Samorzadnosc zaczyna sie_w_toalecie

Samorządność zaczyna się w toalecie

Anna Maria Gellermarzec 2013

Raport z badań samorządów uczniowskich wykonanych dla Koalicji na rzecz Samorządów Uczniowskich

2

I. Wstęp 3

II. Metodologia i przebieg badania 4Konsultacje 5Ankiety 6Wywiady tematyczne 7

III. Wyniki badań 8Konsultacje z aktywnymi członkami SU 9

Jak jest? — diagnoza stanu obecnego 9Ściana problemów — czyli co utrudnia samorządom uczniowskim działanie? 9Inne zagadnienia 15Jasne strony samorządności 20

Idealny SU — jak wygląda i działa zdaniem uczniów 21

Cechy 21Działania 22Sojusznicy 22

Jak wspierać samorządność — rekomendacje uczniów i uczennic 23

Ankiety uczniowskie 26Ogólny wizerunek SU i stosunek do samorządności uczniowskiej 26Definicje samorządu uczniowskiego 31Aktywność badanych w samorządzie uczniowskim 35Działanie SU w mojej szkole 41Wybory do samorządu uczniowskiego 57

Wywiady z dyrektorami 62Czym jest samorząd uczniowski? 62Wybory do samorządu uczniowskiego 62Działania samorządu uczniowskiego 63Włączanie uczniów w podejmowanie decyzji 65Opiekun samorządu uczniowskiego 65Prawa ucznia 66Rada szkoły 66

IV. Wnioski 68

3 I Wstęp

Badania opisane w niniejszym raporcie zostały wykonane na zle-cenie powstałej w styczniu 2012 roku Koalicji na rzecz Samorzą-dów Uczniowskich, która zrzesza 11 organizacji pozarządowych z całej Polski Miały one na celu dokonanie diagnozy obecnego stanu samorządności uczniowskiej, głównych problemów, z któ-rymi borykają się samorządy uczniowskie, jak również spraw-dzenie, na ile proponowane przez członków Koalicji rozwiązania pokrywają się z potrzebami i pomysłami uczniów Badanie nie ma charakteru reprezentatywnego, jednak jego wyniki pokazu-ją pewne symptomy, na które warto zwrócić szczególną uwagę projektując działania ukierunkowane na wsparcie samorządów uczniowskich

W raporcie często stosuję skrót SU, który należy rozumieć jako samorząd uczniowski Pisząc o osobach biorących w badaniu używam rodzaju męskiego w stosunku do grup różnopłciowych Czytając zatem o badanych uczniach lub nauczycielach proszę mieć na uwadze, że chodzi o uczniów i uczennice, nauczycielki i nauczycieli, dyrektorów i dyrektorki Formułę taką przyjęłam ze względu na pojawiające się niekiedy trudności w skonstruo-wania jasnego zdania przy zastosowaniu obu form (np uczestnicy i uczestniczki)

wstęp

I.

4 II Metodologia i przebieg badania

Badania sytuacji polskich samorządów uczniowskich miały na celu zidentyfikowanie, opisanie oraz wyjaśnienie zjawisk zacho-dzących wewnątrz samorządów uczniowskich oraz w ich otocze-niu Chcieliśmy uzyskać możliwie pełny obraz mechanizmów funkcjonowania samorządów uczniowskich, najczęściej napoty-kanych przez nich problemów i sposobów w jakie sobie z nimi radzą Chcieliśmy również zbadać środowisko, w którym działa-ją SU, a zwłaszcza ich władze, tj dowiedzieć się, jakie jest nasta-wienie dyrekcji wobec działań SU i w jaki sposób rozumiana jest rola i znaczenie samorządności przez organy prowadzące szkoły, a także przez ogół społeczności uczniowskiej Przeprowadzone ba-danie miało na celu również wyjaśnienie przyczyn wyłonionych mechanizmów oraz uzyskanie idealnych wizji samorządności w rozumieniu uczniów, zidentyfikowanie zjawisk i działań, które

zdaniem uczniów mogłyby doprowadzić do pożądanych zmian Dodatkowo, badanie miało zweryfikować, na ile standardy wy-pracowane przez Koalicję na Rzecz Samorządów Uczniowskich odpowiadają faktycznym potrzebom uczniów Kluczowe były tutaj takie zagadnienia jak:

— wybory władz SU, — mechanizmy podejmowania decyzji w szkole i rola samorzą-du uczniowskiego w tym procesie,

— wybór i współpraca opiekuna/ki SU, — kwestia finansowania samorządów uczniowskich

Badanie zostało przeprowadzone w oparciu o trzy techniki ba-dawcze: konsultacje z przedstawicielkami władz samorządów ucz-niowskich, ankiety audytoryjne wypełnione przez uczniów oraz wywiady tematyczne przeprowadzone z dyrektorkami szkół

metodologia i przebieg badania

II.

Konsultacje

Konsultacje z przedstawicielami władz samorządów uczniowskich odbyły się w listopadzie i październiku 2012 roku w 4 miejsco-wościach: Warszawie, Małkini Górnej, Świdniku i Łodzi Próba została dobrana celowo i zarówno ze względu na dobór, jak i li-czebność nie może dawać podstawy do uznania wyników za repre-zentatywne dla całej populacji uczniowskiej Wierzymy jednak, że uzyskane wyniki umożliwiają diagnozę i opis kluczowych prob-lemów, z którymi stykają się samorządy uczniowskie w Polsce, jak również zaproponowanie dla nich pewnych rozwiązań W każ-dym spotkaniu konsultacyjnym brali udział przedstawiciele od 4 do 12 szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych Na spotkaniu w Małkini obecni byli też uczniowie szkół podstawowych Łącznie w konsultacjach wzięło udział ok 100 uczniów

Konsultacje miały charakter kilkugodzinnych warsztatów, w cza-sie których uczniowie byli proszeni o zdiagnozowanie sytuacji swo-jego samorządu przy użyciu technik projekcyjnych, a konkretnie wyboru najlepiej ich zdaniem pasującej do tej sytuacji fotografii Stanowiło to punkt wyjścia do dyskusji o samorządach uczniow-skich i problemach, na które najczęściej napotykają, a także o tym, jakie odniesienie mają wypracowane przez koalicję standardy do codzienności samorządów uczniowskich w badanych szkołach Na-stępnie uczniowie byli proszeni o stworzenie kolażu, który przed-stawiałby ich wizję idealnego SU oraz o wypełnienie odpowiednich kart pracy (zał nr 1) Na podstawie zdefiniowania stanu obecnego i idealnego uczniowie mieli zastanowić się nad działaniami, które umożliwiłyby zaistnienie pożądanych zmian Dokładny scenariusz spotkań został dołączony w aneksie (zał nr 2)

5 II Metodologia i przebieg badania Konsultacje

konsultacje

6 II Metodologia i przebieg badania Ankiety

Ankiety

Ankiety audytoryjne1 zostały przeprowadzone w szkołach, w któ-rych odbywały się konsultacje Nauczyciele w każdej ze szkół zo-stali poproszeni o rozdanie ankiet w jednej wybranej przez siebie klasie Klasa miała być możliwie standardowa, tzn nie wyróżnia-jąca się pozytywnie bądź negatywnie pod względem aktywności społecznej w szkole i zaangażowania w prace samorządu uczniow-skiego Celem ankiety było zbadanie postrzegania i rozumienia instytucji samorządu uczniowskiego przez uczniów niekoniecznie aktywnie włączających się w jego działanie Miała ona również zebranie pomysłów młodzieży na to, czym SU może i powinien się zajmować, umożliwienie wskazania kluczowych obszarów ak-tywności SU Za pomocą badania ankietowego chcieliśmy również sprawdzić, na ile zapisana w Ustawie o Systemie Oświaty defini-cja samorządu uczniowskiego jako „wszystkich uczniów szkoły” ma przełożenie na rzeczywistość, w jaki sposób władze SU starają

się zwiększać partycypację uczniów w działaniach samorządu, jak przebiegają wybory w danych szkołach

Ankieta składała się z pytań zamkniętych, w których ucznio-wie byli proszeni o ocenę, na ile zgadzają się z pewnymi stwier-dzeniami2, w jaki sposób oceniają pewne działania (pozytywnie/negatywnie3) lub o wybór jednej opcji spośród podanej listy W niektórych pytaniach można było zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź Obok pytań zamkniętych ankieta zawierała również pytania otwarte Odpowiedzi udzielone na te pytania zostały za-kodowane zgodnie z wyłonionymi kategoriami Szczegółowy opis stworzonych kategorii jest zamieszczony przy omawianiu wnio-sków z konkretnych pytań w podrozdziale „Ankiety uczniowskie”, a ich lista znajduje się w aneksie (zał nr 3)

Badanie ankietowe zostało przeprowadzone w trzech szkołach (w dwóch gimnazjach i w liceum), łącznie wzięło w nim udział 90 uczniów

1 Ankieta audytoryjna rozu-miana jest tu jako ankieta rozdana uczniom do wypełnienia w klasie

2 Możliwe odpowiedzi: zdecydo-wanie tak/tak/nie wiem/nie/zde-cydowanie nie/trudno powiedzieć

3 Możliwe odpowiedzi: bardzo dobrze/dobrze/średnio/źle/bardzo źle/trudno powiedzieć

ankiety

7 II Metodologia i przebieg badania Wywiady tematyczne

Wywiady tematyczne

Wywiady tematyczne zostały przeprowadzone z dyrektorami 3 szkół (liceum w Łodzi, oraz dwóch gimnazjów: w Świdniku i gminie Lubawa) Miały one formę swobodnej rozmowy, w której badany odpowiada na pytania zadawane przez badaczkę Pytania odnosiły się do pewnych ogólnych zagadnień i przebieg rozmo-wy był kształtowany na bieżąco pod wpływem uzyskiwanych od rozmówcy informacji Dyspozycje do wywiadu zostały zawarte w aneksie (zał nr 4)

Głównym tematem wywiadu były sposoby postrzegania przez dyrektorów roli samorządności uczniowskiej w ich szkołach, wi-zji działania samorządu, praktykowane przez nich mechanizmów współpracy między dyrekcją, radą pedagogiczną a samorządem uczniowskim Pytania dotyczyły również obecnych i potencjal-nych uprawnień samorządu, mechanizmów podejmowania decy-zji i problemów związanych ze współpracą na linii SU — dyrekcja

wywiady tematyczne

8 III Wyniki badań Wywiady tematyczne

Poniżej znajduje się opis zbiorczych wyników każdej z części badania, czyli: konsultacji z aktywnymi członkami SU, ankiet wypełnianych przez uczniów oraz wywiadów tematycznych z dyrektorami

wyniki badań

III.

9 III Wyniki badań Konsultacje z aktywnymi członkami SU

Jak jest? — diagnoza stanu obecnego

Przeprowadzone spotkania konsultacyjne składały się z trzech głównych części — diagnozy stanu obecnego, zdefiniowania ide-alnej wizji samorządu uczniowskiego oraz refleksji nad tym, ja-kie wsparcie może pomóc w przejściu od stanu pierwszego do drugiego


Metody użyte w czasie warsztatów konsultacyjnych umożliwiły wyłonienie zarówno czynników utrudniających pracę samorządu uczniowskiego oraz osłabiających jego pozycję, jak i tych, które wspierają rozwój samorządności i ułatwiają SU realizację jego funkcji Informacje zawarte w tej części są zbiorem opinii i poglą-dów wyrażonych przez uczestników konsultacji

Ściana problemów — czyli co utrudnia samorządom uczniowskim działanie?Z rozmów przeprowadzonych z uczestnikami spotkań oraz z dys-kusji, które wywiązały się w ich trakcie można wywnioskować, że głównym problemem aktywnych członków SU jest poczucie podwójnego niejako wyobcowania i podlegania silnej krytyce: po pierwsze — ze strony rady pedagogicznej, w tym zwłaszcza dyrek-cji, po drugie — ze strony uczniów szkoły

SU a Rada PedagogicznaNajbardziej ogólnym problemem wskazanym przez uczestników spotkań było samo rozumienie przez nauczycieli istoty i roli sa-morządności uczniowskiej Wyrażali oni poczucie, że często człon-kowie rady pedagogicznej uznają istnienie samorządu uczniow-skiego za zbędne, mają też duże obiekcje wobec dawania uczniom jakiegoś zakresu samodzielnej władzy Jak wynika z doświadczeń uczniów, najczęstszymi argumentami stosowanymi dla uzasad-nienia tych obiekcji jest przewidywany brak odpowiedzialności, niemożliwe do zrealizowania pomysły oraz tworzenie sztucznych podziałów i nierówności między uczniami Oddanie uczniom przestrzeni do decydowania mogłoby prowadzić do prób realizacji nieodpowiednich pomysłów, które godziłyby w podstawowy cel szkoły, jakim jest nauka Przekonania te mają często iść w parze ze stwierdzeniem, że prawa przysługują jedynie tym, którzy wywią-zują się ze swoich obowiązków Niektórzy uczniowie opowiadali, że ich próby przekonania dyrekcji i rady pedagogicznej do zmiany zdania zostały uznane za próbę wywyższania się ponad innych uczniów, w jednym przypadku zarzut ten został wypowiedziany publicznie dość i w dość ostrej formie przy innych członkach spo-łeczności szkolnej

Z tą postawą wiąże się inny problem zgłaszany przez uczestni-ków konsultacji — mianowicie egzekwowanie kar za nonkonfor-mizm w sferze samorządowej poprzez obniżanie ocen Uczniowie

konsultacje z aktywnymi członkami SU



obecni na spotkaniach często opowiadali, że brak posłuszeństwa i zgody na wizję SU forsowaną przez radę pedagogiczną grozi poważnymi trudnościami w innych dziedzinach ich aktywności szkolnej, takich jak zaliczanie klasówek, uzyskiwanie zgody na wyjścia klasowe, uzyskiwanie pozytywnych ocen z zachowania etc Tego typu mechanizmy są zdaniem uczniów skuteczne w od-straszaniu ich od bardziej zdecydowanego zabiegania o zmiany i realizację uprawnień samorządu uczniowskiego

Innym czynnikiem uznawanym przez uczestników spotkań za trudność jest brak otwartości sporej części grona pedagogiczne-go na bardziej nowatorskie inicjatywy uczniów i brak chęci do prowadzenia dialogu na ten temat Zdaniem badanych, nauczy-ciele rzadko wykazują wiarę w możliwość realizacji pomysłów uczniów, są sceptycznie nastawieni do ich sensu, zwłaszcza gdy w proponowanych działaniach nie widać ścisłego związku z na-uką rozumianą jako tradycyjne przekazywanie wiedzy szkolnej Ma się to wyrażać również w uznawaniu, że wszelkie inicjatywy powinny być poprzedzone dobrymi wynikami w nauce Stąd też, jak twierdzą uczniowie, wynikają pewne nierówności w traktowa-niu aktywnych członków SU przez nauczycieli Posiadanie bardzo dobrych stopni warunkuje często większą przychylność i wsparcie ze strony nauczycieli w realizacji pomysłów, zaś brak bardzo do-brych ocen działa niejednokrotnie w sposób przeciwny

Innym dość powszechnym problemem, na który zwrócili uwa-gę uczestnicy są zdarzające się niekiedy zachowania wskazujące na brak poszanowania godności uczniów przez nauczycieli Wiele szkół w swoim statucie posiada regulacje odnośnie obowiązują-cych strojów i wyglądu uczniów, na które ci — mimo podejmo-wanych niekiedy prób — nie mają wpływu Przepisy te dotyczą

zdecydowanie częściej dziewcząt niż chłopców, podobnie ich egzekwowanie Niejednokrotnie przybiera ono bardzo ostre for-my, uderzające w poczucie godności, zwłaszcza uczennic Są to publicznie wygłaszane złośliwe komentarze, wnioskowanie na podstawie stroju o innych cechach danej osoby, a nawet w wyjąt-kowych przypadkach fizyczny przymus usunięcia makijażu Rów-nież w tym obszarze uczennice obserwują przejawy nierównego traktowania uzależnionego od posiadanych ocen Jak opowiadały, często dobre stopnie dają swoisty immunitet przeciwko tego typu szykanom

W zasadzie wszyscy uczestnicy konsultacji byli zgodni co do tego, że możliwość realizacji pomysłów i inicjatyw wychodzących od samorządu uczniowskiego uzależniona jest od zgody i przy-chylności: w pierwszej kolejności dyrekcji, a następnie nauczycie-li Jak już zostało wspomniane, ta uwarunkowana jest często oce-nami uzyskiwanymi przez zgłaszających pomysły uczniów oraz subiektywnym uznaniem waloru edukacyjnego proponowanych przedsięwzięć W zdobywaniu poparcia dla pomysłów uczniow-skich niebagatelną rolę odgrywa również opiekun SU, która to funkcja zostanie omówiona szerzej w dalszych częściach raportu Uczniowie podkreślali, że grono pedagogiczne jest dość zamknię-te na nieszablonowe propozycje i często nie jest zainteresowane nawet samą dyskusją nad danym pomysłem Niejednokrotnie zgoda na podjęcie działań uzależniona jest również od czynników czysto ideologicznych Najbardziej typowym przykładem jest tu zakaz organizacji dyskotek i innych podobnych imprez w okresie wielkiego postu czy adwentu, a także w piątki Sprzeciw osoby uczącej religii w danej szkole bardzo często oznacza ostateczny upadek inicjatywy Z deklaracji uczestników konsultacji wynika,



że trudności takie napotykają zwłaszcza, gdy chcą organizować różnego rodzaju rozrywki związane z Halloween

Z drugiej strony zdarzają się również sytuacje odwrotne, w któ-rych to nauczyciele stają się inicjatorami działań samorządu ucz-niowskiego, silnie nakłaniając uczniów do realizacji pewnych po-mysłów, zwłaszcza dotyczących różnego rodzaju akademii i apeli Badani deklarowali, że badani o ile są otwarci na różnego rodzaju inspiracje, to wolą gdy pochodzą one od opiekuna SU, często jed-nak czują pośredni przymus realizowania pomysłów nauczycieli Wyjątkiem są tu różnego rodzaju akcje charytatywne i działania związane z wolontariatem, które są podejmowane przez badanych bardzo chętnie

