Rzymska praktyka administracyjna dr Karolina Wyrwińska

Rzymska praktyka administracyjnaRzymska praktyka administracyjna

dr Karolina Wyrwińskadr Karolina Wyrwińska

Wykład 1Wykład 1

D.1.1.11 (Paulus w księdze czternastej D.1.1.11 (Paulus w księdze czternastej Komentarza do dzieł Komentarza do dzieł SabinusaSabinusa))

Słowo prawo jest wieloznaczne. Słowo prawo jest wieloznaczne. Za jednym razem prawem określamy to, co zawsze jest dobre Za jednym razem prawem określamy to, co zawsze jest dobre

i sprawiedliwe – jak w przypadku prawa naturalnego. i sprawiedliwe – jak w przypadku prawa naturalnego. Innym razem uważamy za prawo to, co jest pożyteczne dla Innym razem uważamy za prawo to, co jest pożyteczne dla

wszystkich lub dla większości danego państwa – jak w wszystkich lub dla większości danego państwa – jak w przypadku prawa cywilnego. przypadku prawa cywilnego.

Nie mniej słusznie prawem nazywamy w naszym państwie Nie mniej słusznie prawem nazywamy w naszym państwie ius ius honorariumhonorarium. O pretorze mówi się jako o tworzącym prawo . O pretorze mówi się jako o tworzącym prawo również, gdy orzeka niesłusznie, co odnosi się oczywiście również, gdy orzeka niesłusznie, co odnosi się oczywiście nie do tego, co pretor robi, lecz do tego, co powinien czynić. nie do tego, co pretor robi, lecz do tego, co powinien czynić.

W innym znaczeniu słowem „prawo” określane bywa miejsce, W innym znaczeniu słowem „prawo” określane bywa miejsce, w którym sprawuje się jurysdykcję (w określeniu tym ważne w którym sprawuje się jurysdykcję (w określeniu tym ważne jest nie co, lecz gdzie się czyni). Miejsce to w taki sposób jest nie co, lecz gdzie się czyni). Miejsce to w taki sposób możemy określić: gdziekolwiek pretor ważnie wykonuje możemy określić: gdziekolwiek pretor ważnie wykonuje jurysdykcję, powołując się na majestat swej władzy oraz jurysdykcję, powołując się na majestat swej władzy oraz zwyczaje przodków, to miejsce słusznie nazywane jest zwyczaje przodków, to miejsce słusznie nazywane jest prawem.prawem.

[tłum. F. Longchamps de B[tłum. F. Longchamps de Béérier]rier]

D.1.1.1 pr. Ulpian w księdze pierwszej D.1.1.1 pr. Ulpian w księdze pierwszej Instytucji:Instytucji:

Zamierzając studiować prawo należy Zamierzając studiować prawo należy najpierw wiedzieć skąd pochodzi najpierw wiedzieć skąd pochodzi wyraz prawo (wyraz prawo (iusius).).

Otóż otrzymało ono swoją nazwę od Otóż otrzymało ono swoją nazwę od sprawiedliwości (sprawiedliwości (iustitiaiustitia) albowiem jak ) albowiem jak to wytwornie określa Celsus prawo to wytwornie określa Celsus prawo jest sztuką dobra i słuszności jest sztuką dobra i słuszności ((ius est ius est ars boni et aequiars boni et aequi))..

[tłum. W. Osuchowski][tłum. W. Osuchowski]

Prawo prywatne i prawo publiczne.Prawo prywatne i prawo publiczne.

D.1.1.1.2 Ulpianus w księdze pierwszej D.1.1.1.2 Ulpianus w księdze pierwszej Instytucji:Instytucji:

[…] prawem publicznym jest to, które […] prawem publicznym jest to, które dotyczy ustroju państwa rzymskiego, dotyczy ustroju państwa rzymskiego, [prawem] prywatnym to, które [prawem] prywatnym to, które dotyczy korzyści jednostek, są dotyczy korzyści jednostek, są bowiem pewne [normy] ogólnie bowiem pewne [normy] ogólnie użyteczne, pewne prywatnie.użyteczne, pewne prywatnie.

