S 9JC~9JC !lJC!)JC!)JI!~!}JC~2IC~~

~ Wielkopolska . ~

~ właśc. "BHATHIAPOMOC" · ~ , ~ Tow. Stud. Uniwer. Poznańskiego Tow. Zap. ~ • CENTRRLfu W ~ POZNRŃ, ŚW. Marcin Nr. 40. ~ ~ (DOM WLASNY). TELEFON Nr. 39·24. ~ łt F I LJ E: W ~ BERLIN INOWROCU\W LWÓW ~ li} BYDGOSZCZ KRF\KÓW WF\RSZF\WF\ M ~ GDF\ŃSK KF\TOWICE TORUŃ ~ W GRUDZIf\DZ KF\LlSZ NOWY JORK \l ~ ZF\DF\NIEM PRZEDSIĘBIORSTWF\ JEST: ~ ," t} Przyjmować i załatw i ać ogłoszenia do wS1ystkich ~ ~ pism krajowych i zagranicznych -~ .. wszel kie0° ~

, ~ . rodzaju reklamy, jak: w I<sią żka ch, przewodnikach, ~ jednodniówkach, kalendarzach, pis~ach ulotnych, miejscach stałych jak: na parkanach, latarniach,

W tramwajach i wystawach. Uskutecznia~y i pro- \l ~ jektuje my wszelkie reklamy, plakaty, drukI, nalepki, ~ łl wzory. - - Z Firmami, z któremi st~le pracujemy Ił ~ zawieramy umowy na bardzo dogodnych warunkach. ~

~ .fILJR ~ ~ Wielhpalskiej Agencji Reklamy ~ I 11 wł. "Bratnia Pomoc" w Kaliszu, Piekarska 3. W ~ Przeprowadziła całkowite wydawnictwo ~

. " niniejszego Rocznika. \ .. •• / •• 11 ~ - - - ~ ~~DJC!)J.C2JłS2JC2JC2ICI~~~DJCS

ROCZNIK HAnDLOWO -PRZEMYSŁOIY

DL.f\ , ZIEMI KALISKIEJ

na rok 1924. "

/

II

WydawniCtwo Filji Wie kopolskiej F\gencji ! Reklamy ,w ~Kalistu . .

Czcionkami Zakładu Graficznego T. Żbikowski, Kalisz, Fabryczna 5. -

SŁOWO WSTĘPNE,

Witamy Was ... wszystkich bez względu na to czy Wasze nazwiska umieszczone są w księgach stałych na­szych klijentów. Jesteśmy bowiem przekonani najgłębiej, że - o ile ktoś z Was dotąd w tej księdze nie figuru­je - ten jutro, pojutrze lub w najbliższej przyszłości do tego spisu swój adres zgłosi.

Nie jesteśmy bynajmńiej zarozumiali, nie posiadamy fałszywej ambicji, nie kierujemy się również żadnemi

nadziejami. Operujemy przesłankami, opartemi na real­nych podstawach i wysnuwamy z nich wnioski skonstru­owane logicznie. Dziś możemy wyznać bez przechwałek, iż rozwój niezwyky instytucji naszej osiągnęliśmy. 1VIu­siały więc złożyć się na to - rozwój szeregu firm, które zaufały naszemu hasłu i darzyły nas życzliwem popar­ciem oraz sprężystość naszej organizacji i sumienne wy­konywanie zleceń.

Celowość reklamy dowiedliśmy na żywym przykła­dzie, na sobie samych. Dowiedliśmy, że posługiwani·e się reklamą jest rzeczą celową, jednocześnie zaś stwier­dziliśmy, że znamy swój fach dobrze, że możemy wy­konywać reklamę w sposób celowy.

Eksperymentować, ryzykując dobro interesu włas­

nego, nikomu nie wolno!

- 2

Ominięcie zaś "Wielkopolskiej f\gencji Reklamy" właść. " Bratnia Pomoc" w chwili nieodzowności zastosowa­nia niezbędnej reklamy, byłoby właśnie takiem niebezpie­cznem i w skutkach opłakanem eksperymentowaniem!

"Wielkopolska f\gencja Reklamy" właść. "Bratnia ~ Pomoc" - dowiodła , że posiada sztukę rozpowszecn­niania wiadomości o sobie, więc można jej z całą uf­nością powierzyć akcję propagandowo - t~klamową bez najmniejszego ryzyka i bez obawy o skuteczność wyników.

Nie jest to połączone z żadny mi kosztami, z żadną fatygą, z żadną stratą czasu, gdyż w , każdem ośrodku przemysłowo - handlowym znajduje się filja lub repre­zentacja "Wielkopolskiej Agencji Reklamy".

Gruntowna znajomośĆ zawodu, dbałość o dobro klijente li, oszczędność w szafowaniu groszem firmy i , dbałQŚć o to, by najskromniejszymi środkami osiągnąć maximum korzyści dla firmy, która zaufaniem darzy, ce­chuje naszą placówkę.

Przystępując do wydania "Rocznika Handlowo­Przemysłowego dla z. Kaliskiej na rok 1924" , musieliś­my przezwyciężyć wiele trudności, dlatego też, jeśli tu i owdzie za'5zły gdzie jakie braki i niedokładności, pro­simy pokryć to wyrozumieniem i o ~ile możliwe zaszłe usterki i nieścisłości sprostować, by w drugim wydaniu "Rocznika" nie powtórzyły się· Pragniemy, by ' " Rocznik Handlowo - Przemysłowy dla z. Kaliskiej na rok 1924", był i stał się z czasem prawdziwym inf'ormatorem . ~l~ każdego Kupca i Przemysłowca i nieodłącznyri1 ,~jego przyjacielem. Z tą też myślą rozpoczęliśmy nasze wy­dawnictwo.

B. SIKa RSKI Kierownik Filji ;,W. 1\. R." w- Kaliszu, " :' ~

i wydawca.

3 _

•• • • • •

, Styczeń • • •• ••

1 W Nowy Rok 2 Ś Makarego op. NOTRTHI 3 C Daniela m., Gen. 4 p 1- Tytusa i Ryg. 5 S t Wig. Telesf~~

6 N Trzech Króli 7 P Lucjana i Juljana 8 W Seweryna op. 9 Ś Marjanny p. m.

10 C f\gatona i Wilhelma 11 p t Honoraty panny 12 S f\rkadjusza

13 N 11m. Jez. Weroniki 14 P Hilzuego b. w. 15 W Pawła I pustelnika • 16 Ś Marcelego p. m. 17

1

C F\ntoniego op. 18 P t Kat. Ś. Piotra 19 S Henryka b. w.

20 I N I Fabjana i Seb. --21 P Rgnieszki panny m. 22 W Wincentego 23 . Ś Rajmunda w. 24 C Tymateusza b. 25 P t N. św. Pawła 26 S Polikarpa b. m.

27 N Jana Złotoustego I

28 P Karola W. cesarza 29 W Franciszka Sal. 30 Ś Martyna i Sab. 31 C Piotra Nołasko

Jeżeli chcesz być człowiekiem po Bogu i po ludziach, nie czepiej si~ jak ~Iuszcz drzew obcych, żyj sokami własnymi

Józef Szujski.

4 -

-•• •• • • -- 91ol:atRi --- _ .

• • •• • •

,

Najbogatszym z ludzljesŁ człoWiek oszczędny - naj-uboższym skąpy. ,

Anonim

,

".-.­• •. ' ; I J-

! l L 'u,ty

• ,'., . i liP 1 i- Wig. ' Ignacego I

21 S 1 Oczyszczenie NoMoPoI i 3 N Błażeja b, m. i 4 P Ansagar. i Andrzeja l 5 W A gaty panny m . i 6 Ś Doroty i Tytusa

":", 978 1 sep 1 Romualda op. -t- Jana z MaUy Apolonji panny m.

;; 10 N I Scholastyk i panny l) 11 P E f u rozyny panny m , i 12 W Eulalji p. m. : 13 Ś Jana i Dobrosława

14

1

e Walentego k. 15 P -;- Faustyna 16 S Juljanny panny m.

i 17 1 N Patrycjusza b. I 18 P Symeona c. męczennika

19 W Konrada m. ~ 20 Ś Leona i Eucharjana

21 e Andrzeja Bob. 22 P 1-;- Kat. i św. Piotra 23 S Piotra Damazego

' 24 N I Macieja i Serg. 25 P Zygfryda b. w. 26 W f\leksandra

; 27 Ś Aleksandra . 28 eLeonadra b. ; 29/ P i- Romana op.

: -,- Wigilje i posty

NOTATI1I

•• •

• • •

" ==========-========-3:;================= , Zdarza , się nieraz. że kobieta , ukrywa przed mężczyzną? gdy męż­

czyzna jednocze(inie udaje przed nią miłość, której nie czuje wcal e.

Jo I. Kraszew ski.

~;----------'--~-----. ,-. ~.~-~-~ .. --~------'~--------------~

.. - •• • • --- - 910 I_tlii ---- --

Al • •• - •• - -

\

Tylko prawdą a pracą naród żyje i dźwiga si~. kłamstwo

jak opium truje i usypia. • X. W. Kalinka.

- 7

-.. - •• • . ~ • ' 1, ..

Marzec • • •• •• -

11 s I f\lbina b. w. N OTHTH I 2 N Heleny cesarzowej

3 P Kunegundy cesarzowej 4 W Kazimierza króla 5 Ś t Pop. Teofila 6 C Wiktora i Wiktorji 7f P I '1- Tomasza z f\k. al s S. dzień Klemensa

91 N Franciszki Rz. 10 P 40 tu męczeników 11 W Konitantyna 12 Ś S. dzień Grzegorza 13 C Krystyny panny m. 14

1

P I -j- S. dzień Matyldy 15 S S. dzień Klemensa --161 N f\brachama pustelnika 17 1 P Gertrudy 18 W Gabryela f\rchanioła 19 Ś Józefa Ob. N. M. P. i 20 C Sebastjana męczenikiil 21

1 p I i- Benedykta op.

22 S I Oktawiana

231 N ,

Pelagji męczeniczki 24 P Marka m . :. 25 W Zwiast. N. M. P. 26 Ś . Ludgera b.

, , 27 C I Jana Damazego 28

~I -:- Jana Kapistr.

i 29 Etlstazego Cyr.

30 I N I KwirYrla, Jana 31 p I Balbiny, Konrada --

Przyszłość zdiobywa - kto o nią walczy.

J. J. Kraszewski,

----"' .. -

-•• •• • • --

Mołałii --

-- --• , • • • ... -

,

--- -- -v

I

- -, -Im wi~cej cierni, tern wspanialsza b~dzie korona.

Z Kaczkowski.

- -n

. " •

Kwiecień • • •

1 W Teodory m. 2 Ś Franciszka a Paulo 3 C Ryszarda b. 4 P t Izydora b. 5 S Wincentego Fer.

61 N Sykstusa b •. m. 7 P Rufina i Epifana 8 W Januiua i Dyonizego 9 Ś Marji i Kleofasa

10 C Ezechiela pr. w. 11 P -r Leona Wielkiego 12 S Zenona i Wikt.

13 Np

I Hermenegildy 14 Justyna i Wal. 15 W F\nastazji męc7ennicz ki 16 Ś Marceljana 17

1

C -r w. F\niceta 18 p t w. F\polonji 19 S -j- W. Tymona

20 N I Zmartwychwstanie P. 21 P Wielkanoc F\nzelma 22 W Sotera i Kaja 23 Ś Wojciecha b. m. 24\ C Fidelisa i Jerzego 25 P t Marka Ewangielisty 26 S Kleta i Marcel.

27 N Przew. Zyty panny 28 P Pawła od krz. 29 W Piotra i Roberta 30 Ś Kata rzyny Sen.

NOTHTHI

Wspólna moc tylko zdoła nas ocalić.

•• •

• ••

1\. Mickiewicz.

l~~ __ ~ ______ ---------~I

• • •• • • -- 9ltJ tallii --- --

• • •• • • --,

,

,

,

- -- -- -Porywczość jest karykaturą odwagi, ale godzić się daje

z naj ~ romotniejszym tc:hórzostwem.

Henryk Rzewuski.

-

•• ,

Ma • .. -

1 I C Filipa i Jakóba 2 p I -r Zygmunta króla 3, S Ogł. Kon. g-go Maja

4 N I Florjana 5 P Piusa V papieża .{ 6 W Jana f\p.;'i Ewan: 7 S Flawji iDominc. 8 C Stanisława biskupa 9 P t Izydora or.

10 S i f\ntonina b.

11 '-N- '~'Mamerta b. 12 P Pankracego 13 W Serwacego 14 S Bonifacego 15 D Zofji wdowy 16 P I t Jana Nepomocena 17 S Paskalisa w.

181 N Fefiksa kapucyna 19 P PiotralCelestyna 20 W Bernarda Sen. 21 Ś Wiktoryna męczennika 22 C Julji m. 23 P I i- Dezyderego m. 24 S Joanny z fUry

25 N Grzegorza VII 26 P l I- D. krzyżowy Filipa 27 W -r D. krzyżowy Bedy 28 Ś t D. krzyż:owy f\ugusta l

29

1

C Wniebowstąpienie P. 30 P t Feliksa I papieża 31 C I f\nieli Merici

• J

NOTHT~I

Ludzie oszczędni są dobroczyńcami ludzkości.

J. Szupiński.

•• •

• - ..

•• •• • •

--9ltJł.łfi

--

-- -_o

• , • •• ••

,

,

-Są ~'głupstwa przyzwoicie powiedziane tak, jak są głupcy

przyzwoicie ubrani.

Z. ~Ka<:zkowski. \

(

- 13 -

•• • • • I •

Czerwiec • • • • - ..

1 : N I Jakóba Strzem. e

2' P Erazma, Bland. ' NOTATI1I 3 W i Klotyidy królowej 4 S i Franciszka 5 C j Bon;facego 6 p -,- Norberta 7 S t Wig. Pawła m,

8 N \ Zesłanie Ducha św. 9 P Świąt. Pryma

10 W ! Bogumiia arcybiskupa 11 S ! S_ dzień ' Barnaby , 12 C i Jana i Onufrego 13 P ! S. dz i eń t F\ntoniego 14 S l: S d7ień Bazylego , 151 N Wita i Modesta 16 P B~nnona b. w. 17 ; W Manuele, Innoe. 18! Ś Marka i Marcel. 19! C Boże Ciało 20 : P \ -;- Sylwarjusza 1 21 i S F\loj zego ~Gonz.l

22 1 N ", Paulina z Noli ' 23 p, Zenona 24 ~ W I Narodz. J a na Chrz. 25 i S Doroty i Prosp. 26 : C . Jana i Pawła 271 P : -;- Serca Jezus 28 S U- W!g. Leona II

291 N I Ś. Ś. Piotra i Pawła 30 P I Wsp. s. Pawła

•

Z fal ta najgorzej huczy, C0 się ma rozbić na piasku.

Zygmunt Krasiński. ,

8 ........ 14 -

• • •• • •

--9iołlltlii

---

- -- ---

• • •• . _ . ...

--

\

!"

Póty n2lród wolny, dopóki cnotą , a nie złoŁem świeci.

, Juljan Z Poradowa.

•

•• •

Lipiec • ••

1 W Teobalda Pusto 2 Ś Naw. N. M. P. 3 C Ireneusza m~czenika 4 p l t Teodora m . 5 S ! Karoliny i Fil.

6 N! Dominiki i Izaj . 7 p i Cyryla i Metod. 8 W i Elźb i ety kro wdo\l{y 9 Ś ! Zenona i Weroniki

10 C ! Witalisa 7 braci ~męczen. 11 p ! -I- Pelagji panny m. 12 S i Jana Gwalberta

13 N! f\nakieta m. 14 p i Bonawentury 15 W! Henryka b. 16 Ś j N. M. P. Szkaplerznej 17 C! f\leksego w. 18 P ! -I- SzymOl'la 19 S ! Wincenteg<? ił Paulo

20 N Czesł~dr. 21 P Praks~ł"'panny 22 W Mślrji Magdaleny 23 Ś F\polinCirego m. 24 C I Kingi królowej pol. 25 P -;- Jakuba Rp. 26 S I f\nny M. N. M. P .

27: N Natalji, Pantal. 28 i P i Innocentego 29 i '?' l Marty panny 30 ! S i Rufina, J ulity 31 i C ! Ignacego Loyoli

• '. .

NOTRTHI

• • •

• ••

fł Jeżeli mówimy o drugich to , co się nam podoba, usły-

szymy o sobie to , co boli. Fr. Karpiński.

- 16 -

•• •• • • -- n_Ialfii

--

--_ _ __ .4 _ _

• • • • - ) .. '. .

.

. ~

-

( ,

, - -- Grz- ~jt1L01f ---Nie kocha Ojczyzny ten, kto którąkolwiek cz~ś~ią narodu gardzi.

Ellza Orzeszkowa.

-1"7

•• •

Sierp, ień • • •

l! P 21 S

3 N 4 P 5 W 6 Ś 7 C 8 P 9 l S

t Piotra w Ok. N. M. P. Rnielskiej

Zn. r. św. Szczepąna Dominika w. N. M. P. Śnieżnej Przemienienie Pańskie Kajetana w. t Cyrjaka m. Romana m.

lO! N i Wawrzyńca m . 11 !~p ! Zuzanny m. 12 i W'i Klary i Hflarji 13! Ś i Hipolita m. 14 i C i -;- Wigilja Euzeb. 15 P i Wniebowstąp. N.M.P. 16 S i Rocha i Joachima

17 N i Jacka Odrowo 18 P iRgapita m. 19 W: Juljusza m. 20 Ś Bernarda, Sam. 21 : C Joanny Frem. 22 i P .. -;- Tymoteusza 23 i S ! Filipa Benie.

24i N 25 ! P ?6 : W 27 : Ś 281 C 29 1 p 30 1 S

31 l N i

Bartłomieja Rp. Ludwika króla W. N. M. P. Częstochowo Prz. relikwi św. Kazim. Rugustyna b. t Scięcie gł. św. Jana Róży Limańsk.

Rajmunda w.

l

NOTRT~I

Dla nas ludzie myślą ale nie za nas.

Kazimierz Brodzińsld.

•• ..

• • u

~-------------------------------------------------~ - 18 -

•• •

• • •

........... .

,9.1 tJ ł Il ł Ił i . ~-

/

\

Przyszłość zdobywa - kto o nią walczy.

J. I. Kraszewski.

."

I , - -....

~ ______________________ ---------------' •• ~Ł __ .a~,. _s .. __ ""~

- 19 -

... ,' .---- ---- _. .. . . •• •

'\t

Wrzesień " • ...

1 : P Izabeli, 2 i W: Stefana króla w. 3! ś I Bł. B~~misławy Szymona 4 i C o RozalJl p. 5 i p I t Wawrzyńca 6 i S t Wig. Zacharjasza

71 N I Reginy 8: P : Narodzenie N.M.P. 9 j W I Gorgonjusza .

10 i S j Mikołaja z Tol. 11 : C l, Prosta i Jacka 12 i P i t Gwidona w. 13 i S i Eugenji, Filipa

14 i N i Podw. krzyża św. 15 i P! Nikodema m. 16 ~ W \ Euzebji, Kom, 17 i S \ S. dzień St. św. Fran. 18 ! C i Ireny 19! P l S. dzień Januarego 20 I S ·1 S. dzień Eustachji

21 i N i Mateusza Rp. ,i(

2~ 1 p i T om.asza z Wil. 2j : W! TekI! p. m. 24 : Ś i Dalmacego 25 : C ! 81. Ł~dysława 26 : P i t Cyprjana i Just. 27 i S ! Kos my i Damj.

28 ! N : Wacława króla cz. 29 i P l Michała f\rchanioła 30 l W i Hieronima w.

NOTRTHI

•

Moc dobrego czynienia niech zawsze stoi obok powagi.

'Fadeusz Czacki.

• "- 20

• • •

• ••

•• •• • . ... - -

9lo'łaflii - ---- -- -

- - I - -

• • •• • •

I

\

\

.

Najwi~kszem nieszcz~ściem dla społeczeństw~ są ludzie

mali, których to społeczeństwo robi wielkimi. Rdam Sapiecha. '

- 21 -

•• -•

Paźdz • . '.

l Ś j~Remigjusza 2 C j ł\niołów Stróżów 3 P i t Jana z Dukli i

! Franciszka 7Z f\syżu .. S

5 N i N. M. P. Różańcowej pi 6 Brunona w.

7 W i Marka m. Just. 8 ;Ś : Pelagji, Bryg. 9 ,q i Dyonizego b. m .

10 p ! t Franciszka 11 S i Placydy i Zen.

12 i' N i Maksymiljana 13! P i Edwarda króla 14 i W! Kaliksta I papieża 15 1 S l Jadwi i Teres g, y 16 ! C Martynjana) 17 i P t Wiktora m. 18 i S ŁukaszalEw .

. 19 : N ! Piotra z Alkan 20 t p i Jana j Kantego 21 ! W : Urszuli panny m. 22 : Ś : Marji Salomei

' 23 1 C : Seweryna i Rom. 24' : p l -r- Rafl!ła Archanioła 25 ! S i Kryspina i Krys.

--- I

• • k I e rn I

NOTATH) \

· 26') N i Ewarysta p. m. 27 1 P ; Sabiny p. m .

