SAMORZĄD ZAWODOWY W POLSCE

Wykład 1

Dr Dominika CendrowiczWydział Prawa, Administracji i EkonomiiUniwersytet Wrocławski

Rozdział I Konstytucji (art. 15 ust. 1):1. przy decentralizacji następuje, obok przekazania kompetencji, prawne

ustanowienie stopnia samodzielności i niezależności na rzecz jednostki wykonującej określony rodzaj zadań w stosunku do innych organów adm. publ.,

2. samodzielność jest ograniczona: jej granice wyznaczają środki nadzoru przewidziane w ustawach,

3. główną formę decentralizacji władzy publicznej stanowi samorząd terytorialny;

4. samorząd zawodowy to forma decentralizacji rzeczowej, wyraża się w powierzeniu zrzeszeniom publicznym zarządzania określonymi rodzajami spraw.

Samorząd zawodowy jako forma decentralizacji administracji publicznej

Konstytucyjne podstawy funkcjonowania samorządu zawodowego w Polsce

Art. 17 ust. 1 Konstytucji RP:

− w drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, które reprezentują osoby wykonujące zawód zaufania publicznego i sprawują pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony.

*umiejscowienie art. 17 Konstytucji RP w rozdziale I odnoszącym się do zasad ustrojowych przesądza o pozycji prawnej samorządu zawodowego.

Samorząd zawodowy samorząd korporacyjny (samorząd specjalny),

forma decentralizacji administracji publicznej,

organizacyjna forma zrzeszania się obywateli, ukształtowana na zasadzie więzi zawodowej, powstała celem reprezentowania ich interesów wobec instytucji państwa:

a. element społeczeństwa obywatelskiego w demokratycznym państwie prawa,

b. zapewnia możliwość uczestniczenia w życiu społecznym - prawne gwarancje tworzenia organizacji wyrażających interesy obywateli,

przynależność do samorządu zawodowego jest obligatoryjna.

Funkcje samorządu zawodowego

reprezentowanie osób wykonujących zawód zaufania publicznego,

sprawowanie pieczy nad należytym wykonywaniem tego zawodu w

granicach interesu publicznego i dla jego ochrony.

*Powstawanie tego typu struktur i przyznanie im uprawnień władczych traktowane jest jako dowód

uznania przez państwo ich kompetencji w dziedzinach realizacji ustawowych zadań publicznych.

Reprezentowanie osób wykonujących zawody zaufania publicznego

Reprezentowanie na zewnątrz osób wykonujących tego rodzaju zawody, tj. wobec obywateli i ich organizacji, jak i przed organami państwa.

Nie może być utożsamiane wyłącznie z reprezentacją cywilnoprawną. Należy je rozumieć możliwie szeroko - obejmuje w szczególności:

a. formułowanie i manifestowanie przez samorządy zawodowe wobec podmiotów zewnętrznych określonych oczekiwań, aspiracji lub interesów istniejących po stronie osób wykonujących zawody zaufania publicznego,

b. podejmowanie obrony interesów osób wykonujących te zawody,

c. występowanie w roli adresata określonych skarg czy oczekiwań formułowanych pod adresem osób wykonujących zawody zaufania publicznego.

Piecza nad należytym wykonywaniem zawodu

1. Władcze decydowanie lub współdecydowanie o dopuszczeniu do wykonywania danego zawodu (reglamentowanie dostępu do danego zawodu).

2. Ustalanie zasad etyki zawodowej.

3. Sprawowanie orzecznictwa dyscyplinarnego w sprawach odpowiedzialności osób wykonujących zawody zaufania publicznego za postępowanie sprzeczne z prawem, zasadami etyki, za naruszenie godności, zawodu lub obowiązków zawodowych.

4. Prowadzenie przez organy samorządu zawodowego rejestru osób aktualnie wykonujących dany zawód.

Piecza nad należytym wykonywaniem zawodu

5. Posiadanie odpowiedniego wpływu na kształtowanie zasad odbywania aplikacji lub innego rodzaju przygotowania zawodowego oraz ustalanie zakresu merytorycznego egzaminu zawodowego.