Kolejnym problemem, o którym mówili badani był w ich od-czuciu brak docenienia a nawet szacunku wobec ich pracy Odbija się to negatywnie na motywacji członków SU do dalszego angażo-wania się w działania na rzecz społeczności szkolnych Nie tylko, jak twierdzą uczniowie, ich pomysły spotykają się ze stosunko-wo częstą krytyką, bywa też, że nie jest ona wyrażona w sposób konstruktywny wprost, ale za drzwiami pokoju nauczycielskiego, i wybrzmiewa też w formie pośredniej pod postacią ocen, komen-tarzy czy po prostu zmiany stosunku nauczycieli do uczniów ini-cjujących dane działanie

Często zgłaszanym przez uczniów problemem był również brak możliwości otrzymania wsparcia w realizacji pomysłów ze strony grona pedagogicznego, które do tego zadania deleguje opiekuna SU (niekiedy funkcję tę pełni w szkole więcej niż jed-na osoba) Badani przyznają, że brak czasu to problem wszyst-kich, przede wszystkim samych uczniów, brak zaangażowania ze strony nauczycieli stanowi jednak szczególną barierę, zwłaszcza

w wymiarze merytorycznym, ponieważ ciężko jest znaleźć inne źródła potrzebnego wsparcia

Uczestnicy konsultacji wskazywali również, że kolejną trud-nością, z którą czasami muszą się mierzyć jest zmiana zdania i cofnięcie zgody lub poparcia dla działania przez członków rady pedagogicznej Bywa, że dzieje się to tuż przed planowaną datą da-nego wydarzenia, co uczniowie odbierają jako brak szacunku dla ich pracy, marnowanie poświęconego czasu i energii Nie sprzy-ja to zwłaszcza motywowaniu innych do włączania się w działa-nia Wprowadzanie tego typu odgórnych zmian bez możliwości ich wcześniejszego przedyskutowania odbiera uczniom poczucie sprawstwa i utożsamiania się z działaniem

Podsumowując, głównym i najbardziej ogólnym problemem, z jakim spotykają się uczniowie aktywni w SU jeśli chodzi o re-lacje z radą pedagogiczną, jest poczucie silnego podziału, który ustawia przeciwko sobie samorząd uczniowski i nauczycieli Jak określili to uczestnicy konsultacji, często dochodzi do powstania dwóch bloków, z których każdy posiada zupełnie odmienną wi-zję dotyczącą istoty samorządności, roli, funkcji i celów, jakie SU powinien pełnić w szkole O ile w przypadku grona pedagogicz-nego rola ta jest często postrzegana jako wspieranie w tradycyj-nie rozumianych działaniach edukacyjnych i wychowawczych, ewentualnie jako funkcja organizatora sporadycznych rozrywek, o tyle uczniowie widzą SU w praktyce głównie jako instytucję realizującą tę ostatnią funkcję Uczniowie są też świadomi teo-retycznej roli, jaką SU odgrywa w ochronie praw ucznia, jednak zdecydowanie rzadziej mają świadomość, że SU powinien też mieć możliwość współdecydowania o tym, co dzieje się w szkole oraz współtworzenia prawa wewnątrzszkolnego To zagadnienie



zostanie omówione szerzej w dalszych częściach raportu Nie-równowaga sił między tymi dwoma blokami i brak partnerskich relacji dodatkowo wzmacniają ograniczenie roli SU głównie do działań rozrywkowych

Samorząd uczniowski a dyrekcjaJeśli chodzi o relacje SU z dyrekcją i jej rolę we wspieraniu sa-morządu uczniowskiego, uczestnicy konsultacji mieli zazwyczaj podobne refleksje jak odnośnie rady pedagogicznej Tutaj również badanie wskazywali na rozbieżne wizje SU i jego funkcji, scepty-cyzm odnośnie proponowanych przez uczniów pomysłów, brak partnerskich relacji i poczucia podmiotowego traktowania, a także narzucanie własnych pomysłów

O ile grono pedagogiczne odgrywa bardzo ważną rolę w wyzna-czaniu zakresu możliwości działania samorządu uczniowskiego, to kluczowym podmiotem w tym procesie jest dyrekcja Jak twier-dzą uczniowie, to właśnie ten organ ma ostateczny głos w kwe-stii decydowania o tym, co wolno, a czym już nie może zajmować się samorząd uczniowski Granice samorządności wyznaczone przez dyrektora będą bardzo często tymi obowiązującymi Zatem to od nastawienia i świadomości dyrekcji zależy, czy samorząd uczniowski będzie pełnił funkcję czysto reprezentacyjną, czy też będzie miał faktyczny i liczący się głos w podejmowaniu decyzji dotyczących uczniów

Z informacji przekazywanych przez uczestników spotkań wy-nika, że stosunkowo często nie mają bezpośredniego kontaktu z dyrekcją, choć warto zaznaczyć, że nie jest to regułą Często w rolę osoby pośredniczącej wchodzi opiekun SU, niekiedy do

tego stopnia, że uczniowie w ogóle nie mają kontaktu z dyrekcją, a wszystkie sprawy załatwiane są wyłącznie poprzez wyznaczone-go nauczyciela W niewielu szkołach uczniowie posiadają swobod-ny dostęp do dyrekcji W zdecydowanej większości przypadków spotkania muszą być wcześniej umówione i odbywać się w obec-ności opiekuna SU Badani twierdzili też, że stosunkowo trudno jest im się na takie spotkanie umówić

Inną barierą, na którą wskazywali była sama komunikacja Z zwłaszcza w przypadku krytyki, która często przybiera bardzo dosadną formę, uczniowie nie wiedzą, jak odeprzeć argumenty, wybronić swój pomysł i nie zostać jednocześnie uznanymi za aro-ganckich Kolejną przeszkodą w komunikacji jest również jej mały stopień konkretności Jak wskazywali uczestnicy badania, często rozmowy kończą się tylko ogólnymi obietnicami i deklaracjami ze strony dyrekcji Bywa też, że uzyskiwane zgody są wycofywane w ostatniej chwili lub do pomysłów działań uczniów są wprowa-dzane zmiany bez skonsultowania ich z nimi

~Zbieramy się u pani pedagog, ci

którzy mogą i wspólnie podej- mujemy decyzje, co sprawia częsty sprzeciw ze strony pani dyrektor ~

PRZYPADEK:



Samorząd uczniowski — wszyscy uczniowie szkoły?Innym wymiarem funkcjonowania samorządu uczniowskiego jest jego relacja z szeroko rozumianą społecznością uczniowską Zazwyczaj, nawet jeśli badani byli świadomi prawnej definicji samorządu uczniowskiego, rozumieli SU jako zbiór osób wybra-nych do pełnienia (ewentualnie wraz z przedstawicielami klas) pewnych funkcji Do tego też ich zdaniem najczęściej sprowadza się rozumienie samorządności uczniowskiej przez społeczność szkolną Jak relacjonowali badani, często spotykają się z postawą zakładającą, że skoro do pełnienia pewnych funkcji zostali wy-brani reprezentanci, to powinni oni radzić sobie samodzielnie i nie angażować w swoje działania innych Widać też tutaj, jakie jest rozumienie celu wyborów do SU przez szerszą społeczność uczniowską

Najczęściej napotykanym problemem zdaniem osób uczest-niczących w konsultacjach jest niechęć uczniów nie pełniących żadnych funkcji w SU do włączania się w działania Jak twierdzą badani, bardzo trudno jest zmobilizować rówieśników, a tych, któ-rzy zaczną się udzielać często cechuje słomiany zapał Zdaniem uczestników konsultacji, zaangażowanie uczniów spoza władz SU często sprowadza się to do milczącej zgody na propozycję działań i pozostawienia pomysłodawcy w realizacji samemu sobie Bywa, że podejmowane inicjatywy nie tylko nie spotykają się ze wspar-ciem ze strony uczniów na etapie przygotowań, ale te niezbyt chętnie uczestniczą oni w samym wydarzeniu W efekcie pod-kopaniu ulega wizerunek SU wśród grona pedagogicznego jako odpowiedzialnej, spójnej instytucji, a także wyobcowanie osób sprawujących funkcje w SU z szerszej społeczności uczniowskiej Największą trudnością dla aktywnych działaczy SU jest sytuacja,

w której nie mogą liczyć na pomoc swoich kolegów i jednocześnie są poddawani silnej krytyce z ich strony, oskarżeniami o apatię, bierność i brak aktywności Takie sytuacje również obniżają mo-tywację grupy, która chciała aktywnie działać w SU

Z tego punktu widzenia bardzo ciekawa jest też kwestia oficjal-nego systemu motywacyjnego istniejącego w wielu szkołach, mia-nowicie przyznawania punktów za aktywność w SU, które potem wpłyną na ocenę z zachowania O ile w wielu przypadkach jest to pozornie skuteczny mechanizm, osoby biorące udział w konsul-tacjach zwracały uwagę na jego negatywne konsekwencje Wielu uczniów początkowo zgłasza się do poszczególnych sekcji, czy też pomocy przy realizacji pewnych działań, jednak gdy przychodzi do ich realizacji zadań nie wywiązują się oni z podjętych zobowią-zań Ostatecznie takie sytuacje bardziej utrudniają niż ułatwiają pracę SU Wątpliwości uczestników badania budzi też sam sche-mat motywacyjny, który zaprzecza idei bezinteresownego anga-żowania się w działania na rzecz społeczności Z drugiej strony, podkreślają oni, że bardzo trudno jest zachęcić uczniów do dzia-łania bądź wzięcia udziału w akcjach organizowanych przez SU, które nie przyniosą im żadnych natychmiastowych korzyści (np dodatkowych oceny, zwolnienia z odpytywania, wyższej oceny z zachowania)

Opisywane powyżej zjawiska potwierdzają diagnozę uczestni-czek konsultacji, z której wynika, że większość uczniów posiada dość nikłe pojęcie o idei samorządności, rozumianej jako władza wszystkich uczniów, możliwość wspólnego podejmowania decyzji w kwestiach, które ich dotyczą, jak również powszechne angażo-wanie się w działania na rzecz swojej społeczności Samorząd-ność rozumiana jest raczej jako jednorazowy udział w wyborach



i zadecydowanie w ten sposób, kto najlepiej nadaje się do samo-dzielnej realizacji zadań Zdaniem badanych, uczniowie nie wie-dzą też, w jaki sposób działają władze SU, z jakimi ograniczeniami prawnymi, a także sytuacyjnymi muszą się mierzyć Ułatwia to szybkie wydawanie sądów i krytycznych opinii, które demotywu-ją aktywnych uczniów i nie przyczyniają się do wspierania ich w działaniach

Ten brak wiedzy przekłada się również na wybory dokonywa-ne przy urnie Jak podkreślają badani, bardzo częstym wyznacz-nikiem preferencji wyborczych jest popularność kandydatów, nie zaś umiejętności, doświadczenie, motywacje, wiedza czy realność wywiązania się ze składanych obietnic Odpowiedzialne funkcje obejmują więc nie najbardziej kompetentne osoby, ale najbardziej lubiane Taki mechanizm może utrudniać pracę przedstawicieli SU poprzez utworzenie podziału między osobami, które są we władzach SU, ponieważ faktycznie chcą coś robić, a tymi, którym zależy w głównej mierze na prestiżu związanym z tytułem

Ostatnim problemem, na który wskazali badani są trudności związane z przepływem informacji Z jednej strony uczniowie czę-sto nie wiedzą o działaniach i inicjatywach samorządu, z drugiej strony nie decydują się na konstruktywne wyrażanie swojej kry-tycznej opinii względem działań władz SU lub ich braku Zdarza się zatem, że niezadowolenie przybiera formę ukrytego konfliktu, rozgrywanego za pomocą plotek i intryg, a nie konstruktywnej dyskusji umożliwiającej wprowadzenie zmian

Podsumowując, wielu uczniów widzi działania SU głów-nie w sferze rozrywkowej, które w dodatku nie zawsze są zgod-ne z ich potrzebami i zainteresowaniami, co zatem nie zachęca ich do włączania się w te inicjatywy Ponieważ często nie mają

doświadczenia faktycznego wpływu na sytuację w szkole, nie czu-ją się za nią również odpowiedzialni i przerzucają cały ciężar zo-bowiązań na wybrane władze SU W tym kontekście ciekawa jest również rola samorządów klasowych, która zostanie omówiona w dalszej części raportu

Inne czynniki utrudniające funkcjonowanie SUW kontekście opisanych wyżej zjawisk, uczniowie angażujący się w działania SU deklarują, że mają niekiedy poczucie bezcelowo-ści swoich działań Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy realizo-wane inicjatywy nie spotykają się z dużym odzewem ze strony społeczności uczniowskiej lub gdy wywołują intensywną, lecz jednocześnie mało konstruktywną krytykę Badani podkreślali również, że nie czują posiadania faktycznego wpływu na to, jak działa szkoła, a obszar, w którym mogą podejmować decyzje jest zbyt wąski, by samorząd był instytucją rzeczywiście liczącą się na arenie szkolnej

Uczestnicy konsultacji podkreślali też czysto techniczne prob-lemy związane z organizacją pracy Najczęściej wymieniane były takie kwestie jak: brak czasu, niedotrzymywanie terminów, przy-mus działania pod presją czasu W niektórych szkołach, zdaniem uczniów, problemem jest również kwestia funduszy Część bada-nych wskazywała, że ma utrudniony dostęp do środków potrzeb-nych, aby zrealizować działania, zwłaszcza gdy chodzi o większe kwoty Ten problem dotyka zagadnienia współpracy SU z radą rodziców Kwestie te zostaną omówione bardziej szczegółowo w dalszych częściach raportu



Inne zagadnienia

Samorząd uczniowski a opiekunka SUO ile wciąż zdarza się, że opiekun SU jest wyznaczany odgórnie przez dyrekcję, w większości szkół biorących udział w konsul-tacjach uczniowie samodzielnie decydują o tym, kto obejmie tę funkcję Wyjątek stanowią tu szkoły podstawowe, w których opie-kunowie zazwyczaj wybierani są przez dyrektora lub radę pedago-giczną, choć tego typu praktyki zdarzają się również w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych Często też raz wybrana osoba pełni tę funkcję niejako „dożywotnio” i automatycznie obejmuje opiekę nad kolejnymi zarządami SU Najczęstszym jednak mo-delem, o którym mówili uczniowie, były wybory opiekuna prze-prowadzane równocześnie z wyborami do władz SU W niektó-rych szkołach funkcję opiekuna SU pełni więcej niż jedna osoba (czasami jest to nawet troje nauczycieli) W założeniu rozwiązanie to ma odciążyć opiekuna, jednak często prowadzi do konfliktów i nieporozumień związanych z niedokładnym podziałem obo-wiązków, rozbieżną wizją istoty i celów SU oraz różnicą zdań na temat konkretnych pomysłów

Z przeprowadzonych konsultacji wynika, że uczniowie postrze-gają opiekuna SU jako jednego z największych jego sojuszników Osoba ta pełni funkcję rzecznika interesów i pomysłów uczniow-skich w kontaktach z dyrekcją i innymi nauczycielami To na nią spada główny ciężar przekonywania pozostałych członków rady pedagogicznej do zaakceptowanie i ewentualnego wspiera-nia inicjatyw uczniowskich Opiekun SU jest też często niezbęd-nym ogniwem w kontakcie z dyrekcją W niektórych szkołach

do spotkania między uczniami a dyrektorem nie może dojść bez obecności nauczyciela wspierającego SU Osoba ta postrzegana jest jako gwarant jakości, realności i sensowności (w rozumieniu dyrekcji) realizacji pomysłów prezentowanych przez uczniów Zdarza się też, że uczniowie w ogóle nie mają możliwości prze-dyskutowania swoich inicjatyw z dyrekcją, przekazują je opieku-nowi a ten samodzielnie, bez obecności uczniów, przedstawia je dyrekcji

Inną przyczyną, dla której uczniowie postrzegają funkcję opie-kuna SU jako niezwykle istotną, jest potrzeba wsparcia meryto-ryczno-organizacyjnego Wśród szkół uczestniczących w konsul-tacjach nie ujawniły się różnice między gimnazjami a szkołami ponadgimnazjalnymi jeśli chodzi o ten wymiar roli opiekuna SU, jednak istotność tego wsparcia była podkreślana zwłaszcza przez uczniów szkół podstawowych Dla aktywnych działaczy SU opie-kun jest osobą, która może podpowiedzieć bardziej korzystne roz-wiązania, udzielić informacji odnośnie formalnych ograniczeń, podzielić się swoimi doświadczeniami Bywa jednak, że jego opi-nia jest uznawana za wyrocznię w kwestii sensowności realizacji danego pomysłu W zasadzie nie zdarza się, żeby uczniowie zrobili coś wbrew woli opiekuna SU, jednak podkreślają, że rozbieżności zdań są zazwyczaj przedmiotem rzeczowej dyskusji i udaje im się wspólnie wypracować rozwiązanie satysfakcjonujące obie strony, zazwyczaj zresztą uczniowie zgadzają się uwagami nauczyciela wspierającego Większość badanych deklarowała, że oczekują od



opiekunki pomocy w mobilizacji innych uczniów Przyznawali, że sami nie czują, aby mieli wystarczający autorytet wśród rówieśni-ków, który pozwoliłby im wyegzekwować wywiązanie się z pod-jętych zobowiązań Twierdzili też, że opieka nauczyciela wpływa mobilizująco również na nich i wymusza terminową realizację działań

Podsumowując, w zasadzie wszyscy uczestnicy konsultacji uznali, że opiekun SU to kluczowa instytucja dla powodzenia ini-cjatyw SU, uznają go za niezbędnego sojusznika w negocjacjach z dyrekcją i innymi nauczycielami, za osobę spinającą działanie samorządu uczniowskiego