'28 i W i Szymona Tl!d . 29 i ś i Narcyza,I Euzeb. 30 i C i Zenobjusza

31 : P ! '1' Wigilja Symfr. =========================== Wyzwolin ten doczeka dnia, kto w/a sną wolą wyzwolony

Stan. Wyśpiański.

'"

•• •

• •• I

• • •• • • -- 910 ta tlii --

- --- ------ --

• • · " •• -,

;' . , i

/

I

-I

l

. I

,

,

l .

, '.i

.-

~\ . Mędrzec zwyczajnych ludzi z rozmowy ocenia.

A nadzwyczajnych mężów poznaje z milczenia .;

Rdam Mickiewicz. f.

- 23 -

t:--[

Listopad t ! I ,

21 ~N~ i Wikto~yna b. m. 3,: p i Dzień Zaduszny Huber. 4 . W : Karola Borom. 5 1 Ś l Zacharj'asza i Elźb. , : 6 i C l Leonarda w. 7/' P l t Nikarda m. 8 S i Bohdana Pap.

9 , N l Teodora m . 10 I P i I\ndrzeja z Rw. II! W I' Marcina b. w. 12! ś i 5 pusto Kazimierza 13 j C 1 Stanisława , Kostki 14 i P l 'l' Jakunda 15 I S ; Gertrudy, Leop.

16 ! -N l Edmunda b. w. 17 1 p i Salomei, Grzegorza 18 j W! Romana, Odona 191 Ś ! Elźbiety wdowy 20 l C j Felik,a Walez. 21111P ! t Ofiarowanie N.M.P. 22:; lS i Cecylji p. m.

23 1'Nj Klemensa' ł papieta 2. i P 1 Jana od krzyża 251 W i Katarzyny p. 2' i Ś i Konrada, Piotra 21 i C l Walerjana b. 28 i P j t Florentego m. 29 1 S i Saturn., Filom.

30 1 N l 1 Rdwent f\ndrzeja ,-I

NOTATKI

•• •

• ••

Niejeden narzeka na 8.0~~cz życia, bo jego słodyczami ~ popsuł sobie żołądek.

Stan. Wyśpiański.

--------------------------------------------------~ - 24 -

•• •• • • -- :no tatlii

------

• • •• • •

.

"

-Matki i ojcowie! dzieci wasze są tern Czem je mieć chcecie.

Klementyna Hoffmanowa

-_ 25 -

•• •

--. 1 P 2 W 3 Ś 4 C 5 P 6 ~ S

7 : N 8 P 9 . W :

10 Ś . 11 C 12 P 13 S

14 N 15 P : 16 w i 17 Ś : 18 C 19 P 20 S

21 N 22 P 23 W 24 Ś 25 C 26 P

Grudzieri

Eligjusza b. Bibjanny p. m . Fran ciszka f\s. B a rbary panny m. -;- S aby, f'iic ela .;. Wi gilj a Mikołaj a . ---- I

2 Adw. f\mbrożeqo : Niepok. Pocz. N.M.P. Leokad ji, Walerji f'ł. f'/1. P. Loretańskiej Damazego pap. -,- f\lek sandra Łucj i p., Otylji

3 f\dw. Dyosk. Walerj ana b. f\lb ina m. S. dzień Łazarza Gra cjana b. -I- S . dzień Darj usza t S. dzień Teofila

4 f\dw. To masza Hono raty m. Wiktorji p. -r- Wig . f\d a ma Narodzenie Chr. P. -l- Szczepana I m.

N OTATl11

27 S -

-'-___ Ja_n_a_ Ew~ f\p . __ ,_ , __

28 29 30 31

N P W Ś

Młodz ia nków Tomasza Eugenju sza Sylwestra Pap.

Po tem wyższego męża m Ożna poznać "w tłumie , że on

zawsze "zwykł ro bi ': to ty lko , co um ie .

fL Mickiewicz.

• • •

II a_

-----------._------------ ---------------------------~ __ ') r:;

• • • • • •

---- - 910 I: ffł , --

fi l ._----

• • •• ... _. - ,.-.... . . ..... - .' -. .. - -.-.. - . - "' ~ ,-. • •

•

(

!

/ / f. 1 .

-

\ /

/

! . l' I

.I I

. t.. ; -.. - .- - - -- "I --''f ---Ludzie o szczędni są dobrocZYllca 111 i ludzkości. ./

(

J. Szupiński. l' .

--?7 _

••••• ••••••••• • •••• I ' :

r TabEla Świqt Wi,ElkaRocRJch I e od roku 1923 do 1950. ! • • ••••• ••••••••• g ••• ~

Rok 1923 1 kwietnia ., '1924 20

" "

1925 15 ... "

1926 4 "

" 1927 17

" "

1928 8 "

" 1929 31 marca

" 1930 20 kwietnia

" 1931 5

" "

1932 27 --marca

" 1933 16 kwietnia

" 1934 1

" "

1935 ," 21 II

" 1936 12

" " 1937 28 marca

" 1938 17 kwietnia

" 1939 9

" . ---"

1940 24 marca

" 1941 13 kwietnia

" 1942 5

" "

1943 25 "

" 1944 9

" .. 1945 1 "

" 1946 21

" "

1947 6 "

" 1948 28 marca

" 1949 17 kwietnia

" 1950 9

"

- ~8 -

DZIAŁ

opisawy i infarlllcyjno-statystyczny.

USTf\Wf\ KONSTYTUCY Jl'If\

RZECZYPOSPOLiTEJ POLSKIEJ UCH\VF\LONf\ w DNIU 17 Mf\RCf\. 1921 R.

W L""' !Ę BOGA WSZECHMOGf\CEGO! My, naród Polski, dziękując Opatrzności za wy­zwolenie nas z półtorawiekowej niewoli wspomina­jąc z wdzięczn ością męstwo i wytrwałość ofiarnej walki pokoleń, które najlepsze wysi łki swoje spra- ' wie niepod l egłośc i bez przerwy poświęcały, nawią­zując do świetnej tradycj i wiekopomnej Konstytucji 3-go Maja -- dobro całej, Zjednoczonej i niepod l'e­glej fv\atki-Ojczyzny, mając na oku, a pragnąc Jej byt niepodległy , potęgę i bezpieczerlstwo oraz ład społeczny uhvierdzić na wiekuistych zasadach prawa i wolności, pragnąc zarazem zapewnić rozwój wszy­stkich Jej sił moralnych i materjalnych dla dobra całej , odradzającej się ludzkości, wszystkim obywate­lom Rzecz ypospolitej równ oŚĆ, a pracy poszanowanie, należne prawa i szczególną opiekę Parlstwa zabez­pieczyć - tę oto Ustawę Konstytucyjną na Sejmie Ustawodawczym Rzeczypospolitej \ Polskiej uchwala­my stanowimy.

ROZDZlflŁ /.

Rze~~pospolita.

Rrtyku! 1.

Państwo Polskie jest Rzeczpospolitą.

Artyku ł 2.

Władza zwierzchnia w Rzeczypospol itej Pol skiej należy do Narodu. Organami Narodu w..zakres ie ustawodawstwa są Sejm i Senat, w zakresie władzy wykonawczej - Prezydent Rzeczy­pospolitej łącznie z odpowiedzialnymi ministra mi, w zakresie wymiaru sprawiedliwości - niezawisłe sądy.

- 30 -

ROZDZIRŁ II.

Władza ustawodawcza. P,rtykul 3.

Zakres ustawodawstwa państwowego obejmuje stenowie­. nie wszelkich praw publicznych i prywatnych i sposobu ich wy­

konania. Niema ustawy bez zgody Sejnlu, wyrażonej w sposób, re-

gulaminowo ustalony. / Ustawa uchwalona przez Sejm zyskuje moc obowiązującą

w czasie przez nią samą określonYm. Rzeczpospolita polska, . opierając swój ustrój na zasadzie

szerokiego samorządu terytorjalnego, przekaże przedstawicie l­stwom tego samorządu właściwy zakres ustawodawsta, zwłaszcza z dziedziny administracj i, kultury i gospodarstwa, który zostanie

\ bliżej określony ustaw ar11 i państwowemi. Rozporządzenia władzy, z których wynikają prawa lub obo­

'wiązki obywateli, mają r110~ obowiązującą tylko wtedy, gdy zo­stały wydane z upoważnienia ustawy i z powołaniem się na nią .

Rrtyku! 4.

Ustawa państwowa ustala corocznie budżet pa ństwa na rok następny .

Rrtykuł 5.

Ustaleńie stanu liczebnego Wojska i zezwalanie na Corocz­ny pobór rekruta może nastąpić jedyn ie \V drodze ustawodawczej . ..

Artykuł 6.

Zaciągnięcie pożyczki pańs~wowej, zbycie, zam!ana i obcią­żenie nieruchomego majątl<u . par.stw.owego, założen ie podatków i opłat publicznych, ustawienie ~eł : I monopolów, ustalenie sy­stemu monetarnego, jakotei przyjęcI"; gwarancji finansowej przez Państwo - n10że nastąpić tylko na mocy ustawy.

Artyk u ł 7.

Rząd przedstawi corocznie zamk nięcie rachunków państwo ­wych do parlamentarnego zatwierdzenia.

• Artykuł 8.

Sposób wykonania parl amen&-nej kontroli nad Palistwa określi 09dzielna L)stawa .

A rtykuł 9. Do konlroli calej administracji państwowej pod względem

finansowym, badania zamknięć rachunków Państwa, przekłada­nia corocznie Sejmowi wniosku 0 udzie,eniu lub odmówieniu ~ządowi absoluto rjum - jest powolana Najwyższa Izba Kontroli, oparta na zasadzie ko l egjalnośc i i niezależności sędziowskiej członków jej kolegjum, .usuwalnych tylko uchwalą Sej mu, wię-,

- 31 __ o

kszością trzech piątych głosujących. Organizacj~ Najwyższej Izby Kontroli i sposób jej działania określi szczegółowo osobna ustawa.

Prezes Najwyższej Izby Kontroli zajmuje stanowisko równo­rz(dne ministrowi, nie wchodzi jednak w skład Rady Ministrów 6 jest za sprawowanie swego urzt:du i ZCJ podległych mu urz~d­ników odpowiedzialny bezpośrednio przed Sejmem.

f\rtykuł 10. Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje Rządowi i

Sejmowi. Wnioski i projekty ustaw, pociągające Zi:! sobą wy­datki ze Skarbu Państwa, muszą podawać sposót? ich zużycia

pokrycia. f\rtykuł 11.1 ::11

Sejm" składa si~ z posłów, wybranych na Jat pi~ć, licząc od dnia otwarcia Sejmu, w głosowll~u powsze~hnem, łajnem, bezpośredniem, r6wnem i stosunkowem.

f\rtykuł 12. Prawo wybierania ma każdy obywatel polski bez roznIcy

p~ci, który w dniu ogłoszenia wyborów ukończył 21 rok życia, używa w pełni praw cywilnych i ' zami~szkuje w okręgu wybor­czym przynajmniej od przedednia ogłoszenia wyborów w "Dzien­niku Ustaw". Prawo głolowania może być wykonywane tylko oso­biście. Wojskowi w służbie czynnej, nie mają:prawa głosowania .

f\rtykul 13. ~~' Prawo - ~bi~'r~loo~~;'-ma każdy obywatel, mający ~ prawo wybieranie do Sejmu, nie wyjmując wojskowych w w (służbie czynnej, niezależnie od miejsca zamiesz~anil!l o ile ukończył lat 25.

f\rtyku! 14. Nie mogą korzystać z prawa wyborczego obywatele, ska­

zani za przest~pstwa, które określi ordynacja wyborcza , jako pociągające za sobą czaSOwą lub stałą utrat~ prawi!! wybierania, wybieralności, a także piastowanie mandatu poselskiego.

f\rtykuł 15. Państwowi urz~dnicy administiacyjni, s~owi, sądowi nie być wybierani w ty'ch okr~gach, w ~ych pełnią SW1!l

Przepis ten nie ~tyczy urz~dników, pełniących swą służbc:: przy władzach centralnych.

f\rtykuł 16.

Pracownicy państwowi i samorządowi, z chwilą:: :wyboru na~posła, otrzymują na czas trwania mandatu'poselskiego urlop. Lata sp~dzone na wykonanie mandatu poselskiego, liczą się do lat służby.

Przepis ten nie dotyczy ministrów, podsekretarzy stanu i profesorów wyższych uczelni.

- 32 -

Artykul 17. Poseł, powołany do płatnej służby państwowej, tiaci man­

dat: przepis ten nie dotyczy ) powołania na stanowisko minis­trów, podsekretarzy stanu i profesorów wyższych uczelni.

Artykuł 18. Ordynacja wyborcza określi sposób wyboru posłów sej­

mowych. Artykuł 19.

Sejm sprawdza ważność.~ ._ wyborów niezawotestowanych. O ważności wyborów zaprotestowanych rozstrzyga.Sąd Najwyższy.

F\rtykuł 20. Posłowie są przedstawicielami całego narodu i nie są kr~­

powani żadnemi instrukcjami wyborców. Posłowie składają na ręce Marszałka wobec Izby~następu­

jące ślubowanie.

"Ślubuję uroczyście, jako poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, wedle najlepszego mego rozumienia i zgodnie z su­mieniem, rzetelnie pracować wyłącznie dla dobra Państwa Pol­skiego, jako całości".

f\rtykuł _21.

Posłowie nie mogą by~ ~ociągnięci do odpowiedzialności za swoją działalność w SejmIe lub Poza Sejmem, wchodzącą w zakres wykonania mandatu P?se.lskiego, ani w czasie trwania mandatu, ani po jego wY$asnlę~lu. Za jego przemówienia i odezwania się , tudzież manlfe~taCJe w Sejmie, posłowie odpo­wiadają tylko przed Sejmem . . ~a narUszenie prawa osoby trze­ciej, mogą być pociągn ięci do :.odpowiedzialności sądowej, o ile władza sądowa uzyska na to zezwolenie Sejmu.

Postępowanie karno-sądowe , karno-administracyjne lub dyscyplinarne, wdrożone przeciw posłowi przed uzyskaniem mandatu poselskiego, ulegnie na żądanie ,Sejmu zawieszeniu aż do wygaśnięci a mandatu.

Bieg przedawnienia przeciw ~osłoWi w postępo~aniu kar­nem ulega przerwie na czas trwal1la mandatu. poselskIego

Przez cał~czas trwania mandat~', posiowie nie po~ią~an~ .do odpo.wiedzi~lno~ci Ifrn~-sądowej, . ~a stracyjnej I dyscyplInarnej, am poz;:>aWleni wolnOSCI bez lenia Sejmu. W wypadku schwytania posła na gorącym uczynku zbrodni pospolitej, jeżeli je go przytrzYmanie j~st niezbędne dla' zabezpieczenia wymiaru sprawiedliwości , wzglę,d~ie dla unie­szkodliwienia sku ':ków przestt:pstwa, władza sądowa ma obo­wiązek bezzwłocznego zawiadomienia o tem ·Marsi..ałka Sejmu dla uzyskania zezwolenia Sejmu na areszt i dalsze postępowa­nie karne. Na żądanie Marszałka przytrzymany musi być nie. zwłocznie uwolniony.

- 33 -

f\rtyku ł 22. Poseł nie może na swoje ani na obce imi ę kupować lub

uzyskiwać dzierżaw dóbr państwowych, przyjmować dos taw pu­blicznych i robót rządowych ani otrzymać od Rządu koncesji lub innych korzyści osobistych.

Poseł nie może również otrzymać od RZcldu żad nych od­znaczeń z wyjątkiem wojskowych.

F\rtio\:uł 23. Poseł nie może być rec:aktorem odpowiedzialnym .

f\ rtykuł 24. Posłowie otrzymują djety w wysokości, reg ula minem o ­

kreślonej, i mają prawo bezpłatnego korzystania z państwowych środków komunikacji dla pod ró ży po caiym obszarze Rzeczy­pospolitej.

f\ rtyku! 25. Prezydent Rzeczypospo litej może zwołać Sejm , odracza

zamyka Sejm i Senat. Sejm winien być zwolany na pierwsze posiedzenie VI t rzeci

wtorek po dniu wyborów i corocznie , najpóźniej VI paidziern ;ku na sesj~ zwyczajn ą , celem uchwalenia budżetu, sta nu liczebnego i poboru wojska, oraz innych s praw bieżących .

Prezydent Rzeczypospo litej może zwołać Sejm \iJ I ażdYll1 czasie na sesj ~ nadzwyczaj ną wedle własnego uznan ia, a wi­nien to uczynić na żądanje l /~ częśc i ogółu poslów \V ciąg u dwóch tygodni.

Inne wypadki zebrania się Sejmu na sesję nadz 'Nyczaj ną określa Konstytucja .

Odroczenie wym aga zgody Sejm u, j eżeli ma być w · ciąou tej samej sesji zwycza jnej powtórzone, lub j e żeli przerwa m a trwać dłużej, niż 30 dn i.

Sejm, zwołany w pażdzierniku na sesję zWyCLaj n2! nie może być zacl knięty przed u(hwale niem buJŻe tu .

Ptriykul 26. Sejm może s i ę rozwiązać rnocą własnej uchwal}, pOv/liętej

wi~kszośc ią ~/3 głosów . Prezydent Rzeczy pospolitej może roz­wiązać Sejm za zgodą 3/r, us tawowej liczby czło nków Se nat u przy obecnośc i połowy ustawowej iczby poslów.

Jednocześnie w obu wypadkach z samego prawa rozwią ­zuje si~ Senat.

Wybory odbędą się w c iągu 40 dni od dnia ro związa ni a , termin ten będzie o znaczony bądż w uchwale Sejmu, bądź w or~dziu prezydenta o rozwiązaniu Se jmu.

f\ rtykul 27. Posłowie wykonywują s we prawa i obowiązk i poselskie

osobiście .

- 34

Rrtykuł 28.

Sejm wyb ie ra ze swego grona marszałka, jego zastępców, sekretarzy i komisje.

Ma nda ty ma rs za łk a i jego za stępców trwają po roZwiąza­niu Sejm u aż do ukonstytuowania się no wego Sejmu.

Rrtyku! 29. S posób i po rządek o brad sejmowych, rodzaj i ilość komi­

sj i, l i czbę wicemarsza ł ków i sekretarzy prawa i obowiązki mar­szałka - o kreśla regulamin sejmowy.

Mars załek mianuje u rzęd ników sejmowych, za których dzia ł ania c!dpowiada przed Sejmem.

A rtyku ł 30. Posiedzenia Sejmu s ą jawne. Na wniosek marszdłka, przed­

stawicie la rządu lub 30 posłów może Sejm uchwalić tajność po ~ s iedze nia.

Rrtykuł 31 .

Nikt nie może być pociągn i ęty do odpowiedzialności za zgodne z prawdą sprc:wozdanie z jawnego posi edzenia Sejmu

komisji sejmowej.

Hrtykuł 32.

Do prawomocności uchwal potrzebn a jest zwykła w i~kszość głosów , przy obecn ości conaj mn iej jed nej trzeciej części ogółu ustawo wej li czby posłów, o ile inne prze pisy konstytucji nie ża­wie rają odmiennych postanowień .

Rrtykuł 33.

Posłowie mają prawo zwracać s ię z in terpelacjami do rzą­du bądź do poszczególnych minst rów, w s posób regulaminem przepisany. Min iste r ma obowiązek udzielić odpowiedzi ustn ie lub pisemnie w terminie nie dłuższym, ni ż 6 tygodn i, albo w umotywow a nem oświadczen i u usp rawiedliwić brak rzeczowej od powiedzi . Na żądanie interpe la ntów, odpowiedź musi być Sejmowi zakomunikowana, Sejm może odpow ied ź rz ądu uczy­nić przedmiotem dyskusji i uchwały.

R rtykuł 34.

Sejm może wyła niać i naznacza ć dla zbadania poszczegól­nych spraw nadz wycza jne komisje z prawem przesłuchiwania stron in teresowanych oraz wzywania św i adków i rzeczoznawców. Zakres działania i u prawn i eń tych komisji uchwala Sejm.

Artykuł 35.

Każdy projekt usta wy, przez Sejm uchwa lony, będz i e p rze­kazany Senatowi do ro zpozna nia. Jeże li Se na : n ie podn iesie w ciągu 30 dni od dnia d o ręcze n ia m u uchwalonego projektu ustawy żadnych przeciwko niemu za rzutó w prezydent Rzeczypo-

- 35

spolitej zarządzi ogłoszenie ustawy. Na wniosek Senatu prezy' dent Rzeczypospolitej może zarządzić ogłoszenie ustawy przed upływem 30 dni.

Jeżeli Senat postanowi p roj ekt, uchwalony przez Sejm, zmienić lub odrzucić, powinien zapowiedzie ć to Sejmowi w cią­gu powyższych 30 dni, a najdalej w ciągu następnych 30 dni, zwrócić Sejmowi z proponowane mi zmianami.

