Rozdział I. Własność przemysłowa w systemie prawa...cyklopedia odkryć i wynalazków, Warszawa...

Skubisz 1

Rozdział I. Własność przemysłowa w systemie prawa

Spis treściNb

§ 1. Geneza i zarys rozwoju systemu prawa własności przemysłowej . . . . 1 I. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 II. Wynalazki i inne rozwiązania techniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 III. Znaki towarowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 IV. Geograficzne oznaczenia pochodzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 V. Wzory przemysłowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 VI. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 § 2. Podstawy prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 I. Konwencje międzynarodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

1. Konwencja paryska i porozumienia szczególne . . . . . . . . . . . . . . . . . 552. Porozumienie TRIPS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

II. Prawo Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 701. Prawo pierwotne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 702. Prawo pochodne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

A. Dyrektywy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85B. Rozporządzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88C. Umowy międzynarodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91D. Stosunek prawa pochodnego do prawa pierwotnego . . . . . . . . . . . 95

3. Zasady ogólne prawa Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 964. Skutek sprzeczności prawa krajowego z prawem unijnym . . . . . . . . 104

III. Prawo polskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1081. Ustawa – Prawo własności przemysłowej. Charakterystyka ogólna . 1082. Inne ustawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1143. Umowy międzynarodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1184. Stosunek prawa polskiego do prawa Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . 120

§ 3. Pojęcie i systematyka prawa własności przemysłowej. Klasyfikacja podmiotowych praw własności przemysłowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124

I. Pojęcie i systematyka własności przemysłowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1241. Stosowana terminologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1242. Własność dóbr niematerialnych a prawo na dobrach

niematerialnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1333. Stanowisko prawa polskiego (de lege lata) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146

II. Klasyfikacja podmiotowych praw własności przemysłowej . . . . . . . . . . 1531. Przedmiot praw własności przemysłowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153

A. Pojęcie dobra niematerialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153B. Wynalazek i inne rozwiązania techniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158C. Wzór przemysłowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160D. Znak towarowy i inne oznaczenia odróżniające . . . . . . . . . . . . . . 162

2. Charakter i treść praw własności przemysłowej . . . . . . . . . . . . . . . . . 166

Skubisz2


A. Bezwzględne prawa podmiotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166B. Prawo do wyłącznego korzystania (używania) . . . . . . . . . . . . . . . 171C. Prawa własności przemysłowej a inne prawa własności . . . . . . . . 181

III. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184 § 4. Wzajemny stosunek tytułów ochronnych w prawie własności

przemysłowej. Prawo własności przemysłowej a ochrona przedmiotów własności przemysłowej na podstawie ustaw pokrewnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188

I. Autonomiczna i kumulatywna ochrona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188 II. Ustawa – Prawo własności przemysłowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192 III. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 IV. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji i ustawa

o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym . . . . . . . . . . . . . 205 V. Prawo własności przemysłowej a ustawa o ochronie konkurencji

i konsumentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218 § 5. Stosunek prawa własności przemysłowej do ogólnych regulacji

prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226 I. Prawo własności przemysłowej a Konstytucja RP . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226 II. Prawo własności przemysłowej a prawo cywilne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 III. Prawo własności przemysłowej a prawo administracyjne . . . . . . . . . . . . 234 § 6. Uzasadnienie systemu ochrony własności przemysłowej . . . . . . . . . . . 235 I. System patentowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 II. System ochrony znaków towarowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256 III. System ochrony geograficznych oznaczeń pochodzenia . . . . . . . . . . . . . 263 IV. System ochrony wzorów przemysłowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267 V. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271 § 7. Domena publiczna a prawa własności przemysłowej . . . . . . . . . . . . . 274 I. Pojęcie i zakres domeny publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274 II. Podstawy prawne domeny publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276 III. Charakter wyjątkowy norm konstytuujących prawa własności

przemysłowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278

Literatura: H. J. Ahrens, M. R. McGuire, Modellgesetz für Geistiges Eigentum. Normtext und Begründung, München 2012; T. Ascarelli, Teoria della concorrenza e dei beni immateriali, Mi-lano 1957; J. Azéma, J.-Ch. Galloux, Droit de la propriété industrielle, Paris 2012; M. Baehr, Die historische Entwicklung des Markenrechts in Deutschland, München 2008; J. Balcarczyk, Prawo do wizerunku i jego komercjalizacja, Warszawa 2009; I. Barańczyk, Ochrona prawna oznaczeń geograficznych, Warszawa 2008; J. Barcz, W sprawie bezpośredniego skutku przepisów Porozu-mienia TRIPS w świetle prawa wspólnotowego, cz. 1, EPS 2006, Nr 2; cz. 2, EPS 2006, Nr 3; tenże, Zakaz dyskryminacji ze względu na wiek w prawie UE w świetle wyroku TS z 19.01.2010 r. w sprawie C-555/07 Seda Kücükdeveci, EPS 2010, Nr 9; J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autor-skie, Warszawa 2016; F.-K. Beier, Ausschließlichkeit, gesetzliche Lizenzen und Zwangslizenzen im Patent- und Musterrecht, GRUR 1998, Nr 3; tenże, Die herkömmlichen Patentrechtstheorien und die sozialistische Konzeption des Erfinderrechts, GRUR Int. 1970, Nr 1; tenże, Gewerbefre-iheit und Patentschutz. Zur Entwicklung des Patentrechts in Deutschland im 19 Jahrhunderd w: H. Coing, W. Wilhelm, Wissenschaft und Kodifikation des Privatrechts im 19. Jahrhundert, 1979 Gewerblicher Rechtsschutz und freier Warenverkehr im Europäischen Binnenmarkt und im Verkehr mit Drittstaaten, GRUR Int. 1989, Nr 4; tenże, Grundzüge des Warenzeichenschutzes in den Ländern des angloamerikanischen, französischen und deutschen Rechtskreis, ZNUJ PPWI 1976, Nr 7; tenże, Hundert Jahre Pariser Verbandsübereinkunft. Ihre Rolle in Vergangenheit, Ge-genwart und Zukunft, GRUR Int. 1983, Nr 6–7; tenże, Wettbewerbsfreiheit und Patentschutz – zur geschichtlichen Entwicklung des deutschen Patentrechts, GRUR 1978, Nr 3; F.-K. Beier,