[tłum. I. Żeber][tłum. I. Żeber]

Periodyzacja dziejów RzymuPeriodyzacja dziejów Rzymu

753 - 510 r. p.n.e. 753 - 510 r. p.n.e. – – monarchiamonarchia

510 - 27 r. p.n.e. 510 - 27 r. p.n.e. – – republikarepublika(do 267 r. p.n.e. (do 267 r. p.n.e. wczesnawczesna, potem , potem późnapóźna))

27 r. p.n.e. - 284 r. p.n.e. 27 r. p.n.e. - 284 r. p.n.e. – – pryncypatpryncypat

284 r. n.e. - 565 r. n.e. 284 r. n.e. - 565 r. n.e. – – dominatdominat

Periodyzacja dziejów prawa Periodyzacja dziejów prawa rzymskiego.rzymskiego.

Prawo archaiczne:Prawo archaiczne: okres królestwa okres królestwa okres wczesnej republiki okres wczesnej republiki Prawo przedklasyczne:Prawo przedklasyczne: okres późnej republiki okres późnej republiki Prawo klasyczne:Prawo klasyczne: okres pryncypatuokres pryncypatuPrawo poklasyczne:Prawo poklasyczne: okres dominatu.okres dominatu.

Źródła prawa.Źródła prawa.

Źródła prawa w znaczeniu formalnym:Źródła prawa w znaczeniu formalnym:

(źródła poznania prawa)(źródła poznania prawa) Źródła prawnicze:Źródła prawnicze:

a)a) teksty prawa stanowionego,teksty prawa stanowionego,

b)b) dzieła jurystów,dzieła jurystów,

c)c) dokumenty prawne (akty prawne, dokumenty prawne (akty prawne, protokoły sądowe),protokoły sądowe),

Źródła nieprawnicze:Źródła nieprawnicze:

a)a) literatura piękna,literatura piękna,

b)b) literatura fachowa.literatura fachowa.

Źródła prawa c.d.Źródła prawa c.d.Źródła prawa w znaczeniu materialnym:Źródła prawa w znaczeniu materialnym:

(źródła powstania prawa)(źródła powstania prawa) prawo zwyczajowe,prawo zwyczajowe, prawo stanowione:prawo stanowione:1)1) Ustawy Ustawy ((leges, leges rogataeleges, leges rogatae)),,2)2) Uchwały zgromadzeń plebejskich Uchwały zgromadzeń plebejskich

((plebiscitaplebiscita)),,3)3) Uchwały senatu Uchwały senatu ((senatus consultasenatus consulta)),,4)4) Edykty magistratur Edykty magistratur ((edicta magistratuumedicta magistratuum)),,5)5) Konstytucje cesarskie Konstytucje cesarskie ((constitutiones constitutiones

principumprincipum)),,6)6) Odpowiedzi jurystów Odpowiedzi jurystów ((responsa responsa

prudentiumprudentium)).. prawo jurystów.prawo jurystów.

Zwyczaj i prawo zwyczajowe.Zwyczaj i prawo zwyczajowe.

D.1.3.32 pr. Iulianus w księdze 84 D.1.3.32 pr. Iulianus w księdze 84 DigestówDigestów::W przypadkach, gdy nie mamy ustaw W przypadkach, gdy nie mamy ustaw

pisanych, należy przestrzegać tego, co pisanych, należy przestrzegać tego, co zostało wprowadzone przez obyczaje i zostało wprowadzone przez obyczaje i zwyczaj […]zwyczaj […]


Zakorzeniony zwyczaj słusznie jest traktowany Zakorzeniony zwyczaj słusznie jest traktowany na równi z ustawą, co przez zwyczaje zostało na równi z ustawą, co przez zwyczaje zostało wprowadzone to jest prawem. Albowiem gdy wprowadzone to jest prawem. Albowiem gdy nas same ustawy z żadnego innego powodu nas same ustawy z żadnego innego powodu nie wiążą, jak tylko z tego, że zostały nie wiążą, jak tylko z tego, że zostały przyjęte wolą ludu, to słusznie te [rzeczy], przyjęte wolą ludu, to słusznie te [rzeczy], które bez żadnej formy pisemnej lud które bez żadnej formy pisemnej lud zaakceptował, obowiązują wszystkich […]zaakceptował, obowiązują wszystkich […]


Zwyczaj i prawo zwyczajowe.Zwyczaj i prawo zwyczajowe.

MoresMores ( (mosmos) ) maiorummaiorum – zwyczaje przodków, – zwyczaje przodków, do których Rzymianie przywiązywali wielką do których Rzymianie przywiązywali wielką wagę, mogły prowadzić do powstania prawa wagę, mogły prowadzić do powstania prawa zwyczajowego.zwyczajowego.