Jeżeli Sejm zmiany, przez Senat proponowane uchwali lwykłą większością, albo odrzuci większością 11/ 20 głosujących, prezydent Rzeczypospolitej zarządz i ogłoszenie ustawy w brzmie­niu, ustalonem ponowną uchwałą Sejmu.

f\rtyku ł 36. Senat składa się z członków: 1. Wybranych przez poszczególne województwa w gło­

sowaniu powszechnem, ta jnem, bezpośredniem, równem i stosunkowem. Każde województwo stan owi jede n okręg wy­borczy, prlyczem w stosunku do liczby m andatów sejmowych na ilość mieszkańców, liczba mandatów do Senatu wynosi J / ,

cz~ść. Prawo wybierania do Senatu ma każdy wyborca do Sej­mu, który w dniu ogłoszenia wyborów u kończył lat 30 i w dniu tym z"mieszkuje w okręgu wyborczym przynajmniej do roku; nie tracą jednak prawa wyborczego świ żo osied li koloniści, któ­rzy opuścili poprzednie miejsce zamieszka nia korzysta j ą c z re­formy rolnej, równ ież nie tra cą tego prawa robotnicy, którzy zmiE:nili miejsce pobytu wskutek zm ia ny miejsca pracy, oraz urzędnicy państwow i , przeniesieni służbowo . Prawo wybie ral­ności ma każdy obywatel, posia d aj ący prawo wybierania do Se­natu nie · wyłącz aj ąc wojskowych w sł uż b ie czynnej , o ile z dniem ogłoszenia wyborów ukończy! lat 40.

Kadencja Senatu rozpoczyna się i koń czy z kadencją sejmową.

Nikt nie może być jednocześn i e członkiem Sejmu i Sena tu.

f\rtyku! 37. Postanowienia artykułów 14, 15, 16, 17, 19, 20, 21, 22, 23 ,

24, 27, 28, 29, 30, 31, 32 i 33 stosują si ę odpowiednio także do Senatu, względn i e jego cz łonków .

f\ rrykuł 38. Żadna ustawa nie może stać w sprzeczności z niniejszą

konstytucją, ani naruszać jej postanowień .

ROZDZ IAŁ III. Władza wykonawItz a.

f\rtykuł 39. Prezydenta Rzeczypospol itej wybierają na lat siedem bez­

względną wi~kszośc ią' głosów Sejm i Senat, połączone w Zgro­madzenie narodowe . Zgromadzenie narodowe zwołuje prezydent

- 36 - --

Rzeczypospolitej, w ostatnim kwartale siedmiolecia swego urzędowania.

Jeżeli zwołanie nie nastąpi na 30 dni przed upływem siedmiolecia, Sejm i Senat łączą się z samego prawa w Zgroma­dzenie narodowe na zaproszenie marszałka Sejmu i pod jego przewodnictwem.

f\rtykuł 40. Jeżeli prezydent Rzeczypospolitej nie może sprawować

urzędu, oraz wrazie opróżnienia urzędu prezydenta Rzeczypo­spolitej wskutek smierci, zrzeczenia się lub innej przyczyny, za­stępuje go marszałek Sejmu.

f\rtykuł 41. W rclZi e opróżnienia urzędu prezydenta Rzeczypospolitej,

Sejm i Senat łączą się natychmiast na zaproszenie marszałka Sejmu i pod jego przewodnictwem, z samego prawa Zgroma­dzenie narodowe, celem wyboru prezydenta.

Gdyby Sejm był przywiązany w chwili, gdy urząd prezy­denta Rzeczypospo litej jest opróżniony, marszałek Sejmu zarzą­dzi niezwłoczne nowe wybory do Sej mu , i Senatu.

f\rtykuł 42. Jeżel i prezydent Rzeczypospolitej przez trzy miesiące nie

sprawuje urzędu , marszałek zwola niezwłocznie Sejm i podda jego uchwale, czy urząd prezydenta Rzeczypospolitej należy u­znać za opróżniony.

Uchwala, uznająca urząd za opróźn i ony, zapada więkl2ZOś­cią 3/. głosów, w obecności przynajmniej połowy ustawowej, to jest O'rdynacją wyborczą ustalonej, liczby posłów.

f\rtykuł 43.

Prezydent Rrzeczypospolitej sprawuje władu: wykonawczą przez odpowiedzialnych przed Sejmem ministrów i podległych im urzędników.

Każdy urzędnik Rzeci':ypospolitej musi podlegać ministrowi który za jego działanie odpowiada przed Sejmem.

Nominacje urzędników kancelarji cywilnej prezydenta Rze­czypospolitej kontrasygnuje Prezes Rady Ministrów i jest za ich działanie odpowiedzialny przed Sejmem.

f\ptykuł 44, Prezydent Rrzeczypospolitej podpisuje ustawy wraz z od­

powiednimi ministrami i zarządza ogłoszenie ich w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej.

Prezydent Rzeczypospolitej ma prawo, celem wykonania ustaw i z powolaniem się na upoważnienie ustawowe, wydawać rozporządzenia wykonawcze, zarządzenia rozkazy i zakazy i prze­prowi'3dzenie ich użyciem przymusu zapewnić.

Takież prawo w swo im zakresie dzia!ani3, ma!ą ' ministro­wie i władze im podległe .

Każdy akt rządowy prezydenta Rzeczypospolitej wymaga dla swej ważności podpisu prezesa l~. ady m inistrów i właściwe­go ministra , którzy przez podpisanie aktu biorą zań od­powiedzialność.

Rrtykuł 45. Prezydent Rzeczypospolitej mianuje i odwołuje prezesa Rady

Ministrów, na jego wniose k mia nuje i odwołuje ministrów, a na wniosek Rady Ministrów obsadza urzędy cywilne i wojskowe, zastrzeżone w ustawach .

f\rtykuł 46. Prezydent Rzeczypospolitej jest zarazem najwyższym zwierz­

chnikiem sił zbrojnych państwJ , nie może jednak sprawowa ć naczelnego dowództwa w czasi e woj ny .

Naczelnego wodza sił zbrojnych par'Istwa na wypadek woj­ny, mianuje prezyde nt Rzeczypospol ite j na wnioSek Rady Ministrów, przedstawiony przez m inistra spraw wojskowych, któ­ry za akty, związane z dowództwem w czasie wojny, jak i za wszelkie sprawy kiero wn ictwa wojskowego odpowiada przed Sejmem.

Rrtyku l 47. P(lawo darowania i złagodzenia kary, oraz darowaniu skut­

ków zasądzenia karno - sądowego w poszczególnych wypad ­kach przysługuj e prezydento wi Rzeczypospol itej.

Prezydent nie może stosować tego prawa d o mi nistrów, zasądzonyc h na skutek postanowienia ich w stan oskarżeni a przez Sejm.

f\mnestj a może być ud zielona tyl ko w d rodze us ti:lwodawczej.

P,rtyklJł 48. Prezydent Rzeczypospolitej rep reze ntuje państwo na ze­

wnątrz, przyjmuje przedstawic ie li dypl om atycznych państw obcych i wysyła przedstawic iel i dyplom a tycznych państwa po lski go do państw obcych .

Artykuł 49. Prezyde nt Rzeczypospo li tej zawiera umowy z innem i pań­

stwami i podaje je do wiadomości Sejm u. Umow y ha ndlowe i ce ln e oraz umowy, które sta le obcią­

żają pod względem finansowy m państwo, a lbo zawi eraj ą prze­pisy prawne, obowiązuj ące o bywate li , a lbo tez sp rowadzają zmianę granic państwa, a także przymierza - wymagają zgody Sejmu .

Rrtykul 50. Prezydent Rzeczypospol itej moż _ wypowiedzie ć wojnę

zawrzeć pokój ty lko za uprzednią zgodą Sejmu .

F\rtykuł 51. Za czynności urzędowe prezydent Rzeczypospolitej nie

jest odpowiedzialny an i parlamentarnie, ani cywilnie. Za zdradę kraju, pogwałcenie konstytucji lub przestępstwlS

karne - prezydent Rzeczypospo!itej może być pociągnięty do odpowiedzia lnośc i tylko przez Sej m uchwałą, powziętą większoś­c i ą 1/5 głosów przy obecności conajm niej połowy ustawowej liczby posłów . Sprawę rozpatruje i wyrok wydaje trybunał stanu według postanowień osobnej ustawy. Z chwilą postawienia w stan oskarżenia przed trybunałem stanu - prezydent Rzeczy­pospolite j jest zawieszony w urzędowaniu.

Artyku ł 52. Prezydent Rzeczypos politej otrzym uje uposażenie według

przepisów osobnej ustawy.

F\rtykuł 53. Prezydent Rzeczypospo iitej nie może piastować żadnego

innego urzędu, ani nę l eżeć do s kładu Sejmu i Senatu.

Artykuł 54. Przed objęciem u rzędu, prezydent Rzeczypospolitej składa

przysięgę w Zgromadzeni~ narodowem następującej treśc}: "Frzysięgam Bogu Wszechmogącemu, w Trójcy Swiętej

Jedynemu, i ślubuję Tobie, Narodzie Po lski, na urzędzie prezy- . den ta Rzeczypospolitej, któ ry obejmuję: Praw Rzeczypospolitej a przedewszystkiem Ustawy Konstytucyjnej święcie przestrzegać i bronić ; do bru powszech ne mu Narodu z ,~ wsżystkich sił wier­ni e służyć: wszelkie zło i niebezpieczeristw o od Państwa czujnie odwraca ć; god ności imie nia polskiego strzedz niezachwianie; sprawiedliwość względem wszystkich bez różnicy obywateli za pierwszą sobie mieć cnotę ; obowiązkom urzędu i służby po­święcić się nie podzie lni e . Tak mi dopomóż Bóg i Święta Syna J ego Męka, F\m en".

Artykuł 55.

Ministrowie tworzą Radę Ministrów pod przewodnictwem prezesa Rady Mini strów.

F\rtykuł 56.

Rada ministrów ponosi solidarną odpowiedzialność konsty­t ucyjną i parlamen tarną za ogólny kierunek działalności rządu.

Poza tern ponoszą ją ministrowie oddzielnie, każdy w s woim zakresie, za dz i ałal ność w urzędzie , a to zarówno za zgodność tej działalnośc i z konstytucją i inne mi ustawami pań­stwa, za dział anie podległych organów jak i za kierunek swej polityk i.

F\rtykuł 57.

W tymże samym zakresie obowiązuje ministr0w solidarna

- 39 -

i indywidualna odpowiedzialność za akta rządowe prezydenta Rzeczypospolitej.

Rrtykul 58. Do odpowiedzialności parlamentarnej pociąga ministrów

Sejm zwyczajną wi~kszością. Rada Ministrów i każdy minister z osobna ust~puj~ na żądanie Sejmu.

Rrtykuł 59. Konstytucyjną odpowiedzialność ministrów i sposób jej

urzeczywistnienia określi osobna ustawa. Uchwała, stawiająca ministra w stan oskarżenia, musi być

powzi~ta w obecności co najmniej polowy ustawowej liczby posłów większością trzech piątych oddanych głosów.

Rozpoznanie spraw i wydanie wyroku należy do trybunatu stanu. Minister nie może uchylić się od odpowiedzialności kon · stytucyjnej przez zrzeczenie się urzędu. Z chwilą postawienia, w stan oskarżenia minister jest zawieszony w urz~dowaniu.

Rrtykuł 60. Ministrowie i delegowani przez nich urz~dnicy mają pra wo

brać udział w posiedzeniach sej mowych i przemawiać poza ko ­leją mówców - napisanych do głosu; w głosowaniach mogą brać udział, o ile s ą posłami.

Rrtykuł 61. Ministrowie nie mogą piastować żadnego innego urz~du,

ani uczestniczyć w zarządzie i władzach kontrolujących towa­rzystw i instytucji , na zysk obliczonych.

Rrtykuł 62. Jeżeli urząd ministra sprawuje tymczasowy kierownik mi­

nisterjum, odnoszą się do niego wszelkie przepisy o urz~dzie ministra.

Prezes Rady Ministrów w razie potrzeby porucza swoje zast~pstwo jednemu z ministrów.

Arty k uł 63. Liczbę, zakres działania i wzajemny stosunek ministrów, jak

również kompentencje Rady Ministrów okreś li osobna ustawa. Artykuł 64.

Trybunał stanu składa się z pierwszego prezesa sądu naj­wyższego, jako przewodniczącego, oraz dwunastu członków, któ­rych wybierają z poza swego grona óśmiu Sejm i czterech Senat.

Członkami trybuna/u stanu mogą być wybrane osoby, nie piastujące żadnego urzędu państwowego i używające pełni praw obywatelskich.

Wyboru członków trybunału stanu dokonywują Sejm i Se­nat natychmiast po ukonstytuowania s ię na cały okres ka­dencji sejmowej .

- 40 -

Rrtykuł 65. Dla celów administracyjnych państwo polskie podzielone

b~dzie w drodze ustawodawczej na województwa, powiaty i gminy miejskie i wiejskie, które będą równocześnie jednostka­mi samorządu terytorjalnego.

Jednostki samorządowe mogą się ' łączyć w związki dla przeprowadzenia zadań, wchodzących \V zakres samorządu.

Związki takie mogą otrzymać charakter publiczno-prawny tylko na podstawie osobnej ustawy.

Rrtykuł 66. W organizacj i administracji państwowej prowadzona

będzie zasada dekoncentracji, przy możliwe m zespolaniu organów administracji pa rlstwowej w poszczególnych jednostkach tery tor­

-jalnych - w jednym urzędzie pod jednym zwierzchnikiem oraz zasada ud ziału obywateli, powołanych drogą wyborów w wyko­naniu zadań tych urzędów w granicach , określonych ustawami.

Rrtykuł 67. Prawo stanowienia w sprawach, należących do zakresu

działania samorządu , przysługuje radom obieralnym. Czynności wykonawcze samorządu wojewódZ1kiego i powiatowego należą do organów, utworzonych na zasadzie zespolenia kolegjów, o­bieranych przez ciała reprezentacyjne, z przedstawicielami pań­stwowych wladz administracyjnych i pod jego przewodnictwem.

Rrtykuł 68.

Obok samorządu terytorjalnego osobna ustawa powoła sa­morząd gospodarczy dla poszczególnych dziedzin życia gospo­darskiego, a mianowicie: izby rolnicze, handlowe, przemysłowe, rzemieślnicze, pracy najemnej i inne , połączone w naczelną iz­bę gospodarczą Rzeczypospolitej, których współpracę z władza­mi państwowemi w kierowaniu życiem gospodarczem i w za­kresie zamierzeń ustawodawczych określą ustawy.

F\rtykuł 69.

Źródła dochodowe państwa i samorządu będą ustawami ś c iśle rozgraniczone .

F\rtykul 70.

Państwo będzie sprawowało nadzór nad działalnością sa­morządu przez wydziały samorządy wyższego stopnia; nadzór ten mogą jednak ustawy przekaza ć częściowo sądownictwu administracyjnemu. I

Wypadki, Vi których uchwały organów samorządu wyma­g a ć będą wyj~tkowo zatwier.d~eni~ przez organa samorządu wyższego stopnia lub przez mll1lsterja, będą określone ustawami.

Rrtykuł 71.

Odwolanie od orzeczeń , organów, zarówno rządowych jak

41 --

i samorządowych, dopuszczone będzie tylko do jednej wyższej instancji, o ile usta-.vy nie przewidują w tym względzie wyjątków_

f\rtykuf 72. Ustawy przeprowadzą zasacę, iż od karnych orzeczerl

władz administracyjnych, zapadłych w pierwszej instancji, będzie przysługiwało stronom prawo odwolania się do właściwego sądu.

f\rtykuł 73. Do orleczenia legalności aktów adlTlinis~,ac..yjnych w zakre­

sie administracji tak rządowej jak i samorządowej, powola oso­bna ustawa sądownictwo administracyjne, oparte w swej orga ­nizacji na współdziałaniu czynnika obywatelskiego i sc;dziowsk ie­go, z najwyższym trybun ałem administracyjnym na czele.

ROZDZlf\Ł IV. SqdO'łłl! ~1idwa.

f\rtykuł 74. Sądy wymierzają sprawiedliwość w imieniu Rzeczypospo­

li tej Polskiej.

f\rtyku! 75. Organizacja, zakres i sposób działania wszelkich sądów

będą określone w drodze ustawodawczej.

f\rtykuł 76.

Sędziów m ia nuje prezydent Rzeczypospo litej , o ile ustawa nie zawiera innego postanowienia, jednakże sędziowie pokoju z reguły wybierani są przez ludność .

Urząd sędziowski może objąć tylko osoba odpow iadająca warunkom przez prawo wymaganym_

f\rtykuł 77. Sędziowie są w sprawowaniu swego urzędu sędziowskiego

niezawiśli i podlegają tylko ustawOIl1. Orzeczenia sądowe nie mogą być zmienionemi przez wła­

dzę ustawodawczą ani przez władzę wykonawczą.

f\rtykuł 78. Sędzia może być złożony z urzędu, zawieszony w urzędo­

waniu, przeniesieny na inne miejsce lub w stan spoczynku v/brew swojej \'Jo li jedynie mocą orzeczenia sądowego i tylko w wypadkach, w ustawie przewidzianych.

Przepis ten nie dotyczy wypadku, gdy przenies ienie sędzie ­go na inne miejsce lub w stan spoczynku jest wywolane zmia­ną w organizacji sądów, postanowioną w drodze ustawy.

f\rtykuł 79. . Sędziowie nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialno­

ści karnej ani pozbawieni wolności bez uprzedniej zgody wska-

--- 42 ---

zanego przez ustawę sądu, o ile nie są schwytani na gorącym uczynku, lecz i w tym wypadku mOże sąd zażądać niezwłocz­nie uwolnienia aresztowanego .

Artykuł 80.

Odrębne stanowisl<o sędziów, ich prawa obowiązki oraz uposażenie określi osobna ustawa.

f\rtykuł 81. Sądy nie mają prawa badania ważności ustaw, należycie

ogłoszonych.

Artykuł 82. Rozprawy przed sąden: orzekającym, zarów no w sprawach

cywilnych, jak karnych, są Jawne o ile ustawy w tym względzie nie przewidują wyjątku .

Artykuł 83. Do orzeczenia o zbro?l1i ach zagrożonych ciGższemi kara­

mi, i o przestępstwach politycznych b~dą powalane sądy przy­sięgłych . Czyny, podlegające sądom przysięgłych - organizację tych sądów i tok postępowania - określą szczegółowe ustawy.

Artykuł 84. Ustanawia się sąd najwyższy dla spraw sądowych, cywil­

nych i karnych.

Artykuł 85.

Organizację sądów wojskowych, ich właściwość, tok po-stępowania oraz prawa obowiązki członków tych sądów okreś-l ą osobne ustawy.

f}rtykuł 86. Do rozstrzygania sporów o właściwość między władzami

ad ministracyjnemi a sądami będzie powołany na mocy ustawy osobny t rybunal kompetencyjny.

ROZDZIAŁ V.

P'owsz.ed'.me oboWGątF.ki i prawa obywatelskie.

Hrtykuł 87.

Obywate l polski nie może być równocześnie obywatelem innego państwa.

Artykuł 88.

Obywatelstwo polskie nabywa się:

a ) przez urodzenie z rcdziców, mających obywatelstwo

polskie, b) przez nadanie obywatelstwa ze strony powołanej wła­

dzy państwowej.

- 43 -

Inne postanowienia co do obywatelstwa pelskiego, jego nabycia oraz utraty określą osobne ustawy.

f\rtykuł 89. Pierwszym obowiązkiem obywate la jest wierność dla Rze­

czypospolitej Polskiej. f\rtykuł 90.

Każdy obywatel ma obowiązek szanowania i przestrzegania konstytucji państwa i innych obowiązujący\.h ustaw i rozporzą­dzeń władz państwowych i samorządowych.

f\rtyk;Jł 91. Wszyscy obywatele są obowiązani do służby wojskowej.

Rodzaj i sposób, porządek i czas trwania służby, zwolnienie od tego obowiązku oraz wszełkie świadczenia na cele wojskowe będą określone w drodze usta'vodawczej .

f\rtykuł 92. Wszyscy obywate le mają obowiązek ponoslC wszelkie cię­

żary i świadczenia publiczne, ustanowione na podstawie ustaw.

F\rtykuł 93. Wszyscy obywatele są zobowiązani szanować władzę pra­

wowitą i ułatwiać spełnienie jej zada ni3 oraz sumiennie pełnić obowiązki publiczne, do jakich powoła ich naród lub właściwa władza.

F\rtykul 94. Obywatele mają obowiązek wychowania swoich dzie'ci na

prawych obywateli ojczyzny i zapewnienia im conajmniej po­czątkowego wykształcenia.

Obowiązek ten określi bliżej osobna ustawa.

F\rtykul 95. Rzeczpospolita Polska zapewnia na swoim obszarze pełną

ochronę życia, wolności i mienia wszystkim bez różnicy pocho­chodzenia, narodowości, jezyka, rasy lub religji.

Cudzoziemcy używ~ją, pod warunkiem wzajemności, rów­nych praw z obywatelami państwa polskiego, oraz mają równE: z nimi obowiązki , o ile ustawy wyraźnie nie wymagają obywa­telstwa polskiego ,

f\rtykuł 96. Wszyscy obywate le są równi wobec prawa. Urzędy publicz­

ne są w równej mierze dla wszystkich dostępne, na warunkach prawem przepisanych.

Rzeczpospolita Polska nie uznaje przywilejów rodowych ani stanowych, jak również żadnych herbów, tytułów rodowych i innych, z wyjątkiem naukowych, urzędowych i zawodowych. Obywatelowi Rzeczypospolitej nie wolno przyjmować bez ze-

--- 44

zwolenia prezydenta Rzeczypospolitej tytułów, ani orderów cu­dzoziemskich.

