Ryśnik - czynniki pozaekonomiczne funkcjonowania dystrków przemysłowych

POLITECHNIKA WROCAWSKA

JAKUB RYNIK

CZYNNIKI POZAEKONOMICZNE

FUNKCJONOWANIA DYSTRYKTW PRZEMYSOWYCH

(rozprawa doktorska)

Praca napisana pod kierunkiem dr hab. in. Zbigniewa Malara, prof. nadzw.

WROCAW 2008r.

Autor skada serdeczne podzikowania Panu Profesorowi Zbigniewowi Malara za nieocenion pomoc, yczliwo i to wszystko, co wymyka si sowom

Czynniki pozaekonomiczne dystryktw przemysowych

3

Spis Treci

WPROWADZENIE ............................................................................................................................. 7 1. DYSTRYKT PRZEMYSOWY ZARYS ZJAWISKA .......................................................... 18 1.1. 1.2. 1.3. 1.4.KONCEPCJI

UWARUNKOWANIA GLOBALNE FUNKCJONOWANIA DYSTRYKTW PRZEMYSOWYCH .............. 18 WPYW GLOBALIZACJI NA ZNACZENIE CZYNNIKA REGIONALNEGO ......................................... 22 POJCIE PRZESTRZENI, TERYTORIUM, BLISKOCI I OKOLICY. ................................................... 25 DYSTRYKTY PRZEMYSOWE W LITERATURZE PRZEDMIOTU (NA WIECIE) EWOLUCJA I RDA ........................................................................................................................................... 31 Terytorialne formy organizacji produkcji .................................................................... 31 Koncepcja dystryktu przemysowego w literaturze przedmiotu Alfred Marshall, Koncepcja dystryktu przemysowego w literaturze przedmiotu w kontekcie innych Koncepcje komplementarne wzgldem koncepcji dystryktu przemysowego w literaturze .................................................................................................................................. 41 POJCIE DYSTRYKTU PRZEMYSOWEGO ................................................................................ 48 Podstawowe definicje pojcia ..................................................................................... 48 Definicje pojcia dystryktu przemysowego jako procesu ............................................. 54 Definiowanie pojcia przez instytucje polityczne ......................................................... 56 Definicja pojcia podsumowanie .............................................................................. 58 Typologie oparte o charakterystyki dystryktw przemysowych .................................... 61 Typologie oparte o charakterystyki organizacji sieciowych ......................................... 74 Typy dystryktw przemysowych podsumowanie ....................................................... 77

1.4.1. 1.4.2.

Giacomo Beccatini, Michael Porter ....................................................................................................... 32 1.4.3. koncepcji polaryzacji dziaalnoci gospodarczej ..................................................................................... 37 1.4.4. przedmiotu 1.5.

1.5.1. 1.5.2. 1.5.3. 1.5.4. 1.6.

TYPY DYSTRYKTW PRZEMYSOWYCH ................................................................................. 61

1.6.1. 1.6.2. 1.6.3. 1.7.GLOBALIZACJI

ZNACZENIE DYSTRYKTW PRZEMYSOWYCH W GOSPODARCE WIATOWEJ W WARUNKACH ........................................................................................................................................... 78 REKAPITULACJA POTRZEBA BADA DYSTRYKTW PRZEMYSOWYCH W POLSCE .................. 83

1.8. 2.

Z BADA NAD DYSTRYKTAMI PRZEMYSOWYMI ........................................................ 86 2.1. 2.2. 2.3. BADANIA DYSTRYKTW PRZEMYSOWYCH - KLASYFIKACJA .................................................. 86 NAUKOWY KONTEKST BADA DYSTRYKTU PRZEMYSOWEGO W POLSCE................................ 90 POLA BADAWCZE W ZAKRESIE BADA NAD DYSTRYKTAMI PRZEMYSOWYMI ......................... 93 Identyfikacja dystryktw przemysowych ..................................................................... 94 Tworzenie dystryktw przemysowych ......................................................................... 95 Rozwj regionalny i innowacyjno ............................................................................ 97 Analiza relacji midzy podmiotami ............................................................................. 98

2.3.1. 2.3.2. 2.3.3. 2.3.4.


4

3.

CZYNNIKI FUNKCJONOWANIA DYSTRYKTU PRZEMYSOWEGO ........................... 100 3.1. FUNKCJONOWANIE DYSTRYKTU PRZEMYSOWEGO .............................................................. 100 Powstawanie i rozwj dystryktw przemysowych ..................................................... 100 Pojcie funkcjonowania dystryktw przemysowych .................................................. 102 Procesy dystryktu przemysowego ............................................................................. 103

3.1.1. 3.1.2. 3.1.3. 3.2. 3.3.

CZYNNIKI EKONOMICZNE I POZAEKONOMICZNE ................................................................... 105 CZYNNIKI POZAEKONOMICZNE FUNKCJONOWANIA FIRM DYSTRYKTW PRZEMYSOWYCH NA CZYNNIKI FUNKCJONOWANIE DYSTRYKTW PRZEMYSOWYCH - ANALIZA ........................... 124 Modele czynnikw funkcjonowania dystryktu przemysowego .................................... 124 Czynniki powstawania i rozwoju organizacji o strukturze sieciowej ........................... 131 Czynniki funkcjonowania dystryktw przemysowych we Woszech ............................ 133 Innowacyjno jako czynnik funkcjonowania dystryktw przemysowych .................. 136 Czynniki wspierajce i bariery dla powstawania dystryktw przemysowych w Polsce 140 Agregacja czynnikw ................................................................................................ 146 Podsumowanie kwerendy literaturowej w zakresie czynnikw pozaekonomicznych Logika dziaania modelu czynnikw pozaekonomicznych - hipotezy ........................... 151 Kategoria czynnikw I: Dziaanie kanaw informacyjnych ....................................... 155 Kategoria II: Zakorzenienie lokalne uczestnikw dystryktu przemysowego ............... 157 Kategoria III: Ksztat relacji pomidzy uczestnikami dystryktu przemysowego .......... 158 Kategoria IV: Ksztatowanie si postawy przedsibiorczej wrd uczestnikw dystryktu ................................................................................................................................ 160

PODSTAWIE WYBRANYCH DEFINICJI POJCIA .............................................................................................. 110

3.4.

3.4.1. 3.4.2. 3.4.3. 3.4.4. 3.4.5. 3.5.

CZYNNIKI FUNKCJONOWANIA DYSTRYKTW PRZEMYSOWYCH - SYNTEZA........................... 146

3.5.1. 3.5.2.

funkcjonowania dystryktw przemysowych .......................................................................................... 149 3.5.3. 3.6.

OPERACJONALIZACJA CZYNNIKW ..................................................................................... 155

3.6.1. 3.6.2. 3.6.3. 3.6.4. przemysowego 4.

BADANIA EMPIRYCZNE DYSTRYKTU PRZEMYSOWEGO W DOBRODZIENIU .... 162 4.1. KONTEKST BADA ............................................................................................................. 162 Meblarstwo na wiecie ............................................................................................. 162 Meblarstwo w Polsce ................................................................................................ 164 Dystrykt przemysowy w Dobrodzieniu charakterystyka .......................................... 169 Badania pilotaowe - ankieta .................................................................................... 172 Badania pilotaowe - wywiady .................................................................................. 173 Wnioski z pilotau..................................................................................................... 177

4.1.1. 4.1.2. 4.1.3. 4.2.

BADANIA PILOTAOWE ....................................................................................................... 172

4.2.1. 4.2.2. 4.2.3. 4.3. 4.4.

POPULACJA, PRBA ORAZ PROCEDURA BADAWCZA .............................................................. 178 UWAGI METODYCZNE ODNONIE DO ANALIZY MATERIAU BADAWCZEGO ............................ 182 Analiza rozkadw zbioru danych.............................................................................. 182 Analiza czynnikowa zbioru danych............................................................................ 183 Analiza korelacji zbioru danych ................................................................................ 187

4.4.1. 4.4.2. 4.4.3.

Czynniki pozaekonomiczne dystryktw przemysowych4.4.4. 4.5.

5

Badanie preferencji adaptowan metod Skali Wartoci Osobistych (SWO) .............. 188 Dziaanie lokalnych kanaw informacyjnych - analiza uzyskanego materiau ................................................................................................................................ 190Dziaanie lokalnych kanaw informacyjnych - analiza rozkadu odpowiedzi ......................... 190 Dziaanie lokalnych kanaw informacyjnych analiza korelacji. .......................................... 197

ANALIZA I INTERPRETACJA DANYCH EMPIRYCZNYCH ........................................................... 190

4.5.1. badawczego4.5.1.1 4.5.1.2

4.5.2.4.5.2.1 4.5.2.2

Zakorzenienie lokalne przedsibiorstw analiza zbioru danych ................................ 205Zakorzenienie lokalne przedsibiorstw analiza rozkadu danych .......................................... 205 Zakorzenienie lokalne przedsibiorstw analiza korelacji danych .......................................... 209

4.5.3.4.5.3.1 4.5.3.2

Charakter relacji pomidzy przedsibiorstwami ........................................................ 213Charakter relacji pomidzy przedsibiorstwami analiza rozkadu ........................................ 213 Charakter relacji pomidzy przedsibiorstwami analiza korelacji ........................................ 221

4.5.4.4.5.4.1 4.5.4.2

rodowisko przedsibiorcze firmy analiza danych .................................................. 228rodowisko przedsibiorcze firmy analiza rozkadu odpowiedzi ......................................... 228 rodowisko przedsibiorcze firmy analiza korelacji ............................................................ 231

4.5.5.4.5.5.1 4.5.5.2 4.5.5.3

Adaptowana metoda skali wartoci osobistych (ASWO) analiza danych.................. 232Uwagi metodyczne ............................................................................................................... 232 Analiza rozkadu danych w badaniu ASWO .......................................................................... 233 Analiza korelacji danych z badania ASWO ........................................................................... 239

4.5.6. 4.6.

Analiza zmiennych zawartych w metryczce ................................................................ 244 Dziaanie lokalnych kanaw informacyjnych podsumowanie rozkadu odpowiedzi. 246 Dziaanie lokalnych kanaw informacyjnych podsumowania analizy korelacji....... 248 Zakorzenienie lokalne przedsibiorstw podsumowanie analizy rozkadu danych ..... 251 Zakorzenienie lokalne przedsibiorstw podsumowanie analizy korelacji ................. 252 Charakter relacji pomidzy przedsibiorstwami podsumowanie analizy rozkadw . 254 Charakter relacji pomidzy przedsibiorstwami podsumowanie analizy korelacji ... 255 rodowisko przedsibiorcze firmy analiza rozkadu odpowiedzi wnioski .............. 257 rodowisko przedsibiorcze firmy podsumowanie analizy korelacji ........................ 257 Hipotezy odnonie do natenia miar czynnikw ....................................................... 258 Hipotezy odnonie do zwizkw korelacyjnych midzy miarami czynnikw ................ 259

WNIOSKI Z BADA ............................................................................................................. 246

4.6.1. 4.6.2. 4.6.3. 4.6.4. 4.6.5. 4.6.6. 4.6.7. 4.6.8. 4.7.

WERYFIKACJA HIPOTEZ ...................................................................................................... 258

4.7.1. 4.7.2.


6

5.

USTALENIA Z BADA ORAZ PROPOZYCJE UZUPENIE METODYCZNYCH ........ 263 5.1. 5.2. POSTULATY ODNONIE DO TEORII ....................................................................................... 263 POSTULATY WZGLDEM MODELU........................................................................................ 266 Kierunki zmian proponowanego modelu ................................................................... 266 Postulaty w kategorii I czynnikw ............................................................................. 266 Postulaty w kategorii II czynnikw ............................................................................ 268 Postulaty w kategorii III czynnikw........................................................................... 269 Postulaty w kategorii IV czynnikw ........................................................................... 272 Postulat rozszerzenia modelu o now kategori......................................................... 273 Oglne wskazania .................................................................................................... 276 Wskazania w zakresie kategorii I - Zarzdzanie dziaaniem kanaw informacyjnych w Wskazania w zakresie kategorii II Zarzdzanie osadzeniem w regionie ................... 288 Wskazania w zakresie kategorii III zarzdzanie relacjami w firmie dystryktu ................................................................................................................................ 292 Wskazania w zakresie kategorii IV ............................................................................ 297

5.2.1. 5.2.2. 5.2.3. 5.2.4. 5.2.5. 5.2.6. 5.3.

POSTULATY WZGLDEM PRAKTYKI ..................................................................................... 276

5.3.1. 5.3.2.

firmie dystryktu przemysowego ........................................................................................................... 276 5.3.3. 5.3.4. przemysowego 5.3.5. 5.4.