Prawo zwyczajowe Rzymianie pojmowali jako Prawo zwyczajowe Rzymianie pojmowali jako normy uznane przez większość normy uznane przez większość społeczeństwa za konieczne i obowiązujące społeczeństwa za konieczne i obowiązujące od niepamiętnych czasów w niezmienionej od niepamiętnych czasów w niezmienionej formie. formie.

Ulpianus, Ulpianus, Epitome Epitome 1.4.: „Zwyczaje są milczącą 1.4.: „Zwyczaje są milczącą zgodą ludu (zgodą ludu (tacitus consensus omniumtacitus consensus omnium) ) zakorzenioną długim przyzwyczajeniem”.zakorzenioną długim przyzwyczajeniem”.

Prawo stanowione.Ustawodawstwo zgromadzeń ludowych:

leges rogataeUchwalane na zgromadzeniach ludowych

(comitia, głównie na comitia centuriata) na wniosek magistratury mającej prawo zwoływania zgromadzenia (ius agendi cum populo) i kierowania nim (dyktator, pretor, konsul, trybun ludowy). Nazwy poszczególnych ustaw tworzone były od nazwiska rodowego wnioskodawcy (nomen gentilicum).

Prawo stanowione. Leges rogatae.Gai. 1.3: Lex est, quod populus iubet atque constituit.D.1.3.7. Modestinus w księdze drugiej Reguł:Celem ustawy jest rozkazywać, zabraniać,

zezwalać i karać.Ulpianus, Epitome 1.3:Ustawa albo jest wnioskowana (rogatur), to

znaczy wnoszona, albo uchylona (abrogatur), to znaczy, że ustawa wcześniejsza jest zniesiona albo uchylona w części, to znaczy że część pierwszej jest uchylona albo zmieniona częściowo [subrogatur] przez dodanie czegoś do wcześniejszej ustawy albo zmieniona częściowo [mutatur] przez zmianę czegoś z pierwszej ustawy.

[tłum. I. Żeber]

Budowa lex rogata praescriptio

część ustawy zawierająca określenie wnioskodawcy wraz z jego tytułem urzędowym oraz informacje o czasie i miejscu głosowania oraz o pierwszej głosującej tribus,

rogatiowłaściwa treść ustawy,

sanctiokara za naruszenie ustawy:

Lex perfecta Lex minus quam perfecta Lex imperfecta.

TribusTribus Pierwotnie naród rzymski dzielił się na trzy Pierwotnie naród rzymski dzielił się na trzy tribus: tribus:

Ramnes, Tities, Luceres, Ramnes, Tities, Luceres, które odgrywały znaczącą które odgrywały znaczącą rolę w rekrutacji dawnej armii;rolę w rekrutacji dawnej armii;

Według przekazów każda Według przekazów każda tribustribus składała się z 10 składała się z 10 kurii, każda z kurii była złożona z 10 rodów;kurii, każda z kurii była złożona z 10 rodów;

Po reformach Serwiusza Tulliusza (V w. p.n.e.) Po reformach Serwiusza Tulliusza (V w. p.n.e.) dotychczasowe trzy dotychczasowe trzy tribustribus plemienne zostały plemienne zostały zastąpione (w oparciu o kryterium terytorialne), zastąpione (w oparciu o kryterium terytorialne), czterema nowymi będącymi jednostkami czterema nowymi będącymi jednostkami administracyjnymi;administracyjnymi;

Pod koniec V w. p.n.e. istniały 4 Pod koniec V w. p.n.e. istniały 4 tribus tribus miejskie miejskie ((urbanaeurbanae) i 16 ) i 16 tribus tribus wiejskich (wiejskich (rusticaerusticae). Te ). Te ostatnie były politycznie ważniejsze, choć słabiej ostatnie były politycznie ważniejsze, choć słabiej zaludnione;zaludnione;

Liczba Liczba tribustribus wiejskich rosła i ostatecznie wiejskich rosła i ostatecznie ukształtowała się ok. poł. III w. p.n.e. w liczbie 31;ukształtowała się ok. poł. III w. p.n.e. w liczbie 31;

Tribus Przynależność do tribus stopniowo traciła

charakter terytorialny wskutek włączania nowych gmin obywateli do dawnych tribus;

