S TUDIA O EC STUDIA OECONOMICA POSNANIENSIAsoep.ue.poznan.pl/jdownloads/Wszystkie numery/Rok...

2300-5254

STUDIA OECONOMICAPOSNANIENSIA

STUDIA O

ECON

OM

ICA POSN

ANIEN

SIA

2015, vol. 3, no. 8

2015, vol. 3, no. 8

Zachcamy do zgaszania artykuw do publikacji w miesiczniku STUDIA OECONOMICA POSNANIENSIA wydawanym przez Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu. SOEP ukazuj si od 2013 roku jako kontynuacja czasopisma Zeszyty Naukowe. Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu.

W SOEP s publikowane artykuy z zakresu ekonomii, finansw, zarzdzania i towaroznawstwa w jzyku polskim i w jzykach kongresowych. Podstaw do przyjcia artykuw zgoszonych do publikacji s recenzje wykonywane wsyste-mie tzw. lepej recenzji, w ktrym autorzy i recenzenci nie znaj swojej tosamoci.

SOEP s wydawane jako numery oglne albo numery tematyczne.

Do przesyania artykuw zachcamy przedstawicieli rodowisk ekonomicznych zarwno z Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, jak i z krajowych izagra-nicznych orodkw badawczych.

Artykuy mona zgasza e-mailem na adres redakcji: [email protected].

Wicej informacji na stronie internetowej czasopisma: http://soep.ue.poznan.pl/index.php/pl/autorzy/wskazowki-dla-autorow.

Rada NaukowaJean-Claude Andreani, ESCP Europe Pary; Wojciech Florkowski, University of Georgia Griffi n; Piotr Lis, Coventry University Coventry; Paul Ryan, Th e National University of Ireland Galway

Komitet RedakcyjnyAleksandra Gawe (redaktor naczelna), Ewa Jerzyk, Sawomir Kalinowski, Jacek uczak, KamillaMarchewka-Bartkowiak, Elbieta Rychowska-Musia

STUDIA OECONOMICA POSNANIENSIA miesicznik naukowy publikujcy wjzyku polskim iangielskim artykuy zzakresu ekonomii, fi nansw, towaroznawstwa izarzdzania.Powsta zprzeksztacenia czasopisma Zeszyty Naukowe. Uniwersytet Ekonomiczny wPoznaniu ijestjego kontynuacj (ostatni numer Zeszytw Naukowych UEP 249).

Artykuy mona nadsya do redakcji miesicznika na adres e-mailowy: [email protected] artykuy s poddawane podwjnej lepej recenzji. Wicej informacji na stronie internetowej czasopisma: www.soep.ue.poznan.pl.

Redaktor prowadzcyWanda Maria Gaczek

Redaktor statystycznyKrzysztof Szwarc

Redaktorzy jzykowiAnna Grze, Owen Easteal

Redakcja technicznaDeal

Projekt grafi cznyIzabela Jasiczak

Wersja pierwotna papierowa

Copyright by Uniwersytet Ekonomiczny w PoznaniuPozna 2015

ISSN 2300-5254

WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO WPOZNANIUul. Powstacw Wielkopolskich 16, 61895 Poznatel. 61854 31 54, 61854 31 55, faks 61854 31 59

Druk: Zakad Grafi czny Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniuul. Towarowa 53, 61-896 Pozna

Nakad: 150 egz.

SOEP 2015-08 s. red.indd 1 2015-09-16 12:23:43

STUDIA OECONOMICAPOSNANIENSIA2015, vol. 3, no. 8

Wprowadzenie (Wanda M. Gaczek)....................................................................... 3

Wanda Maria GaczekBlisko geografi czna jako czynnik wzrostu gospodarczego w podregio-nachwielkich miast polskich ................................................................................ 7

Jzef KomorowskiZmiany udziau gwnych sektorw gospodarki wawansie ekonomiczno--spoecznym wielkich miast wPolsce ................................................................... 30

Magdalena Florek, Karolina JaniszewskaMarka ijej tosamo jakordowartoci dodanej obszaru metropolitalnego 49

Robert Romanowski, Katarzyna Walkowiak-MarkiewiczZnaczenie centrw nowoczesnych usug biznesowych dla rozwoju metropolii wPolsce ..................................................................................................................... 67

Waldemar W.BudnerRelacje centrum-otoczenie wobszarze funkcjonalnym aglomeracji pozna-skiej ............................................................................................................................ 89

Wojciech Kisiaa, Artur Bajerski, Bartosz StpiskiRealizacja regionalnych programw operacyjnych: analiza profi li absorpcji funduszy unijnych wukadzie centrum-peryferie .............................................. 113

Anna Bernaciak, Arnold BernaciakOcena presji dziaalnoci gospodarczej na rodowisko przyrodnicze wgminach aglomeracji poznaskiej ........................................................................................ 131

Anita Perska Rozwj obszarw metropolitalnych na wiecie iwPolsce ................................. 154

Marta JankowskaZmiany pozycji wybranych metropolii europejskich wrankingach midzyna-rodowych .................................................................................................................. 174

SOEP 2015-08 - rewizja.indd 1SOEP 2015-08 - rewizja.indd 1 2015-09-16 12:21:422015-09-16 12:21:42


STUDIA OECONOMICA POSNANIENSIA 2015, vol. 3, no. 8

WPROWADZENIE

Zarwno wteorii gospodarki przestrzennej, jak iwbadaniach empirycznych znane ipotwierdzone s twierdzenia, e wielkie miasta, aglomeracje miejsko--przemysowe, rozwijaj si szybciej ni obszary peryferyjne. Artykuy zawarte wniniejszym czasopimie skadaj si na monografi Obszary metropolitalne dynamika igenerowanie wartoci dodanej. Autorzy podejmuj prb zidenty-fi kowania iwyjanienia niektrych czynnikw uatwiajcych rozwj wielkich miast oraz wskazuj rda generowania ich wartoci dodanej. Aglomeracja to obszar wyodrbniony na podstawie wewntrznych zalenoci, wktrym jednostki osadnicze s funkcjonalnie iprzestrzennie powizane zmiastem centralnym. Miasto centralne aglomeracji przeksztaca si wmetropoli, jeeli wjej przestrzeni s penione funkcje metropolitalne przynajmniej ozasigu ponadregionalnym. Metropolia przy sprzyjajcych warunkach wewntrznych izewntrznych moe wytworzy obszar metropolitalny. Funkcje metropoli-talne, ich nagromadzenie irnorodno daj efekt synergii wrozwoju.

Aglomeracje, atym bardziej metropolie wzglobalizowanym wiecie, staj si wyspami wysokiego poziomu rozwoju iduej dynamiki wzrostu gospodar-czego. Gwnym rdem przewagi konkurencyjnej oraz tworzenia wartoci dodanej wwielkich miastach s zewntrzne korzyci aglomeracji (korzyci wsplnej lokalizacji ikorzyci urbanizacji) oraz korzyci skali. Zostay one zidentyfi kowane ju na pocztku ubiegego wieku. Wydaje si, e nadal istniej korzyci aglomeracji, mimo zmian wotoczeniu spoeczno-gospodarczym wynikajcych zpostpu naukowo-technicznego, podniesienia dostpnoci komunikacyjnej iwdraania na wielk skal systemw elektronicznego prze-syania informacji. Wpewnym stopniu moe to by skutek inercji obszary zainwestowane utrzymuj swj potencja wstosunku do obszarw peryferyj-nych, sabo dotychczas zainwestowanych.

Wrd czynnikw generowania wartoci dodanej metropolii polskich wniniejszej monografi i wskazano blisko geografi czn podmiotw gospodar-czych, zmiany struktury sektorowej gospodarki, kreowanie marki miasta ijej tosamoci, lokalizacj centrw nowoczesnych usug biznesowych, waciwe relacje centrum zotoczeniem wobszarze funkcjonalnym, zdolno miasta do absorpcji funduszy unijnych, atake umiejtnoci zidentyfi kowania iograni-czania negatywnych skutkw antropopresji na rodowisko przyrodnicze oraz wdraanie koncepcji smart city.


4 Wprowadzenie

Blisko geografi czna jest traktowana jako jeden zczynnikw wzrostu gospodarczego wjednostkach terytorialnych (W.M. Gaczek). Wielkie mia-sta charakteryzuj si du gstoci zaludnienia ikoncentracj podmiotw gospodarczych oraz nagromadzeniem kapitau materialnego tak wsektorze prywatnym, jak ipublicznym. Blisko ta tworzy moliwoci nawizywania bezporednich kontaktw oraz przepyww wiedzy ukrytej, uatwia te na-ladownictwo dobrych praktyk przy koncentracji jednostek konkurujcych ze sob wprzestrzeni. Bogate rodowisko ekonomiczne staje si rdem kreowania nowych iudoskonalonych produktw, pojawiania si nowych typw dziaalnoci, zapewnia moliwoci korzystania ze specyfi cznych usug oraz wdraania innowacji. Blisko wprzestrzeni jest tylko jednym ze rde wartoci dodanej wielkiego miasta, jej oddziaywanie musi by wzmacniane specyfi cznym kapitaem spoecznym.

Rozwj najwikszych miast polskich wpierwszej dekadzie XXIw. przeja-wia si midzy innymi w zmianach struktury sektorowej gospodarki, chocia zmiany te byy sabsze ni oczekiwano. Zmiany sektorowe byy powolne, ale wewntrz sektorw nastpoway istotne przeobraenia. Gwn rol wdy-namizowaniu rozwoju wielkich miast odegray czynniki jakociowe oraz bodce wynikajce zfunkcji administracyjnych nowych orodkw woje-wdzkich. Decydujce znaczenie dla sukcesu wrozwoju miast iich wzrostu gospodarczego miay egzogeniczne dziay produkcji ibrane usug wyszego rzdu. Przewaga Warszawy wstosunku do innych wielkich miast wydaje si utrwalona. Miastami, ktre oprcz stolicy pozytywnie reagoway na bodce zotoczenia, s Pozna, Wrocaw iTrjmiasto (J. Komorowski).

Due znaczenie dla tworzenia wartoci dodanej obszaru metropolitalne-go ma marka terytorialna. Zgodnie zzasadami marketingu terytorialnego owartoci marki decyduj: wiadomo marki, postrzeganie atrybutw oraz jej psychologiczne isocjologiczne znaczenie dla odbiorcw. Marka Poznania ma pomc wzdobyciu oraz utrzymaniu opinii najsilniejszego wPolsce orod-ka nowoczesnej gospodarki. Kreowanie tosamoci marki metropolii two-rzy warto dodan miejsca, jest procesem wieloetapowym idugotrwaym. Prawidowo okrelone relacje midzy jednostkami tworzcymi metropoli stwarzaj potencja generowania wartoci dodanej miejsca wwiadomoci odbiorcw (M. Florek iK. Janiszewska).

Centra nowoczesnych usug biznesowych, ktre wymagaj zaangaowania pracownikw owysokim poziomie wiedzy zsektora kreatywnego, lokalizuj si wmetropoliach. Impuls rozwoju tej brany ma charakter egzogeniczny. WPolsce rozwj tego typu usug przebiega fazowo (R. Romanowski, K.Wal-kowiak-Markiewicz). Po 2008 r. nowoczesne centra usug wmetropoliach


5Wprowadzenie

wchaniay nadwyki wykwalifi kowanych specjalistw, ktrych nie byy wsta-nie zatrudni polskie przedsibiorstwa. Wpolskich metropoliach lokalizacja tego typu centrw zwiksza zatrudnienie, podwysza poziom wynagrodze oraz poprawia umiejtnoci tworzenia iwdraania skomplikowanych proce-sw biznesowych. Rozwj nowoczesnych centrw usug biznesowych przy-czynia si tym samym do budowania wartoci dodanej wielkich miast.

Obszar Funkcjonalny Aglomeracji Poznaskiej jest si napdow wzrostu caego regionu (W.W. Budner). Wobszarze tym wystpuje koncentracja poten-cjau gospodarczego idemografi cznego, ajego profi l ekonomiczny potwierdza zdolno do tworzenia wartoci dodanej. Rdzeniem obszaru jest Pozna, zkt-rego obserwuje si odpyw ludnoci przy utrzymujcej si od kilkunastu lat bardzo wysokiej dynamice wzrostu liczby ludnoci na obszarach otaczajcych. Proces suburbanizacji wstrefi e podmiejskiej Poznania, mimo pojawiajcych si negatywnych konsekwencji przestrzennych irodowiskowych, prowadzi do polepszenia warunkw mieszkaniowych ipoprawy jakoci ycia.