PODSUMOWANIE ................................................................................................................ 299

ZAKOCZENIE.............................................................................................................................. 302 BIBLIOGRAFIA.............................................................................................................................. 306 SPIS TABEL .................................................................................................................................... 314 SPIS RYSUNKW .......................................................................................................................... 318 ZACZNIKI.................................................................................................................................. 319


7

WprowadzenieBlisko i oddalenie, swojsko i obco, lokalizacja i globalizacja s to pary poj przeciwstawnych, a zarazem pozostajcych w cisej relacji. Blisko decyduje o tym, co dalekie. Swojskie wyznacza to, co obce. Lokalne wydaje si rwnie okrela globalne. Globalizacja jest definiowana jako zesp procesw, ktre powoduj tworzenie si jednego wiatowego rynku1. Procesy te polegaj midzy innymi na zmianie charakterystyk globalnego rynku w kierunku charakterystyki rynku lokalnego - dotychczas niedostpne rynki globalne, ze wzgldu na istniejce bariery, staj si dostpne tak, jak bliskie i swojskie rynki lokalne. Globalizacja zamienia oddalenie w blisko, obco w swojsko. Tworzony jest jeden rynek, ktrego charakterystyki (blisko, dostpno) wiadcz o tym, e jest to rynek coraz bardziej lokalny. Odwracajc perspektyw - otoczenie przedsibiorstwa (to, co bliskie i pozostajce w relacji z przedsibiorstwem) rozszerza si do skali globalnej. W wyniku globalizacji ronie potencjalny rynek zbytu oraz obszar, na ktrym przedsibiorstwo poszukuje zasobw (kapitaowych, ludzkich, informacyjnych). Jednoczenie wzrasta znaczco liczba konkurentw, a lider z brany, z ktrym naleaoby si rwna, nie jest ju liderem regionu, lecz liderem w skali wiatowej. Rwnie stawki w grze rynkowej rosn zarwno po stronie wygranych, jak i potencjalnych strat. Postp technologiczny dodatkowo katalizuje procesy globalizacji. W tempie wykadniczym nastpuje rozwj technologii i techniki, czego najbardziej jaskrawym przykadem jest obserwowana w ostatnich latach rewolucja w dziedzinie telekomunikacji i zastosowa informatyki. Sytuacja taka wzmaga konkurencj i nacisk na skracanie cyklw ycia produktw i procesw ich wytwarzania, a w konsekwencji prowadzi ona do wzrostu relatywnej wartoci innowacji i wiedzy. Wiedza jest zasobem specyficznym. Istotna jej cz pozostaje w wysokim stopniu niemobilna nawet w warunkach globalizacji. Wiedza nieskodyfikowana 2 jest niejako zamknita w codziennych praktykach ludzi oraz ich zespow pozostajcych w interakcji z ich

1

Joseph E. Stiglitz definiuje zjawisko globalizacji nastpujco: cilejsza integracja pastwa oraz ludzi na wiecie, spowodowana ogromn redukcj kosztw transportu i telekomunikacji oraz zniesieniem sztucznych barier w przepywach dbr, usug, kapitau, wiedzy, i (w mniejszym stopniu) ludzi z kraju do kraju [Stiglitz, s.26] 2 inaczej niejawna lub ukryta.


8

warsztatem pracy. Wiedza ta funkcjonuje w swoistym mikrootoczeniu czowieka i w jego zasigu moe by przekazywana innemu czowiekowi. Istnieje zatem taka blisko, ktra warunkuje przekazywanie wiedzy nieskodyfikowanej. Istnieje takie oddalenie, ktre to uniemoliwia. Wci istniej sytuacje, ktrych globalizacja nie dotyczy, w ktrych bliskoci nie mona rozcign do wymiarw globalnych. Pewne procesy wci warunkuje jedynie to, co wystarczajco lokalne. Jest to jedna z przesanek dla istnienia w globalizujcej si gospodarce dystryktw przemysowych, ktre s sektorowymi oraz przestrzennymi zgrupowaniami firm. Badania przeprowadzone szczeglnie w cigu ostatnich dziesicioleci w rnych krajach, przez rne orodki naukowe, dostarczyy danych identyfikujcych dystrykty przemysowe. Skupiaj one przedsibiorstwa, ktrych konkurencyjno czsto stoi na bardzo wysokim, wiatowym poziomie i ktre z powodzeniem wdraaj strategi globaln, prnie funkcjonujc zarwno lokalnie, jak i na rynkach midzynarodowych. Ich pozycja na wiatowych rynkach, szybko odpowiedzi na pojawiajce si potrzeby klientw oraz elastyczno, jak okazuj zmieniajc swoj ofert czyni, ich graczem o sile, ktr zwykle przypisuje si wielkim koncernom dziaajcym globalnie. Badacze s zgodni co do tego, e dystrykty przemysowe odgrywaj znaczc rol w gospodarce krajw rozwinitych, podnoszc jej konkurencyjno nie tylko lokalnie, ale rwnie na arenie midzynarodowej3. Czynione s rwnie spostrzeenia (np. przez organizacje midzynarodowe), e rozwj klastrw stanowi jedno z pierwszorzdnych wyzwa dla krajw rozwijajcych si. To, co lokalne, moe determinowa przewag konkurencyjn take w warunkach globalizacji. Przypisanie znaczcej roli innowacji i wiedzy ukierunkowuje poszukiwania przesanek dla pojawiania si i rozwoju dystryktw przemysowych. Wspczenie punkt cikoci w dyskusji przenosi si z tradycyjnych, czysto ekonomicznych determinant (np. koszty transportu) ku czynnikom pozaekonomicznym uatwiajcym tworzenie, przekazywanie i kumulacj wiedzy (uczenie si), majcym swoje rdo w sferze relacji spoecznych pomidzy firmami dystryktu przemysowego. Funkcjonowanie dystryktw przemysowych przejawia si w relacjach, jakie cz jego uczestnikw. Wrd nich mona wyrni relacje ekonomiczne, polegajce na wymianie dbr i usug, oraz relacje spoeczne, ktre polegaj na powstawaniu pomidzy czonkami dystryktu przemysowego rnego rodzaju wizi spoecznych4. Zarwno w przestrzeni ekonomicznej, jak i przestrzeni spoecznej istniej pewne stany brzegowe (warunki), ktre musz by spe3 4

Por. [Gorynia et al.] [Mistri, s.223]


9

nione, aby dystrykt przemysowy mg funkcjonowa. Autor niniejszej pracy skania si ku tezie, e warunki te s spenione przy okrelonych stanach czynnikw ekonomicznych oraz pozaekonomicznych. W rozprawie, w sposb szczeglny autor chce powici swoj uwag tym ostatnim. Czyni to z kilku powodw. Po pierwsze, czynniki pozaekonomiczne wydaj si zyskiwa na wanoci wzgldem czynnikw ekonomicznych. Nie mona zaprzeczy twierdzeniu, e to wanie procesy biznesowe i ich sprawno s wanym celem i jednoczenie przesank funkcjonowania dystryktw przemysowych. W gospodarce wolnorynkowej niepodwaalnymi i ostatecznymi weryfikatorami sprawnoci procesw biznesowych s oczywicie wskaniki ekonomiczne. Nie jest rwnie celem tej pracy ujmowanie wanoci ekonomicznym determinantom funkcjonowania dystryktw przemysowych. Procesy biznesowe nastawione na realizacj konkretnych ekonomicznych celw nie s jednak zawieszone w prni. Gospodarowanie zawiera si w pewnym, determinujcym je, systemie spoecznym. Dystrykt przemysowy jest wytworem lokalnej spoecznoci, w ktrej oprcz relacji ekonomicznych istnieje szereg relacji midzyludzkich trwalszych ni czas ycia niejednego podmiotu gospodarczego. W dystryktach przemysowych relacje ekonomiczne s dodatkow aren, na ktr wkraczaj istniejce interakcje spoeczne. Wano tych ostatnich wynika ze sposobu zorganizowania dziaalnoci gospodarczej opierajcej si na wsppracy przedsibiorcw, ktr relacje spoeczne stabilizuj. Ponadto istotn rol odgrywaj one w procesach przekazywania wiedzy determinowanych przez blisko podmiotw, zarwno w sensie przestrzennym, jak i w znaczeniu spoecznym (istnieniem wizi spoecznych). Po drugie, czynniki pozaekonomiczne wymagaj identyfikacji oraz systematyzacji na paszczynie teorii dystryktu przemysowego. W literaturze przedmiotu brakuje syntetycznego ujcia, ktre pozwolioby na uporzdkowanie dyskusji w tym zakresie. Po trzecie, zdaniem autora, istnieje potrzeba - wynikajca z oczekiwa praktyki gospodarczej - wskazania zainteresowanym podmiotom gospodarczym (np. uczestnikom dystryktw przemysowych) takich dziaa praktycznych, ktre uwzgldniayby rwnie czynniki pozaekonomiczne wpywajce na funkcjonowanie firmy w dystrykcie przemysowym. Chodzi tu przede wszystkim o takie dziaania, ktre ksztatuj relacje spoeczne z innymi podmiotami dystryktu przemysowego w taki sposb, aby ich wsppraca bya owocna oraz aby nastpoway procesy wymiany wiedzy (uczenia si). Badania w zakresie czynnikw pozaekonomicznych funkcjonowania dystryktw przemysowych mog by nowym wkadem zarwno w sam teori, jak i praktyk zarzdza-


10

nia firm-uczestnikiem takiego lokalnego zgrupowania dziaalnoci gospodarczej. Autor pracy wiadomy tego podj si bada na tym polu. rda inspiracji Problematyka dystryktw przemysowych jest dziedzin, w ktrej szczeglnie w ostatnich latach - nastpi istotny rozwj. Na wiecie opublikowano wiele prac, ktre znacznie wzbogaciy literatur przedmiotu w tym zakresie. Autor niniejszej rozprawy w sposb szczeglny wykorzystuje dorobek badaczy woskich, anglosaskich oraz rozwijajcy si coraz dynamiczniej dorobek rodzimych naukowcw. Pierwszy kontakt z pojciem oraz zainteresowanie tematem autor zawdzicza wykadom Freda Albertiego - pracownika naukowego Uniwersytetu LIUC w Castellanzy we Woszech - oraz publikacji jego autorstwa pod tytuem Industrial Districts, Intern-firm networks, entrepreneurial agency and institutions. Ponadto wrd pozycji literaturowych autorw zagranicznych szczeglnym rdem inspiracji bya praca zbiorowa F. Pyke, G. Becattini, W. Sengenberger "Industrial Districts and Inter Firm Co-operation in Italy, dziki ktrej autor rozprawy mg zgbi wiedz o uznanych za kanoniczne przykadach dystryktw przemysowych we Woszech. Szczeglny wpyw wywara na autorze cz autorstwa G. Beccatiniego pod tytuem The Marshallian Industrial District as a Socio-economic Notion, w ktrej uwypuklona zostaa dwoista spoeczno-ekonomiczna natura dystryktw przemysowych. Inn wan dla autora pozycj literaturow jest praca zbiorowa P. Guerrieri, S. Iammarino, C. Pietrobelli The Global Challenge to Industrial Districts, Small and Medium-Sized Enterprises in Italy and Taiwan, w ktrej pokazano rol dystryktw przemysowych w zachodzcych procesach globalizacji. Rozszerzenie perspektywy i spojrzenie nieograniczone jedynie do przykadw woskich autor zawdzicza w duej mierze publikacji M. Portera Porter o konkurencji. Wrd polskich rde autor chciaby wskaza przede wszystkim publikacje Instytutu Bada nad Gospodark Rynkow, bdce efektem szeregu prac badawczych zwizanych z identyfikacj klastrw w Polsce, na przykad: Klastry, Innowacyjne wyzwania dla Polski pod redakcj S. Szultki. Wanym rdem tumaczcym podstawowe pojcia takie jak przestrze, terytorium, blisko, rozwj regionalny, na ktrych bazuje koncepcja dystryktu przemysowego, jest publikacja A. Jewtuchowicz Terytorium i wspczesne dylematy rozwoju. Metodologiczny punkt oparcia daa wsppraca z promotorem rozprawy profesorem Zbigniewem Malara.