Wybory do władz samorządu uczniowskiegoWe wszystkich szkołach ponadpodstawowych biorących udział w konsultacjach odbyły się wybory do władz samorządu uczniow-skiego W wielu placówkach możliwość kandydowania uwarun-kowana jest wcześniejszym spełnieniem pewnych kryteriów, np posiadaniem odpowiedniej oceny z zachowania, niekiedy wyma-gane jest wręcz uzyskanie akceptacji ze strony rady pedagogicznej Często też z wyborów wykluczeni są uczniowie najstarszych klas ze względu na czekające ich na koniec roku egzaminy Uczestnicy spotkań dość krytycznie oceniali kampanie wyborcze w swoich szkołach Zazwyczaj sprowadzają się one do wywieszenia kilku plakatów, ewentualnie publicznym zadeklarowaniu pewnych, zda-niem uczniów, mało konkretnych i jeszcze mniej realnych obiet-nic wyborczych Badani podkreślali również, że uczniowie doko-nują wyborów w oparciu o popularność i powszechną sympatię, jaką cieszą się kandydaci, nie zaś ich faktyczne doświadczenie czy umiejętności Wybory stają się zatem często plebiscytem popular-ności, a nie szansą odpowiedzialnego wyrażenia swojego zdania

O ile wybory mają zazwyczaj charakter tajny i powszechny, w szkołach podstawowych (przy założeniu, że w ogóle się w nich odbywają) przybierają niejednokrotnie formę pośrednią — repre-zentanci klas 4—6 wybierają zarząd spośród siebie W szkołach ponadpodstawowych wybory bardzo często realizowane są po-przez zbieranie głosów w poszczególnych klasach Przedstawicie-le wyłonionej wcześniej komisji skrutacyjnej wchodzą w czasie lekcji do każdej z sal, prezentują listę kandydatów, a następnie uczniowie na kartkach (zazwyczaj własnych) zapisują nazwisko osoby, na którą oddają swój głos Jak uzasadniali uczestnicy kon-sultacji, taki system zapewnia stosunkowo wysoką frekwencję,

~Opiekuna SU się

u nas nie wybiera, opiekun już jest, od zawsze ~

PRZYPADEK:



gdyż w przypadku wyborów, w których uczniowie pobierają na przerwie karty z odpowiedniego punktu i wypełnione wrzucają do urny frekwencja dramatycznie spada Rozwiązanie to, jakkolwiek skuteczne, może budzić pewne kontrowersje w kontekście zasad demokratyczności, tajności i dobrowolnego uczestnictwa w wy-borach Uczestnicy konsultacji wymienili też przykład szkoły, w której nauczyciele byli uprawnieni do głosowania w wyborach do władz SU

Wybory odbywają się w większości szkół na początku roku szkolnego, choć niekiedy planowane są również na styczeń — luty Dzięki temu uczniowie klas pierwszych mają szansę na zapozna-nie się ze sposobem działania szkoły i wdrożenie w działanie w SU Kiedy wybory organizowane są na początku roku często do-chodzi do sytuacji, w której de facto tylko uczniowie drugiej klasy biorą udział w pracach SU, ponieważ pierwsze klasy jeszcze się nie wdrożyły, trzecie zaś muszą koncentrować się na egzaminach

Wśród badanych szkół nie ma wyraźnie dominującego wzo-ru wyborów W niektórych szkołach wybiera się osoby na każdą z funkcji, w innych poszczególne stanowiska zajmowane są zgod-nie z liczbą uzyskanych głosów

W większości szkół istnieją komisje skrutacyjne, w skłąd któ-rych wchodzą uczniowie Ich rolą jest czuwanie nad prawidłowym przebiegiem wyborów, mimo to zdarzają się sytuacje w których odchodzi do fałszerstw wyborczych

Z relacji badanych wynika, że o ile wybory są dość powszech-nym wydarzeniem w szkołach, ich pełna demokratyczność pozo-stawia wiele do życzenia, zwłaszcza w szkołach podstawowych W wielu szkołach kampania wyborcza przebiega mało merytorycz-nie lub nie ma jej wcale

~Kto wybiera kandydatów? Nauczyciele

lub wychowawcy wybierają uczniów, na podstawie tego, czy sobie poradzą, na podstawie ocen, zachowania ~

~Głosowanie wygląda tak, że wchodzą

z urną do klas ( ) i wszyscy głosują ~

~Po prostu chętni zgłaszają się do

opiekunki Zachowanie się nie liczy, oni sami muszą się postarać ~

~Głosują tylko pierwsze i drugie klasy ~

~Zachęcają do głosowania

poprzez rozdawanie ciastek ~

PRZYPADKI:



Samorząd uczniowski jako organ współdecydującyZdecydowana większość uczestników konsultacji przyznała, że w zasadzie nie miała możliwości wcześniejszego podejmowania decyzji w kwestiach kluczowych dla uczniów, bądź to współde-cydowanie miało charakter wyłącznie fasadowy Pytani o sposób podejmowania decyzji przez uczniów badani odnosili się niemal wyłącznie do decyzji podejmowanych wewnątrz władz samo-rządu, dotyczących najczęściej planu pracy, ewentualnie proce-su uzyskiwania zgody od dyrekcji na realizację działań, głównie o charakterze rozrywkowym Opisując mechanizmy podejmowa-nia decyzji wewnątrz SU uczniowie przywoływali głównie pró-by osiągnięcia konsensusu poprzez dyskusję czy burzę mózgów, podkreślając swoją otwartość na wszelkie pomysły Jeśli chodzi o pozyskanie akceptacji dyrekcji trudno mówić o współdecydo-waniu, proces polega raczej na przekonaniu dyrekcji, przy wspar-ciu opiekuna SU do swojego pomysłu i uzyskania zgody na jego realizację w zaplanowanej formie, niekiedy przy uwzględnieniu sugestii dyrektora Uczniowie najpierw precyzują pewien pomysł, konsultują szanse jego realizacji z opiekunem SU, dostosowując go do spodziewanych preferencji dyrekcji, następnie przedsta-wiają swoją inicjatywę dyrektorowi i czekają na udzielenie zgody lub odmowę Jak relacjonują badani, często już na etapie dopre-cyzowywania pomysłu biorą pod uwagę przewidywane prefe-rencje dyrekcji Zdarza się również, że prezentowane inicjatywy muszą się równoważyć — SU przygotowuje więc jedno działanie odpowiadające uczniom oraz jedno realizujące interesy dyrekcji Uczniowie uznali to zjawisko za dużą trudność w pracy SU Wyni-ka z tego, że, paradoksalnie, inicjatywy SU są podporządkowane

preferencjom rady pedagogicznej a zwłaszcza dyrekcji, nie zaś po-trzebom uczniów

W kilku z uczestniczących w konsultacjach szkołach przedsta-wiciele SU mieli możliwość wypowiedzenia się w kwestii pra-wa wewnątrzszkolnego Z inicjatywy dyrekcji miało to miejsce w związku ze zmianami w statucie szkoły lub wewnątrzszkolnym systemie oceniania, czyli w dokumentach, w przypadku których istnieje ustawowy obowiązek zasięgnięcia opinii samorządu ucz-niowskiego odnośnie propozycji zmian W praktyce sprowadza-ło się to jednak do zapoznania się z proponowanymi reformami przez władze SU i ich zaakceptowania W prawie żadnej ze szkół uczestniczącej w konsultacjach uczniowie nie zadeklarowali do-świadczenia w samodzielnym wprowadzeniu zmian prawnych lub uczestnictwa w ich tworzeniu na początkowym etapie W jed-nej ze szkół biorących udział w badaniu uczniowie wyszli z ini-cjatywą powrotu do poprzednich zapisów w Wewnątrzszkolnym Systemie Oceniania, przeprowadzono ogólnoszkolną kampanię zbierania podpisów, jednak nie przyniosło to pożądanych rezul-tatów Podobny los spotkał akcję na rzecz ponownego przyjęcia do szkoły usuniętego z niej wcześniej ucznia

Wyjątkiem jest tu przypadek szkoły niepublicznej, w której władze samorządu i często cała społeczność szkolna mają rzeczy-wisty wpływ na decyzje podejmowane we wszystkich obszarach dotyczące m in zagospodarowania budżetu szkoły, doboru zajęć pozalekcyjnych, prawa wewnątrzszkolnego itp

Jak pokazały konsultacje, współdecydowanie jest zdecydowanie mało rozwiniętą i rzadko realizowaną funkcją Zakres swobody w podejmowaniu samodzielnych decyzji przez SU jest bardzo wąski, a przez samych uczniów odnoszony jest głównie to sfery



organizacyjno — rozrywkowej, nie zaś do zarządzania szkołą jako takiego Dyrekcja i rada pedagogiczna raczej nie działają na rzecz rozwoju tego obszaru działań SU Zjawisko to w sposób pośredni pokazuje, jak rozumiana jest obecnie w wielu szkołach rola samo-rządu i istota samorządności uczniowskiej

Fundusze i finansowanie działań samorządów uczniowskichTrudno wyłonić jeden dominujący wzorzec finansowania działal-ności i pomysłów SU Stan wiedzy na temat regulacji prawnych, które między innymi zabraniają SU gromadzenia własnych fun-duszy, jest bardzo zróżnicowany, podobnie jak przestrzeganie wspomnianych przepisów W niektórych szkołach uczniowie oraz nauczyciele nie są świadomi istnienia tych uregulowań, w innych decydują się ich nie przestrzegać, zwłaszcza jeśli budżet SU jest stosunkowo niewielki — Wskazuje na to również duża częstość występowanie funkcji skarbnika we władzach SU Pewna część samorządów uczniowskich korzysta z rozwiązania pośredniego, tzn samodzielnie pozyskuje fundusze, a następnie przekazuje je na specjalne subkonto rady rodziców

Samorządy uczniowskie najczęściej pozyskują swoje środki z biletów wstępu na różnego rodzaju imprezy, np dyskoteki, cza-sami z rozmaitych kiermaszy ciast, sprzedaży kartek okolicznoś-ciowych itp Zdarza się też, że pieniądze gromadzone są poprzez ogólnoszkolne zbiórki, w czasie których każdy uczeń zobowiąza-ny jest do przyniesienia odpowiedniej kwoty (zazwyczaj między 1 a 5zł) Zbiórka taka ma miejsce raz do roku, raz w semestrze lub doraźnie — w zależności od potrzeb SU Tego typu fundusze prze-znaczane są głównie na promocję akcji SU lub zakup materiałów koniecznych do zrealizowania danego działania, często wykona-nia dekoracji na dyskotekę, uzyskania rekwizytów do przedsta-wienia itp Zdarza się również, że uzyskiwane pieniądze są wyko-rzystywane do zakupu kwiatów lub innych upominków dla grona pedagogicznego Kwoty uzyskiwane w ten sposób przez SU nie są zbyt duże, w związku z czym w przypadku bardziej rozbudowa-nych planów działania uczniowie często napotykają na bariery

~Z reguły to nie opiniujemy jakoś tak

raczej nie było takiej sytuacji, żebyśmy mieli coś tak opiniować Jeśli pani dyrektor chce zrobić to z reguły to są takie rzeczy, że samorząd i tak nie ma nic do powiedzenia ~

~Pisane jest podanie do dyrektora,

rozpatrywane na radzie pedagogicznej i dopiero wtedy jest decyzja ~

~Decyzje są podejmowane wspólnie,

ale ostateczny głos ma pani dyrektor ~

PRZYPADEK:



finansowe — np chcąc założyć w szkole radiowęzeł Stosunkowo spora część uczniów wie, że może zwrócić się z prośbą o dofinan-sowanie do rady rodziców, jednak niezbyt często wykorzystuje tę możliwość, jeszcze rzadziej robi to skutecznie

Niektórym szkołom udaje się pozyskać sponsorów, jednak cała sfera związana z tym wsparciem jest w większości przypadków wyłączną domeną działań i decyzji nauczycieli oraz dyrekcji

Samorząd klasowy a samorząd uczniowskiSzczególnie ciekawe zagadnienie w dziedzinie samorządności ucz-niowskiej stanowi rola samorządów klasowych Zdaniem bada-nych, funkcja samorządów klasowych sprowadza się zazwyczaj do dwóch zadań: uczestnictwa w zebraniach SU oraz pośredniczenia w przepływie informacji (nie zawsze dwustronnym) między klasa-mi a władzami SU Samorządy klasowe są często wykorzystywane do przedstawiania uczniom planów i pomysłów zarządu SU, który w ten pośredni sposób konsultuje je ze społecznością uczniowską Zdaniem uczestników spotkań, jest to sposób przynoszący niezbyt obfitą informację zwrotną od klas, niekiedy też dosyć zawodny jeśli chodzi o przepływ komunikatów Najczęściej wskazywaną przyczy-ną tych problemów był wybór mało kompetentnych i zaangażowa-nych osób na delegatów klas, co przekłada się również negatywnie na ich frekwencję i aktywny udział w spotkaniach władz SU

Rada Rodziców a samorząd uczniowskiNie wyłoniło się jasne stanowisko uczestników konsultacji w kwestii roli, jaką we wspieraniu samorządności mogą odgry-

wać rodzice Rada rodziców postrzegana jest jako organ pomocny niemal wyłącznie w roli potencjalnego sponsora działań, często jako sojusznik grona pedagogicznego, tworzący razem z nim blok „antyuczniowski”, podejmujący decyzje bez uwzględniania zdania uczniów Zdarzały się przypadki, w których rada rodziców działała w kwestiach uczniowskich wbrew wyrażanym głośno preferen-cjom uczniów, co zrywało wszelkie więzi zaufania Przykładem takiej sytuacji była kwestia wyboru miejsca studniówki w jednej ze szkół — mimo podjętej przez społeczność uczniowską decyzji o tym, gdzie ma się odbyć impreza, rodzice w porozumieniu z na-uczycielami zmienili ustalenia, nie uwzględniając zdania uczniów W sytuacjach wymagających wsparcia uczniowie uciekają się częś-ciej do nieformalnej pomocy rodziców, indywidualnych rozmów, interwencji Z drugiej strony, jak mówili badani, niekiedy wolą nie korzystać z rzeczniczej funkcji rodziców, ponieważ może to doprowadzić raczej do zaostrzenia konfliktu z nauczycielem, niż uzyskania pożądanych zmian

Jasne strony samorządnościW czasie konsultacji uczniowie wskazywali także na takie właści-wości funkcjonowanie SU, z których są zadowoleni i które ocenia-ją jako działające dobrze Jak zadeklarowali badani, do działania w SU szczególnie motywuje ich prestiż związany ze sprawowa-niem pewnych funkcji, ale też poczucie, że przecierają szlaki innym uczniom i zadowolenie z tego, nawet jeśli jest to trudne i żmudne zadanie Wyrażali też poczucie, że ich działania two-rzą w szkole pewną tradycję, a jednorazowe akcje zamieniają się w wydarzenia posiadające stałe miejsce w szkolnym kalendarzu


Idealny SU — jak wygląda i działa zdaniem uczniów

Daje to szansę, że raz przełamane problemy związane z działalnoś-cią SU w danej szkole nie będą się pojawiały ponownie, a przynaj-mniej nie z taką siłą Uczniowie twierdzili również, że w ramach niekiedy dość wąskiego obszaru uprawnień, samorządność daje im pewien zakres niezależności

Uczniowie podkreślali też, że atutem w rozmowach z dyrek-cją jest bardzo dokładne zaplanowanie projektu, które umożliwi udzielenie odpowiedzi na większość zadawanych im pytań Bar-dzo ważne wsparcie w tym obszarze stanowi dla nich opiekun SU Relacje z opiekunem są jednym z zagadnień, które uczniowie rów-nież w większości oceniali bardzo pozytywnie

Badani często podkreślali, że najmocniejszą stroną zarządów ich samorządów uczniowskich jest zgranie i umiejętność współ-pracy oraz uwspólniania w drodze kompromisu celów swoich działań


Obraz idealnego SU został zdefiniowany przez badanych na trzech wymiarach — cech, obszarów działania oraz osób i instytucji, z któ-rymi współpracuje

CechyOgólne cechy niezbędne do prawidłowego działania samorzą-du uczniowskiego, na które wskazywali badani to: wytrwałość, cierpliwość, nadzieja, stawianie czoła przeciwnościom i nie pod-dawanie się bez walki Uczniowie powinni darzyć się wzajemnym zaufaniem, aby możliwa była owocna współpraca, konieczne jest zatem istnienie podstawowych więzi w ramach społeczności ucz-niowskiej i poczucie solidarności oraz współodpowiedzialności za rzeczywistość szkolną Główną motywacją zaś powinna być chęć poprawy warunków życia w szkole i kierowanie się dobrem ogółu SU powinien mieć szeroki zakres możliwości i uprawnień, a także swobodę w wyborze podejmowanych działań

Główny obszar, na którym skupili się uczestnicy badania to zdolność do wspólnej pracy na rzecz realizacji wyznaczonych celów Podkreślali przede wszystkim umiejętność osiągania po-rozumienia, gotowość zawierania kompromisów, zgodność w de-finiowaniu celów Konieczne są do tego umiejętności komuni-kacyjne, które sprzyjają wspólnemu podejmowaniu decyzji nie tylko wewnątrz samych władz, ale i całej społeczności szkolnej Badani wskazywali również na umiejętność realistycznej oceny pomysłów, planowania i sprawiedliwego podziału pracy oraz systematyczność w wywiązywaniu się ze swoich obowiązków



Rolę lidera uznali za potrzebną, ale podkreślali, że nie powinien być to ktoś, kto stawia się ponad innymi Istnienie przejrzystej struktury SU, zdaniem uczniów, sprzyja prawidłowemu funkcjo-nowaniu, jednak przede wszystkim ważna jest nie tyle teoretycz-na liczebność SU, ale faktyczne zaangażowanie jak największej liczby uczniów

DziałaniaZ zarysowanej przez uczestników badania wizji idealnego SU wy-łania się obraz instytucji, która działa z jednej strony dość kom-pleksowo, a z drugiej posiada zdolność do elastycznych inter-wencji doraźnych Jako przykłady działania idealnego samorządu badani podawali dość szerokie kategorie, takie jak troska o spra-wy, problemy czy interesy uczniów, dbanie o przyjazną atmosferę w szkole, kwestie ważne dla szkoły, pomoc innym czy wprowadza-nie zmian Poproszeni o doprecyzowanie uczniowie mówili, że SU powinien przede wszystkim wspierać ochronę i przestrzeganie praw ucznia, a działanie to nie powinno negatywnie odbijać się na relacjach z nauczycielami Za ważne zadanie dobrze funkcjo-nującego SU uznali także nagłaśnianie i ujawnianie problemów uczniów oraz udział w podejmowaniu decyzji dotyczących szkoły, a zwłaszcza uczniów, przez możliwie dużą grupę młodzieży szkol-nej Badani zwrócili również uwagę na rolę SU w kształtowaniu dobrych, partnerskich, opartych na wzajemnym szacunku relacji z gronem pedagogicznym Władze SU powinny być pośrednikami w kontakcie między społecznością uczniowską a gronem pedago-gicznym i dyrekcją Uczestnicy konsultacji podkreślali, że ważne jest, aby działania angażowały maksymalnie dużą liczbę osób

