Tomasz Woźniak

Komitet Organizacyjny

Magdalena Smoczyńska – przewodniczącaEwa HamanRenata OlechAneta Ganeczko

10

Prelegenci

Prof. DOROTHY BISHOP – profesor neuropsychologii rozwojowej w Department of Experimental Psychology, Oxford University, Oxford, Wielka Brytania. Bada neurologiczne i genetyczne podłoże SLI oraz związek między SLI a dysleksją; autorka wielu narzędzi do diagnozy rozwoju językowego (np.Test of Reception of Grammar – TROG-2).

Prof. SHULA CHIAT – psycholingwistka, professor w Language & Communication Science Division, City University London, Londyn, Wielka Brytania; specjalizuje się we wczesnej diagnozie zaburzeń językowych. Współautorka narzędzi diagnostycznych do oceny rozwoju językowego (np. The Preschool Repetition Test).

Prof. PHILIP DALE – psycholog, profesor i kierownik Department of Speech & Hearing Sciences, University of New Mexico, Albuquerque, USA; współautor kwestionariusza rodzicielskiego MacArthur-Bates oraz licznych badań eksperymentalnych dotyczących rozwoju językowego, zaburzeń mowy, interwencji, w tym przeprowadzonych w Wielkiej Brytanii badań bliźniąt nad wpływem czynników genetycznych i środowiskowych.

Prof. LAURENT DANON-BOILEAU – profesor językoznawstwa i psycholingwistyki w Département des Sciences de Langage, Université Paris Descartes oraz pracownik naukowy w Centre National de la Recherche Scientifi que, Paryż, Francja. Jest również psychoterapeutą-psychoanalitykiem, prowadzi terapię dzieci z zaburzeniami mowy i dzieci ze spektrum autyzmu; autor książek o dzieciach, które nie mówią (The Silent Child O.U.P, 2001, Children without speech O.U.P, 2005) Prof. ESTHER DROMI – School of Education, Tel Aviv University, Izrael. Profesor Dromi specjalizuje się we wczesnej komunikacji, w rozwoju języka i mowy oraz w zaburzeniach rozwoju językowego u dzieci. Publikacje profesor Dromi dotyczą dzieci z różnymi zaburzeniami rozwojowymi (SLI, głuchotą, zaburzeniami ze spektrum autyzmu) Profesor Dromi pracuje w ujęciu teoretycznym psychologii rozwojowej, dlatego też podkreśla potrzebę uwzględniania sytuacji dziecka wraz z jego rodziną oraz indywidualnych programów interwencji, które mogą być stosowane w przychodniach i w środowisku szkolnym.

11

Dr PATRICIA EADIe – logopeda, starszy wykładowca na Wydziale Audiologii i Logopedii Uniwersytetu w Melbourne. Jej praca badawcza dotyczy wczesnego wykrywania zaburzeń językowych u dzieci, dróg ich przeradzania się w SLI, a także zagadnień związanych z pomiarem poziomu kompetencji językowych i jego rzetelnością. Dr Eadie jest jednym z współwykonawców longitudinalnego projektu ‘Early Language in Victoria Study’ (ELVS), kierowanego przez Prof. Sheenę Reilly śledzącego pojawianie się zaburzeń językowych oraz zaburzeń czytania i pisania w kohorcie dzieci z prowincji Victoria reprezentującej ogólną populację australijską. Dr Eadie, przedstawiając dane z badań ELVS obejmujące okres od urodzenia do lat siedmiu, będzie reprezentować cały zespół badawczy, do którego prócz wymienionych już osób należą: Edith Bavin, Lesley Bretherton, John Carlin, Anne Castles, Patricia Eadie, Margot Prior, oraz Melissa Wake.

JANICE GREENBERG – B.Sc., D.S.P., logopeda i dyrektor Early Childhood Education Services w Hanen Centre. Współautorka programu Learning Language & Loving It (Weitzman i Greenberg, 2002) oraz ABC and Beyond: Building Emergent Literacy in Early Childhood Settings (Weitzman i Greenberg, 2010). Posiada wieloletnie doświadczenie w prowadzeniu programów Hanen, szkoli nauczycieli oraz logopedów na całym świecie. Współpracowała również przy badaniach dotyczących rezultatów programów Hanen. Prof. JAMES LAW – językoznawca i logopeda; profesor językoznawstwa w School of Education, Communication and Language Sciences, University of Newcastle. Newcastle-upon-Tyne, Great Britain główny autor Przeglądu Cochrane: Interventions for children with speech and language delay or disorder, współautor licznych artykułów analizujących dane z długofalowych badań epidemiologicznych dotyczących wczesnych zaburzeń mowy, obecnie członek zespołu opracowującego strategię polityki społecznej w zakresie diagnozy i interwencji w zaburzeniach rozwoju mowy i komunikacji.

Prof. LAURENCE B. LEONARD – profesor logopedii, Department of Speech, Language & Hearing Sciences, Purdue University, West Lafayette, Indiana, USA; autor książki Children with Specifi c Language Impairment (1998), przetłumaczonej na język polski i wydanej przez Gdańkie Wydawnictwo Psychologiczne: Specyfi czne zaburzenie rozwoju językowego (2006); prowadzi liczne badania eksperymentalne, zajmuje się w szczególności zaburzeniami gramatyki w SLI.

12

Prof. MARILYN NIPPOLD – logopeda, profesor nauk o komunikacji i zaburzeniach komunikacji na University of Oregon (USA), gdzie specjalizuje się w badaniach nad późniejszymi etapami rozwoju językowego oraz nad opanowywaniem umiejętności czytania i pisania, a także nad zaburzeniami językowymi i jąkaniem. Profesor Nippold opublikowała 5 książek oraz ponad 100 artykułów naukowych i rozdziałów prac zbiorowych. Jest również członkinią amerykańskiego stowarzyszenia logopedów ASHA (American Speech-Language-Hearing Association). Obecnie jest redaktorem naczelnym czasopisma fachowego dla logopedów szkolnych Language, Speech, and Hearing Services in Schools.

STEPHANIE ORLOSKI – logopeda, ukończyła studia w University of Maryland, pracowała naukowo w Yale Child Study Center w zespole zajmującym się autyzmem oraz jako logopeda-praktyk w stanie Maryland. Prowadziła superwizję kliniczną w stanie Maryland i Virginia. Obecnie mieszka w Warszawie, prowadzi terapię i konsultacje szkolne dla dzieci anglojęzycznych ze spektrum autyzmu, dysleksją i zaburzeniem rozwoju językowego. Prof. MONIKA PAWŁOWSKA – lingwistka, adiunkt na Wydziale Nauk o Komunikowaniu i Zaburzeniach w Komunikowaniu (Department of Communication Sciences & Disorders), University of North Dakota, Grand Forks, North Dakota, USA; absolwentka fi lologii angielskiej na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu, po doktoracie pracowała w Department of Speech, Language and Hearing Science na Purdue University; jej zainteresowania badawcze obejmują rozwój języka u dzieci rozwijających się typowo oraz u dzieci z zaburzeniami rozwoju języka. Prof. NAN BERNSTEIN RATNER – profesor logopedii, kierownik Department of Hearing & Speech Sciences, University of Maryland, College Park, Maryland, USA; wybitna specjalistka w zakresie płynności mowy (jąkania), wspólnie z Jean Berko Gleason, która była jej mentorką, jest autorką Psycholinguistics (podręcznika przetłumaczonego i wydanego w Polsce przez Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne w 2000 r. pt. „Psycholingwistyka”) oraz The Development of Language (ósme wydanie). Prof. LESLIE A. RESCORLA – profesor psychologii, kieruje Child Study Institute, Bryn Mawr College, Bryn Mawr, Pennsylvania, USA; autorka wieloletniego programu badawczego śledzącego dalsze losy dzieci późno mówiących aż do dorosłości, autorka kwestionariusza rodzicielskiego LDS (Language Development Survey).

13

Prof. PENNY J. ROY – psycholingwistka rozwojowa, professor w Language & Communication Science Division, City University London, Londyn, Wielka Brytania; specjalizuje się w badaniach nad zaburzeniami językowymi, wczesną deprywacją językową i wpływem statusu społeczno-ekonomicznego na rozwój językowy. Współautorka narzędzi diagnostycznych do oceny rozwoju językowego (np. The Preschool Repetition Test).

Prof. MAGDALENA SMOCZYŃSKA – psycholingwistka, profesor w Instutucie Badań Edukacyjnych; wieloletni pracownik Uniwersytetu Jagiellońskiego. Autorka prac naukowych na temat rozwoju językowego dzieci polskojęzycznych oraz polskiej adaptacji McArthur-Bates Communicative Development Inventories, narzędzia do oceny wczesnego rozwoju językowego. Prowadzi badania nad rozwojem dzieci późno mówiących (late talkers), i opracowuje narzędzia do diagnozy SLI w języku polskim. Prof. CATHERINE E. SNOW – profesor w katedrze im. Patricii Albjerg Graham w Graduate School of Education, Harvard University, Cambridge, Massachusetts, USA; psycholingwistka, wybitna badaczka rozwoju językowego dzieci oraz rozwoju umiejętności czytania i pisania, skupiająca się na dzieciach ze środowiska wysokiego ryzyka społecznego i edukacyjnego, autorka prac na temat mowy dorosłych skierowanej do dziecka, czytania książek razem z dzieckiem, rozwoju narracji, rozwoju umiejętności dyskusji w klasie, cech dobrej edukacji wczesnoszkolnej oraz na temat związku umiejętności językowych z rozumieniem czytania. Wraz z Brianem MacWhinneyem jest współtwórczynią międzynarodowego systemu CHILDES.

Prof. ELŻBIETA SZELĄG – neuropsycholog, kierownik Pracowni Neuropsychologii Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN oraz kierownik Katedry Neurorehabilitacji w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie, prowadzi badania kliniczne i eksperymentalne nad neuropsychologicznym podłożem funkcjonowania człowieka w normie i patologii ze szczególnym ukierunkowaniem na zagadnienia neurorehabilitacji. Prowadziła także działalność praktyczną w zakresie terapii zaburzeń mowy w zagranicznych i krajowych klinikach i poradniach specjalistycznych. Od 2010 r. wiceprzewodnicząca międzynarodowego programu COST TIMELY (6. Program Ramowy Unii Europejskiej).

14

Prof. ELIN THORDARDOTTIR – logopeda, profesor w School of Communication Science & Disorders, McGill University, Montreal, Kanada; specjalizuje się w badaniu zaburzeń językowych u dzieci francusko-, angielsko- i islandzkojęzycznych. Autorka nowych metod diagnostycznych i programów interwencyjnych. Prof. BRUCE J. TOMBLIN – profesor logopedii, kieruje Child Language Research Centre, Iowa University, Iowa City, Iowa, USA; wraz ze swym zespołem przeprowadził badania epidemiologiczne nad SLI, w wyniku których częstość występowania SLI (zachorowalność) wśród dzieci pięcioletnich została ustalona jako 7,4%; prowadził też długofalowe badania podłużne nad dalszymi losami edukacyjnymi i życiowymi dzieci z SLI; koordynuje badania nad SLI prowadzone w kilku ośrodkach na amerykańskim Środkowym Wschodzie.

15

Streszczenia wykładów

Czwartek, 5 lipca 2012J. BRUCE TOMBLIN (University of Iowa, USA), What is Specifi c Language Impairment and why should we be concerned about it? The acquisition of spoken language for most children occurs without effort or instruction from caregivers. However, some children fi nd language acquisition to be challenging for a variety of reasons, such as: language deprivation, hearing loss or severe intellectual disability. Some children face diffi culties in language development without these challenges. These children are now described as having specifi c language impairment (SLI). This presentation will provide an overview of the prevalence, epidemiological and developmental features of SLI and the evolving diagnostic issues surrounding SLI. I will argue that many of these diagnostic issues require that we consider the outcomes associated with poor language. Within this perspective a diagnosis of SLI is intended to express concern regarding the child’s future. I will use data from a ten-year longitudinal study, to show that language skills during the school years are highly predictable and that individual differences are very stable. I will also present descriptions of relationships between early language and later academic, social and personal outcomes through childhood and early adulthood that can be used to construct guidelines for determining the level of early risk due to poor language.

J. BRUCE TOMBLIN (University of Iowa, Stany Zjednoczone), Co to jest specyfi czne zaburzenie językowe i dlaczego powinniśmy się nim przejmować?Większość dzieci uczy się mówić bez wysiłku i bez konieczności nauczania przez opiekunów. Są jednak dzieci, którym przyswajanie języka sprawia trudność z różnych powodów, np. przez deprywację językową, utratę słuchu lub poważną niepełnosprawność intelektualną. Są natomiast i takie dzieci, u których występują trudności w rozwoju językowym, ale nie mają one związku z żadnym z wymienionych problemów. Trudności te określa się mianem specyfi cznego zaburzenia językowego (SLI). W prezentacji omówione zostaną: częstość występowania SLI, jego charakterystyka epidemiologiczna i rozwojowa, a także zmieniające się poglądy w kwestii diagnostyki tego zaburzenia. Przedstawię argumenty przemawiające za tym, że przy rozpatrywaniu kwestii diagnostycznych należy brać pod uwagę to, co wiadomo o dalszych losach dzieci z SLI. Z tej perspektywy diagnoza SLI ma na celu troskę o przyszłość dziecka. Zaprezentuję wyniki dziesięcioletniego

16

badania podłużnego, które pokazują, że umiejętności językowe dzieci w wieku szkolnym są w wysokim stopniu przewidywalne, a różnice indywidualne w tym zakresie cechuje duża stabilność. Opiszę również zależności między wczesnymi umiejętnościami językowymi a późniejszymi osiągnięciami szkolnymi, społecznymi i osobistymi, poczynając od dzieciństwa aż do wczesnej dorosłości. Zależności te mogą być wykorzystywane do stworzenia zaleceń co do orzekania o poziomie wczesnego ryzyka wywołanego słabo rozwiniętymi umiejętnościami językowymi.

JAMES LAW (University of Newcastle, UK), The child with speech, language and communication needs in the UK: the emerging evidence base and its implications for policyOver the past ten years there has been a growing interest in children with speech, language and communication needs (SLCN) and the services that are available to meet those needs. The term SLCN covers children identifi ed as having specifi c language impairment but is not restricted to this group. Of particular importance is the British government report known as the Bercow Review of services to children with SLCN. The talk will begin by outlining the recommendations of this review and the initiatives that followed it including ‘The Better Communication Research Programme’ a £1.5m programme designed to address some of the issues coming out of the Bercow. I will then go on to outline the key messages coming out of the research programme which was fi nished in March 2012. The programme included fi ve specifi c projects: best evidence for the effectiveness of interventions, an analysis of national datasets, cost effectiveness, a prospective study comparing the experiences and outcomes of children with autism and specifi c language diffi culties and fi nally a study of the outcomes which are most important to the parents of children with SLCN and the children themselves.

JAMES LAW (University of Newcastle, Wielka Brytania), Dziecko ze specjalnymi potrzebami językowymi i komunikacyjnymi w Wielkiej Brytanii: powstająca baza danych naukowych i implikacje dla tworzenia systemu pomocyOd dziesięciu lat wzrasta zainteresowanie dziećmi ze specjalnymi potrzebami językowymi i komunikacyjnymi (Speech, Language and Communication Needs – SLCN) oraz formami pomocy, które mogą na te potrzeby odpowiedzieć. Termin SLCN obejmuje dzieci ze zdiagnozowanym specyfi cznym zaburzeniem językowym, ale nie ogranicza się do tej grupy. Szczególnie ważny dla tego zagadnienia jest raport rządowy dotyczący form pomocy ukierunkowanych na terapię dzieci z SLCN, znany jako raport Bercowa. Wykład rozpocznie się od przedstawienia opisanych tam zaleceń

17

oraz wprowadzonych inicjatyw, w tym wart półtora miliona funtów brytyjskich „Program badań nad lepszą komunikacją” (The Better Communication Research Programme), stworzony w odpowiedzi na niektóre problemy wskazane w raporcie Bercowa. Następnie przedstawię główne wnioski wynikające z zakończonego w marcu 2012 programu badawczego, który obejmował pięć odrębnych projektów: dowody efektywności interwencji, analizę ogólnokrajowych zestawów danych, analizę opłacalności interwencji, badania prospektywne porównujące doświadczenia i dalsze losy dzieci z autyzmem i ze specyfi cznymi trudnościami językowymi oraz, jako ostatnie, badania dalszych losów dzieci z zaburzeniami językowymi, których wyniki mają największe znaczenie dla rodziców i dla samych tych dzieci.

CATHERINE E. SNOW (Harvard University, USA), Preventing language poverty and supporting language & literacy development in childrenThere is enormous variability among normally developing children in their vocabulary sizes. This variability can to a large extent be explained by their access in the fi rst four years of life to language rich experiences – opportunities to discuss topics of interest, to hear their own simple utterances responded to and elaborated, to discuss books read aloud, and to engage in narratives, explanations, and discussions. Children in language-rich environments learn more, and thus have richer linguistic and conceptual resources at their disposal for acquiring literacy and acquiring knowledge about abstract and academic topics. Children with language disorders in particular need richer-than-average language environments, as extra meaning-rich scaffolding for accessing morphological and syntactic structures.

CATHERINE E. SNOW (Harvard University, Stany Zjednoczone), Zapobieganie ubóstwu językowemu i wspomaganie rozwoju językowego oraz nauki czytania i pisania u dzieciWśród dzieci rozwijających się typowo istnieje ogromne zróżnicowanie w zakresie zasobu słownictwa. W dużym stopniu można to wytłumaczyć zróżnicowaniem dostępu dziecka w ciągu pierwszych czterech lat jego życia do bogatych językowo doświadczeń – do tego, czy ma ono okazje do prowadzenia rozmów na interesujące je tematy, do słuchania, jak dorośli odpowiadają na jego proste wypowiedzi i je rozwijają, do opowiadania o czytanych mu na głos książkach, do uczestniczenia w tworzeniu narracji, w wyjaśnianiu różnych zjawisk i dyskusjach. Dzieci ze środowisk bogatych językowo więcej się uczą, w związku z tym mają one bogatsze zasoby językowe i pojęciowe, potrzebne do nabywania umiejętności czytania i pisania, a także do zdobywania wiedzy na tematy abstrakcyjne i szkolne. Dzieci z zaburzeniami języka szczególnie potrzebują bogatszego niż

18

przeciętne środowiska językowego, by stworzyć „rusztowanie znaczeniowe”, ułatwiające im opanowanie struktur morfologicznych i składniowych.

LAURENCE B. LEONARD (Purdue University, USA), Specifi c Language Impairment across languagesIn every language studied, children with specifi c language impairment (SLI) perform below the level of both typically developing same-age peers and younger typically developing children matched on some language measure such as mean length of utterance, vocabulary size, or language test score. However, the particular details of language that cause such extraordinary diffi culty for these children are not the same from language to language. There is dramatic cross-linguistic variation. In this presentation, the most salient symptoms of SLI in a wide variety of languages will be reviewed. Differences across major language groups (e.g., verb-second languages, null-subject languages, tone languages) will be discussed as well as differences between languages within major groups (e.g., German vs Swedish vs English). The alternative explanations of grammatical defi cits in SLI will be evaluated in light of the cross-linguistic differences. Although no explanation is yet able to accommodate all of the profi les of grammatical diffi culty seen across languages, two principles will be singled out that may have some utility across languages and that can be incorporated into language treatment activities. These principles are the strengthening of structural ties in complex sentences, and increasing the diversity of lexical items used with infl ections. LAURENCE B. LEONARD (Purdue University, Stany Zjednoczone), Specyfi czne zaburzenie językowe w różnych językachW każdym z badanych języków dzieci ze specyfi cznym zaburzeniem językowym (SLI) osiągają niższe wyniki niż typowo rozwijające się dzieci w tym samym wieku, jak również niż dzieci młodsze zrównoważone pod względem miar takich jak: średnia długość wypowiedzi, zasób słownictwa czy też wyniki testów językowych. Jednak konkretne elementy językowe, które sprawiają dzieciom szczególne trudności, nie są takie same we wszystkich językach. Obserwuje się tu ogromne zróżnicowanie pomiędzy językami. W wykładzie zostaną przedstawione najbardziej wyraziste symptomy SLI w kilku różnych językach. Zostaną omówione różnice pomiędzy głównymi grupami typologicznymi (np. miedzy językami pozycyjnymi stawiającymi czasownik na drugim miejscu w zdaniu, językami dopuszczającymi elipsę podmiotu, czy też językami tonalnymi), jak również różnice w obrębie poszczególnych grup językowych (np. niemiecki vs szwedzki vs angielski). Alternatywne wyjaśnienia defi cytów gramatycznych w SLI zostaną poddane ocenie w świetle różnic międzyjęzykowych. Mimo że żadna z występujących

19

teorii nie wyjaśnia wszystkich profi li trudności gramatycznych, które obserwuje się w różnych językach, zostaną podane dwie zasady, które mogą być przydatne w różnych językach i które można zastosować przy tworzeniu zajęć terapeutycznych. Te zasady to wzmacnianie związków strukturalnych w obrębie zdań złożonych i zwiększanie różnorodności elementów leksykalnych podlegających fl eksji.