Podział obywateli między poszczególne tribus miał znaczenie dla poboru podatków oraz dla poboru rekruta;

od wczesnej republiki istniały trybusowe zgromadzenia ludowe (comitia tributa), zwoływane przez magistratury cum imperio;

wśród kompetencji (comitia tributa) znajdowały się: uchwalanie ustaw, wybór niższych magistratur (edylów kurulnych i kwestorów) oraz nakładanie na obywateli grzywny za przestępstwa pospolite na skutek zasądzenia z oskarżenia edyla kurulnego;

Lex Quinctia de aquaeductibusLex Quinctia de aquaeductibus (9 r. p.n.e.) (9 r. p.n.e.)T. Quinctius Crispinus przedłożył narodowi T. Quinctius Crispinus przedłożył narodowi

zgodnie z prawem wniosek, a naród zgodnie zgodnie z prawem wniosek, a naród zgodnie z prawem uchwalił na rynku przed mównicą z prawem uchwalił na rynku przed mównicą [obok] świątyni boskiego Juliusza w ostatnim [obok] świątyni boskiego Juliusza w ostatnim dniu czerwca. Początek dała dniu czerwca. Początek dała tribustribus Sergia, a Sergia, a za za tribustribus S. Sextinus Virro syn Luciusa. S. Sextinus Virro syn Luciusa.

Ktokolwiek by po uchwaleniu tej ustawy Ktokolwiek by po uchwaleniu tej ustawy strumienie… świadomie i w złym zamiarze strumienie… świadomie i w złym zamiarze uszkodził… albo wodę zanieczyścił…uszkodził… albo wodę zanieczyścił…

Ten niechaj będzie zasądzony na zapłacenie Ten niechaj będzie zasądzony na zapłacenie narodowi rzymskiemu stu tysięcy narodowi rzymskiemu stu tysięcy [sesterców].[sesterców].


Procedura ustawodawcza

Promulgatio Contiones

- suasiones- disuasiones

Auspicia Suffragium

- lex Papiria z 131 r. p.n.e.- głosowanie tajne z wykorzystaniem

tabliczek (UR/A) Renuntiatio Auctoritas patrum

- lex Publilia Philonis z 339 r. p.n.e.

Prawo stanowione Prawo stanowione PlebiscitaPlebiscitaGai. 1.3.:Gai. 1.3.: Plebiscitum est quod plebs iubet atque Plebiscitum est quod plebs iubet atque

constituit constituit […].[…].Uchwalane na istniejących od 471 r. p.n.e. Uchwalane na istniejących od 471 r. p.n.e.

zgromadzeniach plebejskich zgromadzeniach plebejskich ((concilia concilia plebisplebis)), wiązały początkowo wyłącznie , wiązały początkowo wyłącznie plebejuszy, chyba że uzyskały plebejuszy, chyba że uzyskały zatwierdzenie senatu. Od czasu zatwierdzenie senatu. Od czasu lex lex HortensiaHortensia z 287 r. p.n.e. uchwały z 287 r. p.n.e. uchwały zgromadzeń plebejskich zrównano mocą zgromadzeń plebejskich zrównano mocą obowiązującą z ustawami. Nie wymagały obowiązującą z ustawami. Nie wymagały już odrębnej już odrębnej auctoritas patrumauctoritas patrum..

PlebiscitaPlebiscitaGai. 1.3: „[…] Stąd patrycjusze niegdyś Gai. 1.3: „[…] Stąd patrycjusze niegdyś

twierdzili, że uchwałami zgromadzeń twierdzili, że uchwałami zgromadzeń plebejskich nie są związani. Lecz potem plebejskich nie są związani. Lecz potem uchwalona została ustawa uchwalona została ustawa Hortensia, Hortensia, w w której postanowiono, że uchwały której postanowiono, że uchwały zgromadzeń plebejskich obowiązują cały lud, zgromadzeń plebejskich obowiązują cały lud, tak więc, tym sposobem zostały one tak więc, tym sposobem zostały one zrównane z ustawami”.zrównane z ustawami”.

D.1.2.2.8 Pomponius w księdze jedynej D.1.2.2.8 Pomponius w księdze jedynej podręcznika: „[…] i tak się stało, że między podręcznika: „[…] i tak się stało, że między uchwałami plebsu a ustawami zachodzi uchwałami plebsu a ustawami zachodzi różnica tylko w zakresie sposobu różnica tylko w zakresie sposobu uchwalania, moc zaś jest taka sama”.uchwalania, moc zaś jest taka sama”.


