WIpoł.XVIIwiekuobszarRzeczpospolitej – 990tys.km2 iokoło9mln.ludzi.

SąsiedziRzeczypospolitejwXVIIwieku:(odczytaćiwypisaćzmapy)

Podsumowanie

• WstąpienienatronZygmuntaIIIWazyzapoczątkowałopanowaniewPolscedynastiiWazówod1587r.do1668roku.• Pośmierciojcawybranojegosynów- WładysławaIViJanKazimierza.• WazowiepanowaliwPolsce81lat.Byłtookresciągłychwojenzsąsiadami,któredoprowadziłydokryzysupaństwawXVIIwieku.

Debatanatematwolnejelekcji

• JakiedostrzegaszwadyizaletysystemuwolnejelekcjiorazszanseizagrożeniadlapołożeniaPolski.

• Mocnestrony• Słabestrony• Szanse• Zagrożenia

Debatanatematwolnejelekcji• JakiedostrzegaszwadyizaletysystemuwolnejelekcjiorazszanseizagrożeniadlapołożeniaPolski.

Mocnestrony:

- Możliwośćkandydowaniaróżnychwładcówinnychpaństw,- kandydowaćmoglipoważniprzywódcywojenni(np.Sobieski),- królawybierałatylkoszlachta.

Słabestrony:

- Szlachtabyłaprzekupna,wygrywałtenktozaoferowałnajwięcej,- szlachtawolaławybieraćwładcówzzagranicy,ponieważgdybydotronudoszedłPolak,mógłbyonwprowadzićniekorzystnedlaszlachtyreformy,- królelekcyjnystawałsięnarzędziemwrękachrosnącejwsiłęszlachty.

Szanse:

- Każdynowykrólmógłwnieśćdopolskiejwładzycośnowego,- królowiedoświadczeniwbojumoglizapewnićpolskiemuwojskuchwałęizwycięstwo.

Zagrozenia:

- Szlachtazdobywałacorazwiększąwładzęoraznoweprzywileje,- wybranykrólmógłdziałaćnaniekorzyśćPolski,- skłuceniaPolskizinnymikrajami,comogłodoprowadzićdowybuchuwojny.

Historiabezcenzury

• https://www.youtube.com/watch?v=L2X6q2k77es

WojnaPolsko-Szwedzka

• przebiegkonfliktupolsko-szwedzkiegowIpołowieXVIIw

• drugietapkonfliktupolsko–szwedzkiego– wojnę1626ijejnastępstwaterytorialnedlaPolski,prezentacjamultimedialna:pojęcia,datyipostaciziązanezdrugimetapemwojny,UjścieWisły,anastępnieuczniowienamapiewskazująmiejsca,zktórymibyłyzwiązane,analizakartograficzna,pracawgrupach,pracapodkierunkiem),

• uczniówbywskazalinamapieKircholmimiejscebitwypodOliwąorazzapamiętalidatę1627r.,

• Pracawgrupach,uczniowiepominiwykładzienauczycielaopartymnaprezentacjimultimedialnejodpowiadająnapytania:

• podajwładcęPolskiiSzwecjisprawującychwładzęwokresiekonfliktu,podajprzyczynybezpośrednieipośrednieatakuSzwedównaPolskę,

• oceńpostawęszlachtyimagnateriipolskiejorazlitewskiejwobliczunajazdu,

• jakiewydarzeniaprzyczyniłysiędowybuchupowstaniaantyszwedzkiego?

• JakbrzmiałypostanowieniapokojuwOliwiez1660r.?