Piątek, 6 lipca 2012LESLIE A. RESCORLA (Bryn Mawr College, USA), Late talkers: identifi cation, characteristics and outcomesExpressive language delay is one of the most common reasons that young children are referred for evaluation. When children age 18 to 36 months are slow to talk in the absence of any other condition presumed to be primary (such as intellectual disability, autism spectrum, or hearing impairment), they are usually referred to as late talkers. Some late talkers have a combined receptive/expressive delay and others have an expressive delay only. Outcomes vary among late talkers, but children with combined receptive/expressive delay tend to have poorer outcomes than children with expressive delay only. Most children with only an expressive delay catch up to normative standards, but they have somewhat weaker language skills through adolescence than peers from the same backgrounds with typical language histories. This talk will address three major topics: (a) what are the best assessment procedures for identifying late talkers from 18 to 36 months; (b) what are the characteristics of late talkers; and (c) what are the outcomes of late talkers in the preschool, school age, and adolescent periods.

LESLIE A. RESCORLA (Bryn Mawr College, Stany Zjednoczone), Dzieci późno mówiące: ich identyfi kacja, charakterystyka i dalsze losyOpóźnienie rozwoju językowego w zakresie mowy czynnej jest jednym z najczęstszych powodów, dla których małe dzieci kierowane są na konsultacje. Dzieci w wieku od 18. do 36. miesięcy, które późno zaczynają mówić – przy braku innych zaburzeń uważanych za pierwotne przyczyny opóźnienia (takich jak niepełnosprawność intelektualna, zaburzenia ze spektrum autyzmu lub defi cyt słuchowy) – są zazwyczaj diagnozowane jako dzieci późno mówiące (late talkers). Niektóre dzieci późno mówiące wykazują zarówno opóźnienie mowy czynnej, jak i biernej, a niektóre – tylko mowy czynnej. Dalsze losy dzieci późno mówiących są zróżnicowane, ale dzieci z łącznym opóźnieniem mowy czynnej i biernej osiągają zazwyczaj gorsze wyniki niż te, które mają jedynie opóźnienie mowy czynnej. Większość dzieci z opóźnieniem mowy czynnej jest w stanie nadrobić opóźnienia i sprostać

20

normom, ale w adolescencji mają niższe umiejętności językowe niż ich rówieśnicy z tego samego środowiska, u których rozwój językowy przebiegał typowo. W wykładzie poruszone zostaną trzy główne tematy: (a) jakie są najlepsze procedury diagnostyczne do identyfi kacji dzieci późno mówiących w wieku od 18 do 36 miesięcy, (b) jakie są cechy charakterystyczne dzieci późno mówiących (c) jak przedstawiają się dalsze losy dzieci późno mówiących w wieku przedszkolnym, szkolnym i w okresie adolescencji.

MAGDALENA SMOCZYŃSKA (Jagellonian University & Educational Research Institute, Poland), Late Language Emergence, SLI and dyslexia in Polish speaking children: A follow-up studyThe outcomes of 42 Polish-speaking late talkers are reported up to the age of 10. At the age of 2;0 the screening was performed in which the Polish version of MacArthur-Bates CDI ‘Words & Sentences’ was used to assess the productive vocabulary of each child. Children below the 12th percentile formed the clinical group of late talkers (LT) and a control group of children representing ‘the good norm’ (between 25th and 75th percentile) was matched. Each group consisted of 42 children, who were further seen at the Jagellonian University Child Language Lab at the ages of 2;6, 3;6, 5;6, 8;0, 8;6. Recently the last follow-up session took place at the age of 10;0. A tentative diagnosis of SLI was performed at the age of 5;6. It was tentative, because there are no standardized language tests in Poland. The children were given fi ve experimental language tasks, such as nonword repetition, sentence repetition, sentence modelling, sentence comprehension and an infl ection task. One third of the group failed 4 to 5 out of 5 tasks, by solving them at a level of at least 1.25 SD lower than the average performance of the control group. These children were assumed to have SLI. Another third was composed by those who haven’t failed any of the tasks or have failed just one of them. They were considered to be those who have recovered from their original language delay (late bloomers). The remaining third of the original late talkers was formed by those who have failed 2 or 3 tasks. They were labeled ‘undetermined group’. This result alone, showing that children who undoubtedly recover from language delay are a minority (ca. 30%), points at the necessity of providing late talking children with appropriate therapy and stimulation right at the preschool period.Subsequent experimental sessions included many tasks related to literacy in addition to the language tasks. As far as the language tasks are concerned, further development has shown that children in the undetermined group continued to demonstrate language problems, and sometimes manifested more severe language defi cits than those that could be seen at the age of 5;6. However, contrary to expectations, in the early school years (sessions at 8;0

21

and 8;6) there was no clear link between SLI and the risk of dyslexia, at least not at the level of simple decoding, thus the co-morbidity of both impairments known from the literature was not confi rmed. The last experimental session will hopefully clarify whether SLI children will also show reading comprehension problems.The initial and fi nal parts of the research was supported by two grants from the Polish Minstry of Higher Education. The last part of the project is run in collaboration with Dr. Marcin Szczerbiński, Cork University College, a specialist in literacy development.

MAGDALENA SMOCZYŃSKA (Uniwersytet Jagielloński i Instytut Badań Edukacyjnych, Polska) Opóźniony rozwój mowy, SLI i dysleksja u dzieci polskich: Badania podłużne typu follow-up.Losy 42 polskojęzycznych dzieci późno mówiących śledzone były do wieku 10 lat. W wieku 2;0 przeprowadzono badanie przesiewowe, w którym użyto polskiej wersji inwentarza CDI MacArthur-Bates ‘Words & Sentences’ (Inwentarz Rozwoju Mowy i Komunikacji „Słowa i Zdania”) do oceny słownictwa czynnego. Dzieci poniżej 12. centyla zakwalifi kowano do grupy klinicznej dzieci późno mówiących (late talkers – LT), do której dobrano grupę kontrolną dzieci „w dobrej normie” (tj. pomiędzy 25. a 75. centylem). Obie grupy liczyły po 42 dzieci. Wszystkie te dzieci wielokrotnie badano w Pracowni Badań nad Językiem Dziecka Uniwersytetu Jagiellońskiego w wieku 2;6, 3;6, 5;6, 8;0, 8;6. Ostatnia sesja odbyła się w wieku 10;0 na wiosnę 2012 roku. Wstępną diagnozę SLI postawiono w wieku 5;6. Była to diagnoza wstępna, ponieważ nie ma w Polsce wystandaryzowanych testów językowych, które pozwoliłyby na dokonanie diagnozy według przyjętych na świecie standardów. Dzieci badano pięcioma eksperymentalnymi zadaniami językowymi, takimi jak powtarzanie pseudosłów, powtarzanie zdań, modelowanie zdań, rozumienie zdań i odmiana wyrazów. Jedna trzecia grupy nie wykonała poprawnie 4 lub 5 spośród 5 zadań, uzyskując w nich wyniki niższe o co najmniej 1,25 odchylenia standardowego od średniej ustalonej dla grupy kontrolnej. Uznano, że te dzieci mają SLI. Inaczej przedstawia się sytuacja jednej trzeciej grupy, która rozwiązała poprawnie wszystkie zadania lub wszystkie oprócz jednego. Przyjęto, że są to dzieci, u których opóźnienie językowe ustąpiło (tzw. late bloomers – dzieci ‘późno zakwitające’). Pozostała część dzieci zaklasyfi kowanych początkowo jako późno mówiące nie zdołała rozwiązać prawidłowo 2 do 3 spośród 5 zadań. Tę grupę dzieci nazwano „grupą nieokreśloną”. Jednak już ten pierwszy wynik, który pokazuje, że dzieci, u których opóźnienie językowe ustępuje, należą do mniejszości (ok. 30%), wskazuje na konieczność zapewnienia dzieciom późno mówiącym odpowiedniej terapii i stymulacji w okresie przedszkolnym. W kolejnych sesjach eksperymentalnych oprócz badań językowych stosowane były różne zadania mierzące umiejętność czytania i pisania. W zadaniach

22

językowych dzieci z grupy nieokreślonej nadal miały problemy językowe, czasami nawet przejawiały bardziej poważne defi cyty niż w wieku 5;6. Jednakże, wbrew oczekiwaniom, nie stwierdzono wyraźnego związku między SLI a ryzykiem dysleksji we wczesnym okresie nauki szkolnej (sesje w wieku 8;0 i 8;6), przynajmniej nie na poziomie prostego dekodowania. Oznacza to, że opisywane w literaturze współwystępowanie obu zaburzeń nie zostało potwierdzone. Ostatnia sesja eksperymentalna powinna wyjaśnić, czy dzieci z SLI wykazują również problemy w zakresie rozumienia tekstu czytanego. Wstępna i końcowa część badań była fi nansowana z grantów Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Ostatnia część projektu jest prowadzona przy współpracy z dr. Marcinem Szczerbińskim z Cork University College, specjalistą w zakresie rozwoju umiejętności czytania i pisania.

PATRICIA EADIE & SHEENA REILLY (University of Melbourne & Murdoch Children’s Research Institute, Australia), Prevalence, pathways, and co-morbidities of Late Talking and Language Impairment in a community cohort (2–7 years)The Early Language in Victoria Study (ELVS) is a prospective longitudinal study of a community cohort of 1900 children born in Victoria, Australia. ELVS has investigated the prevalence and developmental pathways of language, including the early predictors and co-morbidities of language impairment (LI) and specifi c language impairment (SLI). Participants were recruited at 8 months and at 7 years approximately 1200 children were still being followed via a combination of parent report questionnaires (completed annually) and face-to-face speech and language assessments completed at 4, 5 & 7 years.This presentation will focus on the prevalence of LI and SLI in the ELVS cohort as well as the developmental pathway for the children identifi ed as late talkers at 2 years of age. 20% of participants in ELVS were classifi ed as late talkers at 2 years. The prevalence of LI at 4 years (20.6%) and 7 years (18.2%) was similar. 46% of the late talkers at 2 years were classifi ed as LI at 4 years. The incidence of LI co-occurring with other communication, behaviour & developmental diffi culties (e.g., speech sound development, emerging literacy skills, gross & fi ne motor skills) was generally higher than for the children with typical language. The stability in the prevalence rate across the time points masked substantial movement in and out of LI/SLI categories. ELVS fi ndings refl ect the complexity of measuring language skills at different ages and suggest that developmental pathways for language remain fl uid into the school years.Patricia Eadie is representing the ELVS team of investigators for this presentation, coauthored by Sheena Reilly.

23

PATRICIA EADIE i SHEENA REILLY (University of Melbourne i Murdoch Children’s Research Institute, Australia), Częstość występowania, trajektorie rozwojowe i współzachorowalność opóźnionego rozwoju mowy i zaburzenia językowego w grupie reprezentującej populację ogólną (od 2 do 7 lat)The Early Language in Victoria Study (ELVS) to prospektywne badanie podłużne reprezentującej populację ogólną kohorty liczącej 1900 dzieci urodzonych na terytorium stanu Wiktoria w Australii. Zespoł ELVS badał częstość występowania zaburzeń i trajektorie rozwoju językowego, w tym wczesnych predyktorów i współzachorowalności zaburzenia językowego (LI) oraz specyfi cznego zaburzenia językowego (SLI). Uczestnicy byli rekrutowani w wieku 8 miesięcy, a do wieku 7 lat dotrwało 1200 dzieci, które brały udział w badaniu poprzez kwestionariusze wypełniane przez rodziców (raz w roku) oraz rozmowę i bezpośrednią ocenę języka wykonywaną w wieku 4, 5 i 7 lat. W prezentacji skupimy się na częstości występowania zaburzenia językowego i specyfi cznego zaburzenia językowego w grupie ELVS, jak również na trajektoriach rozwojowych dzieci, które określono w wieku 2 lat mianem późno mówiących. W wieku 2 lat 20% uczestników ELVS zostało zakwalifi kowanych jako dzieci późno mówiące. Częstość występowania zaburzenia językowego w wieku 4 lat (20.6%) i 7 lat (18.2%) była zbliżona. Spośród dzieci późno mówiących w wieku 2 lat 46% zakwalifi kowano jako czterolatki do grupy dzieci z zaburzeniem językowym. Częstotliwość zaburzeń językowych, współwystępujących z innymi trudnościami w zakresie komunikacji, zachowania i rozwoju dotyczących np. rozwoju fonologicznego, umiejętności czytania i pisania, dużej i małej motoryki, była ogólnie wyższa niż u dzieci z typowym rozwojem językowym. Stabilność ogólnej częstości występowania w różnych punktach w czasie maskowała znaczną zmienność, jeśli chodzi o przynależność poszczególnych dzieci do kategorii LI/SLI. Wyniki ELVS pokazują, jak złożony jest pomiar umiejętności językowych w różnym wieku, sugerując, że trajektorie rozwoju językowego są płynne aż do wieku szkolnego. Particia Eadie, wygłaszając ten wykład, przygotowany wspólnie z Sheeną Reilly, reprezentuje cały zespół badawczy ELVS.

STEPHANIE ORLOSKI (Warsaw, Poland), Differentiating profi les of late-talking children and children with autismDelayed emergence of language in toddlers is a common problem. Indeed, 10–15% of otherwise typically developing children fail to reach language milestones within expected time frames. Many of these children have an expressive language delay only and they often test in the normal range on standardized language measures by school age. However, for other

24

children, language delay is an early indicator for parents and professionals of a broader developmental issue. These children are at greater risk of persisting language-learning and reading diffi culties, developmental disabilities, and social and behav ioral problems. Investigations of children with early language delay have sought, in part, to determine characteristics that are associated with other impairments, such as global developmental delay and autism. As effective early intervention requires a targeted approach based on accurate diagnosis, differentiating these groups of children is especially important. This talk will present current research on characteristics of ‘pure’ late talkers versus late talkers who also demonstrate features of autism. In additional to traditional speech and language measures, the groups will be compared across social, emotional, nonverbal and behavioral dimensions. Implications for assessment and intervention will be discussed.

STEPHANIE ORLOSKi (Warszawa, Polska), Różnicowanie profi li dzieci z opóźnionym rozwojem mowy i dzieci z autyzmem Opóźnione pojawianie się mowy u małych dzieci jest częstym problemem. Od 10 do 15% dzieci, które prócz problemów językowych rozwijają się typowo, nie osiąga wyznaczonych „kamieni milowych” w rozwoju mowy w określonych ramach czasowych. Wiele z nich wykazuje jedynie opóźniony rozwój mowy czynnej i często w wieku szkolnym dzieci te osiągają wyniki mieszczące się w normach. Jednak w przypadku innych dzieci opóźniony rozwój mowy jest dla rodziców i specjalistów wczesnym wskaźnikiem poważniejszego problemu rozwojowego. Dzieci te są w większym stopniu zagrożone utrzymywaniem się trudności w uczeniu się języka i czytaniu, niepełnosprawnością rozwojową, problemami społecznymi i behawioralnymi. Badania nad dziećmi z wczesnym opóźnieniem rozwoju mowy miały częściowo na celu określenie charakterystyk związanych z innymi zaburzeniami, takimi jak ogólne opóźnienie rozwoju oraz autyzm. Ponieważ do skutecznej wczesnej interwencji potrzebne jest ukierunkowane podejście oparte na dokładnej diagnozie, rozróżnienie tych grup dzieci jest szczególnie ważne. W wykładzie zostanie przedstawiony stan wiedzy dotyczący charakterystycznych cech „czystego” opóźnienia rozwoju mowy oraz opóźnienia rozwoju mowy, któremu towarzyszą cechy autyzmu. Poza tradycyjnymi miarami rozwoju fonologicznego i językowego, grupy dzieci zostaną porównane w wymiarach: społecznym, emocjonalnym, niewerbalnym i behawioralnym. Omówione zostaną konsekwencje tych wyników dla diagnozy i interwencji.

25

ELŻBIETA SZELĄG (Nencki Institute of Experimental Biology & Warsaw School of Social Sciences and Humanities, Warsaw, Poland), The application of training in temporal information processing in children with SLIThere is a body of neuropsychological evidence indicating that temporal processing is one of the most fundamental principles of human cognition. The empirical support for such a statement comes for example from our studies on two different levels of temporal processing, namely on high frequency processing (i.e. tens of milliseconds range) and low frequency processing (i.e. a few seconds time range). The central role of timing in mental functioning led to the observation that many neurodevelopmental or neurodegenerative disorders are accompanied by defi cient temporal processing. Recent studies conducted in our Laboratory indicated that disordered timing can be improved by a specifi c training. Results of our challenging discovery suggested that after such training, a transfer of improvement can be observed from the trained time domain to the untrained language (in aphasic patients), attention, short term memory or new learning ability (normal healthy volunteers).On the basis of these results, as well as on the basis of our research of many years and patented technology, we have recently developed an innovative temporal training addressed to children with SLI. We present both the theoretical background and the program of the training, considering the specifi c temporal information processing disorders characteristic for SLI.Supported by the NCBiR grant INMET

ELŻBIETA SZELĄG (Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN i Wyższa Szkoła Psychologii Społecznej w Warszawie, Warszawa, Polska), Zastosowanie treningu w czasowym przetwarzaniu informacji u dzieci z SLIIstnieją liczne dowody neuropsychologiczne wskazujące na to, że czasowe przetwarzanie informacji jest jedną z fundamentalnych zasad funkcjonowania poznawczego u człowieka. Potwierdzenie empiryczne tego stwierdzenia pochodzi na przykład z naszych badań dotyczących dwóch poziomów przetwarzania czasowego, a mianowicie przetwarzania wysokofrekwencyjnego (tj. mierzonego w dziesiętnych milisekundy) oraz nisko-frekwencyjnego (tj. mierzonego w sekundach). Centralna rola przetwarzania czasowego w funkcjonowaniu poznawczym doprowadziła do stwierdzenia, że wielu zaburzeniom neurorozwojowym i neurodegeneracyjnym towarzyszą defi cyty w tym zakresie. Ostatnie badania przeprowadzone w naszej pracowni wykazały, że defi cytowe przetwarzanie czasowe może ulec poprawie na skutek specyfi cznego treningu. Nasze odkrycie wskazało, że po takim treningu obserwuje się transfer poprawy z trenowanej domeny czasu na nietrenowane domeny języka (u pacjentów z afazją), uwagi, pamięci

26

krótkotrwałej oraz nowych umiejętności uczenia się (u zdrowych ochotników w normie). Na podstawie tych wyników, jak również na podstawie naszych wieloletnich badań i opatentowanej technologii, opracowaliśmy innowacyjne szkolenie czasowe przeznaczone dla dzieci z SLI.Finansowane przez NCBiR grant INMET

ELIN THORDARDOTTIR (McGill University, Canada), Specifi c Language Impairment in Icelandic, English, French and in bilingual children: Differences and similarities The talk will present studies on Specifi c Language Impairment (SLI) in monolingual children who speak Icelandic, English, and French, and in bilingual children with and without SLI, focusing on the manifestation of SLI across languages, language specifi c and common developmental patterns, and methods for the identifi cation of SLI. A newly developed identifi cation protocol for French-speaking children will be presented. Defi cits in grammatical morphology have long been seen as a prominent characteristic of the language of children with SLI, and as potential clinical markers of the disorder – a fi nding originally based on observations of English-speaking children. Another characteristic of the language of children with SLI is that it tends to resemble that of younger children speaking the same language. Our normative data on French and Icelandic speaking children reveal developmental patterns in morphosyntax that differ substantially from those of English-speaking children. Our subsequent studies of children with SLI speaking these languages confi rm a different manifestation of SLI across the languages, but with linguistic patterns in each case more similar to those of younger children with typical development speaking the same language. Data on the linguistic performance of bilingual children shed further light on the linguistic specifi city of developmental patterns within the same child, showing how amount of input in each language affects the level of performance reached in each language, with implications for the factors underlying such different patterns as similar patterns can arise in children with SLI and in bilingual children receiving low levels of input in one language. Similarities were also found across languages. Consistent with previous fi ndings on English, Icelandic-speaking, French-speaking, and bilingual children with SLI were found to have defi cits in tasks involving linguistic processing, such as nonword repetition and sentence imitation in contrast to their counterparts without SLI, suggesting that such tasks have diagnostic utility for the identifi cation of SLI across languages, and also indicating that the languages vary in which aspects require the most resources and are most vulnerable when the task at hand exceeds these resources.

27

ELIN THORDARDOTTIR (McGill University, Kanada), Specyfi czne zaburzenie językowe w językach: islandzkim, angielskim, francuskim oraz u dzieci dwujęzycznych – podobieństwa i różnicePodczas wykładu przedstawione zostaną badania nad specyfi cznym zaburzeniem językowym (SLI) u dzieci jednojęzycznych posługujących się językami: islandzkim, angielskim oraz francuskim, a także badania dzieci dwujęzycznych z SLI oraz bez tego zaburzenia, przy czym skoncentruję się na objawach SLI w różnych językach, na prawidłowościach rozwojowych specyfi cznych dla poszczególnych języków, jak i wspólnych wszystkim językom, a także przedstawię metody identyfi kacji SLI. Zostanie także zaprezentowana nowa procedura identyfi kacji SLI przyjęta dla dzieci francuskojęzycznych. Defi cyty morfologiczne od dawna postrzegano jako istotną cechę charakteryzującą język dzieci z SLI i potencjalny wskaźnik kliniczny tego zaburzenia – podstawę tego poglądu stanowiły obserwacje dzieci anglojęzycznych. Inną cechą charakterystyczną języka dzieci z SLI jest jego podobieństwo do języka młodszych dzieci mówiących danym językiem. Nasze dane normalizacyjne dotyczące dzieci francusko- i islandzkojęzycznych ujawniły jednak prawidłowości rozwoju morfosyntaktycznego, które znacznie różnią się od wzorców rozwojowych obserwowanych u dzieci anglojęzycznych. Nasze kolejne badania dzieci z SLI mówiących tymi językami potwierdziły różnice w zakresie objawów SLI w poszczególnych językach, przy czym za każdym razem stwierdzano, że wzorce językowe są bardziej podobne do języka młodszych dzieci o typowym rozwoju, mówiących tym samym językiem. Dane dotyczące zdolności językowych dzieci dwujęzycznych dostarczyły dodatkowych informacji co do modelu rozwoju językowego u określonego dziecka, pokazując zależność między ilością inputu w danym języku a jego osiągnięciami w nauce tego języka, co ma wpływ na czynniki determinujące te różne modele, jako że podobne modele mogą pojawić się zarówno u dzieci z SLI, jak i u dzieci dwujęzycznych, których input w jednym z języków jest bardziej ograniczony ilościowo.Wyniki wskazują również na występowanie pewnych podobieństw między językami. Tak jak dzieci z SLI mówiące po angielsku, dzieci z SLI mówiące po islandzku i po francusku oraz dwujęzyczne dzieci z SLI wykazują defi cyty w zadaniach wymagających przetwarzania językowego, takich jak powtarzanie pseudosłów i powtarzanie zdań, czego nie stwierdza się u dzieci bez SLI. Oznacza to, że wymienione zadania mogą być użyteczne do diagnozy SLI w różnych językach oraz że poszczególne języki różnią się pod względem tego, jakie ich aspekty angażują najwięcej zasobów przetwarzania, przy czym największa podatność na błędy występuje w sytuacji, gdy

28

wykonanie danego zadania przekracza dostępne dziecku możliwości przetwarzania.