Samorząd uczniowski zdaniem badanych powinien również zajmować się organizowaniem różnych rozrywek, akcji charyta-tywnych, wycieczek i wyjść Jak podkreślali uczestnicy konsulta-cji, najważniejsze jest jednak to, aby inicjatywy SU mogły zostać rzetelnie przedstawione dyrekcji i by nieszablonowe pomysły miały również szansę na realizację Uczniowie biorący udział w badaniu deklarowali, że opinia dyrekcji zawiera dla nich czę-sto cenne wskazówki, ale niekiedy ich pomysły spotykają się z natychmiastową odmową i ten mechanizm bardzo chcieliby wykluczyć

Badani zwrócili również uwagę na funkcję reprezentacyjną, jaką ich zdaniem powinny pełnić władze SU W jej zakres powin-ny wchodzić m in takie zadania jak organizacja i prowadzenie ważnych uroczystości szkolnych

SojusznicyNajczęściej wymienianymi przez badanych partnerami, z którymi ich zdaniem powinien współpracować samorząd uczniowski byli nauczyciele, dyrekcja oraz inni uczniowie Kooperacja ta powinna opierać się na partnerskich relacjach i swoistej zasadzie subsydiar-ności, tzn nauczyciele mają wkraczać dopiero wtedy, gdy młodzi ludzie nie radzą sobie z daną sytuacją Szczególnie podkreślano tu rolę opiekuna SU i pedagoga Część uczniów była zdania, że współpraca powinna włączać możliwie wiele osób, pewna grupa uczestników uważała, że ważna jest praca z osobami rzeczywiście chętnymi, a niekoniecznie zwracanie uwagi na maksymalizowa-nie liczby teoretycznie tylko zaangażowanych osób Badani, choć wyrażają chęć zasięgania rad u nauczycieli, zastrzegają sobie


Jak wspierać samorządność — rekomendacje uczniów i uczennic

prawo do nie korzystania z nich i chcieliby, aby ich decyzje były szanowane przez członków grona pedagogicznego

Nieco rzadziej badani jako sojuszników wymieniali rodziców i samorządy klasowe, których obecna rola została omówiona już we wcześniejszych częściach raportu O ile w stosunku do tych drugich zostało wyrażone jedynie oczekiwanie lepszego przeka-zywania informacji i konsultowania pomysłów w klasach, o tyle współpraca z radą rodziców jest nieco bardziej złożoną kwestią Angażowanie rodziców jest postrzegane przez wielu uczniów jako przejaw słabości, braku samodzielności, a więc zależności od ro-dziców — od tego zaś nastolatki zazwyczaj próbują uciec Badani wskazywali również na powinność współpracy z innymi organi-zacjami działającymi w szkole, np wolontariatem, redakcją szkol-nej gazety Niektórzy z uczestników konsultacji wskazywali też na instytucje nie związane z ich szkołą, np organizacje pozarządowe, inne szkoły, kościoły czy uczelnie wyższe, jako ciekawych partne-rów do realizacji różnych działań Działania te mogłyby swoim za-sięgiem objąć większą społeczność niż tylko szkołę, np : wspólny festiwal organizowany przez kilka szkół, wykłady otwarte, dzia-łalność wolontariacka Sporadycznie badani wymieniali też Radę Miasta lub Młodzieżową Radę Miasta, tę pierwszą w kontekście potencjalnego sponsoringu szkolnych działań, tę drugą jako forum wyrażania swoich poglądów i potrzeb Wydaje się jednak, że tylko w stosunkowo nielicznych przypadkach uczniowie postanawiają wykorzystać Młodzieżowe Rady Miasta, często instytucje te są dość oddalone od zagadnień związanych z samorządnością uczniowską oraz tego, jakie warunki do rozwoju samorządności stwarza szkoła

Lista potencjalnych sojuszników, z którymi powinien współ-pracować idealny samorząd uczniowski jest dość rozbudowana,

zdecydowanie częściej jednak uczniowie przywoływali instytucje i organy wewnątrzszkolne, stosunkowo rzadko myśląc o SU jako o instytucji mogącej wychodzić ze swoimi działaniami poza mury własnej szkoły


Priorytetem jeśli chodzi o wspieranie samorządności, zdaniem uczniów, powinny być działania nakierowane na zmianę świa-domości i powiązanych z tym zachowań trzech grup: dyrekcji, nauczycieli oraz uczniów W przypadku grona pedagogicznego po-winna ona dotyczyć praw ucznia, ich istoty i istotności oraz wagi związanej z ich przestrzeganiem Takiej wiedzy brakuje również wielu uczniom, badani sugerowali zatem, że przydatna mogłaby być ogólnoszkolna debata lub warsztaty związane z tą tematyką Uczestnicy konsultacji wskazywali na potrzebę rozwiązania kwe-stii negatywnych konsekwencji, które spotykają uczniów inter-weniujących w przypadku problemów z przestrzeganiem praw ucznia Często poruszaną kwestią było zagadnienie skutecznego rozwiązywania konfliktów między uczniami i nauczycielami, które niekiedy trwają przez wszystkie lata edukacji szkolnej Zdaniem uczestników, wspólne zajęcia warsztatowe sprzyjałyby bardziej przyjaznym i partnerskim relacjom między uczniami a nauczycielami, co również wpłynęłoby pozytywnie na dalsze możliwości współpracy Budowa zaufania między stronami może też odbywać się poprzez wspólną realizację mniejszych projek-tów Badani często podkreślali, że zarówno młodzież, jak i grono



pedagogiczne, nie są świadome roli i celów istnienia SU Z tego też wynikają problemy z zaangażowaniem i pomocą — po jednej i drugiej stronie Nawet jeśli w danej szkole istnieje więcej niż jeden opiekun SU, w stosunku do reszty grona pedagogicznego jego pozycja jest dość słaba i nie zawsze ma on szansę przekona-nia pozostałych nauczycieli do swoich racji Jest to funkcja, któ-rą zdecydowanie należy wspierać, jednak z obserwacji badanych wynika, że jeden czy dwóch nauczycieli nie jest w stanie zbyt wiele zdziałać, jeśli pozostali członkowie grona pedagogiczne-go nie będą tworzyli w szkole klimatu sprzyjającego rozwojowi samorządności

Istotnym elementem w dyskusji w trakcie niemal wszystkich spotkań konsultacyjnych była kwestia motywowania szerszej społeczności uczniowskiej do angażowania się w działania or-ganizowane przez SU W niektórych szkołach stosuje się system nagradzania dodatkowymi punktami, które wpływają na ocenę z zachowania Uczestnicy warsztatów posiadali różne opinie od-nośnie skuteczności i wartości takiego sposobu motywowania Część badanych wskazywała, że taki system przynosi pozytywne efekty, inni twierdzili, że przeczy podstawowej idei samorząd-ności, która powinna z założenia być bezinteresowna Niektórzy uczniowie z kolei byli sceptycznie nastawieni do motywowania poprzez punkty, jednak uznawali, że pewna forma gratyfikacji jest konieczna Uczestnicy konsultacji byli dość bezradni wobec pytania o to, jak angażować innych uczniów do działania Często zresztą ich działania jako SU ograniczały się do organizowania dyskotek, apeli i raz do roku wyborów Trudno zatem określić, na ile skutecznym rozwiązaniem są inne formy aktywności SU, które dają uczniom poczucie realnego wpływu na rzeczywistość

szkolną — współdecydowanie, ogólnoszkolne konsultacje, refe-renda, debaty itp Innym problemem dla wielu uczniów jest brak czasu na angażowanie się w działania SU, związany z dużą liczbą zajęć pozalekcyjnych, czasami też możliwościami dojazdowymi (w mniejszych miejscowościach) Pojawia się zatem pytanie: na ile możliwe jest włączanie możliwie dużej grupy uczniów i uczennic w większość działań, a na ile powinny one być okrojone do pew-nego kluczowego minimum?

Kolejnym ważnym postulatem uczniów była konieczność zmiany świadomości dyrekcji, ponieważ to ona ma ostateczny głos w kwestii kierunku rozwoju samorządności w danej szkole Uczestnicy ocenili ten wpływ na silniejszy niż wpływ wszystkich nauczycieli danej szkoły Oznacza to, że nawet jeśli grono peda-gogiczne będzie wspierać pomysły SU, ale dyrekcja nie wyrazi zgody na podjęcie inicjatywy, działania te nie będą realizowane Dlatego, zdaniem uczniów, kluczowa jest również praca z dyrek-torami szkół i zmiana ich świadomości dotyczącej samorządności uczniowskiej

W niektórych ze szkół uczestniczących w konsultacjach istnieją Rady Szkoły4 Uczniowie jednak nie wyrażali się na ich temat en-tuzjastycznie Z ich opisów wynikało, że są to raczej pewne fasadowe orga-ny, których postanowienia nie mają realnego wpływu na to, w jaki sposób działa szkoła Badani nie postrzega-li ich raczej jako narzędzia swojego wpływu i przestrzeni do współdecydowaniu o szkole, nie mówiąc już o współzarządzaniu W ich rekomendacjach nie pojawiały się zatem żadne propozycje usprawnienia tego organu

4 Rada Szkoły to organ złożony z przedstawicieli uczniów, nauczycieli oraz rodziców



Uczniowie wskazywali również na pewne potrzeby związane z umiejętnościami organizacyjnymi takimi jak: planowanie, za-rządzanie czasem umożliwiające terminową realizacje zadań, mo-tywowanie pozostałych członków do działania

Rekomendacje uczniów miały dość ogólnikowy charakter, co może wskazywać na to, że sam sposób działania samorządu ucz-niowskiego nie jest przedmiotem częstej refleksji, podobnie jak

potrzebne zmiany Uczestnicy mieli spore trudności ze wskaza-niem konkretnych rozwiązań, zwłaszcza prawno-instytucjonal-nych, które wspierałyby rozwój samorządności w ich szkołach i ułatwiły im pracę Pokazuje to, że wielu uczniów nie zdaje so-bie sprawy z tego, w jaki sposób działa szkoła — nie tylko w jeśli chodzi o regulacje wewnętrzne, ale też jako element szerszej sieci powiązań

Ogólny wizerunek SU i stosunek do samorządności uczniowskiej

Celem pierwszej części ankiety było uzyskanie ogólnej oceny samorządu uczniowskiego przez badanych oraz deklaracji ich ogólnego stosunku do idei samorządności W pierwszym bloku pytań ankiety respondenci zostali poproszeni o określenie swojego stosunku do pewnych stwierdzeń dotyczących samorządu uczniowskiego Każ-de ze stwierdzeń miało dwa możliwe, przeciwstawne za-

kończenia (tzw metoda dyferencjału semantycznego) Na skali <-3, -2, -1, 0, 1, 2, 3> ankietowani mieli zaznaczyć, na ile ich odczucie zbliża się do danej cechy W przypadku niemal wszystkich stwierdzeń wartości negatywne były bliżej odpowiedzi wskazującej cechy uznane przez nas za niepożądane, natomiast wartości dodatnie zbliżały się do wariantu pozytywnego

SU w mojej szkole nic nie robi/realizuje wiele działań.

Średnia wartości wskazań dla tego stwierdzenia wynio-sła 0,31, jednak aż 60% badanych zaznaczyło odpowiedź znajdującą się po stronie dodatniej, z czego ponad 38% odpowiedź +1 Była to zarazem najczęściej wybierana

odpowiedź Skrajnie negatywną wartość zaznaczyło 12,5% ankietowanych Wynik ten wskazuje na to, że biorący udział w badaniu uczniowie dostrzegają podejmowanie pewnych działań przez ich samorządy

26 III Wyniki badań Ankiety uczniowskie


PYTANIE

1.1

Ankieta została podzielona na kilka bloków tematycznych, poniżej znajduje się opis wyników poszczególnych jej części ][ankiety uczniowskie



PYTANIE

1.2SU w mojej szkole: decyzje są narzucone przez dyrekcję, radę pedagogiczną/samodzielnie podejmuje decyzje.

Średnia wartości wskazań dla tego stwierdzenia wyniosła 0,04, przy czym znów przeważają odpowiedzi pozytywne nad negatywnymi (43% do 27%) Najczęściej zaznaczaną wartością ponownie była wartość +1, ponad 22% odpowie-dzi stanowiła odpowiedź neutralna 0 Biorąc pod uwagę

jednak informacje i opinie uzyskane z części konsulta-cyjnej badania można przypuszczać, że wiąże się to raczej z brakiem wiedzy o procedurach podejmowania decyzji niż z faktyczną samodzielnością uczniów w decydowaniu o sobie w szkole

SU w mojej szkole to mała grupa osób zamknięta na pomysły i współpracę z innymi/grupa osób otwarta na pomysły i współpracę z innymi.

Średnia wartości wskazań dla tego stwierdzenia wyniosła 0,82 Stosunek odpowiedzi pozytywnych do negatywnych wyniósł 64% do 21%, a najczęściej wybieraną wartością

była wartość +2 (ponad 29%) Oznacza to, że w opinii bada-nych wybrani reprezentanci samorządu są dla nich łatwo dostępni i gotowi realizować zewnętrzne inicjatywy

SU w mojej szkole to grupa działająca dla własnego dobra/grupa działająca dla dobra wszystkich.

Średnia wartości wskazań dla powyższego stwierdzenia wyniosła trochę ponad 1 i niemal 68% badanych zaznaczy-ło wartość pozytywną, z czego 30% wartość +2 Najrzadziej zaznaczane były wartości skrajnie negatywne -3 oraz -2

(każdą z nich wybrało 4,4% ankietowanych) Dysproporcja w odpowiedziach pozytywnych i negatywnych była ponad czterokrotna (67,8% do 15,6%)

PYTANIE

1.4

PYTANIE

1.3



PYTANIE

1.5

PYTANIE

1.6

SU w mojej szkole reprezentuje i broni interesów uczniów/podejmuje tylko takie działania, które będą wzbudzać poklask wśród nauczycieli.

Średnia wartości wskazań dla tego stwierdzenia wyniosła 0,24 Warto zwrócić uwagę, że w tym pytaniu wartości do-datnie odpowiadały cesze negatywnej, natomiast warto-ści ujemne właściwości pozytywnej Zabieg ten został za-stosowany celowo, aby zmniejszyć prawdopodobieństwo machinalnego wypełniania ankiety przez badanych, przy tak długim bloku pytań Tym razem to odpowiedzi wska-zujące cechę niepożądaną przeważały nad odpowiedziami

bliższymi cesze pozytywnej (40,4% do 14,6%), jednak naj-częściej wybieraną odpowiedzią była wartość 0 Powyższy wynik warto porównać z wynikiem uzyskanym dla stwier-dzenia 1 3 Okazuje się, że choć samorząd jest otwarty na przyjęcie inicjatyw szerokiej społeczności uczniowskiej, to jednak nie zawsze będzie realizował działania odpowiada-jące na faktyczne potrzeby uczniów

SU w mojej szkole to zbędny przeżytek/jest potrzebną instytucją

Średnia wartość odpowiedzi zaznaczanych w tym pytaniu wynosi niewiele ponad 1, jednak odpowiedzi pozytywne stanowią ponad pięciokrotność odpowiedzi negatyw-nych (65,5% do 12,6%) Najczęściej wybieraną wartością była wartość +1 — stanowiła 24% wszystkich odpowiedzi,

jednak również wartości bardziej skrajne, +2 i +3, stano-wią istotną część wybieranych opcji (każda z nich została wybrana przez ponad 20% respondentów) Wskazuje to na deklarowaną świadomość istotności i celowości istnienia samorządu uczniowskiego wśród badanych uczniów



PYTANIE

2Uważam, że SU funkcjonuje w mojej szkole...

Badani zostali poproszeni o ocenę funkcjonowania samo-rządu uczniowskiego w ich szkole na skali:

bardzo dobrze dobrze średnio źle bardzo

źle

trudno powie-dzieć

Wykres obok obrazuje rozkład udzielonych odpowiedzi Blisko połowa ankietowanych ocenia funkcjonowanie SU średnio, jednak procent odpowiedzi pozytywnych (dobrze i bardzo dobrze — 38%) zdecydowanie przewyższa udział odpowiedzi negatywnych (źle i bardzo źle — 15%) Z drugiej strony więcej osób uznało, że ich samorząd działa bardzo źle niż bardzo dobrze (różnica 2%)

średnio

źle

bardzo źle

trudno powiedzieć

UWAŻAM, ŻE SU FUNKCJONUJE W MOJEJ SZKOLE:

bardzo dobrze

dobrze



PYTANIE

3Barometr

W pytaniu trzecim ankietowani zostali poproszeni o za-znaczenie na symbolicznym barometrze swojego stosun-ku do idei samorządności uczniowskiej (od 0 — bardzo negatywny, do +100 — bardzo pozytywny) Średnia ocen wyniosła blisko 57 „stopni”, jest to zatem wynik nieznacz-nie pozytywny Najczęściej natomiast wybieraną war-tością była wartość środkowa czyli 50 Zaznaczyło ją 21% ankietowanych

Na podstawie odpowiedzi udzielonych na powyższe pytania można stwierdzić, że samorząd uczniowski jako instytucja jest oceniany generalnie pozytywnie, choć re-spondenci są dość ostrożni w tej ocenie (w pierwszym bloku stwierdzeń, poza stwierdzeniem 1 4, większość po-zytywnych wskazań ma wartość +1) Z drugiej strony po-wściągliwość ta może być spowodowana ogólną niechęcią badanych do wybierania opcji skrajnych w badaniach an-kietowych W tym dość optymistycznym obrazie wyłom stanowi kwestia charakteru działań SU — zdaniem więk-szości badanych odpowiadają one raczej oczekiwaniom nauczycieli niż uczniów Stanowi to dość poważny prob-lem ponieważ uderza w samą istotę celu istnienia samo-rządu uczniowskiego Może też zastanawiać stosunkowo wysoki poziom obojętności wobec samej idei samorząd-ności uczniowskiej, którą wykazał barometr

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0


Definicje samorządu uczniowskiego

PYTANIE

4


Kolejne dwa pytania były pytaniami otwartymi i dotyczyły sposobu, w jaki badani rozumieją samorząd uczniowski, zwłaszcza tego, na ile powszechnie przyjęta jest definicja zawarta w Ustawie o Systemie Oświaty (art 55), według której samorząd uczniowski stanowią wszyscy uczniowie szkoły

Zdefiniuj czym Twoim zdaniem jest samorząd uczniowski?

