numer 4 (47) 2011

159Recenzje

We wspó³czesnej komunikacji spo³ecznej

umiejêtne artyku³owanie celów, t³uma-

czenie motywów oraz koherentne wyjaœnianie

sposobów funkcjonowania okreœlonych grup,

stowarzyszeñ, firm, instytucji, pañstw czy te¿

organizacji miêdzynarodowych stanowi zasa-

dniczy czynnik ich skutecznej, adekwatnej i, co

najwa¿niejsze, po¿¹danej przez nie same eks-

pozycji wizerunkowej w przestrzeni publicz-

nej. To tylko jedno z wielu zadañ, jakie stawia

siê dzisiaj przed rzecznikiem prasowym, bêd¹-

cym z jednej strony wizytówk¹ organizacji,

któr¹ reprezentuje, z drugiej zaœ jej zaufan¹ for-

poczt¹ w sytuacjach kryzysowych.

Autorzy ksi¹¿ki Rzecznik prasowy. Kompe-

tencje interpersonalne – wybrane problemy

i zagro¿enia podjêli próbê kompleksowego

scharakteryzowania roli i funkcji rzecznika

prasowego, oczekiwanych od niego predyspo-

zycji psychosomatycznych, struktury oraz za-

kresu jego otoczenia zawodowego, wreszcie

problemów i zagro¿eñ, jakim rzecznik musi

stawiaæ czo³a w swojej codziennej pracy.

Ksi¹¿ka Rotta i Marteli nie jest pierwsz¹ te-

go typu publikacj¹. Amatorzy tej problematyki

znaj¹ dobrze przynajmniej kilka pozycji, podej-

muj¹cych kwestie rzecznictwa prasowego1. Ich

autorzy analizuj¹ zawód rzecznika prasowego

z ró¿nych perspektyw. Inaczej rozk³adaj¹ ak-

centy, w ró¿ny sposób hierarchizuj¹ rozliczne

p³aszczyzny aktywnoœci rzecznika prasowego.

Jedne w wiêkszym stopniu eksponuj¹ wiedzê,

jak¹ rzecznik powinien mieæ na temat podmio-

tu, który reprezentuje, inne – umiejêtnoœci

i predyspozycje, jakimi powinien siê legitymo-

waæ podczas wykonywania swojego zawodu.

Zapoznanie siê z tymi publikacjami z pewno-

œci¹ gwarantuje czytelnikowi œwietne rozezna-

nie w problematyce dotycz¹cej profesji rzecz-

nika prasowego. Dlatego te¿ zestawienie naj-

wa¿niejszych informacji i najciekawszych opi-

nii z wiêkszoœci dostêpnych na polskim rynku

publikacji, podejmuj¹cych kwestie rzecznictwa

prasowego by³oby z pewnoœci¹ bardzo u¿y-

teczn¹ pomoc¹ dla studentów, dziennikarzy,

wyk³adowców, a tak¿e samym zainteresowa-

nych – rzeczników prasowych. Zdaje siê, ¿e

w³aœnie taki cel przyœwieca³ autorom recenzo-

wanego wydawnictwa, którzy szeroko cytuj¹

na ³amach swojej ksi¹¿ki wspomniane publika-

cje. Zdecydowali siê stworzyæ kompendium

wiedzy o rzeczniku prasowym. Poradnik, dziê-

ki któremu czytelnik móg³by w szybki sposób,

dziêki zwiêz³ej i ³atwej w odbiorze formie, roz-

poznaæ najwa¿niejsze aspekty rzecznictwa pra-

sowego, ze szczególnym uwzglêdnieniem

kompetencji interpersonalnych.