Artykuł 97. Ograniczenia wolności osobistej, zwłaszcza rewizja osobista

i aresztowanie, dopuszcz~lne są tylko w wypadkach, prawem . przepisanych, i w sposob określony ustawami, na podstawie polecenia władz sądowych.

O ileby polecenie sądowe nie moSło być wydane natych­miast, powinno być doręczone najpóźniej w ciągu 48 godzin z podaniem przyczyn rewizji kb aresztowania.

f\resztowiilni, którym w przeciągu 48 godzin nie podano na piśmie z podpisem władz sądowych przyczyny aresztowania, odzyskują niezwłocznie wolność.

Ustawy określają środki przymUSowe, przysługujące wła­dzom administracyjnym dla przeprowadzenia ich zarządzeń.

Artykuł 98. Nikt nie może być pozbawiony sądu, któremu z prawa

podlegn. Sądy wyjątkowe są dopuszczalne tylko w wypadkach, oznaczonych ustawami, wydanemi przed. Popełnieniem czynu karygodnego. Śc i g a n i e obywatela i wymIerzenie kary jest do­puszczalne tyiko na zasadzie obowiązującej ustawy. Kary połą­czone z udręczeniami fizyczne m i są niedOzwolone i nikt takim karolT! podlegać nie może.

Zadna ustawa nie może zamyl< ać otywatelowi drogi sądo­wej dla dochodzenia krzywdy i straty.

f\rtyku ! 99. Rzeczpospolita PO;S!'d uznaj e wszelką własność czy to

osobistą poszczegó lnych obyv/ateli, czy to ~biorową ZwiąZkÓW obywateli, instytucji, cia! samorządowych I Wreszcie samego państwa, jako jedną z najważni':'jszych podstaw ustroju społecz­nego i porządku prawnego, oraz poręcza Wszystkim mieszkań­com, instytucjom czy społecznościom ochro~ę !ch mienia, a do­puszcza tylko w wypadkach, ustawą pr~ew~dzlanych, znie;sienie lub ograniczenie własności, czy to osobistej czy to zbiorowej, ze względów wyższej użytecznoś ci za o?szk~dowaniem. Tylko ustawa może postanowić, ja kie dobra I . ':' Jakim zakresie, ze względu na pożytek ogółu mają stano:v~c wyłączn;e własność państwa, oraz o ile prawa obywateli. l I.ch prawnie uznanych związków do swobodnego użytkowaTl!a ZIemi, wód, minerałów i innych skarbów przyrody - mogą, ze względów publicznych, doznać ograniczenia .

Ziemia, jako jeden z najważniejszy~h czynników bytu na­rodu i państwa, nie może być przedmlO~em nieograniczonego obrotu. Ustawy ok:eślą przysługujące p.anstwu praw,O przymu­sowego wy~upu ZIemi, oraz regulowame obrotu ziemią, przy uwzględniemu zasady, że ustrój rolny Rzeczypospolitej polskiej

- 45 -

ma się opierać na zdolnych de prawidłowej wytwórczości sta· nowiących osobistą własność w gospodarstwach rolnych.

Artykuł 100. Mieszkanie obywatela, jest nietykalne . f'l a ruszenie tego

prawa przez wejście do mieszkania, rewizję domową i z ajęcie papierów lub ruchomości, poza kon iecznością wykonania zarzą ­d zeń administracyjnych, opartych na wyraźn em upow·ażnieniu ustawowem, może nastąpić tylko na polecen ie władz sądowych, w sposób i wypadkach, ustawą przepisanych.

Artykuł 101.

Każdy obywatel ~ma wolność obrania sobie na obszarze państwa miejsca zamieszkania i pobytu, przesiedlania się i wy­chodztwa, niemn iej wolność wyboru zajęcia i za robkowania oraz przenoszenia swej własności.

Ograniczenie tych praw może wprowadzić tyl ko ustawa.

P.rtykul 102. r .. ;:;~::,,:v~ . \ . '. IV~~~\.J\,l)V~e2' !1

Praca, Jako glowna podstawa bogactwa Rzec 'T~,,","" '~w.-,j p ozostawać ma pod szczegó lną ochroną państwa. ;l;~;~.'.!~}l

[{ażdy obywate l m a prawo do opiek i pańsb ~7.): "G:~ " . pra.cą, a w ra zie bra ku pracy, cho roby, nieslczc;śliw e ~~, -: ' ," I ni edołęstwa , ,- do ubezpieczen ia spc!e czne!] o, I "; _~j osobna usta wa. ~ _

Państwo ma obow iązek u dostępnienia t c. kże "r. ~' , ""

raln ej i poc iechy relig ijnej obywatelom , który m i się t '\?iSlO'! ' vlzi'o,1 opi e x.uje w zakłcdach p ublicznyc h, jak: zakia dy w~ '~;~:~'~;T:;';~:;'( kos za ry, szp ita le, więzienia, przytułk i ,~ . V-.~,,-~

A rtykuł 103. (~"I..._ ,'t.t ,

Dzieci bez dostc.teczn ej op ie ki rodzicie lskiej, ~~~~.:::.~ pod względem wychowawc zym - maj ą prawo do r : ~;1~~ mocy państwa w zakres ie oznaczo nym ustawą·

Odjęcie rodzico m wład zy nad dzieckie m !ilo)c nastąpić tylk o w drodze orzeCZeO la sądowego .

Osobne ustaw y normuj ą opiekę rnacie rzyristwa. Praca za robkowa dzieci niżej la t 15, p raca no cna kobiet

i robotników młodocianych w gałęz i ach przemy słu szkodliwych dla ich zdro wia, jest zakazana .

Stałe' zatrud nia ni e pra cą z a robkow ą d ziec i i młodz i eży w wieku szkolnym jest zakazane.

Artyk uł 104.

t(ażdy obywa te l ma prawo , sv/obodn e go wyrażania swoich myśli i przekon a ń , o ile przez to ni e narusza przepisów7 praw a .

Arty k uł 105.

Poręcza się wolność prasy. f' li c może być wpro wadzon a cenzura) ani syste m koncesyjny_" na wyd anie druków. Ni e może

- 46

być odjęty dziennikarzom i drukom krajowym debit pocztowy, ani ograniczenie ich rozpowszechnienia na obszarze Rze­czypospolitej.

Ustawa osobna o k r eśli odpowiedzialność za nadużycie tej wol ności.

Artykuł 106. Tajemnica listów i in.nej korespodencji moze DyĆ naruszo­

na tylko w wypadkach, prawe m przewidzianych.

Hrtykul 107. Obywatele n:ają prawo wnosić .pojedyńczo lub zbiorowo

petycje do ;vszelk lch ciał reprezentacYjnych i władz publicznych, państwowycn i samorządowych. .

Artykuł 108. Obywatele mają prawo koalicji, zgromadzania się zawią-

zywania stowarzyszeń i związków. Wykonanie tych praw określają ustawy.

Artykuł 109. l-\a żdy obywatel ma prawo zachowania swej narodowości

pielęg now 2. n i a swej mo wy i właściwości narodowych. Oso bne ustawy parlstwo we zabezpieczają mniejszościom

w państw ie polskiem pelny i swobodny rozwój ich wlaściwości narodowościowych przy pomocy autonomicznych związków mniejszości o chardkterze publiczno - praw nym, w obrębie związków samorządu powszech nego.

ParlstVlC> będ z ie miało w stosunku do ich działalności pra­wo kontroli oraz uZL;pełj~ie ;'l ia w razie potrzeby ich środków finansowych.

HrtykL'1 110. Obywatele polscy, należący do mniejśzości narodowościo­

wych, wyznan1ow'lch lub językowych, mają równe z innymi obywate lami prawo zakładania, nadzoru i zawiadywania swoim własnv'll kosztem zakładów dobroczynnych, religijnych i spo­lecznn, szkól i innych zakładóW wychowawczych, oraz uży­war w nich swobodnie swej mOwy i wykonywanie przepisów S 'V. . eligji.

Artykuł 111. Wszy~tkim obywatelom poręcza się wolność sumienia i

wyznani a . Zaden obywatel nie moż~ być z powodu swego wy­znan ia i przekonań rel igijnych ogramczony w sprawach przysłu­gujących innym obywatelom.

Wszyscy mieszkańcy państwa 'pol~kiego mający prawo wol­nego wyznania z:arówno publiCZnie, Jak prywatnie, swej wiary i wykonywania przepisów swej religji lub obrządku, o ile to nie sprzeciwia się porządkowi publicznemu, an i obyczajności publicznej.

- 47 -

Rrtykuł 112. Wolności wyznania nie wolno używać w sposób przeci~­

ny ustawom. Nikt nie może uchylać się odispełnienia obowiąz­ków publicznych z powodu swoich wierzeń religijnych. Nikt nie może być zmuszony do udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych, o ile nie podlega władzy rodzicielskiej lub opiekuńczej.

Rrtykuł 113. Każdy związek re ligijny, uznany prze( państwo, ma prawo

urządzać zbiorowe i publiczne nabożeństwa, może samodzielnie prowadzić swe sprawy wewnętrzne, może posiadać i nabywać majątek ruchomy i nieruchomy, zarządzać nim i rozporządzać, pozostaje w posiadaniu i u żywaniu swoich fundacji i hmdu­szów, tudzież za~ładów dla ce ló w wyznaniowych, naukowych i dobroczynnych. Zaden związek reli gijny jednak nie może stawać w sprzeczności z ustawami pa ństwa .

Rrtykuł 114. Wyznanie rzymsko-katolickie, będące religją przewazaJącej

większości narodu, zajmuje \V państwi~ naczelne s tan owisko wśród upoważnionych ' wyznań .

Kościół rzymsko-katolicki rządzi się własnemi ·prawami. Stosune \< państwa do Kościoła będzie okreś l ony na pod­

s tawie układu ze Sto l icą Rpostol sk ą, któ ry pod lega ratyfikacji przez Sejm .

Rrtykuł 115. Kościoły mniejszości re:igijnych I mne prawnie uznane

związki religijne rządzą się sa me wlasnemi ustawam i, k:órych uznania państwo nie odmówi, o ile nie zawierają postanowień sprzecznych z prawem .

Stosunek pań stwa do tych kościołów i wyznań będzie u­sta lony w drod ze ustawowej po porozumieniu się z ich praw­nem i reprezentacjami .

Rrtykuł 116. Uznanie nowego lub do tychczas prawnie nieuzna nego wy­

znania nie będzie odmówione związkom re ligijnym , których u­rząd zenia, nauka i ustrój nie są przeciw ne porza.dkowi publicz­nemu, ani obyczajności publicznej.

Artykuł 117. Badania nauko we i ogłasza ni e ich wynik ów są woln e.

Każdy obywa te l ma prawo naucza ć, za łożyć szkofę lub zakład wychowawczy i kierować niemi, skoro uczyni zadość ,V'arunkom, w ustawie przepisanym, w zakresie kwalifikacji nauczycieli, bezpieczeństwa powierzonych mu dzieci i lojalnego stosunku do parlstwa .

. Wszystkie szkoły i zakłady . wychowawcze, zarówno pu-

-- 48

bliczne jak prywatne podl egają nadzorowi władz państwowych w zakresie, przez ustawy określonym.

Artykuł 118. W zakresie szkoły powszechnej nauka jest obowiązkowa

dla wszystkich obywateli państwa. Czas, zakres i sposób pobie­rania tej nauki określa ustawa.

Artykuł 119. Nauka w szkołach parlstwowych i samorządowych jest

bezpłatna. .. Państwo zapewni UClrJlOlll wyjątkowo zdolnym, a nieza­

możnym, stype ndj a na utrzymanie w zakładach średnich! wyższych.

Artykuł 120. W każdym za\,ład.zi: naukowym, którego program obej­

muje ks ztałce ni e m łodzlezy poniż ej lat 18 utrzymywanym w ca­łoś c i lu b w czę ś c i przez panstwo lub ciała s amorządowe, jest nauka re ligji dla wszystkich uczniów obowiązkowa. Kierowni­ctwo lub nadzór nauki reli gji w szkołach należy do właściwego związku religijnego z zasi r zeżeni e lll nac ze lnego prawa nadzoru dla pari stw owyc h wład z szkolnych.

Artyku ł 12'1.

Każdy obywate l ma prawo do wynag rodzenia szkody, jaką mu wyrządziły organy władzy państwowej, cywilnej lub woj­skowej, przez działalllość u~zędową, niezgodną z prawem lub obowiązkami służby. Odpowle~zlaln.em za szkodę jest państwo solidarnie z winnemi orgallal~l; wnIesienie skargi przeciw pań­stwu i przeciw urzędnikom nIe Jest zależne od zezwolenia wła­dzy publicznej. Tak samo odpowiedzialne są gminy i inne cia­ła samorządowe oraz organy tychże.

Przeprowad ze nie tej ustawy określają osobne ustawy. Artykuł 122.

Postanowienie o sprawach ~by.watelskich stosują się także do osób, należących do siły zbroJneJ. Wyjątki od tej zasady o­k reślają osobne ustawy wojskowe.

Artykuł 123.

Siła zbrojna może być użyta tylko na żądanie władzy cy­wilnej przy ścisłem zachowaniu ustaw do uśmierzenia roz­ruchów lub do przymusowego wykonania przepisów prawnych. Wyjątki od tej zasady dopuszczalne są tylko na mocy ustaw o . stanie wyjątkowym i wojennym.

Artykuł 124. Czasowe zawieszenie prClw obywatelskich: wolności oso­

bi stej (art. 97), nietyk a lności mieszkania (art. 100), wolności pra-

- 49 -

sy (art. 105), tajemnic korespondencji (art. 106), prawa koalicfi, zgromadzenia się i zawiązywania stowarzyszeń (art. 108), może nastąpić dla całego obszaru państwowego lub dla miejscowoś­ci, w których okaże się konieczne ze względów bezpieczeństwa państwowego.

Zawieszenie takie zarządzić może tylko Rada Ministrów za zezwoleniem prezydenta Rzeczypospolitej podczas wojny, albo gdy grozi wybuch wojny, jako też w razie rozruch 0w we­wnętrznych lub rozległych knowań o charakterze zdracly parl­stwa, albo bezpieczeństwa obywateli.

Zarządzenie takie Rady Ministrów w czasie trwan ia sesji sejmowej musi być natychmiast przedstawione Sej mowi do za­twierdzenia. W razie wydania takiego zarządzenia, mającego obowiązywać na obszarze, obejmującym więcej niż jedno woje­wództwo, w czasie przerwy w obradach sejmowych - Sejm zbiera się automatycznie w ciągu dni 8 od ogłoszenia owego zarządzenia, celem powzięcia odpowiedniej decyzji.

Jeśli Sejm odmówi zatwierdzenia, stan wyjątkowy natych­miast ' traci moc obowiązującą. Jeże li ~ada Ministrów zarządzi stan wyjątkowy po zakończeniu okresu sejmowego lub po roz­wiązaniu Sejmu zarządzenie rządu powinno być przedstawio­ne Sejmowi nowowybranemu niezwłocznie na pierwszem po­siedzeniu.

Zasady te określi bliżej ustawa o stanie wyjątkowym. Zasady czasowego zawieszenia wyżej wymienionych praw

obywatelskich w czasie wojny, na przestrzeni obszaru, objętego działaniami wojennemi, określi ustawa o stanie wojennym.

F\rtykuł 125. Zmiana konstytucji może być uchwalona tylko w obec­

ności conajmniej połowy ustawowej liczby posłów, względnie członków Senatu, większością ~/s głosów.

Wniosek o zmianę konstytucji winien być podpisany co­najmniej przez 1/4 część ustawowej liczby posłów, a wniesienie takiego wniosku zapowiedziane conajmniej na 15 dni.

Drugi Sejm, zebrany na podstawie tej konstytucji, może dokonać rewizji ustawy konstytucyjnej własną uchwałą powziętą większością 31:, przy obecności conajmni,ej połowy ustawowej liczby posłów.

F\rtykuł 126. Niniejsza konstytucja ma moc obowiązuj ącą z dniem jej

ogłoszenia, względnie o ile urzeczyw istnienie jej poszczegó lnych postanowień zawisło od wydania odpowiednich ustaw, z dniem ich wejścia w życie,

Wszelkie istniejące obecnie przepisy i urządzenia prawne, niezgodne z postanowieniami tej konstytucji, będą najpóźniej do roku od uchwalenia tej konstytucji przedstawione ciału u­stawodawczemu do uzgodnienia z nią w drodze ustawodawczej.

- 50 -

ROZDZI.F\Ł Traktatu pokoju między mocarstwami sprzymierzo'" nemi i stowarzyszonemi · a Niemcami, podpisanego w Wersalu 28 czerwca 1919 roku, dotyczący Wolnego

Miasta Gdańska.

Wolne Miasto Gdańsk. Artykuł 100.

Niemcy zrzekają się na rzecz Głównych Mocarstw spny­mierzonych i stowarzyszonych wszystkich praw i tytułów do te­rytorjum, obj~tego przez nast~ pujące granice:

od morza Bałtyckiego na południe aż do punktu zetkni~. cia się głównycb koryt żeg l ownych Nogatu i Wisły, granica Prus Wschodnich , tak jak jest op isa na wart. 28 cz~ści II (Granice Niemiec) niniejszego Traktatu; od tego miejsca główne żeglo­wne koryto Wisły w dół aż do punktu oddalonego około 6 km. 500 mtr. na północ od mostu tczewskiego; stąd na pól­noco-zachód aż do punktu pomiarowego 5 położonego o 1 km. 500 mtr. na południowy .wschód od kościoła w Glittland: linja, która na miejscu zostanIe oznaczona; stąd na Zachód aż do występu utworzonego przez granicę powiatu Kościerskiego o 8 km. 500 mtr. na północo-wschód od Skarszew: linja, która na miejscu zostanie oznaczona, a przechodzić b~dzie mi~dzy Miła­bądzem na południe i Rębielczem na północ; stąd na Zachód granica powiatu Kościersk i ego aż do wgłęb i enia, które tworry o 6 km. na północno - północny zachód od Skarszew; stąd aż do punktu położonego na linji średniej Łąckiego jeziora: linja, która zostan ie na miejscu oznaczona, iść b~dzie na pó!­noc od Nowego Wietca i Szatarp i na południe od Kościerskiej Huty i Łąk; stąd linja ś rednia Łąckiego jeziora aż do jego pół­nocnego krańca; stąd aż do południowego krańce Połęcińskie· go jeziora: linja, która zosta:iie oznaczona na miejscu; stąd li­nja średnia Poł~cińskiego jeziora aż do jego krańce północne­go; stąd na północo-wschód aż do punktu położonego okolo 1 km. na południe od kościoła w Kolebkach, gdzie droga że­lazna Gdańsk-Wejcherowo przecina strumień: linja, która zosta­nie oznaczona na miejscu a iść będzie na południowy wschód od Kameli , Skrzeszewa, Fid lina, Sui mina (Richthof) Materni, Owczarni i na pÓłnocno-zachód od Nowej Wsi, M!!lrszew, eza­pielska, Kiełpina Wysokiego j Kiełpinka, Pulwermuehl , Renne­berga i miast Oliwy i Sopot; stąd bieg wyżej wspomnianego strumienia aż do morza Bałtyckiego .

Granice powyżej opisane oznaczone są na mapie nie­mieckiej w skali 1:1 00.000 dołączonej do niniejszego Traktatu pod N~ 4.

- 51

Rrtykuł 101.

Komisja złożona z trzech członków a mianowicie z Komi­sa'rza 'Naczelnego, jako przewodniczącego, mianowanego przez Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone, z jednego członka mianowanego przez Niemcy i jednego przez , Polskę, utworzona zostanie w przeciągu 15 dni od uprawomocnienia siE: niniejszego Traktatu a to w celu by oznaczyć na miejscu linjE: graniczną terytorjum wyżej oznaczonego, licząc się w mia­rE: możności z istniejącemi granicami gmin.

Rrtykuł 102.

Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone zobo­wiązują siE: utworzyć z miasta Gdańska wraz z terytorjum oma­clonemi wart. 100 wolne miasto.

BE:dzie ono oddane pod ochronę Związku .Narodów.

Rrtykuł 103.

Konstytucja Wolnego Miasta Gdańska opracowi'lna zosta­nie , w porozumieniu z Komisarzem Naczelnym Związku Naro­dów przez prawidłowo wyznaczonych przedstawicieli Wolnego Miasta. Znajdować się ona będzie pod gwarancją Zw. Narodów,

Komisarz Naczelny orzekać będzie w pierwszej instancji we wszystkich sporach, które mogłyby wyniknąć pomiędzy Pol­ską a Wolnem Miastem z powodu niniejszego Traktatu lub po­rozumień i układów dodatkowych.

Komisarz Naczelny będzie miał siedzibę w Gdańsku.

Rrtykuł 104,

Pomiędzy Rządem Polskim a Wolnem Miastem Gdańskiem zawarta zostanie konwencja, której brzmienie zobowiązują się ułożyć Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone, a która otrzyma moc obowiązującą jednocześnie z ukonstytuowa­niem się Wolnego Miasta Gdańska; komunikacja:

1) włączy Wolne M. Gdańsk do obszaru objętego polską granicą celną i zapewni ustanowienie w porcie strefy wolnej.