11

Problemy badawcze rozprawy Dystrykty przemysowe odgrywaj znaczc rol w gospodarce narodowej, podnoszc jej konkurencyjno nie tylko lokalnie, ale rwnie na arenie midzynarodowej. Obecno prosperujcych dystryktw przemysowych w gospodarce wiadczy zwykle o wysokim stopniu jej rozwoju. Rola dystryktw przemysowych jest na wiecie zauwaana, a szereg pastw podejmuje dziaania wspierajce ich powstawanie i wzrost. Stan bada nad dystryktami przemysowymi w Polsce wskazuje, e jest to dziedzina rozwijajca si take na rodzimym gruncie. Polscy naukowcy poruszyli wiele wanych problemw badawczych, wiele wymaga jeszcze pogbionych analiz. Ich bardziej szczegowy opis zajdzie si w rozdziale, stanowicym przegld bada prowadzonych na wiecie i w Polsce w zakresie problematyki dystryktw przemysowych. Mona wyodrbni dwie gwne klasy problemw badawczych, jakie zaistniay w dotychczasowych badaniach dystryktw przemysowych: identyfikacja dystryktw przemysowych, tworzenie i wspieranie rozwoju dystryktw przemysowych. Z uwagi na rosnc wano pozaekonomicznych czynnikw funkcjonowania firm w dystryktach przemysowych gwnym problemem badawczym niniejszej pracy jest pytanie o to, jakie czynniki pozaekonomiczne warunkuj dziaanie firm dystryktu przemysowego. Problem ten mona umiejscowi w tej klasie problematyki, ktra dotyka rozpoznawania warunkw sprzyjajcych tworzeniu i wpieraniu rozwoju dystryktw przemysowych.

Cele rozprawy Gwnym celem rozprawy jest identyfikacja czynnikw pozaekonomicznych warunkujcych funkcjonowanie dystryktu przemysowego. Cel ten jest odpowiedzi na postawiony problem badawczy w aspekcie teoretycznym. W aspekcie praktycznym badania naukowe pozwol na sprecyzowanie moliwych dziaa firm, pozwalajcych na ksztatowanie czynnikw pozaekonomicznych (zarzdzanie) ukierunkowanego na sprawne adaptowanie si przedsibiorstw dystryktu przemysowego do uwarunkowa dziaania w dystryktach przemysowych.

Czynniki pozaekonomiczne dystryktw przemysowych Celami szczegowymi, ktre autor zamierza osign w niniejszej pracy, s:

12

1. Uporzdkowanie wiedzy w zakresie czynnikw pozaekonomicznych dystryktu przemysowego, ktra jest w wysokim stopniu zoona ze wzgldu na jej interdyscyplinarno oraz wielowtkowo. 2. Zidentyfikowanie czynnikw pozaekonomicznych funkcjonowania dystryktw przemysowych oraz ich klasyfikacja. 3. Opracowanie modelu teoretycznego czynnikw pozaekonomicznych 4. Weryfikacja zaoe modelu teoretycznego (hipotez) poprzez badania empiryczne. 5. Sformuowanie praktycznych zalece, skierowanych do firm dystryktu przemysowego w zakresie zarzdzania relacjami spoecznymi, dotyczcych sprawnego adaptowania si dziaajcym dystrykcie przemysowym.

Tezy pracy Za funkcjonowanie podmiotw w obrbie dystryktw przemysowych odpowiadaj zarwno czynniki ekonomiczne, jak i pozaekonomiczne. Czynniki ekonomiczne nie podlegaj kontestacji ze strony teoretykw i praktykw, o czym zawiadcza bogata literatura przedmiotu, i s uwaane przez nich za przesdzajce o tworzeniu i utrzymywaniu dziaalnoci w obrbie dystryktu. Autor rozprawy wyraa podgld, przyjmujcy posta tezy pracy, e prcz czynnikw ekonomicznych dziaanie dystryktu przemysowego jest determinowane rwnie przez okrelone ksztatowanie si czynnikw pozaekonomicznych. Czynniki te s mierzalne (poddaj si ocenie) oraz mog stanowi przedmiot zarzdzania w przedsibiorstwach dystryktu przemysowego.

Hipotezy badawcze Przyjmujc za punkt wyjcia sformuowan wyej tez, w pracy podjto dziaania majce na celu zweryfikowanie hipotez badawczych, ktre postawiono budujc model teoretyczny czynnikw pozaekonomicznych. Zaoono, e czynniki pozaekonomiczne funkcjonowania dystryktw przemysowych ksztatuj si w sposb zgodny z proponowanym modelem teoretycznym czynnikw pozaekonomicznych. Oznacza to, e:


13

1. W dystrykcie przemysowym natenia miar poszczeglnych czynnikw pozaekonomicznych przybieraj wartoci, ktre ujmuje model teoretyczny czynnikw pozaekonomicznych dystryktu przemysowego. 2. Natenie miar czynnikw pozaekonomicznych jest istotnie dodatnio skorelowane przy zaoeniu, e wysza warto miar czynnikw odpowiada sytuacji funkcjonowania dystryktu przemysowego. Sformuowania powysze stanowi hipotezy gwne rozprawy. Podlegaj one dekompozycji do hipotez czstkowych powielajc logik hipotezy gwnej. Weryfikacja hipotez moe da odpowied na praktyczne pytanie o to, jakie dziaania firm prowadz do ich sprawnego adaptowania si w rodowisku dystryktu przemysowego. Moe to zaowocowa nie tylko przyrostem wiedzy teoretycznej o funkcjonowaniu dystryktw przemysowych, ale rwnie moe przyczyni si do zastosowania metod i technik zarzdzania w taki sposb, aby dziaa w podobnym rodowisku sprawniej i efektywniej.

Metody badawcze Tak sformuowane zadanie badawcze wymagao przeprowadzenia bada w omawianym zakresie zarwno w kwestii kwerendy literaturowej, jak i bada empirycznych na grupie przedsibiorstw. Cao bada jest oparta o nastpujcy plan dziaania: Identyfikacja czynnikw pozaekonomicznych. Ta cz bada powstaa gwnie na podstawie dostpnej literatury przedmiotu dotyczcej dystryktw przemysowych oraz szeregu pokrewnych poj wicych si z zagadnieniem czynnikw pozaekonomicznych funkcjonowania przedsibiorstw (nie tylko w dystryktach przemysowych). Efektem tego etapu bada jest skategoryzowana lista czynnikw pozaekonomicznych w zakresie ksztatowania relacji spoecznych, ktre warunkuj sprawne dziaanie i rozwj firm w dystryktach przemysowych. Pomiar i interpretacja natenia miar czynnikw pozaekonomicznych funkcjonowania firm dystryktu przemysowego poprzez sprawdzenie natenia miar czynnikw wrd przedsibiorcw dystryktu przemysowego. W tej fazie bada uyta zostaa metoda wywiadu ustrukturyzowanego przeprowadzonego z wacicielami przedsibiorstw zgrupowanych w dystrykcie. Ponadto dokonana zostaa analiza zebranych danych z uyciem narzdzi analizy statystycznej (analiza opisowa, analiza rozkadu danych).

Czynniki pozaekonomiczne dystryktw przemysowych -

14

Pomiar i interpretacji korelacji pomidzy miarami czynnikw pozaekonomicznych poprzez sprawdzenie zwizkw pomidzy nateniami badanych czynnikw w istniejcym dystrykcie przemysowym. Etap ten polega na uyciu narzdzi statystycznych z zakresu analizy korelacji. Wyej wymienione etapy oraz uyte metody badawcze syntetycznie ujmuje ponisza

tabela. Tabela W.1. Metody badawcze uyte w niniejszej pracyProblem 1. Jaka jest struktura czynnikw pozaekonomicznych? 2. Czy zjawiska opisane w powstaym modelu czynnikw pozaekonomicznych maj miejsce w rzeczywistoci? Rozwizanie Znalezienie i kategoryzacja czynnikw Sprawdzenie natenia badanych czynnikw w przedsibiorstwach w istniejcym dystrykcie przemysowym Metoda badawcza Kwerenda literaturowa Badania ankietowe Analiza rozkadu Statystyka opisowa Badanie Adaptowan metod Skala Wartoci Osobistych SWO Analiza korelacji, Analiza czynnikowa

3. Czy zakadane na postawie teorii korelacje midzy czynnikami maj miejsce w rzeczywistoci?

Sprawdzenie korelacji pomidzy nateniami badanych czynnikw w istniejcym dystrykcie przemysowym

rdo: Opracowanie wasne Przedstawione powyej etapy bada prowadz do sformuowania wnioskw o charakterze teoretycznym, ktre z kolei maj - wedug autora - due znaczenie dla praktyki gospodarczej. Wnioski te stanowi podstaw do przygotowania czci postulatywnej pracy, w ktrej sformuowano szereg wskaza odnonie do poruszanej w rozprawie teorii uwarunkowa pozaekonomicznych funkcjonowania dystryktw przemysowych w trzech nastpujcych obszarach: 1. Model teoretyczny czynnikw pozaekonomicznych funkcjonowania dystryktu przemysowego 2. Metoda badawcza czynnikw pozaekonomicznych funkcjonowania dystryktu przemysowego. 3. Zarzdzanie firm dystryktu przemysowego majce na celu sprawne dziaanie w zidentyfikowanym systemie uwarunkowa pozaekonomicznych dystryktu.

Struktura rozprawy Praca skada si z piciu rozdziaw oraz wstpu i zakoczenia, wykazu pozycji bibliograficznych, spisu rysunkw, spisu tabel oraz zacznikw.


15

W pierwszym rozdziale autor skupia si na przedstawieniu dystryktw przemysowych z punktu widzenia determinujcych to pojcie licznych pokrewnych koncepcji teoretycznych, poj powizanych oraz uwarunkowa globalnych. Przedstawiono w nim wpyw niektrych przesanek globalnych na dziaanie dystryktw przemysowych oraz na znaczenie czynnika regionalnego. Scharakteryzowano pojcia takie jak przestrze, terytorium oraz blisko, ktre s podstaw rozumienia pojcia dystryktu przemysowego. Nastpnie przywoano szereg koncepcji teoretycznych zwizanych z zagadnieniem polaryzacji dziaalnoci gospodarczej oraz wybrane koncepcje komplementarne, ktre wyjaniaj od strony teoretycznej sprawno funkcjonowania dystryktw przemysowych. Po scharakteryzowaniu kontekstu teoretycznego, w ktrym osadzone jest interesujce autora pojcie dystryktu przemysowego, zostay przedstawione obecne w literaturze sposoby definiowania dystryktu przemysowego oraz sposoby jego klasyfikacji ze wzgldu na rne kryteria. W kocowej czci rozdziau zaprezentowano kilka przykadw z praktyki gospodarczej wiadczcych o duym znaczeniu dystryktw przemysowych w gospodarce wiatowej oraz przedstawiono powody, dla ktrych istnieje potrzeba ich bada na gruncie polskim. Rozdzia drugi pracy powicony jest metodyce bada dystryktw przemysowych. Opisano tu funkcjonujcy w literaturze podzia na dwie perspektywy badawcze dystryktw przemysowych oraz wskazano przykady bada przeprowadzonych zgodne z kierunkiem wyznaczonym przez te perspektywy. Przedstawiono rwnie obecne w polskiej nauce pola badawcze w oglnie pojtej tematyce dystryktw przemysowych. Przedmiotem rozdziau trzeciego jest identyfikacja czynnikw pozaekonomicznych funkcjonowania dystryktw przemysowych. W pierwszej kolejnoci zdefiniowano tu pojcie funkcjonowania dystryktu oraz kryterium podziau na czynniki ekonomiczne i pozaekonomiczne. Nastpnie przeprowadzono identyfikacj tych ostatnich na podstawie wymienianych w literaturze czynnikw wspierajcych oraz barier dla powstawania i rozwoju dystryktw przemysowych. W dalszej kolejnoci dokonano agregacji zidentyfikowanych uwarunkowa oraz ich grupowania do czterech kategorii, co nastpnie posuyo sformuowaniu modelu czynnikw pozaekonomicznych funkcjonowania firm w dystryktach przemysowych. Model ten w kocowej czci rozdziau opatrzono szeregiem zaoe, bdcych jednoczenie hipotezami badawczymi niniejszej pracy, oraz zoperacjonalizowano do pyta ankietowych. W rozdziale czwartym opisano przebieg bada empirycznych z uyciem opracowanego modelu czynnikw pozaekonomicznych. Badania przeprowadzono w dystrykcie przemysowym brany meblarskiej w Dobrodzieniu. W rozdziale zaprezentowano charakterystyk tego dystryktu oraz krtko omwiono specyfik brany meblarskiej na wiecie i w Polsce.