6. Określone zadania techniczno-organizacyjne, polegające m.in. na prowadzeniu systemu informatycznego niezbędnego dla realizowania określonych czynności przez osoby wykonujące zawody zaufania publicznego lub polegające na przechowywaniu akt dokumentujących wspomniane czynności.

Piecza nad należytym wykonywaniem zawodu

Prof. Tadeusz Bigo:

„(…) korporacyjne osoby prawne same zarządzają swoimi sprawami, wszyscy członkowie mają zagwarantowany wpływ na działalność korporacji poprzez

wybrane i ustanowione przez siebie organy związku. Samodzielność zrzeszenia przejawia się w możliwości normowania życia wewnętrznego związku, w

drodze jednostronnych aktów. Tym, co odróżnia związki publiczno-prawne od pozostałych rodzajów zrzeszeń jest władztwo administracyjne, czyli

uprawnienie związku do stosowania przymusu przy realizacji własnych aktów.”

Charakterystyka podmiotowej strony samorządu zawodowego – art. 17 Konstytucji:

jednostki organizacyjne zrzeszające osoby wykonujące zawody zaufania publicznego:

‒ sam. jest zrzeszeniem os. fiz. wykonujących określoną działalność zawodową osobiście, co wyklucza skupienie w ramach sam. osób prawnych;

cechy osób wchodzących w skład sam. zawodu zaufania publicznego:

− zdolność zawodowa: przygotowanie do wykonywania tego samego, co inni członkowie korporacji zawodu;

− zdolność do wykonywania go na poziomie i w zakresie, który może być uznany za wystarczający, aby spełniał kryteria zaufania publicznego.

Wyrok TK z 23 kwietnia 2008:

Wyposażenie sam. zawodowych w określony stopień samodzielności i ocena ich działalności przez pryzmat interesu publicznego nie wyklucza nadzoru nad prawidłowością funkcjonowania tego rodzaju zrzeszeń publicznoprawnych.

Działalność samorządów zawodowych, tak samo jak pozostałych podmiotów władzy publicznej, podlega sądowej kontroli legalności.

Samorząd zawodowy a konstytucyjna wolność wyboru

i wykonywania zawodu

Art. 65 ust. 1 Konstytucji RP

Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz

wyboru miejsca pracy. Wyjątki określa ustawa.

Samorząd zawodowy a inne rodzaje samorządu

1. Samorząd terytorialny: art. 15, 16 oraz rozdział 7 Konstytucji

RP.

2. Samorząd gospodarczy: art. 17 ust. 2 Konstytucji RP oraz art.

31 ust. 3 Konstytucji RP.

Samorząd zawodowy w prawie UE

1. Art. 2 TUE.

2. Przepisy TFUE o swobodach rynku wewnętrznego + zawarte w

TFUE zasady konkurencji.

3. Instytucja Otwartej Metody Koordynacji.

4. Orzecznictwo TSUE.

Samorząd zawodowy po 1918 r.

Konstytucja z 17 marca 1921 - art. 68:

Obok samorządu terytorialnego osobna ustawa powoła samorząd gospodarczy dla poszczególnych dziedzin życia gospodarczego, a mianowicie: izby rolnicze, handlowe, przemysłowe, rzemieślnicze, pracy najemnej i inne, połączone w Naczelną Izbę Gospodarczą Rzeczypospolitej, których współpracę z władzami państwowymi w kierowaniu życiem gospodarczym i w zakresie zamierzeń ustawodawczych określą ustawy.

Samorząd zawodowy po 1918 r.

Konstytucja z 23 kwietnia 1935:

- art. 72: administrację państwową sprawuje: administracja rządowa, samorząd terytorialny i samorząd gospodarczy;

- art. 76: dla poszczególnych dziedzin życia gospodarczego powołuje się samorząd gospodarczy, obejmujący izby rolnicze, przemysłowo-handlowe, rzemieślnicze, pracy, wolnych zawodów oraz inne zrzeszenia publiczno-prawne.

Samorząd zawodowy po II wojnie światowej:

różne środowiska zawodowe podjęły starania o reaktywowanie korporacyjnej formy ich działalności,

w nowych realiach społeczno-politycznych naturalny rozwój instytucji demokratycznych został przerwany,

w początkowym okresie izby samorządu zawodowego funkcjonowały w oparciu o akty prawne II RP. Były jednak sukcesywnie nowelizowane w celu większego podporządkowania struktur samorządu administracji rządowej.