2) za'pewni Polsce bez żadnych zastrzeżeń swobodne uży­wanie i korzystanie z dróg wo Ó nych, doków, basenów, nabrze­ży i innych budowli na terytorjum Wolnego Miasta koniecz­nych dla wwozu i wywozu z Polski,

3) "; zapewni Polsce nadzór i zarząd Wisły i całej sieci kolejowej w granicach Wolnego Miasta, jako też nadzór i za­rząd komunikacji pocztowych, telegrafi cznych i telefonicznych między Polską a portem gdańskiem,

- 52 -

4) zapewni Polsce prawo rozwijania i ulepszania ' dróg wodnych, doków, basenów, nabrzeży, dróg żelaznych i innych budowli i środków komunikacji wyżej wzmiankowanych oraz prawo wydzierżawiania lub nabywania w tym . celu na odpo­wiednich warunkach koniecznych terenów i wszelkiej własności,

5) zapewni, iż żadne różnice nie będą czynionew Wolnem M. Gdańsku na niekorzyść obywateli polskich i innych osób pol­skiego pochodzenia lub mówiących po polsku,

6) zapewni prowadzenie spraw zagranicznych Wolnego M. Gdańska oraz ochronę jego obywateli zagranicą przez rz~d polski.

f\rtykuł 105. Z chwilą uprawomocnienia się niniejszego Traktatu oby­

watele niemieccy mający miejsce stałego zamieszkania na te­rytorjum oznaczonem wart. 100, utracą ipso facto obywatel­stwo niemieckie, aby się stać obywatelem Wolnego M. Gdańska .

f\rtykuł 106. W przeciągu dwu lat · od uprawomocnienia się mmeJszego

Traktatu, obywatele niemieccy w wieku powyżej 18 lat mający miejsce zamieszkania na terytorjum oznaczone m wart 100, będą mogli dokonać wyboru na rzecz obywatelstwa niemiec­kiego. Wybór męża skutkuje za żonę zaś wybór rodziców skutkuje za dzieci poniżej lat 18.

Osoby, które skorzystały z przewidzianego powyżej prawa wyboru, winny w ciągu następny~h 12-tu miesięcy przenieść swe stałe zamieszkanie do Niemiec.

Wolno im będzie zachować majątek nieruchomy, jaki po­siadają na terytorjum Wolnego Miasta Gdańska. Będą mogły, wywieść majątek ruchomy wszelkiego rodzaju. Nie będzie na nie nałożona z tego tytułu żadna oplata, ani wywozowa ani · przywozowa.

f\rtykuł 107. Wszelka ·v.łasność należąca do Rzeszy lub Państw nie- .

mieckich a znajdująca się na terytorjum Wolnego M. Gdańska, zostanie przeniesiona na Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone, które ią odstąpią Wolnem~ Miastu lub Państwu ' polskiemu, stosownie do tego, co przez me za słuszne uzna­ne zostanie.

Artykuł 108. Stosunek i rodzaj ciężarów finansowych Niemiec i Prus,

które ponosić będzie musiało Wo}n.e Miac;to. Yda.ńsk, zostan.ą oznaczone zgodnie z art. 254 CZęSCI IX (przepisy finansowe) ni­

niejszego Traktatu. Późniejsze postanowienia uregulują wszyst­kie inne sprawy, które mogłyby wyniknąć z ustąpienia tery to·

. rjum oznaczonego wart. 100.

53 --

~------------------~~--~

I

KSIĘGf\RNIf\, SKŁflD NUT

i JY\f\TERJflŁÓW

PiŚMIENNYCH.

/

POLECA:

KSIf\ŻKI ze wszystkich

działów literatury. Nuty. Mate r j ały piśmienne .oraz

przy bory biuro we. OBRł\ZY w Rf\MF\CH.

nowol[1 k s i at e k I n u t zaraz PO ukazaniu sle. -hA

·'

Prawo Handlowe. Niektóre kategorje ludzi ze względu na swój rodzaj zaję­

cia tak się wyodrębniają od innych, że stosunki ich pomi~dly sobą oraz z ludźmi innych zawodów . wymagają specjalnego uregulowania.

Powstają więc osobne gałe:zie prawa, poświęcone takim odrębnym kategorjom ludzi, jako to: prawo wojskowe, górnicze, morskie i inne. Najbardziej rozpowszechnione m prawem tej kategorji jest prawo handlowe, Jest to zbiór przepisów r~gu­lujących stosunki wynikające z czynności handlowych. Prawo han­dlowe, obowiązujące u nas jest zawarte w kodeksie handlo­wym francuskim, wprowadzonym jednocześnie z kodeksem cywilnym w r. 1808 i 1810. Kodeks ten po upływie przeszło stu lat zawiera wiele luk, wobec czego mają szerokie zastosowanie zwyczaje handlowe.

Handel jest to dostarczenie towarów nabywcom od wy­twórców za pewnem w~~awo?z~niem. Handel bywa wewnętrzny i zewnętrzny , ten ostatni dZieli Się na wwozowy, wywozowy i tranzytowy. Ha nde l bywa również lądowy i morski; hurtowy, detaliczny i drobny.

Każdy kto się stale zajmuje handlem niezależnie od tego czy wykupuje patent na prawo prowadzenia handlu, czy też nie jest handlującym. Nie jest więc halldlującym ten, kto' w dro­dze wyjątku spelnia poszczególne czynności handlowe.

Prawo handlu ma każda osoba fizyczna lub prawna, o ile nie została specjalnie ograniczona przez ustawę.

Nieletni mogą prowadzić handel samodzielny po ukończe­niu lat 18, o ile zostaną usamowolnieni i otrzymają pozwolenie rodziców lub opiekunów. POZWOlenie takie winno być wywie­szone we właściwym sądzie handlowym (lub okręgowym), po­czem nieletni w stosunkach handlowych może spełniać wszel­kie czynności, jak gdyby był pełnoletni.

Mężatka może prowadzić handel za wyraźnem lub m il -czącem zezwoleniem męża.

Każdy przedmiot realny lub abstrakcyjny (praca ludzka, umieje:tność, wynalazek, zobowiązanie prawa) z wyjątkiem:

a) ludzi, b) nie ruchomości , c) rzeczy, będących poza sferą posiadania ludzkiego, d) rzeczy, handel któremi jest zabroniony przez ustawę ,

może być towarem. W zwykłem znaczeniu toware m nazywamy przedmiot ma­

jący pewną wartość dla ludzi i wymagający przy wytworzeniu pewnego ńaklad u pracy . .

55 -

Wytwórcy towarów zwykle zaopatrują je w specjalne znaki towarowe. Z wyjątkiem wag i przedm iotów z drogich metali znaki towarowe nie są obowiązujące. Ze wzg l ędu na surowe przepisy prawa o kontrabandzie, faktyczni e zna ki towarowe stają się kon iecznymi. Przez zameldowanie znaku w ministerjum handlu i przemysłu właścici e l o crzymuj e wylączne prawo korzy­stania z danego zn ak u i może śc igać cywilnie i kryminalnie każdego, kto tak i znak podrabia.

Na handel pewnymi towarami: prochem, alkohole m, bro­nią, i t. d., trzeba mieć specja lne pozwolenie wład zy.

Handlujący, który prowadzi interesy na większą s ka lę, nie może się obejść bez pomocników t. j. osób pracujących w je­go przedsiębiorstwi e . Pracownik wykonywa czynności handlo­we na cudzy rachunek za wynagrodzenie.

Zwyczaje handlowe ustaliły podział pracowników na dwie kategorje: pracowników inte'ligentnych, których praca polega przeważ ni e na zn ajomości fachu i zdo ln ościach umysłowych. oraz pracownikó w nieinte ligentnych, którzy dają przedewszyst­kiem s iłę fif.ycznę. Różnica ta ma znaczen ie głównie przy wy­n1awianiu pracownikowi miejsca. Pracownikom pierwszej kate­gorji zwyczaj krlże wymawia ć na trzy miesiące z góry, drugiej na dwa tygodnie.

Wszyscy razem pracownicy handlowi wraz z pryncypałem stanowią przedsiębiorstwo handłowe, którego nazwę stanow i firma. Firmą bywa często nazwisko pryncypała. Firma, jako nazwa mniej więcej znana i wzbudzająca zaufanie nabywców, może być sprzedana osobno od przeds iębiorstwa. Każda firma musi mieć okreś l one miejsce zam ies zkania, a prócz tego może posi a dać oddziały czyl i filje.

Reprezentantem !ub przedstawicielem firmy jest pra­cownik, spełniający czynności handlow e sa modzielni e, lecz na cudzy rachunek na mocy specj alnego pełnomocnictwa, udzie­lonego przez pryn cypała . Pełnomocnictwo do wystaw iania we­ksli i wogól e zob0wiąza ń pi e ni ęż nl 'c h w im ieniu firmy nazywa się prokurą a taki pełnomocnik prokurentem. Pełnomocnik, posiadający upoważnienie do zarządzan i a przedsiębiorstwem, nazywa się dyrektorem.

Agent jest to pracownik, mieszkający przeważnie w innej miejscowości, niż pryncyp a ł i zaj mujący s ię wyszukiwaniem na­bywców oraz zb ieraniem niezbęd nych dla pryncypała wiado ­mośc i. o cenach towarów, o tem, jaki towar można wdanem miejscu najlepiej sprzedać i t. p.

Komiwojażer lub podróż ujący j eździ z miejsca d'J miejsca i wszędzie zaznajamia nabywców z towarami swego prync):'pała oraz stara się o sprzedanie j akn aj więk szej ilości towarów oso­bom, mieszkającym w różnych miejscach w kraju i zagranicą. Za swoją pracę. otrzymuje zwykl e wynagrodze nie w stosunku do

l

!'

ilości otrzymanych od nabywców pieniędzy czyli t.zw. prowizję. Komisjoner jest to samodzielny handlujący, który speł­

n ia poszczególne czynności handlowe na rachunek przysyłające­go czyli komite nta. Komisjoner ma przywilej na towarach ko­mitenta, a za sw oj ą pracę otrzymuje procentową prowizję .

Bez zgody ko mitenta komisjoner nie ma prawa udzielać kredy­tu . Najczęściej komisjoner w umowie z komitentem przyjmuje na siebie deI credere t. j. odpowiedzialność za część stra t poch odzących z niewypłacalności na,bywców.

SPÓŁKR Hf\NDLOWf\. Umowę , mocą której dwie lub więcej osób prowadzi przed­

siębiorstwo handlowe wspólnem siłami na wspólny rachunek na zywamy s pó łką handlową. Przy spółce firmowej wszyscy wspólnicy odpowiadają za długi spółki solidarnie i całym swoim majątkiem, niezależnie od tego, który ze wspólników zobo­wiązanie zaciągnął. Zarząd interesami spółki należy do wszyst­kich wspólników, którzy mogą podzielić między sobą zajęcia.

Do spółki komandytowej należą, oprócz wspólnikó w firmowych, jeszcze komandytowi. Firmowi odpowiadają za długi tak, jak przy spółce firmowej, a komandytowi tylko swo­imi wkładami, Wspólnik komandytowy ma tylko prawo kon­troli, nie może jednak brać udziału w Zarządzie nawet na mocy plenipotencji. Nazwisko wspólnika komandytowego nie może figurować w firmie.

Akt spółk i powinien być sporządzony na piśmie i wy­wieszony w streszczeniu w Sądzie handlowym (lub Okręgowym)

i' pod groźbą nieważności dla wspólników. Osoby trzecie mogą dowodzić istnienia spółki wszelkiemi sposobami. W akcie po­winny być wymienione: firma spółki i jej adres, imiona i naz­wiska wspólników, ich adresy, kto ma prawo podpisywać zo­bowiązani a w imieniu firmy, wysokość i rodzaj kapitału, wnie­sionego przez każdego wspólnika, termin rozpoczęcia i zakoń­czenia działa ń firmy, podział zajęć zysków i strat, oraz warunki likwidacji spółki. Nieumieszczenie niektórych warunków nie u n ieważni a aktu.

Spółka ni e odpowiada za prywatne długi wspólników.

TOWf\RZYSTWO f\KCY JNE. Spółka bezimienna czyli towarzystwo akcyjne skład21

s ię z samych tylko wspólników jakgdyby komandytowych, gdyż w takiej spóke każdy wspólnik odpowiada tylko do wysokości

swego wkładu. Za lożyci E le towarzystwa akcyjnego powinni prze­dewszystkiem wyjednać zatwierdzenie statutu, w którym należy Oznaczyć: ro dza j przedsiębiorstwa, wysokość kapitału i poje dyńczych udziałów czyli akcji i sposób prowadzenia interesów

57 -

tow.lrzystwa . Ażeby zebrać kapitał t-wa organizatorzy otw iera­ją subskrybcję, a następnie rozdają akcje tym, którzy się pod­pisali. fikcja jest to dokument stwierdzający, że , jej posiadacz wpłacił pewną określoną sumę na kapitał zakładowy t-wa.

Posiadacz akcji jest akcjonarjuszem, bierze udział w ogól­nych zebraniach i otrzymuje stosowną część zysków t.j. dywi­dendę. fiżeby ułatwić wypłacanie dywidendy,. każda akcja jest zaopatrzona w kupony. Dywidenda jest to czysty zysk t-wa , przeznaczony do podziału między akcjonarjuszów po potrące niu amortyzacji majątku, ewentualnych przyszłych strat, gratyfikacji i t. d. fikcje bywają imienne i na okaziciela. Sprzedaż akcji imiennych odbywa się za pomocą cesji oraz transfertu w księgach t-wa. Stosownie do' biegu interesów t-wa, wartość faktyczna akcji, czyli jej kurs, podnosi się lub spada, a nominalna wartość po­zostaje bez zmiany.

Głównym organem t-w a jest ogólne zebranie akcjonar­juszów, na którem uczestnicy mają ilość głosów stosownie do ilości posiadanych akcji, choć niezawsze proporcjonalnie .

Ogólne zebranie wybiera ze swego grona: 1) zarząd, zło­żony z kilku dyrektorów, którzy prowadzą interesy t-wa, 2) radę, która rozpatruje ważniejsze czynności przed ich wykonaniem , 3) komisję rewizyjną, która sprawdza księgi i dokumenty i kontroluje działalność zarządu i rady. Zakres kompetencji tych organów określa statut.

Jeżeli trzeba zwiększyć kapitał t-wa, można albo wypuścić nową serję akcji, albo O b li g a ej e. Obligacje dają stały procent i przy likwidacji mają pierwszeństwo przed akcjami. Posiadacz obligacji nie bierze udziału w ogólnych zebraniac h akcjonarjuszów.

T-wo przestaje istnieć, jeżeli jedna osoba staje się właś ­cicielem wszystkich akcji.

Bf\NKI. Banki są to instytucje, mające na celu gromadzenie cu­

dzych kapitałów i udzielanie handlującym łatwego kredytu. Operacje bankowe są czynne lub bierne. Do biernych na­

leżą: przyjmowanie wkładów i depozytów oraz emisja biletów bankowych.

Wkład jest to rodzaj pożyczki, udzielonej bankowi przez klijenta, którzy za założone pieniądze ctrzymuje procent i mo­że wycofać wkład stosownie do umowy, albo na każde zażą­danie, albo za uprzedniem wypowiedzeniem. Umowa wkładu powinna być zawarta na piśmie i ma zwykle formę książeczki, albo kwitu.

Bilety bankowe czyli banknoty są to zobowiązania pieniężne na okaziciela wypuszczone w obieg pllzez bank dla

58 .

ułatwienia obrotu pieniędzy. W wielu krajach bilety główniej­szych banków kursują narówni z państwowemi pieniędzmi pa­pierowemi lub zamiast nich .

Czynnemi operacjami banków są: dyskonto i inkaso we­ksli, pożyczki na zastaw ruchomości, papierów procentowych lub zabezpieczone hypotecznie, przesyłanie pieniędzy, kupno i sprzedaż papierów wartościowych i monet zagranicznych, udział w zakładaniu instytucji handlowych, pomoc przy zaciąganiu po­życzek państwowych i czynności komisowe.

P ł\ T E N T. Patent na wyłączną eksplotację wynalazku może być

przyznany temu, kto odkrył nową nieznaną dotychczas rzecz ~Ibo nowy sposób . wyrobu lub eksploatacji znanych już przed­miotów. Wynalazek powinien być nowym, mieć znaczenie dla przemysłu i nie sprzeciwiać się prawu. Patenty wydaje właściwe ministerjum za pewną opłatą roczną. Właściciel patentu ma prawo wyłącznej eksploatacji .vynalazku, ustąpienia go osobom trzecim w całości lub częściowo i ścigania sądownie każdego, kto jego wynalazek eksploatuje.

Patent można otrzymać na wzory lub rysunki, o ile one stanowią nOwość.

KSIĘGI Hł\NDLOWE. Każdy handlujący jest obowiązany prowadzić ksi~gi han­

dlowe, a mianowicie: dz,iennik i księgę inwentarzową. Może prowadzić i inne księgi. Ządanie to nie jest poparte dostateczną Siankcją i dlatego też wielu handlujących nie prowadzi ksiąg . Księgi powinny być parafowane t.j. ponumerowane, sznurowane, opieczętowane i poświadczone przez władzę.

Księgi handlo~,~, parafowane i prowadzone prawidłowo, sotanowią w sprawach sądowych dowód na korzyść tego, kto je prowadzi. W stosunku do niehandlujących księgi mają zna­czenie w ciągu roku, o ile fakt dostarczenia towaru został udowo­dniony. Księgi stanowią tajemnicę handlującego. Sąd może nakazać ich złożenie tylko w razie sporu między wspólnikami, działów upac.!łości lub w sprawie karnej.

UPf\DŁOŚĆ. Handlujący, który przestaje płacić bezsporne długi han-

d�owe' uważa się za upadłego. . Upadłość ogłasza Sąd handlowy (lub Okręgowy) na żą­

danie samego handlującego lub jego wierzycieli, albo nawet z własnej inicjatywy na mocy opinji publicznej. Z chwilą ogło­Szenia upadłości handlujący traci prawo zarządzania swoim ma­jątkiem. Wszystkie umowy zawarte przez upadłego po . wska-

59 -

z2lnej przed Sąd dacie rozpoczęcia upadłości lub na 10 dni przed tą datą, mogą być przez Sąd unieważnione, o ile mają pozory złej wiary. Wszystkie zobowiązania upadłego stają się nie pła­tne, choćby termin jeszcze nie nastąpił. W wyroku ogłaszają­cym upadłość, Sąd mianuje kuratora (lub kuratorów) do tym­czasowego zarządu mająt',iem upadłego oraz jednego z sędziów w charakterze sędziego komisarza dla kontroli i nakazuje 0-

pięczętować majątek upadłego. Sam upadły, stosownie do wy­roku, ulega aresztowi łub zostaje oddany pod dozór policji.

Zarząd majątkiem upadłości spoczywa w ręku kuratorów, a po upływie 15 (lub 30) dni wierzyciele na specjalnem zebra ­niu wybierają syndyków tymczasowych. Syndycy sprawdzają zgłoszone wierzytelności, poczem zwołują zebranie, na którem upadły może zawrzeć z wierzycielami układ pojednawczy czyli. konkordat. Polega on na tem, że wierzyciele otrzymu ­ją pewną część np. 20 lub 25 procent swoich prete I1sji i zwal­niają upadłego od reszty długu.

Układ zawarty z większością wierzycieli reprezentujących ' j,sprawdzonych pre tensji, obowiązuje nawet i tych, którzy się nań nie zgadzali .

O ile Sąd zatwierd zi układ , upad/ość zostaje podniesiona to jest przestaje istnieć .

Jeżeli układ nie dojdzie do skutku, albo Sąd odmówi za­twierdzenia, wie rzyciele zC'lwierają t. zw. kontrakt połączenia i wybierają syndyków ostatecznych w celu likwidacji majątku upadłego i podziału go między wierzycieli. Po zawarciu kon­traktu połączenia, konkordat już nie może być zawierany. Syn­dycy ostateczni likwidują majątek i dzielą go pomiędy wierzycieli.

Upadły może żądać, żeby mu wyd a no ubranie i rucho­mości, niezbędne do osobistego użytku jego i rodziny.

Bf\NKRUCTWO. Jeżeli upadłość powstała nie wsk;.;tek nieszczęśliwego zbie­

gu okoliczności, lecz z powodu wielkiej lekkomyślności ~upad-łego, prawo uważa go za bankruta zwykłego. .

Upadły zostaje uznanym za bankruta podstępnego, jeżeli w upadłości są cechy oczywistej złej woli, a mianowicie: jeżeli podał zmyślone wydatki lub straty, jeżeli nie usprawiedliwił się z tego, na co zużył swoje wpływy, jeżeli ukrył pieniądze lub ruchomości, jeżeli poczynił fikcyjne tranzakcje na szkodę wie­rzycieli i t. d.

Za podstępne bankructwo grozi zamknięcie w domu kar­nym do lat trzech, a przy okolicznościach obciążających kara może być znacznie większa. Tej samej karze ulegają osoby, które dopomagały podstępnemu bankrutowi do spełnienia po­wyższych czynów.

60 . .,-

Dziesięć przykazań dla kupiectwa polskiego.

1) Pamiętaj przed katdym zakupem o "przemyśle swoj­skim" , który nas wywieść ma z nędzy i ekonomicznej niewoli.

2) Nie będziesl chwalił i nabywał wyrobów obcych a ganił wyrób swojski, zwłaszcza gdy go nie znasz wcale. '

3) Otocz się w domu wyrobami przemysłu swojskiego, a wyrzeknij się szychu i blichtru narzuconego przez obcych.