16

Przedstawiono te przebieg bada pilotaowych majcych na celu weryfikacj narzdzia zbierania danych empirycznych (ankiety oraz wywiadu ustrukturyzowanego). W dalszej czci nastpuje omwienie ostatecznego ksztatu procedury badawczej oraz przebiegu bada waciwych. Druga cz rozdziau zawiera dokadny opis analizy otrzymanych danych z podziaem na poszczeglne kategorie czynnikw pozaekonomicznych. W kocowej czci rozdziau przedstawia si wnioski wynikajce z interpretacji wynikw bada oraz weryfikuje si postawione w pracy hipotezy badawcze. W ostatnim rozdziale autor, bazujc na wnioskach z poprzedniej czci pracy, przedstawia szereg postulatw w trzech obszarach: teorii, metody badawczej oraz praktyki. W obszarze teorii autor wykazuje potrzeb zmian w postrzeganiu roli, jak odgrywaj niektre ze zidentyfikowanych czynnikw pozaekonomicznych w dziaaniu przedsibiorstw dystryktu przemysowego. W obszarze metody badawczej autor proponuje szereg usprawnie w zakresie modelu oraz jego operacjonalizacji majcych na celu zwikszenie efektywnoci narzdzia badawczego. Wreszcie w obszarze praktyki funkcjonowania przedsibiorstw w dystryktach przemysowych autor wymienia szereg moliwych dziaa, ktre mog pomc przedsibiorcom dziaa sprawniej w warunkach stwarzanych przez relacje spoeczne dystryktu przemysowego. Rysunek W.1. przedstawia schemat przyjtego postpowania autora pracy.

WprowadzenieRozdzia 1 Dystryktu przemysowego zarys pojciaPrzedstawienie globalnych uwarunkowa dystryktw przemysowych (1.1.) oraz znaczenia czynnika lokalnego w warunkach globalizacji (1.2.) Przedstawienie poj pierwotnych wzgldem dystryktu przemysowego (przestrze, terytorium, blisko) (1.3.) (1.4.) Zarys ewolucji pojcia dystryktu przemysowego: przedstawienie wybranych koncepcji teoretycznych dystryktu przemysowego oraz koncepcji komplementarnych wyjaniajcych mechanizmy jego dziaania. (1.6.) Przedstawienie rnorodnoci dystryktw przemysowych (typologie)

(1.5.) Definicja pojcia dystryktu przemysowego

Zasygnalizowanie potrzeby bada dystryktw przemysowych w Polsce (1.8.) wynikajcej z duego znaczenia dystryktw przemysowych dla gospodarki wiatowej (1.7.)

Rozdzia 2. - Z bada nad dystryktami przemysowymi

( 2.1.) Klasyfikacja bada dystryktw przemysowych wedug F. Alberti'ego

(2.2.) Naukowy kontekst bada dystryktw przemysowych w Polsce (badania komplementarne wzgldem koncepcji dystryktu przemysowego)

(2.3.) Przedstawienie gwnych pl badawczych uprawianych na gruncie polskich bada dystryktw przemysowych

Wybr perspektywy sieci (wedug klasyfikacji F. Alberti'iego)

Rozdzia 3. Determinanty funkcjonowania dystryktu przemyswoego

(3.1.) Zdefiniowanie pojcia "funkcjonowanie dystryktu przemysowego"

(3.2.) Zdefiniowanie pojcia "czynnik funkcjonowania dystryktu przemysowego"

(3.2.) Ustalenie kryterium podziau czynnikw funkcjonowania firm dystryktw przemysowych na ekonomiczne i pozaekonomiczne

Kwerenda literaturowa w zakresie czynnikw pozaekonomicznych funkcjonowania dystryktw przemysowych: - (3.3.) czynniki pozaekonomiczne na podstawie wybranych definicji pojcia - czynniki pozaekonomiczne funkcjonowania dystryktw przemysowych (3.4.)

(3.5.1.) Synteza czynnikw pozaekonomicznych funkcjonowania dystryktw przemysowych (Agregacja czynnikw)

Przedstawienie modelu czynnikw pozaekonomicznych (3.5.2.) oraz logiki jego dziaania (sformuowanie hipotez badawczych (3.5.3.)

(3.6.) Operacjonalizacja czynnikw zaproponowanego modelu

Rozdzia 4 Dystrykt przemysowy w Dobrodzieniu badania

Przedstawienie kontekstu bada: meblarstwo na wiecie (4.1.1.), meblarstwo w Polsce (4.1.2.), dystrykt przemysowy w Dobrodzieniu (4.1.3.)

Weryfikacja narzdzia badawczego poprzez badania pilotaowe (4.2.)

(4.3.) Okrelenie populacji i prby badawczej oraz przedstawienie procedury bada

(4.4.) Uwagi metodyczne odnonie do uytych metod zbierania i analizy danych

(4.5.) Analiza i interpretacja danych empirycznych

(4.6.) Wycignicie wnioskw na podstawie interpretacji wynikw danych empirycznych

(4.7.) Weryfikacja hipotez badawczych na podstawie interpretacji wynikw oraz wnioskw

Rozdzia 5 Ustalenia z bada oraz propozycje uzupenie metodycznych

(5.1.) Postulaty odnonie do teorii czynnikw pozaekonomicznych funkcjonowania dystryktw przemysowych

(5.2.) Postulaty odnonie do metody badania czynnikw pozaekonomicznych. Propozycje modyfikacji modelu czynnikw pozaekonomicznych (liczby oraz struktury poszczeglnych kategorii)

(5.3.) Postulaty odnonie do praktyki. Propozycje narzdzi i dziaa w zakresie zarzdzania przedsibiorstwem - uczestnikiem dystryktu przemysowego - majcych na celu sprawn adaptacj do uwarunkowa pozaekonomicznych funkcjonowania dystryktw przemysowych

Zakoczenie

Rysunek W.1. Schemat rozprawy doktorskiejrdo: Opracowanie wasne

1. Dystrykt przemysowy zarys zjawiska1.1. Uwarunkowania globalne funkcjonowania dystryktw przemysowychZmiany w otoczeniu przedsibiorstwa stanowi najistotniejsz przesank jego dziaania. Obecnie zauwaanych jest wiele zjawisk globalnych stanowicych wyzwanie dla organizacji. Ze wzgldu na swoj donioso otrzymuj one nazwy takie jak magatrendy5, globalne tendencje, rewolucje. Dostrzegana jest wyjtkowo tych zdarze z punktu widzenia caej historii cywilizacji i z tego powodu z jednej strony fascynuj, a z drugiej powoduj nawet pewien lk, co zauwaa Z. Malara6. A. Komiski twierdzi, e istot obecnych zmian jest przede wszystkim narastanie uoglnionej niepewnoci, ktr przeciwstawia okresowi prosperity (dla krajw rozwinitych) lat powojennych 1950-1975. Wrd czynnikw wzrostu niepewnoci A. Komiski wymienia nastpujce zjawiska7: - miejsce rynkw chronionych barierami i dynamicznie rosncych po II wojnie wiatowej zaj rynek globalny, na ktrym bez adnych ogranicze poszukiwa mona coraz lepszych produktw i coraz taszych dostawcw, - cykle ycia produktw i technologii ulegaj skrceniu w wyniku zwikszonej konkurencji, a selekcja rynkowa wdraanych innowacji jest coraz surowsza, - nowa gospodarka opiera si na stale udoskonalanych technologiach informacyjnych, w wyniku czego zwiksza si dostp do wszelkich informacji i zasobw wiedzy, co powoduje ich szybk dewaluacj. Rwnie M. Porter8 wskazuje na zaostrzanie si konkurencji oraz charakteryzuje zmiany w konkurencji wiatowej w nastpujcych punktach: przyspieszenie zmian technologicznych i coraz krtsze cykle ycia produktw (od rozwoju do dojrzaoci wyrobu i sprzeday na rynku), dostpno czynnikw wytwrczych o zblionej jakoci i cenie,

5

Okrelenie uyte w J.Naisbitt.The New directions transforming our lives, Futura Macdonald & Co., London 1984 za [Pietrzyk ,s.9] 6 Ju dzi dostrzega si (..), i obecne przemiany i ich skutki w gospodarce ze wzgldu na swj dynamizm i specyfik zdaj si gruntowa ocen, i s wydarzeniami wyjtkowymi w historii cywilizacji. Skala wydarze pokazuje za, e przed cywilizacja XXI wieku ju na jego pocztku stoi wicej zagroe i niepewnoci ni szans i nadziei na jasn przyszo [Malara, s.11] 7 [Komiski, s.8] 8 [Grudzewski et al. 2001,s.4-5]

Czynniki pozaekonomiczne dystryktw przemysowych globalizacja coraz to nowych sektorw przemysowych, powstawanie produktw globalnych, rozwj globalnej konkurencji.

19

Wrd megaprzemian wymienianych w literaturze mona dokonujc syntezy- wyrni nastpujce, najistotniejsze wedug autora, przesanki zmian w globalnym otoczeniu 9: przyspieszenie rozwoju technologii i techniki, a przede wszystkim technologii teleinformatycznych, globalizacj gospodarki (zesp procesw, ktre powoduj tworzenie si jednego wiatowego rynku)10, budowa gospodarki opartej na wiedzy, w ktrej centraln rol ogrywaj wartoci intelektualne11. Naley zauway, e w kadym wypadku niezalenie od tego, jakie elementy wyrniaj badacze poszczeglne determinanty tworz system, w ktrym zachodz wzajemne relacje o charakterze sprze zwrotnych dodatnich. Oznacza to dodatkowe lawinowe wzajemne wzmacnianie wymienianych zjawisk, co rwnie tumaczy gwatowno przemian12. Rozwj technologii teleinformatycznych katalizuje zmiany w gospodarce. Postp w dziedzinie technologii produkcji zwiksza produktywno zasobw, a wydajniejsze techniki komunikacji zwikszaj tempo dyfuzji nowych technologii. Pozycj lidera, opierajc si na przewadze technologicznej gwarantujcej przedsibiorcy zyski nadzwyczajne, zdecydowanie trudniej obroni w realiach coraz swobodniejszego przepywu informacji. Utrzymanie si w czowce wymaga przedsibiorczoci na poziomie wyszym od konkurencji. Dla praktyki organizacyjnej oznacza to, e przedsibiorstwo musi by bardziej przedsibiorcze 13 ni konkurencja. Za spraw technik teleinformatycznych niwelowany jest wpyw odlegoci i barier o charakterze politycznym czy kulturowym, ktre s czynnikami hamujcymi (podwyszajcymi koszt) przepyww materialnych, finansowych oraz informacyjnych. Zwiksza si dziki temu dynamika mechanizmw globalizacji, ktra moe by definiowana jako umidzyna-

9

[Malara et al. 2004, s.496] Z. Malara definiuje globalizacj z perspektywy gospodarczej jako: zjawisko zwikszania si liczby globalnych przemysw a wic takich, w ktrych pozycja przedsibiorstwa na rynku danego kraju jest zalena od jego pozycji konkurencyjnej na rynkach innych krajw, jako wynik ich otwarcia, liberalizacji i deregulacji [Malara, s.16] 11 [Potocka et al, s.1-2] 12 [Malara et al. 2004, s. 496-497] 13 Wykad Rynkowe zachowania przedsibiorstw dr hab. In. Zbigniewa Malary prof. PWr10


20

rodowienie ycia gospodarczego i wielu innych sfer (polityka, spoeczestwo, kultura, ekologia). Przejawia si to w rosncym wzajemnym wpywie poszczeglnych pastw i ich instytucji oraz w nasileniu si rnorodnych wizi materialnych i niematerialnych w skali wiatowej. [Grudzewski et al. 2001b, s.12] Istnieje pogld, e obecnie powstaje jedna wiatowa gospodarka, w ktrej pastwa narodowe trac znaczenie na rzecz sieci pastw wsppracujcych (ponadnarodowe porozumienia jak EU, NAFTA, MERKOSUR itp.).[Potocka et al. ,s.2] Globalizacja sprawia, e konkurencja osiga niespotykane dotychczas natenie. Czerpanie zasobw z najodleglejszych zaktkw globu w poszukiwaniu wyszej efektywnoci jest obecnie prostsze. Porter pisze, e oto przedsibiorstwa mog czerpa kapita, materiay, informacj oraz technologi z kadego miejsca na globie, czsto za pomoc jednego kliknicia myszy14.Tworzy si w ten sposb rodowisko wyrafinowanej konkurencji pomidzy wiksz liczb podmiotw o wysze, bo o skali globalnej, stawki15. Ostra konkurencja wymaga szybszego kreowania i wdraania innowacji. Te ostatnie s wynikiem efektywnego zarzdzania wiedz. Std popyt na innowacje i wiedz, ktry doprowadzi do wyksztacenia w organizacji procesw rozwijania na masow skal samej wiedzy16. Staa si ona najwaniejszym zasobem w organizacji, ktrego niedostateczna ilo prowadzi do upadku firm. W tak zarysowanych warunkach przedsibiorstwa nie mog pozostawa bierne i musz dostosowywa do nich swoje dziaania oraz struktury. W sposb szczeglny dotyczy to tych organizacji, ktrych celem jest bycie przedsibiorstwem o globalnym zasigu operacji. W tym przypadku tworzenie przewagi konkurencynej w globalnej skali zapewnia moe strategia globalna, ktra z jednej strony polega na promowaniu midzynarodowych (globalnych) marek, produktw i wizerunku przedsibiorstwa a z drugiej strony na dostosowaniu procesw produkcji oraz oferty do potrzeb odbiorcw lokalnych17. Z. Malara wymienia metody, ktre su budowaniu strategii globalnej. S to 18: - Konfigurowanie dziaalnoci (uwzgldnienie systemowego podejcia do zjawiska konkurencyjnoci, co oznacza taki sposb rozmieszczania poszczeglnych ogniw acucha14 15