ESTHER DROMI (Tel Aviv University, Israel), A developmental model for the evaluation of communication, language and speech disorders in very young childrenAn original model that was developed for the assessment of communication and early language will be presented. The model is based on a set of assumptions of the Dynamic System Theory that highlight the importance of developing tools for evaluating fi ne changes overtime in behavior. The following principles become realized in the model: (a) slow underlying changes in the representation of knowledge generate emergent abilities; (b) observation in naturalistic contexts allow the accumulation of rich data; (c) close examination of details allow for generalization of fi ndings; (d) emphasis on interaction and co-construction of knowledge; (e) a developmental assessment will lead to a Naturalistic-Developmental Intervention (NDI). The model has fi ve modules representing the emergence of speech as an outcome of internal re-organizations. The modules are: relation/emotion, communication, cognition/representation, language comprehension, motor planning/sensory integration, and speech production. The application of the model in real life clinical situations will be demonstrated with examples on how goals for intervention with are selected and enhanced during therapy with very young children with severe communication and language impairments and their parents.

ESTER DROMI (Tel Aviv University, Izrael), Model rozwojowy oceny zaburzeń w komunikacji, zaburzeń językowych i zaburzeń fonologicznych u najmłodszych dzieciPrzedstawiony zostanie oryginalny model, który został opracowany do oceny komunikacji i wczesnych umiejętności językowych. Model oparty jest na szeregu założeń teorii układów dynamicznych (Dynamic System Theory), które podkreślają wagę tworzenia narzędzi do oceny drobnych zmian w zachowaniu w czasie. W przedstawionym modelu są realizowane następujące zasady: (a) powolne zmiany w reprezentacji wiedzy generują rozwój umiejętności; (b) obserwacja w naturalnym kontekście pozwala na zebranie bogatych danych; (c) szczegółowe badanie pozwala na uogólnienie wyników; (d) istotne znaczenie ma interakcja i wspólne tworzenie wiedzy; (e) ocena rozwoju pozwala na interwencję naturalistyczno-rozwojową (Naturalistic-Developmental Intervention – NDI). Model składa się z pięciu modułów reprezentujących rozwój mowy jako wynik wewnętrznej reorganizacji. Te moduły to: związek/emocja, komunikacja, poznanie/reprezentacja, rozumienie mowy, planowanie

29

motoryczne/integracja sensoryczna oraz produkcja mowy. Zaprezentowane zostanie zastosowanie tego modelu w rzeczywistych sytuacjach klinicznych wraz z przykładami, jak wybierane i realizowane są cele interwencji w ramach terapii oferowanej najmłodszym dzieciom z poważnymi zaburzeniami języka i komunikacji oraz ich rodzicom.

MARILYN NIPPOLD (UNIVERSITY OF OREGON, USA), READING COMPREHENSION and syntactic defi cits in children with SLI. Implications for the classroomAs children progress through school, their academic success increasingly depends upon the ability to read and comprehend sophisticated textbooks, often written in the expository genre. In particular, once they have moved beyond the early grades (K-3), they are often assigned by their teachers to read challenging material in areas such as science, history, and social studies. In addition to diffi cult vocabulary, these textbooks typically contain long and complex sentences with multiple subordinate clauses (e.g., ‘Tornadoes are created when the warm air of a giant storm system rises and hits a current of downward-moving cool air’; ‘Line graphs are powerful tools because they allow you to estimate values for conditions that you did not test in the experiment’). In this presentation, I will discuss a longitudinal investigation (Nippold, Scott, & Tomblin, 2012) that examined the role of syntax (SYN) in relation to reading comprehension (RDC) in children with SLI (n = 102) at 4th grade (age 10) and again at 8th grade (age 14). A control group of children with typical language development – TLD (n = 247) also participated. At both points in time, the TLD group outperformed the SLI group on SYN and RDC, and SYN was a strong predictor of RDC. Implications for language intervention relevant to the demands of the classroom will be discussed.

MARILYN NIPPOLD (University of Oregon, Stany Zjednoczone), Rozumienie tekstu czytanego a defi cyty składniowe u dzieci z SLI: implikacje dla szkołyOsiągnięcia dzieci w toku edukacji szkolnej w coraz większym stopniu zależą od ich umiejętności czytania i rozumienia złożonych tekstów podręcznikowych, często pisanych w stylu ekspozycyjnym. Zwłaszcza po zakończeniu etapu nauczania początkowego (klasy 0–3), uczniowie często mają za zadanie czytanie trudnych materiałów z zakresu nauk ścisłych, historii i nauk społecznych. Oprócz trudnego słownictwa, podręczniki zazwyczaj zawierają długie zdania, często wielokrotnie złożone, np. „Trąba powietrzna powstaje, gdy ciepłe powietrze w ramach silnego układu burzowego unosi się i zderza z opadającym w dół strumieniem chłodnego powietrza”, „Wykresy liniowe są przydatne, ponieważ pozwalają oszacować wartości w warunkach, które nie były brane pod uwagę w doświadczeniu”. W tej prezentacji omówię

30

badanie podłużne wykonane we współpracy z Cheryl Scott i Bruce’em Tomblinem (Nippold, Scott i Tomblin 2012), nad rolą składni (syntax – SYN) w rozumieniu tekstu czytanego (reading comprehension – RDC) u dzieci z SLI (n = 102) badanych w czwartej klasie (10 lat), a następnie w ósmej klasie (14 lat). Przeprowadzono badania również w grupie kontrolnej dzieci z typowym rozwojem języka (typical language development –TLD) (n = 247). W obu punktach czasowych grupa dzieci z TLD uzyskała lepsze wyniki niż dzieci z SLI w zakresie SYN i RDC, przy czym SYN była silnym predyktorem RDC. Omówione zostaną implikacje tych wyników dla interwencji językowej dostosowanej do potrzeb szkoły.

DOROTHY BISHOP (Oxford University, UK), How language impairment affects literacy?For many years, research on language impairment proceeded quite separately from research on dyslexia and literacy skills. In part this was the consequence of professional boundaries that meant that children’s language impairments were the domain of speech and language therapists, whereas literacy came under the purview of education and psychology. In addition, until the 1980s, it was widely believed that dyslexia was a visual problem, having to do with perceptual confusions between letters. It has, however, become increasingly clear that this division is unhelpful: most children with language problems also have literacy problems, and most literacy problems are rooted in phonological rather than visual diffi culties. I will discuss the similarities and differences between specifi c language impairment and developmental dyslexia, and consider how knowledge of their common features affects approaches to intervention.Reference: Bishop, D. V. M., & Snowling, M. J. (2004). Developmental dyslexia and Specifi c Language Impairment: Same or different? Psychological Bulletin, 130, 858–886.

DOROTHY BISHOP (Oxford University, Wielka Brytania), Jak zaburzenie językowe wpływa na opanowywanie umiejętności czytania i pisania?Przez wiele lat badania nad zaburzeniem mowy były prowadzone oddzielnie od badań nad dysleksją i rozwojem umiejętności czytania i pisania. Częściowo było to konsekwencją ustalonych zakresów działalności zawodowej poszczególnych specjalistów, według których dziećmi z zaburzeniami językowymi mieli się zajmować logopedzi, a badania nad umiejętnością czytania i pisania podlegały specjalistom w zakresie edukacji i psychologii. Ponadto do lat osiemdziesiątych powszechnie uważano dysleksję za problem wzrokowy, związany się z percepcyjnym myleniem liter. Stało się jednak jasne, że ten podział był niewłaściwy: większość dzieci z problemami językowymi ma również problemy z umiejętnością czytania

31

i pisania, przy czym problemy w zakresie czytania i pisania są związane raczej z trudnościami fonologicznymi niż wzrokowymi. Omówię podobieństwa i różnice pomiędzy specyfi cznym zaburzeniem językowym i dysleksją rozwojową i zastanowię się, jak wiedza o wspólnych cechach tych dwóch zaburzeń może wpłynąć na podejścia do interwencji.Bibliografi a: Bishop, D. V. M., & Snowling, M. J. (2004). Developmental dyslexia and Specifi c Language Impairment: Same or different? Psychological Bulletin, 130, 858–886.

Sobota, 7 lipca 2012MONIKA PAWŁOWSKA (University of North Dakota, USA),What’s in a language test? An overview of diagnostic language tests and measuresThe goal of this presentation is to provide a brief overview of diagnostic tools available to speech language pathologists and researchers who need to identify children with SLI. The presentation will include the more traditional standardized language tests and language sample measures, as well as the more recent processing measures and the concept of dynamic assessment. Factors involved in the selection of diagnostic measures to be used, including developmental considerations and evidence of diagnostic accuracy, will also be discussed.

MONIKA PAWŁOWSKA (University of North Dakota, Stany Zjednoczone), Co jest w teście językowym? Przegląd testów i innych językowych narzędzi diagnostycznych Celem prezentacji jest przedstawienie przeglądu dostępnych narzędzi diagnostycznych używanych do identyfi kacji SLI, z których mogą korzystać specjaliści zajmujący się zaburzeniami językowymi, a także badacze. W prezentacji przedstawię tradycyjne testy standaryzowane oraz miary językowe stosowane do próbek mowy, jak również najnowsze narzędzia mierzące przetwarzanie; a także omówię pojęcie diagnozy dynamicznej. Zostaną również poddane dyskusji czynniki związane z wyborem narzędzi diagnostycznych, w tym kwestie rozwojowe i dowody naukowe trafności diagnostycznej narzędzi.

NAN BERNSTEIN RATNER (University of Maryland, USA), Phonological and fl uency characteristics of children with SLIThis session will review what is known about related conversational abilities in children with SLI, specifi cally their phonological abilities, and fl uency characteristics of their expressive language. Using data from Rescorla’s original cohort of late-talking children, as well as language-delayed children

32

followed by Peter Jusczyk and colleagues, we will describe phonological inventory limitations in language-impaired children, and possible profi les of lexical selection and avoidance based on phonological limitations. We will also explore clinical ramifi cations of these fi ndings, including guidelines for selecting an initial target vocabulary for unintelligible late-talking children. As late-talking children and children with SLI master more complex grammar, we are increasingly aware that their speech fl uency may be noticeably impaired. In fact, some children with SLI have suffi cient numbers of disfl uencies in complex language formulation tasks that they may be mis-diagnosed as children who stutter. The emerging literature on this issue will be summarized, and guidelines for differential diagnosis of stuttering and language formulation-induced disfl uency will be provided. Treatment ramifi cations will be offered.

NAN BERNSTEIN RATNER (University of Maryland, Stany Zjednoczone), Charakterystyka cech fonologicznych i cech płynności mowy u dzieci z SLIPodczas sesji przedstawiony zostanie aktualny stan wiedzy na temat powiązanych umiejętności konwersacyjnych dzieci z SLI, w szczególności dotyczący ich umiejętności fonologicznych i cech płynności mowy czynnej. Przy użyciu danych pochodzących z badań Rescorli nad dziećmi późno mówiącymi, jak również badań Petera Jusczyka i jego współpracowników, opisane zostaną ograniczenia w inwentarzu fonemów występujące u dzieci z zaburzeniem językowym oraz możliwe profi le selekcji leksykalnej i wzorce unikania jednostek leksykalnych wynikające z tych ograniczeń fonologicznych. Będziemy również eksplorować konsekwencje kliniczne tych wyników, w tym wskazówki dotyczące doboru słownictwa docelowego dla dzieci późno mówiących o niezrozumiałej mowie. Jesteśmy świadomi tego, iż dzieci późno mówiące i dzieci z SLI, w miarę opanowywania bardziej złożonej gramatyki, mogą wykazywać zaburzenia płynności mowy. W przypadku niektórych dzieci z SLI znaczna liczba zakłóceń płynności mowy w bardziej złożonych zadaniach tworzenia wypowiedzi może prowadzić do błędnej diagnozy jąkania. Omówię nową literaturę poświęconą temu zagadnieniu, a także sformułuję wskazówki co do diagnozy różnicowej jąkania i braku płynności związanej z problemami językowymi. Zaproponuję także możliwe rozwiązania terapeutyczne.

PHILIP DALE (University of New Mexico, USA), What twin studies can tell us about why preschool language abilities predict later readingLongitudinal research, when conducted within a genetically sensitive design (the twin study), can provide deep illumination of the grounding of literacy development in early speech and language development along with nonverbal

33

development. This information in turn can inform the design of assessments for the prevention and/or identifi cation of literacy problems, and the choice of targets for intervention. In this talk I will draw primarily on evidence from the Twins Early Development Study (TEDS), a large, UK population-based study of language, cognitive, and academic development, supplemented by selected other evidence, to (a) identify the most important predictors from oral language development to literacy, (b) trace specifi c connections between aspects of language development to specifi c aspects of literacy, and (c) determine the balance of genetic and environmental factors responsible for both continuity and change in those connections. There will also be some consideration of the extent to which these issues are dependent on the structure of the particular oral language, the orthography of the written language, and the organization of early literacy education in the society.

PHILIP DALE (University of New Mexico, Stany Zjednoczone), Co badania nad bliźniętami mogą nam powiedzieć o związku między kompetencjami językowymi dzieci przedszkolnych a ich późniejszą umiejętnością czytaniaBadania podłużne, kiedy są prowadzone metodą czułą na czynniki genetyczne (taką jak badania nad bliźniętami), mogą wyjaśnić związek rozwoju umiejętności czytania i pisania z wczesnymi stadiami rozwoju językowego i niewerbalnego. Ta informacja z kolei może dostarczyć danych przydatnych do diagnozy będącej podstawą zapobiegania trudnościom w nabywaniu umiejętności czytania i pisania oraz przy wyborze celów interwencji w tym zakresie. W prezentacji przedstawię wyniki badania nad wczesnym rozwojem bliźniąt – Twins Early Development Study (TEDS), przeprowadzonego w Wielkiej Brytanii na dużej, reprezentatywnej dla populacji, grupie bliźniąt, które dotyczyło rozwoju językowego, poznawczego i szkolnego, dodatkowo wzbogaconego o inne dane. Postaram się (a) zidentyfi kować najważniejsze predyktory od rozwoju języka mówionego do umiejętności czytania i pisania, (b) prześledzić specyfi czne powiązania pomiędzy aspektami rozwoju językowego i konkretnymi aspektami rozwoju umiejętności czytania i pisania oraz (c) określić udział czynników genetycznych i środowiskowych odpowiedzialnych za ciągłość i zmianę w obrębie tych powiązań. Pojawią się również rozważania na temat związku tych kwestii ze strukturą konkretnego języka mówionego, ortografi ą języka pisanego oraz przyjętą w danym społeczeństwie organizacją kształcenia w zakresie wczesnych umiejętności czytania i pisania.

34

SHULA CHIAT & PENNY J. ROY (City University, London, UK), The impact of socioeconomic disadvantage on young children’s language It is widely accepted that SLI affects about 7% of children, but this is not evenly spread: children from low socioeconomic backgrounds are at higher risk of SLI, while in more advantaged groups, the proportion of children with SLI is much lower. It is also known that assessments of receptive and expressive language that are used to diagnose SLI depend on a range of knowledge and experience, so if children from low SES backgrounds perform poorly on these assessments, this could be due to limited experience rather than language disorder. Recently, it has been suggested that tests of basic language processing are less dependent on experience and may help to distinguish language disorder from poor performance due to social disadvantage. In this paper, we will report two studies investigating performance of children from different socioeconomic groups on standard tests of receptive and expressive language and tests of basic language processing. The fi rst study involved preschool children who were referred to clinical services with concerns about their language. The second involved a large community sample of children attending preschool provisions in a very low SES area. We will present the fi ndings of these studies, and discuss the implications for differentiating language disorder from language disadvantage and for appropriate targeting of intervention.

SHULA CHIAT i PENNY J. ROY (City University, London, Wielka Brytania), Wpływ niekorzystnych warunków społeczno-ekonomicznych na rozwój językowy dzieciPowszechnie przyjmuje się, że SLI dotyka ok. 7% dzieci, ale zaburzenie to nie jest równomiernie rozprzestrzenione w społeczeństwie: dzieci pochodzące ze środowisk o niskim statusie społeczno-ekonomicznym są bardziej narażone na SLI, podczas gdy w grupach bardziej uprzywilejowanych proporcja dzieci z SLI jest znacznie niższa. Wiadomo również, że sposoby oceny mowy biernej i czynnej używane do diagnozy SLI zależą od wiedzy i doświadczenia dziecka, a więc jeśli dzieci ze środowisk o niskim statusie społeczno-ekonomicznym osiągają niższe wyniki, może to być nieraz spowodowane ubóstwem ich doświadczeń, a nie zaburzeniem językowym. W ostatnim czasie pojawiła się sugestia, że testy podstawowego przetwarzania językowego są mniej zależne od doświadczenia i mogą przyczynić się do odróżnienia zaburzenia językowego od ubóstwa językowego spowodowanego niekorzystnymi warunkami społeczno-ekonomicznymi. W wykładzie przedstawione zostaną dwa badania standardowymi testami recepcji i ekspresji językowej dotyczące dzieci z grup o zróżnicowanym statusie społeczno-ekonomicznym. W pierwszym badaniu wzięły udział dzieci w wieku

35

przedszkolnym, które zostały skierowane do poradni ze względu na obawy otoczenia o ich umiejętności językowe. Drugie badanie przeprowadzono na dużej próbie populacyjnej dzieci uczęszczających do przedszkoli w rejonie zamieszkałym przez ludność o bardzo niskim statusie społeczno-ekonomicznym. Przedstawimy wyniki tych badań i omówimy płynące z nich wnioski dla odróżniania między zaburzeniem językowym a ubóstwem językowym spowodowanym niekorzystnymi warunkami rozwoju, a także dla odpowiednio ukierunkowanej interwencji.

LAURENT DANON-BOILEAU (Université Paris Descartes, France), How can we help a child acquire his/her mother tongue?The reasons why a child cannot speak are varied. Yet careful observation of the child’s attitude and behaviour in natural interaction can provide hypotheses concerning the entanglement of cognitive and affective reasons that bar his/her way towards speech and communication. But one cannot teach a child his or her mother tongue. One can only put the child in a situation in which language can be acquired. To obtain this result one has to try and fi gure what the child experiences when he/she does not understand others and is not understood. One also has to appreciate the impact of language impairment on the whole of the child’s psychic life. At last, one must have a clear idea of what can foster the child’s pleasure to speak and express himself/herself.

LAURENT DANON-BOILEAU (Université Paris Descartes, Francja), Jak można pomóc dziecku w przyswojeniu języka ojczystego?Różne mogą być powody, dla których dziecko nie mówi. Uważna obserwacja zachowania i nastawienia dziecka w naturalnej interakcji może dostarczyć hipotez dotyczących powiązań pomiędzy poznawczymi i afektywnymi przyczynami utrudniającymi rozwój mowy i komunikacji. Nie da się jednak nauczyć dziecka jego ojczystego języka. Można jedynie stworzyć sytuację, w której ono go przyswoi. W tym celu należy rozpatrzeć, co przeżywa dziecko, kiedy nie rozumie innych i kiedy samo nie jest rozumiane. Należy również wziąć pod uwagę wpływ zaburzenia językowego na całokształt życia psychicznego dziecka. W końcu, trzeba wiedzieć, co może wzmagać przyjemność dziecka podczas mówienia i sprzyjać chęci komunikacji.