4) Kochaj wszystko co pochodzi z kraju, w~ystko co wśród cięźkich warunków się wytwarza, - nie szydź, lecz radź i dopomagaj w pr<!cy.

5) Nie zabijaj szczerych chęci i usiłowań gorętszych od ciebie, lecz o ile c i ę stać dopomót zwycięstwu wspólnej pracy.

6) Nie wprowad zaj w błąd swych bliźnich, gdy domaga­ją się wyrobów swojskich, mówiąc te nie istnieją·

7) Nie kradnij opinji wyrobów swojskich, krytykując je z bezpodstawną złośliwością·

8) Nie wyzyskuj wielkich haseł dla osobistego zysku i nie kładź na towarach obcej marki: "swojski wyrób".

9) Nie tąd a j cen wygórowanych za wyrób swojski, bo szkodząc sprawie za przepaścisz własny trud.

10) Nie wYJ:yskuj ani producentów, ani konsumentów, ani kupców, nabywaj i reklamuj wyroby swojskie, a przysłutysz się Ojczyźnie i sob ie.

~~ ••••••••• m •••••••••••••••• M··············1 • • I Bank Hredytowy. w Warszawie I E ODDZIRŁ w KRLISZU. 5 • • = Wrocławska 35. Wrocławska 35. = • • • • • Załatwia wszelkie interesy wcho- • • • E dząc~ w zakres, b a n k o w o Ś c i. = • I ...............................................

- 61 -

Przemysł naftowy w sierpniu 1923 roku.

Produkcja surowej ropy naftowej wykazał<3 niewielki spa­dek w porównaniu z miesiącem lipcem. Spadek ten spowodo­wany został jedynie chwilowe m obniżeniem się produkcji ropy w Okręgu Drohobyckim, gdy tymczasem w Stanisławowskiem produkcja ropy wzrasta bez przerwy. Ogółem wyprodukowano we wszystkich trzech okręgllch 627.621 centnarów metrycznych ropy z czego w okręgu Drohobyckim 553.033 cnt. w Jasiel­skim 46.945 etn., w Stanisławowskim 27.643 ctn. Jeżeli teraz weźmiemy pod uwag ę, że w mi esiącu maj u r. b. produkcja ro­py w okręgu Stanisławowskiem wynosiła tylko 23.224 etn., to zauważymy, że w ciągu 3-ch mies!ęcy nastąpił wzrost 20&/. czyli średnio prawie o 7% miesięcznie. Ten systematyczny procento­wo wielki i c iągły wzrost produkcji wskazuje na konieczność

większego zainteresowania się ropodajnością pól polożonych w tem okręgu. Następna tabelka ilustruje stan produkcji ropy w lipcu i sierpniu r. b. w cent. metr.

S I E R P rE' N II - L I P I E C OKRĘGI produ~rifan[O I Produk I Produk I MaR[O I Produk

brutto i opał netto II brutta i opał netto

Drohobycz 553033 75569 477464 561209 79366 481843

Jasio . 46945 2533 44412 46455 1639 44816

Stanisławów I 27643 255 273881 25633/ 442 25191

Razem 1627621 1 783571549264116332971 81447155185C

W przemyśle rafineryjnym przeróbka ropy wynosiła ogółem 628.310 centn. metr., t. j. prawie 6300 wagonów, czyli przewyż­szy/a całkowitą wytwórczość czystą (netto.) ropy surowej całego zagłębia naftowego o blisko 800 wago nów. W mies. poprzednim rafinerje przerobiły razem 6100 wagonów ropy, czyli tylko o 200 wag. mniej, niż w mies. opisywanem .

Następujące tabelki wykazują stan rafineryjnego przemysłu naftowego w Polsce, w mies. sierpniu r. b. w centn. metr.

- 62 -

Zapas Iw t .. \. R O Z C H O D Zapas PRODUKT l. VIII 111~11' Kmum·1 elP011IIIPOIIII ! U m a 31. VIIl

1923 r. 1 wewn. własne 1923 r. ---

I 164481 49586 Benzyna 115302 71396 790 66824 119874

Nafta . 364008 196050 96667 86367 300 183334 376724

Olej gaz. 90755 87397 16342 59078 1128 76548 101604

Smary. 260122 95523 37906 37639 588 76133 279512

Parafina 40697 26290 7379 19704 453 27536 39451

Świece 1181 855 377 100 5 482 1554

Wazelina 8461 - 239 4 13 256 8205

Rsfalt . 57221 11 464 4248 4268 306 8822 59863

Koks . 5096 5333 37 4080 256 4373 6056

Pół prod. 874628 36647 4933 17533 35682 58208 853067

526 7701

580 1071

2 6891

607 S lale smary I Razem. 118179971531725118521 61278466139523150320511846517

Eksport produktów naffowych.

Niewielki wzrost eksportu prod~k~ów naftowych, bo tylko o 250 wagonów w porównaniu z mIes Iącem ubiegłem wskazuje na trudności jakie nadal napotyka zbyt naszych produktów naf­towych na rynkach zagranicznych. Ogólna ilość produtów nafto­wych, wysłanych na ekspo rt wyniosła 2.785 wagonów.

Rzeczą znamienną w dziedzinie eksportu produktów naf­towych w tym miesiącu jest spadek eksportu do państw posia­dających własne porty morskie, a wzrest do sąsiednich państw

63

czysto lądowych. Transport drogą lądową, jako droższy od wod­nego powoduje tó, że produkty nasze w lądowych krajach są­siednich kalkulują się taniej niż amerykańskie i tern sposobem znajdują jeszcze zbyt, Największy spadek eksportu zaznaczyl się w stosunku do Niemiec. Jeszcze w czerwcu r. b. Niemcy im­portowały 1.251 wagonów naszych produktów naftowych, gdy obecnie w sierpniu już tylko niecałe 600 wa gonów. Także zmniejszył sią eksport do Gdańska, Jugosławji, Szwajcarji, do f\nglji, Danji, Kłajpedy ustał zupełnie. Możliwe, że państwa te importowały niewielkie ilości naszych produ któw wprost z Gdań­ska, lecz bliższych wiadornaści w lem ki erunku naraz ie brak . Z krajów nadmorskich tylko Rumunja , Szwe cja i Włochy, a tak­że Jugosławia 'importowały niewielkie ilości (raze m 25 wagonów) samej parafiny. Obecnie Czechosłow a cj a stoi na pierwszern miejscu pośród krajów importujących może produkty naftowe . Całkowity eksport do tego państwa wyniós ł w miesiącu opisy­wanem 1.143 wagony wobec 745 wago nów w mi es . poprzednim.

Również do f\u strji, Węg i e r , Francj i Il a~tąp ii wzrost eks­portu naszego w porównaniu z miesiącem po przed nim .

Konsumpcja krajowa zmn iejszyła s i ę w tem miesiąc u o blisko 40 wa gonów i wynosi la ogó ł em 1.852 wagony; natomiast zapotrzebowanie w rafinerjach wzrosło o 14 wago nów.

Wzrost zapasów produktów naftowy ch wynosił przesz ł o 300 wagonów. Jeżeli weźmiemy pod uwagę , że ra finerje prze­robiły o 800 wag0nów więcej aniże li miesięczna całkowita pro ­dukcja ropy surowej we wszystkich naszych kopa lniach, to spo­strzeżemy, że z nich tylko 500 zn a lcIZIa zbyt, czy to w kraju, czy też zagranicą, a reszta, 300 wągonów , pos z ła na powiększenie zapasów.

J. O.

HopalnictwD rud żelaznych b. Kr61. Kongresowego w III kwartale 1923 r.

Wydobycie rud żelaznych w poszczególnych kwartałach r. b. przedstawia się w sposób następujący - (w liczbach niedo­statecznych.):

I kwarta ł r. 1923 108316 ton II 94895 "

III 97914 " Razem od stycznia do września - 301125 ton .

Drugi kwartał, będący - jak wi adomo se zonem wiosen­nych robót w polu, dał wydobycie najmniejsze; trze ci kwarta ł (lipiec - wrzesień), który jest okrese m zbiórki urodzaju, wyka­zał bardziej ożywioną działalność kopa lń b. Kró le wstw a Kongre-

64

sowego, niż poprzedni czas okresu wiosenne go, nareszcie pierwsze 3 zimowe miesiące (styczell - marzec) niezbicie świadczą o wytężonej w dągu zimy pracy górnika pol skiego, który byt swój opiera jednoczośnie na pracy zarobkowej w przemyśle, oraz na niedużem własnem gospodarstwie roln em. Należy więc zate m żywić nadzi~ję, iż w ostatnim kwartale roku bież . , wobec ist­nienia w kopalniach rudy żelaznej odpowiednio przygotowanych dla rozszerzenia ich działałności robót podziemnych - wydoby­cie rudy żelaznej zostanie powiększone taksa mo, j ak to miało miejsce w ostatnim kwartale lat ubiegłych (r. 1922 i 1921), kie­dy odpowiednie łiczby wynosiły:

w I kw ar tal e wydobyto ton - 66269 46274 /I 80470 60839 III - 82213 66256 I V - 87996 68037

Ogółem wyd. ż. w b. K. Kongres. - 316948 - 241406.

Najeży mieć na uwadze również i to, że na początk u ro­ku 1922 Polska nawiedzona przez stagnację przemysłową, z któ­rej to przyczyny ruch ko palni okazał się ograniczonym , a wy­dobycie L1szczuplonem . Nie do . zaprzeczania zatem jest fakt , że praca na polskich kopalniach rudy ż e laznej staje się bardziej reg ularną i owocną zawsze w miesiącach zimowych, co ma swo­je uzasadnienie w sezonowych robotach rolnyc~ gospodarza -górnika w okręgu częstochowskim radomsko - kieleckim.

Przestrogi dla Kupców . l Kupujących.

I) Nie kupuj nic czego nie potrzebujesz. 2) Nie · zamawiaj przez p05redników czegoś co mo~csz

Ilabyć na miejscu w skład lie, w fabrycc, gdzie masz wybór. . 3) Nie podpisuj żadnyc h k:vitów, który~h dobrze wprzód

Ille przeczytasz lub nie zrozumIesz. Wykresl w kazdym razie wszystko, co ci nie odpowiada.

4) Wszędzie sprawdzaj liczby z cenami, czy się zgadzają. 5) W rozmaitych kwitach, polisach, premjach czytaj dro­

bnym d.rukiem po bokach poczynione dopiski, bo one są cza­sem na)watniejsze .

. . 6) ,Jeśli czego sam nie rozumiesz, nie wdawaj się w żadne o~las.nlenla jakich ci udzielają tylko u stęp ten wykreś l z zamó­wIenIa, albo nie podpisuj go, jeżeli nie ch cą zgo d z ić s i ę na wykreślenie. .

. 7) Zresztą jeżeli co czynisz na piśmie, to nie spuszczaj SIę n.a ~adne ustne domówienia. i .obietllice. Nie podpisuj za­m6wlel11a, aż tam wszystko znajdzIesz z :~pi Srt l1c co ci objccall o.

65 -

8) W najgorszym razie, jeżeli co zamówisz u podróżują­cego nieznanej firmy, to mów z nim tylko przy świadkach.

9) Jeżeli co zamówisz, to zbadaj na miejscu zaraz odpisy zamowienia i sprawdź czytając we dwie osoby, czy kopja zgadza się z orcinałem,

10) Nie podpisuj żadnego zamówienia jeżeli w nim znaj­duje się wyraz "miejsce wykonania", coś o sądzie. Żądaj skre­ślenia tych wyrazów, albo nie podpisuj. W innym razie alho

. cię oskarzą, gdzieś w obcem mieście, albo będziesz mi a ł inne kłopoty.

11) Strzeż się przed odpłatą na raty. Na papierze wy gląda to nieraz tanio. Schwytał się niejeden na to i zwyk le wypada to bardzo drogo. Jeżeli punktualnie nie zapłacisz ra ty - towar odbiorą, zaliczek nie zwrócą.

12) Strzeż się przy każdym interesie. żebyś nie pożałował po niewczasie. .

WĘGIEL Df\BROWIECKI i GÓRNOŚLł\SKI

"

• z głębokich kopalń

CEMENT, WflPNO, TEKTURĘ

SMOŁOWCOWf\ (PF\PĘ), SMOŁĘ

Dł\CHOWf\, Nł\WOZY SZTUCZNE

D R U T K O L C Z Er'S" T Y . . '. !oH

dostarcza terminowo"t .i :najtaniej

T-WO Hf\NDLOWE

PALIWO" Kalisz, f\Ieja Józefiny N2 9.

(w gmachu Banku Ziemi Kaliskiej).

- 66 -

Adresy w{adz i urzędów m, Ralisza. Starostwo - ulica Kolegjalna obok kościoła' N. M. Panny.

Starosta przyjmuje od godz. 9 - 1 po pol. (pokój 54).

REFERATY STAROSTWA.

a) REFERAT I. (Pok?j NQ 63) Sprawy przemysłowe i han­dlowe, nadzór nad pracą i wido wiskami, sprawy obywatelstwa" pozwoleń niil kwesty, ochrony pracy, robotnicze, zebrali publicz­nych, obozów internowanych, sp ra wd zań sytuacyjnych , kosztów leczenia, sprawy wyznan iowe, związków i stowarzyszeń, repatr­jacji, emerytalne, I<OIl1. Likwidacyjnej, poszukiwań inte rno wa nych ,

b) REFERAT II. (Pokój N~ 61 i 62) Sprawy bezpieczeń-stwa publicznego, wojskowe, posiadania i handlu b ron i ą i amu­nicją; wydawanie dowodów osobistych; ewidencji zwierząt po­ciągowych, samochodów i rowerów, a także osób poszukiwa­nych uchylających si~ od wojska i innych, prócz internowanych.

c) REFERAT III (Pokój NQ 65) Sprawy administracyjno­karne, Komisji do walki z c: lkoholem, ujawnienia cen i walki z lichwą·

d) REFERAT IV. (Pokój Nc;! 59) Sprawy budżetowo - go­spodarcze, przynależności, ksiąg ludności, statystyki , sprawy gmin i miast, budownictwa, dróg kołowych, pomiarów, ruchu tu'ryslycznego, aprowizacyjne, rybo/óstw a, sztuki i kultury, o­pieki społecznej i wodne.

3 REFERATY FACHOWE: a) Pow iatowy Urząd Zdrowia (pokój NQ 88), b) powiatowy lekarz weterynarji (pokój N2 87) i c) Architekt powiatowy (budowlane) (pokój N2 80) .

Godziny urzędowe Starostwa s ą od 8 i pół. rano do 3-ej p.p .

Policja Powiatowa - ul. Ko legja lna w gmachu Starostwa. Sąd Okręgowy '- Aleja Józefiny (gmach sądowy). Sąd Pokoju - Al eja Józefiny N~ 27. Komornik sądowy - J . Trojanowski, ul. Stawiszyńska N27. Więzienie sądowe - ul. Lódzka N2 2, gmach w i ęzienny.

Sąd Okręgowy w Kali szu, obejmuje powi aty : ' Konin Koło Sie-radz, Słupcę i Turek.

Urząd skarbowy - plac św , Józefa przy b. Cerkwi prawoslaw Państwowa kasa skarbowa - ul. T. Ko ści u szki N2 8. Urząd pocztowy, telegraficzny i telefoniczny - ul.

Al. Józefiny N!! 7. Kaliski Inspektor przemysłowy

- 67 - '

Inspektor Okręgowy przemysłowo-rzemieślniczy Urzędy i władze wojskowe:

Powiatowa K-mda Uzupełnień - ul. Kolegjalna. Oficer Inspekcyjny - Koszary po-Kadeckie. Wojskowy Urząd Gospodarczy - Szczypiorno. Komenda Etapu - Szczypiorno. Dowództwo bataljonu zapas. 29 p. S.K. Koszary po-Kędecki~.

n " ,,25 p.a.p. ulica Nowy - Swiat. Kasyno oficerskie - Koszary po-Kadeckie.

Magistrat - ulica Tadeusza Kościuszki N!! 4. Instytucje miejskie:

Sklep miejski - róg ul. Wrocławskiej i Dóbrzeckiej. "Folusz " - Rleja JÓzefiny. Łaźnia miejska Rleja JózefiAY przy Foluszu. Tabor miejski - N. Rynek (dawne areszty policyjne) . Miejska Kasa Oszczędności przy Magistracie. Lombard miejski przy Magistracie. Miejska wZlga pomostowa - ulica Wrocławska LI wylotu Nowego Świ atu. ' Rzeźnia miej..<:ka - ulica Majkowska. Gazownia miejska - Majkowska. Elektrownia miejska - f\leja Józefiny przy Foluszu.

Ochotnicza straż ogniowa - . Nowy Rynek Bibljoteka im. A. Mickiewicza - ul. św. Stanisława 14. Muzeum kaliskie - Plac Kilińskiego. Teatr miejski - f\1. Józefiny przy parku (niewykończony). Szpital miejski "św. Trójcy" - ul. Wrocław.ska 42. Paraf je rzymsko-katolickie: Paraf ja św. Mikołaja - ulica Kanonicka N!! 6.

Kancelarja dziekana tej parafji - u I. Kanonicka 6. Kościoły:

Parafjalny ŚW Mikołaja - ulica Kzmonicka 6. Klasztor niegdyś 0.0. Bernardynów, obecnie 0.0. Jezuitów ulica Stawiszyńska.

Cmentarze: Stary miejski, katolicki - ulica Wrocławska. Nomy miejski, katolicki - na Tyńcu. Wojskowy - na polach między Majkowem Ił miastem.

Paraf ja tł. M. Panny - Plac św. Józefa. Kancel!Hja parafjalna - Plac ś~. Józefa N2 3.

Kościoly:

Kościół parafjalny pod wezwaniem św. Józefa, PI. św. Józefa . Klasztor 0.0. Franciszkanów - ul. Sukiennicza.

- 68 -

Paraf ja Rypinek:

Kościół parafjalny - Rypinek. Stllro: ytny kościół modrzewiowy św. Wojciecha nll Zawodziu.

DZIAŁ ADRESOWY.

Adwokaci:

Czapski K. - Aleja Józefiny 20. Engelhard P. - ulica Wiejska 3. Iwanowski W. ulica Babina 15. Janowicz M. - Aleja Józefiny 20. Jaźwiński Z. - f\lejll Józefiny 21. Koi uchowski T. - plac Kilińskiego Ne 31 . Królikows ki J . - f\l eja Józe finy 10. Strzyi ewski Z. - ulica Browarna 4. Szymański J. Aleja Józefiny 20. Wygiilnows ki 1\. f\l eja Józefiny 10. Żardecki A. - ulica Wrocławska 40.

Notarjusze:

Bruśnicki Fel. Cybulski Wojciech Rudzki f\leksander

Bzawski Stanisław Dzierzbicki Józef

Wyganowski Jan .

Biura wszystkich wyż. wym. mieszcz2\ si~ w gm. Sądu Okr~g .

Lekarze:

Beatus Edward - Wiejska 8, (chor. wewn~trz. i akuszer.). Beatus Jakób - Jasna 1, (wener., skórne i mocza-płciowe) . Cegłowski BoI. - St. Rynek nar. św. Stanisława (chirurgja i choroby uszne). Cichocki M. - ul. T. Kościuszki 15,(domSzrajera) (chirurgja) Dreszer Alfred - Ciasna nar. Wodnej (chor. wew. i dzieci) . lkawitz E. Garbarska nar. Kanonickiej (chor. wewn~trzna) . Karbowski f\. - PI.Kililiskiego 29, (ch. kobiece i położnictwo). Koszutski B. - .. .. 29, (choroby ączu) Krzymuski F. - T. Kościuszki 20 (chor. wew. i dzieci~ce) . Mader - Babina 13, (choroby wewnE:trzne) Pawłowski Tadeusz - f\1. Józefiny 13, (choroby kobiece) . Roźnowski S.- Wrocławska 40, (ch. wewn~trz. i akuszerja). Zucker M.- Wiejska 4, (et:!. wewn~trz., kobiece i akuszeria).

Lekarz weterynarji Fedecki Jan - Towarowa 3.

- 69 -

Dentyści.

Beatus Adolf - ulica Wiej ska 12. Szokalski - ulica Wrocławska 37. Śmigielski Marcin - ulica Garbarska narożnik ~anonickiej .

Felczerzy.

Gabryjelsk i Jan - TaJeu sza Kościuszki 17. Grzm ilas Izydor - - Tadeusza Kościuszki 23. Janowicz Alojzy - ulica Browarna 2. Matuszkiewicz Jan - Wrocławska przy cmentarzach. Neuman Izydor - Al eja Józefiny 13.

Gazety i Drukarnie.

"Goniec Kaliski" najpoczytniejsze pi·smo polityczno­s po łeczn e i ekonomiczne 111. Kali sza i okolicy oraz NDru­

ka rn ia z. kali skiej" - ulica Al eja Józefiny N!2 9.

"Gazeta Kaliska" pismo cod zienne, polityczne - społeczne i ekonomiczne. Adrnini str. i Redakcja oraz Drukarnia B-ci Radwan - - Al eja J Ólefiny 3.

Zakłady Graficzne T. Źbikowski, Kalisz, Fabryczna 5.

Drul~ 'Hni a, Litograf ja, Introligatornia, Fabryka ksiąg han­

dlowych i Torebek. Wszel kie druki, Akcje, Czeki, Dzieła,

Papiery wartościowe. Plakaty, Przekazy i wyrób Etykiet.