Prawo stanowione Senatus consulta

Gai. 1.4.:

Senatus consultum est, quod senatus iubet atque constituit […]

Akty prawne, które w okresie wczesnej i późnej republiki rzymskiej miały charakter doradczy, zawierały wskazówki dla magistratury. Merytorycznie dotyczyły aktualnych problemów politycznych i administracyjnych. Ze względu na rosnący autorytet senatu, stały się powszechnie obowiązującym źródłem prawa w I w. n.e.

Senatus consultaSenatus consultaD.1.2.2.9 Pomponius w księdze jedynej D.1.2.2.9 Pomponius w księdze jedynej

podręcznika: podręcznika: „„Następnie ponieważ zwołanie zgromadzenia Następnie ponieważ zwołanie zgromadzenia

plebejskiego zaczynało napotykać na plebejskiego zaczynało napotykać na trudności, zwołanie [całego] narodu było z trudności, zwołanie [całego] narodu było z pewnością jeszcze bardziej utrudnione przy pewnością jeszcze bardziej utrudnione przy tak wielkiej liczbie ludzi, sama konieczność tak wielkiej liczbie ludzi, sama konieczność przekazała senatowi troskę o przekazała senatowi troskę o Rzeczpospolitą”.Rzeczpospolitą”.

D.1.3.9 Ulpianus w księdze szesnastej D.1.3.9 Ulpianus w księdze szesnastej Komentarza do edyktu:Komentarza do edyktu:

„„Nie ulega wątpliwości, że senat może Nie ulega wątpliwości, że senat może stanowić prawo”.stanowić prawo”.


Prawo stanowionePrawo stanowione Edicta magistratuumEdicta magistratuum Gai. 1.6.:Gai. 1.6.:Prawo ogłaszania edyktów Prawo ogłaszania edyktów ((ius edicendiius edicendi))

mają urzędnicy ludu rzymskiego. Lecz mają urzędnicy ludu rzymskiego. Lecz najobszerniejsze prawo jest [zawarte] w najobszerniejsze prawo jest [zawarte] w edyktach dwóch pretorów: miejskiego edyktach dwóch pretorów: miejskiego ((praetor urbanus)praetor urbanus) i dla cudzoziemców i dla cudzoziemców ((praetor peregrinuspraetor peregrinus)), których władzę , których władzę sądową w prowincjach sprawują ich sądową w prowincjach sprawują ich namiestnicy (namiestnicy (praeses provinciaepraeses provinciae). ).


Edicta magistratuumEdicta magistratuum Zarządzenia wydawane i Zarządzenia wydawane i

publikowane przez urzędników, publikowane przez urzędników, którym przysługiwało prawo którym przysługiwało prawo wydawania edyktów wydawania edyktów ((ius edicendiius edicendi));;

W praktyce tworzone przez W praktyce tworzone przez consiliumconsilium określonej magistratury, złożone z określonej magistratury, złożone z jurystów;jurystów;

Pierwotnie ogłaszane ustnie (Pierwotnie ogłaszane ustnie (edico – edico – obwieszczam, oznajmiam), następnie obwieszczam, oznajmiam), następnie wywieszane publicznie na wywieszane publicznie na drewnianych tablicach pokrytych drewnianych tablicach pokrytych białą farbą (białą farbą (albumalbum) w siedzibie ) w siedzibie magistratury.magistratury.

Edicta magistratuum. Ius honorarium.Edicta magistratuum. Ius honorarium.

D.1.2.2.10 Pomponius w księdze jedynej D.1.2.2.10 Pomponius w księdze jedynej podręcznika:podręcznika:

W tym samym czasie i magistratury W tym samym czasie i magistratury stosowały prawa i ogłaszały edykty stosowały prawa i ogłaszały edykty ((edicta proponebantedicta proponebant), aby obywatele ), aby obywatele wiedzieli, jakie prawo w jakiej sprawie wiedzieli, jakie prawo w jakiej sprawie każdy będzie stosował i aby w ten każdy będzie stosował i aby w ten sposób się ochraniali.sposób się ochraniali.

Te edykty pretorów utworzyły Te edykty pretorów utworzyły ius ius honorariumhonorarium ((ius honorarium ius honorarium constitueruntconstituerunt).).