Rzeczona praca – jak sami pisz¹ autorzy –

powsta³a po to, „[…] aby wype³niæ dotkliw¹ lu-

kê w piœmiennictwie naukowym. Skierowana

jest do wszystkich, którzy kontaktuj¹ siê z me-

diami i odpowiadaj¹ za obieg informacji. Na

szczególne podkreœlenie zas³uguje zaakcento-

wanie zagadnienia kompetencji interpersonal-

nych, kszta³towania wizerunku (w tym auto-

prezentacji, sympatii i zaufania oraz budowania

Ina Martela, Dariusz Rott

Rzecznik prasowy. Kompetencje interpersonalne – wybrane

problemy i zagrożenia

Oficyna Wydawnicza „Humanitas”. Wyższa Szkoła Humanitas; Fakultamasmediálnej komunikacie Univerzity sv. Cyrila a Metoda, Sosnowiec–Trnava2011, 135 s., ISBN 978−83−61991−09−0

1 Wypada wspomnieæ choæby niektóre z nich: H. Pietrzak, J.B. Ha³aj, Rzecznik prasowy. Teoria i praktyka, Rze-

szów 2003; J. Flis, Samorz¹dowe public relations, Kraków 2007; Rzecznicy prasowi a public relations, praca zbio-

rowa pod red. K. Gajdki, J. Legomskiej, wyd. 2 popr., Katowice 2008; Rzecznictwo prasowe. Teoria, praktyka, kon-

teksty, praca zbiorowa pod red. nauk. K. Gajdki, Z. Widery, Katowice 2010.

160 Recenzje

autorytetu), wywierania wp³ywu (asertywnoœæ,

perswazja, umiejêtna obrona przed manipula-

cj¹) oraz roli komunikacji niewerbalnej, tak¿e

problemy i zagro¿enia w pracy rzecznika (m.in.

manipulowanie otoczeniem, k³amstwo, sytua-

cje kryzysowe oraz syndrom wypalenia zawo-

dowego)” (s. 13).

Autorzy, na kartach trzech rozdzia³ów, spe³-

niaj¹ obietnice, które z³o¿yli we wstêpie do

ksi¹¿ki. W pierwszym dokonuj¹ charakterysty-

ki zawodu rzecznika. Dokonuj¹ lapidarnego

przegl¹du historii rozwoju tej profesji w Polsce

po 1989 r. Analizuj¹ przepisy prawa, które re-

guluj¹ zakres i funkcje instytucji rzecznika pra-

sowego. Opisuj¹ ewolucjê technik media rela-

tions oraz próbuj¹ nakreœliæ granicê miêdzy

funkcj¹ rzecznika prasowego a pracownikiem

dzia³u public relations. Na koñcu ka¿dego roz-

dzia³u zadaj¹ czytelnikowi pytania, które maj¹

mu pomóc ugruntowaæ wiedzê zawart¹ w prze-

czytanym fragmencie ksi¹¿ki, a ponadto stano-

wi¹ swoist¹ sieæ nawigacyjn¹, która pozwala

czytelnikowi w ³atwy sposób zlokalizowaæ in-

teresuj¹ce go zagadnienia.

W drugim rozdziale autorzy bior¹ pod lupê

kompetencje komunikacyjne jako element war-

sztatu rzecznika prasowego. Rysuj¹ przed

odbiorc¹ obraz idealnego rzecznika, który po-

winien mieæ okreœlone cechy i predyspozycje,

np. „[…] osoby wysoko reaktywne s¹ wra¿liwe

na bodŸce, ich uk³ad nerwowy ulega szybsze-

mu pobudzeniu, s¹ bardziej podatne na mani-

pulacje. Rzecznikiem powinna byæ osoba nisko

reaktywna, taka, która jest odporna na wszelkie

rodzaje manipulacji anga¿uj¹ce silne emocje”

(s. 59). Autorzy wartoœciuj¹, t³umacz¹, zmu-

szaj¹ czytelnika do odpowiedzenia sobie na py-

tanie, czy nadawa³bym/nadawa³abym siê na

rzecznika prasowego? W œwietle tych wszyst-

kich wymagañ i predyspozycji, które w jakiœ

sposób predestynuj¹ czêœæ osób do bycia rzecz-

nikiem, czêœæ zaœ wykluczaj¹. To bardzo dobry

element narracji ksi¹¿ki.