[Porter 1998, s.77] Szerokie omwienie pojcia globalizacji, istoty globalizacji, determinantw globalizacji oraz jej konsekwencji znale mona midzy innymi w [Jewtuchowicz,s.9-29], [Budner, s. 143-176] 16 [Grudzewski et al. 1999, s.247] 17 T. Morden, Thinking globalny and managing locally, Management Decisions Bradford 1991, nr 2 za [Malara,s 37] 18 [Malara, s.37]


21

wartoci (take w rwnych krajach i na rnych rynkach), aby w obowizujcych warunkach uzyska najwysz warto dodan), - zawizywanie aliansw strategicznych19 (sojusze zawizywane midzy przedsibiorstwami w celu osignicia lepszej pozycji konkurencyjnej), - dokonywanie fuzji i przej (jednoczenie si struktur przedsibiorstw poprzez prawne scalenie caoci (fuzja); transfer kontroli na dziaalnoci jednego inwestora przez drugiego poprzez nabycie pakietu akcji dajcego gos decydujcy), - budowanie gron (clusters), - upowszechnianie franchisingu, - tworzenie nowej kultury organizacyjnej (podstawowym tworzywem nowej kultury organizacyjnej jest zarzdzanie wiedz oraz spoeczna odpowiedzialno przedsibiorstwa). Znamienne jest, e wszystkie powysze metody s do pewnego stopnia zbiene i s rnymi moliwociami wsppracy przedsibiorstw. Wynika to z faktu, e firmy, ktre staraj si dziaa na skal globaln i chc zachowa zintegrowan pionowo struktur wewntrzn, naraone s na ogromne koszty funkcjonowania. Ograniczajc bd racjonalizujc wydatki, firmy skaniaj si do zawizywania rnego rodzaju wielostronnych zwizkw strategicznych. Nastpuje tzw. dziurawienie 20 struktur i odchodzenie od organizacji zintegrowanych pionowo do przedsibiorstw wirtualnych o powizaniach sieciowych, co staje si rdem przewag konkurencyjnych na skal wiatow. [Cygler, s. 23] Z punktu widzenia tematyki niniejszej pracy na szczeglne zainteresowanie zasuguje metoda budowania gron, ktra dla przedsibiorstw moe stanowi alternatyw pozwalajc nawet przedsibiorstwom o maych rozmiarach i potencjale kapitaowym dziaa na rynkach globalnych. Praktyka gospodarcza dystryktw przemysowych (zob. woskie przykady) pozwala na sformuowanie wniosku, e ta koncepcja modelu biznesu wychodzi naprzeciw wymienionym trendom obecnym w gospodarce pozwala skutecznie i efektywnie dziaa w globalizujcym si wiecie.

19

Pojcie aliansu strategicznego definiowane jest rwnie przez J. Cygler jako: dugoterminowe i celowe umowy midzy przedsibiorstwami, zawarte na zasadach partnerstwa i adekwatnoci czerpanych z sojuszu korzyci, przy zachowanej odrbnoci organizacyjnej stron ukadu [Cygler, s. 33] oraz przez M. Romanowsk jako wsppraca midzy aktualnymi lub potencjalnymi konkurentami majca wpyw na sytuacj innych konkurentw, dostawcw lub klientw w obrbie tego samego lub pokrewnych sektorw [Romanowska 1997, s.15]. 20 wyraenie uyte przez J. Cygler, oznaczajce pozbywanie si przez przedsibiorstwa wielu funkcji dotychczas realizowanych wewntrz przedsibiorstwa [Cygler, s. 23]


22

1.2. Wpyw globalizacji na znaczenie czynnika regionalnegoRodzi si pytanie, czy globalizacja jest gwn si sprawcz zmian w gospodarce? Czy rzeczywicie cyrkulacja wszelkich dbr na wiecie bdzie zupenie wolna od barier a koszt przepywu dbr materialnych i niematerialnych spadnie do zera? Czy rwnie wiedza bdzie moga cyrkulowa bez przeszkd? Gdyby tak byo, fizyczne umiejscowienie poszczeglnych aktorw w gospodarce wiatowej nie miaoby adnego znaczenia a wiatowa gospodarka osignaby stan doskonaej konwergencji, ujednolicenia, dyspersji oraz rwnowagi. Stan taki wydaje si utopi i zaprzeczeniem zjawiska koncentracji geograficznej dziaalnoci gospodarczej, ktra przecie nadal towarzyszy rozwojowi gospodarczemu wiata. W gospodarce wiatowej obecnie zauwaa si rwnie tendencje bdce w pewnym sensie przeciwiestwem globalizacji. I. Pietrzyk wskazuje na regionalizacj, ktra moe by rozumiana dwojako21: - regionalizacja w skali wiatowej (powstawanie regionalnych ugrupowa integracyjnych tzw. regionw midzynarodowych; UE, NAFTA, WNP), - regionalizacje w skali gospodarki narodowej (wyodrbnianie oraz wzrost znaczenia regionw w skali poszczeglnych pastw). Autorka stwierdza, e jednym z mechanizmw globalizacji jest uniformizacja, co moe nie zagroenie dla tosamoci narodowej i regionalnej, a tym samym obnia znaczenie regionu. Zniesienie znaczenia dystansu oraz lokalizacji powoduje zanik geografii (ang. death of geography) jako czynnika lokalizacji dla dziaalnoci gospodarczej. Z drugiej jednak strony, wskazuje na gosy w dyskusji, ktre zauwaaj waloryzacj i wzrost znaczenia skali lokalnej/regionalnej ze wzgldu na wzrost znaczenia zasobu wiedzy oraz mechanizmw jej kreacji cile zwizanych z wymiarem lokalnym. Paradoksalnie jest to konsekwencj globalizacji. Wzrost znaczenia wiedzy, wyksztacenia i ksztacenia si jest konsekwencj nasilajcej si konkurencji w skali globalnej. Czynnik terytorialny dostarcza wic przedsibiorstwom atutw, ktre s konieczne do sprostania globalnej konkurencji 22. Nawet w sektorach uytkujcych najbardziej nowoczesne rodki telekomunikacji obserwowana jest obecnie hyperkon-

21 22

O. Torres, Les PME, Flammarion, Paris 1999, za [Pietrzyk, s.9] Rwnolege postpowanie zjawisk globalizacji oraz wzrostu znaczenia skali lokalnej zostao nazwane glokalizacj [Pietrzyk.s.12]


23

centracja przestrzenna, czego spektakularnym przykadem jest Dolina Krzemowa skupiajca najwikszych wiatowych graczy sektora teleinformatycznego. [Pietrzyk, s.10-13] A. Jewtuchowicz wskazuje na komplementarno i rwnoczesno rozwijajcego si procesu globalizacji i rosncego znaczenia rozwoju lokalnego. Obie paszczyzny przecinaj si i wzajemnie na siebie oddziauj, co znalazo swj wyraz w okreleniu glokalizacja23. Autorka przytacza popularne haso lat 80-tych sformuowane przez R. Dubom myl globalnie, dziaaj lokalnie, co oznaczao postulat brania pod uwag uwarunkowa globalnych dziaania lokalnego (np. skutkw, jakie wywiera dziaanie lokalne na rodowisko naturalne w skali globalnej). Jednoczenie wskazuje na to, e w obecnych warunkach haso to ulego odwrceniu: myl lokalnie, dziaaj globalnie. Jest to efekt przekonania, e rwnie dziaania globalne i ich skuteczno s uzalenione od kategorii lokalnych. [Jewtuchowicz, s.37] Przeciwstawianie globalnego i lokalnego wymiaru dziaalnoci wynikao z obaw, e realizowanie operacji przedsibiorstw w skali oglnowiatowej odbywa si bdzie ze szkod dla lokalnych orodkw gospodarczych (krajowych i regionalnych). Jewtuchowicz twierdzi, e obawa ta nie znajduje potwierdzenia w rzeczywistoci. Wedug niej zachodz zjawiska o zgoa odwrotnej logice, co nazywa geograficznym zrnicowaniem przebiegu procesw rozwoju. Wprawdzie niektre regiony trac swoj dynamik rozwoju, jednak identyfikowane s coraz liczniejsze przykady regionw odnoszcych spektakularny sukces (regiony wygrywajce24), takie jak midzy innymi dystrykty przemysowe Trzeciej Italii.[Jewtuchowicz, s.38] Przywoywana autorka przytacza pogld A. Rallet25, e globalny tworzy lokalny, a nie odwrotnie oraz, e procesy zachodzce w gospodarce na poziomie terytorialnym s konsekwencj procesw gospodarczych w skali globalnej. Naley zatem czy tworzenie si lokalnych zgrupowa dziaalnoci gospodarczej, takich jak dystrykty przemysowe, ze zmianami, jakie zachodz na poziomie globalnym. Oba poziomy pozostaj w gbokiej wspzalenoci. Przykadw na to nie naley szuka daleko. Dobrodzieskie zagbie meblowe zwiksza swj potencja ekonomiczny (mierzony np. wielkoci zatrudnienia) w wyniku coraz atwiejszego dostpu do rynkw midzynarodowych (poprzez zniesienie barier w handlu Polska23 24

Autorstwo tego okrelenie nie jest w literaturze jednoznacznie okrelone por. [Jewtuchowicz, s.37] Sformuowanie uyte przez G. Benko i A. Lipietz (Benko G., Lipietz A. (ed), Les regions qui gagnent, PUF, Paris(1992) za [Jewtuchowicz, s.38]) 25 A Rallet, Choix de proximite et processus dinnovation technologique, Revue dEconomie Regionale et Urbaine, no 3 1992 [za:] [Jewtuchowicz, s.39]


24

reszta wiata), co jest skutkiem procesw globalnych (globalizacji). Zgrupowanie to wykorzystywao baz zasobw ludzkich oraz niskie koszty wytwarzania, jakie gwarantowa wymiar terytorialny oraz zrealizowao maksymalne zyski dziki sprzeday produktw w Europie Zachodniej w wymiarze globalnym. Nie majc dostpu do tych rynkw, zgrupowanie to prawdopodobnie nie rozwinoby si do stanu, w jakim znajduje si obecnie. Rozwj nie nastpiby rwnie, gdyby produkty pochodzce z tej lokalizacji nie byy konkurencyjne w skali globalnej. Dowodem na rosnce znaczenie wymiaru terytorialnego s badania dotyczce dynamiki przestrzennej prowadzone od lat 70. XX wieku, ktre dowodz, e w nowych uwarunkowaniach rozwoju sukces odnosz regiony generujce dwa nastpujce rodzaje aglomeracji (skupisk podmiotw), a mianowicie: - due metropolie (korzyci wsplnej lokalizacji rnych rodzajw dziaalnoci), - terytorialne systemy produkcyjne (TSP; geograficzna aglomeracja pokrewnych rodzajw dziaalnoci). [Pietrzyk, s.14] Sukces metropolii to rwnie w duej mierze zasuga globalizacji. Wymaga ona od podmiotw gospodarczych i ludzi wczenia si w globalne rynki wymiany dbr oraz wiedzy. Umoliwiaj to metropolie oferujce najwyszej jakoci infrastruktur, tak jak: midzynarodowe porty lotnicze, rodki nowoczesnej komunikacji zapewniajce szybk czno z caym wiatem, dostp do wielkich centrw biznesu, blisko politycznych i finansowych orodkw decyzyjnych, obfito kadr o najwyszych kwalifikacjach oraz, co nie ma wcale drugorzdnego znaczenia, wysokiej jakoci ycie kulturalne26. Drugim rodzajem terytoriw odnoszcych sukcesy s wymienione przez I. Pietrzyk lokalne systemy produkcji - to francuski odpowiednik dystryktw przemysowych nazywanych rwnie klastrami lub gronami 27, ktre mona zdefiniowa jako koncentracje geograficzne przedsibiorstw nalecych do tego samego przemysu i dziedzin wspomagajcych. [Pietrzyk, s.14-15] M. Porter twierdzi, e dzisiejsza mapa ekonomiczna zdominowana jest przez klastry, ktre odnosz niezwyke sukcesy na polach swojej specjalizacji. Wedug niego s one charakterystyczn cech kadej narodowej, regionalnej a nawet miejskiej gospodarki. Klastry s zjawiskiem wrcz typowym, chocia kady z osobna stanowi struktur o unikalnych waciwociach. Porter wskazuje na paradoks globalizacji, ktra stawiajc bardzo wysokie wyma26