• Uczniowieoglądająfragmentyfilmu"Potop"JerzegoHoffmana,analiza,dyskusja,

Etapykonfliktu

• Iwojnapolsko-szwedzka1563-1570• IIwojnapolsko-szwedzka1600-1611• IIIwojnapolsko-szwedzka1617-1618• IVwojnapolsko-szwedzka1621-1626• Vwojnapolsko-szwedzka1626-1629• VIwojnapolsko-szwedzka1655-1660

WojnazapanowaniaZygmuntaIIAugusta

• WojnyinflanckielubdominiumMarisBaltici(pol.władztwoMorzaBałtyckiego)– seriakonfliktówpolitycznychizbrojnychwokresieod1558do1583rokumiędzypaństwempolsko-litewskim(od1569rokuRzeczpospolitąObojgaNarodów),aSzwecją,DaniąiCarstwemRosyjskimopanowanienamorzuiziemiezakonuinflanckiego(do1525rokugałąźzakonukrzyżackiego).

Wojnapolsko-szwedzkaoInflanty1600-1611• Stanowiładalszyciągszwedzko-polskichsporówdotyczącychpodziałuziemdawnegozakonukawalerówmieczowych.DodatkowymczynnikiembyławalkaotronszwedzkimiędzyKarolemSudermańskimaZygmuntemIIIWazą.

BitwapodKircholmem• ByłotojednoznajświetniejszychzwycięstwIRzeczypospolitej.Bliskoczterotysięcznewojskapolsko-litewskiepod

dowództwemhetmanapolnegolitewskiegoJanaKarolaChodkiewicza(1040piechoty,2400jazdyi4bądź7dział,wtymchorągwiekozackie,tatarskieikurlandzkie),główniedziękiużyciuprzezwodzalitewskiegohusariijakosiłyprzełamującej,rozgromiłyponadtrzykrotnieliczniejsząarmięszwedzkąpoddowództwemKarolaSudermańskiego(8500piechoty,2500jazdyi11dział– opróczSzwedówwalczylizaciężniżołnierzeholenderscy,szkoccyiniemieccy).

• WojskaRzeczypospolitejstraciłyok.100żołnierzy(200zostałorannych),zczegotylko13husarzyitowarzyszypancernych,oraz150koni.Niewielkąliczbęzabitychtłumaczysiętym,żeatak– iwjegokonsekwencjizwycięstwo–nastąpiłybardzoszybko,ajeźdźcykrylisięzakońskimikarkami.Jednakstratakonioznaczaławyeliminowaniezwalkinadłuższyczaspraktyczniecałejchorągwijazdy,gdyżdługoćwiczonekoniehusarskiebyłytrudnedozastąpienia.

• Szwedzistraciliok.6-9tys.Żołnierzy(znacznaczęśćzginęławczasieucieczki),czyliponadpołowęstanuosobowegoarmii,zczegowieludowódców,m.in.gen.AndersaLenartssona,Fryderyka,ks.lüneburskiego.SamKarolIXocalałjedyniedziękirajtarowiHenrykowiWrede,któryoddałswegokoniamonarsze,coprzypłaciłżyciem.PonadtoSzwedzizostalizmuszenidoodstąpieniaodoblężeniaRygi.

• Zwycięstwo,choćefektowneirozstrzygającekampanię1605roku,nieprzyniosłozwycięstwastrategicznego–zaangażowanienakilkufrontachsiłRzeczypospolitejdałoSzwecjiszansęodbudowaćsiłyizdobyćInflanty,anastępcaKarolaIX– GustawIIAdolfnaprzeciągponadstulatanektowałInflantydoswojegokrólestwaorazzaatakowałinneziemieRzeczypospolitej.

• https://www.youtube.com/watch?v=PRaQW75f84k

Husariahttps://www.youtube.com/watch?v=HeaQzfE2kHw

Husaria – polska jazda należąca do autoramentunarodowego, znana z wielu zwycięstw formacjakawaleryjska Rzeczypospolitej, obecna na polachbitew od początku XVI wieku do połowy XVIIIwieku. Była wykorzystywana do przełamywania siłnieprzyjaciela poprzez zadawanie rozstrzygającychuderzeń w postaci szarż, które w najważniejszymokresie jej istnienia kończyły się zazwyczajzwycięstwami.