Z. Grelowski tak pisał o samorządzie zawodowym w 1947:

„W trosce o dalszą demokratyzację Państwa, należałoby jeszcze zreformować dotychczasowe ustawy w kierunku pogłębienia samorządu, a zmniejszenia ingerencji państwowych czynników administracyjnych, co wpłynie dodatnio na podniesienie etyki wolnych zawodów. Państwo musi czuwać tylko na najwyższym szczeblu swojej hierarchii, aby nie dopuścić do niekorzystnych odchyleń klasowych lub elitarności poszczególnych zawodów, a odwrotnie dążyć do wciągnięcia ich dla dobra ogółu do odbudowy zniszczonego życia gospodarczego. Należałoby tutaj zainteresować pracą samorządu związki zawodowe, aby ustawowo miały powiązane z organami izb, co w dużej mierze przyniosłoby korzyści światu pracy, a z wolnych zawodów uczyniłoby niekwestionowaną już więcej z powodu elitarności zarobków organizację obywateli pracujących dla Polski Ludowej”.

Aktualnie uregulowania rangi ustawowej normują zasady działania:

1. Samorządu adwokackiego: ustawa z 26 maja 1982 Prawo o adwokaturze.

2. Samorządu radców prawnych: ustawa z 6 lipca 1982 o radcach prawnych.

3. Samorządu lekarskiego: ustawa z 2 grudnia 2009 o izbach lekarskich.

4. Samorządu lekarsko-weterynaryjnego: ustawa z 21 grudnia 1990 o zawodzie lekarza weterynarii i izbach lekarsko-weterynaryjnych.

5. Samorządu notarialniego: ustawa z 14 lutego 1991 Prawo o notariacie.

6. Samorządu pielęgniarek i położnych: ustawa z 19 kwietnia 1991 o samorządzie pielęgniarek i położnych.

7. Samorządu aptekarskiego: ustawa z 19 kwietnia 1991 o izbach lekarskich.

8. Samorządu biegłych rewidentów: ustawa z 7 maja 2009 o biegłych rewidentach.

9. Samorządu doradców podatkowych: ustawa z 5 lipca 1996 o doradztwie podatkowym.

10. Samorządu komorniczego: ustawa z 29 lipca 1997 o komornikach sądowych i egzekucji.

12. Samorządu architektów oraz inżynierów budownictwa: ustawa z 15 grudnia 2000 o samorządach zawodowych architektów oraz inżynierów budownictwa.

13. Samorządu rzeczników patentowych: ustawa z 11 kwietnia 2001 o rzecznikach patentowych.

14. Samorządu psychologów: ustawa z 8 czerwca 2001 o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów.

15. Samorządu kuratorów sądowych: ustawa z 27 lipca 2001 o kuratorach sądowych.

16. Samorządu diagnostów laboratoryjnych: ustawa z 27 lipca 2001 o diagnostyce laboratoryjnej.

Samorządy można podzielić w zależności od specyfiki zawodu na korporacje reprezentujące:

1. zawody prawnicze i związane z wykonywaniem prawa: samorząd adwokatów, radców prawnych, notariuszy, komorników oraz kuratorów sądowych;

2. zawody medyczne i pokrewne: samorząd lekarzy, lekarzy weterynarii, aptekarzy, pielęgniarek, położnych, diagnostyków laboratoryjnych i psychologów;

3. zawody powstałe w wyniku rozwoju gospodarki rynkowej: samorząd biegłych rewidentów, doradców podatkowych, rzeczników patentowych;

4. zawody związane z pełnieniem funkcji w budownictwie i w projektowaniu: samorząd architektów, inżynierów budownictwa.

Prezentację opracowano na podstawie:

1. P. Antkowiak, Samorząd zawodowy w Polsce, Warszawa 2012.

2. Konstytucja RP. Tom I. Komentarz do art. 1–86, M. Safjan (red.), Warszawa 2016.

Dziękuję za uwagę!