Postpujcy obecnie proces metropolizacji, jako jeden ze skutkw globalizacji opisuje szerzej rwnie Jewtuchowicz w [Jewtuchowicz, s.45-54] 27 Sprawa nazewnictwa dystryktw przemysowych oraz ich definiowania jest rozwinita w kolejnych podrozdziaach


25

gania przedsibiorstwom, niejako wymusza na nich korzystanie z przewag konkurencyjnych, ktrych trwao osadzona jest na tym, co lokalne: wiedzy, relacjach oraz motywacji, a wic na tym, do czego nie maj dostpu odlegli konkurenci. [Porter 1998, s.78] Wedug M. Portera czynnik lokalizacji jest wci fundamentem przewagi konkurencyjnej, ale jego rola zmienia si. Konkurencyjno nie wynika ju z posiadania przewag komparatywnych niejako danych lokalnym przedsibiorstwom w formie dostpu do lokalnych bogactw naturalnych lub zasobw taniej siy roboczej. Konkurencyjno zmienia obecnie swoje podoe. Przewagi komparatywne maj znikom warto z uwagi na to, e globalizacja umoliwia sprowadzanie potrzebnych wej do produkcji z miejsc, gdzie s dostpne po niszej cenie. Przewaga konkurencyjna ley obecnie w stopniu efektywnoci wykorzystania dostpnych zasobw i produktywnoci na poziomie wyszym ni konkurencja. To wymaga od przedsibiorstw dokonywania cigych innowacji tak, by pozostawa na czele globalnej stawki konkurentw. Dlatego szczeglnego znaczenia nabiera jako lokalnego rodowiska gospodarczego, ktre wpywa na innowacyjno przedsibiorstw. Std te sukces klastrw jedynie w czci moe by wytumaczony indywidualnymi zdolnociami przedsibiorstwa do innowacji wyrwanymi z lokalnego kontekstu. [Porter 1998, s.77-80] Podsumowujc, dla przedsibiorstw zgromadzonych w dystryktach przemysowych czynnikiem tworzenia trwaej przewagi konkurencyjnej jest wysza produktywno zasobw wynikajca z wikszego ni u konkurencji tempa dokonywania innowacji. To ostatnie gwarantuje wysoka jako rodowiska biznesowego wytwarzanego wycznie lokalnie. Dla przedsibiorstw czynnikiem przewagi konkurencyjnej jest posiadanie dostpu do tego rodowiska. Mechanizm ten dowodzi, e postpujce procesy globalizacji powoduj to, e czynnik lokalny zyskuje na znaczeniu, a co za tym idzie, koncepcja dystryktw przemysowych zyskuje na atrakcyjnoci.

1.3. Pojcie przestrzeni, terytorium, bliskoci i okolicy.Oglnie pojty wymiar przestrzenny zyskuje na znaczeniu w ostatnich dziesicioleciach naznaczonych procesami globalizacji, co jest istotn zmian, bo, jak stwierdza A. Jewtucho-


26

wicz, czynnik ten by w ekonomii czsto ignorowany28. Autorka ta wskazuje w sposb szczeglny na zmian wartociowania tego czynnika w kontekcie rozwoju lokalnego. Jest to spowodowane pojawieniem si istotnego rozrnienia dwch poj przestrzeni oraz terytorium. [Jewtuchowicz, s.64] W ekonomii wymiar przestrzenny by czsto traktowany jako przestrze, ktra jest statyczna, neutralna oraz bierna w stosunku do dziaalnoci gospodarczej w niej umiejscowionej. Przestrze w tym znaczeniu jest jedynie miejscem dziaania mechanizmw rynkowych. Zwizek pomidzy przestrzeni a przedsibiorstwem, ktre w niej dziaa, jest wtedy jednokierunkowy, poniewa odnosi si jedynie do korzyci, jakie wynikaj dla firmy z dostpu do wystpujcych w przestrzeni czynnikw (cechy fizyczne i naturalne danej lokalizacji). Tak ujmowana przestrze, po wyczerpaniu si dostpnych w niej czynnikw, nie ma moliwoci przycigania nowych przedsibiorstw i staje si aren delokalizacji istniejcych podmiotw. [Jewtuchowicz, s. 64] Pojcie terytorium 29 powstao w oparciu o odmienny sposb postrzegania przestrzeni, bdcy konsekwencj zaobserwowania takich zjawisk, jak midzy innymi sukcesy lokalnych zgrupowa przedsibiorstw opartych na nowym modelu dziaania kooperacji i wsppracy. Terytorium, w przeciwiestwie do przestrzeni jest dynamiczne, czynne i aktywne wzgldem przedsibiorstw w nim dziaajcych. Terytorium integruje bd przyczynia si do integracji podmiotw. Zwizek przedsibiorstwa z terytorium ma charakter wzajemny, zoony oraz wymaga czasu, aby si pojawi. Tylko w przypadku terytorium mona mwi o zakorzenieniu si podmiotu. [Jewtuchowicz. s. 64] Naley zauway, e w przypadku wyksztaconego terytorium wyczerpanie czynnikw danej przestrzeni nie spowoduje automatycznej delokalizacji, poniewa zakorzenienie przedsibiorstwa stanowi wartoci wygenerowane przez przedsibiorstwa niezalenie od zastanych czynnikw w danej przestrzeni. W dystryktach przemysowych czsto bywa tak, e nie mona wskaza istotnego powodu tkwicego w czynnikach skadajcych si na dan przestrze, ktry tumaczyby powstanie i funkcjonowanie lokalnego zgrupowania przedsibiorstw. Nawet w dystryktach powstaych na zastanej bazie surowcowej, w miar ich rozwoju, pierwotne zasoby przestrzeni trac na znaczeniu i nie stanowi warunku dalszego jego istnienia.28

Autorka ta dokonuje szerokiego przegldu takich poj jak rozwj lokalny, terytorium w [Jewtuchowicz, s. 55-71] 29 A. Jewtuchowicz opisywany sposb rozumienia pojcia terytorium w opozycji do dotychczasowej przestrzeni nazywa nawet nowym paradygmatem. [Jewtuchowicz, s. 64]


27

Pojcie terytorium staje si kluczowe w rozumieniu mechanizmw rozwoju lokalnego oraz powstawania i funkcjonowania lokalnych zgrupowa przedsibiorstw. Jest ono definiowane w sposb rnorodny30, jednak na plan pierwszy wydaj si wysuwa: socjologiczny punkt widzenia, kadcy nacisk na relacje midzyludzkie oraz procesy spoeczne, ktre determinuj terytorium. Badacze eksponuj wizi spoeczne, lokaln histori i kultur. Na przykad G. Garofoli definiuje terytorium jako obszar, w ktrym dochodzi do spotkania wymiany rynkowej i spoecznych form regulacji; obszar, ktry determinuje rne formy organizacji produkcji i zdolnoci innowacyjne, prowadzce do dywersyfikacji produkcji oferowanej na rynku nie tylko w oparciu o relatywne koszty czynnikw31. Natomiast u C. Dupuy i J.P. Gilly terytorium to system przestrzennie skoncentrowanych i historycznie uksztatowanych dziaalnoci technicznych, produkcyjnych, instytucjonalnych wykonywanych i skoordynowanych w rny sposb przez rnorodne organizacje: firmy, centra badawcze, spoecznoci lokalne, organizacje gospodarcze, jak rwnie zasobw ludzkich mniej lub bardziej specyficznych w zalenoci od dziaalnoci rozwijanych lokalnie 32.[Jewtuchowicz, s.64-66] Wydaje si, e ta ostatnia definicja ju w niewielkim stopniu odbiega pojciowo od dystryktu przemysowego, co potwierdza wzajemn zaleno tych dwch poj. Dystrykt przemysowy, jako jedna z wielu moliwoci rozwoju lokalnego, jest zronity w pewien sposb z terytorium i razem z nim wzrasta tworzc now jako w przestrzeni. Dystrykt przemysowy pozostaje wzgldem terytorium w dynamicznej relacji tak jak przedsibiorstwa, ktre s zarwno w dystrykcie przemysowym, jak i w terytorium osadzone (lub zakorzenione). Kolejnym pojciem obecnym w literaturze rozwoju lokalnego istotnym dla wyjanienia terminu dystryktu przemysowego jest pojcie bliskoci - samo w sobie zoone i niejednolite. A. Jewtuchowicz dokonuje przegldu rnorodnych sposobw rozumienia tego terminu w literaturze i wskazuje na istnienie wielu jej rodzajw. S nimi [Jewtuchowicz, s.66-69]: - blisko geograficzna (podstawowy wymiar bliskoci, ale rozumiany szerzej ni tylko przestrze fizyczna, bo cznie z wymiarem spoecznym blisko przyczynia si do powstania ukadu spoecznego), - blisko przemysowa (podobiestwo i/lub komplementarno technologiczna), - blisko kulturowa (podobiestwo wartoci, postaw, norm)30 31

A. Jewtuchowicz podaje wiele definicji pojcia terytorium [Jewtuchowicz, s.65] G. Garofoli, Economic Development, Organisation of Production and Territory, Revue dEconomie Industrielle, vol. 64, 1993 s.24 za [Jewtuchowicz, s.65] 32 C. Dupuy i J.P. Gilly, Les strategies territoriales des grands groupes industriels, [w:] Economie industrielle et economie spatiale, ed A. Rallet, A. Torre, Economica, Pariss 1995 s. 138 za [Jetuchowicz, s.65-66]

Czynniki pozaekonomiczne dystryktw przemysowych - blisko organizacyjna (podobiestwo zasad koordynowania dziaa organizacji),

28

- blisko instytucjonalna (przynaleno aktorw do okrelonej wsplnoty stosujcej si do tych samych regu dziaania). Tak opisana blisko moe rwnie suy wytumaczeniu dynamiki przemysowej dystryktu przemysowego. Ta ostatnia wydaje si by zalena od wielowymiarowej bliskoci wytworzonej lokalnie. Podsumowujc, tak nakrelone pojcia terytorium oraz bliskoci w sposb znaczcy zmieniaj rozumienie przestrzeni w dziaalnoci czowieka, w tym w dziaalnoci przedsibiorstw przez niego kierowanych. Ju nie jest ona statycznym zbiorem danych czynnikw determinujcych bezwzgldnie dziaalno gospodarcz na danym terenie, lecz dynamicznie zmieniajcym si rodowiskiem podlegajcym przemianom z inicjatywy lokalnej spoecznoci, a wic czowieka, na przestrzeni lat. Rozdzielenie poj przestrzeni oraz terytorium wydaje si nader suszne. rde takiego mylenia mona dopatrze si w filozofii M. Heideggera, a szczeglnie w jego sposobie pojmowania relacji rzecz-miejsce33. Wprowadzone przez niego pojcie bycia-w-wiecie zapocztkowuje nowy sposb rozumienia przestrzeni przez pokazanie, e bycie wiata/rzeczy/czowieka nie zakada istnienia przestrzeni, lecz j dopiero wytwarza. Przestrze nie jest miejscem dla wiata, lecz bycie wiata wytwarza przestrzenno. U Heideggera kategoria w, potocznie rozumiana jako przestrzenna (w sensie fizycznym), zamiast okrela pooenie dwch cia wzgldem siebie, wskazuje na nierozdzielne wspistnienie wiata/rzeczy/czowieka i przestrzeni. Na przykad domostwo nie jest miejscem mieszkajcego w nim czowieka, lecz to wanie czowiek, zamieszkujc u siebie, wrd przyswojonych, dobrze znanych rzeczy, konstytuuje domostwo stanowice jego przestrze 34. Zwizek czowieka ze wiatem nie polega, wedug Heideggera, na relacji zawierania si jednego w drugim, lecz jest interakcj, wspksztatowaniem zachodzcym midzy czowiekiem a otaczajcymi go rzeczami. [Buczyska-Garewicz, s.85-91] Przestrze u Heideggera jest zapocztkowywana przez czowieka uywajcego bdcych w jego dyspozycji narzdzi. Jest konstytuowana przez interakcj czowieka i rzeczy. Te ostatnie nie s definiowane przez przestrze, lecz przez czowieka, ktry niejako nadaje im uyteczno dla wasnego istnienia, a tym samym w pewnym sensie (intencjonalnym) je wytwarza. wiat jest zakorzeniony w jestestwie (czowiek), jest jego otoczeniem. Przestrze33 34

Martin Heidegger, Bycie i czas, prze. Bogdan Baran, Warszawa 2004 za [Buczyska-Garewicz] [Buczyska-Garewicz, s.89]