Ius praetorium

D.1.1.7.1. Papinianus w księdze drugiej Definicji:

„Prawem pretorskim jest to, co pretorowie wprowadzili celem wspomożenia (adiuvandi), uzupełnienia (supplendi) lub poprawienia (corrigendi) prawa cywilnego ze względu na dobro powszechne”.

Prawo pretorskie stanowiło najważniejszą część prawa urzędniczego (ius honorarium);

D.1.1.8 Marcianus w księdze pierwszej Instytucji:

„Nam et ipsum ius honorarium viva vox est iuris civilis”.

Constitutiones principumConstitutiones principumGai. 1.5.:Gai. 1.5.:„„Konstytucją cesarską jest to, co cesarz Konstytucją cesarską jest to, co cesarz

postanowił dekretem postanowił dekretem ((decretumdecretum)) lub lub edyktem edyktem ((edictumedictum)), lub listowną , lub listowną odpowiedzią odpowiedzią ((epistulaepistula)). Nigdy nie . Nigdy nie ulegało wątpliwości, że to zachowuje ulegało wątpliwości, że to zachowuje moc ustawy, ponieważ sam cesarz moc ustawy, ponieważ sam cesarz otrzymuje władzę przez ustawę”.otrzymuje władzę przez ustawę”.

D.1.4.1. Ulpianus w księdze pierwszej D.1.4.1. Ulpianus w księdze pierwszej Instytucji:Instytucji:

„„Quod principi placuit legis habet Quod principi placuit legis habet vigorem”.vigorem”.

Constitutiones principumConstitutiones principum Podstawą ich wydawania była pierwotnie Podstawą ich wydawania była pierwotnie

urzędowa władza cesarza w zakresie urzędowa władza cesarza w zakresie zarządzania państwem, dlatego zarządzania państwem, dlatego początkowo zaliczano je do początkowo zaliczano je do ius ius honorariumhonorarium;;

Około II w. n.e. zrównano moc Około II w. n.e. zrównano moc obowiązującą konstytucji cesarskich z obowiązującą konstytucji cesarskich z ustawami (miały ustawami (miały legis vigoremlegis vigorem), co ), co uzasadniano faktem otrzymania władzy uzasadniano faktem otrzymania władzy przez cesarza od zgromadzenia ludowego przez cesarza od zgromadzenia ludowego ((lex curiata de imperiolex curiata de imperio));;

Pod koniec okresu klasycznego zaliczono je Pod koniec okresu klasycznego zaliczono je do do ius civileius civile;;

W okresie dominatu określane były W okresie dominatu określane były powszechnie jako powszechnie jako leges leges i stanowiły jedyne i stanowiły jedyne źródło prawa stanowionego.źródło prawa stanowionego.

Constitutiones principum1) w pryncypacie: Mandata Edicta Decreta Rescripta2) W dominacie: Leges generales Rescripta Sanctiones pragmaticae.

Mandata principumMandata principum Początkowo były aktami prawnymi o Początkowo były aktami prawnymi o

charakterze wewnętrznym, zawierającymi charakterze wewnętrznym, zawierającymi instrukcje przeznaczone dla urzędników instrukcje przeznaczone dla urzędników wysokiego szczebla, głównie dla wysokiego szczebla, głównie dla namiestników prowincji;namiestników prowincji;

Z czasem stały się aktami o charakterze Z czasem stały się aktami o charakterze ogólnym, zarządzeniami administracyjnymi, w ogólnym, zarządzeniami administracyjnymi, w których regulowano zakres zadań których regulowano zakres zadań poszczególnych urzędników;poszczególnych urzędników;

Początkowo wymagano odnowienia Początkowo wymagano odnowienia zarządzenia regulującego zakres działania zarządzenia regulującego zakres działania poszczególnych urzędów przy zmianie poszczególnych urzędów przy zmianie cesarza lub z końcem kadencji urzędnika;cesarza lub z końcem kadencji urzędnika;

Libri mandatorum: Libri mandatorum: urzędowe zbiory zarządzeńurzędowe zbiory zarządzeń

Edicta principumEdicta principum Rozporządzenia cesarskie o charakterze ogólnym, Rozporządzenia cesarskie o charakterze ogólnym,

nawiązujące w formie do edyktów magistratur nawiązujące w formie do edyktów magistratur republikańskich;republikańskich;

Mogły zawierać uregulowania z zakresu wszystkich Mogły zawierać uregulowania z zakresu wszystkich dziedzin prawa, głównie jednak poświęcone były dziedzin prawa, głównie jednak poświęcone były prawu publicznemu;prawu publicznemu;