Ze względu na nietypowe uzbrojenie i taktykęhusaria jest zaliczana do najskuteczniejszychformacji wojskowych w dziejach kawalerii.

Wojnapolsko-szwedzka1617-1618• Byłakontynuacjąwojnypolsko-szwedzkiej1600-1611istanowiłapróbęwykorzystaniaprzezSzwecjęzaangażowaniaRzeczypospolitejwwojniezRosjąorazkłopotówKoronyzTataramiiTurcjąnapołudniowymwschodzie.

Przebieg• Czas: 1617-1618• Miejsce: Inflanty,Estonia• Terytorium : Inflanty i Estonia,dzisiejsza Estoniai

Łotwa• Przyczyna: spór oEstonię i Inflanty połączony zwalką

króla Zygmunta IIIWazy z GustawemAdolfem otron szwedzki

• Wynik: rozejm• Strony konfliktu:

Szwecja versus IRzeczpospolita• Dowódcy:• Gustaw IIAdolf KrzysztofIIRadziwiłł,JanSiciński

Wojnapolsko-szwedzka1621-1626

• Byłakontynuacjąwojenpolsko-szwedzkich1600-1611i1617-1618,stanowiącąpróbęwykorzystaniaprzezSzwecjęzaangażowaniaRzeczypospolitejwwojniezTurcją.

Najważniejszepostacikonfliktu1621-1626

Król Szwecji Gustaw Adolf Aleksander Gosiewski

Najważniejszepostacikonfliktu1621-1626

KrzysztofRadziwiłł ZygmuntIIIWaza

Wojnapolsko-szwedzka1626-1629

Ciągstarćpolsko-szwedzkichwlatach1626-1629oujścieWisły,któraprzyniosłaspustoszeniePomorzaiKujaw.Wojnata,będącakontynuacjąwojnypolsko-szwedzkiej1621-1626,zakończyłasię6-letnimrozejmemaltmarskim,zawartym26września1629r.

XVIIwieczna mapa Prus

Potopszwedzki

Potopszwedzki

• Potopszwedzki– najazdSzwecjinaRzeczpospolitąw1655wczasieIIwojnypółnocnej(1655–1660).FormalniezakończyłgopokójwOliwiezawartyw1660.WojnataprowadzonabyłanietylkoprzezSzwecję,wczasiewojnyzmieniałysięzarównosojusze,jakisiłyobustron.ByłaonakontynuacjąwcześniejszychwojenprowadzonychprzezRzeczpospolitą,miałatakżeswojekorzeniewsporzeotronSzwecjizapoczątkowanymjeszczeprzezkrólaZygmuntaIIIWazę.NajazdwojskszwedzkichodbyłsięjednocześniezagresjąMoskwy,którawypowiedziałaRzeczypospolitejwojnęwstyczniu1654rokuorazpospustoszeniuUkrainywczasiepowstaniaChmielnickiego,którewybuchłow1648roku.

• PotopszwedzkipokazałsłabośćorganizacyjnąRzeczypospolitej,anajeźdźcaskutecznośćswoichdziałańuzyskałm.in.poprzezkolaboracjęzeSzwedamiczęścielitRzeczypospolitejw1655roku.Odwiosny1656rokuzacząłwzrastaćopórarmiikoronnej,pojawiłysiępierwszesukcesymilitarne,cozaczęłopowolidoprowadzaćdorównowagipomiędzyprzeciwnikami.

• Odjesieni1656rokupoprawiłasięsytuacjamiędzynarodowa,codoprowadziłodowycofaniasięzPolskiwiększościwojskszwedzkichdoczerwca1657roku.SzwedziodtegoczasubylijużwdefensywieiutrzymywalipodswojąkontroląjedynieniektóretwierdzezToruniemnaczele.IchoćostatecznieSzwedzizostaliwyparci,tojednakponiesionestratywwynikuwalkizkilkomaprzeciwnikamiorazkosztyustępstwpokojowychbyłyogromne.Niektórezniszczeniamaterialne,szczególnieszwedzkagrabieżdóbrkulturypolskiej,sąodczuwalnedodziś.