Hotele.

"Europa" - Al ' Józefiny 5, - Res t?luracja I rz. i Kawiarnia. "Wiedeński" - Garbarska 1, -- Resta uracja I rz~du . "Saski" - Grodzka 10, - - Resta uracja. "Francusk i"- Grodzka.4, - Restauracja rzędu. "Corso" - Kanonicka 5, -- Restauriilcja .

Nowo wybudowany Hotel J. K i e I e r a - Grodzka 8. Wykwintn ie urządzon a Restauracja l-ej klasy - Gabi nety,

Restauracje.

Ja nowski Antoni - uli ca Kanonicka 3. Ki c ler J . - przy hotelu ul. Grodzka Kursa J ózef Al. Józefiny 20 (resta uracja "Niespodzianka"). " Ch ryz ~lIltema " - uli ca W;ejska 2.

- 70 -

Stowarzyszenie Rzem, Chrześcijańskich - Piekarska 7. Towarzystwo Wioślarskie - w Parku (przy f\l. JÓzefiny). Wypiszczyk Marja - f\leja Józefiny 17, oraz Ogród Letni. Związek pracowników kolejowych - bufet na stacji kolej.

Cukiernie i Kawiarnie.

Mayer R. - ulica Wrocławska 21. Markowska f\ntonina - ulica Wrocławska 56. Szulakowski Piotr - ulica Wrocławska 24. B-cia Ulatowscy - ulica Wrocławska 38. Schaub i Kozłowski - Warsz';.wska nar. Poprz. Warszawskiej. "Europa" - f\leja Józefiny 5.

Kinematografy.

"Miraż" - ulica Wrocławska róg Krótkiej. "Of\ZW - f\leja Jóżefiny 13. "Stylowy" - ulica Ciasna 21 .

....................................

ROZKtRD POCIFtGÓW ZE STACJI KALISZ.

Odchodzą w kierunku.

Poznania 2 Ó{ 6&1 2 18 16 16 10'~

Ostrowa 1316 18 sCi 22'5

Łodzi 6 28 1528

Warszawy 4 20 11 2• 222 1 22[

Przychodzą ze stacji.

Poznań 4 18 11 lł 1520 2[1

Ostrów 610 920 18" 22 T'

Łódź 2217 10.7

Warszawa 2 5r 6 19 208 16or;

Czcionki grubsze oznaczają pociągi pośpieszne .

.................................... Spis branżowo-adresowy, ważniejszych firm

z. Kaliskiej i wschodniej Wielkopolski.

Przemysł metalowy.

Biuro maszyn i elektrotechniczne - H. Pawletta Cebulski L. - Maszyny. Kępno tel. 164.

- 71 -

Leszno.

"Elibor" L. i J . Borkowski S·ka Akc. I\ali sz , Wroclawska 28. "Elektra" - Kalisz, Aleja JÓzefiny. Fabryka Maszyn Rolniczych - L. Kostrzyński, Zerków - Jarocin. Fabryka Maszyn Leon Czarliń s ki. Ostrów - Krępa. Fabryka Maszyn Kaczorowski, - Września. Fabryk(j Maszyn -- Joerchel R. Kalisz, ulica Nowa 21 . Fabryka Maszyn . Samuiski S. i S-ka Pleszew. Fabryka drutu - J. Kardoliński, Kalisz, Nowo-Lipowa 51 . Ja naszewski M. - Maszyny Rolnicze i wyroby metalowe

Kalisz, Nowy Rynek 14. f<:: ólko Rolnicze, Kłodawa pow. Koło z. Kali ska. " Nadprośniańska Fabryka Wag" - Kalisz. Odl~wni a że l aza Wielgocki -·- Kali sz, Wrocławska nar.Kościuszki . Odlew nia żelaza - L. Raymond - Konin, z. Kaliska . Poradowski S. Motory, Kotły i urządzenia elektrotechniczne -

Kalisz, ul. Tad. Kościuszki 20. p. w ogłosz. "Promieri" - Łąg i ewsk i Artykuły elektrotechniczne - Kalisz. Artyku ły precyzyjne, elektrotechniczue, blaszane, kryształy, por­

celana, szkło i jubilerskie. Biedak Jan. Rowery i Zakład Mecha nicz. Kalisz, Warszawska 5. Ciesie lski W. - Wars ztat mechaniczny i puszkarski ; row ery,

maszyny do s~yc ia i pisania - Pl eszew . Maciejowski - I\ryszta ły, porcelana - Kali sz, Wrocł a wskCl 15.

. I

"Ostropol" T-wo Ha ndlowo-przemysłowe - Drezno-Łódź. ·

Oddzi a ł w Kaliszu ulica Wrocławska 3.. Naczynia ku­chenne, emalja, aluminjum i wyroby drzewne.

Piwek - Kal isz, Babina 21. Kryszta ły , porcelana . Pryliński - jubiler. Kali sz, lIabina 21. Przedsięb. elekto- iil sta lacyjne. S. Krystek i S-ka Kali sz , Warszawska2 Sztylter .. - zegarmistrz Kali sz, Gl. RyneK 29. Sta wowy A. - - Ostrów Wlkp. Wrocławska 2. Magazyn sprz~tów domowych, szkła, kryształów. ;-; Wyroby szczotkarskie, wózki ,

ł óżec zka dziecięce . Wieruszewsk i - Sk ład łn a le rj a ł ów elekt rotechni cznych, maszyn

do szycia. I<::al isz, Gl. Rynek róg Marjańskiej. "Progres" Zakład mechaniczny i elektrotechniczny - Kalisz. Syndyka t Ro lniczy - Kalis z, ulica Kanonicka.

. " Skarbek T. M aszyny i

Turek. SieraQz. Łęczyca. I<::utno. Warszawski -- Kol o. Kali sk i - Konin .

" - Blaszk i z. Kali ska. Skład że laz a - Konin .

_ . 72 -

"Wkr~tka" Wytwórnia wkr~tek i nitów - OsŁrzeszów Poznańsk.

I Zakład Mechaniczny Skassa i Żarnecki - Kalisz ulica I Górnośląska 73. Dział mechaniczny i . elektrotechn'iczny. . .

Związek metalowców - Kalisz, ul. Stawiszyńska. Zakład blacharski J. Czarniecki - Kalisz, ul. Stawiszyńska 17. Zakład kotlarski, miedziano - żelazny Stanisławski i Herbst

Kalisz, Stawiszyńska 22. Z~kład ślusarsko-mechaniczny Zalwert S. Kalisz Browarna 8. "Zelazołom" T. z. o. p. K~pno, Rynek 8. Sprzedaż żelaża i

naczyń emaljowanych.

Prżemysł mineralny i artykuły budowlane.

"PtlberŁów · -- Parowa Cegielnia T. z. o. p. K~pno, Rynek 20. B-cia Czerniejewscy- Skład piecy. Kalisz, ulica Stas'zyca N<ł 29,

(skład ulica Wrocławska róg Krótkiej). . B-cia Stenceł - Cegielnia. Fabryka wyrob. ·ceramicznych T. f\kc. - Krotoszyn - - Przysiek::l. f\. pribiger -- Pomniki, grobowce, na~robki. Kalisz, Wrocławska . Polska Spółka MilIt. budowlanych - Kalisz, Wrocławska 38. Przedsic;biorstwo budowlane _.- F. Tworek, Kalisz, Wrociawska 40. Zakład kamieniarsko-rzeźbiarski - Ginter, Kalisz, Wrocławska. Zakła d rzeźbiarsko-kamieniarski i przedsiębiorstwo robót beto-

nowych - O:odzicki E. Kalisz, Tad. liościuszki 2. Zakład kamieniarsko-rzeźbiarski "Kampol" - Krotoszyn . lakład kamieniarsko-rzeźbiarski Manikowski, Kępno, Warszawska·. Zakłady ceramiczne i Tartaki "OsŁrzeszów" . Sp. f\kc. w BudalIch.

Artykuły chemiczne i składy apteczne.

B-cia Nobel - f\1. Józefiny, Kałisz, p. w oglosz. ~Centralna Drogerja" - Ostrów Wlkp. Rynek 14. Cukrownia "Zbiersk" T. f\kc. z. Kaliska. Cukrownia w Cielcach T. f\kc. z. Kaliska. Fabryka mydła -- I. Kindler, Kalisz, Gl. Rynek. Fabryka kitu okiennego - St. Zimowski Kępno Wlkp. "Chemiczny przemysł w Polsce" Sp. f\kc. Zgierz, Leśna . Kaliska Fabr. chemiczna S-ka f\kc. Kalisz, Łódzka 18. Laboratorjum chemiczne - Kalinowski Kalisz, Gł. Rynek 5. "Oleum H

- Kalisz, Górnośląska Polska uprzywilejowana Stara f\ptekC\ i Laboratorjum chemiczno-

technicznych preparatów - K~pno, Rynek 22. Skład apteczny - Mrowiński, Kalisz, Nowy Rynek. Skład apteczny Pawłowski, Kalisz, Plac Kilińskiego 29. Skład apteczny - Mossakowski, Wrocławska 35 .

. - 73 -

T-wo Handlowe dla produktów naftowych i olejów "Naftolej" , . :· Sp. z. o.p. Filja Krotoszyn.

"Wytloczniil Oleju" - Pleszew . .. Zdrój"- wody mineralne - Kalisz, Towarowa 7.

Przemysł papierniczy i graficzny.

f\rtystyczna Wytwórnia olejnych obrazów - f\. Cichalo, Kalisz, ulica Wrocławska 34.

"Bazar Szkolny"- Kalisz, ulica Babina. Drukarnia Z. Kaliskiej - Kalisz, f\leja Józefiny 9. Drukarnia B-ci Radwan - Kalisz, f\leja Józefiny 3. "Qrukarnia Narodowa" - Ostrów Wlkp. ulica Kolejowa 15. "Feniks" -c- Ksi~garnia, Kalisz. ulica Wrocławska 14. Gązety: "Goniec Kaliski" !...- Kalisz.

, "Gazeta Kaliska" - Kalisz. "Goniec Narodowy" - Ostrów Wlkp. "Gazeta Jarocińska" - Jarocin. "Or~downik Pleszewski" - Pleszew. "Rozwój" - Łódź. "Kurjer Łódzki" - Łódż. "Iskra- - Sosnowiec. "Górnoślązak" - Katowice.

Księgarnia- Jasiński, Kalisz, ulica Kanonicka. Ksi~garnia "- H. S'kąpski. Kalisz, p. w oglosz. Ksi~garnia - Rappak, Kalisz, Wrocławska 28. Księgarnia "Szkoła Polska" - Kalisz, ulica Marjańska 5 . • Ksi~garnia Narodowa" Pr. Dąbrowski, Kalisz, Warszawska 5. uKsięgarnia Polska" - J. Majerowicz, Jarocin, Rynek. Piotrowski P. - Introligatornia i drukarnia ~alisz, ul. Narutowicza . .. Wielkopolska Fabr. wYfob. papierowych"K.Swierkowski, Pleszew. Zakłady qraficzne,- T. Zbikowski, Kalisz, Fabryczna 5, p. w ogłosz.

Przemysł drzewny i meblarski .

• F\rbor" - Tow. F\kc. TarŁak - Skalmierzyce. Fabryka fortepianów - B-cia Fibiger, Kalisz, ulica Polna. Fabryka lorŁepjanów - F\rnold Fibiger, Kalisz, ul. Szopena. F.bryka :mebli M. W. Misiak, Pleszew, ul. Sienkiewicza 20. fabryka mebli i zakład tapicerski - Fr. Finke, Ostrów, Wlkp.

. . ulica . Kaliska 24. fabryka mebli ~ Odo)anów. . Chrzanowski L - Magazyn mebli - Kalisz, Warszawska 12. Maga~ynmebJ i - W. ~aczyński, Kalisz, p. w ogłosz. Magazyn mebli - B. SzŁukowski, Ostrów (Wlkp.) Gimnazjalna 2. Ostrowski Tartak parowy. Ostrów (Wlkp.) tel. 310.

- 74 --

Spółka Stolarska - Kalisz, Wrocławska 86. " "Tartak- - Fabryka mebli i obróbki drzewa Sp. 1\kc. WrżeŚ~ia. Zaklad tapicerski - J. Skrzyński, Kalisz, Babina 5. ' . Zakład Stolarsko· meblowy - St. Tala(czyk, Kalisz,l\I.JÓzefiny 23:

Zakład Stolarski i skład Trumien - W. Szumański ł Kalisz, Płac Kilińskiego 1.

S k6 r y. Buchajczyk F. - przybory podróżne ' Kalisz, Warszawska 8. , Fabryka cholewek - M. ldzior. Ostrów, Rynek 13. Garbarnia - Sowadski p. w ogłosz. GarbarniII - Deutschman p. w ogłosz. "Kaliszanka" - fabryka mech. obuwia, Kalisz, Wrocławska. Magazyn obuwia - TarchaIski, Kalisz, Warszawska 15.

- Krzyżanowski, Kalisz, p. w og/osz. - Salamon, Kaliiz, Wrocławska 35. - Graczyk, Kalisz, Warszawske , 18.

n - Buczkowski, Kalisz, 1\1. Józefiny 8. " " - M. Plucińska, Ostrów. Kolejowa 7. " Skór surowych - W. Czwojdziński, Kalisz, Majkowska16.

"Spółka Wytwórcza Polskich Rymart:y i Siodlarzy" - Kalisz Gl. Rynek narożnik Złotej. ,

Zakład siodlarski i tapicerski St. Dembiński - Gostyń. Zakup i sprzedaż skór surowych i garbowanych - T. Qauził

Pleszew, Zamkowa 3.

Przemysł spożywczy.

I\damek J. i S-ka w Kaliszu ul. Babina 1. Hurtowy skład 'I win, wódek i likierów. :-: Ceny konkurencyjne.

'------:.

1\ndrzejewski f. Towary kolonjalno - spożywcze Kalisz, lipowa 8.

I Browar Parowy i słodownia J. Kowalski w Koninie z.kaliska ' ł

Browar B-ci Kowalskich Koło,z. Kaliska - dyr. KurcmaA. " Krotoszyński - Krotoszyn .

Destylarnia i fabryka likierów F. Tyc Kępno, WawrzynilSka· 90. Dziurzyński H. - piwo i fabrykacja wód mineralnzch Jarocin,:

Krakowska 33.

F:a~ry~a wódek i likierów --- B. Skassa, Kalisz, Nowy-Świat 10.' " . wódek i likierów - W. ZiemniewicZ, Jaród". " .: ' " .

- 75 -

Fabryka czekolady - Wojtulewicz i Smóls-ki, Kalisz, Wiejska . 12 . . , i . konserw i m1!rmelad W. i St. R1!domscy, Pleszew.

likierów i wytlocznia soków --M. Cieplik, Ostrzeszów Wlkp.

HLirtownia Kępińska właść. J. Feige i S-kC'! Kępno, Wawrzyniaka59. kolonjalna Wacław Góra - Osztrzeszów. piw - W. Wittich, Kalisz, Polna · 26.

Handel win i wódek - St. Nagadaiski, Kalisz, Ciasna 1. Kępińsk1! Fabryka wódek i likierów - W. Przybyszewski, Ke:pno,

Rynek 44.

Mlyny: Młyn parowy F\. Deutschman, Kalisz St. Przybył - Korczak, Kalis z.,

- Rekh-Chmielnicki przy stacji Kałis l . - B-cia Jańdzińscy Krotoszyn, - Walc>:ak i Rakowio.: , Ostrów.

Pleszewskie Mlyny parowe T. F\kc. - Pleszew. Ostrowska fabryka wyrobów wódczanych -- K. F\mbroszkiewicz

i St. Brendel, Ostrów, Raszkowska 3.

"Ostrowit " .. - T. z. o . p. Ostrów, (patrz na okładkę). Ostrowska palarnia kawy - Zieliński, Ostrów, Wlkp. R z eźnicy: St. Herbich - Kalisz, Gl. Rynek.

Zengteler Kalisz, Warszawska 18. Bukowski - Kalis z, Wrocław ska.

Tschapke - Kalis z, Warszawska 10.

Skład delikatesów - Ziółkowski, Kalisz, Gl. Rynek 1. tt \ Ulrych, Kalisz, Wrocławska 40.

Sklad ko lonjalny i delikatesów - Szatkowski i S-ka Kalis z, Wrocł fl wska 38.

" ;,

tt

róg N. Rynku.

- Rydz€'wski,Kalisz,PLKilińskiego

Kubasiak,Kalisz,Wroc/awska41 - Bromirska, Kalisz, ul. Babina

Skład kolonjalny, Szkło, porcelana i emalja - J . Berski, Kępno, Rynek Nr. 14.

Skład delikatesów - ZLilsdorf St. - Pleszew, Sienkiewicza 2. Skład wódek i likierów - St. Skassa, Kalisz, PI. Kilińskiego 4. Skład kolonjalno spożywczy - B. Krysiak, Kalisz, Marjańska 5. Skład koronjalno spożywczy - Szurmiński, Kalisz, Kanonicka 3. Towary kolonjalne specj. sól i śledzie - St. Morkowski, Pleszew,

Sienkiewicza 8/ 10. . Towa ry kolonjalne i delikatesy. Palarnia kawySt.Pawłoski,Jarocin . W~kp. S-ka Handl. Towarów kolonjalnych - Krotoszyn, Kaliska 3[3 . . "Zgoda" w Kępnie - - Spółdzielnia Spożywców - Kępno Wlkp.

- . . 76 -

Większe przedsiębiorstwa handlowe,

przemysłowe i rolnicze. ·

Bi uro techniczne · - .Prosna" Kalisz, Narutowicza. Centrala zakupu lnu i ziemiopłodów - W. Wolański , . KE:pno,

ulica Sienkiewicza 112

"Centro-Pasza" handel ziemiopłodami i materjałami opałowemi Kalisz, GÓrnośląska44. .

00m Rolniczo,·Handlowy. J. Motylewski, Kalisz, Al. Józefiny 9. "Dom Zbożowy" - -- Dawidowicz, Kalisz, p. w og/osz, Dom Komisowy - "Strzecha" Leszno, Łaziebna 1 . . Dom Zbożowy - Stasierski iSzadziński.Ostrzeszów, Krakowska120 D om Spedycyjny - Paweł Jasiński, Kępno, Rynek 12. Dom Handlowy - J . Hąci a T. z.o.p. Kępno, Warszawska 301: Dom RolniczO-Handlowy -- Buchwald i Gołaś , Ostrów (Wlkp.)

. Strao-Targowa 6, "Eksport-Rolny" - Kępno, filje: Poznań, Bralin . • Gleba" - Zakup zboża i ziemiopłodów, sprzedaż węglaKrotoszyn, Handel Zboża - M. Kalmus i Syn. Leszno ul. Wolności 14. ' .. Handel Zboża i nasion-W. i Sto Dirska Ostrzeszów Wlkp. Rynek 71. Handel Zboża i mąki - Rossa i Matysik Ostrz.::!szów Wlkp. Kuksz i Wańkowicz '- Kalisz, ul, Wrocławska. . Kierzkowski i S-ka, Ostrów, Wlkp. Wrocławska 31. Zakup:

zboża, węgla i produktów rolnych. Kurkowiak i S-ka . Jarocin . Zakup i sprzedaż wszelkich ziemio­

płodów, nasion i sztucznych nawozów. "Polwinkol" - Kalisz, ul. Grodzka n3r. PoprzecLO') ·Wars Liwskiej. Produkty Rolne- Szym :mowski i Pelec. Ostrów, Sienkiewicza 13 .

Paliwo" - Tow. Handlowe, Kalisz, p. w ogłosz. olnik - Tow. Zakupu i sprzedaży sp. zap. z n. odp. Z! ie mio ­

pl ody, nasiona i sztuczne nawozy. Zerków. p. Jarocin , ~olnik - Jarocin Spółdzielnia Rolniczo-Handlowa. ~olnik w Ostrowie Spółdzielnia Rolo Handlowa Oddział w Gra -

bowie i Raszkowie. . '>uszyński J. Pleszew, Poznańska 34. Spedytor kolejowy państw. Węgiel, dr-zewo, materjały budowlane. f\damski - Jaroci n. W!elkopolski Dom Rolniczy, Ostrów, ul. Fabryczna 1. WIelkopolski Dom Zbożowy - Kępno, skrzynka poczt. 12. "Z:-Viązek młynarzy" - Kalisz, p. w ogłosz. "ZIarno" - Kalisz, p. w ogłosz. "Zbożowiec" - Krotoszyn, Rynek 20. "Zbożowiec" - Konarski i Łęcki, Kępno, ul. '-Kościusz ki. Zakup i sprzedaż ziemiopłodów i ich przetworów La urenŁowsk i

i S-ka Jarocin. Zakład przewozowy - M. Stempin, Kalisz, Nowy- ~wiat 7.

77 -

B a n k i.

Bank dla Handlu i Przemysłu Oddz. w Kal:szu, p. okładka. .. Handlowy w W-wie Oddz. w K3liszu, p. w ogłosz. ,~ Przemysłowców w Poznaniu Oddz. w Kaliszu, p. w ogłosz. " Kredytowy w W-wie Oddz. w Kaliszu, p . w ogłosz. l' Komercyjny - Kalisz, p . w ogłosz.

z. Kaliskiej - Kalisz, F\l. JÓzefiny. .. Ziemiański, Oddz. w Kaliszu, Al. Józefiny 10. " Budowlany S-ka F\kt. Kalisz, Gl. Rynek 1 .