W ostatnim rozdziale autorzy zdecydowali

siê na refleksjê nad wybranymi problemami

i zagro¿eniami w sprawowaniu funkcji rzeczni-

ka. I tak, analizuj¹ problem manipulacji w kon-

tekœcie etyki zawodowej i osobistej. Charakte-

ryzuj¹ postawê rzecznika i mo¿liwe dzia³ania,

jakie mo¿e i powinien podj¹æ w sytuacjach kry-

zysowych. Trzeci podrozdzia³ dotyczy zespo³u

wypalenia zawodowego, który stanowi chyba

najlepszy fragment skryptu. Autorzy rozbieraj¹

na czynniki pierwsze zagro¿enia, jakie czyhaj¹

na rzecznika prasowego, wykonuj¹cego swój

zawód przez d³u¿szy czas – stres, presja, oba-

wa, utrata energii, poczucie bezcelowoœci, nie-

normowany czas pracy, problem z motywacj¹,

sta³a dyspozycyjnoœæ, nieustanna ocena ze stro-

ny prze³o¿onych, chroniczne wyczerpanie, cy-

nizm czy te¿ problemy ze snem. Czytelnik za-

fascynowany wp³ywow¹ pozycj¹ rzecznika

prasowego dowiaduje siê, jak ogromna odpo-

wiedzialnoϾ spoczywa na jego barkach i jak

wiele negatywnych skutków mo¿e ona wywo-

³ywaæ. Jest to bardzo m¹dry rozdzia³, zw³a-

szcza ¿e zespó³ wypalenia zawodowego nie

musi byæ wcale tym, o czym pamiêtaj¹ i co bio-

r¹ pod uwagê m³odzi ludzie, kiedy planuj¹

swoj¹ karierê zawodow¹.

Podsumowuj¹c, mo¿na powiedzieæ, ¿e to,

co jest zarazem ogromn¹ zalet¹ ksi¹¿ki, jest za-

razem jej s³aboœci¹. Mianowicie, jeœli potraktu-

jemy niniejsz¹ publikacjê jako skrypt do zajêæ

poœwiêconych rzecznictwu prasowemu, jako

kompendium podstawowej wiedzy na temat

kompetencji i umiejêtnoœci, jakie powinny zna-

mionowaæ dobrego, skutecznego rzecznika, pu-

blikacjê umiejêtnie zestawiaj¹c¹ najwa¿niejsze

ustalenia ró¿nych badaczy i teoretyków me-

diów, otrzymujemy kapitaln¹ pomoc dydak-

tyczn¹ i zawodow¹. Jednak¿e, jeœli spojrzymy

na tê sam¹ ksi¹¿kê z perspektywy naukowej,

w ramach której mia³aby ona – jak przekonuj¹

w cytowanym wczeœniej fragmencie ze wstêpu

do ksi¹¿ki autorzy – „wype³niaæ dotkliw¹ lukê

w piœmiennictwie naukowym” – to musimy

oceniæ, i¿ nieco w niej ma³o ustaleñ w³asnych

autorów, opinii i pogl¹dów dotycz¹cych po-

szczególnych problemów natury teoretycznej

oraz praktycznej. Autorzy objaœniaj¹ rzeczywi-

stoϾ, w jakiej funkcjonuje rzecznik prasowy.

S¹ œwietnymi nauczycielami, przewodnikami,

wskazuj¹ zalety i wady okreœlonych aspektów

rzecznictwa, szanse i zagro¿enia, z jakimi musi

siê zmierzyæ ka¿dy rzecznik prasowy. Jednak

161Recenzje

obfite cytaty, widoczna w niektórych miejscach

silna zale¿noœæ od cytowanej literatury, spra-

wia, i¿ ta œwietna publikacja winna byæ raczej

traktowana jako suma summarum – by nie po-

wiedzieæ minimum minimorum (jest ona naj-

krótsza ze wszystkich dotychczas wydanych

prac na temat zawodu rzecznika prasowego) –

publikacji temu poœwiêconych.

