Seymour Epstein:POZNAWCZO-DOŚWIADCZENIOWA

TEORIA JA(CEST - Cognitive-Experiential Self Theory)

Na osobowość składają się dwa systemy psychologiczne: system doświadczeniowy (emocjonalny) i system racjonalny.

Człowiek ma teorię świata, teorię siebie, i teorię relacji Ja-świat. Każda z tych teorii reprezentowana jest zarówno w systemie doświadczeniowym jak i racjonalnym.

PRZESŁANKI WYODRĘBNIENIA DWÓCH SYSTEMÓW:

(1) Różny sposób myślenia ludzi pobudzonych emocjonalnie i nie przeżywających emocji. - Osoby zemocjonowane - myślenie kategoryczne, osobiste,

konkretne, nierefleksyjne, zorientowane na działanie. - Im silniejsza emocja - tym bardziej myślenie jest procesem

samoweryfikującym się.

(2) Ludzie przeżywają emocje nie w odpowiedzi na faktycznie zaistniałą sytuację, ale z powodu jej interpretacji (rola przedświadomego systemu interpretacyjnego).

(3) Ludzie intuicyjnie zdają sobie sprawę z istnienia dwóch sposobów odczuwania: doświadczania (kierowania się "sercem") i poznania intelektualnego (kierowania się"głową"). Częste konflikty między jednym a drugim systemem poznania.

(4) Przykładem szczególnego udziału systemu doświadczeniowego w naszym życiu są narracje (opowiadania symulujące akcję) - lit. piękna, Biblia, mity itp - uczy poprzez przypowieści a nie abstrakcyjny dyskurs.

(5) Człowiek reaguje silniej na obrazy niż słowa (co wykorzystuje m. in. reklama).

Seymour Epstein: Charakterystyka CEST

I. PODSTAWOWE POTRZEBY CZŁOWIEKA:1. zasada przyjemności, tj. potrzeba

maksymalizowania przyjemności i minimalizowania przykrości; (Freud)

2. potrzeba utrzymania stabilnego, spójnego systemu pojęć (Rogers; Lecky);

3. potrzeba przynależności, więzi (Bowlby; Faibairn);

4. potrzeba przezwyciężenia poczucia niższości i podwyższenia samooceny (Adler; Allport; Kohout).

II. SKŁADNIKI OSOBOWOŚCI:

1. Teoria świata (world theory) [np. świat jest wrogi - przyjazny; przewidywalny – nieprzewidywalny; itp]

2. Teoria Siebie (self theory) [np. Ja jest wartościowe vs. bezwartościowe; kochane - niekochane etc]

3. Teoria relacji Ja-świat [przekonania o kontroli, własnej skuteczności, możliwości modyfikowania świata]

III. NA KAŻDĄ Z TYCH TEORII SKŁADAJĄ SIĘ DWA RODZAJE SKŁADNIKÓW (BUILDING BLOCKS):

w systemie racjonalnym - przekonania (świadome, jawne teoria siebie i świata).

Ich źródłem są własne doświadczenia i przekaz społeczny (kulturowy).

w systemie doświadczeniowym - schematy (przedświadome, ukryte teorie siebie i świata). Schematy są generalizacjami własnych, emocjonalnie ważnych doświadczeń.

Istnieją schematy opisowe i motywacyjne.

Przykłady schematów opisowych: "autorytety są niebezpieczne", "Jestem osobą uczynną"

Przykłady schematów motywacyjnych: "Jeżeli się przyłożę, jestem w stanie osiągnąć wszystko to, na czym mi zależy" (if-then, means-end relations).

SYSTEM DOŚWIADCZENIOWY SYSTEM RACJONALNY-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Holistyczny Analityczny

Emocjonalny: zorientowany na Logiczny: zorientowany przyczynowoprzyjemność-ból (na utrzymanie (na analizę naszego doświadczenia)dobrego samopoczucia)

Związki skojarzeniowe Związki przyczynowo-skutkowe

Zorientowany bardziej na wynik Zorientowany bardziej na proces

Zachowanie zapośredniczone przez Zachowanie zapośredniczone przez "wibracje" (vibes) z przeszłych świadomą ocenę zdarzeńdoświadczeń Koduje rzeczywistość w obrazach, Koduje rzeczywistość w symbolach metaforach i opowiadaniach abstrakcyjnych: słowach i liczbach

Przetwarzanie szybkie, zorien- Przetwarzanie powolne, zorientowane towane na bezpośrednią na czynności odroczoneaktywność

SYSTEM DOŚWIADCZENIOWY SYSTEM RACJONALNY----------------------------------------------------------------------------------------------------

Zmiany następują wolniej: dzięki Zmiany następują szybciejpowtarzaniu lub intensywnemudoświadczeniu

Bardziej zgrubne różnicowanie: Większe zróżnicowanie, myślenie rozległy gradient generalizacji, „wymiarowe” (dimensional)myślenie (sądy) kategoryczne

Zintegrowany z grubsza: dysocja- Silniej zintegrowanycyjny: kompleksy emocjonalne (moduły poznawczo-afektywne)

Doświadczamy biernie i przed- Doświadczany aktywnie i świadome: świadome: jesteśmy „porywani” pozostajemy pod kontrolą przez emocje naszych myśli

Samoweryfikacja sądów: "doświad- Sądy wymagają uzasadnienia przy czając przekonujemy się" użyciu logicznego rozumowania i dowodzenia

KONKLUZJE KOŃCOWE

PERSPEKTYWA SPOŁECZNO POZNAWCZA:W jaki sposób osobowość „zarządza”

zachowaniem?

Znaczenie schematów poznawczych i procesów ich aktywizacji: - zarządzanie uwagą - zarządzanie procesami przetwarzania informacji- nadawanie znaczeń i ukierunkowanie interpretacji (rozumienie, procesy inferencyjne itd.)

Znaczenie struktur motywacyjnych:- Dążenia związane z „Ja” (podejście nomotetyczne)- Specyficzne celów działań: odległe, średniodystansowe, i bieżące (podejście idiograficzne)

Znaczenie procesów podmiotowej kontroli:- oczekiwania kontroli i własnej skuteczności a inicjowanie i podtrzymywanie działania (rola atrybucji i kontrfaktów)- Implementacyjny vs. deliberacyjny stan umysłu- Procesy obrony orientacji na kontrolę - Konsekwencje utraty kontroli

Znaczenie procesów monitorowania siebie i samoregulacji:- Samoświadomość (autokoncentracja)- redukowanie rozbieżności wewnątrz „Ja”- redukowanie rozbieżności między zachowaniem a standardami osobistymi