36

Niedziela, 8 lipca 2012JANICE GREENBERG (Hanen Centre, Toronto, Canada), Hanen Programs: Involving educators in young children’s language development (workshop)Speech, language and communication diffi culties can have a profound and lasting effect on children’s lives. Young children with speech and language impairments are at risk for continued communication problems, as well as associated cognitive, academic, behavioral, social and psychiatric diffi culties. Moreover, the residual effects of speech and language disorders may be life-long with the impact of the frustration, anxiety, peer rejection and lack of confi dence associated with communication challenges escalating over time and leading to signifi cant diffi culties into adulthood. Research shows that we can boost young children’s language development and increase the likelihood of future academic success by focusing on the interactions that occur between children and the important adults in their lives: their parents and educators. In fact, empirical studies have shown positive short- and long-term outcomes from children’s participation in high quality early education settings, in which children experience responsive and cognitively stimulating interaction with adults. The Hanen Centre supports and trains parents and educators in their efforts to help young children develop the best possible language, social and literacy skills. Based on a social interactionist model of language development, The Hanen Centre’s evidence based programs and resources refl ect a child-centered approach that can be implemented within everyday activities and conversations in home and preschool settings. Hanen Programs draw extensively on what is known about how adults learn best, recognizing that the learner, rather than the trainer, has the most important role in the learning process. This presentation will primarily focus on the important role early childhood educators/teachers can play in the facilitation of language development of all preschool-aged children, including those who are at risk for language delays, those who have language disorders, those who are second language learners and those who are typically developing. Videotapes will illustrate how educators are taught to adopt a child-centred approach to interactions with the child by following the child’s lead, encouraging extended interactions and providing language that is fi ne-tuned to the child’s developmental stage.

37

Upon completion of the morning sessions, participants will be able to:1. explain the rationale for involving parents and educators as language

facilitators;2. describe specifi c strategies taught in Hanen Programs to facilitate

language development in early childhood settings during daily activities.Upon completion of the afternoon session, participants will be able to:1. list and explain the principles of adult learning that underlie quality learning

experiences for educators;2. describe a model of collaborative consultation that supports educators to

change their interactive behavior with children;3. explain why videotaping and feedback experiences play such an important

role in supporting behavior change in educators.

JANICE GREENBERG (Hanen Centre, Toronto, Kanada), Programy Hanenowskie – udział opiekunów i wychowawców we wspieraniu rozwoju językowego małych dzieci (warsztaty)Trudności językowe i komunikacyjne dziecka mogą mieć trwały negatywny wpływ na całe jego życie. Małe dzieci z zaburzeniami językowymi są narażone na długotrwałe problemy w komunikowaniu się, co pociąga za sobą trudności w funkcjonowaniu poznawczym, behawioralnym i społecznym, a także odbija się niekorzystnie na ich edukacji i zdrowiu psychicznym. Efekty zaburzeń językowych wynikające z narastających problemów komunikacyjnych mogą utrzymywać się przez całe życie pod postacią frustracji, reakcji, stanów lękowych i braku pewności siebie, co z kolei może prowadzić do znacznych trudności w dorosłym życiu. Badania naukowe wykazały, że rozwój językowy dziecka można pobudzać, a tym samym zwiększać szanse dziecka na osiągnięcia edukacyjne w przyszłości, poprzez podnoszenie jakości interakcji zachodzących pomiędzy nim a osobami znaczącymi w jego życiu: rodzicami i opiekunami/nauczycielami. Badania empiryczne wykazały pozytywne efekty przebywania dzieci w charakteryzującym się wysoką jakością środowisku wczesnoedukacyjnym, w którym dzieci uczestniczą w responsywnych i stymulujących poznawczo interakcjach z osobami dorosłymi. Hanen Centre wspiera i szkoli rodziców oraz nauczycieli/opiekunów, ucząc ich, jak pomagać dzieciom w optymalnym przyswojeniu języka, w rozwoju umiejętności społecznych oraz w nabywaniu umiejętności czytania i pisania. Bazując na społeczno-interakcjonistycznym modelu rozwoju mowy, naukowo udokumentowane programy i materiały Hanenowskie prezentują podejście zorientowane na dziecko, które może być stosowane w codziennych

38

czynnościach i rozmowach, tak w domu, jak i w środowisku instytucjonalnym (żłobku, przedszkolu). Programy Hanenowskie wykorzystują przy tym wiedzę o efektywnym nauczaniu osób dorosłych, w tym założenie, że to osoba ucząca się, a nie osoba prowadząca szkolenie, odgrywa najważniejszą rolę w procesie uczenia się. Wykład będzie dotyczył przede wszystkim roli, jaką opiekunowie i wychowawcy i mogą odegrać we wspieraniu rozwoju językowego małych dzieci, którymi się opiekują, a wśród nich w szczególności tych, które cierpią na zaburzenia językowe, bądź są zagrożone opóźnieniem rozwoju mowy, oraz dzieci, które w środowisku przedszkolnym posługują się językiem innym niż ojczysty. W nagraniach video zostanie zaprezentowany sposób szkolenia nauczycieli, by w codziennych interakcjach realizowali podejście zorientowane na dziecko poprzez stosowanie zasad podążania za dzieckiem, zachęcania go do dłuższych naprzemiennych interakcji i poprzez dostosowywanie swoich wypowiedzi do aktualnego etapu rozwoju językowego dziecka. Podczas sesji porannej uczestnicy będą mogli poznać: 1. podstawy teoretyczne włączania rodziców i nauczycieli w proces

wspierania i ułatwiania rozwoju językowego dzieci;2. przekazywane w programach Hanenowskich konkretne strategie

stymulowania rozwoju językowego małych dzieci w ramach codziennych czynności;

Podczas sesji popołudniowej uczestnicy poznają:1. zasady uczenia się u dorosłych leżące u podstaw efektywnego szkolenia

nauczycieli, 2. model konsultacji grupowych zmierzających do zmiany zachowania

nauczycieli w interakcji z dziećmi, 3. istotną rolę stosowania nagrań video i udzielania informacji zwrotnej we

wpływaniu na zmianę zachowań nauczycieli w interakcjach z dzieckiem.

39

Streszczenia plakatów

6 lipca 17:00 – 18:00

Plakat 1 AMONIKA BIAŁA1

1 Psychological and Pedagogical Counseling Centre No. 7, Warsaw, Poland

Several years’ psychological care over a boy with SLI in a psychological and pedagogical counseling center. The proposal of a psychological care modelIn Poland, the fi rst psychological institutions where a child and the family are directed to and where they can report different kinds of problems, including speech impairment, are usually psychological and pedagogical counseling centers. Considering quite a large number of SLI cases, also in Poland, it is important to create psychological care methods which could be used by the ‘family psychologist’.The poster presents the experience of psychological care over a schoolboy with SLI who has been in the care of a clinical psychologist in a psychological and pedagogical counseling center since 2008. The fi rst and a very important step to ensure proper help for the boy and his parents was to diagnose the child’s problems with the co-operation of a neuropsychologist. Next, long-term psychological action directed at the boy, his parents and school was undertaken. The intervention methods included:• weekly therapeutic sessions with the boy and his parents,• explaining to the teachers the characteristics of the child’s problems,• co-operation with pedagogues leading the therapy of school problems,• lectures on SLI for teachers, psychologists and pedagogues.Expanding the ‘therapeutic area’ over all of the child’s environment made creation of the holding environment in his family and school possible.

40

Plakat 1 BMONIKA BIAŁA1

1 Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna nr 7, Warszawa, Polska

Kilkuletnia opieka psychologiczna nad chłopcem z SLI w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Propozycja modelu pomocy psychologicznejW Polsce pierwszymi placówkami psychologicznymi, do których kieruje się dziecko i jego rodzina, relacjonując różnego rodzaju problemy, w tym trudności w używaniu języka, są zazwyczaj poradnie psychologiczno--pedagogiczne. Z uwagi na duże rozpowszechnienie występowania SLI również w Polsce istotne jest wypracowanie metod pomocy psychologicznej dla dzieci z tym zaburzeniem do zastosowania przez „psychologa pierwszego kontaktu”. Plakat prezentuje doświadczenia pomocy psychologicznej prowadzonej od 2008 roku wobec ucznia z SLI zastosowanego przez psychologa klinicznego poradni psychologiczno-pedagogicznej. Pierwszym i niezwykle istotnym krokiem do uzyskania właściwej pomocy dziecku i jego rodzicom była diagnoza problemów dziecka, powstała we współpracy z neuropsychologiem. Następnie podjęto oddziaływania długoterminowe ukierunkowane na dziecko i jego rodzinę oraz szkołę. Wśród metod pomocy znalazły się: • cotygodniowe spotkania terapeutyczne z dzieckiem i jego rodzicami, • wyjaśnienie nauczycielom specyfi ki problemów dziecka, • współpraca z pedagogami prowadzącymi terapię trudności szkolnych, • wykłady dla nauczycieli oraz dla psychologów i pedagogów na temat SLI.Rozszerzenie „przestrzeni terapeutycznej” na całe otoczenie dziecka umożliwiło zbudowanie podtrzymującego otoczenia zarówno w jego środowisku rodzinnym, jak i edukacyjnym.

Plakat 2 ALUCYNA RUPACZ1, LIDIA CISOWSKA2

1 Speech therapy and pedagogic therapy clinic LOGOP, Bydgoszcz, Poland2 Speech therapy clinic LogoLid, Bydgoszcz, Poland

Is it SLI? – Diffi culties in the differential diagnosis of disorders in children at risk (delayed development of speech)This paper compares two cases of children aged 4.5 with delayed speech development of unknown etiology. The boys in the study regularly attended speech therapy, speech eurhythmics and activities of sensory integration for 2 years. Therapeutic work has brought visible, very positive results. The

41

same in both boys – in the area of motor effi ciency and articulation, feeling of one’s body schema, understanding single words and simple grammatical structures of speech and expression in the phonetic and lexical context. They exhibit signifi cant differences in the areas of understanding of syntax, speech expression level of sentence structure and grammatical forms. Reduced effi ciency in these areas signifi cantly impairs the pragmatic ability in one of the boys, and this leads to communication problems in the preschool group. He has had early stuttering, disordered emotional processes (lack of emotional control, excessive focus on himself, exaggerating the failures), and behavioral disorders. His parents want to fi nish the treatment because their son “already forms short sentences”.

Plakat 2 BLUCYNA RUPACZ1, LIDIA CISOWSKA2

1 Gabinet terapii logopedycznej i pedagogicznej LOGOP, Bydgoszcz, Polska2 Gabinet logopedyczny LogoLid, Bydgoszcz, Polska

Czy to SLI? – Trudności diagnozy różnicowej zaburzeń u dzieci z grupy ryzyka (opóźniony rozwój mowy)W pracy dokonuję porównania dwóch przypadków dzieci 4,5 letnich z opóźnionym rozwojem mowy o nieznanej etiologii. Badani chłopcy uczęszczali regularnie przez 2 lata na terapię logopedyczną, logorytmikę i zajęcia z integracji sensorycznej. Praca terapeutyczna przyniosła widoczne, bardzo pozytywne efekty. Jednakowe u obojga w zakresie sprawności motorycznej i artykulacyjnej, czucia schematu własnego ciała, rozumienia pojedynczych słów i prostych struktur gramatycznych oraz ekspresji mowy w zakresie fonetycznym i leksykalnym. Znaczące różnice wykazują w obszarach rozumienia struktur składniowych, ekspresji mowy na poziomie struktur zdaniowych i stosowania form fl eksyjnych. Obniżona sprawność w wymienionych obszarach znacznie upośledza zdolności pragmatyczne jednego z chłopców, a za tym idą problemy komunikacyjne w grupie przedszkolnej. Zaczęła pojawiać się niepłynność mowy, zaburzenia procesów emocjonalnych (brak kontroli emocji, nadmierne skupianie się na sobie, wyolbrzymianie niepowodzeń) oraz zaburzenia zachowania. Rodzice chcą zakończyć terapię ponieważ syn „mówi już przecież krótkimi zdaniami”.

42

Plakat 3 AAGNIESZKA MARYNIAK1, ANNA SĘDEK1

1 The Children’s Memorial Health Institute, Poland

Why is SLI often diagnosed as Asperger syndrome?Although the criteria for Asperger syndrome (AS) contain a point excluding the diagnosis when the patient has „clinically signifi cant general delay in spoken or receptive language” (ICD–10), the clinical practice shows that in Poland relatively often children with SLI are treated as patients with AS. For example, among 74 patients in whom neuropsychological examination indicated SLI, 33 were already diagnosed with AS, and 18 were in the course of diagnosis in this direction.Diffi culties in the differential diagnosis are due to:• co-occurrence of symptoms: verbal communication defi cits in patients

with AS, diffi culties in social functioning and tendency to develop peculiar interests in children with SLI;

• the presence of numerous questions about the language functioning in questionnaires supporting the diagnosis of AS (CAST, ASDI, ASAS);

• propagation of knowledge of AS among professionals and parents, and lack of information about SLI;

• inclusion of AS and omission of SLI in educational and social legislation.Wrong diagnosis deprives children of proper therapy, leads to mistaken perception of their behavior, and to formation of “identity of Asperger syndrome” in the patient, which can result in escalation of diffi culties in social relations.

Plakat 3 BAGNIESZKA MARYNIAK1, ANNA SĘDEK1

1 Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”, Polska

Dlaczego u dzieci z SLI często jest rozpoznawany zespół Aspergera?Choć kryteria zespołu Aspergera (wg. ICD–10) zawierają punkt wykluczający to rozpoznanie gdy u pacjenta występuje „klinicznie istotne zaburzenia w zakresie języka mówionego i rozumienia języka”, to praktyka kliniczna pokazuje, że w Polsce stosunkowo często dzieci z SLI traktowane są jako pacjenci z zespołem Aspergera. Przykładowo, wśród 74 pacjentów Pracowni Neuropsychologii Rozwojowej, u których w ocenie neuropsychologicznej objawy wskazywały na SLI, 33 miało postawioną wcześniej diagnozę zespołu Aspergera, a 18 kolejnych było obserwowanych w tym kierunku.

43

Podstawowymi przyczynami trudności w różnicowaniu są;• współwystępowanie objawów: defi cyty komunikacji językowej u pacjentów

z zespołem Aspergera, trudności w funkcjonowaniu społecznym i tendencja do rozwijania specyfi cznych zainteresowań u dzieci z SLI;

• nasycenie skal i kwestionariuszy pomocniczych w rozpoznawaniu zespołu Aspergera (CAST, ASDI, ASAS) pytaniami dotyczącymi funkcjonowania językowego;

• upowszechnienie wiedzy na temat całościowych zaburzeń rozwoju, w tym zespołu Aspergera, wśród specjalistów i rodziców, a brak informacji na temat specyfi cznego zaburzenia językowego;

• uwzględnianie zespołu Aspergera i pomijanie SLI w ustawodawstwie oświatowym i socjalnym.

Błędna diagnoza uniemożliwia objęcie dziecka właściwą terapia, prowadzi do specyfi cznego spostrzegania jego funkcjonowania przez otoczenie rodzinne i szkolne, a także do kształtowania się u samego pacjenta „tożsamości zespołu Aspergera”, co może skutkować narastaniem trudności w relacjach społecznych.

Plakat 4 AMAGDALENA KACZOROWSKA1, DOROTA DOMAŃSKA-PAKIEŁA1, AGNIESZKA MARYNIAK2, ANNA SĘDEK2

1 Department of Neurology and Epileptology, The Children’s Memorial Health Institute, Poland2 Developmental Neuropsychology Laboratory, The Children’s Memorial Health Institute, Poland

SLI from the child neurologist perspectiveChildren with language disability are a signifi cant population visiting child neurologists. They represent patients with several neurological entities, among which SLI diagnosed by psychologists is not widely recognized by neuropaediatricians. Our goal was to examine the group of children diagnosed with SLI in order to 1. look for pediatric or neurologic signs and symptoms shared by SLI children; 2. search for neurological diseases responsible for poor language skills; 3. have the data enabling us to prepare tips on possible intervention; 4. get familiar with the condition.The children were recruited from the Laboratory of Developmental Neuropsychology. We have examined 11 children (8 boys, 3 girls). What we examined were: detailed medical history including prenatal, basic anthropometrics, co-morbidities, general pediatric and neurologic physical examination, awake and/or sleep EEG.

44

We found nothing in the medical history indicating common factor triggering language disability. One boy had macrocephalia, one focal signs on neurological examination. One girl had focal changes on EEG, two boys generalized paroxysmal changes. These boys are waiting for neuroimaging examination.It seems that medical counseling in SLI patients should focus on excluding neurological causes and reinforcing the good patients’ sides.

Plakat 4 BMAGDALENA KACZOROWSKA1, DOROTA DOMAŃSKA-PAKIEŁA1, AGNIESZKA MARYNIAK2, ANNA SĘDEK2

1 Klinika Neurologii Centrum Zdrowia Dziecka, Polska2 Pracownia Neuropsychologii Rozwojowej Centrum Zdrowia Dziecka, Polska

SLI z perspektywy neurologa dziecięcegoDzieci z zaburzeniami językowymi stanowią istotną populację wśród pacjentów zgłaszających się do gabinetu neurologa dziecięcego. W tej grupie zagadnienie SLI, jednostki rozpoznawanej przez psychologów, jest jeszcze mało znanym problemem. Celem naszej pracy było zbadanie grupy dzieci z rozpoznanymi już SLI w celu: 1. zidentyfi kowania pediatrycznych i neurologicznych objawów podmiotowych i przedmiotowych, które są typowe dla pacjentów z SLI; 2. zdiagnozowania potencjalnych chorób neurologicznych leżących u podłoża zaburzeń językowych; 3. zgromadzenia danych pozwalających ustalić pewne wytyczne dalszego postępowania z dziećmi; 4. zdobcia praktycznej wiedzy na temat pacjentów z SLI i ich problemów.Dzieci, które wzięły udział w badaniu, były rekrutowane z bazy Pracowni Neuropsychologii Rozwojowej funkcjonującej w naszym szpitalu. Przebadałyśmy 11 dzieci (8 chłopców, 3 dziewczynki). Analizie zostały poddane: szczegółowy wywiad włącznie z okresem prenatalnym, podstawowe dane antropometryczne, współtowarzyszące schorzenia, wynik badania ogólno pediatrycznego oraz neurologicznego, zapis EEG czuwania i/lub snu.W toku analizy nie zidentyfi kowałyśmy wspólnych dla pacjentów czynników wywołujących zaburzenia językowe. U jednego z chłopców stwierdziłyśmy wielkogłowie, u jednego objawy ogniskowe w badaniu przedmiotowym. U jednej z dziewczynek uwidoczniono zmiany zlokalizowane w badaniu EEG, a zmiany napadowe uogólnione u dwóch z chłopców. Obaj oczekują na badania neuroobrazowe.Wydaje się, że porada udzielona przez lekarza w przypadku pacjenta z rozpoznaniem SLI powinna koncentrować się na wykluczeniu

45

neurologicznych chorób mogących mieć związek z rozwojem zaburzeń językowych, oraz na podkreślaniu mocnych stron dziecka.

Plakat 5 AJANINA JOLANTA SAZON-BRYKAJŁO1

1 Primary school No. 4, Cracow, Poland

Therapy of childhood diffi culties in using the language codeThe poster will present methods of therapy of Specifi c Language Impairment (SLI) – which arose from therapeutic practice. They are addressed to children at early school age. They concern the type of linguistic communication which occurs at school during working with texts and talking about what is not directly available.In these circumstances, when the verbal information is devoid of natural situational and pragmatic context, the sense is recognized solely on the basis of the linguistic code, that is the meanings of words, grammatical structures of words and sentences, and the information structure within the sentence. Children with SLI have severe diffi culties with that.The proposed methods of treatment concern the cognitive and behavioral level of the disorder. They consist of facilitating the acquisition of language skills and the subconscious or conscious knowledge of the language in the absence of socio-pragmatic context. The methods are based on the suggestions of children’s intelligence development classics: J. Piaget, J.S. Bruner and L. Wygotski.The methods include: identifying a sentence as a complete utterance, recognizing the rules of syntax, using syntax in order to paraphrase sentences, recognizing the relation between the grammatical structure and prosody in a sentence, identifying parts of speech, transforming the word because of its variable function in speech, attempts to identify and formulate the rules of spelling and the hierarchy of information within a sentence.

Plakat 5 BJANINA JOLANTA SAZON-BRYKAJŁO1

1 Szkoła podstawowa nr 4, Kraków, Polska

Terapia trudności dzieci w stosowaniu kodu językowego Plakat przedstawi metody terapii specyfi cznych trudności językowych, wypracowane w praktyce terapeutycznej. Są one skierowane do dzieci w młodszym wieku szkolnym. Dotyczą tego rodzaju komunikacji językowej, która pojawia się w szkole w związku z pracą z tekstami pisanymi i rozmowami o tym, co nie jest dostępne bezpośrednio, ma to miejsce

46

w trakcie realizacji tematów lekcyjnych. W tych okolicznościach, gdy informacje werbalne pozbawione są naturalnego kontekstu sytuacyjno-pragmatycznego, sens wypowiedzi rozpoznawany jest wyłącznie w oparciu o kod mowy, czyli odczytywanie znaczeń słów, konstrukcje gramatyczne słów i zdań oraz hierarchizację informacji w obrębie zdania. Dzieci z SLI mają z tym duże trudności.Proponowane metody terapii dotyczą poziomu poznawczego i behawioralnego zaburzenia. Polegają na organizowaniu zdobywania umiejętności językowych oraz podświadomej lub uświadamianej wiedzy o języku w warunkach braku kontekstu społeczno-pragmatycznego. Sposób ten oparty jest na propozycjach dydaktycznych klasyków rozwoju inteligencji dziecięcej: J. Piageta, J.S. Brunera i L. Wygotskiego. Metody dotyczą: wyodrębniania zdania jako zamkniętej wypowiedzi, rozpoznawania reguł składni, manipulowania składnią w celu przekształcania zdań, rozpoznawania związku struktury gramatycznej zdania z jego prozodią, rozpoznawania części mowy, przekształcanie słowa ze względu na jego zmienną funkcję w mowie, próby rozpoznawania i formułowania reguł ortografi cznych oraz hierarchizacji informacji w obrębie zdania.