Skubisz 3


J. Straus, Das Patentwesen und seine Informationsfunktion – gestern und heute, GRUR 1977, Nr 6; A. Bertrand, Droit des marques. Signes distinctifs. Noms de Domaine, Paris 2005; M. Bie-czyński, Prawne granice wolności twórczości artystycznej w zakresie sztuk wizualnych, Warsza-wa 2011; G. H. C. Bodenhausen, Guide d’application de la Convention de Paris pour la protec-tion de la propriété industrielle telle que revisée à Stockholm en 1967, Genève 1969; K. Brzeziński, Das Vorbenutzungsrecht, Tübingen 2015; S. Buczkowski, Założenia i rozwój histo-ryczny ochrony prawnej twórczości technicznej, AUMCS 1975, t. XXII; T. Calame, w: Schwe-izerisches Immaterialgüter- und Wettbewerbsrecht, t. IV – Patentrecht und Know-how unter Ein-schluss von Gentechnik, Software und Sortenschutz (pod red. R. Bürena, L. Davida), Basel 2006; R. Callmann, Zu den Grundlagen des Markenschutzes in den USA, GRUR Int. 1969; E. Całka, Geograficzne oznaczenia pochodzenia. Studium z prawa wspólnotowego i prawa polskiego, Warszawa 2008; taż, Zasada pierwszeństwa w prawie Unii Europejskiej. Wybrane problemy, SIL 2016, t. XXV; J. Chaciński, Prawa podmiotowe a ochrona dóbr osobistych, Lublin 2004; W. Cor-nish, D. Llewelyn, Intellectual Property: Patents, Copyright, Trade Marks and Allied Rights, Lon-don 2007; B. Czachórska-Jones, Naruszenie patentu. Zagadnienia podstawowe, Wrocław 1988; M. Czajkowska-Dąbrowska, Cywilnoprawna ochrona praw na dobrach niematerialnych, w: Wła-sność przemysłowa. Aktualne problemy prawne i etyczne, Warszawa 2002; taż, Treść (elementy i struktury) prawa autorskiego a treść prawa własności, SI 1994, t. XXI; taż, Własność czy wła-sności (intelektualne)?, w: Współczesne problemy prawa handlowego. Księga jubileuszowa de-dykowana prof. dr hab. Marii Poźniak-Niedzielskiej (pod red. A. Kidyby, R. Skubisza), Kraków 2007; W. Czempińska, Rozwój pojęć o ochronie wynalazcy, Warszawa 1931; W. Dajczak, Rzym-ska res incorporalis a kształtowanie się pojęć „rzeczy” i „przedmiotu praw rzeczowych” w euro-pejskiej nauce prawa prywatnego, Poznań 2007; T. Dolata, Polska ustawa o zwalczaniu nieuczci-wej konkurencji z 1926 r. a inne regulacje z zakresu praw na dobrach niematerialnych w: Studia z dziejów Państwa i Prawa Polskiego, t. 12, Kraków–Lublin–Łódź 2009; N. Douglas, Die mar-kenrechtliche Erschöpfung beim Parallelimport von Arztneimitteln, München 2005; B. Dölemey-er, Einführungsprivilegien und Einführungspatente – Mittel des Technologietransfers, w: D. Si-mon, W. Wilhelm, lus Commune XII, Frankfurt 1984; B. Dölemeyer, D. Klippel, Der Beitrag der deutschen Rechtswissenschaft zur Theorie des gewerblichen Rechtsschutzes und Urheber-rechts, w: Gewerblicher Rechtsschutz und Urheberrecht in Deutschland (pod red. F-K. Beiera, A. Krafta, G. Schrickera, E. Wadle), Weinheim 1991; N. Dreyfus, B. Thomas, Marques, dessins et modèles. Stratégie de protection, de défense et de valorisation, Paris 2002; K. Dunin, Nowe prawo o przywilejach na wynalazki i udoskonalenia, GSW 1896, Nr 32–33; T. Dybowski, Ochro-na własności w polskim prawie cywilnym (rei vindicatio – actio negatoria), Warszawa 1969; En-cyklopedia odkryć i wynalazków, Warszawa 1979; G. E. Evans, The Comparative Advantages of Geographical Indications and Community Trade Marks for the Marketing of Agricultural Pro-ducts in the European Union, IIC 2010, Nr 6; F. Fechner, Geistiges Eigentum und Verfassung, Tübingen 1999; K. Felchner, K. Jasińska, M. Lampart, D. Marek, Ustawa o ochronie prawnej odmian roślin. Komentarz (pod red. K. Felchnera), Warszawa 2016; K. H. Fezer, Entwicklung-slinien und Prinzipien des Markenrechts in Europa, GRUR 2003, Nr 6; tenże, Kumulative Nor-menkonkurrenz zwischen Markenrecht und Lauterkeitsrecht – Schutzzweckkompatibilität zwi-schen Immaterialgüterrecht als Funktionseigentum und Wettbewerbsrecht, GRUR 2010, Nr 11; tenże, Markenrecht, München 2009; J. Fiołka, Historia Małopolski spisana przez rzecznika pa-tentowego z okazji 40-lecia Instytutu Prawa Własności Intelektualnej UJ, w: Spory o własność intelektualną. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorom Januszowi Barcie i Ryszardowi Markiewiczowi (pod red. A. Matlaka, S. Stanisławskiej-Kloc), Warszawa 2013; tenże, Traktaty a prawo wewnętrzne w zakresie ochrony własności przemysłowej, ZNUJ PPWI 1987, Nr 44; D. Flisak, Utwór multimedialny w prawie autorskim, Warszawa 2008; Z. Gargas, Nowe prawo patentowe w Austryi, GSW 1896, Nr 40–43; B. Gawlik, Ochrona dóbr osobistych. Sens i nonsens koncepcji tzw. praw podmiotowych osobistych, ZNUJ PPWI 1985, Nr 41; tenże, Umowa know--how. Zagadnienia konstrukcyjne, ZNUJ PPWI 1974, Nr 3; Ch. Geiger, Intellectual „Property”

