Skryptz fonetyki teoretycznej

i fonologiijêzyka rosyjskiego

(z æwiczeniami)

NR 93

Maja Szymoniuk, Anna Zych

Skryptz fonetyki teoretycznej

i fonologiijêzyka rosyjskiego

(z æwiczeniami)

Wydawnictwo Uniwersytetu �l¹skiego Katowice 2008

Redaktor serii: Jêzykoznawstwo S³owiañskieHenryk Fontañski

RecenzenciJan Franciszek Nosowicz

Larysa Pisarek

Redaktor: Olga Nowak

Projektant ok³adki: Ma³gorzata Ple�niar

Redaktor techniczny: Ma³gorzata Ple�niar

Korektor: Miros³awa ¯³obiñska

Copyright © 2008 byWydawnictwo Uniwersytetu �l¹skiego

Wszelkie prawa zastrze¿one

ISSN 1644-0552ISBN 978-83-226-1733-5

WydawcaWydawnictwo Uniwersytetu �l¹skiego

ul. Bankowa 12B, 40-007 Katowicewww.wydawnictwo.us.edu.ple-mail: wydawus@us.edu.pl

Wydanie I. Nak³ad: 350 + 50 egz. Ark. druk. 7,25.Ark. wyd. 6,5. Przekazano do ³amania w kwietniu2008 r. Podpisano do druku w sierpniu 2008 r. Pa-pier offset. kl. III, 80 g Cena 10 z³

£amanie: Pracownia Sk³adu KomputerowegoWydawnictwa Uniwersytetu �l¹skiego

Druk i oprawa: Przedsiêbiorstwo Miernictwa Górniczego Spó³ka z o.oul. Miko³owska 100a, 40-065 Katowice

Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Fonetyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Anatomiczno-fizjologiczny aspekt d�wiêków mowy. Artykulacja .Litery i d�wiêki . . . . . . . . . . . . . . . . . .Sylaba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Akcent � zjawisko suprasegmentalne . . . . . . . . . .Artykulacja samog³osek rosyjskich . . . . . . . . . . .Warianty pozycyjne samog³osek . . . . . . . . . . . .Samog³oski po spó³g³oskach miêkkich . . . . . . . . . .W³a�ciwo�ci samog³oski oznaczonej liter¹ E . . . . . . . .Samog³oska oznaczona liter¹ È po spó³g³oskach twardych . . .Klasyfikacja spó³g³osek rosyjskich . . . . . . . . . . . .Podstawowe cechy artykulacji spó³g³osek rosyjskich . . . . .Wymowa niektórych spó³g³osek rosyjskich w porównaniu z pol-

skimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Podwójne spó³g³oski w wyrazach rosyjskich . . . . . . . .W³a�ciwo�ci wymowy niektórych po³¹czeñ d�wiêkowych . . . .Po³¹czenia d�wiêków oznaczanych literami -ñòí-, -çäí-, -ðäö-, - âñòâ-,

-ëíö- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Asymilacja i akomodacja . . . . . . . . . . . . . . .Asymilacja g³osek w jêzyku rosyjskim . . . . . . . . . .

Fonologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rodzaje dystrybucji . . . . . . . . . . . . . . . . .Neutralizacja opozycji fonologicznych . . . . . . . . . . .Podstawy ortografii rosyjskiej . . . . . . . . . . . . .

Spis tre�ci

7

9

1012141720232733384045

545859

616263

67

757779

6 Spis tre�ci

Grafika jêzyka rosyjskiego . . . . . . . . . . . . .

Rodzaje znaków pisemnych . . . . . . . . . . . . . .Od liter do d�wiêków � samog³oski . . . . . . . . . . . .

Intonacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Polsko-rosyjski s³owniczek terminologiczny . . . . . .

Literatura cytowana . . . . . . . . . . . . . . . .