Wykorzystywanie dofi nansowania projektw rozwojowych ze rodkw publicznych wPolsce teoretycznie nawizywao do dwch typw przestrzennej strategii alokacji funduszy UE modelu polaryzacyjnego bd modelu wy-rwnawczego. Analiza regionalnych programw operacyjnych zlat 20072013 wukadzie centrum-peryferie wykazaa, e rozkad przestrzenny wsparcia unijnego by jednak bliszy modelowi polaryzacyjnemu ni modelowi wyrw-nawczemu (W. Kisiaa, A. Bajerski, B. Stpiski). Mona przyj, e struktura dofi nansowywania sprzyjaa budowaniu przewagi konkurencyjnej najwik-szych orodkw wzrostu.

rodowisko przyrodnicze aglomeracji jest naraone na siln presj ze strony funkcji gospodarczych i mieszkaniowych (A. Bernaciak, A. Berna-ciak). Wgminach aglomeracji wiadczenia ekosystemw zostaj ograniczone. Rozkad przestrzenny oraz sia wywieranej antropopresji na rodowisko s jednak zrnicowane. Zmiany struktury lokalnej gospodarki wjednostkach terytorialnych otaczajcych miasto centralne mog by rdem ograniczenia presji na rodowisko, atym samym mog by czynnikiem budowania wartoci dodanej aglomeracji.

Dynamika wzrostu liczby ludnoci obszarw zurbanizowanych zarwno wkrajach sabo, jak iwysoko rozwinitych wedug prognoz OECD wyprzedza dynamik przyrostu liczby ludnoci obszarw wiejskich. Do grupy MEGA2 Europejskich Metropolitalnych Obszarw Wzrostu zPolski zaliczono tylko Warszaw, natomiast do grupy MEGA3 Gdask, Szczecin, Pozna, d, Katowice iKrakw. Pozostae due miasta nie tworzyy wedug przyjtych kry-teriw wielkomiejskich obszarw metropolitalnych. PKB per capita polskich


6 Wprowadzenie

obszarw by wyranie niszy ni obszarw metropolitalnych wiata, jednak tendencje zmian tego wskanika byy podobne, ztym e dynamika wPolsce bya wysza. Wysoka dynamika zmian obszarw metropolitalnych wPolsce wynikaa zrealizacji projektw rozwojowych, wtym dofi nansowywanych zUE, atake z wdroenia podstaw strategicznego zarzdzania ich rozwojem (A. Perska).

Atrakcyjno metropolii zaley wduym stopniu od czynnikw mikkich, wtym gwnie warunkw zapewniajcych wysok jako ycia. Analiza in-deksw zmian pozycji metropolii europejskich wlatach 20072011 pozwolia stwierdzi, e Sztokholm iWiede, ktre s zaangaowane wrealizacj kon-cepcji smart city, utrzymyway sta przewag wrankingach wstosunku do innych metropolii. Niestety, indeksy zmian pozycji Warszawy wrankingach nie byy jednoznacznie pozytywne (M. Jankowska). Przyjcie zasad zrwno-waonego rozwoju ioparcie rozwoju miasta na koncepcji smart city moe by rdem podnoszenia jakoci ycia oraz przesuwania si miasta wmi-dzynarodowych rankingach. Staje si tym samym jednym ze rde wartoci dodanej wielkiego miasta.

Zidentyfi kowane iopisane przez Autorw wniniejszym numerze SOEP rda generowania wartoci dodanej wielkich miast, aglomeracji czy me-tropolii nie obejmuj oczywicie ich penej listy. Podjty problem pozostaje nadal otwarty wymaga dalszych bada. Przykadem moe by potrzeba wyjanienia, dlaczego niektre wielkie miasta elastycznie reaguj na bodce zewntrzne, nie poddaj si zagroeniom iszybciej wchodz na ciek przy-spieszonego rozwoju spoeczno-gospodarczego.

Wanda Maria Gaczek



Wanda Maria GaczekUniwersytet Ekonomiczny wPoznaniu, Wydzia Zarzdzania, Katedra Ekonomiki Przestrzennej [email protected]

BLISKO GEOGRAFICZNA JAKOCZYNNIK WZROSTUGOSPODARCZEGO WPODREGIONACH WIELKICHMIASTPOLSKICH

Streszczenie: Wartykule wyjania si wpyw bliskoci geografi cznej podmiotw gospodarczych wraz zuwzgldnieniem ich struktury funkcjonalnej oraz wpyw nasy-cenia wartoci brutto rodkw trwaych inakadw inwestycyjnych na przestrzenne zrnicowanie wzrostu gospodarczego. Wyjaniono, e blisko geografi czna zapew-nia moliwoci wykorzystywania tradycyjnych korzyci aglomeracji oraz uatwia przepywy wiedzy iwdraanie innowacji. Postawiono sze hipotez. Ich weryfi kacja zostaa przeprowadzona na podstawie analizy korelacji ianalizy regresji. Najwa-niejsze wnioski zprzeprowadzonej analizy potwierdzaj, e blisko geografi czna waona nasyceniem wybranych czynnikw wstosunku do liczby mieszkacw stale pozostaje istotnym czynnikiem tworzenia wartoci dodanej wielkiego miasta. Pod-regiony wielkich miast utrzymuj wyran irosnc przewag konkurencyjn nad obszarami peryferyjnymi kraju.

Sowa kluczowe: blisko geografi czna podmiotw gospodarczych, wielkie miasta, podregiony, wzrost gospodarczy.

Klasyfi kacja JEL: R1, R3, 020.

GEOGRAPHICAL PROXIMITY AS AFACTOR OF GROWTH IN SUBREGIONS OF BIG CITIES IN POLAND

Abstract: Th e article explains the impact of the geographical proximity of enterprises with regard to their functional structure and the infl uence of the saturation of the gross value of fi xed assets and investment in the spatial diff erentiation of economic


8 Wanda Maria Gaczek

growth. It illustrates that geographical proximity provides the possibility of using the traditional benefi ts of agglomeration and facilitates the fl ow of knowledge and implementation of innovation. Th e verifi cation of the six hypotheses was carried out on the basis of a correlation and regression analysis. Th e main conclusions of the analysis confi rm that geographical proximity weighted saturation of selected factors in relation to the number of inhabitants is always asignifi cant factor in creation of the added value of the big city. Big cities in sub-regions maintain aclear and growing competitive advantage over peripheral areas of the country.

Keywords: geographical proximity of enterprises, big cities, sub-regions, economic growth.

Wstp

Celem artykuu jest prba wyjanienia, czy idlaczego blisko geografi czna mierzona gstoci podmiotw gospodarczych ikoncentracj wartoci zainwe-stowanego kapitau wpywa na zrnicowanie wzrostu gospodarczego jednostek terytorialnych. Analiz empiryczn przeprowadzono nakilku etapach. Napierw-szym charakteryzuje si zrnicowanie podregionw Polski pod wzgldem wybranych miernikw wzrostu gospodarczego icech ich wewntrznej bliskoci geografi cznej wlatach 20052012. Celem tego etapu jest wyjanienie stopnia zrnicowania przestrzeni wszystkich podregionw oraz wyjanienie zrnico-wania poziomu wzrostu gospodarczego najwikszych miast ipodregionw bez-porednio przylegych. Pozwala to wstpnie identyfi kowa stopie oddziaywa-nia miast centralnych na tereny otaczajce waglomeracjach. Nanastpnym etapie bada analizuje si korelacje midzy wskanikami produktu krajowego brutto (PKB) per capita awybranymi elementami bliskoci geografi cznej wpodregio-nach. Celem jest wyjanienie, czy wysokie wskaniki wzrostu gospodarczego wspwystpuj zokrelonymi miernikami bliskoci geografi cznej. Naostatnim etapie podejmuje si prb wyjanienia ianalizy zalenoci midzy PKB per ca-pita amiernikami bliskoci geografi cznej, wykorzystujc regresj prostoliniow inieliniow (modele jednoczynnikowe imodele kroczce wsteczne).

1. Blisko geografi czna jako czynnik wzrostu gospodarczego

Gsto zaludnienia, pozioma ipionowa intensywno zabudowy oraz kon-centracja podmiotw gospodarczych, jako czynniki wyjaniajce regionalne zrnicowanie wzrostu gospodarczego, wystpuj wwielu klasycznych kon-


9Blisko geografi czna jako czynnik wzrostu gospodarczego w podregionach

cepcjach gospodarki przestrzennej. Do najczciej cytowanych wliteraturze naley koncepcja zewntrznych efektw aglomeracji (korzyci wsplnej loka-lizacji ikorzyci urbanizacji) wywodzca si zprac Marshalla oraz koncepcja biegunw wzrostu [Domaski 2008; Wojnicka 2009; Gaczek 2010]. Aglomera-cje miejsko-przemysowe zdu gstoci zaludnienia ikoncentracj podmio-tw gospodarczych rozwijaj si szybciej, poniewa dugotrwae utrzymywanie si koncentracji wraz zbogatym ekonomicznym rodowiskiem moe by rdem kreowania nowych produktw ipojawiania sie nowych typw dzia-alnoci wymagajcych zaawansowanych dziaa badawczo-rozwojowych. Blisko geografi czna podmiotw uatwia nawizywanie bezporednich kon-taktw iwspprac, przepywy wiedzy ukrytej oraz wzajemne uczenie si jednostek [Gaczek 2013], obnia te koszty naladownictwa iprzyjmowania dobrych praktyk wprzestrzeni konkurencyjnej, atym samym moe obnia koszty innowacji oraz koszty zarzdzania wniektrych przedsibiorstwach. Dua gsto podmiotw dziaalnoci gospodarczej wraz zwysok gstoci zaludnienia moe zapewnia moliwoci czstych relacji midzy jednostka-mi wprzestrzeni iuatwia procesy innowacyjne tak wsektorze usug, jak iwsektorze przetwrstwa przemysowego [Karlsson 1999].

Oprcz bliskoci geografi cznej, ktra jest prawdopodobnie warunkiem koniecznym ale niewystarczajcym dla intensyfi kacji wzrostu wgospodarce opartej na wiedzy, zwysokim poziomem innowacyjnoci konieczne jest wystpowanie innych cech jednostek terytorialnych. Wrd nich naley wymieni struktur funkcjonaln iorganizacyjn podmiotw, ktra moe uatwia wspprac i jest powizana gwnie zbliskoci organizacyjn, atake obecno podmiotw sektora badawczo-rozwojowego ipodmiotw usug intensywnej wiedzy. Niezbdne s te specyfi czne cechy kapitau ludz-kiego ispoecznego. Ostatnie cechy s powizane zpoziomem wyksztacenia pracujcych, kwalifi kacjami, gotowoci, umiejtnociami izdolnoci do wsppracy oraz wystarczajcym zaufaniem do siebie uczestnikw rynku oraz do instytucji wadzy. Dopiero wspwystpowanie wjednostce tery-torialnej bliskoci geografi cznej, poznawczej, organizacyjnej, spoecznej iinstytucjonalnej bdzie uatwia przepywy wiedzy midzy jednostkami, umoliwia podnoszenie innowacyjnoci, atym samym budowanie prze-wagi konkurencyjnej gospodarki regionu [Boschma 2005; Gaczek 2013]. Specyfi czne rodowisko ekonomiczne (rich economic milieu) wspwy-stpujce wprzestrzeni zwystarczajc bliskoci geografi czn, wewntrz-nymi korzyciami skali oraz zewntrznymi korzyciami aglomeracji tworzy sprzyjajce warunki wzrostu gospodarczego, anastpnie rozwoju spoeczno--gospodarczego.



Rozwinite gospodarczo regiony charakteryzuj si nagromadzeniem pod-miotw gospodarczych oraz wystarczajc rnorodnoci struktury dziaalno-ci iwysokim poziomem wyposaenia winfrastruktur techniczn, szczeglnie informatyczn, ktra zapewnia moliwoci utrzymywania relacji midzy jed-nostkami oraz szybk wymian informacji. Gsto podmiotw gospodarczych wraz zrnorodnoci struktury funkcjonalnej warunkuje dostpno wyspe-cjalizowanych usug uatwiajcych procesy innowacyjne dla klientw ifi rm tej samej brany oraz bran pokrewnych wsppracujcych ze sob. Wprzestrzeni ekonomicznej procesy innowacyjne s warunkowane specyfi czn kombinacj gstoci iinfrastruktury technicznej oraz bliskoci organizacyjn iinstytucjo-naln wzmacnian przez blisko spoeczn. Coraz wiksze znaczenie wproce-sach budowania gospodarki opartej na wiedzy zyskuj specyfi czne cechy kapitau ludzkiego ispoecznego oraz budowany wdugim okresie kapita wiedzy terytorium. Mimo rozwoju metod elektronicznego przesyania informacji, postpu technicznego oraz metod komunikacji nadal kapita wiedzy, atake kapita spoeczny, jest immanentn, wewntrzn cech terytorium1.