Odpowiedzi na to pytanie zostały podzielone na osiem ka-tegorii, wymienionych w poniższej tabeli

— W pierwszej kategorii znalazły się odpowiedzi związane

z ogólną funkcją reprezentowania uczniów oraz podkreślonym

faktem wybieralności władz SU Do tej grupy zostały zakwalifi-

kowane odpowiedzi, które nie wskazują na żadne inne, bardziej

szczegółowe funkcje SU

— Do drugiej kategorii zostały zaliczone odpowiedzi zgodne

z ustawowym rozumieniem samorządu uczniowskiego

— W trzeciej grupie znalazły się odpowiedzi włączające do samo-

rządu uczniowskiego również nauczycieli, bez względu na inne

wskazane przez badanych cechy

— Czwarta kategoria dotyczy odpowiedzi podkreślających za-

dania, jakie powinien realizować SU — czyli ochronę interesów

i praw uczniów W tej grupie znajdują się również odpowiedzi

wskazujące na rolę SU w pośredniczeniu między uczniami a na-

uczycielami i działalności rzeczniczej

KATEGORIE KODOWANIA

1 — wybrani przedstawiciele, reprezentanci

2 — wszyscy uczniowie szkoły

3 — uczniowie i nauczyciele

4 — instytucja reprezentująca interesy uczniów, walcząca

o ich prawa

5 — grupa negatywnie postrzegana (bez wpływu, bez chęci)

6 — grupa zorientowana na działanie, organizację różnych

wydarzeń w szkole

7 — inne

8 — brak odpowiedzi



— Piąta kategoria zawiera wszelkie odpowiedzi wyrażające nega-

tywny stosunek do SU, ukazujące go jako instytucję pozbawioną

wpływu lub motywacji do podejmowania działań

— W szóstej kategorii umieszczono odpowiedzi kładące nacisk

na rolę SU jako swoistego animatora życia szkolnego, który

uprzyjemnia uczniom czas poprzez organizację różnego rodzaju

wydarzeń kulturalno-rozrywkowych, takich jak dyskoteki, kon-

kursy, apele czy odtwarzanie muzyki na przerwach

— Siódma kategoria zawiera inne odpowiedzi, nie mieszczące

się w żadnej z poprzednich, natomiast ósma zawiera rekordy,

w których nie umieszczono odpowiedzi bądź odpowiedzi te nie

mają żadnego związku z SU

Wykres obok ukazuje procentowy rozkład odpowiedzi w poszczególnych kategoriach

Rozkład odpowiedzi pokazuje, że zdecydowana więk-szość badanych wskazuje w definicji na funkcje, jakie ma spełniać SU (łącznie 51%) — wymieniana jest tu ochrona praw uczniów bądź organizacja różnych wydarzeń szkol-nych Zaledwie 2% ankietowanych odniosło się w odpo-wiedzi do ustawowej definicji, niemal co dziesiąta osoba wskazywała na przedstawicielski charakter SU Zastana-wia, że 10% uczestników ankiety w swojej definicji uczy-niło negatywne cechy elementem kluczowym, natomiast niemal co piąta osoba nie chciała bądź nie umiała odpo-wiedzieć na to pytanie

grupa zorientowana na działanie, organizację różnych wydarzeń w szkole

grupa negatywnie postrzegana (bez wpływu, bez chęci)

instytucja repre-zentująca interesy uczniów, walcząca

o ich prawa

inne

brak odpowiedzi

wybrani przedstawiciele, reprezentanci

wszyscy uczniowie szkoły

uczniowie i nauczyciele

CZYM TWOIM ZDANIEM JEST SU?



PYTANIE

5Kto Twoim zdaniem wchodzi w skład SU?

Kolejne pytanie dotyczyło osób wchodzących w skład SU i było kolejną próbą sprawdzenia, jaką popularnością cie-szy się oficjalna definicja prawna samorządu uczniowskie-go Zestaw kategorii, do których zostały przypisane odpo-wiedzi na to pytanie prezentuje poniższa tabela

— Pierwsza kategoria zawiera odpowiedzi zgodne z definicją

ustawową, zarówno podkreślające, że są to wszyscy uczniowie

szkoły, jak i odpowiedzi mówiące po prostu o uczniach danej

szkoły Ze względu na kontekst badania zostały one uznane

przez badaczkę za tożsame

— Do drugiej kategorii zakwalifikowano odpowiedzi wymienia-

jące same władze SU, roboczo nazywane zarządem

— Kategoria trzecia zawiera natomiast definicje wskazujące

obecność zarówno władz wykonawczych, jak i jakiegoś organu

plenarnego (np przedstawiciele klas)

— Do czwartej kategorii zaliczono wszystkie odpowiedzi wska-

zujące na obecność w SU nauczycieli

— Kategoria piąta zawiera odpowiedzi ogólne, w których SU ro-

zumiany jest jako wybrani przez uczniów przedstawiciele

— W szóstej kategorii znalazły się odpowiedzi podkreślające

szczególnie pozytywne cechy członków SU — takie jak odpowie-

dzialność, rzetelność, pracowitość, w siódmej zaś przeciwnie —

definicje koncentrujące się na cechach negatywnych, np braku

zorganizowania Osobno wyróżniona została jeszcze jedna kate-

goria — dziewiąta wskazująca, że SU stanowią osoby najbardziej

popularne

— Kategoria ósma zawiera puste rekordy bądź odpowiedzi cał-

kowicie niezwiązane z pytaniem, a także odpowiedzi „nie wiem”

— W kategorii dziesiątej znalazły się inne odpowiedzi, nie kla-

syfikujące się do żadnej z powyższych grup

KATEGORIE KODOWANIA

1 — wszyscy uczniowie szkoły

2 — zarząd np przewodniczący,a/zastępca/czyni

skarbnik, sekcje

3 — zarząd + organ plenarny

4 — przedstawiciele uczniów i nauczycieli

5 — generalnie: wybrani reprezentanci

6 — osoby o szczególnie pozytywnych cechach

7 — osoby o szczególnie negatywnych cechach


9 — osoby najbardziej popularne, lubiane

10 — inne



Poniższy wykres przedstawia procentowy udział poszcze-gólnych kategorii w odpowiedziach osób badanych

Co piąta osoba wypełniająca ankietę posłużyła się defi-nicją ustawową, jednak aż 15% (druga największa katego-ria) nie chciało bądź nie było w stanie udzielić odpowiedzi na to pytanie Łącznie 30% badanych uznało też, że SU to wybrani przedstawiciele uczniów Warto wskazać, że jedy-nie 2% uczniów wymieniło jako składnik SU organ plenar-ny, co może wskazywać na niewielki udział lub mało istot-ną rolę przedstawicieli klas w działalności samorządowej Zdecydowanie większy nacisk został położony na osoby pełniące najważniejsze funkcje we władzach SU Zastana-wiać powinien również fakt, że co dziesiąta badana osoba uznała, że w skład samorządu uczniowskiego wchodzą na-uczyciele! O ile w ogólnej definicji SU (pyt 4) pojawił się stosunkowo znaczący procent odpowiedzi wskazujących na negatywne cechy, w pytaniu o to, kto stanowi tę insty-tucję wskaźnik ten spadł do zaledwie 2% Z drugiej strony pojawiła się dość istotna grupa odpowiedzi podkreślająca, że SU stanowią osoby najbardziej lubiane czy popularne Wskazuje to, że duże znaczenie przy wyborze reprezentan-tów samorządu uczniowskiego ma ich popularność

generalnie: wybrani reprezentanci

osoby o szczególnie pozytywnych cechach

przedstawiciele uczniów i nauczycieli

zarząd + organ plenarny

osoby o szczególnie negatywnych cechach

brak odpowiedzi

osoby najbardziej popularne, lubiane

innewszyscy

uczniowie szkoły

zarząd, np przewodni-czący, zastępca, skarbnik, sekcje

KTO TWOIM ZDANIEM WCHODZI W SKŁAD SU?


Aktywność badanych w samorządzie uczniowskim


Kolejny blok tematyczny dotyczył zaangażowania ucz-niów wypełniających ankietę w działania ich samorządów uczniowskich Pytania odnosiły się do kolejnych stopni partycypacji -od samej świadomości działań SU, poprzez branie udziału w akcjach organizowanych przez SU, do ich współorganizowania Respondenci, którzy nie brali udziału w żadnych działaniach SU byli proszeni o podanie przyczyny i przejście do następnej części tematycznej, zaś osoby, które uczestniczyły w nich pytane były o ich ocenę tych działań i swojej chęci włączania się w działania SU oraz uzasadnienie odpowiedzi



PYTANIE

7Czy słyszałeś/łaś o jakichś działaniach SU w Twojej szkole (jeśli tak, proszę wymień jakie)

Odpowiedź twierdzącą na powyższe pytanie udzieliło niecałe 58% ankietowanych, co oznacza że przynajmniej deklaratywnie ponad 40% badanych nie słyszało bądź nie było w stanie przypomnieć sobie o żadnym działaniu rea-lizowanym przez ich samorząd uczniowski! Wymienione przykłady ponownie zostały podzielone na kategorie, któ-rych spis zawiera poniższa tabela

— W pierwszej kategorii znalazły się wybory do samorządu

uczniowskiego, w drugiej różnego rodzaju działania na rzecz

praw ucznia, głównie zmiany w wewnątrzszkolnym systemie

oceniania

— W trzeciej kategorii znalazły się przykłady związane z dysko-

tekami i innego rodzaju imprezami szkolnymi o charakterze

rozrywkowym

— Czwarta kategoria zawiera działania związane z tradycyjnie

rozumianym wolontariatem, zbiórkami i akcjami charytatywny-

mi, mającymi na celu pomoc ludziom lub zwierzętom

— W piątej grupie znalazły się przykłady bardziej oficjalnych

uroczystości szkolnych, takich jak dzień nauczyciela, akademie

i apele

— Do kategorii szóstej zaliczone zostały inicjatywy mające na

celu odciążenie uczniów w lekcjach, np szczęśliwy numerek lub

skrócone lekcje

— Osobną, siódmą kategorię stanowi puszczanie muzyki na

przerwach

— W kategorii ósmej znajdują się rekordy puste, natomiast

w ostatniej, dziewiątej grupie inne przykłady, których nie da się

zakwalifikować do żadnej z powyższych kategorii

Procentowy udział poszczególnych kategorii obrazuje wy-kres na następnej stronie

Zdecydowanie najczęściej wymienianą przez ankieto-wanych inicjatywą było organizowanie dyskotek i innych imprez szkolnych Zastanawiać może stosunkowo nie-wielki procent odpowiedzi związanych z działaniem na rzecz praw ucznia — 6% Mały odsetek przykładów zwią-zanych z ochroną praw ucznia ma szczególny wydźwięk,

KATEGORIE KODOWANIA

1 — wybory

2 — działania na rzecz praw ucznia

3 — dyskoteki i imprezy szkolne

4 — zbiórki, akcje charytatywne

5 — uroczystości szkolne

6 — ułatwienia w nauce, lekcjach

7 — muzyka na przerwach


9 — inne



zwłaszcza w kontekście odpowiedzi na pytanie o istotę SU, w której ta aktywność, jako konstytutywna cecha, była najczęściej wskazywana przez badanych Biorąc pod uwagę ustawowe zadania samorządu uczniowskiego warto zwrócić uwagę na kategorie, które w ogóle się nie pojawiły, takie jak współdecydowanie o sprawach szkoły, konsulto-wanie decyzji itp Przykłady takich działań nie pojawiły się również w żadnej z odpowiedzi zaliczonych do kate-gorii „inne”

zbiórki, akcje charytatywne

uroczystości szkolne

dyskoteki i imprezy szkolne

wybory

ułatwienia w nauce, lekcjach

muzyka na przerwach

brak odpowiedzi

innedziałania na rzecz

praw ucznia

O JAKICH DZIAŁANIACH SU W TWOJEJ SZKOLE SŁYSZAŁEŚ/ŁAŚ?



PYTANIE

8Czy uczestniczyłeś/łaś w jakichś działaniach organizowanych przez SU?

O ile o działaniach SU słyszało niecałe 60% ankietowa-nych, to uczestnictwo w jakichkolwiek działaniach sa-morządu zadeklarowało jedynie 34,4% wszystkich bada-nych Osoby, które odpowiedziały na powyższe pytanie przecząco zostały poproszone o wybór przyczyny, która powstrzymała ich przed uczestniczeniem w inicjatywach SU Wykres po prawej obrazuje rozkład odpowiedzi Ponad połowa badanych jako przyczynę braku zaangażowania wskazała brak informacji o prowadzonych działaniach Dane te są szczególnie ciekawe w kontekście dalszych wy-ników ankiety

Ankietowani, którzy uczestniczyli w jakichś działach SU zostali poproszeni o podanie przykładów tych inicjatyw Ponownie odpowiedzi zostały podzielone na odpowiednie kategorie, zamieszczone w tabeli poniżej Wykres na na-stępnej stronie obrazuje ich procentowy udział w całej puli podanych przykładów

brak informacji o działaniach

działania były mało atrakcyjne

inne

brak czasu

Z JAKIEGO POWODU NIE BRAŁEŚ/ŁAŚ UDZIAŁU W DZIAŁANIACH SU?

KATEGORIE KODOWANIA

1 — dyskoteki, imprezy szkolne

2 — petycje do dyrekcji związane z prawami ucznia

3 — zbiórki i akcje charytatywne

4 — uroczystości szkolne

5 — inne



Najliczniejszą kategorią są dyskoteki i imprezy szkolne, a kolejną akcje charytatywne i wolontariat Podobnie jak w poprzednim pytaniu jedynie 6% ankietowanych wska-zało na działania związane z ochroną praw ucznia, nie po-jawiły się zaś przykłady współdecydowania czy konsulto-wania decyzji istotnych dla uczniów

Ta grupa badanych została również poproszona o ocenę wymienionych działań (pyt 8) Poniższy wykres obrazuje rozkład opinii Zdecydowanie przeważają oceny średnie i pozytywne, co pozwala przypuszczać, że osoby które już biorą udział w inicjatywach SU są z nich względnie zadowolone

dyskoteki, imprezy szkolne

petycje do dyrekcji związane z prawami ucznia

trudno powiedzieć

bardzo źle

źle

średnio

dobrze

bardzo dobrze

zbiórki i akcje charytatywne

uroczystości szkolne

inne

JAK OCENIASZ TE DZIAŁANIA, W KTÓRYCH BRAŁEŚ UDZIAŁ?

DZIAŁANIA SU W KTÓRYCH UCZESTNICZYŁEŚ/ŁAŚ



PYTANIE

9

PYTANIE

10

Czy współorganizowałeś/łaś jakieś działania SU w Twojej szkole (jeśli tak, proszę wymień jakie)?

Osoby, które odpowiedziały twierdząco na pytanie o uczestnictwo w działaniach SU zostały zapytane o to, czy zdarzyło im się je współorganizować Jedynie 16% spośród tych osób zadeklarowało takie doświadczenie, co stano-wi 5,6% wszystkich badanych wypełniających ankietę! 5 osób, które udzieliły pozytywnej odpowiedzi na pytanie o współorganizację, jako przykład wymieniło: dyskotekę, przedstawienie, obchody dnia nauczyciela oraz kontrolę zmiany obuwia

Czy na podstawie tego doświadczenia masz ochotę ponownie zaangażować się w działania SU? Proszę, krótko uzasadnij swoją odpowiedź.

Odpowiedzi na to pytanie były bardzo zróżnicowane i w zasadzie badani podzielili się na dwa równe stronni-ctwa Osoby chętne do ponownego zaangażowania wska-zywały na wartościowe pomysły, które pojawiają się, gdy więcej osób się angażuje, ciekawy charakter działań, na-tomiast osoby sceptyczne wyrażały pogląd, że to nie ich sprawa, uzasadniały również odmowę brakiem czasu


Działanie SU w mojej szkole

PYTANIE

11


Następna część ankiety dotyczyła działania SU w szkołach osób badanych Jednym z wymiarów były konkretne przy-kłady działań, które ankietowani chcieliby, aby samorząd

podejmował, drugim zaś to, jak uczniowie oceniają swoją wiedzę o samorządzie uczniowskim w ich szkołach i na ile czują, że mają możliwość wpływu na tę instytucję

Czym Twoim zdaniem może zajmować się SU?