Plakat 6 ABARBARA ARSKA-KARYŁOWSKA1, YORAM BAR-TAL2

1 Univeristy of Social Sciences and Humanities, Warsaw, Poland2 Tel Aviv University, Tel Aviv, Israel

Selective Mutism – a new conceptualization and treatment approachSelective Mutism (SM) is a disorder which causes children to avoid talking to people except close family members. The disorder is viewed as a form of social phobia. However, this leaves the following phenomena unexplained:• It does not decrease as a result of desensitization;• Many SM children can communicate non-verbally;• Some SM children are able to perform without fear on stage in front of an

audience if the performance does not require talking;• Adults who had been SM as children remember that they did not talk for

fear of saying the wrong thing.In our opinion the anxiety does not constitute a cause of SM, but occurs as a result of very high need for precision in interpersonal communication coupled with the conviction that achieving such precision is impossible. This understanding of SM affects therapeutic goals as follows: Goal 1: lower the importance of precision. Goal 2: convince the patient that he/she is able to achieve precision suffi cient to communicate successfully with others. We

47

achieve the above goals using an integration of behavior, cognitive and play therapy, which increases patients’ belief in their ability to achieve suffi cient precision and decreases perception of importance of precision.

Plakat 6 BBARBARA ARSKA-KARYŁOWSKA1, YORAM BAR-TAL2

1 Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Warszawa, Polska2 Tel Aviv University, Tel Aviv, Israel

Mutyzm selektywny – alternatywna konceptualizacja i wynikające z niej podejście terapeutyczneMutyzm selektywny (SM) jest zaburzeniem, które powoduje, że dziecko mówi jedynie do kilku wybranych osób najczęściej członków najbliższej rodziny. Zaburzenie to jest obecnie zaliczane do zaburzeń lękowych, a niektórzy specjaliści uważają nawet, ze jest to forma Fobii Społecznej a nie odrębne zaburzenie. Takie widzenie SM nie wyjaśnia jednak następujących faktów:• SM nie zmniejsza się pod wpływem systematycznej desenytyzacji;• Wiele dzieci z SM, choć nie porozumiewają się werbalnie, porozumiewa

się niewerbalnie (np. pisząc); • Jeśli występowanie na scenie nie wymaga mówienia, to niektóre dzieci

z SM występują bez oznak niepokoju;• Dorośli, którzy w dzieciństwie cierpieli na SM pamiętają, że nie odzywały

się z obawy, że nie wypowiedzą się prawidłowo.Naszym zdaniem niepokój nie stanowi przyczyny nie mówienia, niepokój rośnie natomiast na skutek bardzo silnej potrzeby precyzji połączonej z subiektywnym poczuciem, że osiągnięcie tego poziomu precyzji w komunikacji werbalnej jest niemożliwe. Nasze rozumienie mechanizmu, który leży u podłoża SM, ma wpływ na cele terapeutyczne. Cel 1: obniżenie znaczenia precyzji; Cel 2: przekonanie pacjenta, że jest on w stanie osiągnąć dostateczną precyzję dla zadowalającej komunikacji werbalnej z innymi. Dla osiągnięcia powyższych celów używamy integracji terapii poznawczej, behawioralnej i zabawowej, osiągając zmniejszenie subiektywnej potrzeby precyzyjnego wypowiadania się i zwiększanie poczucia, że pacjent jest w stanie osiągnąć wystarczającą precyzję.

48

Plakat 7 AMARLENA KUROWSKA1 1 Department of Speech Pathology and Voice Emission, University of Warsaw, Poland

A case study of a patient with underdeveloped speech of cortical originThe research is a case study of a boy whose diffi culties in natural language and speech acquisition were recorded at the stage of word formation. The study was longitudal and lasted from 1998 to 2010. The fi rst tests were conducted at the age of 7 and consisted of two elements. The fi rst part was the specialist examination – medical: phoniatric audiological, neurological – EEG, CT, genetic and psychological testing. The second part included own study – experimental – speech-therapy whose aim was to determine the degree of assimilation of linguistic structures (image description, picture stories narration, comprehending and speaking words such as nouns, verbs and adjectives) and checking the anatomic-functional conditions for language and speech development (the construction and effi ciency of the articulatory apparatus, functioning of phonemic hearing, articulatory kinesthesia). On the basis of the results obtained from the research it can be concluded that the boy had a remarkable diffi culty in building even one- or two-syllable words. The reason for that was a small number of formed and retained tonal and articulatory sound patterns. The only anatomical-functional factor disturbing the normal development of the boy`s speech was the change in the temporo-parietal-occipital regions revealed in the left hemisphere of the brain. The disorder diagnosis was formulated – underdeveloped speech of cortical origin of mixed type (aphasia, early childhood aphasia). In 2010 – at the age of 19 – comparative research was conducted: the study of the anatomical structure and function of the brain (CT, fMRI) neuropsychological testing and own speech-therapy tests. The studies led to establishing the current level of functioning of the patient’s language and the brain structures responsible for this process. An atypical, right-hemisphere pattern of dominance for language functions was noticed in the boy.

Plakat 7 BMARLENA KUROWSKA1 1 Zakład Logopedii i Emisji Głosu, Uniwersytet Warszawski, Polska

Studium przypadku pacjenta z niedokształceniem mowy pochodzenia korowegoPrzeprowadzone badania to studium przypadku chłopca, u którego trudności w naturalnym i spontanicznym przyswajaniu języka i mowy zanotowano już na etapie wyrazu. Badania miały charakter podłużny i trwały od 1998 do 2010 roku. Pierwsze badania zostały przeprowadzone w siódmym roku życia

49

dziecka i składały się z dwóch części. Badania specjalistyczne – medyczne: foniatryczne, audiologiczne, neurologiczne – EEG (elektroencefalografi a), CT (tomografi a komputerowa), genetyczne i badanie psychologiczne – stanowiły pierwszą z nich. Drugą częścią były badania własne – eksperymentalne – logopedyczne, które były ukierunkowane na: ustalenie stopnia przyswojenia struktur językowych (opis obrazka tematycznego, opowiadanie historyjki obrazkowej, rozumienie i wypowiadanie wyrazów tj. rzeczowniki, czasowniki i przymiotniki) i sprawdzenie uwarunkowań anatomiczno-funkcjonalnych dla rozwoju języka i mowy (budowa i sprawność aparatu artykulacyjnego, funkcjonowanie słuchu fonematycznego, kinestezji artykulacyjnej). Na podstawie otrzymanych wyników można było stwierdzić u chłopca znaczną trudność w budowaniu nawet jedno- i dwusylabowych wyrazów. Przyczyną tego stanu była niewielka liczba ukształtowanych i utrwalonych brzmieniowo i artykulacyjnie wzorców dźwiękowych. Jako jedyny czynnik anatomiczno-funkcjonalny, zaburzający prawidłowy rozwój mowy chłopca, można było wskazać zmiany funkcjonalne w strukturach skroniowo-ciemieniowo-potylicznych ujawniające się w lewej półkuli mózgu. Sformułowano diagnozę zaburzenia – niedokształcenie mowy pochodzenia korowego o typie mieszanym (o typie afazji, afazję wczesnodziecięcą). W roku 2010 – już u dziewiętnastolatka – zostały przeprowadzone badania porównawcze: badania struktury anatomicznej i funkcji mózgu (CT, fMRI – funkcjonalny rezonans magnetyczny), badania neuropsychologiczne oraz badania własne logopedyczne. Badania te pozwoliły na ustalenie aktualnego poziomu funkcjonowania językowego pacjenta i struktur mózgowych odpowiedzialnych za ten proces. U chłopca zarejestrowano atypowy prawopółkulowy wzorzec dominacji dla funkcji językowych.

Plakat 8 AEWA HAMAN1, ZOFIA WODNIECKA2, MARTA BIAŁECKA-PIKUL2, DOROTA KIEBZAK-MANDERA2, JAKUB SZEWCZYK2, ANETA MIĘKISZ1, ANNA MARZECOVA2, AGNIESZKA OTWINOWSKA-KASZTELANIC1, NATALIA BANASIK1, JOANNA KOŁAK2, KATARZYNA KUŚ1, MAGDALENA ŁUNIEWSKA1, PAWEŁ MANDERA2

1 University of Warsaw, Poland2 Jagellonian University, Cracow, Poland

A new set of tools for assessing language and cognitive development in Polish childrenWe present a set of measures developed within the framework of European research network COST IS0804/Bi-SLI. The aim of the Polish team within the network is to create and evaluate an exhaustive set of tools for assessment of phonological, lexical, grammatical, narrative and cognitive abilities of

50

Polish children. This new set of tests and tasks based on the state-of-the-art latest scientifi c achievements in psycholinguistics aim at providing speech therapists & psychologists with reliable measures of monolingual and bilingual language performance. Specifi cally, the tools are designed for distinguishing typically developing bilingual children of Polish background from children at risk of SLI. The tasks include: a non-word repetition task, vocabulary size and lexical processing tasks, a sentence repetition task, and telling and re-telling tasks. The language tasks are accompanied by a series of tools measuring crucial cognitive functions such as executive and inhibitory control, working memory and the theory of mind. The tools, piloted and administered to Polish monolingual children, 4–7 years of age, proved their validity and reliability. They are currently being administered to a population of Polish-English bilinguals. We expect these tools to set a new standard to the assessment and diagnosis of language development in Polish children.

Plakat 8 BEWA HAMAN1, ZOFIA WODNIECKA2, MARTA BIAŁECKA-PIKUL2, DOROTA KIEBZAK-MANDERA2, JAKUB SZEWCZYK2, ANETA MIĘKISZ1, ANNA MARZECOVA2, AGNIESZKA OTWINOWSKA-KASZTELANIC1, NATALIA BANASIK1, JOANNA KOŁAK2, KATARZYNA KUŚ1, MAGDALENA ŁUNIEWSKA1, PAWEŁ MANDERA2

1 Uniwersytet Warszawski, Polska2 Uniwersytet Jagielloński, Kraków, Polska

Nowy pakiet narzędzi do oceny zdolności językowych i poznawczych polskich dzieci Prezentujemy pakiet narzędzi zaprojektowanych w ramach europejskiego programu współpracy badawczej COST Action IS0804/Bi-SLI. Celem polskiego zespołu było stworzenie i ocena skuteczności kompletnego zestawu narzędzi mierzącego umiejętności polskojęzycznych dzieci w zakresie fonologii, leksyki, gramatyki, narracji jak również ich zdolności poznawcze. Nowy zestaw testów i zadań, które zostały skonstruowane z wykorzystaniem najnowszych osiągnięć psycholingwistyki, ma dostarczyć psychologom i logopedom rzetelnych miar oceny zdolności językowych dzieci jedno- i dwujęzycznych. Zaprojektowane narzędzia mają przede wszystkim pomóc w odróżnieniu typowo rozwijających się dzieci dwujęzycznych posługujących się językiem polskim od dzieci z zagrożeniem SLI (specyfi cznym zaburzeniem rozwoju językowego). Zestaw testów zawiera następujące zadania: powtarzanie pseudosłów, mierzenie zasobu słownictwa i przetwarzania leksykalnego, powtarzanie zdań, narrację i renarrację. Zadaniom językowym towarzyszy szereg narzędzi mierzących kluczowe funkcje poznawcze, takie jak kontrola wykonawcza i hamująca, pamięć robocza i teoria umysłu.

51

Trafność i rzetelność nowo zaprojektowanych narzędzi dowiedziona została w badaniach pilotażowych z udziałem polskich dzieci jednojęzycznych w wieku 4–7 lat. Obecnie zestaw testów używany jest w badaniach polsko--angielskich dzieci dwujęzycznych. Oczekujemy, że narzędzia te wyznaczą nowy standard w ocenie i diagnozie rozwoju językowego polskich dzieci.

Plakat 9 AEWA HAMAN1, KRZYSZTOF FRONCZYK2, MAGDALENA ŁUNIEWSKA1, ŁUKASZ BOLA1, KATARZYNA CHYL1

1 University of Warsaw, Poland2 University of Finance & Management in Warsaw, Poland

Picture Vocabulary Test: new tool to assess vocabulary size in Polish preschool childrenVocabulary size is claimed to be bidirectionally linked to grammatical competence (Dionne, Dale, Boivin & Plomin, 2003), to predict ability to learn to read (Biemiller, 2007) and to infl uence school readiness (Forget-Dubois et al., 2009). Thus there is a substantial need for effective methods of vocabulary assessment for both scientifi c and educational/clinical purposes. Vocabulary size is affected in late talkers and in specifi c language impairement (SLI) (Leonard, 2006) and so it should be controlled in SLI diagnosis process.We present a new tool: Obrazkowy Test Słownikowy – Rozumienie (OTS–R; Picture Vocabulary Test – Comprehension), designed and standardized to enable quick and effi cient assessment of receptive vocabulary size in Polish preschool children. In OTS–R the child is expected to answer a series of questions on target words (nouns, verbs or adjectives) by pointing to appropriate picture accompanied with 3 distractors. Distractors refl ect semantic, thematic or phonetic relation to the target word. The test was standardized on a sample of 2000 children age 2;0–6;11.IRT analysis revealed that OTS–R is insensitive to guessing since 2-parameters model fi ts the data better over 3-PL. The linear logistic test model (LLTM; Fischer, 1972) was used to test the construct validity and revealed that frequency and length of the target word explained the Rasch model’s item diffi culty parameters.OTS–R results show moderate correlation with non-verbal intelligence tests (Raven Matrices, r = 0.54 ; Columbia, r = 0.68 ); strong correlation with corresponding picture naming task (r = 0.87).It is expected that OTS–R can serve as one of the tools supporting diagnosis of SLI in Polish.

52

Plakat 9 BEWA HAMAN1, KRZYSZTOF FRONCZYK2, MAGDALENA ŁUNIEWSKA1, ŁUKASZ BOLA1, KATARZYNA CHYL1

1 Uniwersytet Warszawski, Polska2 Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania, Warszawa, Polska

Obrazkowy Test Słownikowy: nowe narzędzie do oceny zasobu słownictwa polskich dzieci w wieku przedszkolnymBadania wykazują, że zasób słownictwa jest dwukierunkowo powiązany z kompetencją gramatyczną (Dionne, Dale, Boivin i Plomin, 2003), umożliwia przewidywanie zdolności do nauki czytania (Biemiller, 2007) oraz wpływa na osiągnięcie gotowości szkolnej (Forget-Dubois i in., 2009). Dlatego też niezwykle potrzebne są skuteczne metody jego oceny – dla celów naukowych, edukacyjnych i klinicznych. Zasób słownictwa jest mniejszy u dzieci z opóźnionym rozwojem mowy oraz ze specyfi cznym zaburz eniem językowym (SLI) (Leonard, 2006), powinien być więc kontrolowany w procesie diagnozy.Nowe narzędzie, które prezentujemy: Obrazkowy Test Słownikowy – Rozumienie (OTS–R), zostało zaprojektowane i wystandaryzowane w taki sposób, by umożliwiać szybką i efektywną ocenę biernego zasobu słownictwa polskich dzieci w wieku przedszkolnym.Podczas badania OTS–R, dzieci odpowiadają na serię pytań o słowo kluczowe (rzeczownik, czasownik lub przymiotnik) poprzez wskazanie odpowiedniego obrazka, prezentowanego równocześnie z 3 innymi, pełniącymi funkcję dystraktorów. Dystraktory są powiązane ze słowem kluczowym semantycznie, tematycznie albo fonetycznie. Test był standaryzowany i normalizowany na próbie 2000 dzieci w wieku od 2 lat do 6 lat i 11 miesięcy.Analiza za pomocą IRT wykazała, że OTS–R nie jest wrażliwy na zgadywanie – model z dwoma parametrami pasuje do danych lepiej niż model z trzema parametrami. Analiza za pomocą modelu LLTM (linear logistic test model; Fischer, 1972) wykazała, że częstość użycia i długość słowa kluczowego wyjaśniają parametry trudności pozycji w modelu Rascha (jeden z aspektów trafności teoretycznej).Wyniki OTS–R wykazują umiarkowaną korelację z wynikami niewerbalnych testów inteligencji (Test Matryc Ravena w wersji Kolorowej, r = 0.54; Skala Dojrzałości Umysłowej Columbia, r = 0.68) i silną korelację z wynikami zadania nazywania obrazków (r = 0.87).Sugerujemy, że OTS–R może służyć jako jedno z narzędzi do diagnozy SLI w Polsce.

53

Plakat 10 AALINA MACIEJEWSKA1

1 Siedlce University of Natural Sciences and Humanities, Siedlce, Poland

Analogical reasoning in building derived structuresMy experience in working with children and adults suffering from speech disorders (especially the ones with literacy diffi culties) shows that in some instances morphological errors persist for quite a long time.It was assumed that discovering grammatical rules is based on using analogical forms (Smoczyński 1955), that children acquire language rules according to their needs and abilities, and the erroneous forms they build may result from either creativity or impairments (Smoczyńska 1997). The purpose of the research was to analyze how school-children use word-formation rules. Students of various ages were asked to play a game which consisted in building derived word forms based on given proportions. One proportion required the formation of a diminutive forms, whereas the other one required the formation of masculine and feminine forms. The group studied consisted of 1000 students of at the primary, secondary and university levels.The analysis of morphological structure of produced word forms demonstrate that students with learning diffi culties and speech disorders stand out in all age groups. They were quite willing to play the game, but they often ignored its rules, did not take into account semantics and made unrestricted use of word-formation rules. In writing they revealed orthographic and graphomotor problems, had shown diffi culties with identifying morphemes and comprehending the structure of words. The gaps in the proportions prove that making up a form depends on the students’ language awareness and their ability to apply rules. This way of gathering material made it possible to identify differences in the performance of students from various age groups and various types of schools.

Plakat 10 BALINA MACIEJEWSKA1

1 Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, Siedlce, Polska

Wnioskowanie przez analogię w tworzeniu wyrazów pochodnych Moje doświadczenia w pracy z dziećmi i dorosłymi z zaburzeniami mowy (szczególnie z trudnościami w czytaniu i pisaniu) wskazywały, że specyfi czne błędy morfologiczne utrzymują się u niektórych z nich dość długo.Założyłam, że odkrywanie reguł gramatycznych opiera się na stosowaniu form analogicznych (Smoczyński 1955), że dzieci uczą się reguł językowych w zależności od ich potrzeb i zdolności, a błędne formy jakie tworzą, mogą być wynikiem ich kreatywności lub zaburzeń językowych (Smoczyńska

54

1997). Celem prezentowanych badań było sprawdzenie, jak dzieci w wieku szkolnym wykorzystują reguły słowotwórcze. Uczniom z różnych grup wiekowych zaproponowano udział w zabawie, która polegała na tworzeniu wyrazów pochodnych do wyrazów podanych w proporcjach. Pierwsza proporcja wymagała uzupełnienia formami deminutywnymi, w drugiej należało utworzyć formy męskie lub żeńskie. Badaniami objęłam 1000 uczniów szkół podstawowych, ponadpodstawowych, studentów.Analiza struktury morfologicznej zebranych form wskazuje, że uczniowie z trudnościami w uczeniu się, zaburzeniami wymowy wyróżniają się we wszystkich grupach wiekowych. Osoby te chętnie brały udział w zabawie, ale często ignorowały jej zasady, nie uwzględniały semantyki i dowolnie stosowały reguły słowotwórcze. W zapisie wyrazów pojawiły się problemy ortografi czne i grafomotoryczne, widoczne były problemy w identyfi kacji morfemów i rozumieniu struktur słowotwórczych. Puste miejsca proporcjach dowodzą, że tworzenie form zależy od świadomości językowej uczniów, ich sprawności w stosowaniu reguł. Taki sposób pozyskiwania materiału pozwolił również dostrzec różnice w wykonaniu zadania przez uczniów z różnych grup wiekowych i różnych typów szkół.

Plakat 11 AEWA CZAPLEWSKA1

1 The University of Gdańsk, Poland

Understanding of indirect instructions by children with SLIWe can fi nd ample information on the expressive language of children with SLI. Much less is known about the competencies associated with the reception of speech by individuals with specifi c language impairment.The main objective of this study was understanding the indirect instructions formulated as questions about the opportunity to perform the operations by children with SLI.The study was conducted using an authored method for the diagnosis of indirect instructions. The clinical group consisted of 76 children with specifi c language impairment (SLI) aged 4;0 to 6;11. The control group consisted of 136 children of the same age.These results suggest that the process of understanding the indirect instructions by children with SLI and children with typical development of speech has a comparatively different course. The results show that respondents from both group do not differ in understanding indirect instructions in accordance with the intention of the sender, but children with typical development of speech more often than children with SLI perceive the directives literally, although the trend decreases with age.

55

Plakat 11 BEWA CZAPLEWSKA1

1 Uniwersytet Gdański, Polska

Rozumienie dyrektyw pośrednich przez dzieci z SLIW badaniach nad aktywnością komunikacyjną dzieci ze specyfi cznym zaburzeniem językowym dominują zagadnienia związane z ekspresją mowy. Zjawisku rozumienia poświęca się zazwyczaj niewiele miejsca. Głównym celem przedstawionych badań było znalezienie odpowiedzi na pytanie: Czy proces rozumienia dyrektyw pośrednich, formułowanych jako pytania o możliwość wykonania czynności, przez dzieci ze SLI, przebiega podobnie jak u ich rówieśników z prawidłowym rozwojem mowy? Badania przeprowadzono przy pomocy autorskich metod i narzędzi badawczych. Grupę kliniczną stanowiło 76 dzieci ze specyfi cznym zaburzeniem językowym od 4;0 do 6;11, grupę kontrolną – 136 badanych z prawidłowym rozwojem mowy w tym samym wieku.Analiza uzyskanych wyników prowadzi do wniosku, że dzieci z SLI, w podobnym stopniu jak ich rówieśnicy z prawidłowym rozwojem mowy, rozumieją rzeczywiste intencje komunikacyjne nadawcy, natomiast w znacznie mniejszym stopniu biorą pod uwagę inne ewentualne interpretacje. Dzieci z prawidłowym rozwojem mowy częściej niż badani z SLI reagują na dosłowną treść przekazu (chociaż tendencja ta zmniejsza się wraz z wiekiem).