Przestrze duych miast albo zurbanizowanych regionw aglomeracji tworzy warunki uatwiajce kontakty midzy menederami jednostek podejmujcych decyzje biznesowe, kontakty midzy ekspertami oraz midzy sprzedajcymi ikupujcymi. Wspecyfi cznych warunkach regionw miejskich przedsibior-stwa wykorzystuj zewntrzne korzyci wynikajce zbliskoci geografi cznej, klasyczne korzyci aglomeracji korzyci wsplnej lokalizacji ikorzyci urba-nizacji uatwiajce rnorodno kontaktw iprzepywy wiedzy ukrytej oraz procesy wdraania innowacji. Przedsibiorstwa dziaajce wduym miecie wy-korzystuj take wewntrzne korzyci skali produkcji, ktre wystpuj zarwno wsektorze produktw iusug endogenicznych, jak iwsektorze egzogenicznym, wktrym s wwikszym stopniu powizane zzewntrznymi korzyciami aglo-meracji [Churski 2010]. Wwielu opracowaniach potwierdzono te, e przestrze wielkich miast jeeli zapewnia wystarczajc blisko geografi czn podmiotw gospodarczych ispoecznych oraz rnorodno branow stwarza wiksze moliwoci przetrwania irozwoju fi rm, nie tylko ograniczajc nasilenie na-turalnych upadoci, ale take zapewniajc wystarczajce warunki wdraania innowacji, wtym powstawania nowych przedsibiorstw [Renski 2011].

Poziom wzrostu gospodarczego, atym bardziej rozwoju spoeczno-gospo-darczego jednostki terytorialnej zaley od dotychczasowej cieki jej rozwoju. Struktura gospodarki kadego miasta bd aglomeracji ksztatuje si wdugim procesie historycznym, ktry jest uzaleniony od zasobw wewntrznych, take

1 Wicej na ten temat patrz: [Gaczek 2013; Jewtuchowicz 2005; Nowakowska 2013].



zasobw rodowiska przyrodniczego, rangi miasta wsystemie osadniczym iko-munikacyjnym regionu, atake funkcji wstrukturze administracyjnej kraju. Procesy historyczne doprowadziy do skoncentrowania wprzestrzeni wielkich miast wielorakich zasobw ocharakterze materialnym iniematerialnym. Zasoby materialne miasta odzwierciedla warto nagromadzonego kapitau fi zycznego (rodki trwae przedsibiorstw oraz jednostek budetowych, warto prywatnych nieruchomoci mieszkaniowych). Zasoby niematerialne to kapita spoeczny, ka-pita ludzi ikapita wiedzy, atake kapita instytucjonalny warunkujcy gotowo oraz moliwoci iumiejtnoci strategicznego zarzdzania rozwojem miasta.

2. Zrnicowanie poziomu wzrostu gospodarczego podregionw

Rnice poziomu rozwoju spoeczno-gospodarczego midzy podregionami wlatach 20002012 waciwie powikszay si mimo przyjmowanych wpo-lityce regionalnej celw spjnoci oraz deniu do wyrwnywania rnic2.

Wanalizie rnic wzrostu gospodarczego midzy podregionami na potrze-by artykuu przyjto: (1) produkt krajowy brutto na mieszkaca, (2) warto dodan brutto (WDB) na pracujcego, (3) warto brutto rodkw trwaych inakady inwestycyjne wprzedsibiorstwach na mieszkaca ina km2, (4) gsto zaludnienia igsto pracujcych, (5) liczb podmiotw gospodar-czych ogem oraz podmiotw wybranych sekcji na jednostk powierzchni, (6) przecitne miesiczne wynagrodzenie brutto oraz (7) warto produkcji sprzedanej przemysu na mieszkaca.

Rnice midzy podregionami pod wzgldem PKB per capita wahay si, ale wcigu trzynastu lat mona zidentyfi kowa tendencj ich stopniowego wzrostu3. W2000r. PKB per capita wpodregionie krakowskim by picio-krotnie niszy ni wWarszawie. Wkolejnych latach, po niewielkim spadku zrnicowa, od 2006r. zaczy one ponownie rosn. W2011r. PKB per capita wWarszawie by prawie szeciokrotnie wyszy ni wpodregionie prze-myskim, aw2012r. rnice midzy podregionami tylko nieco si zmniejszyy:

2 Zgodnie zNomenklatur Jednostek Terytorialnych do Celw Statystycznych (NTS) wPol-sce wyrnia si podregiony NTS 3 grupujce kilka powiatw. Do 2007r. wPolsce wyrniano 45 podregionw, od 2008r. 66, aod 2015r. ju 72 NTS 3 podstawowe dane statystyczne GUS przelicza dla nowych ukadw. Wartykule wykorzystuje si dane dla 66 podregionw NTS 3.

3 Od 2012r. GUS wprowadzi metodyk sporzdzania zestawie statystycznych zzakresu rachunkw narodowych przez kraje UE wedug ESA 2010. Wartykule utrudnia to porwnania PKB per capita za 2012r. zwczeniejszymi latami.



Warszawa utrzymaa wyran przewag, apodregion przemyski pozosta wtym zakresie jednostk najsabsz. Przewaga stolicy wynika wduym stopniu zwystpujcych wprzestrzeni miasta funkcji politycznych iadministracyjnych, ale jest take efektem koncentracji wprzestrzeni funkcji metropolitalnych.

Wskanik maks. : min. PKB per capita midzy podregionami w2000r. wy-nosi 5,0; w2011 siga 5,7; natomiast wkolejnym roku obniy si (tabela 1).

Tabela 1. Zrnicowanie wskanikw wzrostu gospodarczego wpodregionach

Wskanik Lata PolskaMaksimum wpodregio-

nach

Minimum wpodregio-

nach Maks. : Min

PKB per capita (tys. z)2005 25,77 75,72 15,0 5,12012 41,93 122,0 22,6 5,4

WDB na pracujcego (tys. z)2005 66,54 112,4 38,9 2,92011 96,26 182,8 57,8 3,2

Gsto zaludnienia na km22005 122 3284 45,0 73,02013 123 3335 44,0 75,8

Liczba podmiotw gospodar-czych wpisanych do rejestru REGON na km2

2005 11,6 576,5 3,0 189,7

2013 13,0 718,5 3,1 228,5

Liczba pracujcych na km22005 32 1479 9,0 164,52013 35 1618 9,4 172,1

Warto brutto rodkw trwa-ych wprzedsibiorstwach na km2 (mln z)

2005 3,24 359,1 0,43 838,9

2012 4,93 498,0 0,64 781,7

Nakady inwestycyjne przed-sibiorstw na km2 (tys. z)

2005 0,253 25,523 0,048 536,42012 0,410 34,781 0,050 696,7

Podmioty sekcji K na 10 km22009 4,2 255,2 1,1 232,02013 4,2 285,6 0,9 319,6

Podmioty sekcji M na 10 km22009 10,0 959,7 1,8 543,72013 11,9 1220,5 2,1 581,2

Podmioty sekcji N na 10 km22009 2,8 242,3 0,5 484,72013 3,5 288,0 0,6 480,0

Przecitne miesiczne wyna-grodzenie brutto (z)

2005 2507 3613 1864 1,942013 3877 5226 2946 1,77

Produkcja sprzedana przemy-su na mieszkaca (tys. z)

2005 16,90 45,79 1,97 23,22012 28,79 106,65 5,80 18,4

Sekcje: K dziaalno fi nansowa iubezpieczeniowa: M dziaalno profesjonalna, naukowa itechnicz-na; N dziaalno wzakresie usug administrowania idziaalno wspierajca.

rdo: Na podstawie danych GUS, brak danych oWDB na pracujcego za 2012 r.



Warto dodana brutto na pracujcego odzwierciedla wprzyblieniu wy-dajno pracy wgospodarce. Rnice midzy podregionami pod wzgldem tego wskanika byy wyranie nisze ni pod wzgldem PKB per capita, ale rwnie rosy. W2005r. wydajno pracy wpodregionie sandomiersko--jdrzejowskim bya prawie trzykrotnie nisza ni wWarszawie, natomiast w 2011r. wpodregionie przemyskim ju ponad trzykrotnie nisza ni wleg-nicko-gogowskim (tabela 1). Wrd podregionw zbardzo wysokim WDB na pracujcego Warszawa wystpowaa na drugim (2010, 2011) albo pierw-szym miejscu. Poziom WDB na pracujcego wpodregionach by ijest nadal uzaleniony przede wszystkim od struktury gospodarki, ktra zmienia si bardzo wolno. Podregiony rolnicze charakteryzoway si nisz wydajnoci, apodregiony przemysowe oraz powiatw grodzkich (miasta wydzielone) zrnorodn struktur wytwrczoci iwysokim udziaem usug wyszego rzdu osigaj wysz wydajno pracy ni rednio wkraju (tabela 2).

Wkontekcie zrnicowa PKB per capita iWDB na pracujcego rnice przecitnego wynagrodzenia brutto wgospodarce midzy podregionami byy mae iutrzymyway si na staym, niskim poziomie, apo 2005r. nawet nieco zmalay4. Niezmiennie najwysze wynagrodzenia brutto wgospodarce wyst-poway wWarszawie (w2005r. byy a o44%, a w2013r. o35% wysze ni rednio wkraju) oraz winnych metropoliach (np. w2013r. wTrjmiecie wynagrodzenia wysze prawie o16%, awPoznaniu o10% od redniej Polski; tabela 2). Wysokie wynagrodzenia brutto wystpoway take wniektrych podregionach zkoncentracj przemysu cikiego (np. legnicko-gogowski irybnicki). Stosunek maks. : min. wartoci wynagrodze brutto wgospodarce midzy podregionami by niewielki izmniejsza si (tabela1).

Zdecydowanie wiksze zrnicowania midzy podregionami wystpoway pod wzgldem gstoci zaludnienia oraz gstoci podmiotw gospodarczych, atake wielkoci nakadw inwestycyjnych wprzedsibiorstwach iwartoci brutto rodkw trwaych przedsibiorstw zarwno wprzeliczeniu na miesz-kaca, jak iwprzeliczeniu na jednostk powierzchni.

Gsto zaludnienia wpodregionach zmieniaa si wniewielkim stop-niu, astosunek maks. : min. utrzymywa prawie na niezmienionym pozio-mie. WWarszawie gsto zaludnienia stopniowo wzrastaa iw2013r. bya 75-krotnie wysza ni wpodregionie suwalskim. Gsto zaludnienia wdu-ych miastach przekraczaa 1500 osb na km2, jedynie wSzczecinie, gdzie znaczn cz powierzchni zajmuj grunty pod wodami, bya nieco nisza.

4 Wiksze zrnicowania wynagrodze brutto wystpoway midzy branami przedsi-biorstw. Najwysze wynagrodzenia niezmiennie wystpuj w dziale:Przemys, anisze wdwch dziaach: Zakwaterowanie igastronomia oraz Handel.



Wiksze zrnicowania ni wzakresie gstoci zaludnienia midzy pod-regionami wystpoway pod wzgldem gstoci geografi cznej pracujcych istopniowo rosy. Liczba pracujcych na km2 wWarszawie bya w2013r. okoo 170razy wiksza ni wpodregionie eckim. Warto zauway, e g-sto pracujcych wpodregionach sabo rozwinitych, nieprzekraczajca 15 pracujcych na km2, nie zwikszaa si (np. ecki, stargardzki, omyski, suwalski, koszaliski, supski). Wduych miastach oprcz Szczecina g-sto pracujcych nieznacznie rosa. Wuzupenieniu mona wskaza rnice wstopie bezrobocia rejestrowanego. Niezmiennie najnisze wartoci osigaa ona wwielkich miastach5.

Liczba podmiotw gospodarczych na jednostk powierzchni odzwier-ciedla ich blisko geografi czn. Pod wzgldem tego wskanika podregiony byy istotnie zrnicowane irnice te rosy. Najwysz gstoci podmiotw charakteryzoway si wielkie miasta, anajnisz podregiony sabo rozwinite. WWarszawie wystpowao okoo 700 podmiotw, awpodregionach suwal-skim, omyskim, bialskim ieckim mniej ni cztery podmioty na kilometr kwadratowy. Zrnicowanie gstoci podmiotw gospodarczych wpodre-gionach wcigu ostatnich omiu lat wzroso o18% ibyo gwnie skutkiem przyrostu liczby podmiotw wwielkich miastach przy ustabilizowaniu ich liczby wpodregionach sabszych (tabela 1).