Skubisz


4

after the Treaty of Lisbon: Towards a Different Approach in the New European Legal Order?, EIPR 2010, Nr 6; D. Gervais, The TRIPS Agreement: Drafting History and Analysis, London 1998; B. Giesen, Własnościowy model prawa autorskiego – analiza koncepcji przyjętej w prawie polskim, RPEiS 2015, Nr 2; L. Giliciński, Wykonywanie praw własności intelektualnej w prawie Wspólnoty Europejskiej, Warszawa 1997; H.-P. Götting, Der Begriff des Geistigen Eigentums, GRUR 2006, Nr 4; tenże, Die Entwicklung des Markenrechts vom Persönlichkeits – zum Imma-terialgüterrecht, w: Aktuelle Herausforderungen des geistigen Eigentums. Festgabe von Freun-den und Mitarbeitern für Friedrich-Karl Beier zum 70. Geburtstag, Köln 1996; tenże, Gewerbli-cher Rechtsschutz, München 2010; L. Górnicki, Koncepcja prawa na przedsiębiorstwie Fryderyka Zolla, w: Państwo, prawo, społeczeństwo w dziejach Europy Środkowej. Księga jubi-leuszowa dedykowana Profesorowi Józefowi Ciągwie w siedemdziesięciolecie urodzin (pod red. A. Lityńskiego i in.), Katowice–Kraków 2009; tenże, Nieuczciwa konkurencja, w szczególności przez wprowadzające w błąd oznaczenie towarów lub usług i środki ochrony w prawie polskim, Wrocław 1997; tenże, Prawa na dobrach niematerialnych, w: Synteza prawa polskiego 1918–1939 (pod red. T. Guza, J. Głuchowskiego, M. R. Pałubskiej), Warszawa 2013; tenże, Rozwój idei praw autorskich od początków do II wojny światowej, KPP 2006, Nr 3; tenże, Rozwój idei praw autorskich od starożytności do II wojny światowej, Wrocław 2013; tenże, Wpływ obcych ustawodawstw i doktryny prawa na polską kodyfikację prawa prywatnego w II RP, ZNUJ Towa-rzystwo Biblioteki Słuchaczów Prawa 2005, Nr 13, J. Górski, Pojęcie prawa autorskiego w roz-woju historycznym, RPEiS 1938, Nr 1; P. Grzegorczyk, Jurysdykcja krajowa w sprawach z za-kresu prawa własności przemysłowej, Warszawa 2007; S. Grzybowski, Ochrona wynalazków, wzorów i znaków towarowych w: Encyklopedia podręczna prawa prywatnego, t. 2 (pod red. F. Zolla, J. Wasilkowskiego), Warszawa 1939; tenże, Wprowadzenie. Projekt prawa rzeczowego przyjęty w lipcu 1939 r. przez Podkomisję Prawa Rzeczowego, KPP 1993, Nr 4; D. E. Harasi-miuk, Zakazy reklamy towarów w prawie europejskim i polskim, Warszawa 2011; A. Heggen, Zur Vorgeschichte des Reichspatentgesetzes von 1877, GRUR 1977, Nr 6; A. Heinemann, Imma-terialgüterschutz in der Wettbewerbsordnung, Tübingen 2002; J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo rzeczowe, Warszawa 2009; M. Jabłoński, Wolności z art. 73 Konstytucji RP, w: Prawa i wolności obywatelskie w Konstytucji RP (pod red. Z. Banaszaka, A. Preisnera), Warszawa 2002; A. Jaku-becki, Postępowanie zabezpieczające w sprawach z zakresu prawa własności intelektualnej, Kra-ków 2002; S. Jarosz-Żukowska, Konstytucyjna zasada ochrony własności, Kraków 2003; E. Ja-roszyńska-Kozłowska, M. Trzebiatowski, Dyrektywa o znakach towarowych po „liftingu”, MoP 2009, Nr 1; K. Jasińska, Naśladownictwo opakowań produktów markowych w świetle pra-wa własności intelektualnej, Warszawa 2010; V. Jänich, Geistiges Eigentum eine Komplemen-tärerscheinung zum Sacheigentum?, Tübingen 2002; S. Jóźwiak, Prawo własności intelektualnej a prawo konkurencji – spór o pierwszeństwo w prawie europejskim, MoP 2010, Nr 8, wkładka; M. Kaser, Das römische Privatrecht, München 1971; D. Kasprzycki, Funkcjonowanie zwalczania nieuczciwej konkurencji w relacji do praw własności intelektualnej, w: Aktualne wyzwania pra-wa własności intelektualnej i prawa konkurencji. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Michałowi du Vallowi (pod red. J. Ożegalskiej-Trybalskiej, D. Kasprzyckiego), Warszawa 2015; D. Keeling, Intellectual Property Rights in EU Law, Volume I: Free Movement and Competition Law, Oxford 2003; J. Kępiński, Wyłączenie ochrony prawnoautorskiej dla wzorów przemysło-wych – glosa do wyroku TS UE z 27.01.2011 r. w sprawie C-168/09 Flos SpA v. Semeraro Casa a Famiglia SpA, EPS 2012, Nr 4; tenże, Wzór przemysłowy i jego ochrona w prawie polskim i wspólnotowym, Warszawa 2010; M. Kępiński, Czy w nowym kodeksie cywilnym potrzebna jest własność intelektualna?, w: 50 lat kodeksu cywilnego. Perspektywy rekodyfikacji (pod red. P. Steca, M. Załuckiego), Warszawa 2015; tenże, Relacja klauzuli ogólnej ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (art. 3 ust. 1) do szczególnych deliktów, w: Prawo konkurencji. 25 lat. Pierwszy Polski Kongres Prawa Konkurencji (pod red. T. Skocznego), Warszawa 2016, tenże, Rozporządzanie prawem z rejestracji znaku towarowego, Poznań 1979; H. Kickler, Die Ge-schichte des Schutzes Geographischer Herkunftsangaben in Deutschland, Tübingen 2012;