Plakat 12 AANNA SKOCZYLAS1, MONIKA LEWANDOWSKA1, ZDZISŁAW MAREK KURKOWSKI1, 2, ANNA LUS-SAŁDYKA1

1 The Institute of Physiology and Pathology of Hearing, Warsaw, Poland2 Maria Skłodowska-Curie University, Lublin, Poland

Central Auditory Processing Disorders and their infl uence on speech and language developmentCentral Auditory Processing Disorders (CAPD) are defi ned as diffi culty in using auditory information to communicate and learn in the presence of normal peripheral hearing. More precisely the CAPD includes problems with: 1. sound localization, 2. auditory discrimination, 3. auditory pattern recognition, 4. temporal aspects of audition, i.e. gap detection and temporal ordering, 5. perception of speech or nonverbal sounds in the presence of another signal, e.g. noise (including dichotic listening), 6. auditory performance with degraded acoustic signal (ASHA, 1996).

56

On the basis of variability of defi cits presented by CAPD patients, we may distinguish different profi les of auditory processing, i.e. a decoding defi cit, a prosodic defi cit and an integration defi cit. These profi les may contribute to adjust the therapy to the individual patient’s abilities and infl uence the communication skills.In this paper the abovementioned auditory processing profi les will be presented with the reference to therapeutic approach.

Plakat 12 BANNA SKOCZYLAS1, MONIKA LEWANDOWSKA1, ZDZISŁAW MAREK KURKOWSKI1, 2, ANNA LUS-SAŁDYKA1

1 Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu, Warszawa, Polska2 Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, Polska

Profi le centralnych zaburzeń przetwarzania słuchowego i ich wpływ na rozwój mowyCentralne zaburzenia przetwarzania słuchowego (Central Auditory Processing Disorders, CAPD) są defi niowane jako trudności z wykorzystaniem sygnału akustycznego pomimo prawidłowej czułości słuchu. Według Amerykańskiego Stowarzyszenia Słuchu i Mowy (ASHA) ośrodkowe zaburzenia słuchu rozpoznaje się wówczas, gdy zaburzona jest co najmniej jedna z wyższych funkcji słuchowych, do których zaliczono: 1) lokalizację źródła dźwięku, 2) różnicowanie dźwięków, 3) ocenę wzorców dźwięków, 4) czasowe aspekty słyszenia, 5) rozumienie mowy w obecności sygnału zagłuszającego, 6) rozpoznawanie sygnału zubożonego, zniekształconego (ASHA 1996). Różnorodność objawów prezentowanych przez pacjentów z CAPD pozwala wyodrębnić profi le zaburzeń funkcjonowania słuchowego. Pozwala to na precyzyjniejsze dopasowanie terapii słuchowej do zaburzenia jakie dziecko prezentuje. Istnieją dane, które wskazują że poprzez odpowiednią terapię słuchową można wpłynąć na sprawność komunikacji językowej. Niniejsza praca przedstawia profi le defi cytów przetwarzania słuchowego: defi cyt dekodowania słuchowego, defi cyt prozodyczny, defi cyt integracji, porusza temat ich wpływu na kompetencje komunikacyjne dziecka oraz możliwości ich terapii.

57

Plakat 13 AMAGDALENA KOCHAŃSKA1, MAGDALENA SMOCZYŃSKA1, 2

(in cooperation with HALINA PASTOR2, JOANNA OWANEK2)1 Educational Research Institute, Warsaw, Poland2 Jagellonian University, Cracow, Poland

The assessment of language & literacy skills of the Polish six-year-old fi rst form pupils after the fi rst year of school educationAt the moment, Poland is in the process of introducing a reform of education system, which is aimed at lowering the regular school age for children from age seven to six. The main goal of the research conducted from May to September 2011 was the assessment of language & literacy skills of the children who started their education in the fi rst form as six-year-olds. Their results were compared with the analogical results of seven-year-old fi rst form students, ho have been educated according to the former system, with the control group being matched in gender and parents’ education level.Sixteen experimental tasks were conducted, researching both into comprehension and production of language at all levels (phonology, morphology, vocabulary, syntax, narrative skills), by means of various techniques (production, repetition, modeling and elicitation techniques). The tasks assessing the level of reading and writing skills included i.a. familiarity with letters; technique, speed and accuracy of reading; reading comprehension, spelling in a dictation task and graphomotorics.The experimental group consisted of 43 six-year-olds from fi rst forms of two different schools in Krakow. The children from both schools came from different backgrounds, residential vs. working class area, with various socioeconomic status.The results have not indicated signifi cant differences between the two age groups, however, the group of six-year-old fi rst form students with low socioeconomic status achieved signifi cantly lower results in most tests, which points at a relatively stronger impact of the socioeconomic factors than age of starting education itself.

58

Plakat 13 BMAGDALENA KOCHAŃSKA1, MAGDALENA SMOCZYŃSKA1, 2

(współpraca: HALINA PASTOR2, JOANNA OWANEK2)1 Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa, Polska2 Uniwersytet Jagielloński, Kraków, Polska

Ocena sprawności językowej i sprawności w zakresie czytania i pisania polskich uczniów, którzy rozpoczęli naukę szkolną w wieku sześciu lat W związku z wprowadzanym w Polsce obniżeniem wieku rozpoczęcia obowiązku szkolnego z siedmiu na sześć lat, w okresie od maja do września 2011 roku przeprowadzono w Krakowie badania mające na celu dokonanie oceny poziomu rozwoju językowego oraz sprawności czytania i pisania po pierwszym roku nauki u dzieci, które rozpoczęły naukę szkolną jako sześciolatki. Wyniki pierwszoklasistów-sześciolatków porównano z wynikami analogicznych prób językowych pierwszoklasistów-siedmiolatków, przebadanych w ramach innych badań (Smoczyńska, w toku). Grupa kontrolna została zrównoważona pod względem płci dzieci oraz wykształcenia rodziców.Dzieci przebadano przy użyciu 16 różnych prób eksperymentalnych służących ocenie zarówno rozumienia, jak i produkcji mowy, w zakresie wszystkich poziomów języka (fonologia, morfologia, słownictwo, składnia, sprawności narracyjne) i przy użyciu różnych technik (produkcja, powtarzanie, modelowanie i wywoływanie wypowiedzi). Zadania odnoszące się do sprawności czytania i pisania dotyczyły takich jej części składowych jak znajomość liter, technika, szybkość i poprawność czytania wyrazów prawdziwych oraz sztucznych; rozumienie czytanego tekstu, ocena poprawności ortografi cznej zapisu dyktanda oraz cech grafomotorycznych pisma.Grupa eksperymentalna liczyła 43 dzieci z dwu klas pierwszych złożonych wyłącznie lub niemal wyłącznie z sześciolatków, należących do dwu różnych szkół krakowskich. Zarówno szkoły, jak i wybrane do badań grupy sześciolatków różniły się między sobą pod względem charakterystyki lokalnej i środowiskowej (dzielnica Nowej Huty i dzielnica willowa na obrzeżach Krakowa), a co za tym idzie socjoekonomicznej (środowisko robotnicze i typowo inteligenckie).Porównanie wyników po pierwszym roku nauki szkolnej nie wykazało większych różnic w poziomie sprawności językowych między dziećmi, które rozpoczęły naukę jako sześcio- i siedmiolatki. Odnotowano natomiast istotne różnice między dwoma klasami szkolnymi (na niekorzyść klasy nowohuckiej), co wskazuje na względnie większą wagę czynników socjoekoenomicznych (w tym wykształcenia rodziców) niż samego czynnika wieku rozpoczynania nauki szkolnej.

59

Plakat 14 AMARTA BOGDANOWICZ1, MAŁGORZATA SZEWCZYK2

1 University of Gdańsk, Institute of Psychology, Polska2 School and education centre for deaf and hearing-impaired children, Szczecin, Poland

Program of the Good Start Method: From Word to Sentence, from Sentence to Text for children with language developmental delay The main idea of The Good Start Method is to stimulate the psychomotor development of a child during specifi c play experiences. The aim of this method is to develop hearing and language functions, visual-spatial, kinaesthetic-motor functions and their coordination in order to prepare children to learn reading and writing and to learn letters or numbers with using multisensory approach. GSM has been developed since l967 by Marta Bogdanowicz with use of some ideas from Théa Bugnet’s Le Bon Départ. Many years of experience made it possible to elaborate some versions of the GSM (with geometrical patterns or letters, with songs or poems) for different groups of children (3–10 years old) as well as children with special educational needs (SEN). Last years we elaborated a program From Word to Sentence, from Sentence to Text for children with language developmental delay and with hearing impairment. It could be used for SLI children as well (Bogdanowicz & Szewczyk, 2007). The GSM is a sensorimotor approach in work with children because three elements – visual, auditory, motor and their integration – are involved here:• the visual-spatial element: graphic models (the geometrical patterns,

letters or numbers); • the auditory-language element: songs or rhymes;• the motor element: movement during reproducing graphic models

harmonised with the rhythm of a song.The rhythm in GSM is a basic element which allows to do synthesis of all the elements of this approach. GSM kick-starts the reading and writing process, but also helps fi x handedness, establish body awareness, spatial concepts, left–right orientation in body schema and space. Numerous studies confi rmed the effectiveness of this method.

60

Plakat 14 BMARTA BOGDANOWICZ1, MAŁGORZATA SZEWCZYK2

1 Uniwersytet Gdański, Instytut Psycholigii, Polska2 Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Słabo Słyszących, Szczecin, Polska

Program Metody Dobrego Startu: Od słowa do zdania, od zdania do tekstu dla dzieci z opóźnieniem rozwoju mowy i językaGłówną założeniem Metody Dobrego Startu (MDS) jest stymulowanie rozwoju psychomotorycznego dziecka podczas specjalnie opracowanych zabaw. Jej celem jest rozwijanie funkcji słuchowych, językowych, wzrokowo--przestrzennych i kinestetyczno-motorycznych oraz ich współdziałania czyli integracji percepcyjno-motorycznej, po to, aby przygotować dziecko do nauki czytania i pisania oraz opanowania liter i cyfr z użyciem podejścia polisensorycznego. Metoda Dobrego Startu stworzona i rozwijana jest od roku 1967 r. przez Martę Bogdanowicz, z inspiracji metody Le Bon Départ Théi Bugnet. Na przestrzeni lat stworzonych zostało kilka wersji MDS dostosowanych do potrzeb dzieci w różnym wieku (od 3 do 10 lat), także ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Prezentowany tutaj program Od słowa do zdania, od zdania do tekstu przeznaczony jest dla dzieci z opóźnieniami rozwoju mowy, wadą słuchu; może też być przydatny w zajęciach edukacyjno-terapeutycznych dzieci ze specyfi cznymi zaburzeniami językowymi (Specifi c Language Impairment – SLI) (Bogdanowicz i Szewczyk, 2007).MDS to podejście polisensoryczne w pracy z dziećmi, ponieważ obejmuje trzy zintegrowane elementy: • wzrokowo-przestrzenny: wzór grafi czny (fi gury geometryczne, litery lub

cyfry);• słuchowo-językowy: piosenki lub wierszyki; • oraz motoryczny: ruch wykonywany podczas odtwarzania wzoru

grafi cznego, zharmonizowany z rytmem piosenki. Rytm w MDS jest szczególnie istotnym elementem, który umożliwia połączenie wszystkich składowych tego podejścia.Oprócz wspomagania nauki czytania i pisania MDS pomaga także w rozwijaniu lateralizacji, świadomości własnego ciała i orientacji w przestrzeni. Efektywność tej metody została potwierdzona wieloma badaniami.

61

Plakat 15XIAOWEI HE1, LAN SUN2

1 National Research Center for Linguistics and Applied Linguistics, Guangdong University of Foreign Studies, Guangzhou, China2 Department of Foreign Languages, University of Science and Technology of China, Hefei, China

A study of grammatical defi cits in Chinese-speaking children with SLI[Badanie nad defi cytami gramatycznymi u chińskojęzycznych dzieci z SLI]In the study of grammatical defi cits in children with SLI, the major focus to date has been on their developmental characteristics of the acquisition of infl ectional morphemes. However, studies on the acquisition of the non-infl ectional language of Chinese-speaking children with SLI have been quite limited. The aim of this study is to fi nd out the grammatical items that Chinese-speaking SLI children are weak in and to provide theoretical explanations. Three groups of children, totaling 36, from 4 cities in China (n = 12 in each group), preschool children with SLI, typically developing same-age peers, and typically-developing younger children matched with SLI children in Mean Length of Utterance, participated in the study. Drawn on our knowledge of the language development of Chinese typically-developing children and fi ndings obtained by researchers abroad, the test items include the ones supposed to be underdeveloped for children with SLI. Their language performance has bee n rated in terms of language production, language comprehension and sentence repetition through elicited experiments. Grammatical defi cits have been found with their use of ditransitives, pivotal constructions, topicalization, relative clauses and aspect marker le. It has been maintained that the argument structure and syntactic movement might account for the observed defi cits.

62

Plakat 16LAN SUN1, XIAOWEI HE2, LIN TIAN1

1 Department of Foreign Languages, University of Science and Technology of China, Hefei, China2 National Research Center for Linguistics and Applied Linguistics, Guangdong University of Foreign Studies, Guangzhou, China

A semantic-fi eld-dependent lexical intervention for Chinese-speaking children with Specifi c Language Impairments[Interwencja leksykalna zależna od pola semantycznego dla chińskojęzycznych dzieci ze specyfi cznym zaburzeniem rozwoju językowego]Children with Specifi c Language Impairments (SLI) are reported to be late in acquiring their fi rst words. By the time they begin to produce multi-word utterances, their lexical abilities are not so easily characterized as matching those of younger normally developing children (Leonard, 2000). This study aims at improving expressive lexical ability of Chinese-speaking children with SLI by a semantic-fi eld-dependent lexical intervention. Three Chinese-speaking SLI children participated in a three-month focused stimulation intervention program, a weekly one-hour intervention program characterized with individualized instruction, multi-media input, semantic-fi eld dependent contextualized presentation, and follow-up review practice. The children’s use of each target form was encouraged by means of arranging events that had a high likelihood of promoting an utterance requiring the use of the target form. After the intervention, the lexical abilities of the three children with SLI were found to be considerably improved. The mechanism for such an improvement is tentatively suggested within the current theoretical framework of the delay/defi cits seen in SLI both in terms of linguistic-based and processing (perceptual- or cognitive-based) accounts. Limitations of the study and future directions are also discussed.

63

Plakat 17ELENI THEODOROU1, 2, MARIA KAMBANAROS2, KLEANTHES GROHMANN1, 2

1 University of Cyprus, Nicosia, Cyprus2 Cyprus Acquisition Team, Nicosia, Cyprus

Diagnostic issues for bilectal children with SLI: The Case of Cypriot Greek[Zagadnienia diagnostyczne u dzieci z SLI mówiących dwoma dialektami: przypadek języka cypryjskiego-greckiego]This study investigates the linguistic development of Greek Cypriot children with SLI. It is important to investigate Greek Cypriot children to avoid the confusion between language variation attested in dialectal situations and that resulting from language impairment, similarly perhaps for bilingual children.This project assesses the utility of existing tools in the diagnosis of SLI in Cypriot Greek. Thus, a set of existing non-standardized tools was used to identify children with SLI which at the same time were examined in terms of specifi city and sensitivity. This battery of tests comprised tools that were available in (Standard) Modern Greek: the Developmental Verbal IQ Test, the Peabody Picture Vocabulary Test, the Bus Story Test, vocabulary and phonemic discrimination of the Athina Test, and the Word-Finding Test. Two groups of “monolingual, bilectal” Greek Cypriot children participated in this study: 15 children with SLI aged 5 to 9 and 25 age-matched typically developing children.Results showed that the existing tools can be successfully used to identify Greek Cypriot children with SLI. Tests cannot only measure what they set out to do, but they are also sensitive enough to distinguish children who are language-impaired. The study can serve both theoretical and clinical purposes.

Plakat 18KOULA TANTELE1, KLEANTHES K. GROHMANN1

1 University of Cyprus, Nicosia, Cyprus

Telling and retelling narrative tasks in SLI: Differences across monolingual and bilingual children in Cypriot Greek[Tworzenie i odtwarzanie narracji u dzieci z SLI: różnice pomiędzy jedno- i dwujęzycznymi dziećmi posługującymi się językiem cypryjskim-greckim]Preliminary results of the administration of the Cypriot Greek version of the Telling–and–Retelling narrative tool for specifi c language impairment

64

(SLI) from COST Action IS0804 in bilingual and monolingual children show differences in the two tasks that are similar across all groups. Due to similarity in scripts and pictures of the tool, one can assume that the differences observed are due to the nature of the administration method itself.6 monolingual children with typical language development (TLD), 2 bilingual with TLD (Cypriot Greek L1, XL2), and 2 bilingual children with SLI, all living in Cyprus, were tested. Ages ranged from 6 to 8 years old.Results show differences between telling and retelling tasks, across children both in macro- and micro structure. Specifi cally, measures of discourse coherence in macrostructure as well as the number of complete episodes, T-Units, coordinated and subordinated clauses, and number of different words were found to be higher for retelling than telling. At the same time hesitations seem to increase during retelling.It is suggested that a Telling–Retelling–Telling scheme of such controlled stories could allow differential diagnosis of SLI children within the scope of dynamic assessment and measures of modifi ability (Peña 2000).

Plakat 19SPYRIDOULA VARLOKOSTA1, KATERINA KONSTANTZOU1, MICHAELA NERANTZINI1

1 University of Athens, Greece

Clitic production in Greek Specifi c Language Impairment[Produkcja enklityk w przypadku specyfi cznego zaburzenia językowego w języku greckim]Research on the acquisition of direct object clitics in SLI has shown confl icting results, leaving open the question whether clitic production can be a clinical marker for this disorder (c.f. Paradis, Crago, and Genesee, 2003; Bortolini et al., 2006; Bedore and Leonard, 2001). Some studies in Greek SLI report signifi cant clitic omission (Tsimpli and Stavrakaki, 1999; Tsimpli, 2001; Smith, 2008), while other studies disconfi rm this fi nding (Varlokosta, 2002; Terzi, 2007; Stavrakaki et al., 2011; Manika et al., 2011). The present study investigates the acquisition of direct object clitics in Greek SLI children with the use of an elicitation task, which was developed within the European project COST A33. Six SLI children (aged from 4;11 to 7;10, mean age: 6;4) and eighteen TD children matched on expressive vocabulary (aged from 3;6 to 4;11, mean age: 4;1) participated in the study. Our results show that even though the SLI group produced less target clitics compared to the TD group, the difference was not signifi cant (p > .05). Therefore, we conclude that at least in some clitic languages, clitic production cannot always be used as a legitimate clinical marker of language impairment, since clitic omission does not always differentiate SLI children from their TD pairs.

65

Plakat 20KATERINA KONSTANTZOU1, ANGELIEK VAN HOUT2, SPYRIDOULA VARLOKOSTA1, MARIA VLASSOPOULOS1

1 University of Athens, Greece2 University of Groningen, Groningen, Netherlands

Acquisition of aspectual distinctions in children with Specifi c Language Impairment: Evidence from Modern Greek[Nabywanie rozróżnień aspektowych u dzieci ze specyfi cznym zaburzeniem językowym w języku nowogreckim]It is well-documented that children with specifi c language impairment (SLI) have problems in tense and agreement morphology (e.g. Leonard et al., 1997; Clahsen & Dalalakis, 1999; Rice & Wexler, 2001). However, research οn the acquisition of aspect has revealed confl icting results. Leonard et al. (2003) found that aspect seems to be less impaired than tense and Owen (2010) showed that aspect concordance is intact. Nevertheless, recent studies support the view that SLI children have diffi culties selecting the appropriate aspectual marking in past tense contexts (Fletcher et al., 2010; Leonard & Deevy, 2010; Leonard et al., 2012).In this study we examine the comprehension and production of aspectual distinctions in past tense contexts in Greek-speaking children with SLI. Six children with SLI, 18 age-matched TD children (AM) and 18 TD children matched on receptive vocabulary (LM) participated in a task designed within COST Action A33 (van Hout et al., in preparation). Results showed that the SLI group performed signifi cantly worse compared to their age-matched peers concerning both comprehension (p = 0.05) and production (p = 0.11), but it did not differentiate from the LM group. These fi ndings are consistent with previous studies suggesting that the acquisition of grammatical aspect seems to be impaired in SLI.