Jeszcze wiksze rnice midzy podregionami wystpoway pod wzgl-dem gstoci podmiotw dziau: Dziaalno ubezpieczeniowa ifi nansowa (sekcjaK) oraz Dziaalno profesjonalna, naukowa itechniczna (sekcjaM), atake Dziaalno wzakresie usug administrowania iDziaalno wspierajca (sekcja N). Liczba podmiotw tych sekcji odzwierciedla rozwj usug, wtym take usug wiedzy wysokich technologii, oraz poziom rozwoju sektora badaw-czo-rozwojowego. Gsto podmiotw sekcji K wWarszawie bya w2013r. trzysta razy wiksza ni wpodregionach sabo rozwinitych. Jeszcze wiksza przewaga metropolii warszawskiej, awmniejszym stopniu take Poznania, Krakowa, Wrocawia oraz Trjmiasta iodzi dotyczya gstoci podmiotw sekcji M (tabela 2). Dua liczba izagszczenie podmiotw sekcji K, M iN wpodregionach istotnie uatwia przepywy wiedzy ipodnoszenie innowa-cyjnoci. Wpyw gstoci podmiotw zaawansowanych usug rynkowych na dynamik wzrostu gospodarczego jednostki terytorialnej istotnie modyfi kuje pooenie podregionu wssiedztwie wielkiego miasta. Podmioty gospodarcze

5 W2013r. stopa bezrobocia wPolsce sigaa 13,4%, awpodregionie radomskim 24,6%, stargardzkim 23,7% ieckim a 26,0%. Wwielkich miastach nie przekraczaa ona 6,0%, np. wPoznaniu 4,2%, wWarszawie 4,8%, jedynie wodzi sigaa 12,3%, awSzczecinie 10,6% (tabela2).


[15]

Tabe

la 2

. Wsk

ani

ki w

zros

tu g

ospo

darc

zego

wie

lkic

h m

iast

ipo

dreg

ion

w s

siad

ujc

ych

Podr

egio

-ny

PKB

per

capi

ta

(tys

.z)

WD

B na

pr

acuj

ce-

go (t

ys. z

)

Licz

ba

podm

io-

tw

gos

po-

darc

zych

w

pisa

nych

do

reje

stru

R

EGO

N

na k

m2

Licz

ba

prac

uj-

cych

na

km2

War

to

bru

tto

rod

kw

trw

a-y

ch w

prz

ed-

sib

iors

twac

h na

km

2 (m

ln z

)

Nak

ady

in

wes

tycy

jne

prze

dsi

-bi

orst

w n

a km

2 (ty

s. z

)

Licz

ba

podm

iot

w

sekc

ji K

na

10 k

m2

Licz

ba

podm

iot

w

sekc

ji M

na

10 k

m2

Licz

ba

podm

io-

tw

sekc

ji N

na

10

km2

Stop

a be

z-ro

boci

a (w

%)

Prze

cit

ne

mie

sic

z-ne

wyn

a-gr

odze

nie

brut

to (z

)

2005

2012

2005

2011

2005

2013

2005

2012

2005

2012

2005

2012

2009

2013

2009

2013

2009

2013

2005

2013

2005

2013

POLS

KA

25,8

41,9

66,5

96,3

11,6

13,0

3235

3,24

44,

932

0,25

30,

410

4,2

4,2

10,0

11,9

2,8

3,5

17,6

13,4

2507

3877

d

30,3

51,2

71,6

100,

532

6,6

309,

868

178

078

,948

114,

627

7,60

18,

071

117,

911

9,3

279,

533

0,9

71,7

86,9

16,4

12,3

2402

3711

dzki

21,6

34,6

60,1

85,9

18,1

17,4

3640

2,42

04,

291

0,20

40,

391

4,6

4,9

9,0

11,7

3,3

4,1

21,8

16,6

1941

3110

War

szaw

a75

,712

2,0

112,

416

3,8

576,

571

8,5

1479

1618

359,

057

498,

014

25,5

2334

,781

255,

228

5,6

959,

712

20,5

242,

328

8,0

5,6

4,8

3613

5226

war

szaw

ski

w

scho

dni

20,9

36,2

64,6

98,7

13,9

17,0

2932

2,10

43,

537

0,23

20,

402

4,8

5,2

10,8

14,7

4,2

6,2

17,8

14,2

2273

3593

war

szaw

ski

za

chod

ni29

,952

,674

,611

2,6

20,2

25,4

4249

5,49

810

,712

0,46

30,

627

6,6

7,0

20,2

26,6

6,0

8,0

11,0

9,0

2738

4087

Kra

kw

39,5

64,8

75,7

102,

731

8,9

380,

777

490

810

4,89

215

4,04

06,

959

11,0

7013

1,4

140,

241

9,7

508,

411

1,6

134,

07,

05,

825

7939

98

kr

akow

ski

15,9

29,9

47,8

74,2

12,5

16,7

3444

1,68

43,

205

0,15

30,

367

3,9

4,3

8,9

12,5

2,6

3,9

13,3

11,6

2159

3436

Pozn

a52

,082

,384

,711

6,3

347,

440

1,1

860

891

135,

423

191,

518

10,2

1814

,521

142,

615

2,4

498,

158

0,2

126,

814

8,0

6,2

4,2

2735

4257

po

zna

ski

29,0

49,4

70,2

102,

712

,216

,129

364,

561

5,97

10,

255

0,44

84,

04,

511

,215

,13,

64,

812

,37,

222

0234

93

Szcz

ecin

34,3

49,5

77,4

107,

521

6,4

223,

636

236

148

,954

59,8

892,

904

3,77

977

,075

,222

9,9

246,

574

,985

,114

,110

,626

3040

30

sz

czec

isk

i22

,935

,174

,010

2,1

6,6

7,7

1012

5,26

12,

221

0,11

80,

341

2,0

1,9

4,3

5,0

2,0

2,5

27,1

16,8

2390

3554

Wro

caw

35,7

65,1

75,6

106,

331

7,6

369,

865

781

083

,920

149,

119

8,67

112

,583

135,

115

4,7

430,

252

6,1

92,9

118,

310

,95,

526

5041

30

wro

caw

ski

20,3

40,9

63,6

94,9

6,7

8,9

1823

1,52

73,

429

0,26

30,

397

2,5

2,7

5,4

7,3

1,4

2,1

21,5

12,9

2073

3431

Trj

mia

sto

38,1

62,2

85,6

118,

723

4,6

279,

951

655

678

,736

131,

746

6,64

910

,448

108,

811

4,2

289,

535

2,7

64,3

80,1

9,0

6,4

2925

4481

gd

ask

i17

,429

,961

,583

,510

,113

,719

231,

172

2,02

50,

105

0,27

13,

23,

56,

68,

82,

13,

320

,314

,220

4732

41

rd

o: N

a po

dsta

wie

dan

ych

GU

S.



igospodarstwa domowe jednostek terytorialnych tworzcych aglomeracje miejsko-przemysowe wykorzystuj blisko usug wyszego rzdu miasta centralnego (tabela2). Mona doda, e dostpno do usug wyszego rzdu, szczeglnie sekcji: Dziaalno profesjonalna, naukowa itechniczna, jest jednym zczynnikw rozwoju gospodarki opartej na wiedzy oraz budowania przewagi konkurencyjnej regionw przez podnoszenie poziomu innowacyjnoci.

Rnice midzy podregionami pod wzgldem wartoci sprzedanej prze-mysu na mieszkaca byy wyranie nisze istopniowo malay wczasie. Wzakresie tego wskanika nie wystpowaa wyrana przewaga wikszoci metropolii, anajwysze wskaniki osigay podregiony przemysowe6. Naj-wiksze zrnicowania midzy podregionami wystpoway pod wzgldem nasycenia przestrzeni wartoci brutto rodkw trwaych oraz nakadami inwestycyjnymi przedsibiorstw. Rnice wartoci brutto rodkw trwaych na jednostk powierzchni midzy podregionami stopniowo malay, nato-miast pod wzgldem nakadw inwestycyjnych przedsibiorstw rosy. Ju od dawna pod wzgldem wartoci brutto rodkw trwaych na km2 wyran przewag wPolsce miay podregiony miast wydzielonych (powiaty grodzkie). Wskanik maks. : min. wartoci brutto rodkw trwaych na km2 wpodregio-nach w2005r. siga prawie 840, wzrasta do 2010r. itylko nieco obniy si w2012r. (tabela 1). Wtym ostatnim roku nasycenie rodkami trwaymi brutto wprzestrzeni Warszawy byo 780razy wiksze ni wpodregionie bialskim.

Warto brutto rodkw trwaych wprzedsibiorstwach wprzeliczeniu na mieszkaca wpodregionach bya mniej zrnicowana ni na jednostk powierzchni (wskanik maks. : min. w2004r. siga zaledwie 17,5, aw2012r. obniy si do 12,2). Jeszcze mniejsze zrnicowanie podregionw wyst-powao wzakresie wartoci brutto rodkw trwaych jednostek izakadw budetowych gmin na mieszkaca midzy podregionami.

Pod wzgldem nasycenia powierzchni nakadami inwestycyjnymi przed-sibiorstw sytuacja bya podobna wkocu badanego okresu wskanik maks.:min. midzy podregionami siga prawie 7007. Wpodregionach sa-bo rozwinitych zarwno w2005r., jak iw2012r. nakady inwestycyjne

6 Przemys wytwarza zaledwie 8,4% WDBWarszawy, po 15% Krakowa iWrocawia, okoo 20% Poznania, odzi 22% i23% Trjmiasta. Przykadowo wpodregionie legnicko-gogowskim a 64%, awpodregionie tyskim 56%. Bardziej wnikliwe wnioskowanie na tematroli przemysu wWDB wymaga wyjanienia struktury zaawansowania technologii przemysu wpodregionach. Prb tak podjto m.in. wpracy [Gaczek 2004].

7 Wskanik maks. : min. nakadw inwestycyjnych na km2 midzy podregionami w2005r. siga 536, wkolejnych latach wzrasta, aw2012r. siga 697. Stale najwysze nakady na km2 wystpoway wWarszawie, abardzo niskie przykadowo wpodregionach bialskim, ostrocko--siedleckim, przemyskim, stargardzkim.



przedsibiorstw na jednostk powierzchni nie przekraczay 50 tys. z, awpod-regionach miast wydzielonych sigay prawie 35 mln z na km2 (tabela 1, 2). Nakady inwestycyjne przedsibiorstw na mieszkaca wpodregionach wy-kazuj mniejsze zrnicowanie, wWarszawie byy prawie 19-krotnie wysze ni wpodregionie bialskim, ale si zmniejszay. Pod wzgldem wysokoci nakadw inwestycyjnych wprzeliczeniu na mieszkaca nie wystpowaa jednak wyrana przewaga miast wydzielonych, chocia rosy nakady inwe-stycyjne per capita wpodregionach otaczajcych wielkie miasta8.

Rnice midzy podregionami wzakresie wartoci brutto rodkw trwa-ych potwierdzaj nagromadzenie kapitau materialnego wnajwikszych mia-stach. Proces ten by oczywicie dugotrway, acieka rozwoju doprowadzia do zbudowania wyranej przewagi konkurencyjnej wielkich miast nad sabiej rozwinitymi jednostkami terytorialnymi. Rwnie zrnicowania podregio-nw pod wzgldem wielkoci nakadw inwestycyjnych przedsibiorstw na jednostk powierzchni bd na jednego mieszkaca s utrwalone. Midzy podregionami wtym zakresie utrzymuj si stale due irosnce rnice, mimo e inwestycje przedsibiorstw wykazuj pewne wahania. Zdecydowanie mniej-sze s natomiast rnice midzy podregionami pod wzgldem wartoci brutto rodkw trwaych jednostek izakadw budetowych gmin na mieszkaca.