. "Vesta" Bank Wzaj. Ubezpieczeń w Poznaniu Oddz. w Kalis zu, Gł. Rynek . 29.

Bank Kwilecki Potocki i S-ka Oddz. w ('strowie Wlkp. Bank Kupiecki Sp. z niegpr. t(~pno,

.. Kupiecki" .. Ostrów.

PrzemylIł wł6kienniczy, konfekcyjny i galanłery.

f\damus - kuśnierz Kalisz, p. w ogłosz. F\rtykuły m«:skie i damskie - Musiało Nicz, Kalisz, Warszawska 8. "Bławat" Ostrzeszów. Dom Handlowy Dierżawski i S-ka Kalisz, Warszawska. Dom Bławatów - W. Sliwiński. Września Poznańska 18. "Felicja" - Magazyn kapeluszy Kalisz, Warszawska 21. Fabryka sukna - Opatówek z. Kaliska.

l'

haftów - H. Górny. Kalisz, Piskorzewie. H-J. F\. Kunig i S-ka Kalisz, Piskorzewie.

pluszu - MGller - Kalisz, Szopena . futer i skład kapeluszy - Saner, LesznO, Dworcowa 24. powozów - B. Roll Kalisz, p. w ogłosz.

, Fabrykacja haftów ~~~znych i maszynowych f\NTONI BORKOWSKI

Poleca wszelkiego rodzaju hafty, przyjmuje zamówit"nia do bielizny i t. d. - Kulisz, ulica Piaskowa Nr. 11.

I Fabryka mechaniczna haftu i koronek B-cia G. H. i E. H E M P E L, Kalisz, ulica Dóbrzecka 19 . .

"Helvetia" - bielizna m~ska i damska Kalisz, Warszawska 10. - Chrześć. sprzedaż towarów bławatnych -- W . S zwanc, Kalisz ,

Wan;zawska Nr. 5. ,' - H .. Grun - materjały m~skie i damskie, linoleum i gob~lina

K~pno, Rynek 26.

78 L--

"Chrześcijański skład kołder" - Kalisz, Grodzka 7. Kocot F. - materjały męskie i damskie Ostrzeszów. Konfekcja damsl~a, męska i dzi,ecinna ~ Chmielewska , i :,: ,S.;:~a

Kalisz, Kanonicka 3. Lewiński - Galanterja Kalisz, Wrocławska. Magazyn bławatów i bielizny - W. Kotliński Odd~iał , Os~rze­

szów ul. Grabowska 39. Magazyn bławatów i towarów krótkich - M. Mindykowski

Jarocin, Krakowska 7. ' Magazyn bławatów i galanterja - Stawicka,l Kalisz, [Babina 21. Ostrowska Hurtownia Bławati>w - Ostrów, Kolejowa. " Przemysł Łódzki, Hurt. Bławatów - Ostrów, Wrocławska 1-3. Polski Zakład Galanteryjny - Kalisz, Wrocławska 37. . • Pracownia Haftów - J. Rzewuska, Kalisz, Po prz. Dóbrzecka 1,m.3 Pracownia ubiorów męskich - Zawartka, Kalisz, 1\1. Józefiny 9.

" ,, - Z. Rogacki, Kalisz, Gl. Rynek 21. "" - M. Bernadzikowski, I\l.Józefiny3. "" - J. Pawlak, Kalisz, Stawiszyńska 7. M ,,-J.Tomczak, Pleszew,Sienkiew. 31. " " " - I. Łągiewski, Jarocin.

Polska Centrala Handlowa - Kalisz, p. w ogłosz. . Pracownia i Skład garderoby męskiej - J. Dąbkiewicz, Ostrów,

ulica Kaliska Nr. 10. Pracownia i skład matejalów męskich - 1\. lomski" Ostrów,

ulica Kaliska 31.

Magazyn ubiorów męskich MF\RCHWF\CKI FRf\NClSZEK w Kaliszu,: f\1. Józefiny 8, ,I p. wykonuje wszelkie obstalunki w zakres,] krawiectwa l11ęs­

skiego wchodzące.

STf\BNO i Wf\LENDOWSKI, Kalisz, ul. Wrocławska 44b; ~ Zakład krawiecki wykonuje roboty solidnie z własnych

i powierzonych materjałów. - Ceny konkurencyjne;

Magazyn mód warszawskich - Sto Kujawski, Ostrów, Rynek 32. Romański L. generalny przedstawiciel f:m. Sirędom - Warta

La Czenstochovienne - Kalisz, ul: Marjańska 10. ' Skład Bławatów - S. Dzwonkowski, Kępno Rynek~~ 33. . . .. Sob~zakSt. - bielizna, płótna pościelowe Pleszew, Poznańska 20. "ZwIązek Bławątników" - Kalisz, Gl. Rynek 27 , .' , Zawodowa Wyższa Szkoła Kroju i Szycia - E.~Miechowska,

Kalisz, Górnośląska 50. , "Zofja" - Kuśnierka, Kalisz, Wrocławska 13, wejście '-' prżez

sklep. Mechanika .

79 ' -

R 6 ż n e.

Zakłady fot6grafitzne - Jackowski, Kalisz , Wrocławska 45. Banaszkiewicz, Kalisz, p. wagłosz.

- Mikunicki, Kalisz, 1'1. Józefiny 16. --- Wawrzyniak, Kalisz, Al. Józefiny 16.

.. " - "Hana" Ostrów, Kolejowa 23. Fryzjerzy: Cichy, Kalisz, Kanonicka

Klame~ki, Kalisz, Babina 1. Matuszkiewicz, Kalisz, Wrocławska. Kaźmierczak, Kalisz. Wrocławska . Neuman, Kalis z, 1'1. JÓzefiny.

" Golębiowski, Kalisz, 1'1. JÓzefiny. Kwiaciarnie: T. Borowski, Kalisz, Wiejska 4,

M. Stasiak, Kalisz, Wrocławska 32. " W. Guhr, Ostrów, Zdunowska 1. Składnica gazet.

Zakład ogrodniczy i kwiaciarnia - Kowalski, Kalisz, .Dóbrzecka. " " ,, ---- Kościelak, Nowy-Swiat.

",quto-Calisia" - - Kalisz, p. w OgIOSl.

Warsztaty samochodowe - inż, St. Murzynowski, Kalisz, Aleja Józefiny Nr. 13.

80

DZI 'AL ogłoszeniowy.

BANK HANDLOWY w Warszawie, oddział w Kaliszu.

ODDZIF\Ł y w POLSCE:

w Sędzinie, Białymstoku, Bydgoszczy, Częstochowie, Gdańsku, Gnieźnie, Hrubieszowie, Jędrzejowie, Kaliszu, Końskich, Kielcach, Kutnie, Krakowie, Mławie, Miech o­wie, Lublinie, Łodzi, Ostrowcu, Pabjanicach, Poznaniu, Piotrkowie, Płocku, Radomsku, Radomiu, Sandomierzu, Sosnowicach, Tomaszowie Mazow., Toruniu, Wilnie, (-) (- ) Włocławku i Zawierciu. (- ) (- )

ł\dres telegr.: "HF\NDLOBF\NK". Rachunek w P~ K. O. Ne 60213.

~~~000~~®~00~0~0~0~0~

Marjan Bednarek, I Przedst. T -wa Przemysłu Naftowego B-cia Nobel ~

~ w Polsce, Skład w Kaliszu, fil. Józefiny 15. 0 ~ TELEFON 155. TELEFON 155. 0

I POLECf\: ®

Benzynę, naftę rafin.owaną, oleje: wrzecionewy, maszynowy, ~ motorowy, automobIlOwy, cylindrowy amerykański, na parę I nasyconą i przegrza ną, parafinę, świece, Smar Tovottea i wszelkie orodukty przemysłu paftowego. - -

~ Ceny konkurencyjne. Ceny konkurencyjne. ~~

' 0~~~~~~~~~~000~00000300~ =.1111111111111 , 1111111111 II1II1IIIII11I11 911~ - -- -§ M G ZY EBLI § - -- -IlilŁ. zvft 811 - -= Kalisz, ul. Wrocławska 35. Tel. 237. = - -- -~tllllllllllll ]~~~ IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIr;

- 82 -

•••••••••••••••••••••••• • • • • • • 5 s, Poradowski i = INŻYNIER, ! E Hali~z. ul. Jad. Hośtiuszki 20, E • TELEFON Nr. 62, II

• O • • : Kupno i sprzedaż mlYllskich ma- ; • szyn. motorów na gaz ssany, • = lokomobil, parowych maszyn, to- • • • • karnie i innych. Dynamo-maszy- • : ny i motory elektryczne Tow. :

". Akc. "Ganz" w Budapeszcie; SiI- -• • • niki Diesla, Wszelkie a rtykuły Ił

= do e l ektrycz n o śc i. g • • • Warsztat reperacyjny. _ • • • • .. , f\kumulatory. _ • • • • - . .B ••••••••• a ••••••••••••

PIERWSZORZĘDNf\

Fabryka POWOZÓW i Bryczek

B~:g~~:ił~ Holi 'Kf\LISZ,

ulica Warszawska (szosa Juretl{a) 49. SPE~Jf\LNOŚĆ

wyrób kół. Nagrodzona złotym medalem na wystawie rzemieślniczej

w Kaliszu.

Egzystuje od r. 1904.

•••••••••••••••••••••••

~ "fiARBARnIA fUTER BIlmB". I~ • •

S. RDRMUS~ • • Kalisz, Rypinkowska 5. •

Wszelkie reperacje,

szycie futer, czyszczenie takowych i farbowanie.

Przyjmuje do garbowania różne skóry. - - -

Sprzedaje: skóry na, futra

:1 ; kupuje skórk; surowe. - :

11-;-;-;-;-';-• • • • • • • • • • • • • • • • II • •••••••• a ••••••••

i Bank Przemysłoweów 'S • Tow. 1\kc. . • · , . • ODDZIf\Ł w,Kł\LlSZU •• · ,. = CENTRF\Lf\ POZNF\N = • B1\fiK DEWIZOWY. I • Rok założenia 1861. : Kapitał zakl. mk. 700.000.000 l' • "rezer." 534.600.000. • ODDZIAŁY MIEJSKIE: • • Stary Rynek ul. 27 Grudnia. = = B~rlin, Bielsk, Bydgoszcz,. • Bytom, Gdańsk,Huta Laury, • • Kalisz, Katowice, Królewska. = Huta, Lubliniec, Mikołów, • • Mysłowice, ~szczyna, Roter- = • dam, RybnIk, Sosnowiec, I • Strasburg, Toruń, Warszawa = Zawiercie, Żory. ' = . ................ .

- 83 -

••••• ~ .......... w •• a •• D.Bg ••• ~ ••• B •• ~ ••••••••••••• · ----_ . I I I I al DOM ROLNICZO- HRNDLOWY li =[ "ZIARNon wKRLlSZU = =, s = • p. z ogr. odp. • • • • ul. STANISŁAWA 9. TELEFON 213. • • I a i i ZAKUP i SPRZEDAŻ 5 1 Wszelkich ziemiopłodów, oraz mąki żytniej l' 1 1 - - i pszennej własnego przemiału. - - I : • • · .. - - . ••••••• ~ ••••••••••• aa •• ~~~.~.~.~ ••••••••••••••••••

0~~~~0~0®~0~~~00°1 I ~~~.:~~:X .. i..f.?:9.9.~~~~~ 0 o oraz wsze lkie prace w zakres fotografji wchodzące 0 o -- wykonywa solidnie po cenach przystępnych - - I

i A. BDNA5ZHIEWICZ I I . Kf\LISZ, BABINf\ NQ 1. ~ 0®0®0000@@®0~0®®~®®®000~®

DOM HANDLOWY

ZJEDNOCZONYCH JV\Ł YNf\RZY Sp. z ogr. odp.

W SIERf\DZU, Województwo Łódzkie. Oddział w Kaliszu, ul. Wrocławska 41.

Stale posiada na składzie, po cen ach I<onkurencyjnych. Pasy trall :> lIli syjll c. skón:il ll e, wiellll;\dzie i gurtowc różnych wyllli arow . Oleje lIl aszynowe. lIlotorowe i cyl illdrow e. - - Vaculllll Oi l Call1paJ1y T. A. stacja Gargoyle M ob ilail. - - W ork i jutowe. sieJ1l1i ki. szpagat i linki . - - Gilzy jedwal1J1c orygill alll e Szwaj carskie i pr7.ybory lIlły­Ilarskie. - - Wt;, ż e gUlllowe, parciane ró ż n y c h rozJJJi arów. - - Koks,

w l;l! iel, drzewo W ;l~On()Wo" ,

"- 84

Kaliska Składnica Sp. Akc.

Polska Centrala Hand lowa Wrocławska 26, róg Wiejskiej.

Detaliczna sprzedaż

HURT.

Bielizna damska

własnego wyrobu.

•••••••••••••••••••••••• • • i POLSHI AI1CYJNY: 5 Bank Homercyjny ! II Sp. Akc. • fi E = Bank Dewizowy. = = Centrala w Warszawie = ; Al. Jerozlimska 36. ': Ił ODDZIAŁY: • • .. l' W . N' • II MteJs (\ w arszawtC. .-Swiat. II 30. Łó dź. Piotrkowska 57 dom • = wlasny, Bialystok, Częstochowa. = iI1i Radom i Suwałki. •

! Otldzia( W Kaliszu ul. Wiehka 12. 5 = Tel. 168. Adres tel.: · HOMRA"K. = - . • RACHUNKI: • : w P. K. K. P. w Kaliszu. • : w P. K. O. w Warszawie 62610. ł • ZAŁATWIA ' = : wszelkie interesa bankowe .• • • •••••• a •••••••••••••••••

IJm~lmm!~I~lll~lmm~lmmmlllmlllllllllmm~I~I~lmml~lmmm~ll~mIlmmmmmmmmlllli lilii SI I Fabryka Skór i Młyn Parowy I ID. DEUT5[HMDni l!Ii al !!Ba , ... I KHLISZ, ul. KROTKR Nr. 5. i! . I Telefony 18 i 89 ~relefony ! IImmS.mmmmllgmmmmmUwllllllllml~~II~III~II~mlmmmmmmmmlmllmm.i ---PopierajciE instytucje akademickie! -- .

- 85 ._.

1~~0~~@@~~@0~0S@~000@~~1

I FABRYKA·GARBARSKA 0

I p, f, JULJUS7 SOWADSkl i S-ka! I w Kaliszu, u1. ' Majkowska Nr. 25. ~ I Telefon 69. IIdr. dla depes" Sowadski Kalisz. ~ I POLECf\ SWE WYROBY PIERWSZORZĘDNEJ ' , Jf\KOŚCI i ~ a mianowicie: . 0 I SK~RYPODESZWIf\NE CIĘŻSZE i LŻEJSZE, 0

1 o SKORY RYMf\RSKIE WSZELKIEGO WY- .

@ KOŃCZENIf\, ORf\Z CHROMY CZf\RNE. I @__ 18 0~000@00@000~0800000000

111111111111111111111111111111111111111111111111 ---55 BANK

I HwiłECki Potocki i S-ka Tow. Ahc. -55 w Poznaniu oddział Ostrowski. -= Ostrów Wlkp. • • •••• • • • • • • ul. Kaliska »- 23. --= Zakupi sprzedaż wszelkich - -55 ziemiopłodów i ich przetworów. --= Węgiel :-: :-: Nowot, sztuc.-zne. ---1IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIalllll •

. 86 -

I '

I

I

I

:111111111111111111111111111111111111111111111111: .. . --------.. i "Rolnik Sieradzki" E - .. _ Sp. z ogr. odp. _ la ..

i Towarzystwo dla handlu ziemiopłodami 5 rq .. 'lilii Sieradz, Kościuszki. Tel 4. f\dres tel.: Rolnik-Sieradz ... GIl ..

:: Zakupuje i sprzedaje wszelkie ziemiopłody, objekty, = == leśne, materjały budowlane, nawozy s2'tuczne, opał = _ i załatwia wszelkie tranzakeje z rolnictwem związane. = -- .. =t111111111111111.1111111111 11111111111111111111: PRZEMYSLOWO TECHNICZNE Towarzystwo "CHA RJAN"

w Kaliszu, Staszyca 14. a. Buduje: trwałe , ekonomiczne i estc­

tyczne pate~towan ej konstrHkcji. Dwory, wIlie, wszelkie zabudowania

gospo darcze i t. p. b. ~onserwuje dachy: wszelkiego

ro dzaju papowe, żelazne, gontowe i betonowe opatentowanym wypróbo­wanym środkiem "Chronolin Charjan".

c. Izoluje: gwarantując 30 proc. oszczędności na paliwic, lokomebile, kotły i przewody parowe itp. opatcn- , towanym system cm z zastosowalliem powietrza. . Odnośne projekty, orAZ blitsze szczegóły

na katde tątlanle wy~ylamy nlt'zwłocznle, gratis I franco.

lAHŁAD lE[lHl[lY W KAlI~ZU. I połotony w p rzepięknym parku czynny • jest cały rok.

Zakład posiada najnowsze urządze­nia wodolecznicze, udoskonalone, wed­ług nowoC7.esnych wymagań techniki, aparaty do elektryzacji, naświetlań I masaiy, gabinet Roentgenowskl, Słońce górskie (lampa kwarcowa), oraz pra­cownię anallty<:zną·

lakład przyjmule osoby chore na cierpienia wewnętrzne nerwowe, kobie­ce, oraz reKonwalescentów. .

UmysłoWO chorych I zakaznych nie przyjmuj e sh;.

Stała opieka lekarska zawsze na miejscu (lekarz miejscowy).

W lakładzie ordynujll I konsultują specjaliści ze w"zystklch dziedzin. Ce­ny umlarko~ane. Obsługa Wzorowa. Ci-sza zapewn iona. .

W~zelkich Informacj i udziela Dr. E. lboromlrskl Kalisz, Zakład leczniczy w I parkII .

!mmmml.lmmmmmmmmmlmllmmmmm&~lmlmnl~lmgammmmmllll! = DOM ZBOŻOWY = 11UL1AH DAWIDDWIGZ i 5~ka I ~ lIS - la Ii!a T. z. o. p. E!I = Kf\LISZ, GŁÓWNY RY.NEK N2 21. = == TELEFON 165. f\dres telegr.: "ZBOZOWIEC KRUSZ". II!!!I ~ I e _ Konta Bankowe: ;; == SRNK Hf\NDLOWY w Wf\RSZf\WIE ODDZIf\L w KRlISZU. _ == P. K. K. P. w Kf\lISZU. ii 1l11.Nmmm~lmlm~a.III.III!~II~I~I~IIIIII.IIIIIIHllg.HIIR

- 87 -

,

•••••••••••••••••••••••• • • : Sklep Chrześcijallsld ': : SKÓR i PRlYBORÓW OBUWHI[lY[H : : oraz Pracownia :

: OBUWIA MUHIEfiO i DAMSKIEGO : • Q : TADEUSZA u

1 "CENTROPRSZR" I

właśt.

M. BIEHnDGHI Zakup i sprzedaż

: KRZYŻANOWSKIEGO ~ · ~ Kalisz, Babina 17. • • • • : Posiada stale na składzie: : : Skóry miękki e i twarde : : różnego gatunku, pasty : • i gumki, sznurow adła, II

: formy oraz wszelkie na- : : rzędzia i przybory dla ": . • . . . .. obuwników.:. . . ..

ZiemiolJłodÓW i ma- ·1

łerjałów opałowych.

: firma egzystuje od 18BI roku. : : Ceny konkurencyjne. : ••.•........ m.a.m······u

Specjalność

S i a n o, s ł o m a, Pasza twarda.

Kalisz, Górnośląska 44.

II !'ł

I ,,05TRZE5ZDW" i = ZRKŁRDV (ERRMICZN~ i TRRTAKI = • • • Sp6łka A~{cyjna w Budach poczta Ostrzesz6w. II

• • 5 Dostarcza węgle i dachówkę i II każdego fonnatu i każdej iloścL =

• Zakupuje i sprzedaje drzewo -I.

okrągłe, budulec i deski. - -

••• s~.~ •• mBm~~3Eamm~~~mR •••• ~~~m - 88 -

• li •

ZRIf~ y: · 6~Bł.FI[ZnE • T.E ·OCD "OR Z,,', B I, K O ,W S' K I

, \

W KRLISZU,& "ulica: FRBRYCZNR .' Nr. $. DRUKARrtIA.

, LITOCiRAFJA. I"TROLlCiATORrtl A • .

~' r I "

FABRYKA KSIĄCi HArtDL.

Wykonuje -wszelkie robot, w zakres drukarni i litograf)i wchodzące:

Dzieła, Broszury, ,Cyrkularze, Zaproszenia, Papiery listowe, Rachunki, Karty ~adresowe, Pocztówki, Bilety wizytowe,

Formularze dla Władz i biur prywatnych.

SpecJalno'ć~ Rkcje. Cz.ki. Plakafyi. Efykiefyi. ,

'"

W "A. •• _~lr .. y Nr. 10, rÓl ja~Jlej J-sz'e pię

ka ,d godA. 9 do ~ po , poł . ,,1: ,

dres telegrafitzny "B::I11'" wal,f'. Te'