29

natomiast nie jest jak wypenian pustk, lecz moe by zdefiniowana jako otoczenie czowieka ksztatowane przez niego samego. Miejsce nie poprzedza rzeczy, lecz odwrotnie: to rzecz tworzy, bo okrela, miejsce. [Buczyska-Garewicz, s.92-104] Podobnie mona rozumie relacj okrelonych wczeniej poj czowiek-przestrzeterytorium w kontekcie rozwoju regionalnego. To nie przestrze stanowi determinant rozwoju lokalnego, lecz to czowiek wytwarza wok siebie terytorium, ktrego znaczenie jest skrajnie rne wzgldem tradycyjnego kartezjaskiego rozumienia przestrzeni w wymiarach fizycznych. Heidegger, aby podkreli subiektywny zwizek miejsca z czowiekiem, wprowadza termin okolica, ktra jest wynikiem obcowania czowieka z rzeczami. Istotnym elementem tego pojcia jest stosunek zayoci, bliskoci, poufaoci, nieobcoci, w jakim pozostaj one wobec czowieka, jednego lub wielu. Zakres okolicy jest wyznaczony przez zdolno zadomowienia, zakorzenienia, czyli przyswojenia sobie obcoci. To nie materialno obiektw wyznacza okolic, lecz sposb jej rozumienia przez czowieka. Okolic stanowi to wszystko, co znajduje si w zasigu rki czowieka, czego moe on atwo uywa. Waciwoci okolicy jest blisko i naturalna zayo z rzeczami udzielajcymi przestrzeni okolicy. [Buczyska-Garewicz, s. 105-108] Heidegger definiuje rwnie zwizek bliskoci, ktry ujawnia si w wyniku obcowania z rzeczami to, co pod rk i uyteczne, to, co jest rzecz w okolicy, staje si znane i swojskie. Bliskie jest to, co w otoczeniu, z czym wiadomo, jak si obchodzi. Naley zauway, e blisko taka nie ma nic wsplnego z odlegoci. Rnica pomidzy swojskim (bliskim) i obcym (dalekim) nie jest obiektywna i mierzalna, lecz jest z gruntu subiektywna, ustanawiana w relacji do czowieka, nie absolutna. [Buczyska-Garewicz, s.120-121] Okolica ogranicza to, co bliskie. Okolica (blisko) s jednoczenie zupenie pozbawione takich wymiarw jak czas i przestrze bliskie mog by rzeczy odlege fizycznie oraz oddalone w czasie (przysze i przesze), tak jak obce mog rzeczy bliskie fizycznie i teraniejsze. [Buczyska-Garewicz, s.121-122] Wedug autora niniejszej rozprawy subiektywne rozumienie okolicy i bliskoci, jakie zaproponowa M. Heidegger, jest zbiene z rozumieniem terytorium i bliskoci opisywanych przez A. Jewtuchowicz. Stanowi rwnie porednio podstaw do lepszego rozumienia samych dystryktw przemysowych dziki temu, e (zdaniem autora) rozwizuje to wany problem ontologiczny sygnalizowany w literaturze precyzyjnoci okrelenia granic dystryktu przemysowego.


30

Cho dystrykt przemysowy realizuje si w wymiarze geograficznym tak definiuj go wszystkie rda (patrz definicje w nastpnym podrozdziale) - adna z definicji nie okrela w sposb obiektywny takich charakterystyk dystryktu jak jego wymiary fizyczne, liczby podmiotw we zaangaowanych, ram czasowych jego dziaania itp. Problem jest wci otwarty i, wedug autora niniejszej rozprawy, taki pozostanie, dopki rozwizania bd poszukiwane przez badaczy, posugujcych si wymiarami geometrii kartezjaskiej, miar czasu o naturze rozcigej oraz statyczn miar liczby czonkw dystryktu przemysowego. Poszukiwanie statycznych i obiektywnych miar do okrelenia zoonego i dynamicznego zjawiska, jakim jest dystrykt przemysowy, ju u podstaw wydaje si skazane na porak. W wietle rozwaa Heideggera naley raczej pogodzi si z tym, e obiektywne miary nigdy nie zostan znalezione. Badacz nie pozostaje jednak z pustymi rkoma. Zamiast szuka obiektywnych charakterystyk, moe zaakceptowa subiektywizm zjawiska i przyj definicj, ktra pozostajc w zgodzie z filozofi przestrzeni Heideggera, tumaczyaby istot dystryktu przemysowego jako subiektywnie stwarzan przez rozumiejcego czowieka (spoeczno) okolic zoon z ludzi i rzeczy bliskich. W tym znaczeniu dystrykt przemysowy koczy si tam, gdzie okolica tworzcego dystrykt czowieka (spoeczestwa). Jego granica przebiega tam, gdzie kocz si relacje bliskoci a zaczyna obco. Do przestrzeni dystryktu przemysowego nale te rzeczy, ktre s zwizane z aktorami (ludmi go tworzcymi) i ktre pozostaj w relacji uytecznoci wzgldem czowieka/spoecznoci dystryktu przemysowego. Podejcie zaprezentowane powyej przez autora pracy w pewien sposb zrywa z tradycyjnie, bo fizycznie, pojmowanymi granicami dystryktu przemysowego. Moe si to wydawa zaskakujce w przypadku pojcia opartego w sposb zasadniczy (dotychczas) o wymiar lokalny rozumiany czysto fizycznie. Autor wyraa jednak przekonanie, e rozumienie poj przestrzeni, bliskoci, okolicy przedstawione przez Heideggera moe by uyteczne dla opisu i bada lokalnego rozwoju w sensie ekonomicznym, co mona wywnioskowa ze zbienoci w wielu punktach jego wywodu i myli przedstawionych w opracowaniu A. Jewtuchowicz. Rozumowanie to prowadzi rwnie do podniesienia znaczenia czowieka/spoecznoci w ksztatowaniu wasnego otoczenia. W przypadku dystryktu przemysowego spoeczno lokaln naley uzna za kluczowy czynnik jego rozwoju bdcy czynnikiem pierwotnym wzgldem innych.


31

1.4. Dystrykty przemysowe w literaturze przedmiotu (na wiecie) ewolucja i rda koncepcji

1.4.1.

Terytorialne formy organizacji produkcjiW nauce opisywane byy wielorakie formy terytorialnej produkcji, ktrych cechy s

zbiene z koncepcjami dystryktu przemysowego. Nie jest celem niniejszej pracy dokadny opis tej wielowtkowej dyskusji, bowiem istnieje w literaturze dostpnych jest wiele opracowa syntetyzujcych, ktre ten cel osigaj 35. Dla peniejszego ogldu omawianego zjawiska autor pragnie jedynie zasygnalizowa koncepcje teoretyczne, bdce prb opisu terytorialnego rozwoju, ktre zestawia w poniszej tabeli. Tabela 1.1. Pojcia pokrewne do dystryktu przemysowegoBadacz Dahmen 1950 Fridh (Szwecja) Drejem, Kristensen, Laursen (Dania) Publikacja NUTEK (szwecja) J. Whalley, Pim den Hertog Koncepcja Strefy wzrostu (ang. development blocks) bloki kompetencji kompleks przemysowy system technologiczny klastry regionalne acuchy produkcyjne rodowisko inowacyjne biegun wzrostu Dystrykt technologiczny Technopolia Terytorialny System Produkcyjny

Perroux (Francja) Stoper

rdo: Opracowanie wasne na podstawie [Olesiski, s.14-16], [Grycuk, s.8], [Szultka ed, s.8-9], [Brodzicki et al, s.2-3]

Koncepcje wskazywane w literaturze s zrnicowane. Przykadowo A. Jewtuchowicz, ktra wymienia wiele terytorialnych form organizacji produkcji36, wskazuje nie tylko na komplementarno koncepcji, ale rwnie na konkurencj i alternatywno podej. W jej przekonaniu rozmaito poj i koncepcji wskazuje na to, e znalezienie modelu lub wzorca

35

Mona tu wymieni nastpujcych autorw: A. Jewtuchowicz [Jewtuchowicz, s.72-100], Z. Olesiski [Olesiski], S. Szultka [Szultka ed, s.8-9] 36 Wymienia ona: dystrykty przemysowe, mikrosystemy innowacji, zlokalizowane systemy lub kompleksy przemysowe, skupiska przemysowe (clusters), bieguny rozwoju, technopole i technopolie, lokalne i terytorialne systemy produkcji [Jewtuchowicz, s.72].


32

terytorialnego zorganizowania produkcji o cechach uniwersalnych i powszechnie stosowanego jest bardzo trudnym zadaniem, o ile w ogle moliwym. [Jewtuchowicz, s. 72] Autor niniejszej rozprawy przychyla si do tego pogldu i stawia sobie za cel jedynie uwypuklenie poj i koncepcji, ktre wywary szczeglny wpyw na badania dystryktw przemysowych. Przedstawi pojcie dystryktu przemysowego, na przykadzie woskich dystryktw przemysowych tzw. Trzecich Woch wywodzce si do koncepcji A. Marshalla oraz pojcie gron (klastra) przedstawione przez M. Portera. Badania majce na celu poznanie genezy woskich dystryktw przemysowych stay si inspiracj do przeprowadzenia wielu prac badawczych w zakresie terytorialnych form organizacji produkcji w wielu krajach. Prace Portera w pniejszym okresie wywary bardzo duy wpyw na badaczy na wiecie oraz w Polsce, gdzie pojcie dystryktu przemysowego wanie jemu zawdzicza swoj popularyzacj.

1.4.2.

Koncepcja dystryktu przemysowego w literaturze przedmiotu Alfred Marshall, Giacomo Beccatini, Michael PorterDyskusja majca na celu cise zdefiniowanie pojcia dystryktu przemysowego po-

siada wiele wtkw czerpicych z wielu nurtw nauki. Obecnie wydaje si, e gwny ciar wysikw majcych na celu naukowe poznanie dziaania dystryktw przemysowych spoczywa na barkach ekonomistw i specjalistw z dziedziny nauk o zarzdzaniu. Nie mona jednak zapomina, jak znaczcy wkad w rozwj obszaru bada nad dystryktami przemysowymi wniosa socjologia, a szczeglnie ta jej cz, ktra powicona jest badaniom spoecznoci obszarw przemysowych37. W niniejszym rozdziale zostanie przedstawiony zarys ksztatowania si pojcia dystrykt przemysowy oraz wybrane koncepcje naukowe, ktre - powizane z oglnie pojt teori dystryktw przemysowych - pomagaj wyjania jego fenomen. Za pioniera bada nad dystryktami przemysowymi uwaa si A. Marshalla - ekonomist, ktry dziaa na przeomie XIX i XX wieku. Obserwowa on skupianie si dziaalnoci gospodarczej zarwno w aspekcie geograficznym (podmioty lokuj si blisko siebie), jak i w aspekcie sektorowym (podmioty o podobnym profilu produkcji dziaaj obok siebie) oraz37

Pocztkowe badania nad dystryktami przemysowymi we Woszech w sposb zdecydowany akcentoway zarwno aspekt ekonomiczny, jak i socjologiczny tego pojcia [Beccatini]


33

fakt, e nie pozostaje to bez wpywu na funkcjonowanie dziaajcych w taki sposb przedsibiorstw. Skupiska takie nazwa dystryktami przemysowymi oraz zdefiniowa je jako koncentracj wyspecjalizowanego przemysu w pewnej lokalizacji38. Marshall twierdzi, e dziaaniu tak zdefiniowanej aglomeracji podmiotw gospodarczych towarzyszy szereg pozytywnych skutkw, z ktrych istnienia korzystaj zgrupowane przedsibiorstwa i ktre s wynikiem aglomeracji w sensie geograficznym i sektorowym. S nimi ekonomiki zewntrzne, ktre pojciowo mona przeciwstawi ekonomikom wewntrznym, takim jak ekonomika skali czy zakresu 39. Po pierwsze, Marshall zauway, e aglomeracja powoduje powstanie rezerwy siy roboczej o kwalifikacjach odpowiadajcych potrzebom lokalnych przedsibiorcw. Po drugie, stwierdzi, e koncentracja firm o podobnym profilu produkcji skutkuje pojawieniem si wyspecjalizowanych dostawcw zaopatrujcych ich procesy produkcyjne w surowce oraz pfabrykaty. Po trzecie, wywnioskowa, e skupienie geograficzne uatwia rozpowszechnianie si nowych pomysw i idei zwizanych z prowadzeniem biznesu w danym sektorze. Dwie pierwsze ekonomiki to ekonomiki zewntrzne statyczne, trzecia to ekonomika zewntrzna dynamiczna40. W koncepcji Marshalla najistotniejsze wydaj si: zmiana postrzegania atrakcyjnoci przestrzeni i odejcie od jej oceny tylko ze wzgldu na jej wyposaenie w zasoby naturalne. Badacz ten wskaza na korzyci zewntrzne, ktre generowane dynamicznie przez przedsibiorstwa staway si zasobami decydujcymi o sukcesie wszystkich zgrupowanych przedsibiorstw i kadego z osobna. Nazwa dystrykt przemysowy nie bya czona z pojciem zdefiniowanym przez Marshalla i nie pojawiaa si w opracowaniach naukowych a do lat 70-tych XX wieku, kiedy zapocztkowane zostay badania nad zgrupowaniami podmiotw gospodarczych przemysu w pnocno-wschodnich Woszech. Teoria dystryktw przemysowych Marshalla staa si we Woszech podbudow teoretyczn do interpretacji wynikw obserwacji poczynionych midzy innymi przez G. Beccatiniego, ktry uzna, e badane przez niego woskie aglomeracje przemysowe mona uzna za byty odpowiadajce definicji Marshalla, a wic mog ujawnia si w nich wyrnione przez Marshalla pozytywne efekty aglomeracji.