3. Wspwystpowanie poziomu PKB per capita zwybranymi elementami bliskoci geografi cznej wpodregionach

Stawia si nastpujce hipotezy:H1: Wysoki poziom PKB per capita wspwystpuje wpodregionach z: 1) wysok gstoci zaludnienia;2) du gstoci podmiotw gospodarczych wprzestrzeni;3) wysokimi nakadami inwestycyjnymi wprzedsibiorstwach na jednostk

powierzchni;4) duym nasyceniem obszarw wartoci brutto rodkw trwaych wprzed-

sibiorstwach;5) wysok gstoci geografi czn pracujcych wgospodarce;6) du gstoci nowo rejestrowanych podmiotw gospodarczych na jed-

nostk powierzchni;8 Nakady inwestycyjne przedsibiorstw na mieszkaca w2012r. wWarszawie wyniosy

10,5 tys. z, wPoznaniu 6,9 tys. z, awe Wrocawiu iTrjmiecie sigay 5,8 tys. z. Wpodre-gionie bialskim wtym samym roku wyniosy zaledwie 0,96 tys. z, awchemsko-zamojskim 1,1 tys. z na mieszkaca.



7) du gstoci geografi czn podmiotw dziau Dziaalno Ubezpiecze-niowa ifi nansowa (sekcja K);

8) du gstoci podmiotw dziau Dziaalno profesjonalna, naukowa itechniczna (sekcja M);

9) du gstoci podmiotw dziau Dziaalno wzakresie usug administro-wania idziaalno wspierajca (sekcja N).Stopie wspwystpowania wysokich wskanikw PKB per capita ze

zmiennymi 19 jest jednak zrnicowany izmienia si wczasie. H2: Stopie wspwystpowania wysokich wskanikw PKB per capita

zdu bliskoci geografi czn wybranych elementw przestrzeni ekono-micznej (cechy 19) zmienia si. Zmniejsza si wspwystpowanie PKB per capita zgstoci zaludnienia igstoci pracujcych wpodregionach wefekcie podniesienia dostpnoci komunikacyjnej, nasilenia relacji miasto centralne-obszary podmiejskie oraz wdroenia technologii informatycznych wprzesyaniu informacji.

H3: Zmniejsza si wspwystpowanie wysokich wartoci PKB per capita zwysokim nasyceniem wartoci brutto rodkw trwaych wprzedsibior-stwach podregionw.

Tabela 3. Wspczynniki korelacji midzy PKB per capita awybranymi mierni-kami bliskoci geografi cznej wpodregionach

Mierniki bliskoci geografi cznej 2003 2005 2007 2009 2010 2011 2012Gsto zaludnienia 0,8364 0,8185 0,8132 0,8204 0,8009 0,7906 0,8077Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON na km2 0,8675 0,8563 0,8557 0,8644 0,8461 0,8323 0,8488

Nakady inwestycyjne wprzedsi-biorstwach na km2 (tys. z) 0,8912 0,8805 0,8627 0,8525 0,8583 0,8563 0,8737

Warto brutto rodkw trwaych w przedsibiorstwach na 1 km2, (mln z)

0,9002 0,8877 0,8858 0,8859 0,8691 0,8562 0,8677

Pracujcy na km2 0,8872 0,8744 0,8642 0,8646 0,8437 0,8330 0,8465Podmioty nowo zarejestrowane na 10 km2 0,8569 0,8498 0,8466 0,8332 0,8307 0,8199 0,8388

Podmioty sekcja K na 10 km2 0,8644 0,8470 0,8325 0,8487Podmioty sekcja M na 10 km2 0,8749 0,8572 0,8425 0,8574Podmioty sekcji N na 10 km2 0,8767 0,8581 0,8436 0,8571

66 podregionw, wszystkie wspczynniki istotne statystycznie.

rdo: Na podstawie danych BDL, jedynie PKB per capita 2012 za produkt krajowy brutto. Rachunki Re-gionalne 2012 (dane oPKB wykazyway dla ostatniego roku trudne do wyjanienia rnice).



Wspczynniki korelacji potwierdzaj hipotez H1: wlatach 20032012 wysokie wartoci PKB per capita wpodregionach wspwystpoway zwy-sokimi miernikami gstoci zaludnienia, gstoci pracujcych ipodmiotw gospodarczych, nasyceniem wartoci brutto rodkw trwaych oraz wielkoci nakadw inwestycyjnych przedsibiorstw, atake gstoci nowo zarejestro-wanych podmiotw. Od 2009 r. PKB per capita wpodregionach by te istotnie skorelowany zgstoci podmiotw sekcji K, M iN.Wspczynniki korelacji midzy PKB per capita amiernikami bliskoci geografi cznej wpodregionach s zgodnie zoczekiwaniami dodatnie, istotne statystycznie ibardzo wysokie (tabela 3).

Wspczynnik korelacji midzy PKB per capita agstoci zaludnienia by dodatni istale istotny statystycznie, ale jego warto obniaa si wkolejnych latach. Wokresie 20032011 nastpio zmniejszenie wspczynnika korela-cji obrazujcego wspwystpowanie tych dwch zjawisk wpodregionach a o0,046 punktu. Zmniejszy si take stopie wspwystpowania (spa-dek wartoci dodatniego wspczynnika korelacji) PKB per capita igstoci geografi cznej pracujcych wpodregionach9. Zmniejszenie wspczynnikw korelacji tych dwch zmiennych byo najwiksze wzbiorze spadek siga 0,054. Najwiksze spadki wspczynnikw korelacji tych dwch zmiennych wystpiy wlatach 20032005 oraz midzy 2009 a2010 r. Nieco mniejsze spadki wspwystpowania dotyczyy PKB per capita, nakadw inwestycyj-nych igstoci podmiotw gospodarczych (spadek wartoci wspczynnikw korelacji wcigu badanego okresu siga 0,035). Wlatach 20092011 zmniej-szay si take wspczynniki korelacji midzy gstoci podmiotw sekcji K, M iN na jednostk powierzchni aPKB per capita (tabela 3).

Zmiany stale dodatnich iistotnych statystycznie wartoci wspczynnikw korelacji branych pod uwag cech podregionw wkolejnych latach potwier-dzaj hipotez H2. Obnienie stopnia wspwystpowania wysokiego PKB per capita zwysokimi miernikami gstoci ibliskoci geografi cznej wybranych cech wpodregionach mona tumaczy wzrostem siy oddziaywania nowych czynnikw decydujcych owspczesnym wzrocie gospodarczym. Zjednej strony bdzie to wzrost wydajnoci pracy wynikajcy zpostpu technicznego, gwnie wdraania nowych technologii informatycznych do procesw wy-twrczych iprzesyania informacji oraz usieciowienia gospodarki, azdrugiej zwikszenie roli specyfi cznych cech kapitau ludzkiego ikapitau spoecznego wrozwoju spoeczno-gospodarczym jednostek terytorialnych.

9 Dane GUS orynku pracy wpodregionach obejmuj pracujcych wprzedsibiorstwach zatrudniajcych ponad 9 osb. Moe to utrudnia wnioskowanie, poniewa pomijamy udzia pracujcych wmikroprzedsibiorstwach.



Ukad wspczynnikw korelacji czciowo potwierdza take hipotez H3. Wspczynniki korelacji midzy PKB per capita awartoci brutto rodkw trwaych wprzedsibiorstwach na jednostk powierzchni wpodregionach wlatach 20032011 osigay najwysze wartoci, ale stopniowo si zmniej-szay (w2003 r. wspczynnik korelacji midzy tymi cechami siga +0,9 ido 2011 r. obniy si o0,044, natomiast wnastpnym roku nieco wzrs). W2012r. wyszy wspczynnik korelacji wzbiorze wystpi midzy PKB per capita anakadami inwestycyjnymi przedsibiorstw na jednostk powierzch-ni10. Zmniejszanie si wspczynnikw korelacji potwierdza, e wspwyst-powanie wysokich wartoci PKB per capita zkoncentracj wartoci brutto rodkw trwaych iwielkoci nakadw inwestycyjnych przedsibiorstw na jednostk powierzchni wpodregionach ulega stopniowo obnieniu, ale nadal jest bardzo wysokie. Zaobserwowane tendencje potwierdzaj due znaczenie dotychczasowej cieki rozwoju skutkujcej nagromadzeniem kapitau mate-rialnego wwielkich miastach dla zapewnienia wysokiego poziomu wzrostu gospodarczego.

4. Zalenoci midzy PKB per capita awybranymi cechami podregionw wwietle analizy regresji

Analiza ukadu wspczynnikw korelacji midzy wartoci PKB per capita awybranymi miernikami gstoci podmiotw oraz ich zmian wkolejnych latach pozwala wskaza kolejne hipotezy:H4: Warto PKB per capita wdanym roku jest zalena od gstoci podmiotw gospodarczych na jednostk powierzchni podregionu wroku poprzednim. Mona oczekiwa, e zaleno midzy zmiennymi bdzie wprost propor-cjonalna.H5: Liczba podmiotw dziaw: Dziaalno fi nansowo-ubezpieczeniowa, Dziaalno profesjonalna, naukowa itechniczna oraz Usugi administrowania idziaalno wspierajca na jednostk powierzchni wdanym roku istotnie wpywa na warto PKB per capita wnastpnym roku.H6: Warto PKB per capita wdanym roku jest istotnie uzaleniona od war-toci brutto rodkw trwaych przedsibiorstw na mieszkaca wpodregionie wroku poprzednim. Zaleno midzy tymi cechami, przy uwzgldnieniu jednorocznego opnienia, jest wprost proporcjonalna iprostoliniowa.

10 Porwnaj przypis 4.



Wcelu weryfi kacji postawionych hipotez wykorzystuje si dwie metody: (1)jednoczynnikowe modele regresji prostoliniowej bd krzywoliniowej midzy zmiennymi wpodregionach, (2) regresj liniow wielozmienn (re-gresj krokow wsteczn). Wkadym postpowaniu zmienn zalen jest wskanik PKB per capita dla podregionu, zmienne niezalene przyjmuje si na podstawie wspczynnikw korelacji. Modele jednoczynnikowe okrelano, zakadajc jednoroczne opnienie oddziaywania zmiennych niezalenych na warto PKB per capita wpodregionie.

yi2010 = 28 236 + 110,91x2009 yi2010 = 18 044x0,2104

R2 = 0,6652 R2 = 0,7146

yi2011 = 30 626+111,99xi2010 yi2011 = 19 464x0,2075

R2 = 0,6933 R2 = 0,6525

Rysunek 1. PKB per capita (tys. z) agsto podmiotw gospodarki narodowej na km2 wpodregionach

Model pierwszy (rysunek1) wyjania wpyw bliskoci geografi cznej pod-miotw gospodarczych na zmiany PKB per capita wpodregionach. Zaleno midzy zmienn zalen (2010) azmienn niezalen (2009) wpodregionach lepiej odwzorowywaa funkcja krzywoliniowa ni prostoliniowa. Mona stwier-dzi, e jeeli gsto podmiotw gospodarczych wpodregionach rosa w2009r.

0

20

40

60

80

100

120

0 100 200 300 400 500 600 700

PKB

per c

apita

(201

0)

Podmioty ogem na km2 (2009)

0

20

40

60

80

100

120

0 100 200 300 400 500 600 700

PKB

per c

apita

(201

0)


020406080

100120140

0 100 200 300 400 500 600 700

PKB

per c

apita

(201

1)


020406080

100120140

0 100 200 300 400 500 600 700

PKB

per c

apita

(201

1)




o1%, to w2010 r. PKB per capita wzrasta o0,21% (wskanik determinacji 71,5%). Wmodelu dla 2011 r. lepsze dopasowanie wystpio dla regresji prosto-liniowej, ale stopie dopasowania si obniy (wskanik determinacji 69,3%).