Celem tego pytania było stworzenie zarysu całej puli dzia-łań, jakie zdaniem uczniów może podejmować SU, która pokazuje również w sposób pośredni, stan wiedzy o roli i uprawnieniach SU W tym pytaniu badani mogli udzielić więcej niż jednej odpowiedzi Podobnie jak w przypadku poprzednich pytań, odpowiedzi zostały pokategoryzowane — spis tych kategorii zawiera zamieszczona obok tabela Wymienione kategorie zostały zastosowane również do zakodowania kolejnych dwóch pytań, dotyczących tego, czym zajmuje się i czym powinien się zajmować SU

— Pierwsza kategoria zawiera bardzo ogólne odpowiedzi doty-

czące pracy na rzecz szkoły i uczniów

— Druga kategoria zawiera wszelkie propozycje organizacji wy-

darzeń kulturalno-rozrywkowych, przede wszystkim dyskotek

— Do trzeciej kategorii zostały zaliczone wszelkiego rodzaju

konkursy, zarówno dotyczące rywalizacji międzyklasowej, jak

i te o charakterze wiedzowym

— W czwartej grupie znalazły się pomysły na tradycyj-

nie rozumianą działalność wolontariacką, różnego ro-

dzaju akcje charytatywne, zbiórki, związane z pomocą

zarówno ludziom, jak i zwierzętom

— W piątej kategorii umieszczono wszelkie inicjatywy

wycieczek i wyjść poza szkołę

— Szósta grupa zawiera postulaty związane z pośred-

niczeniem między uczniami a radą pedagogiczną, peł-

nienie swoistej funkcji rzeczniczej

— Do siódmej kategorii zaliczają się kwestie związane

z utrzymaniem porządku w szkole, do ósmej zaś odpo-

wiedzi zupełnie nie związane z pytaniem lub rekordy,

które w ogóle ich nie zawierają

— Kategoria dziewiąta dotyczy postulatów związanych

z rolą SU jako gwaranta dobrego przepływu informacji

— Do dziesiątej kategorii włączono kwestie związane

z ochroną praw ucznia, jak również tworzeniem prawa

wewnątrzszkolnego

KATEGORIE KODOWANIA

1 — ogólna praca na rzecz

uczniów

2 — życie kulturalno-rozrywkowe

3 — konkursy

4 — działalność charytatywna,

wolontariat

5 — wycieczki

6 — pośredniczenie w kontakcie

z nauczycielami

7 — kwestie porządkowe


9 — informowanie, przepływ

informacji

10 — prawa ucznia

11 — reprezentowanie szkoły

12 — inne

13 — nic



— Kategoria jedenasta zawiera propozycje podkreślające zadania

związane z reprezentowaniem szkoły

— Do przedostatniej, dwunastej grupy zaliczono wszystkie inne

propozycje, które nie mieściły się w żadnej z powyższych katego-

rii, np zbieranie funduszy na swoją działalność, zainstalowanie

w szkole wi-fi, ale też dotrzymywanie obietnic wyborczych

— Trzynasta kategoria zawiera stwierdzenia, wskazujące, że SU

w ogóle nie może się niczym zajmować

Poniższy wykres przedstawia procentowy udział poszcze-gólnych kategorii w puli wszystkich odpowiedzi

Większość badanych wskazała na rolę SU jako organi-zatora atrakcji i rozrywek w szkole Również stosunkowo duża grupa osób udzieliła dość ogólnikowych odpowiedzi na pytanie o możliwości działań SU, bądź też nie udzie-liła jej wcale (łącznie 26%) Może to wskazywać na dość niewielką i płytką wiedzę na temat roli, jaką samorząd uczniowski ma odgrywać w szkole, bądź też na niechęć do zastanowienia się nad nią Zwraca uwagę względnie niewielki procent odpowiedzi związanych z działaniem na rzecz ochrony i przestrzegania praw ucznia Być może świadczy to o braku wiary w możliwość skutecznego rea-lizowania tej funkcji przez samorząd uczniowski

działalność charytatywna, wolontariat

wycieczki

pośredniczenie w kontakcie z nauczycielami

informowanie, przepływ informacji

kwestie porządkowe

reprezentowanie szkoły

prawa ucznia

brak odpowiedzi

inne niczymogólna praca na

rzecz uczniów

życie kulturalno--rozrywkowe

konkursy

CZYM TWOIM ZDANIEM MOŻE ZAJMOWAĆ SIĘ SU?



PYTANIE

12Czym Twoim zdaniem zajmuje się samorząd?

Odpowiedź na to pytanie pokazuje, w jakim stopniu fak-tycznie działania SU odzwierciedlają te potencjalne, wy-mienione przez uczniów Z tego też powodu porządkując odpowiedzi posłużono się tymi samymi kategoriami, które pojawiły się wśród odpowiedzi udzielonych na po-przednie pytanie W kategorii „inne” znalazły się m in od-powiedzi odnoszące się do organizacji apeli i prowadzenia akademii

Co ciekawe w przypadku odpowiedzi na to pytanie brak jednej wyraźnie dominującej kategorii, warto jednak do-kładnie przeanalizować treść najbardziej licznych procen-towo kategorii 25% ankietowanych odpowiedziało, że SU nie robi nic lub w ogóle nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie Dodatkowo 16% badanych udzieliło bardzo ogól-nikowej odpowiedzi na to pytanie, 11% wskazało zaś na szeroko pojęte kwestie porządkowe, np kontrolę zmiany obuwia Łącznie te mało konkretne, miałkie odpowiedzi (lub ich brak) stanowią ponad 50% wszystkich odpowie-dzi Jest to dość znamienny fakt, wskazujący na kondycję samorządów uczniowskich, zwłaszcza jeśli weźmiemy pod uwagę, że tylko 2% badanych wskazało na ochronę praw ucznia, co było najważniejszym ich zdaniem obszarem działań SU (pyt 4) Odpowiedzi wskazujące na działania na rzecz praw ucznia oraz pośrednictwo i rzecznictwo wśród nauczycieli pojawiały się równie często co repre-zentowanie szkoły (4%) Ponownie nie pojawia się ni-gdzie konsultowanie z uczniami decyzji, ani tym bardziej

brak odpowiedzi

pośredniczenie w kontakcie z nauczycielami

kwestie porządkowe


prawa ucznia

niczym

inne


ogólna praca na rzecz uczniów

konkursy

działalność charytatywna,

wolontariat

wycieczki (0%)

życie kulturalno-

-rozrywkowe

CZYM TWOIM ZDANIEM ZAJMUJE SIĘ SU?



współdecydowanie Stosunkowo sporą kategorię stano-wi usprawnianie przepływu informacji, z drugiej strony odpowiedzi na pytanie o przyczyny braku uczestnictwa w działaniach organizowanych przez SU pozwalają wąt-pić w skuteczność informowania uczniów Wśród bardziej konkretnych działań dominuje organizacja życia kultural-no-rozrywkowego w szkole



PYTANIE

13Czym Twoim zdaniem powinien zajmować się SU?

Pytaniem kończącym tę triadę było zagadnienie, czym samorząd zdaniem uczniów powinien się zajmować W zestawieniu z wynikami dla pytania poprzedniego, udzielone w tej części ankiety odpowiedzi pokazują, na ile pokrywają się a na ile rozmijają potrzeby uczniów z fak-tycznymi działaniami samorządów uczniowskich W tym pytaniu, w kategorii „inne” pojawiły się m in odpowiedzi wskazujące na: zajęcia dodatkowe, turnieje sportowe, re-alizację obietnic wyborczych, ale też prawa i obowiązki nauczyciela

Większość badanych udzieliła dość ogólnej odpowiedzi na to pytanie, wskazując, że SU powinien zajmować się pracą na rzecz uczniów Stosunkowo duża grupa nie udzie-liła w ogóle odpowiedzi, co znów może pośrednio wskazy-wać na generalne obojętne nastawienie do idei i prakty-kowania samorządności uczniowskiej Spośród kategorii odnoszących się do bardziej konkretnych zadań najwięk-szy odsetek stanowi ochrona praw ucznia, co w pewnym stopniu pokrywa się z odpowiedziami na pytanie 2 Na dalszych miejscach znajdują się imprezy oraz wolonta-riat — najczęściej wymieniane działania w poprzednim bloku tematycznym Co znamienne znów nie pojawia się współdecydowanie ani konsultowanie propozycji zmian w szkole Pozwala to przypuszczać, że uczniowie nie mają w ogóle świadomości, że takie uprawnienie im przysługuje i powinno być realizowane

kwestie porządkowe

wycieczki

brak odpowiedzi

prawa ucznia



inne niczymogólna praca na

rzecz uczniów

konkursypośredniczenie w kon-takcie z nauczycielami

życie kulturalno-

-rozrywkowe

CZYM TWOIM ZDANIEM POWINIEN ZAJMOWAĆ SIĘ SU?

działalność charytatywna,

wolontariat



Porównując odsetek odpowiedzi zawartych w poszcze-gólnych kategoriach w kolejnych pytania widać, że bardzo duża część badanych udziela powierzchownych i ogólniko-wych odpowiedzi, bądź też w ogóle rezygnuje z udzielenia odpowiedzi Jeśli chodzi o organizację i ożywianie życia kul-turalno-rozrywkowego kategoria ta funkcjonuje jako naczel-ne zadanie SU i faktycznie na tym bardzo często koncentru-je się działalność samorządów Co ciekawe, niekoniecznie jednak pokrywa się to z priorytetowymi oczekiwaniami uczniów Taki sam mechanizm pojawia się w przypadku kwestii związanych z utrzymywaniem porządku w szkole Jest to popularny obszar aktywności SU, jednak badani nie uznają go za kluczowy w wymiarze powinności samorzą-du Ankietowani nie traktują również priorytetowo kwestii

przepływu informacji (0% w pyt 13) Uczniowie chcieliby za to organizacji większej liczby konkursów niż jest to obecnie praktykowane przez SU, podobnie przedstawia się kwestia wycieczek oraz wolontariatu i działalności charytatywnej Kwestia pośredniczenia w kontaktach z gronem pedago-gicznym nie podlega zbytnim zmianom w porównywanych wymiarach Obszar związany z prawami ucznia nie jest zbyt często wymieniany jako sfera możliwych działań SU (6%), jeszcze mniejszy odsetek badanych uznaje go za realizowa-ny przez SU, jednak to właśnie ta kategoria dominuje wśród konkretnych powinności SU wymienianych przez uczniów Ostatnia kategoria — „nic”, pokazuje dość krytyczny stosu-nek do faktycznej aktywności SU — jako nieistniejącą okre-śliła ją co 14 badana osoba



PYTANIE

14Działania SU w mojej szkole są dostosowane do potrzeb uczniów (proszę zakreśl odpowiedź, z którą się zgadzasz)

W kolejnym pytaniu ankietowani byli proszeni o ocenę na skali, na ile działania SU w ich szkołach odpowiadają potrzebom uczniów

Większość badanych uznała, że nie umie ustosunkować się do tego pytania, wśród tych ankietowanych, którzy dokonali oceny negatywne odpowiedzi przeważają nad

pozytywnymi (32,6% do blisko 27%) Jeszcze wyraźniej wi-dać tę różnicę w ocenach skrajnych („zdecydowanie nie” niemal 8% badanych, „zdecydowanie tak” niewiele ponad 1%) Potwierdza to wnioski z analizy poprzedniego zestawu pytań o niedopasowaniu działań SU do potrzeb uczniów

zdecydowanie tak

tak

nie wiem

nie

zdecydowanie nie

trudno powiedzieć

DZIAŁANIA SU W MOJEJ SZKOLE SĄ DOSTOSOWANE DO POTRZEB UCZNIÓW



PYTANIE

15Czy znasz plany działań władz SU?

Powyższe pytanie miało charakter pytania zamkniętego z kafeterią odpowiedzi jednokrotnego wyboru Wykres po-niżej przedstawia rozkład opinii

Udzielone odpowiedzi pokazują nie tylko jak nikła jest wiedza o planach działania władz SU wśród uczniów, ale przede wszystkim wskazują na to, jak duża część młodzie-ży nie wykazuje zainteresowania tą kwestią Wynik ten skłania do zastanowienia, na ile ustawowy zapis o samo-rządzie jako wszystkich uczniach szkoły posiada jakiekol-wiek odzwierciedlenie w praktyce

nie, chociaż próbowałem/łam

je poznaćnie i nie próbowa-łem ich poznać

znam szczegółowo plan pracy SU na najbliższy rok

wiem orientacyjnie jakie są plany SU

CZY ZNASZ PLANY DZIAŁAŃ WŁADZ SU?



PYTANIE

16Wymień przykłady 3 konkretnych działań, którymi chciałbyś/chciałabyś żeby zajął się SU

Powyższe pytanie miało na celu sprowokowanie badanych do pomyślenia w sposób bardzo konkretny o tym, czym chcą, by zajmowały się ich samorządy uczniowskie Pyta-nie miało charakter otwarty, tabela poniżej zawiera opis kategorii stworzonych do zakodowania odpowiedzi Ko-lejność wymienionych działań nie jest brana pod uwagę w analizie

— Pierwsza kategoria odnosi się do ogólnej pracy na rzecz

uczniów

— Do drugiej kategorii zaliczone zostały wszystkie inicjatywy

związane z działaniami na rzecz praw uczniów oraz interwencje

w ich sprawach

— W kategorii trzeciej znalazły się propozycje działań związa-

nych z życiem kulturalno-rozrywkowym w szkole

— Czwarta kategoria zawiera postulaty podniesienia standardu

infrastruktury i wyposażenia szkoły Odpowiedzi w tej kategorii

w dużej mierze odnoszą się do takich kwestii jak dostęp do pa-

pieru toaletowego i ręczników papierowych w toaletach, ale rów-

nież kwestii asortymentu szkolnego sklepiku, tudzież umiesz-

czenia w szkole maszyn z napojami Poruszane są też tematy

szafek czy wyposażenia szatni

— W piątej kategorii umieszczono wszelkie inicjatywy związane

z tradycyjnie rozumianym wolontariatem i działalnością chary-

tatywną, zbiórkami

— Kategoria szósta obejmuje pomysły związane ze sportem

— W grupie siódmej zawarte zostały postulaty dotyczące zmian

i tworzenia prawa przez samorządy uczniowskie, zarówno jeśli

chodzi o statut szkoły, jak i wpływ na określenie praw i obowiąz-

ków nauczycieli

— Ósma kategoria zawiera rekordy puste lub z odpowiedziami

nie mającymi związku z pytaniem

— Dziewiąta grupa dotyczy zagadnień związanych z przepływem

informacji w szkole

KATEGORIE KODOWANIA

1 — praca na rzecz uczniów

2 — interwencje w sprawach

uczniowskich, walka

o prawa ucznia

3 — życie kulturalno-rozrywkowe

4 — polepszanie infrastruktury szkoły

5 — akcje charytatywne, wolontariat

6 — sport

7 — tworzenie prawa


9 — przepływ informacji

10 — inne



— Ostatnia, dziesiąta kategoria zawiera odpowiedzi, których nie

dało się zaklasyfikować do żadnej z powyższych kategorii Po-

jawiają się z niej takie propozycje jak segregacja śmieci, zajęcia

dodatkowe, ale również dni bez prac domowych, skrócenie lek-

cji itp Po raz pierwszy też pojawia się postulat konsultowania

z uczniami decyzji podejmowanych w szkole

Poniższy wykres przedstawia rozkład pomysłów w kate-goriach

Większość badanych odpowiadając na pytanie wymie-niła działania z obszaru życia kulturalno-rozrywkowego Stosunkowo spora część wskazała również na ochronę praw uczniów jako istotne zadanie, którego chcą by podjął się samorząd, co odpowiada też priorytetom określonym w odpowiedziach na pytanie o to, czym powinien zajmo-wać się SU Takiej konsekwencji nie ma jednak w kwestii imprez szkolnych Nową kategorią, która dotychczas nie pojawiała się w innych pytaniach jest kwestia infrastruk-tury szkolnej i dostępu do podstawowych elementów wy-posażenia szkoły, takich jak papier toaletowy Niewielka grupa uczniów uznała że chciałaby, żeby samorząd zajmo-wał się tworzeniem prawa szkolnego, co może wskazywać na brak wiedzy o roli SU w tej kwestii, świadczyć może o tym także dość wysoki odsetek nieudzielonych odpowie-dzi W kontekście poprzednich pytań ciekawa wydaje się również nieobecność tutaj jakichkolwiek kwestii związa-nych z utrzymywaniem porządku lub reprezentowaniem szkoły

sport

akcje charytatywne, wolontariat

przepływ informacji

brak odpowiedzi

tworzenie prawa

innepraca na rzecz uczniów

interwencje w sprawach

uczniowskich, walka o prawa ucznia

życie kulturalno--rozrywkowe

polepszanie infrastruktury szkoły

PRZYKŁADOWE DZIAŁANIA, KTÓRE CHCIAŁ/ABYŚ ABY REALIZOWAŁ TWÓJ SU



PYTANIE

17Czy czujesz, że masz możliwość wpływu na działania władz SU?

Kolejne pytanie dotyczyło poczucia możliwości wpływu na działania władz SU i miało charakter półotwarty Ba-dani, którzy wybrali odpowiedź twierdzącą byli proszeni o opisanie, w jaki sposób mogą ów wpływ wywierać Od-powiedzi pozytywne stanowiły jednak tylko 17% wszyst-kich odpowiedzi Aż 83% ankietowanych uznało, że nie ma możliwości oddziaływania na decyzje, zachowania i dzia-łania władz swoich samorządów uczniowskich! Stanowi to pewną sprzeczność z wyrażanym na początku optymi-zmem dotyczącym otwartości SU (pyt 1 3) na współpracę

z innymi Stanowi to kolejny argument za podważeniem idei samorządności wyrażonej w Ustawie o Systemie Oświaty Wynik ten może też częściowo tłumaczyć niski wskaźnik uczestnictwa uczniów w działaniach SU, jako że poczucie wpływu jest jednym z niezbędnych czynników do wytworzenia chęci do zaangażowania się

Osoby, które uznały, że mają wpływ na działania SU zazwyczaj wymieniały bezpośrednie rozmowy z przedsta-wicielami SU, zebrania władz SU lub ogólnie zgłaszanie swoich pomysłów



PYTANIE

18Czy władze SU w Twojej szkole konsultują swoje działania z uczniami?

Na powyższe pytanie badani odpowiadali wybierając jed-ną z opcji wymienionych w kafeterii Poniższy wykres pre-zentuje rozkład odpowiedzi

Wynika z niego, że większość uczniów nie ma możli-wości wyrażenia swojego zdania na temat pomysłów i planów SU, a tylko niewielka część badanych ma moż-liwość regularnego konsultowania propozycji samorządu uczniowskiego Pokazuje to, że samorządność uczniowska jest daleka od założeń demokracji partycypacyjnej, opartej na powszechnym i rzeczywistym uczestnictwie w procesie decyzyjnym

nie

tak, regularnietak, uczniowie kilkakrot-nie mogli wypowiedzieć się o działaniu władz SU

CZY WŁADZE SU W TWOJEJ SZKOLE KONSULTUJĄ SWOJE DZIAŁANIA Z UCZNIAMI?



PYTANIE

19W jaki sposób jesteś informowany/a o działaniach i pomysłach władz SU?