66

Plakat 21REZA NILIPOUR1, GELAVIZ KARIMI JAVAN2, ROBABEH SHAMS ARDAKANI3 1 Department of Speech Therapy, University of Welfare & Rehabilitation Sciences, Tehran, Iran2 Department of Speech Therapy, Faculty of Rehabilitation, Tabriz University of Medical Sciences, Tabriz, Iran3 Robabeh Shams Ardakani, Africa Elemetary School, Tehran, Iran

Specifi c Language Impairment and slow information processing[Specyfi czne zaburzenie językowe a spowolnione przetwarzanie informacji]The major aim of the present study was to investigate if SLI children are different in auditory and visual processing as compared to their normal peers. The subjects were two Persian speaking school aged-children, aged 8 and 9. The (WISC-R) test was administered on both children and they were in the normal intelligence range, for full scale IQ, as well as verbal IQ. Despite general development, and lack of major sensory-motor defi cit, they showed language impairment in comparison to their age-matched peers. They were evaluated using a combination of linguistic tasks developed for mono-lingual Persian specking SLI children, samples of descriptive speech and auditory and visual processing tasks. The results indicated that SLI children showed signifi cant disadvantage in a number of linguistic subtests. In their descriptive speech they showed disadvantage in total number of words, total number of content words, function words, number of utterances, mean length of utterance (MLU), type-token ratio (TTR), and number of derivational morphology. They showed slower performance in the visual and auditory tasks as compared to their age-matched peers. The data were also suggestive of a correlation between processing speed and severity of language impairments in SLI children.

67

Plakat 22MEHRI MOHAMMADI VAIGHAN1, REZA NILIPOUR1

1 Department of Speech Therapy, University of Welfare & Rehabilitation Sciences, Tehran, Iran

Different categorization skills in SLI and normal children[Różnice w umiejętnościach kategoryzacji u dzieci z SLI a dziećmi rozwijającymi się typowo]The purpose of this study is to compare conceptual categorization as a cognitive ability between SLI school-aged children and their normal peers.Materials and Method: The subjects consisted of 16 SLI and 16 normal Persian speaking children as the control group selected from educational Centers. SLI children were screened based on discrepancies in their verbal and non-verbal performance on WISC-R. Their linguistic behavior was assessed using SLI local test developed for Persian children. The categorization task was a word defi nition test consisted of 14 high frequency nouns from seven different categories (fruits, animals, jobs, places, eating utensils, vehicles, and body organs). Both groups participated in the task and their behavioral data were compared.Results: SLI children’s most frequent formal defi nitional skill was for place category with 41%. They were not able to use super-ordinates of vehicles and body organs in their formal defi nition. The overall behavior in the application of formal word defi nition for different categories in SLI children was 15% while in their peers was more than twice (36%).Conclusion: The fi ndings indicate that formal defi nition of different categories has the potential as a diagnostic as well as intervention measure in SLI children.

Plakat 23SARI KUNNARI1, TUULA SAVINAINEN-MAKKONEN1, LAURENCE B. LEONARD2, ANNA-KAISA TOLONEN1, LEENA MÄKINEN1, MIRJA LUOTONEN3, EEVA LEINONEN4

1 University of Oulu, Finland2 Purdue University, West Lafayette, USA3 Oulu University Hospital, Finland4 King’s College, London, UK

Noun morphology in Finnish-speaking children with SLI[Morfologia rzeczownika u fi ńskojęzycznych dzieci z SLI]Accounts of Specifi c Language Impairment (SLI) as refl ected in languages other than English suggest that noun morphology can have considerable

68

theoretical importance. These languages provide a means of determining whether agreement problems in children with SLI extend beyond the well documented defi cits in subject-verb agreement.In the present study, Finnish-speaking children with SLI (mean age 5;2, n = 15), a group of same-age typically developing peers (TD-A, mean age 5;2, n = 15) and a group of younger typically developing children (TD-Y, mean age 3;8, n = 15) were compared in their use of accusative, partitive, and genitive case noun suffi xes. The children’s use of these grammatical cases was assessed through specifi cally designed probe tasks.The results indicated that Finnish children with SLI were signifi cantly less accurate than both groups of TD children in the grammatical case suffi x task employed in this study, suggesting that their diffi culties with agreement extend beyond subject-verb agreement. However, these children were also less accurate in making the phonological changes in the stem needed for suffi xation. This second type of error suggests that problems in morphophonology may constitute a separate problem in Finnish SLI.

Plakat 24LEENA MÄKINEN1, SOILE LOUKUSA1, SARI KUNNARI1

1 University of Oulu, Faculty of Humanities/Logopedics, Finland

Narrative retell and verbal working memory in children with Specifi c Language Impairment: Data from Finnish[Odtwarzanie narracji i werbalna pamięć robocza u dzieci ze specyfi cznym zaburzeniem językowym: dane z języka fi ńskiego]Narrative retelling is a widely used elicitation method in the study of narration. However, data from Finnish, and Finnish children with SLI, is scarce. It has been suggested that there is a correlation between narrative retelling and verbal working memory (WM) assessed by sentence repetition, probably because both tasks combine handling of information with high processing demands.In this study, a group of Finnish-speaking children with SLI (mean age 6;0, n = 14) and a group of age-matched controls (mean age 6;1, n = 14) were compared in narrative and WM tasks. Additionally, the relationship between these tasks was investigated in these groups. Retelling skills were measured by the Bus Story test using only the information scores. WM was evaluated by the sentence repetition task from NEPSY-III.The results showed that children with SLI have diffi culties in narration. They scored signifi cantly lower than their controls on the information scores. Similar results were obtained in the WM task. However, a signifi cant correlation

69

between these two measures was found only in the control group. There was considerably less variation in the narrative task scores than in the WM task scores for children with SLI. This could possibly explain the lack of correlation in the SLI group.

Plakat 25INETA DABAŠINSKIENĖ1, EGLĖ KRIVICKAITĖ1, AGNĖ KALNINYTĖ1

1 Vytautas Magnus University, Kaunas, Lithuania

Multi-functional intervention resources for speech therapy[Wielofunkcyjne narzędzia do interwencji logopedycznej]Language impairments have a signifi cant impact on children’s success and well-being in all social and academic daily activities. To increase the success of impaired children, they should receive adequate help at the earliest possible stage from both professionals and non-professionals in teaching and home environments. This can be effectively accomplished by using adequate remediation resources. This poster aims to present the new interactive on-line and multi-functional intervention resources for speech therapy in Estonian, German, Lithuanian and Slovenian. The resources are developed to facilitate children’s comprehension and production of different language skills: grammar, syntax, vocabulary, phonology and narration. The methodology used ensures that the tasks are designed to be motivating, user-friendly, entertaining and amusing, it is expected that this will make intervention process more enjoyable and less stressful both for children, their teachers and parents. The on-line materials include tasks for speech therapy in a form of games, as drag-and-drop games, lotto, domino, matching of pictures, puzzles and picture stories. The developed resources aim to help such children receive the adequate language therapy at the earliest stages of their education (from 5 to 8 years of age), which will allow them to benefi t from education and later develop their careers.

Plakat 26ÁGNES LUKÁCS1, FERENC KEMÉNY1

1 Department of Cognitive Science, Budapest University of Technology and Economics, Budapest, Hungary

Different forms of implicit learning in typical development and SLI[Różne formy uczenia się incydentalnego w przypadku typowego rozwoju i SLI]The studies to be presented test different forms of implicit learning in typical development and in Specifi c Language Impairment (SLI) using 1. the Serial

70

Reaction Time Task (SRT) testing the learning of motor sequences, 2.Artifi cial Grammar Learning (AGL) testing the extraction of regularities from auditory sequences and 3. Probabilistic Category Learning in the Weather prediction task (PCL-WP), a non-sequential categorization task.We tested 16 children with SLI (mean age 11.3, SD: 1.3) and 16 age-matched typically developed children. All children with SLI had normal IQ, no hearing problems, no history of neurological impairment. They also scored at least 1.5 SDs below age norms on two or more of four language tests. Results show an impairment in the SLI group on AGL and PCL-WP, with intact sequence learning on the SRT. The defi cit is not restricted to either linguistic or to sequential information (as it was also evident in the PCL-WP, a non-linguistic, non-sequential task). They also show that the defi cit is not evident in all implicit learning tasks, not even when sequence learning is involved, as shown by results of the SRT tasks. This pattern argues for stimulus and task-specifi c effects in implicit learning and its defi cit in SLI.

Plakat 27ÉVA S. TAR1

1 Eötvös Loránd University, Budapest, Hungary

Variability in native Voice Onset Time (VOT) in Hungarian-speaking children with Specifi c Language Development (SLI)[Zróżnicowanie czasu odsunięcia dźwięczności (VOT – Variability Onset Time) u węgierskojęzycznych dzieci ze specyfi cznym zaburzeniem językowym (SLI)]This presentation focuses on the variability in VOT values for word-initial stops (/p,b/ and /t,d/) in production of Hungarian-speaking monolingual children with SLI. 15 children between the ages of 5;6 and 7;7 were asked to name 19 pictures involving at least 4 different ones for each segment tested. VOT values as represented both in wide-band spectrograms and in oscillograms were measured on each of the audio-recorded utterances to examine variability among and within children. Results show that phonetic realisation of voicing agree with that found for Hungarian (i.e. short lag VOT for voiceless and prevoicing for voiced segments, by Gósy-Ringen, 2010), however the mean VOT values differ from that, and are more variable, especially those for voicing consonants. The main factor contributing signifi cantly to variability is the phonetic correctness, as well as signifi cant interaction was found for age and correctness and phonetic context (e.g. after age 7 years, mean VOT values for correct voiced segments decrease abruptly). Furthermore, variability can be partly accounted for by context effects others than the

71

adjacent vowel height. Finally, within-child pattern of VOT measures draws an individual pattern of diffi culties facing a child trying to acquire voicing.

Plakat 28LARISA AVRAM1, ANCA SEVCENCO1, IOANA STOICESCU1

1 University of Bucharest, Romania

Identifying linguistic markers of SLI and/or developmental dyslexia in Romanian[Identyfi kacja językowych wskaźników SLI i/lub dysleksji rozwojowej dla języka rumuńskiego]Aim: to investigate whether object clitic (OC) production and relative clause (RC) comprehension/production are linguistic markers of SLI and/or dyslexia in Romanian, a language for which the linguistic profi le of the two defi cits is almost unknown.Method: For OC a drawing-based task was used. For RCs, we used an elicitation task, a replica of the preference task in Novogrodsky, Friedmann (2006), and a binary picture selection task.Participants: 6 SLI children (103.5 months, SD 20.0673), 6 age-matched TD controls (mean age range 103.8 months, SD 20.9610), 22 dyslexic children (8;9, SD 1.47), 22 age-matched TD controls (8;9, SD 1.43).Results: OCs are problematic for both SLI and dyslexia, but they are more vulnerable in SLI. OC production provides a possible discriminating tool between the two defi cits. Omission rate, avoidance strategies and rate of agreement errors differ in the two groups. For RCs, the responses of the SLI children differed signifi cantly from those of the dyslexic and of the TD groups, in both comprehension and production. The rate of correct answers was below chance in this group. The data reveal no signifi cant difference between the dyslexic children and the age-matched controls in the comprehension task. In the production task, however, the dyslexic children produce signifi cantly fewer subject relatives than the TD group, who performed almost at ceiling.

72

Plakat 29EVA AGUILAR-MEDIAVILLA1, EDUARD RIGO-CARRATALÀ1, MIQUELA SASTRE-VIDAL1 1 University of Balearic Islands, Palma de Mallorca, Spain

Consequences of early language problems in literacy in children with Specifi c Language Impairment (SLI)[Konsekwencje wczesnych problemów językowych dla opanowywania umiejętności czytania i pisania u dzieci ze specyfi cznym zaburzeniem językowym (SLI)]Most children with speech and language problems have literacy problems too (Catts, 1993). By the other hand some children identifi ed as dyslexic have had a history of speech and language delay (McGuiness, 2004; Perfetti, 1999). Our study analyzes the relation between language delay (5 years), in SLI, and the later development of reading abilities.The sample was formed by 20 bilingual Spanish-Catalan children with SLI and 20 age controls. The language and speech of these children at age of 5 was evaluated by the PLON-R (Aguinaga,et al., 2005) and the AREHA (Aguilar & Serra, 2003). Two years later, at age 7, their reading ability was evaluated through PROLEC (Cuetos, 2002).The results show that children with SLI perform in reading below the controls at 7 years. The processes of decoding and syntactic comprehension seems to be the most affected so they show the smaller performance. The speech level at age of 5 years seems to be the variable that better predict the performance in reading at age of 7.These results were analyzed through a causal developmental model in which the roll of the phonological system was examined in relation with the development of the decoding and the text comprehension.

Plakat 30LUCIA BUIL-LEGAZ1, JOSEP ANTONI PÉREZ-CASTELLÓ1, DANIEL ADROVER-ROIG1, EVA AGUILAR-MEDIAVILLA1

1 University of Balearic Islands, Palma de Mallorca, Spain

Referential communication in children with Specifi c Language Impairment (SLI)[Komunikacja referencyjna u dzieci ze specyfi cznym zaburzeniem językowym (SLI)]To date, there is still a lack of conclusive information regarding the origin of poor communication effectiveness in children with Specifi c Language Impairment (SLI) as measured by referential communication tasks. We aimed

73

at identifying both the core processes underlying communication effi cacy and also its consequences in children with SLI in order to better understand how it might be improved. We present data on 15 children with SLI as a speaker (emitter) and as a receptor (receiver), while comparing their performances with 15 age-matched controls. Our results suggest communication defi cits in SLI as compared to control children; children with SLI were more error prone and were more ambiguous in elaborating messages (as a speaker) and showed a marked defi cit in the processing ambiguous messages (as a receiver). Thus, an impairment in general processing might be underlying communicative ineffi cacy during referential communication tasks in children with SLI.

Plakat 31MIQUEL SERRA1, DAVID AGUILAR1

1 Universitat de Barcelona, Spain

Failure in the perceptual salience inhibition in the images description in LI children[Niepowodzenie w hamowaniu wyrazistości percepcyjnej przy opisie obrazków u dzieci z zaburzeniem językowym]The purpose for this presentation is to verify if LI children organize correctly the information in the fl ow from perceiving to talking. The task investigated consists in the (re)ordering of the arguments to be expressed describing a slightly distorted image, where the Object is bigger and in the foreground compared with the Subject of the action. The visual analysis of the image has been eye tracked and the expression of the pictured event video recorded. Ten SLI children (strict criteria and 5–7 years olds) with their age controls participated in it. The visual results of the image analysis do no manifest important differences. There is only a slight delay in the inhibition of the ‘big Object’ visual inspection moving into the ‘small Subject’ visual area. The LI verbal results, showed that the fi rst stated word was more often the misleading ‘big Object’, which had to be then displaced from the Subject slot (‘The balloon… The girl has a big balloon)The TD group had no problem in inhibiting the salience of the Object when expressing the event of the picture. Organizing the information is an interesting area of study in order to comprehend the diffi culties of LI children.

74

Plakat 32NADINE CALLEJA1, HELEN GRECH1, DORIS-EVA BAMIOU2

1 University of Malta, Malta2 University College London Ear Institute, UK

Development of a Maltese-English non-word repetition test and emerging trends[Tworzenie maltańsko-angielskiego testu powtarzania pseudosłów i wyłaniające się trendy rozwojowe]The aim of this study was to develop a non-word repetition test based on Maltese and English phonotactic rules, and subsequently identify trends of responses in 22 typically developing (TD) children aged 7;00 to 9;11. Two non-word repetition lists were developed. One list was based on Maltese words while the other, on English words.The characteristics on which the lists were based included syllable length, presence / absence of consonant clusters, and high vs low word-likeness.Both lists presented using a diagnostic audiometer at 50 dBHL. Parental report showed 11 children used Maltese as their fi rst language, 8 used English, while 3 had no preference to which language they used.There was little difference in performance between the Maltese-based and the English-based non-words. All age groups performed equally in both lists. All age groups produced more errors in words that contained consonant clusters. More errors were produced in 4 syllable non-words when compared to 2 syllable non-words, except for the Maltese based non-words in the 7;00-7;11 group, who performed equally in all syllable lengths. The 9;00-9;11 group performed equally in both high and low WL. The younger groups were produces more errors in the words of high WL.

Plakat 33SVETLANA KAPALKOVA1, KAMILA POLISENSKA2, ZUZANA VICENOVA1

1 Comenius University, Bratislava, Slovakia2 University of Manchester, UK

Nonword repetition in Slovak-speaking children: Comparison of the scoring methods[Test powtarzania pseudosłów u dzieci słowackojęzycznych: porównanie metod punktacji]Background: Nonword repetition (NWR) tasks have been found to correlate with language skills and to discriminate between groups of typically developing (TD) children and children with SLI across languages. The main

75

aim was to develop a cheap, easily-administered NWR screening test which could discriminate between Slovak-speaking TD children and children with SLI. The second aim was to explore novel scoring methods for NWR tasks.Methods: Study 1 compared the performance of 60 TD children (age range 3;0–5;11, mean age 4;5) on a new NWR task and fi ve types of scoring methods were examined (whole item, number of syllables, syllable structure, consonants and vowels). Study 2 compared performance on NWR across three groups: children with SLI (n = 16, age range 4;2–5;6, mean age 4;10), a TD age-matched group and a TD language-matched group.Results: Study 1 found an age effect in the TD sample for three out of fi ve of the tested scoring methods. Study 2 showed that all of the scoring methods discriminated between: i) children with SLI and the TD language-matched sample and ii) children with SLI and the TD age-matched group. The two scoring methods which appear to be the most informative for Slavic languages are identifi ed and discussed.

Plakat 34THORA ULFSDOTTIR1, HRAFNHILDUR RAGNARSDOTTIR1, JOHANNA EINARDSOTTIR1, MARTA GALL JÖRGENSEN1

1 University of Iceland, Reykjavik, Island

Appraisal of the situation of Icelandic children and young people with speech-language and communication needs.[Ocena sytuacji islandzkich dzieci i islandzkiej młodzieży ze specjalnymi potrzebami w zakresie rozwoju wymowy, języka i komunikacji]Children and young adults with speech-language and communication needs (SLCN) are challenging to the health and educational system (Lindsay, Dockrell, Desforges, Law & Peacey, 2010). The British appraisal on the resources and policy regarding services to children with SLCN has emphasize the importance of a joint healthcare and education provision (Bercow, 2008; Gross, 2011).The aim of this project was to examine the policy and available resources to Icelandic children and young adults with SLCN.Participants (n = 1917 ) parents, teachers, psychologists, SLPs and local authority representatives answered a questionnaire with both closed and open ended questions about organization of services, knowledge about communication and continuing education possibilities of staff, quality, accessibility, policy making on a national and municipal level, fi nancial distribution, responsibility, surveillance and the need for amelioration of services.

76

The main conclusion was that parents criticized the system intensively and thought it lacked fl exibility and joint professional approach. The teachers, nonetheless, thought they were providing the children good services. Local authority representatives were convinced that the organization of services was effective and productive. Analysis on law and policies revealed that the structure around services was not transparent and almost unsympathetic to children and young adults with SLCN and needs to be simplifi ed.

Plakat 35SYNNVE SCHJOLBERG1, PATRICIA EADIE2

1 Norwegian Institute of Public Health, Bergen, Oslo2 University of Melbourne, Australia

Predictors of Language Delay at 5 years. Longitudinal data from the Norwegian Mother and Child Cohort Study.[Predyktory opóźnionego rozwoju mowy w wieku pięciu lat: dane z norweskich badań podłużnych kohorty matek i dzieci reprezentującej populację ogólną]It is widely accepted that there is a group of children whose language skills emerge late and/or slowly in the fi rst years of life. ‘Late talkers’ are identifi ed at 2 years but by 5 years, approximately half will no longer present with language delay. Understanding of what factors infl uence language growth during this time is limited. Longitudinal studies are best placed to provide information about this complex question.The Norwegian Mother and Child Cohort Study (MoBa) is a large longitudinal study of mother-child pairs recruited through 1999–2008. MoBa collects information on the health and development of the women and their children through questionnaires during pregnancy, postpartum, and during childhood (to date 6, 18 and 36 months). Parent report of language development is documented using questions from the Ages & Stages Questionnaire (Bricker & Squires 1999) Communication Scale and omnibus questions of language development (Dale et al., 2003). Logistic regression models identify factors associated with language delay at 5 years (n ~ 15,000). Preliminary analysis at 5 years suggests that a combination of neurobiological and genetic factors were associated with risk for language delay. Replication of this analysis at 5 years will be done, mapping developmental trajectories of children with and without language delay at 3 years for a better understanding of developmental pathways to persistent delay.

77

Plakat 36KETTY HOLMSTROM1, ULRIKA NETTELBLADT1, EVA-KRISTINA SALAMEH1, OLOF SANDGREN1, ANNIKA DAHLGREN-SANDBERG2

1 Lund University, Sweden2 Gothenburg University, Sweden

Lexical organizations in bilingual children with Language Impairment[Organizacja słownika u dwujęzycznych dzieci z zaburzeniem językowym]An increasing number of bilingual children are referred for language assessment. Earlier studies have underscored the importance of differentiating between problems caused by insuffi cient exposure or by language impairment (LI). Problems with lexical breadth in their second language can be seen in bilinguals compared to monolinguals regardless of language problems.The aim of this study is to examine whether lexical depth has the potential to distinguish between bilingual children with and without LI.17 Swedish-Arabic children with LI and 17 age-matched Swedish-Arabic children with typical development completed a set of lexical test in both languages. Both lexical breadth and depth were examined. Lexical depth was examined through associations. Associations were rated as semantic, clang, other or no answer.Relative to typical developing bilingual children, bilingual children with LI gave signifi cant fewer semantic associations in both languages. For repeated associations in Swedish the children with LI gave the same type of responses across associations while semantic association decreased in the group of typical developing children. In Arabic there were signifi cant differences between the groups across all associations.Word association can be a useful tool for speech-language pathologist to differentiate between language impairment and insuffi cient exposure, especially if both languages are tested.