Model drugi (rysunek2, 3, 4) pokazuje, e dopasowanie prostoliniowe jest wystarczajce dla zobrazowania zalenoci midzy bliskoci geografi czn wybranych sekcji awysokoci PKB per capita wpodregionach. Interpretacja uzyskanych wynikw jest nastpujca: jeeli gsto geografi czna podmiotw dziaalnoci fi nansowej iubezpieczeniowej na 10 km2 w2010r. wzrastaa oje-den, to warto PKB per capita wpodregionie w2011r. rosa o284 z (wskanik determinacji 70%). Natomiast jeeli gsto geografi czna podmiotw dziau Dziaalno profesjonalna, naukowa itechniczna na 10 km2rosa ojeden w2010r., to warto PKB per capita wzrastaa ookoo 81 z wpodregionach wnastpnym roku (wskanik determinacji 71%).

yi2011 = 30 856 + 283,99x yi2011 = 25 133x0,1955

R2 = 0,6952 R2 = 0,6667

Rysunek 2. PKB per capita (tys. z) agsto podmiotw w dziale Dziaalno fi nansowa iubezpieczeniowa wpodregionach

yi2011 = 31 534 + 81,35x yi2011 = 22 116x0,1826

R2 = 0,7107 R2 = 0,6914

Rysunek 3. PKB per capita (tys. z) agsto podmiotw w dziale Dziaalno profesjonalna, naukowa itechniczna wpodregionach

020406080

100120140

0 50 100 150 200 250 300

PKB

per c

apita

(201

1)

Sekcja K na 10 km2 (2010)

020406080

100120140

0 50 100 150 200 250 300

PKB

per c

apita

(201

1)

Sekcja K na 10 km2 (2010)

020406080

100120140

0 200 400 600 800 1000 1200

PKB

per c

apita

(201

1)

Sekcja M na 10 km2 (2010)

020406080

100120140

0 200 400 600 800 1000 1200

PKB

per c

apita

(201

1)

Sekcja M na 10 km2 (2010)



yi2011 = 31489+324,02x yi2011 = 27490x0,1885

R2 = 0,7128 R2 = 0,6882

Rysunek 4. PKB per capita (tys. z) agsto podmiotw w dziale Usugi admini-strowania idziaalno wspierajca wpodregionach

Podobnie mona interpretowa wzrost gstoci podmiotw dziau: Usugi administrowania idziaalno wspierajca. Przyrost gstoci ojeden podmio-tw tej sekcji na 10 km2 w2010 r. powodowa wzrost PKB per capita a o324 z wnastpnym roku wpodregionie (wskanik determinacji 0,71%). Rwnie wtym przypadku zaleno midzy zmiennymi bya prostoliniowa, afunkcja potgowa nie poprawia dopasowania linii regresji midzy zmienn zalen (PKB per capita) azmienn niezalen (liczba podmiotw sekcji N na 10 km2) wpodregionach. Uzyskane wyniki analizy potwierdzaj du rol specyfi ki struktury gospodarczej iznaczenie podmiotw usug wyszego rzdu inten-sywnie wykorzystujcych wiedz dla wzrostu gospodarczego wielkich miast.

Okrelone statystycznie zalenoci midzy gstoci podmiotw apozio-mem wzrostu gospodarczego potwierdzaj hipotez H4. Oddziaywanie g-stoci geografi cznej podmiotw gospodarczych zarejestrowanych wsystemie REGON na poziom PKB per capita byo bardzo due iwprost proporcjonalne inie malao wczasie. Stopie dopasowania funkcji regresji zmiennych by bardzo wysoki, ztym e najwyszy by wodniesieniu do gstoci podmiotw dziau: Dziaalno profesjonalna, naukowa itechniczna oraz Usugi admini-strowania idziaalno wspierajca (rysunek3 i4).

Wikszy wpyw na poziom PKB per capita wpodregionach ni gsto geografi czna podmiotw gospodarczych ogem igsto podmiotw po-szczeglnych sekcji miaa warto rodkw trwaych przedsibiorstw wprzeli-czeniu na mieszkaca (rysunek5). Warto rodkw trwaych na mieszkaca odzwierciedla kapita fi zyczny podregionu waony gstoci zaludnienia. Regresja prostoliniowa midzy zmiennymi wystarczajco dobrze obrazuje zalenoci (wskanik determinacji 92%), astopie dopasowania funkcji jest

020406080

100120140

0 50 100 150 200 250 300

PKB

per c

apita

(201

1)

Sekcja N na 10 km2 (2010)

020406080

100120140

0 50 100 150 200 250 300

PKB

per c

apita

(201

1)

Sekcja N na 10 km2 (2010)



wyranie lepszy ni dopasowanie funkcji zalenoci midzy gstoci pod-miotw gospodarczych ogem oraz gstoci podmiotw wybranych sekcji asyntetyczn miar poziomu wzrostu gospodarczego (por. rys.14 irys.5). Wzrost wartoci brutto rodkw trwaych wprzedsibiorstwach na miesz-kaca o1000 z w2010 r. powodowa wzrost o13,2 tys. z PKB per capita wpodregionie. Tak wyrana zaleno midzy wartoci rodkw trwaych apoziomem wzrostu gospodarczego potwierdza duy wpyw dotychczasowej cieki rozwoju regionw na wzrost gospodarczy. cieka ta doprowadzia do koncentracji majtku trwaego poszczeglnych terytoriw, autrzymujce si korzyci aglomeracji prowadz do dalszej koncentracji dziaalnoci wwielkich miastach, penicych funkcje biegunw wzrostu.

yi2011 = 0,7396x + 13 202 yi2011 = 64,861x0,6136

R2 = 0,9203 R2 = 0,8577

Rysunek 5. PKB per capita awarto brutto rodkw trwaych wprzedsibior-stwach na mieszkaca wpodregionach (tys. z)

Wrozwoju wielkich miast iaglomeracji miejsko-przemysowych pojawia si sprzenie zwrotne: wzrost wartoci kapitau fi zycznego powoduje wzrost wartoci dodanej brutto iproduktu krajowego brutto, aprzyrost PKB wdanym roku zwiksza moliwoci inwestycji wsektorze przedsibiorstw prywatnych iwsektorze publicznym. Ptla sprzenia zwrotnego midzy tymi zmiennymi wywouje naturaln tendencj do dalszej koncentracji wzrostu wniektrych jednostkach. Gospodarka podregionw, gdzie koncentracja rodkw trwaych przedsibiorstw izakadw budetowych jest dua zarwno wprzeliczeniu na jednostk powierzchni, jak ina mieszkaca, jest wstanie wytwarza wiksz warto dodan wkolejnych latach.

Modele regresji czstkowej (rysunki 15) potwierdzaj, e zidentyfi ko-wane wstpnie zalenoci midzy zmiennymi wpodregionach mona wy-jani regresj prostoliniow. Zbranych pod uwag zmiennych niezalenych

020406080

100120140

0 20 40 60 80 100 120 140 160

PKB

per c

apita

(201

1)

Warto brutto rodkw trwaychw przedsibiorstwach per capita (2010)

0 20 40 60 80 100 120 140 160

Warto brutto rodkw trwaychw przedsibiorstwach per capita (2010)

020406080

100120140

PKB

per c

apita

(201

1)



najwiksze znaczenie dla wyjanienia zmiennoci PKB per capita wpodre-gionach ma wielko nakadw brutto rodkw trwaych przedsibiorstw na mieszkaca. Wszystkie zmienne niezalene byy przesunite ojeden rok (t1) wstosunku do zmiennej zalenej (t). Jedynie model pierwszy dla PKB per capita 2010 (t) agsto podmiotw gospodarczych na km2 w2009 (t1) pokaza, e zaleno midzy zmiennymi lepiej odzwierciedla regresja potgowa.

5. Modele regresji prostoliniowej wielorakiej

Poziom wzrostu gospodarczego odzwierciedlany przez PKB per capita zale-y od wpywu wielu rnych czynnikw. Podejmuje si prb wyjanienia wpywu kilku wybranych czynnikw na warto zmiennej zalenej (PKB per capita) wpodregionach, okrelajc modele regresji prostoliniowej wielorakiej iwykorzystujc metod regresji krokowej wstecznej.

Czynniki zmiennoci przestrzennej wzrostu gospodarczego traktowane jako zmienne niezalene okrelono zarwno wprzeliczeniu na jednostk powierzchni (na km2 lub 10 km2), jak ina mieszkaca. Ogem brano pod uwag osiem zmiennych niezalenych, ztym e wartoci trzech zmiennych byy wGUS dostpne od 2009r. Gsto elementw na jednostk powierzchni wprzyblieniu odzwierciedla blisko geografi czn jednostek gospodarczych wpodregionie. Natomiast wartoci zmiennych przeliczone na mieszkaca odzwierciedlaj nasycenie nakadami inwestycyjnymi, rodkami trwaymi wprzedsibiorstwach, waonymi liczb ludnoci. Kadorazowo oprcz 2011r. stosowano jednoroczne opnienie zmiennych zalenych zgod-nie zzaoeniem, e gsto jednostek na powierzchni lub wprzeliczeniu na mieszkaca wdanym roku ma istotny wpyw na warto PKB per capita wroku nastpnym.

Uzyskano nastpujce modele:

1) Yi2004 = 10 720,5 + 2,67x12003 + 2,0832003 + 0,35x42002 R2 = 0,95;

2) Yi2006 = 6579,09 + 12,63x22005 + 2,4832005 + 0,37x42005 + 79,14x52005 R2 = 0,93;

3) Yi2008 = 11 524,73 + 26,97x22007 + 2,5342007 + 50,9x52007 R2 = 0,94;

4) Yi2010 = 14 426,56 + 0,58x42009 + 88,03x82009 R2 = 0,93;

5) Yi2011 = 15 545,84 + 0,59x42010 + 63,4282010 R2 = 0,93;



gdzie: i = 66, uwzgldniono wszystkie parametry istotne statystyczne na poziomie =

0,05,zmienna zalena yi = PKB per capita,x1 gsto zaludnienia,x2 liczba podmiotw gospodarczych na km

2,x3 nakady inwestycyjne przedsibiorstw na mieszkaca (tys. z),x4 warto brutto rodkw trwaych na mieszkaca (tys. z),x5 podmioty nowo zarejestrowane wrejestrze REGON na 10 tys. miesz-

kacw x6 podmioty Dziaalno fi nansowa iubezpieczeniowa na 10 km

2,x7 podmioty Dziaalno profesjonalna, naukowa itechniczna na 10 km

2,x8 podmioty Dziaalno wzakresie usug administrowania idziaalno

wspierajca na 10 km2,zmienne x6, x7, x8 dostpne od 2009 r.

Wmodelach regresji prostoliniowej wielorakiej wyranie lepsze dopaso-wanie zalenoci pokazay modele uwzgldniajce wpyw zmiennych gstoci geografi cznej na jednostk powierzchni oraz nasycenie na mieszkaca11. Liczba cech wpywajcych na poziom wzrostu gospodarczego wpodregionach zmieniaa si. Na warto PKB per capita podregionw w2006r. istotny staty-stycznie wpyw miay cztery czynniki (model 2), aw2010 i2011r. ju tylko po dwa czynniki (modele 4 i5). Gsto zaludnienia wpywaa na warto PKB per capita jedynie w2005 r. Najczciej we wszystkich modelach wystpowaa zmienna niezalena x4 warto brutto rodkw trwaych na mieszkaca. Dopasowanie modeli byo bardzo wyrane we wszystkich przypadkach wskanik determinacji R2 nie spada poniej 90%.

W2004r. (model 1) warto PKB per capita wpodregionach wzrastaa o0,35 z, jeeli warto brutto rodkw trwaych na mieszkaca rosa o1 z (jeeli wyeliminujemy wpyw wszystkich innych zmiennych niezalenych). Model pokaza take istotny statystycznie wpyw zmiennej gsto zaludnienia izmiennej nakady inwestycyjne przedsibiorstw na mieszkaca.

Wkolejnych latach modele (2, 3, 4 i5) pokazay zmiany zalenoci midzy zmiennymi. W2006r. (model 2) zmiany PKB per capita byy istotnie uzale-nione od liczby podmiotw gospodarczych na km2, nakadw inwestycyjnych

11 Wobec wyranie gorszego dopasowania funkcji wmodelach uwzgldniajcych jedynie mierniki gstoci geografi cznej zmiennych niezalenych pomija si ich interpretacj.



przedsibiorstw na mieszkaca, wartoci brutto rodkw trwaych na miesz-kaca iliczby nowo zarejestrowanych podmiotw na 10 tys. mieszkacw. Przykadowo, PKB per capita w2006r. wzrs o12,6 z, jeeli liczba podmiotw gospodarczych na km2 wzrosa w2005r. o1. Natomiast wzrost nakadw inwestycyjnych wprzedsibiorstwach na mieszkaca o1 z wpodregionie w2005 r. powodowa wzrost PKB per capita o2,5 z w2006r. Wyrana bya te zaleno midzy syntetycznym miernikiem wzrostu gospodarczego ana-syceniem liczb nowo rejestrowanych podmiotw gospodarczych.

W2008 r. model (3) pokaza wpyw zmiennych niezalenych z2007r.: liczba podmiotw gospodarczych na km2, warto brutto rodkw trwaych na mieszkaca iliczba nowo zarejestrowanych podmiotw na 10 tys. miesz-kacw na warto PKB per capita.