Kolejne pytanie miało charakter otwarty i jego celem było zdiagnozowanie, jakie metody rozpowszechniania infor-macji są stosowane najczęściej Badani mogli wymienić więcej niż jeden sposób Tabela poniżej ukazuje kategorie użyte do zakodowania odpowiedzi

— Pierwsza kategoria dotyczy metod informowania uczniów po-

przez chodzenie od klasy do klasy i ogłaszanie w każdej z nich

danych informacji

— Do kategorii drugiej zaliczają się wszelkie tablice ogłoszeń,

plakaty, gazetki ścienne i ulotki, które są umieszczane w szkole

— Trzecia kategoria zawiera stwierdzenia, że uczniowie nie są

w ogóle informowani o działaniach SU

— W czwartej kategorii mieszczą się wszelkie nieformalne spo-

soby przepływu informacji, osobiste rozmowy, plotki, mecha-

nizm tzw poczty pantoflowej

— Kategoria piąta obejmuje wszelkie metody, które angażu-

ją bezpośrednio nauczyciela w proces rozpowszechniania

informacji

— Do szóstej kategorii zalicza się przekazywanie informacji po-

przez przedstawicieli klas obecnych na zebraniach — przewod-

niczących klas lub dyżurnych

— Siódma kategoria zawiera wszelkie spotkania o charakterze

apelów, kategoria ósma obejmuje puste rekordy bądź odpowie-

dzi zupełnie niezwiązane z treścią pytania

— Kategoria dziewiąta dotyczy wszystkich innych sposobów,

których nie udało się zawrzeć w poprzednich grupach tematycz-

nych Znajdują się w niej takie sposoby jak media elektroniczne

(facebook), ankiety, gazetka szkolna, ale również informowanie

post factum o działaniach już przeprowadzonych

Poniższy wykres obrazuje procentowy udział każdej z kategorii w ogólnej puli odpowiedzi

KATEGORIE KODOWANIA

1 — chodzenie po klasach

2 — tablica ogłoszeń w szkole, plakaty

3 — nie jestem informowana/y

4 — osobiste rozmowy

5 — informacje przekazywane przez nauczycieli

6 — informacje przekazywane przez przedstawicieli

klas obecnych na zebraniach

7 — apele


9 — inne



Najbardziej popularnym sposobem przekazywania informacji jest pośrednictwo wybranych przedstawicie-li klas, obecnych na zebraniach oraz chodzenie od klasy do klasy Dziwić może natomiast brak wskazań na media elektroniczne (ta odpowiedź padła tylko raz) czy radiowę-zeł Niepokojący jest też stosunkowo wysoki odsetek osób, które deklarują, że w ogóle nie są informowane Brak in-formacji został już wymieniony jako główna przyczyna nieuczestniczenia w działaniach SU, a dostęp do infor-macji jest kolejnym kluczowym czynnikiem sprzyjającym angażowaniu się

brak odpowiedzi

apele

inne

tablica ogłoszeń w szkole,

plakaty

chodzenie po klasach

osobiste rozmowy

nie jestem informo-

wana/y

informacje przekazywane przez nauczycieli

informacje przekazywane przez przedstawicieli klas obecnych na zebraniach

W JAKI SPOSÓB JESTEŚ INFORMOWANY/A O DZIAŁANIACH I POMYSŁACH WŁADZ SU?



PYTANIE

20Czy uważasz, że taki sposób wystarczy?

Ankietowani byli proszeni również o ocenę poziomu za-dowolenia ze sposobu, w jaki są informowani o działa-niach SU W przypadku odpowiedzi przeczącej należało wskazać powód, dla którego dana metoda nie jest wystar-czająca Blisko 61% badanych uznało, że są usatysfakcjo-nowani ze sposobu przepływu informacji między nimi

a reprezentantami SU Wśród niezadowolonych (39%) naj-częściej wskazywaną przyczyną były niepełne informacje, ich wybiórcze, zniekształcone przekazywanie, umieszcza-nie plakatów w mało widocznych miejscach, brak konsul-towania pomysłów z uczniami



PYTANIE

21Który z obszarów działalności SU jest Twoim zdaniem najważniejszy?

Ostatnie pytanie w tym bloku tematycznym dotyczyło wskazania obszaru najistotniejszego z punktu widzenia uczniów Obszary zostały stworzone na podstawie Usta-wy o Systemie Oświaty (art 55) w której zostały określone uprawnienia samorządu uczniowskiego Niektórzy ucz-niowie wybierali więcej niż 1 odpowiedź

Najistotniejszym dla badanych obszarem aktywności SU jest, jaki się okazuje, obszar związany z prawami ucz-nia, następnie zaś bardzo szeroko rozumiana organizacja życia szkolnego, co odpowiada generalnym trendom za-obserwowanym wcześniej Stosunkowo duża część osób (23%) wskazała również na współdecydowanie o kwestiach istotnych dla uczniów, jednak w kategoriach ilościowych zostało to uznane za mniej istotne niż dyskoteki, kierma-sze czy zawody sportowe Potwierdza to obraz SU jako przede wszystkim organizatora i animatora rozrywek, nie zaś instytucji wpływającej na kluczowe dla funkcjonowa-nia szkoły kwestie

organizacja życia szkolnego (imprezy kulturalne,

sportowe, artystyczne)

reprezentowanie szkoły na zewnątrz

reprezentowanie uczniów na zewnątrz

współdecydowanie o kwestiach istotnych dla uczniów

dbanie o prawa ucznia

KTÓRY Z OBSZARÓW DZIAŁALNOŚCI SU JEST TWOIM ZDANIEM NAJWAŻNIEJSZY?


Wybory do samorządu uczniowskiego

PYTANIE

24

PYTANIE

22Wybory do samorządu uczniowskiego

Ostatnią kategorią tematyczną ankiety jest kwestia wy-borów do samorządu uczniowskiego Odbyły się one we wszystkich szkołach, w których przeprowadzane były an-kiety (pyt 22) Wykres poniżej przedstawia rozkład odpo-wiedzi Pytania w tym bloku tematycznym miały na celu również sprawdzenie, na ile świadomie głosowali ucznio-wie szkoły

Twoim zdaniem kampania wyborcza przebiegła (proszę zakreśl właściwą odpowiedź):

Kolejne pytanie dotyczyło przebiegu kampanii wyborczej w szkołach do których chodzili badani uczniowie Na wy-kresie zaprezentowano rozkład wyrażonych przez nich opinii

Zdecydowana większość ankietowanych oceniła prze-bieg kampanii wyborczej pozytywnie Ze względu na za-mknięty charakter pytania nie można powiedzieć nic o szczegółach jej przebiegu

bardzo dobrze

dobrze

średnio

źle

bardzo źle

trudno powiedzieć

TWOIM ZDANIEM KAMPANIA WYBORCZA PRZEBIEGŁA

brak odpowiedzi

tak, czynnie

tak, biernie

nie

CZY BRAŁEŚ/ŁAŚ UDZIAŁ W WYBORACH DO SU?



PYTANIE

25Czy w Twoim odczuciu byłeś/łaś wystarczająco dobrze poinformowany/a o warunkach kandydowania/głosowania?

To pytanie miało na celu sprawdzenie, na ile dostępną dla uczniów instytucją jest samorząd uczniowski

Z udzielonych odpowiedzi wynika, że uczniowie byli dobrze poinformowani o warunkach, jakie muszą spełnić, by móc startować w wyborach do władz SU, choć więcej odpowiedzi skrajnych padło po stronie negatywnej niż pozytywnej Jak pokazuje wykres poniżej, informacje na

temat warunków oddawania głosów również zostały oce-nione w zdecydowanej części pozytywnie Nie ma jednak równowagi między tymi dwoma aspektami — prawie 20% więcej badanych uznało, że było wystarczająco dobrze poinformowanych o warunkach głosowania niż o warun-kach kandydowania

zdecydowanie tak

tak

nie wiem

nie

zdecydowanie nie

trudno powiedzieć

CZY W TWOIM ODCZUCIU BYŁEŚ/ŁAŚ WYSTARCZAJĄCO DOBRZE POINFORMOWANY/A O WARUNKACH KANDYDOWANIA?



PYTANIE

26Czy znałeś/łaś kandydatów/tki w wyborach i ich program?

To pytanie miało na celu zbadanie, na ile świadomie an-kietowani oddają swoje głosy w wyborach SU Wyniki umieszczone na wykresie poniżej pozwalają przypuszczać, że w wyborcy są dosyć dobrze uświadomieni jeśli chodzi o programy osób ubiegających się o elekcję Tylko niecałe 10% udzieliło odpowiedzi przeczącej na to pytanie

tak, znałem/łam większość osób

średnio kojarzyłem/łam część osób

nie, nie znałem/łam nikogo, chociaż próbowałem/łam dowiedzieć się czegoś więcej o ich programie wyborczym

nie, nie próbowałem/łam dowiedzieć się więcej o ich programie wyborczym

tak, zapoznałam/łem się z programem każ-

dego/każdej z nich

CZY ZNAŁEŚ/ŁAŚ KANDYDATÓW/TKI W WYBORACH I ICH PROGRAM?



PYTANIE

27Czy znasz Regulamin SU obowiązujący w Twojej szkole?

Wychodząc z założenia, że znajomość ram prawnych jest konieczna do sprawnego działania w samorządzie ucz-niowskim, chcieliśmy sprawdzić, na ile wiedza ta jest po-wszechna wśród osób badanych

Ponad 60% ankietowanych udzieliło odpowiedzi prze-czącej na to pytanie, z czego większość przyznała, że nie wie nawet gdzie może znaleźć regulamin swojej szkoły, jedynie 14% uczniów zadeklarowało, że kiedyś go przeczy-tało Wynik ten wskazuje na dość niski poziom wiedzy o przysługujących uczniom prawach i mechanizmach ich egzekwowania Ten czynnik również nie jest sprzyjający dla rozwoju samorządności uczniowskiej

nie, ale wiem gdzie go znaleźć

nie i nie wiem gdzie mogę się z nim zapoznać

tak, znam pobieżnie jego

zapisy

tak, czytałam/łam go kiedyś

CZY ZNASZ REGULAMIN SU OBOWIĄZUJĄCY W TWOJEJ SZKOLE?



PYTANIE

28Uczniowie mają wpływ na to co dzieje się w ich szkole

Ostatnie pytanie w ankiecie odnosiło się do poczucia po-siadania wpływu na szkołę

Więcej badanych odpowiedziało, na to pytanie negatyw-nie niż pozytywnie, zwłaszcza w przypadku odpowiedzi skrajnych (zdecydowanie tak/zdecydowanie nie) — liczba odpowiedzi jest ponad dwukrotnie większa dla opcji „zde-cydowanie nie” Jednakże większa liczba uczniów (prawie

30%) wskazała, że ma wpływ na to, co dzieje się w ich szko-le, niż na to jak działania ich SU (17%) Pojawia się więc pytanie, na ile badani postrzegają samorząd uczniowski jako instytucję, której rolą jest oddziaływanie na szkołę, a na ile uznają to za zadanie indywidualne, o charakterze interwencyjnym w szczególnych sytuacjach

zdecydowanie tak

tak

nie wiem

nie

zdecydowanie nie

trudno powiedzieć

UCZNIOWIE MAJĄ WPŁYW NA TO CO DZIEJE SIĘ W ICH SZKOLE

62 III Wyniki badań Wywiady z dyrektorami

Czym jest samorząd uczniowski?

Wywiady z dyrektorami

Ze względu na niewielką liczbę wywiadów przeprowadzonych z dyrektorami szkół trudno w jakikolwiek sposób uogólniać wyciągnięte z nich wnioski na całą populację Z drugiej strony jednak, w przeprowadzonych rozmowach pojawiły się istotne in-formacje, sygnalizujące pewne problemy, sam zaś sposób wypo-wiadania się poszczególnych badanych był już wyrazem swoistego wachlarza postaw, jakie dyrektorzy mogą przyjmować wobec sa-morządu uczniowskiego oraz idei samorządności Osoby, z który-mi były przeprowadzane wywiady prezentowały dość różnorod-ne postawy wobec powyższych zagadnień, da się jednak wyłonić pewne elementy wspólne wypowiedzi udzielonych w każdym z wywiadów

Czym jest samorząd uczniowski?

Każda z badanych osób definiowała samorząd uczniowski nieco inaczej, pojawiły się tu różne wypowiedzi — od definicji odwołu-jących się do prawnego umocowania SU jako jednego z organów szkoły (obok rady pedagogicznej czy rady rodziców), po uznanie, że samorządność uczniowska działa analogicznie do demokracji przedstawicielskiej i to poprzez wybór reprezentantów realizuje się idea samorządu jako wszystkich uczniów szkoły


Wszyscy badani podkreślali wagę wyborów do samorządu ucz-niowskiego, jako istotnego doświadczenia demokracji w praktyce, kształtowania dobrych nawyków obywatelskich Zdania są już jed-nak bardziej podzielone, jeśli chodzi o kwestię tego, na ile rzeczy-wiście demokratyczne owe wybory mają być Niektórzy dyrekto-rzy uważali, że bierne prawo wyborcze powinno być ograniczone U podstaw tego podejścia tkwi przeświadczenie, że dobrymi dzia-łaczami społecznymi mogą być te osoby, które posiadają odpo-wiednie oceny Część dyrektorów uważa, że wystarczającym me-chanizmem weryfikacyjnym jest uzyskiwanie odpowiedniej liczby podpisów uczniowskich pod zgłoszeniem swojej kandydatury

wywiady z dyrektorami


Działania samorządu uczniowskiego

Nikt z rozmówcy nie wyraził jednak chęci ograniczania czynnego prawa wyborczego

Badani przychylali się do koncepcji czteroprzymiotnikowych wyborów, nie widzieli jednak sprzeczności między zachowaniem tajności i dobrowolności głosowania oraz organizacji ich metodą „chodzenia po klasach” i zbierania głosów od uczniów Część dy-rektorów nie widzi konieczności organizowania wyborów w osob-nej przestrzeni i podchodzi do metody odwiedzania klas w sposób utylitarny Zwiększa to frekwencję, jak również ogranicza zamie-szanie w szkole Temu drugiemu służy też wysyłanie poszczegól-nych klas o określonych godzinach do miejsca, w którym urzę-duje komisja w celu oddania głosu Dyrektorom nie kojarzy się to jednak z żadną formą pośredniego przymusu, a nawet jeśli to ma on pozytywne uzasadnienie moralne Część dyrektorów w roli komisji wyborczej chętnie widzi odchodzące władze SU Obowią-zują też różne rozwiązania terminu organizowania wyborów O ile odbywają się w raz do roku, szkoły wybierają rozmaite terminy — początek roku lub jego środek a nawet koniec, tak by pierwsze klasy mogły się wdrożyć


Różnie badani dyrektorzy postrzegają też rolę SU w szkole Py-tani o tę kwestię rozmówcy wskazywali z jednej strony na szcze-gólną rolę samorządu w ochronie istniejących już praw ucznia, współkształtowania atmosfery w szkole, a także wpływania na plan wychowawczy W zasadzie wszyscy byli zgodni też co do roli SU jako organizatora i animatora życia szkolnego Najczęściej

wymienianymi działaniami z tego zakresu były dyskoteki, ale wspominano też wolontariat w formie akcji charytatywnych Dwóch dyrektorów zwróciło również uwagę na powinność SU, jaką jest organizowanie i uczestniczenie w uroczystościach upa-miętniających ważne wydarzenia historyczne Jedna z badanych osób wprost powiedziała, że zadaniem SU jest m in wypełnia-nie poleceń dyrekcji — twierdzenie to padło właśnie w kontek-ście udziału przedstawicieli samorządu w obchodach ważnych rocznic Rozmówcy zwrócili również uwagę na rolę SU w dbaniu o czystość w szkole i schludność uczniowskich strojów Innym istotnym zadaniem, wymienianym przez badanych, był udział w sprawnym przekazywaniu informacji między dyrekcją a ucz-niami oraz dokonywanie sprawnej selekcji informacji istotnych, prawdziwych problemów, którymi dyrekcja powinna się zająć Z wypowiedzi niemal wszystkich badanych dyrektorów (wyjątek stanowi tu jeden rozmówca) wyłania się obraz samorządu jako przedłużenia władzy dyrektorskiej, w postaci może nieco bardziej rozproszonej Władze SU powinny z jednej strony zawiadamiać dyrekcję o niepokojących zjawiskach, z drugiej realizować stwo-rzony w dużej mierze przez dyrektorów program edukacji patrio-tycznej (w dość tradycyjnej formie) Powinny również reprezen-tować szkołę na zewnątrz, dbając o jej jak najlepszą opinię oraz realizować założony przez grono pedagogiczne program systemu kar i nagród, m in poprzez organizację konkursów, których nagro-dą są dodatkowe wyjścia do kina, ZOO etc

W postrzeganiu celu istnienia SU dochodziło do pewnych roz-bieżności Jedna z badanych osób uznawała, że działalność w SU powinna być uzależniona od dobrych wyników w nauce, pojawił się jednak również głos bardzo krytyczny wobec uzależniania



posiadania tego prawa od wypełniania obowiązków O ile wszy-scy dyrektorzy byli zgodni co do roli SU w uczeniu demokra-cji, dla części z nich rola ta ogranicza się do dorocznego wzięcia udziału w wyborach Jedna z badanych osób szczególnie podkre-ślała szanse rozpoczęcia kariery politycznej dzięki działalności w SU

Z wypowiedzi badanych wynikało również, że poza wyjątko-wymi sytuacjami, w których dyrektorzy mają pewne mniej lub bardziej dobrowolne propozycje działań dla SU, raczej nie inicjują kontaktu z jego władzami Dyrektorzy czekają na to, aż ucznio-wie sami zgłoszą chęć porozmawiania i skonsultowania pewnych kwestii Z wywiadów wynika również, że poza kwestiami, które ze względu na uregulowania prawne wymagają opinii SU (np zmia-ny w statucie szkoły) uczniowie raczej nie są proszeni o wypowie-dzenie swojego zdania