Ogłaszane przez publiczne wywieszenie (na krótki Ogłaszane przez publiczne wywieszenie (na krótki czas, z reguły na okres 30 dni) na drewnianej czas, z reguły na okres 30 dni) na drewnianej tablicy, pokrytej białą farbą (tablicy, pokrytej białą farbą (albumalbum), następnie ich ), następnie ich odpisy przesyłano właściwym urzędnikom;odpisy przesyłano właściwym urzędnikom;

Obowiązywały za życia cesarza przez którego Obowiązywały za życia cesarza przez którego zostały wydane, jak również po jego śmierci, chyba zostały wydane, jak również po jego śmierci, chyba że zostały wyraźnie uchylone;że zostały wyraźnie uchylone;

W dominacie zostały zastąpione przez W dominacie zostały zastąpione przez leges leges generalesgenerales..

Decreta principumDecreta principum Orzeczenia sądowe (wyroki i postanowienia) Orzeczenia sądowe (wyroki i postanowienia)

wydawane przez cesarzywydawane przez cesarzy w postępowaniu w postępowaniu kognicyjnym w sprawach cywilnych i kognicyjnym w sprawach cywilnych i karnych;karnych;

W orzeczeniach cesarskich stosowano z W orzeczeniach cesarskich stosowano z reguły prawo obowiązujące, jednak sam reguły prawo obowiązujące, jednak sam cesarz, jako ustawodawca nie był wiązany cesarz, jako ustawodawca nie był wiązany treścią tego prawa, dlatego niejednokrotnie treścią tego prawa, dlatego niejednokrotnie decreta decreta zawierały rozwiązania prawotwórcze;zawierały rozwiązania prawotwórcze;

Zasadniczo tworzyły prawo między stronami Zasadniczo tworzyły prawo między stronami ((sententia ius facit inter partessententia ius facit inter partes)), jednak z , jednak z uwagi na autorytet cesarski wzorowano się uwagi na autorytet cesarski wzorowano się na rozstrzygnięciach w nich zawartych przy na rozstrzygnięciach w nich zawartych przy rozstrzyganiu spraw analogicznych;rozstrzyganiu spraw analogicznych;

Jako typ rozporządzeń cesarskich zanikły w Jako typ rozporządzeń cesarskich zanikły w dominacie.dominacie.

Rescripta principumRescripta principum Pisemne odpowiedzi cesarza na skierowane do Pisemne odpowiedzi cesarza na skierowane do

niego pytania z całego zakresu prawa, mające na niego pytania z całego zakresu prawa, mające na celu rozstrzygnięcie wątpliwości prawnych;celu rozstrzygnięcie wątpliwości prawnych;

Istniały dwa typy reskryptów:Istniały dwa typy reskryptów:a) Zawierające odpowiedzi na pytania prawne a) Zawierające odpowiedzi na pytania prawne

urzędników, osób publicznych, w tym sędziów, urzędników, osób publicznych, w tym sędziów, przybierające formę listu przybierające formę listu ((epistulaepistula)) sporządzanego sporządzanego w praktyce przez kancelarię cesarską (w praktyce przez kancelarię cesarską (ab epistulisab epistulis););

b) Zawierające odpowiedzi na pytania prawne osób b) Zawierające odpowiedzi na pytania prawne osób prywatnych, przybierające formę wzmianki prywatnych, przybierające formę wzmianki ((precespreces)) na przedłożonym podaniu, sporządzane na przedłożonym podaniu, sporządzane przez kancelarię cesarską przez kancelarię cesarską ((a libellisa libellis));;

Rozstrzygnięcie zawarte w reskrypcie opierano na Rozstrzygnięcie zawarte w reskrypcie opierano na domniemaniu prawdziwości podanego w pytaniu domniemaniu prawdziwości podanego w pytaniu stanu faktycznego: stanu faktycznego: Si preces veritate nituntur…;Si preces veritate nituntur…;

W dominacie stanowiły samodzielne pismo, na W dominacie stanowiły samodzielne pismo, na którym cesarz się podpisywał i wiązały wyłącznie w którym cesarz się podpisywał i wiązały wyłącznie w danej sprawie.danej sprawie.