Wlatach 2010 i2011 modele (4) i(5) istotny wpyw na zmiany PKB per capita wpodregionach miay ju tylko zmienne: warto brutto rodkw trwaych na mieszkaca igsto podmiotw sekcji: Dziaalno wzakresie usug administrowania idziaalno wspierajca na jednostk powierzchni. Uzyskane wyniki mog sugerowa rosnce znaczenie bliskoci geografi cznej wpoczeniu zbliskoci organizacyjn dla podnoszenia poziomu wzrostu gospodarczego regionw.

Podsumowanie

Zrnicowanie poziomu wzrostu gospodarczego midzy podregionami wPol-sce wlatach 20052012 systematycznie wzrastao. Wyjtkiem od tej reguy byy jednak rnice wzakresie przecitnego miesicznego wynagrodzenia brutto oraz warto produkcji sprzedanej na mieszkaca. Rnice midzy PKB per capita oraz WDB na pracujcego apoziomem wynagrodze brutto byy mniejsze ni wzakresie innych wskanikw. We wszystkich latach utrzy-mywaa si bardzo wyrana przewaga wzrostu gospodarczego podregionw wielkich miast nad obszarami peryferyjnymi kraju. Rnice midzy cen-trum aglomeracji (powiat grodzki) aterenami przylegajcymi wwikszoci zsiedmiu badanych aglomeracji nie zmniejszay si. Najwiksze rnice wy-stpoway pod wzgldem bliskoci geografi cznej podmiotw gospodarczych midzy Wrocawiem apodregionem wrocawskim oraz midzy Warszaw apodregionem warszawskim wschodnim, atake Szczecinem ipodregionem szczeciskim. Stale te utrzymyway si istotne rnice midzy podregionami wielkich miast apodregionami przylegymi wzakresie stopy bezrobocia oraz bliskoci geografi cznej podmiotw sekcji usug K, M iN.



Zidentyfi kowane zmiany wspczynnikw korelacji wlatach 20032012 potwierdziy, e wysokie wartoci PKB per capita wpodregionach wspwyst-poway zniektrymi miernikami duej bliskoci geografi cznej. Jednoczenie mona potwierdzi, e wspwystpowanie duej bliskoci geografi cznej zwysokim wzrostem gospodarczym zmienia si wczasie.

Analiza regresji potwierdzia, e zaleno midzy wikszoci miernikw bliskoci geografi cznej apoziomem wzrostu gospodarczego moe by odwzo-rowana regresj prostoliniow. Wmodelach regresji wielozmiennej okazao si, e wpyw bliskoci geografi cznej waonej liczb mieszkacw na wzrost gospodarczy (PKB per capita) maleje wczasie. Uzyskane wspczynniki regre-sji byy dodatnie istatystycznie istotne, modele charakteryzoway si wysokimi wspczynnikami determinacji, ale ich interpretacja musi by ostrona.

Przeprowadzone badanie potwierdza, e warto dodana wielkich miast jest tworzona wdugim procesie historycznym, ktry wprzestrzeni tych miast doprowadzi do duej bliskoci geografi cznej tak wsensie spoecznym, jak iekonomicznym. Jednoczenie wydaje si, e blisko geografi czna jest tylko jednym zczynnikw. Umoliwia wykorzystywanie tradycyjnych, zewntrz-nych dla przedsibiorstw korzyci aglomeracji oraz wewntrznych korzyci skali. Jej znaczenie dla budowy przewagi konkurencyjnej gospodarki wielkiego miasta wymaga jednak uwzgldnienia dodatkowych czynnikw. Pytaniem, ktre pozostaje bez odpowiedzi, jest wyjanienie, ktra zinnych form blisko-ci spoeczna, instytucjonalna czy organizacyjna bdzie musiaa wystpi waglomeracji, eby zapewni trwa przewag konkurencyjn, amoe take umoliwi przesyanie iodbir pozytywnych bodcw wzrostu zcentrum na obszary peryferyjne.

Bibliografi a

Boschma, R.A., 2005, Proximity and Innovation: ACritical Assessment, Regional Studies, vol. 39, no.1, s.6174.

Churski, P., 2014. Model polaryzacyjno-dyfuzyjny wprzemianach polityki spjnoci konsekwencje dla ukierunkowania polityki rozwoju, w: Churski, P. (red.), Rozwj spoeczno-gospodarczy aksztatowanie si obszarw wzrostu iobszarw stagnacji gospodarczej, Rozwj Regionalny iPolityka Regionalna, nr 25, s.1327.

Domaski, R., 2008, Teoretyczne podstawy ewolucyjnych modeli aglomeracji miejskich, w:. Marsza, T. (red.), Rola polskich aglomeracji wobec wyzwa Strategii Lizboskiej, Studia KPZK PAN, t. 120, Warszawa, s.4773.



Gaczek, W.M., 2004, Zmiany innowacyjnoci gospodarki wybranych metropolii wPolsce, w: Szoek, K.,Zakrzewska-Ptorak, A. (red.), Obszary metropolitalne, arozwj re-gionalny ilokalny, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocawiu, s.1530.

Gaczek, W.M., 2010, Miasta jako bieguny rozwoju wpolskiej przestrzeni polaryzacja czy konwergencja, w: Prace zgospodarki przestrzennej, Zeszyty Naukowe, Wydaw-nictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, nr161, Pozna, s.88110.

Gaczek, W.M, 2013, Znaczenie bliskoci dla przepyww wiedzy, procesw uczenia si iinnowacji, w: Gaczek, W.M. (red.), Dynamika, cele ipolityka zintegrowanego rozwoju regionw. Aspekty teoretyczne izarzdzanie wprzestrzeni, Bogucki Wy-dawnictwo Naukowe, Pozna, s.5166.

Gaczek, W.M., Komorowski, J., 2006, Przewaga konkurencyjna gospodarki wielkiego miasta wregionie, w:Sodczyk, J., Szafranek, E.(red.), Kierunki przeksztace struk-tury gospodarczej ispoeczno-demografi cznej miast, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s.4770.

Jewtuchowicz, A., 2005, Terytorium iwspczesne dylematy jego rozwoju, Wydawni-ctwo Uniwersytetu dzkiego, d.

Karlsson, Ch., 1999, Spatial Industrial Dynamics in Sweden: Urban Growth Industries, Growth and Change, vol. 30, s. 184212

Nowakowska, A. (red.), 2013, Zrozumie terytorium. Idea ipraktyka, Wydawnictwo Uniwersytetu dzkiego, d.

Renski, H., 2011, External Economies of Localization, Urbanization and Industrial Di-versity and New Firm Survival, Papers in Regional Science, vol. 90, no. 3, s. 473502

Wojnicka, E., 2009, Metropolie jako bieguny wzrostu, w: Makiea, Z. (red.), Potencjalne metropolie ze szczeglnym uwzgldnieniem Polski Wschodniej, Studia KPZK PAN, t. CXXV,Warszawa, s.3047.



Jzef KomorowskiUniwersytet Ekonomiczny wPoznaniu, Wydzia Zarzdzania, Katedra Ekonomiki Przestrzennej [email protected]

ZMIANY UDZIAU GWNYCH SEKTORW GOSPODARKI WAWANSIEEKONOMICZNOSPOECZNYM WIELKICH MIAST WPOLSCE

Streszczenie: Sukces najwikszych miast polskich wostatnim dziesicioleciu prze-jawia si m.in. wzmianach wstrukturze gwnych sektorw gospodarki. Zmiany wsferze przemysu, budownictwa oraz usug mona zaobserwowa na przykadzie zmieniajcych si wskanikw: PKB per capita, WDB na 1 pracujcego oraz wyna-grodze. Wartykule przeprowadzono ogln analiz tych zmian dla siedmiu naj-wikszych miast Polski wokresie 20022011. Standaryzacja badanych cech posuya do konstrukcji sumarycznego wskanika potencjau miast, ktry sprzyja rozwojowi izmianom ich struktur gospodarczych. Analiza wykazaa wzgldn powolno zmian ilociowych oraz wielokrotn przewag Warszawy nad pozostaymi duymi miastami kraju.

Sowa kluczowe: struktura gospodarki miasta, sektory gospodarki, warto dodana brutto, produkt krajowy brutto, sukces miasta, efektywno gospodarki miast.

Klasyfi kacja JEL: R1, R3.

CHANGES IN THE ROLE OF THE MAIN SECTORS OFTHEECONOMY IN THE ECONOMIC AND SOCIAL PROGRESS OF THE LARGEST POLISH CITIES BETWEEN 2003 AND 2012

Abstract: Changes in the role and participation of the main sectors of the economy in the overall development of cities are those which best refl ect the dynamics with which towns and cities develop and expand. In this paper changes in selected parameters


31Zmiany udziau gwnych sektorw gospodarki w awansie ekonomiczno-spoecznym

indicating the basic eff ects of the: man economy relationship, i.e. the total number of employed, GVA, GNP and salaries are analyzed. Th e analysis covers the 7 largest Polish cities in the years 20022011. Th e summary shows that the analyzed cities have very diff erent potentials that are conducive to positive changes in the economic structure and success.

Keywords: city economic structure, main sectors of the economy, value added, value added per employee, gross domestic product, success of the city, eff ectiveness of the city economy.

Wstp

Popularno bada nad wielkimi miastami jest wspczenie uzasadniona. Dotychczasowa dynamika iprzyszo rozwoju przestrzeni zarwno na po-ziomie regionalnym, krajowym, jak iglobalnym naley do miast, zwaszcza wielkich1. Zmieniajca si wczasie sia ich oddziaywania oraz pozycja bya ijest zalena od wielu czynnikw ocechach stabilnych iniestabilnych oraz od negatywnych bd pozytywnych efektw emitowanych wwyniku ich funk-cjonowania. Wmiastach skupiaj si inadal bd si koncentrowa te dzia-alnoci, ktre wcoraz szybszym tempie bd rozwijane nie tylko wsensie ilociowym, ale przede wszystkim jakociowym wnowoczesnym przemyle iszeroko rozumianych usugach.

Przedstawione zagadnienie nawizuje porednio do problemu odpornoci gospodarki miast na zjawiska negatywne iszoki wynikajce zistniejcych izmieniajcych si wczasie ich podstawowych struktur gospodarczych, tj. udziau gwnych sektorw: (przemysu ibudownictwa (P+B) oraz usug (U) wtworzeniu produktu krajowego brutto (PKB) oraz wartoci dodanej brutto (WDB). Wzmieniajcych si konfi guracjach udziau wstrukturach gospodar-czych sektory te ksztatuj iwyznaczaj de facto kierunki rozwojowe miast, czynic je wrnym stopniu zdolnymi do dynamicznego konkurowania na rynku miast iosigania sukcesu2.

1 Wartykule uywa si zamiennie terminu wielkie lub due miasta, atake metropolie polskie ze wiadomoci, i terminy te nie s tosame, odpowiadaj rnym kryteriom dotycz-cym m.in. liczby mieszkacw itp. Badane miasta jako metropolie okrela m.in. T. Markowski, T. Marsza [2006] oraz B. Jaowiecki [2000].

2 Zintensyfi kowane procesy metropolizacyjne najwikszych miast polskich spowodoway, podobnie jak wielu miastach brytyjskich, przesunicia licznych skadowych gospodarki wra-mach gwnych jej sektorw, tj. przemysu iprzede wszystkim usug [Boyle i Rogerson 2001].


32 Jzef Komorowski

Wostatnich dwch dekadach miasta wPolsce przechodz specyfi czn transformacj od orodkw ksztatowanych wstarym systemie ekonomicz-nym do centrw, ktrych wszelkie atrybuty rozwoju poddane zostay nowym reguom gospodarki wolnorynkowej. Specyfi ka tych zmian bya zwizana m.in. zcharakterystycznym dla Polski zrwnowaonym systemem osadni-czym, cechujcym si rwnomiernym rozmieszczeniem duych iredniej wielkoci miast wprzestrzeni kraju, ktry wznaczcy sposb niwelowa lub zapobiega tendencjom do ich nadmiernej dominacji rozwoju. Stwierdze-nie to jest uproszczeniem, jednake uyte zostao, aby podkreli, i miasta polskie, wtym szczeglnie najwiksze, mogy wypracowa wasne, czsto bardzo rne cieki rozwoju gospodarczego ispoecznego. Zmiany ustro-jowe wPolsce pozwoliy na zaistnienie wmiastach nowej dynamiki rozwoju wobrbie poszczeglnych sektorw gospodarki, charakteryzujcej si nowym tempem ijakoci oraz zmian ich pozycji wodniesieniu do macierzystych wojewdztw. Dynamika ta dotyczya przede wszystkim dwch gwnych sektorw gospodarki: przemysu iusug. Wnowej rzeczywistoci wuprzy-wilejowanej sytuacji lokomotyw rozwoju miast znalazy si przede wszystkim usugi, zwaszcza rynkowe. Na tym tle szczegln rol odegra przemys jako wany czynnik warunkujcy funkcjonowanie miast3. Po zmianach ustrojo-wych najbardziej wyrany iznaczco odrniajcy si od innych miast wPol-sce sukces dotyczy miast najwikszych, ktre uzyskay znaczne moliwoci decydowania owasnym rozwoju [Komorowski 2010].