38 39

A. Marshall Principles of economics za [Alberti, s.17] W przeciwiestwie do tradycyjnych ekonomik skali i zakresu ekonomiki zewntrzne nie s wynikiem wzrostu wielkoci produkcji w obrbie pojedynczego przedsibiorstwa lub poszerzenia jego oferty asortymentowej, lecz s wynikiem tego, e w jego najbliszym geograficznym otoczeniu pojawiaj si przedsibiorstwa o podobnym lub takim samym profilu produkcji w obrbie tego samego sektora gospodarki. 40 [Guerrieri et al, s.3-4]


34

Badania woskie miay swoj genez w do zaskakujcej dla wczesnych badaczy sytuacji gospodarczej Woch. Kryzys gospodarczy, jaki dotkn gospodark Woch w tamtym okresie, by szczeglnie widoczny w przeywajcym dotychczas rozkwit przemyle cikim i w rejonach najsilniej uprzemysowionych pnocno-zachodnich Woch (Piemont i Lombardia). Byy jednak obszary, ktre nie do, e nie zostay objte powszechnym regresem gospodarczym, to jeszcze wykazyway si pozytywnymi wskanikami rozwojowymi w najgorszych latach kryzysu. Byy to obszary pnocno-wschodnie Woch: Od Toskanii po Veneto. Tereny te w przeciwiestwie do rejonw ulegajcych kryzysowi (na ktrych wystpoway due pionowo zintegrowane firmy) charakteryzoway si istnieniem skupisk wielu maych i wyspecjalizowanych mikroprzedsibiorstw w dojrzaych tradycyjnych sektorach przemysu lekkiego, maszynowego, ceramicznego. Byy to sektory kojarzce si w wikszym stopniu z rzemielnictwem ni z nowoczesn produkcj. Tereny te prosperoway dziki branom, w ktrych si specjalizoway41, opanowujc wiatowy handel w - zdawaoby si - niesprzyjajcych warunkach makroekonomicznych. Rozpoznane dystrykty przemysowe we Woszech w nastpnych latach doczekay si szczegowych bada w zakresie ich identyfikacji oraz analizy praw i mechanizmw odpowiedzialnych za ich funkcjonowanie. Dystrykty przemysowe we Woszech uznaje si za ograniczone przestrzennie systemy charakteryzujce si42: specjalizacj w produkcji okrelonej rodziny produktw; w praktyce przewaajcy sektor jest integraln czci regionu, w jakim znajduje si rejon przemysowy (na przykad jedwab z Como), produkcj w rejonie wykonywan gwnie przez mae i rednie firmy a od strony wasnoci przez ogromn ilo podmiotw, wyranym podziaem pracy wrd firm, ktre staraj si specjalizowa w jednej fazie procesu produkcyjnego, obecnoci wydajnej sieci publicznych i prywatnych usug, ktre pozostaj w bezporednim kontakcie z producentami, silnym zwizkiem pomidzy aktywnoci w biznesie a yciem spoecznym mieszkacw. Dystrykty przemysowe we Woszech od samego pocztku bada nad nimi byy traktowane jako pojcie spoeczno-ekonomiczne industrial districts as a socio-economic no41

Wicej o genezie dystryktw przemysowych we Woszech oraz ich znaczeniu dla tamtejszej gospodarki w opracowaniu [Rynik] 42 [IBS]


35

tion43. Obszary te wyrniay si nie tylko pod wzgldem ekonomicznym (czego ilustracj mog by cztery pierwsze cechy dystryktw przemysowych wrd wymienionych powyej), ale rwnie pod wzgldem spoecznym. Ich oryginalno wynikaa nie tylko z innego modelu prowadzenia biznesu, ale te ze specyfiki relacji, jakie wystpuj w grupie spoecznej przedsibiorcw dziaajcych w dystrykcie przemysowym. Przykadowo G. Beccatini dokona szeregu spostrzee natury socjologicznej, zauwaajc pewne charakterystyczne cechy miejscowych spoeczestw oraz wywodzcych si z nich przedsibiorcw. Badania woskich dystryktw przemysowych day pocztek szerokiemu nurtowi badawczemu powiconemu ich funkcjonowaniu najpierw we Woszech, a pniej na caym wiecie. Obecnie badania woskich dystryktw przemysowych to bardzo szerokie pole badawcze, ktre zdominowao w duej mierze dyskusje dotyczce czynnikw rozwoju gospodarczego Woch. Rwnie badania w zakresie socjologii gospodarki woskiej zostay podporzdkowane dwm nurtom: badania nad dystryktami przemysowymi oraz badania spoecznych regulacji gospodarki44. Woskie badania dystryktw przemysowych zasuguj na szczegln uwag. Ich wyniki w zakresie identyfikacji dystryktw przemysowych oraz poznania mechanizmw ich funkcjonowania stay si punktem odniesienia dla wikszoci bada tego typu prowadzonych na dystryktach przemysowych na caym wiecie, rwnie w Polsce. Wedug autora rozprawy jest ku temu, co najmniej, kilka powodw. Najwaniejsze z nich to: bardzo wyraziste cechy woskiego dystryktu przemysowego, ktre czyni ze oryginalny, uwaany ju obecnie za kanoniczny model gospodarowania lokalnego45, powielenie wielokrotne modelu dystryktu przemysowego na terytorium Woch, co pozwolio na przeprowadzenie studiw porwnawczych i dao modelowi teoretycznemu mocne oparcie w empirii46, woskie dystrykty przemysowe maj wysoki udzia w tworzeniu produktu gospodarki narodowej oraz wpywaj istotnie na polepszenie jej wskanikw makroekonomicznych 47.43 44

[Beccattini, s.37-38] [Barbera, s.145] 45 Okrelenie takiego uy Alberti, opisujc dystrykt przemysowy w Como From tradition to fragmentation? The silk industry of Como w [Alberti, s.154] 46 Wedug rnych szacunkw, w zalenoci od przyjtej metody identyfikacji dystryktw przemysowych (szerokoci definicji pojcia), ich podawana ich liczba nie jest staa (praca mag): - wedug prawa 317 115 dystryktw przemysowych [Bianchi et al, s.37-39 (appendix1)] - 238 dystryktw przemysowych wedug [Biggiero, s.78] - 199 wedug danych ISTAT za [Bianchi et al., s.8] 47 Traktuj o tym m. in. Nastpujce pozycje literaturowe: - [helg] w ktrej opisane jest makroekonomiczne znaczenie dystryktw przemysowych w zakresie wkadu, jaki wnosz do eksportu Woch oraz praca [Sforzi], w ktrej opisana jest dynamika zatrudnienia w dystryktach


36

Szczeglnie wany wkad do koncepcji dystryktw przemysowych wnosz prace M. Portera. Autor ten rozpowszechni w literaturze termin cluster, ktre bywa w rnorodny sposb tumaczony na jzyk polski uywa si miana grono lub fonetycznego klaster48. Ponadto Porter przedstawi model wpywu lokalizacji na przewag konkurencyjn firm dziaajcych w jej obrbie. Wedug tej teorii lokalizacja, a dokadnie obecne w niej rodowisko biznesowe, za pomoc systemu czynnikw wpywa na efektywno firm, w szczeglnoci przez podnoszenie poziomu konkurencji w obrbie lokalizacji. Wysza konkurencja wpywa z kolei na innowacyjno i podnoszenie wydajnoci w firmach. Model ten to cztery wzajemnie powizane grupy czynnikw charakteryzujce rodowisko biznesowe danej lokalizacji (zob. rysunek 1.1.): 1) warunki czynnikw produkcji, 2) warunki popytu, 3) sektory pokrewne i wspomagajce, 4) strategia, struktura i rywalizacja firm49. Model poniszy ma charakter systemowy - romb to system, a jego elementy wzajemnie na siebie wpywaj, wzmacniajc si lub wygaszajc. [Porter, s.227] Teoria wyjania wysok wydajno i efektywno dystryktu przemysowego tak konfiguracj systemu modelowych czynnikw, ktra wzmaga konkurencj wrd lokalnych przedsibiorstw, zmuszajc je do innowacji. Poniewa presji takiej nie odczuwaj firmy pozostajce poza lokalnym rodowiskiem, przedsibiorstwa z dystryktw przemysowych wytwarzaj wystarczajc przewag konkurencyjn, aby konkurowa na rynku globalnym.

przemysowych (wysza ni w innych systemach o charakterze aglomeracyjnym oraz wysza ni rednia krajowa) - mikroekonomiczne znaczenie dystryktw przemysowych dla firm badane byo midzy innymi w pracach [Fabiani et al.] (firmy w dystryktach przemysowych charakteryzuj si wyszym ROI, ROE oraz wskanikiem produktywnoci siy roboczej) oraz w pracy [Bagella et al.], gdzie autorzy zauwaaj relatywnie wysze wskaniki opisujce intensywno eksportow firm dystryktu przemysowego. 48 Autor pisze szerzej na temat funkcjonujcego nazewnictwa terminu dystryktu przemysowego w dalszej czci pracy 49 Szerokie omwienie modelu wraz z przykadem zastosowania modelu wzgldem dystryktu przemysowego znajduje si w [Porter, s.206-227]


37

Miejscowy kontekst zachcajcy do odpowiednich rodzajw inwestycji i cigego podnoszenia poziomu Nasilona konkurencja midzy miejscowymi rywalami

Kontekst strategii i rywalizacji firm

Warunki czynnikw produkcji (nakadw)Jako i koszt czynnikw produkcji (nakadw) zasobw naturalnych zasobw ludzkich zasobw kapitaowych infrastruktury materialnej infrastruktury administracyjnej infrastruktury naukowej i technicznej

Warunki popytu

Sektory pokrewne i wspomagajce

Obecno na miejscu zdolnych dostawcw Obecno konkurencyjnych pokrewnych sektorw

Wyrafinowani i wymagajcy klienci miejscowi Potrzeby klientw wyprzedzajce takie, ktre pojawiaj si gdzie indziej Niezwyky miejscowy popyt w sektorach wyspecjalizowanych, ktre mona obsugiwa w skali globalnej

Rysunek 1.1. Teoria romburdo: [Porter, s.263]

Teoria ta przedstawiona zostaa w kontekcie pojcia dystryktu przemysowego nieprzypadkowo, poniewa czynniki zawarte w modelu tumacz powstawanie skupisk przemysowych.

1.4.3.

Koncepcja dystryktu przemysowego w literaturze przedmiotu w kontekcie innych koncepcji polaryzacji dziaalnoci gospodarczejMona odnie mylne wraenie, e badania nad dystryktami przemysowymi zostay

zaniechane w okresie nastpujcym po badaniach Marshalla oraz przed ponownym odkryciem jego teorii przez Beccatiniego. W okresie tym rzeczywicie nie funkcjonowaa nazwa dystrykt przemysowy odnoszca si do pojcia zgrupowa geograficzno-sektorowych przemysu. Nie mona jednak zapomina o wielu obszarach pokrewnych, ktre w tyme czasie rozwijajc si dostarczay wiedzy na temat praw, jakimi rzdz si dystrykty przemysowe. Efekty tych bada maj wedug autora niniejszej rozprawy istotny wkad do eklektycznej teorii dystryktw przemysowych. Obszarami tych bada byy midzy innymi:


38

teoria lokalizacji (badanie czynnikw, ktre decyduj o powstawaniu przedsibiorstw w danej lokalizacji geograficznej bd temu sprzyjaj), teoria polaryzacji rozwoju gospodarczego (badanie czynnikw, ktre powoduj aglomeracj dziaalnoci gospodarczej zarwno w aspekcie geograficznym, jak i s

Ryśnik - czynniki pozaekonomiczne funkcjonowania dystrków przemysłowych

Documents

Transcript of Ryśnik - czynniki pozaekonomiczne funkcjonowania dystrków przemysłowych