Responsa prudentiumResponsa prudentiumGai. 1.7.: Gai. 1.7.: „„Odpowiedzi znawców prawa są to Odpowiedzi znawców prawa są to

zdania i poglądy tych, którym zdania i poglądy tych, którym pozwolono tworzyć prawa (pozwolono tworzyć prawa (quibus quibus permissum est iura conderepermissum est iura condere). ). Jeżeli do jednego sprowadzają się Jeżeli do jednego sprowadzają się ich wszystkich zdania, to, co w ich wszystkich zdania, to, co w taki sposób myślą zachowuje moc taki sposób myślą zachowuje moc ustawy, jeżeli natomiast są ze ustawy, jeżeli natomiast są ze sobą sprzeczne, sędzia może sobą sprzeczne, sędzia może pójść za którym zechce zdaniem. I pójść za którym zechce zdaniem. I to się oznajmia w pisemnej to się oznajmia w pisemnej odpowiedzi boskiego Hadriana”.odpowiedzi boskiego Hadriana”.

[tłum. I. Żeber]

Responsa prudentiumResponsa prudentiumD. 1.2.2.49 Pomponius w księdze jedynej D. 1.2.2.49 Pomponius w księdze jedynej

podręcznika:podręcznika:„„Jak już pobieżnie wiemy, przed Jak już pobieżnie wiemy, przed

panowaniem Augusta przywilej panowaniem Augusta przywilej publicznego udzielania opinii prawnych nie publicznego udzielania opinii prawnych nie był udzielany przez najwyższych był udzielany przez najwyższych urzędników, lecz ci, którzy cieszyli się urzędników, lecz ci, którzy cieszyli się autorytetem udzielali takich porad autorytetem udzielali takich porad zgłaszającym się […] Pierwszy cesarz zgłaszającym się […] Pierwszy cesarz August, aby autorytet prawa uczynić August, aby autorytet prawa uczynić większym, postanowił, że [juryści] większym, postanowił, że [juryści] udzielają porad prawnych za jego udzielają porad prawnych za jego przyzwoleniem (przyzwoleniem (ex auctoritate eius ex auctoritate eius responderentresponderent).).

[tłum. I. Żeber]

Rzymska praktyka administracyjna Rzymska praktyka administracyjna Literatura podstawowa:Literatura podstawowa:1. W. Dajczak, T. Giaro, F. Longchamps de Bérier, 1. W. Dajczak, T. Giaro, F. Longchamps de Bérier, Prawo Prawo

rzymskie. U podstaw prawa prywatnegorzymskie. U podstaw prawa prywatnego, Warszawa , Warszawa 2009, rozdział I2009, rozdział I

2. F. Longchamps de Bérier, 2. F. Longchamps de Bérier, Rozdział VII. Rozdział VII. Instytucje Instytucje rzymskiego prawa administracyjnego?rzymskiego prawa administracyjnego?, w: , w: Nowe Nowe problem badawcze w teorii prawa problem badawcze w teorii prawa administracyjnego, administracyjnego, red. J. Boć – A. Chajbowicz, Wrocław 2009, s. 103-111.red. J. Boć – A. Chajbowicz, Wrocław 2009, s. 103-111.

Literatura dodatkowa:Literatura dodatkowa:1) A. Dębiński, J. Misztal-Konecka, M. Wójcik, 1) A. Dębiński, J. Misztal-Konecka, M. Wójcik, Publiczne Publiczne

prawo rzymskie, prawo rzymskie, Warszawa 2010.Warszawa 2010.2) P. Krajewski, B. Sitek, 2) P. Krajewski, B. Sitek, Rzymskie prawo publiczneRzymskie prawo publiczne, ,

Olsztyn 2005;Olsztyn 2005;3) T. Palmirski, 3) T. Palmirski, Publiczne prawo rzymskie. Zarys wykładu, Publiczne prawo rzymskie. Zarys wykładu,

Kraków 2006;Kraków 2006;4) J. Zabłocki, A. Tarwacka, 4) J. Zabłocki, A. Tarwacka, Publiczne prawo rzymskiePubliczne prawo rzymskie, ,

Warszawa 2011;Warszawa 2011;5) A. Ziółkowski, 5) A. Ziółkowski, Historia powszechna. StarożytnośćHistoria powszechna. Starożytność, ,

Warszawa 2009. Warszawa 2009.

Rzymska praktyka administracyjna dr Karolina Wyrwińska

Documents

Transcript of Rzymska praktyka administracyjna dr Karolina Wyrwińska