Przez lata sektory Uoraz P+B wrnych wzgldem siebie relacjach kszta-toway iutrwalay podstawowe profi le funkcjonalne miast, wzmacniay je lub osabiay wmiar jak zmieniay si systemy zarzdzania gospodark miej-sk, zmieniaa si krajowa imidzynarodowa koniunktura gospodarcza oraz mikrostruktury gospodarcze poszczeglnych miast, np. nastpowa wzrost lub spadek znaczenia poszczeglnych usug rynkowych lub nierynkowych [Sokoowski 2008].

Miasta polskie rni si znacznie midzy sob is podobne tylko wnie-ktrych elementach; maj wasny indywidualny rytm rozwoju, tempo irelacje czynnikw zmieniajcych ich natur. Mona zauway, e zewntrznie miasta

3 Spadek znaczenia sektora przemysu wmiastach nie by statystycznie tak bardzo znacz-cy. Mimo restrukturyzacji, likwidacji wielu przedsibiorstw ispadku zatrudnienia wskaniki opisujce sytuacje przemysu, jak np. warto dodana brutto ogem ina jednego pracownika, produkt narodowy wytworzony wprzemyle miast iin., dziki m.in. zmianom technologicz-nym iorganizacyjnym oraz nowym, bardziej efektywnym metodom zarzdzania nie ulegay znaczcemu pogorszeniu wmiastach, przede wszystkim najwikszych.



zmieniaj si wpodobny sposb, poniewa atrybuty ich wizerunku wydaj si podobne, podlegajc tym samym prawidom gospodarki wolnorynkowej, lecz wwewntrznej tkance ekonomicznej maj miejsce zjawiska iprzemiany znacznie rnice miasta od siebie.

Procesy te analizowano zrnych punktw widzenia oraz wrnych stopniach szczegowoci, tj. od analiz mikro, wchodzcych gboko wna-tur okrelonych zjawisk, po badania majce na celu uchwycenie ogl-nych prawidowoci rozwoju spoeczno-ekonomicznego miast, a take z uwzgldnieniem stopnia umidzynarodowienia, co pozwalao na szersze porwnania icharakterystyki [m.in. Jaowiecki 2000; Komorowski 2000; Kudacz 2009].

Wartykule podjto prb zbadania ioceny wielkoci icharakteru zmian wrozwoju gospodarczym siedmiu najwikszych miast polskich na podstawie analizy przyjtych wskanikw charakteryzujcych iopisujcych sektory usug, przemysu ibudownictwa. Przeanalizowano wspbieno przebiegu zmian wartoci przyjtych wskanikw, ich zrnicowanie, wzajemne reakcje statystyczne oraz podjto prb sprawdzenia tezy osilnej dynamice oraz istotnym zrnicowaniu cieek rozwojowych poszczeglnych miast oraz ich reakcji polegajcej na spadku lub wzrocie wartoci przyjtych cech, tj. zmianach struktury pracujcych, WDB iPKB ipoziomu wynagrodze.

Wdynamice rozwoju miast wskaniki dotyczce struktury ich gospodarki wedug sektorw nale do czynnikw niestabilnych. Wokresach silnych prze-mian ustrojowych struktury te cechuje zwykle szczeglna sia oddziaywania m.in. ze wzgldu na przewartociowania starych uwarunkowa napdzajcych gospodark, ktre staj si mniej sprawne imniej atrakcyjne is zastpowane przez nowe czynniki rozwoju, jak np. wolny rynek itowarzyszce procesowi jego formowania si ifunkcjonowania instytucje idziaania ludzi.

Przyjto zatem zaoenie, e znaczenie usug iprzemysu jako czynnikw rozwoju gospodarczego poszczeglnych badanych miast byo zmienne, ajego poziom idynamika byy bardzo zrnicowane. Oile czynniki stabilne rozwoju zsamej natury stanowi jego kanw iprzestrze spoeczno-geografi czn oraz ekonomiczn, otyle czynniki niestabilne cechuje dynamiczna zmienno wczasie. Czynniki te stanowi zwykle przedmiot najwikszego zaintereso-wania. Zaoono, e tym drugim rodzajem czynnikw s wznaczcej czci usugi (U), zwaszcza materialne (rynkowe), idziaalno produkcyjna (P+B). Przyjto, e wduych miastach wzrasta udzia sektora Ukosztem sektora P+B oraz e proporcje udziau tych sektorw wgospodarce miast ulegy wostatnim dziesicioleciu znaczcym zmianom.


34 Jzef Komorowski

Celem artykuu jest ocena wielkoci oraz charakteru zmian warunkujcych sukces gospodarczy4 wybranych najwikszych miast wPolsce na podstawie analizy ww.sektorw gospodarki wtakich kategoriach, jak: liczba pracowni-kw wobu sektorach, WDB, PKB iwynagrodzenia. Analiza ma wskaza na istniejce wbadanym zakresie rnice midzy miastami oraz midzy miastami iich regionami (wojewdztwami), atake skonfrontowa ich rozwj wdzie-sicioleciu 20022011. Wbadaniu pominito bardziej szczegow analiz udziau kapitau ludzkiego ispoecznego wrozwoju gospodarczym itworzeniu sukcesu wielkich miast. Udzia tej kategorii jako elementu wspwystpujcego zsukcesem miast omwiono winnej publikacji [Komorowski 2010].

Wartykule autor stara si odpowiedzie na nastpujce pytania problemowe: Wjakich miastach polskich iwjakim stopniu awans irozwj ekonomiczny

by zaleny bardziej od sektora usug, a wjakich bardziej od przemysu ibudownictwa?

Wjakich miastach isektorach gospodarki tworzono najwiksz warto dodan?

Jak zmienia si udzia poszczeglnych sektorw wsukcesie ekonomicznym miast wokresie ostatnich 1012 lat?

Jak zmieniay si relacje badanych parametrw rozwoju gospodarczego miast wstosunku do macierzystych wojewdztw oraz kraju?

Jak umacniaa si bd saba gwna rola wielkiego miasta wmacierzystym wojewdztwie wzakresie udziau wwytworzonych tam WDB oraz PKB?

Jakie miasta wPolsce cechowa najwikszy potencja sprzyjajcy dyna-micznym zmianom wich gospodarce?

1. Indykatywna rola podstawowych wartoci struktur gospodarki miasta wawansie gospodarczym

Na wstpie naley postawi pytanie: dlaczego ijak, zekonomicznego, atake przestrzennego punktu widzenia, istotna jest zmiana podstawowej struktury gospodarki miasta wobrbie trzech gwnych sektorw?

Trudno odpowiedzi na to pytanie polega na zoonoci wspczesnych przeksztace gospodarki miast, szczeglnie miast duych. Dotyczy ona de facto przeksztace natury samego przemysu oraz usug, ktre nie mog by

4 Przyjto, e sukcesem gospodarczym miasta jest wzrost udziau sektora usug (zwaszcza rynkowych) odzwierciedlajcy (wprawdzie apriori) rozwj wkierunku nowoczesnoci obsugi caej gospodarki, zdolnoci adaptacyjne przedsibiorstw wdziedzinie nowych technologii itp.



oceniane jednoznacznie. Sektor P+B oraz Uskupia rne rodzaje dziaalnoci produkcyjnej ozrnicowanym stopniu zaawansowania technologicznego iorganizacyjnego. Dlatego te analiza przemian, ocena potencjau ekono-micznego miast iporwnania midzy nimi s niejednoznaczne iwymagaj bardzo gbokiego wniknicia wwewntrzne struktury przemysu iusug, poznania ich skadu branowego igaziowego, poziomu nowoczesnoci oraz innowacyjnoci. Analiz tych nie uatwia dostpna ograniczona staty-styka, zwaszcza dotyczca wielkich miast. Objto tekstu artykuu pozwala jedynie na bardzo uoglnion statystyczn ocen przemian podstawowych miar opisujcych potencja iefektywno gospodarki analizowanych miast. Ograniczono si zatem do analizy relacji czowiek/efektywno gospodarki miasta wyraonych wymienionymi wczeniej wskanikami, nie odnoszc si do heterogenicznoci rynku pracy konfrontowanej zwielkoci miasta iodnoszonymi ztego faktu korzyciami.

Trzeba przyzna, e oglne zmiany wskanikw wpodstawowych katego-riach R (rolnictwo), P+B iU(usugi) nie wyjaniaj wszystkiego, gdy s wy-nikiem dugotrwaego procesu wolno zachodzcych zmian. Bardziej znaczce iwicej wyjaniajce s zmiany mikrostruktur wobrbie gwnych sektorw gospodarki P+B oraz U, atake wniektrych przypadkach R, cho jest ono sektorem marginalnym wgospodarce miasta. Kada ze struktur szczegowych odzwierciedla specyfi cznie odmienne warunki rozwoju ifunkcjonowania miast, zrnicowane bodce, nasilajce si lub sabnce wzmiennych oko-licznociach politycznych iekonomicznych. Wpraktyce zarzdzania miastem analiza takich struktur moe mie istotne znaczenie jako jedno znarzdzi po-dejmowania decyzji strategicznych. Wtym miejscu powstaje kolejne pytanie: jaki sektor miasta winien by szczeglnie wnikliwie analizowany wramach zmian wewntrznej struktury gospodarki? Analiza taka wymaga odpowied-niego doboru wszystkich czynnikw egzogenicznego rozwoju miasta. Zaliczaj si do nich wskaniki dotyczce usug materialnych, ale rwnie bardzo istotne mog by dane dotyczce P+B, cho jego parametry wartociowe wskazuj, i jest to zwykle sektor sabszy. Znaczenie Uwstrukturze gospodarczej miast nie moe lub nie powinno by interpretowane wedug zgry ustalonego wsplnego dla rnych miast podejcia. Miasta s silnie zrnicowane, zatem irola gwnych sfer funkcjonowania miast, zawierajcych wsobie specyfi czne czynniki miastotwrcze, jest rna. Trudno zatem jednoznacznie oceni (brak danych) jakociowe aspekty rozwoju, znale precyzyjne wsplne mianowniki pozwalajce na porwnania miast midzy sob.

Warto jednak dla najwikszych miast polskich przeprowadzi wstp-ne rozpoznanie podstawowych zmian wobrbie wybranych parametrw


36 Jzef Komorowski

ekonomicznych sterujcych, bdcych rwnoczenie skutkiem oddziaywania bodcw pyncych zarwno ze rde endo-, jak iegzogenicznych.

Naley podkreli, i trudno dzi jednak upatrywa jedynej recepty na pomylny rozwj miasta zbezwzgldn przewag Ujako dominanty wstruk-turze gospodarki. Trzeba bra pod uwag znaczce zrnicowanie jakociowe oraz ilociowe tego sektora, ktre czsto wiele lat wczeniej whistorii miasta okreliy jego charakter. Wspczenie rodzaje Udoskonal si lub zmienia-j swj profi l, dostosowujc si do zmieniajcych si technologii itrendw spoecznych. Wrzeczywistoci jedynie stosunkowo niewielka ich cz ma charakter prawdziwie miastotwrczy lub wybitnie kreatywny. Do usug tych naley m.in. doradztwo iusugi fi nansowe, projektowe, nieruchomoci, usugi turystyczne itp. Ten typ U, wodrnieniu od czci Urynkowych ipozosta-ych, warunkuje funkcjonowanie miasta jako zorganizowanego organizmu. Na tym tle rola sektora P+B wmiastach jest nie do przecenienia. Przemys ma bowiem nie tylko znaczcy udzia wpodstawowych parametrach sukcesu miast [Komorowski 2010], ale wznaczcym stopniu warunkuje powstawanie nowych specjalnoci irnych podmiotw usugowych.

Wostatnim okresie sektor P+B wielkich miast imetropolii stopniowo traci statystycznie na r

S TUDIA O EC STUDIA OECONOMICA POSNANIENSIAsoep.ue.poznan.pl/jdownloads/Wszystkie numery/Rok...

Documents

Transcript of S TUDIA O EC STUDIA OECONOMICA POSNANIENSIAsoep.ue.poznan.pl/jdownloads/Wszystkie numery/Rok...