85

8690

99

105

115

Przedmowa

Celem niniejszego skryptu jest umo¿liwienie pocz¹tkuj¹cymstudentom ju¿ na pierwszym etapie studiów szczegó³owego zapo-znania siê z systemem d�wiêkowym jêzyka rosyjskiego. Prezen-towany materia³ obejmuje najwa¿niejsze zagadnienia z zakresufonetyki teoretycznej jêzyka rosyjskiego i fonologii. Zarówno z teo-retycznego, jak i z praktycznego punktu widzenia istotne jest za-poznanie studentów z akcentuacj¹ s³ownictwa rosyjskiego orazwzajemnymi zale¿no�ciami wariantów d�wiêków, doprowadza-j¹cymi do zmian wymowy, zgodnych z norm¹ fonetyczn¹ wspó³-czesnego jêzyka rosyjskiego. Wa¿ne jest równie¿ u�wiadomieniepocz¹tkuj¹cym studentom wielkiej regularno�ci ortoepicznegosystemu jêzyka rosyjskiego. Wiadomo�ci z fonetyki teoretycznejbezsprzecznie pomog¹ studentom w opanowaniu wymowy i orto-epii rosyjskiej, a zamieszczone w ka¿dym paragrafie æwiczeniadadz¹ im mo¿liwo�æ utrwalenia i praktycznego zastosowania zdo-bytej wiedzy teoretycznej.

Wprowadzone do skryptu elementy fonologii maj¹ na celuuogólnienie pewnych faktów fonetyki teoretycznej i jej funkcjo-nowania lingwistycznego. S³u¿¹ tak¿e zapoznaniu siê studentówz elementami strukturalizmu � teorii, która mia³a ogromne zna-czenie dla wspó³czesnej my�li gramatycznej i jêzykoznawstwa w ogóle.

Uznano za zasadne wprowadzenie do skryptu elementów gra-fiki i zasad ortografii rosyjskiej, które bez w¹tpienia s¹ zwi¹zanez problemami fonologii.

8 Przedmowa

Skrypt jest przeznaczony dla studentów filologii rosyjskiej,których poziom znajomo�ci tego jêzyka z za³o¿enia jest minimal-ny czy wrêcz zerowy. Ten stan rzeczy determinuje pewne dodat-kowe wymagania odno�nie do sposobu prezentacji materia³u, prze-cie¿ przedmiotem opisu jest system d�wiêkowy jêzyka rosyjskie-go, a narzêdziem opisu � jêzyk polski. Aby daæ studentom mo¿-liwo�æ zapoznania siê z terminologi¹ rosyjsk¹ z zakresu fonetykii fonologii, do skryptu do³¹czono s³ownik polsko-rosyjski, zawie-raj¹cy te terminy, które pojawiaj¹ siê w tek�cie.

Poniewa¿ system d�wiêkowy jest do�æ konserwatywny, a wszel-kie zmiany ewolucyjne zachodz¹ w nim powoli, wydaje siê racjo-nalne, mo¿liwe, a nawet po¿¹dane korzystanie przy opisie wspó³-czesnego stanu fonetyki z tzw. klasycznych wniosków teoretycz-nych, metodologii oraz badañ takich lingwistów, jak R. Awanesow,M. Panow, M. Matusiewicz, W. Winogradow i inni.

Du¿o uwagi po�wiêca siê w skrypcie sprawom transkrypcji, po-niewa¿ znajomo�æ jej zasad sprzyja rozumieniu i opanowaniupodstawowych regu³ wymowy rosyjskiej. Korzystaj¹c z mo¿liwo-�ci alternatywnego wyboru znaków transkrypcyjnych, opartychna alfabecie ³aciñskim albo na cyrylicy, wybrano tê ostatni¹. Ci¹-g³e zwracanie siê do zastosowanego w transkrypcji alfabetu ro-syjskiego umo¿liwia studentom koncentracjê uwagi na jêzyku,którego siê ucz¹.

Niektóre zasady wymowy g³osek rosyjskich zosta³y omówionew skrypcie bardzo szczegó³owo. Materia³ ten przeznaczony jestprzede wszystkim do wyja�nienia pewnych zjawisk, a nie do pa-miêciowego opanowania przez studentów.