Z drugiej zaœ strony trudno wymagaæ od au-

torów, aby na zaledwie 130 stronach zdo³ali po-

ruszyæ wszystkie problemy zwi¹zane z oma-

wian¹ profesj¹, zestawili pogl¹dy ró¿nych spe-

cjalistów oraz ustosunkowali siê w sposób od-

krywczy, dot¹d niespotykany, do zagadnieñ,

które ca³y czas stanowi¹ przedmiot badañ, ob-

serwacji oraz analizy praktyki codziennej

rzeczników prasowych ró¿nych firm, instytucji

oraz organizacji.

Jedno nie ulega w¹tpliwoœci. Kieszonkowy

format ksi¹¿ki oraz jej zwiêz³oœæ i treœciwoœæ

przekona wielu studentów, dziennikarzy, a tak-

¿e rzeczników prasowych do tego, aby jak naj-

czêœciej po ni¹ siêgaæ i czyniæ z niej pewien

punkt odniesienia w rozwoju w³asnej kariery

rzecznika prasowego.

Tomasz Gackowski

Reporterzy to grupa dziennikarzy, która

w œrodowisku nazywana jest arystokracj¹.

Koledzy po fachu z nieskrywan¹ zazdroœci¹ wy-

rzucaj¹ im: dostajecie delegacje kilkanaœcie razy

w roku, jeŸdzicie do odleg³ych miejsc i piszecie

w tym czasie zaledwie kilka tekstów. Zawód re-

portera wyró¿nia siê spoœród innych sposobów

uprawiania dziennikarstwa nie ow¹ pozorn¹ ³a-

twoœci¹ pracy, ale poprzez zbli¿enie do literatury.

Reporter pracuj¹cy w gazecie, specjalizuj¹c siê

w konkretnym temacie, wczeœniej czy póŸniej

zacznie odczuwaæ niedosyt, z którego zaczynaj¹

powstawaæ zbiory reporta¿y, ksi¹¿ki reporta¿o-

we, powieœci dokumentalne, literatura faktu.

Ma³gorzata Szejnert, d³ugoletnia szefowa dzia³u

reporta¿u w „Gazecie Wyborczej”, przyzna³a, ¿e

ka¿dy wiêkszy temat powoli siê w cz³owieku

osadza i w pewnym momencie wybucha.

Reporterzy bez fikcji. Rozmowy z polskimi re-

porterami Agnieszki Wójciñskiej to ksi¹¿ka-

-przewodnik po wspó³czesnej szkole polskiego

reporta¿u. W wywiadach, które przeprowadzi³a

z najpoczytniejszymi reporterami, ujawnia siê to,

co warto i trzeba wiedzieæ o polskim reporta¿u

ostatnich 20 lat i jego twórcach.

Agnieszka Wójciñska (ur. 1976) – psycholog

i dziennikarka, publikuj¹ca w „Gazecie Wybor-

czej”, „Polityce”, „Przekroju”, „Zwierciadle” –

dokona³a subiektywnego wyboru. Kierowa³a ni¹

niew¹tpliwie zawodowa dociekliwoœæ. Poprosi³a

o rozmowê siedemnastu czo³owych polskich re-

porterów i przepyta³a ich nie tyle jako czytelnik

reporta¿y, ale jako kolega po fachu, partner, cza-

sami uczeñ. W Reporterach bez fikcji po raz

pierwszy w jednym miejscu pojawiaj¹ siê przed-

stawiciele trzech pokoleñ polskiej szko³y repor-

ta¿u. Jak wiêkszoœæ tego typu ksi¹¿ek i ta po-

wsta³a z zebrania wywiadów opublikowanych

w latach 2007–2009. Wiêkszoœæ ukaza³a siê na

³amach miesiêcznika „PDF”, wydawanego przez

Instytut Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszaw-

skiego.

Ksi¹¿kê otwiera wywiad z jedn¹ z najstar-

szych reporterek, autork¹ ksi¹¿ek reporterskich –

Agnieszka WójcińskaReporterzy bez fikcji. Rozmowy z polskimi reporterami

z fot. Jana Brykczyńskiego

Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2011, 279 s., ISBN 978−83−7536−238−1

n n n