Gniewhusariihttps://www.youtube.com/watch?v=1JKKjWvS-jo

Napodstawieźródła1(mapa).

1.Ustal,skądw1655rokuruszyłoszwedzkienatarcienaPolskę.

2.Prześledźpochódwojskszwedzkichprzezterytorium

Rzeczypospolitej.

3.WskażinazwijmiastaobleganeprzezSzwedów.

4.ZlokalizujnamapieOliwę,(obecniedzielnicaGdańska),gdzie

zawartopokójkończącywojnęPolskizeSzwecją.

5.Wyjaśnij,dlaczegonajazdszwedzkiwlatach1655– 1660nazywany

jest potopem.

6.Odpowiedzjakie,Twoimzdaniem,byłyskutkiwieloletniejwojnyze

Szwecją?

FranciszekKondratowicz.ObronaJasnejGóry(obrazXIX-wieczny)

JanuarySuchodolski.ObronaJasnejGóry(obrazz1875r.)

Źródło4.Filmpt. Potop [1974r.]wreż.JerzegoHoffmana.ScenaobronyJasnejGóry[fragmentfilmu][http://www.youtube.com/watch?v=ynXskN3yFpI][http://www.youtube.com/watch?v=8BX7XJ_v79g&feature=related]

Napodstawieźródeł2-4.

1.OblężenieklasztorujasnogórskiegowCzęstochowiemiałoogromneznaczeniedla

przebieguwojny.ObronamiejscatakważnegodlaPolakówstanowiłamoment

zwrotnywkonflikciezeSzwecją.Przedstawargumenty,którepotwierdzająopinię

WespazjanaKochowskiegooobronieJasnejGóry.

Potop

• https://www.youtube.com/watch?v=rBQiv0LLMFgWydarzenia historyczne potopu szwedzkiego polski powieściopisarz HenrykSienkiewicz opisał w części Trylogii zatytułowanej Potop. Jednak historia ooblężeniu i heroizmie obrońców twierdzy jasnogórskiej (18 listopada – 26grudnia 1655), którą prezentuje Henryk Sienkiewicz w swoim dziele, jestniewątpliwie napisana ku pokrzepieniu serc (choć oparta na faktach).

Wojnyzmoskwą

• KonfliktzMoskwąbyłnajtrudniejszywdziejachRzeczpospolitej.CiągnąłsięzniewielkimiprzerwamiodXVw.• WładcywMoskwiepragnęliwładaćwszystkimiziemiamizamieszkałymiprzezRusinów.TewtymczasiezamieszkałebyłyprzezLitwinów.Doszłodowojny.

batory

• PoczątkowoLitwiniponosilisamestraty.Rosjaniewysyłalinaśmierćwieluswoichżołnierzy.NawetZygmuntStaryiZygmuntAugustniezdołaliodzyskaćutraconychziem.• DopieronowykrólStefanBatoryodwróciłtenstan.OdzyskałPłockiczęśćInflant.

Moskwawodwrocie

• PośmierciBatoregoZygmuntIIIWaza.Któryprowadziłpolitykęswojegopoprzednika.• SprzyjałamusytuacjawsamejMoskwie,wymarładynastiaRuryrkowiczów.Natronmoskiewskipróbowanonawetwsadzićpolskiegokandydata.• OdebranoMoskwieziemieutraconejeszczeprzezJagiellonów.

BitwapodKłuszynem

• Str 41

Wojnanaukrainie

• https://www.youtube.com/watch?v=HjI3kNRjHSY• Powstaniechmielnickiego• https://www.youtube.com/watch?v=MHAgXnTrQ4Y