Wszyscy badani podkreślali, że działania SU muszą mieścić się w ramach zakreślonych przez prawo szkolne i ponad szkolne, jednak w zasadzie nikt nie mówił o roli uczniów w jego współ-tworzeniu Poza ograniczeniami pomysłów uczniów, które wyni-kają z prawa lub misji szkoły, większość badanych wskazywała na konieczność zachowania „zdrowego rozsądku” lub też „dobrego smaku” Są to określenia niezwykle szerokie, pozostawiającego ogromne pole do subiektywnych (nad)interpretacji Stanowią furtkę do takiego ograniczania i przekształcania pomysłów ucz-niowskich, by odpowiadały one wizji dyrekcji Badani z różną siłą zaznaczali, że pomysły i inicjatywy uczniów powinny podlegać modyfikacjom, tak, aby mogły zostać dopasowane do perspektywy dyrekcji Czasami sprowadza się to wyłącznie do zaproponowania bardziej fortunnego terminu jakiegoś wydarzenia, kiedy indziej

jest dość ostrą ingerencją w plan pracy samorządu uczniowskiego, bez pola do negocjacji

W większości szkół samorządy uczniowskie tworzą plany pra-cy, konsultują je jednak nie z uczniami, lecz przede wszystkim właśnie z dyrekcją, która tego właśnie oczekuje O ile dyrektorzy nie mają nic przeciwko konsultowaniu planów ze społecznością uczniowską, chcą mieć jednak ostateczny, mniej lub bardziej zde-cydowany, wpływ na program prac SU W tym sensie konsultacje między uczniowskie nie są przedmiotem kontrowersji, ponieważ nie stanowią zagrożenia dla władzy dyrekcji

W zasadzie tylko jedna osoba wypowiedziała się bardziej szczegó-łowo o roli nauczycieli i dyrekcji we wspieraniu samorządności Jej zdanie przede wszystkim rada pedagogiczna powinna nie przeszka-dzać samorządowi i nie stawiać zbędnych barier Poziom świado-mości wśród nauczycieli nie zawsze jest wystarczający, a opiekun działając w pojedynkę nie może być skutecznym rzecznikiem inte-resów uczniów Dlatego konieczne jest tworzenie większych koalicji na rzecz SU wewnątrz grona pedagogicznego, edukowanie zarówno nauczycieli, jak i dyrekcji, gdyż to zwłaszcza od tej ostatniej zależy jakość działań samorządu uczniowskiego To dyrekcji świadomość, nastawienie i decyzje będą w głównej mierze wyznaczały granice działań SU Innymi podanymi pomysłami na wspieranie przez dy-rekcję samorządności jest docenianie osób aktywnych społecznie

O ile dyrektorzy generalnie zgadzają się, że działania powinny być inicjowane przez uczniów, większość z nich nie widzi proble-mu w tym, że czasami oni sami bądź ktoś z grona pedagogicznego lub opiekun podsunie samorządowi pewien pomysł Kilku z nich wprost stwierdziło, że mają prawo wymóc na SU realizację okre-ślonych zadań


Włączanie uczniów w podejmowanie decyzji

Włączanie uczniów w podejmowanie decyzji

Stosunkowo dużą konsternację wśród wszystkich badanych wzbudziło pytanie o obszary, na które uczniowie powinni mieć wpływ i o których powinni móc współdecydować Poprzedzone dłuższym milczeniem, pojawiały się propozycje dbania o czystość szkoły i stan sal, ewentualnego postulowania o zakupie książek naukowych do biblioteki (np roczników statystycznych), orga-nizowania dyskotek i innych imprez kulturalnych i sportowych, udziału w akcjach wolontariackich, wreszcie przestrzegania regu-laminów obowiązujących w szkole Pojawiły się też kwestie brania pod uwagę opinii uczniów przy planowaniu zajęć pozalekcyjne, wystroju sal, a jedna z badanych osób wyraziła chęć, by uczniowie mogli wpływać na ocenę pracy nauczycieli Realizacja tego ostat-niego postulatu jest o tyle trudna, że uczniowie nieprzywykli do krytycznego oceniania osób znajdujących się w hierarchii, zwłasz-cza szkolnej, wyżej od nich, nie potrafią, bądź nie chcą wyrazić się negatywnie o nauczycielach Ich opinie są zatem zazwyczaj dość poprawne i „gładkie”, jak określiła to badana, mają jednak niewie-le wspólnego z rzeczywistością Ta sama badana zaproponowała też udział uczniów w decydowaniu o kwestiach budżetowych i ad-ministracyjnych szkoły

Opiekun samorządu uczniowskiego

Zdaniem większości badanych opiekun SU powinien być wybie-rany przez uczniów, nie było jednak zgody co do najlepszego trybu tego wyboru: czy jest nim demokratyczne głosowanie, w którym

bierze udział cała społeczność uczniowska połączone z wyborami do władz SU, czy powinna być to samodzielna decyzja wybranych reprezentantów SU Przy założeniu wybieralności kadencja opie-kuna powinna trwać tyle, ile okres władzy danego zarządu samo-rządu uczniowskiego

Badani zostali poproszeni o opisanie roli opiekuna samorzą-du uczniowskiego z ich perspektywy Wszyscy uznali tę funkcję za niezwykle ważną, jednak w różnych wymiarach Jednym ze wskazywanych wymiarów była pomoc w organizacji i planowa-niu pracy, dzieleniu się zadaniami, motywowanie, które w nieco ostrzejszej wersji przybiera postać pilnowania terminowości re-alizacji zobowiązań, podsuwania pomysłów na konkretne dzia-łania Zdaniem niektórych dyrektorów rolą opiekunki SU jest pośredniczenie w kontaktach między społecznością uczniowską i dyrekcją, a wręcz selekcja informacji i samodzielne decydowa-nie, które z przedstawianych przez uczniów problemów są wy-starczająco istotne, by zajęła się nimi dyrekcja Opiekun powinien zatem również uprzedzać dyrekcję o pomysłach, które uczniowie przyjdą zaprezentować, dzięki czemu ta będzie lepiej przygoto-wana W efekcie może prowadzić to do sytuacji, w której decyzja o zgodzie na realizację działania zostanie podjęta zanim jeszcze uczniowie zyskają szansę samodzielnego przedstawienia swojej inicjatywy

Zdaniem jednej z dyrektorek, brak funkcji opiekuna samorządu uczniowskiego, byłby niezwykle uciążliwy dla niej i sprowadziłby się do pełnienia tej funkcji właśnie przez dyrekcję Pokazuje to, że z perspektywy osoby zarządzającej szkołą uczniowie nie są zdolni do całkowicie samodzielnej pracy, bez osoby wspomagającej koor-dynację ich pracy oraz opiniującej działania


Prawa ucznia

Zapytane o trudności, z którymi najczęściej styka się samorząd uczniowski, badane osoby podkreślały trudność w osiąganiu kom-promisu, który zadowoliłby wszystkich uczestników życia szkoły i jednocześnie zaspokoił ich potrzeby Trudność stanowi również krótki czas możliwej aktywności uczniów Często to na drugich klasach koncentruje się cały ciężar działań, ponieważ pierwszokla-siści nie są jeszcze wdrożeni w sposób działania szkoły, najstarsze klasy zaś muszą przygotowywać się do egzaminów gimnazjalnych lub maturalnych W mniejszych miejscowościach sporą przeszko-dą jest również logistyka związana z koniecznością dłuższych do-jazdów uczniów W przypadku nie zapewnienia transportu przez szkołę spora część uczniów jest wykluczona z możliwości udziału w akcjach organizowanych przez SU

Prawa ucznia

Badani deklarowali też, że mimo roli jaką SU powinien odgrywać w ochronie praw uczniów, większość młodzieży w przypadku za-istnienia poważnego konfliktu obiera indywidualną ścieżkę roz-wiązania problemu, rozmawiając z dyrekcją osobiście, ewentual-nie korzystając z pośrednictwa rzecznika praw ucznia (którą to funkcję pełni nauczyciel), nie zaś z pomocy władz SU

W niewielu szkołach działa funkcja rzecznika praw ucznia — w jednej pełni ją zaufany i lubiany przez uczniów, jak stwierdziła dyrektorka, nauczyciel — w drugiej jest to uczeń, co nie zawsze jest korzystnym rozwiązaniem i jest ściśle uwarunkowane oso-bistymi kompetencjami takiej osoby W szkołach tych rzecznik jest wybierany wraz z opiekunem i władzami SU Innym ważnym

problemem, który podkreślała jedna z badanych jest to, w jaki sposób działanie samorządu uczniowskiego w szkołach podstawo-wych może negatywnie wpływać na postrzeganie przez uczniów swoich możliwości wpływu na rzeczywistość szkolną W wielu szkołach podstawowych SU jest instytucją absolutnie fasado-wą, w której wszelkie decyzje są podejmowane przez nauczycieli i to również oni tworzą wszystkie propozycje działań SU Tym samym pokazują, że samorządność uczniowska jest mitem, a for-ma działania musi być uzależniona od wyborów dokonywanych przez nauczycieli Tego typu doświadczenie może zniechęcić mło-dych ludzi do jakiegokolwiek angażowania się w działania SU, jak i inne inicjatywy na rzecz społeczności lokalnej, na dalszych etapach edukacji

Rada szkoły

Badani zostali również poproszeni o opisanie swoich doświadczeń z radą szkoły W szkołach wszystkich osób, które wypowiedziały się na ten temat taki organ nie istniał, jednak z różnych przyczyn W jednym przypadku dyrekcja nie widziała potrzeby utworzenia tej instytucji i uznała ją za element, który wprowadziłby tylko do-datkowe zamieszanie do życia szkoły, bez wypełnienia swojego działania treścią Rada szkoły byłaby polem rozgrywek pewnych grup interesów oraz mogłaby zmusić dyrekcję do podjęcia dzia-łań, których ta nie popiera Również często zmieniający się skład takiej rady, zdaniem osoby badanej, nie sprzyjałby jej skutecznej pracy Z tym argumentem zgodziła się niejako jeszcze jedna z osób zwracając jednak uwagę głównie na niechętne angażowanie się


Rada szkoły

rodziców w tego typu inicjatywy, co jej zdaniem widać na przy-kładzie sposobu działania rady rodziców

Z wywiadów nie wyłania się jeden spójny mechanizm postrze-gania SU przez dyrekcje Raczej potwierdza się teza jednej z ba-danych osób, że sposób działania i rozwijania samorządności w danej szkole zależy od chęci i intencji dyrektora Wydaje się jednak, że niejednokrotnie dyrekcja szkoły ma tendencje do wyko-rzystywania SU jako przedłużenia władzy i kontroli dyrektorskiej, która poprzez samorząd realizuje swoje własne cele, wykorzystu-jąc młodych ludzi jako dodatkową legitymizację tych działań, jak i stojących za nimi wartości Widać też częstą tendencję do reali-zacji wyłącznie minimum zapisanego w prawie jeśli chodzi o de-finiowanie roli i zadań SU, rzadko zaś podejmowane są wysiłki na rzecz wprowadzania nowych obszarów działań i inicjatyw SU nie określonych w żadnej ustawie Każe to zastanowić się, na ile samorządność jest uznawana za wartość, którą należy promować, na ile jest pozorną realizacją pewnych założeń, ograniczającą się do niezbędnego minimum

68 IV Wnioski Wywiady z dyrektorami

Rada szkoły

Z przedstawionych wyników badań wyłaniają się dość ponure wnioski odnośnie stanu samorządności uczniowskiej w polskich szkołach Zarówno uczniowie, jak i nauczyciele często nie posia-dają wiedzy odnośnie tego, czym jest samorząd i co jest jego istotą Ów brak wiedzy zazwyczaj łączy się z brakiem refleksji nad ocze-kiwaniami wobec samorządu i kierunkami zmian, co jest najbar-dziej niepokojące, zwłaszcza w przypadku władz SU Jak pokazały wyniki ankiety, funkcjonowanie samorządu uczniowskiego jako całej społeczności szkoły jest póki co mitem Choć większość ucz-niów deklaruje pozytywny stosunek do instytucji SU, odpowie-dzi na bardziej konkretne pytania (a często ich brak) wskazują na faktyczny — niski poziom zainteresowania samorządnością Uderza też postrzeganie przez uczniów samorządu jako stosun-kowo zależnej instytucji, która niewiele może Władze SU z kolei

bardzo często nie są w stanie określić jakiego wsparcia potrzebu-ją i jakie zmiany ułatwiłyby im prace, nie są też świadome tego, że SU powinien pełnić nie tylko funkcję organizatora rozrywek, ale przede wszystkim organu dającego uczniom słyszalny głos, który wpływa na podejmowane decyzje Również ochrona praw ucznia, jakkolwiek uznawana za bardzo ważną przez samych ucz-niów, pozostaje najczęściej pustym sloganem, ponieważ SU nie jest wyposażony w narzędzia dające mu możliwość egzekwowa-nia ich przestrzegania Próby takich działań często kończą się po-wstaniem poważnego konfliktu na linii uczniowie — nauczyciele Warto przypomnieć, że tylko niecała 1/3 ankietowanych uczniów czuje, że posiada wpływ na swoją szkołę

Ze względu na dość obojętne nastawienie społeczności ucz-niowskiej do samorządności osoby próbujące aktywnie działać

wnioski

IV.

69 IV Wnioski Wywiady z dyrektorami

Rada szkoły

w SU często czują się osamotnione w swoich staraniach i wysił-kach Z jednej strony często napotykają na opór ze strony grona pedagogicznego, z drugiej na krytyczny bądź ignorancki stosunek uczniów nie będących we władzach SU

Mimo tego, że w zasadzie każda klasa posiada swoich reprezen-tantów w formie jakiegoś rodzaju samorządu klasowego, wydaje się też, że nie ma dobrej koncepcji roli jaką powinien on pełnić Z drugiej strony organ ten ma duży potencjał do przekształ-cenia bardzo hierarchicznej struktury SU w bardziej poziomą i inkluzywną

Dla dyrekcji z kolei bardzo często SU stanowi bardziej subtelne przedłużenie ich władzy nad społeczności uczniowską i narzędzie pośredniego realizowania wyznaczonych sobie celów Najczęstszą postawą jest uznanie, że SU powinien podlegać mniej lub bardziej ścisłej kontroli przez „dorosłych”, gdyż w innym wypadku nie bę-dzie działał odpowiedzialnie Uczniowie świadomi tych procesów już na etapie planowania pracy często się samoograniczają i dopa-sowują część inicjatyw do preferencji dyrekcji Jeszcze raz warto podkreślić, że zarówno z wypowiedzi uczniów, jak i dyrektorów wynika, że to w jaki sposób będzie działał samorząd zależy od do-brej woli i chęci dyrekcji oraz tego jak dużą płaszczyznę do dzia-łań stworzy ona dla SU W tym też kontekście partnerskie relacje w szkole między uczniami a gronem pedagogicznym są mitem

Wydaje się zatem, że obecnie w polskich szkołach mamy do czynienia najczęściej ze swoistą zabawą w samorządność, której żadna ze stron nie traktuje do końca poważnie, świadoma nało-żonych ograniczeń bądź swojej siły w ich narzucaniu Istnieje pe-wien konsensus odnośnie minimum działań SU, jakim jest orga-nizowanie w szkole rozrywek (zazwyczaj dyskotek i konkursów)

Chociaż często wybory określane są jako „święto demokracji”, wpływ uczniów i szkolna demokracja ograniczają się wyłącznie do jednorazowego oddania głosu Poza szkołami prywatnymi trudno jest mówić o jakichkolwiek elementach demokracji deliberatyw-nej w samorządności uczniowskiej

Uczniowie często nie są świadomi, że szkoła jest elementem większej sieci powiązań i że na jej kształt oddziałują również pod-mioty zewnętrzne, które mogłyby stać się sojusznikami uczniów w ich wysiłkach w rozwijaniu samorządności Uczennice mają trudności z dostrzeżeniem tych zależności, nie potrafią też wska-zać, na co chcieliby mieć wpływ, w jaki sposób i jakiej pomocy potrzebują, a szkoła także nie uczy ich takiego myślenia

Warto też zastanowić się nad tym, w jaki sposób realizować idee samorządności w szkołach podstawowych Czy jest to w ogóle możliwe, czy raczej powinno się przygotowywać same podwaliny pod umiejętność i chęć działania na dalszych etapach edukacji

Z przeprowadzonych badań wynika, że priorytetową grupą do-celową działań na rzecz SU powinni stać się dyrektorzy oraz że wspieranie tylko jednego lub dwojga nauczycieli pełniących role opiekunów SU nie wystarcza do stworzenia w szkole atmosfery sprzyjającej rozwojowi samorządności Dopiero zmiany świado-mości i zachowań tej grupy umożliwią rozwój faktycznej samo-rządności uczniowskiej, która nie będzie się ograniczała do or-ganizacji dyskotek i zbiórek charytatywnych, lecz koncentrowała się na włączaniu możliwie wielu uczniów w proces decydowania o ich sytuacji Dopóki to się nie zmieni, samorządy uczniowskie pozostaną w głównej mierze fasadowymi organami lub ewentu-alnie będą ośrodkiem buntu młodzieży przeciwko nauczycielom, a tym samym twardą lekcją nonkonformizmu

Najbardziej niepokojącymi informacjami są jednak te, których w raporcie nie ma To właś-nie nieumiejętność lub niechęć udzielenia kon-kretnych odpowiedzi, określenia swoich potrzeb przez uczniów jest najlepszą oznaką stanu samo-rządności w polskich szkołach Z drugiej strony słuchając przykładów mniej lub bardziej bezpo-średniego uderzania w godność uczniów — od przymusu (również fizycznego) zmywania ma-kijażu po permanentny brak nie tylko papieru, ale i zamków w toaletach — trudno spodziewać się, że samorządność uczniowska będzie funk-cjonować zgodnie z założeniami, realizując idee szerokiej partycypacji społecznej

Na jednym ze spotkań konsultacyjnych uczenni-ca wybrała zdjęcia tymczasowej toalety jako naj-lepszą metaforę SU Opowiadała o tym jak czę-sto ma poczucie, że pomysły SU są „spuszczane do klozetu” Może więc zmiany w samorządzie uczniowskim powinny zacząć się właśnie od to-alety — zarówno od umieszczenia w niej papieru toaletowego i mydła, jak i od nie spuszczania ini-cjatyw uczniów do ścieków

opracowanie graficzne: Zofia Herbich

Złożono fontem Fjord One projektu Viktorii Grabowskiej

Działania Koalicji na rzecz Samorządów Uczniowskich finansowane są ze środków Fundacji im Stefana Batorego

Samorzadnosc zaczyna sie_w_toalecie

Documents

Transcript of Samorzadnosc zaczyna sie_w_toalecie