78

Plakat 37OLOF SANDGREN1, RICHARD ANDERSSON2, JOOST VAN DE WEIJER2, KETTY HOLMSTRÖM1, KRISTINA HANSSON1, BIRGITTA SAHLÉN1

1 Department of Logopedics, Phoniatrics and Audiology, Lund University, Sweden2 Humanities Laboratory, Lund University, Sweden

Time-course analysis of eye gaze in referential communication[Analiza przebiegu czasowego punktów fi ksacji wzrokowej w komunikacji referencyjnej]Background: The use of eye tracking in natural conversation unveils important details on the structure of multimodal interaction. In a comparative study we explore the time-course of gaze behavior in relation to the verbal exchanges in a picture description task requiring collaboration between children and adolescents with hearing impairment (HI) and normal-hearing (NH) peers. Our aim is to gain better understanding of online language processing in a normal-hearing environment and thereby improve intervention protocols.Method: 10 HI-NH dyads and 10 NH-NH dyads completed a referential communication task requiring the description of faces. The participants were fi tted with head-mounted eye trackers, recording gaze focus. Important verbal events were used to predict gaze focus area.Results: HI spent more time looking at the partner than NH controls. The verbal exchange was found to reliably predict gaze focus area. Both groups were found to gaze at the partner in association with questions and back channeling, however HI to a higher extent.Conclusions: HI displays heightened attention to visual cues from the partner, indicating a greater dependency on visual cues during language processing. Ongoing studies include SLI dyads and detailed analyses of the verbal and nonverbal interactions in successful dyads for improved intervention design.

79

Plakat 38KRISTINE JENSEN DE LÓPEZ1, HANNE SØNDERGAARD KNUDSEN1, PIA BUNDGAARD1, KARINA NISS JØRGENSEN1, SOFIE FILHOLM MATHIASEN1, CHRISTINA MORTENSEN1

1 Clinic of Developmental Communication Disorders, Aalborg University, Denmark

Problem-based learning as a means for training psychology students how to use Dynamic Assessment to intervene with SLI children [Nauczanie oparte na rozwiązywaniu problemów jako sposób szkolenia studentów psychologii, jak używać oceny dynamicznej do interwencji u dzieci z SLI]Dynamic Assessment (DA) has been argued benefi cial for children with LI but there have been but few studies on the subject. A study by Hasson and Botting suggests that DA with expressive grammar is valuable for use as a dynamic measure. Our aspiration was to further develop the context and method of working dynamically with 6 to 12-year-old children with DCD in a University setting with master students. The program consisted of 7 sessions, each planned for the individual child, though adjustable throughout the course of intervention. The therapist focused on mediating in three areas: language, working memory and narratives. In addition to this we have been working with a refl ective team seated behind a one way screen. This setup combined with DA has, to our knowledge, not yet been seen in any study concerning children with DCD. This construction has provided the therapist with the opportunity of getting online feedback, the refl ective team with the option of instant intervention and participation during sessions and the students experience multiple roles as psychologists.References:Haywood, H. C., & Lidz, C. S., (2007) Dynamic Assessment in Practice: Clinical and Educational Applications. Cambridge.Hasson, N., & Botting, N., (2010) Dynamic assessment of children with language impairments: A pilot study. Child Language Teaching and Therapy, 26(3), pp. 249–272.

80

Plakat 39KRISTINE JENSEN DE LÓPEZ1, HANNE SØNDERGAARD KNUDSEN1, PIA BUNDGAARD1, KARINA NISS JØRGENSEN1, SOFIE FILHOLM MATHIASEN1, CHRISTINA MORTENSEN1

1 Clinic of Developmental Communication Disorders, Aalborg University, Denmark

Dynamic Assessment and intervention of language and working memory: a pilot study of Danish children with SLI[Ocena dynamiczna i interwencja w zakresie języka i pamięci roboczej: badanie pilotażowe duńskich dzieci z SLI] Dynamic Assessment (DA) has been argued to be benefi cial for children with LI, but there have been but few studies on the subject. This poster presents a three-month study of DA on four 6 to 10-year-old children with DCD conducted by master students in a university Clinic of Developmental Communication Disorders.The assessment took place over a period of 7 sessions; a pretest followed by fi ve sessions of mediating in the areas of language, working memory and narratives and fi nally a posttest. The test battery used consisted of three tests; The CELF-IV was chosen due its wide assessment of language and memory in children; Odd One Out was chosen to supplement the working memory subscale of CELF-IV and narratives were assessed by COST materials scoring micro- and macrostructure. Furthermore we collected data during each session, consisting of both narratives and observations for each task from the refl ective team.The data collection of the posttest will take place in June and quantitative as well as qualitative results will be presented at the conference.

Plakat 40IRIT KATZENBERGER1, SARA MEILIJSON1

1 Hadassah Academic College Jerusalem, Israel

Hebrew language assessment measure for pre-school children[Narzędzie do oceny języka hebrajskiego u dzieci w wieku przedszkolnym]Purpose: To apply the Katzenberger Hebrew Language Assessment for Pre-School Children (henceforth: the KHLA) to a group of children who were independently defi ned by their SLPs as having specifi c language impairment (SLI) and to fi nd whether the KHLA distinguishes between typically developing (TDL) and language impaired children. The assessment included 6 areas: Auditory Processing, Lexicon, Grammar, Phonological Awareness, Semantic

81

Categorization and Narration of Picture-Series. The study focuses on the psychometric aspect of the test.Method: Participants included 454 (383 TDL; 71 SLI) mid-high SES, monolingual native speakers of Hebrew, aged 4;0–5;11 years.Results: The KHLA was found useful for distinguishing between TDL and SLI when the identifi cation is based on the total Z-score or at least two of the area-specifi c Z-scores in -1.25 SD cutoff points. The results provide a ranking order for assessment: Grammar, Auditory Processing, Semantic Categorization, Narration of Picture-Series/Lexicon and Phonological Awareness.Conclusions: The main clinical implications of this study point to the need to consider the optimal cutoff point of -1.25 SD for diagnosis of SLI children and to apply the entire test for assessment. In cases when the clinician may decide to assess only two or three areas, it is recommended that the ranking order as described in the study be applied.

Plakat 41DANIELA BUEHLER1, ALEXANDRA PEROVIC1, NAUSICAA POUSCOULOUS1

1 University College London, UK

Pragmatic abilities in children with Specifi c Language Impairment[Zdolności pragmatyczne dzieci ze specyfi cznym zaburzeniem językowym]Little experimental research focuses on the pragmatic abilities of children with specifi c language impairment (SLI). We investigate two pragmatic phenomena, a very early one: pointing, and a more sophisticated one: metaphor. Pointing production and metaphor understanding are examined in 15 children with SLI (3;6–4;0) and compared to two groups of typically developing children: one of age-matched peers, and another one of younger children matched on language abilities.Study 1: pointing gestures of children and their caregiver are examined in a ‚decorated room’ containing colourful objects and pictures – following the procedure of Liszkowski and colleagues for pre-verbal children (Liszkowski & Tomasello, 2011; Liszkowski et al., 2012). The frequency and quality of pointing and verbalizing in the interaction will be evaluated. Study 2: metaphor comprehension is tested using a simple act-out task. Children must hand one of two toys referred to with a metaphorical expression – following the method developed for 3-year-olds (Pouscoulous & Tomasello, in prep.).We propose that a subset of children with SLI display impaired pragmatic abilities which cannot be accounted for as a consequence of more basic limitations. The fi ndings will offer some general insight in the pragmatic abilities of children with SLI.

82

Plakat 42TUBA YARBAY DUMAN1, SEYHUN TOPBAS2, ELMA BLOM1

1 University of Amsterdam, Netherlands2 Anadolu University, Eskişehir, Turkey

The impact of executive functions on verb infl ection in SLI: The processing of Turkish counterfactuals[Wpływ funkcji zarządczych na fl eksję czasownika w SLI: Przetwarzanie warunkowych zdań kontrfaktycznych w języku tureckim]Counterfactuals are thoughts about ‘what might have been’; imagining what might have happened, but did not. For example, “if he had won the lottery, he would have been rich”. Thus, a different event and a different outcome is considered. Understanding counterfactuals requires three abilities: 1. ignoring what has happened; 2. holding two different possibilities in mind; 3. shifting between those possibilities. Children can understand counterfactuals correctly by the age of fi ve. These abilities have been related to development of the EF, namely 1. inhibition, 2. working memory, and 3. cognitive fl exibility respectively (e.g. Beck, Riggs & Gorniak, 2009; Guajardo et al., 2009) by the same age.Children with SLI have problems with both language and these EF (e.g. Im-bolter et al., 2006), which suggests that there may be a link between the two. The central question is whether there is a relationship between linguistic processing (of counterfactuals) and EF in SLI.A sentence comprehension test with Turkish conditionals with and without counterfactual interpretation was developed. Conditionals in Turkish are marked by a conditional suffi x on the main verb -(y)sa) ‘if’, which occurs to the right of the past tense marker in factuals (temporally past) and to its left in counterfactuals. SLI children performed signifi cantly worse on counterfactuals than factuals unlike typically developing (TD) children. Besides, SLI and TD children could repeat both morpheme orders equally well in a sentence repetition task, indicating a similar stage of syntax acquisition for both. There are two main conclusions. First, children can think counterfactually when their EF are well-developed. Second, counterfactuals seem to be particularly diffi cult for SLI since they have problems with EF. Accordingly, EF impact verb infl ection in SLI.

83

Plakat 43ELMA BLOM1, JOHANNE PARADIS2

1 University of Amsterdam, Netherlands2 University of Alberta, Edmonton, Canada

Second language children can help us understand Language Impairment[Dzieci uczące się drugiego języka pomagają nam w zrozumieniu zaburzenia rozwoju językowego]Verb infl ection development in children who learn English as their second language (L2) is infl uenced by age, L2 exposure and properties of the fi rst language. Age, exposure and fi rst language refer to resources that facilitate the development of verb infl ection. But do L2 children with a language impairment (L2-LI) who have persistent diffi culties acquiring verb infl ection use these resources in the same way as their peers with typical development (L2-TD)? To answer this question, we analyzed data from 24 English L2 children with LI, ages fi ve and six, and 24 English L2-TD peers. Children were individually matched on age, exposure, and fi rst language typology. Verb infl ection use was measured with the Test of Early Grammatical Impairment; we examined use of 3SG -s and past tense -ed. Mixed logistic regression and classifi cation procedures revealed that an older age of exposure to the L2 is benefi cial for L2-LI. L2 children with LI were found to make less effi cient use of L2 exposure and profi t less from their fi rst language experience than L2-TD. We conclude that these fi ndings support the hypothesis that verb infl ection diffi culties in children with LI are caused by limitations in processing and associating linguistic information.

Plakat 44PHILIP PRINZ1

1 San Francisco State University, USA

The case of Specifi c Language Impairment in deaf children developing profi ciency in American Sign Language (ASL)[Przypadek specyfi cznego zaburzenia językowego u dzieci głuchych przyswajających amerykański język migowy (ASL)]There is evidence of a population of deaf children who exhibit SLI in sign language (Mason, Rowley, Marshall, Atkinson, Herman, Woll & Morgan, 2010; Morgan, Herman & Woll, 2007). We present results of a study on the use of a standardized test of American Sign Language (ASL) for identifying SLI in deaf children acquiring ASL. The study involved 20 deaf signing children (6–12 years) referred by teachers. As described by the teachers using predetermined criteria, 10 of the children evidenced typical and 10 atypical ASL abilities. We assessed

84

the 20 deaf children’s performance using a standardized test of ASL across three linguistic domains: 1. phonology and lexicon (phonological parameters, fi ngerspelling, lexical meaning); 2. morphology (classifi er constructions, verb agreement) and Syntax (negation, sign order, conditionals); and 3. Semantics/Pragmatics/Discourse (perspective shift, turn taking). The results were compared to performance on tests of non-verbal intelligence and motor ability. We found the atypical deaf children evidenced signifi cant language impairment unrelated to reduced cognitive and/or motor abilities or insuffi cient exposure to ASL. We delineate specifi c patterns of test responses and linguistic errors in ASL performance and describe profi les of SLI children. Finally, we discuss theoretical and practical implications for SLI in deaf and hearing children.

POSTER 45SARA FERMAN1, LIAT KISHON-RABIN1, AVI KARNI2, HILA GANOT1

1 Department of Communication Disorders, Sackler Faculty of Medicine, Tel-Aviv University, Tel-Aviv, Israel2 Department of Human Biology & the Edmund J Safra Brain Research Center for the Study of Learning & Learning Disabilities, University of Haifa, Haifa, Israel

Is SLI specifi c to the language domain? Evidence from learning an artifi cial morphological rule[Czy SLI jest specyfi czne dla domeny językowej? Dane pochodzące z uczenia się sztucznych zasad morfologicznych]Whether SLI stems from a defi cit specifi c to the language domain or from a defi cit in the general domain is still of considerable debate. In an attempt to address this question, the present study was designed the current research was designed to characterize the course of learning a new linguistic skill in children with SLI (CSLI) as compared to typically developing controls (TDC), while examining the contribution of the general (procedural and declarative) memory systems to the learning process. We followed the learning process of an artifi cial morphological rule (AMR) over multiple sessions, in 10-year-old CSLI and their age-matched peers, using behavioral measures (RT; % correct). The AMR consisted of phonological transformations of Hebrew verbs expressing a semantic distinction: whether the preceding noun was animate or inanimate. Participants were trained to judge and produce repeated and new (generalization) items of the AMR. The results showed that learning to appl y the AMR to repeated items and generalizing the phonological aspect to new items demonstrated characteristics of procedural learning. Correct generalization of the AMR to new items was dependent on the explicit discovery of the semantic aspect of the AMR, and demonstrated characteristics of declarative learning. Both types of learning were found to be inferior in CSLI compared to TDC. Altogether, our results suggest that defi cits in the procedural and declarative memory system may explain some of the language diffi culties encountered by CSLI.

85

Organizator: Instytut Badań Edukacyjnych

Instytut Badań Edukacyjnych jest placówką z blisko stuletnią tradycją. Jego głównym zadaniem jest prowadzenie badań podstawowych i stosowanych w edukacji, w tym przede wszystkim badań, analiz i prac rozwojowych przydatnych dla szeroko rozumianej polityki i praktyki edukacyjnej. Instytut zatrudnia ponad 130 badaczy zajmujących się edukacją – socjologów, psychologów, pedagogów, ekonomistów, politologów i przedstawicieli innych dyscyplin naukowych – wybitnych specjalistów w swoich dziedzinach, o różnorakich doświadczeniach zawodowych, które obejmują oprócz badań naukowych także pracę dydaktyczną.

Entuzjaści EdukacjiPod tym hasłem Instytut Badań Edukacyjnych realizuje od kwietnia 2009 r. do czerwca 2015 r. projekt systemowy „Badanie jakości i efektywności edukacji oraz instytucjonalizacja zaplecza badawczego”. Entuzjaści Edukacji to projekt, którego celem jest podniesienie jakości edukacji w Polsce.

Cele projektu• badania naukowe przemian polskiej edukacji i ich uwarunkowań,

a w efekcie podejmowanie decyzji w sprawach edukacji na podstawie zbadanych faktów i pogłębionych analiz – dotyczy to wszystkich ogniw systemu edukacji,

• wzmocnienie nowoczesnego podejścia do polityki i praktyki edukacyjnej,• wzmocnienie nauczycieli poprzez przygotowanie i bezpłatne udostępnienie

praktycznych narzędzi wspomagających ich pracę z uczniami,• wzmocnienie polskiej nauki o edukacji oraz stworzenie warunków dla

uporządkowania szerokiej debaty wokół polskiej edukacji, • międzynarodowa wymiana doświadczeń i wiedzy naukowej.

Z efektów projektu korzystają:• nauczyciele, dyrektorzy szkół, stowarzyszenia i fundacje działające na

rzecz edukacji,• władze samorządowe,

86

• uczniowie, rodzice, studenci i doktoranci,• administracja rządowa i władza ustawodawcza – wyniki badań mają

posłużyć do inicjowania zmian legislacyjnych sprzyjających podnoszeniu jakości edukacji.

Co bada IBE?Zakres badań, które realizuje IBE, można podzielić na pięć obszarów:• Podstawy programowe i rozwój dydaktyk przedmiotowych – będzie to

diagnoza jakości edukacji poszczególnych przedmiotów szkolnych (język polski, matematyka, nauki przyrodnicze, historia oraz języki obce) oraz rozwój dydaktyk przedmiotowych, w tym tworzenie nowych narzędzi dla nauczycieli.

• Psychologiczne i pedagogiczne podstawy osiągnięć szkolnych – m.in. badania efektów indywidualizacji uczenia się oraz badanie dzieci, które rozpoczęły naukę w wieku sześciu lat.

• Socjologiczno-prawne aspekty edukacji – celem tej grupy badań jest dostarczanie wyników przydatnych w podnoszeniu jakości otoczenia instytucjonalnego szkół oraz analiza skuteczności wdrażanych zmian organizacyjnych w systemie edukacji. W tym m.in. badania czasu i warunków pracy nauczycieli, warunków ich kształcenia, problemów kadry klas początkowych oraz rynku pracy nauczycieli.

• Ekonomia edukacji: nakłady publiczne i prywatne oraz rynki okołoedukacyjne – eksperci IBE postarają się zbadać ekonomiczne aspekty edukacji, w tym szeroko rozumiane koszty – nakłady fi nansowe i rzeczowe, nakład czasu, nakłady ponoszone indywidualnie oraz nakłady gmin i powiatów, dylematy decyzyjne – na poziomie władz samorządowych, poszczególnych szkół i rodzin.

• Edukacja a rynek pracy – celem tych badań jest wzmocnienie powiązania efektów edukacji z potrzebami rynku pracy oraz stworzenie systematycznej oceny podaży kompetencji i popytu ze strony pracodawców m.in. poprzez śledzenie ścieżek karier edukacyjnych i zawodowych, czy badania gospodarstw domowych.

Efekty projektu • Interdyscyplinarne badania – kilkadziesiąt interdyscyplinarnych

badań dotyczących m.in. funkcjonowania podstaw programowych w szkole i osiągnięć uczniów, umiejętności złożonych, tj. umiejętności krytycznego myślenia, wnioskowania (w matematyce, języku polskim, naukach przyrodniczych i historii), czasu i warunków pracy nauczycieli,

87

efektywności kształcenia, kosztów edukacji, losów absolwentów gimnazjów i szkół wyższych. Wyniki tych badań pozwolą postawić diagnozę dotyczącą sytuacji polskiej edukacji i stworzyć narzędzia użyteczne dla nauczycieli i praktyków oświatowych.

• Raport o stanie edukacji – pierwszy w Polsce tak kompleksowy dokument, zawierający wyniki badań krajowych z odniesieniem do badań w innych krajach i badań międzynarodowych oraz dane statystyczne dotyczące edukacji (obecnie rozproszone w różnych źródłach). Raport będzie wydawany co roku do 2015 r.

• Narzędzia dydaktyczne – narzędzia wsparcia dla nauczycieli i uczniów: zadania, ćwiczenia, scenariusze lekcji, opisy dobrych praktyk. Wszystkie narzędzia będą bezpłatne dla nauczycieli i dostępne w witrynie internetowej projektu.

• Współpraca krajowa i międzynarodowa – utworzona zostanie sieć współpracy instytucji krajowych i zagranicznych ważnych dla rozwoju edukacji i tworzenia wspólnej oraz stabilnej wizji rozwoju.

• Monitorowanie badań w kraju i za granicą – Baza Informacji o Badaniach Edukacyjnych (BIBE) obejmująca informacje o badaniach zrealizowanych w Polsce, a także zbiory danych, umożliwiające samodzielne prowadzenie analiz.

• Portal internetowy pod adresem www.eduentuzjasci.pl jako platforma informacji o rezultatach projektu, baz danych i narzędzi wytworzonych w ramach projektu w postaci dogodnej dla różnych odbiorców.

Kwalifi kacje po europejsku Instytut Badań Edukacyjnych realizuje również od lipca 2010 do końca 2013 r. projekt systemowy „Opracowanie założeń merytorycznych i instytucjonalnych wdrażania Krajowych Ram Kwalifi kacji oraz Krajowego Rejestru Kwalifi kacji dla uczenia się przez całe życie”.

Dzięki projektowi „Kwalifi kacje po europejsku”: • sposób opisywania efektów edukacji stanie się czytelnym komunikatem

dla pracodawców, potwierdzającym rzeczywiste kwalifi kacje absolwentów,• każdy, kto będzie szukał pracy na otwartym rynku europejskim, będzie się

mógł wylegitymować kwalifi kacjami zrozumiałymi dla pracodawców,• każdy będzie mógł podnosić swoje kwalifi kacje nie tylko poprzez szkołę

i długotrwałe szkolenia, ale również uzyskiwać potwierdzenie swoich kompetencji nabytych na rozmaitych ścieżkach uczenia się,

88

• powstanie portal Krajowych Ram Kwalifi kacji, który zostanie przekazany rządowi wraz z wypracowanym modelem KRK oraz projektem strategii komunikacyjnej.

Projekty „Entuzjaści Edukacji” i „Kwalifi kacje po Europejsku” są współfi nansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

89

Notatki

90

Notatki

91

Spis treści

Wstęp ....................................................................................................... 3Program konferencji ................................................................................. 5Rada programowa .................................................................................... 9Prelegenci ............................................................................................... 10Streszczenia wykładów .......................................................................... 15Streszczenia plakatów ............................................................................ 39Organizator: Instytut Badań Edukacyjnych ............................................. 85