Skubisz 5


D. Kiedrowska, Formuła Keck w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, EPS 2006, Nr 3; D. Klippel, Geistiges Eigentum, Privileg und Naturrecht in rechtshistorischer Per-spective, Mohr Siebeck 2015; R. Knaak, Markenrecht im TRIPS-Übereinkommen, w: Die Neu-ordnung des Markenrechts in Europa, 10. Rings-berg-Symposium des Max-Planck-Instituts für Ausländisches und Internationales Patent-, Urheber- und Wettbewerbsrecht (pod red. G. Schric-kera, F.-K. Beiera), Baden-Baden 1997; J. Koczanowski, Funkcje i ochrona prawna znaków to-warowych, ZNUJ PPWI 1976, Nr 8; J. Kohler, Buchs Archiv für Theorie und Praxis des Allge-meinen Deutschen Handels- und Wechselrechts 1887; tenże, Das Recht des Markenschutzes. Mit Berücksichtigung ausländischer Gesetzgebungen, Würzburg 1884; tenże, Deutsches Patentrecht, Mannheim 1888; tenże, Die Idee des geistigen Eigentums, AcP 1894, Nr 32; tenże, Urheberrecht an Schriftwerken und Verlagsrecht, Stuttgart 1907; K. Kohutek, w: K. Kohutek, M. Sieradzka, Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, Warszawa 2009; M. K. Kolasiński, Obowiązek współpracy gospodarczej w prawie antymonopolowym, Toruń 2009; tenże, Prawo konkurencji a ochrona własności intelektualnej, KPPubl. 2007, Nr 1–2; L. Komziuk, Misce aw-torskowo prawa w sistemach prawa dierżaw Cientralno-Wschodnoi Ewropi: dierki mietodolo-giczni aspekti, Wisnik Kijowskowo Nacjonalnowo Uniwersitetu Imieni Tarasa Szewczenka 2010, Nr 85; tenże, Dżierela prawa intelektualnoi własnosti, w: Ochrona intelektualnoi wlasno-sti. Nawczalnyj posibnik dlja studentiw wniszczich nawczalnich zakladiw (pod red. O. Orluk), Kiiw Interserwis 2016; Konstytucja RP, t. I, Komentarz do art.1–86 (pod red. M. Safjana, L. Bo-ska), Warszawa 2016; A. Kopff, Konstrukcje cywilistyczne w prawie wynalazczości, Warszawa 1978; tenże, Prawo cywilne a prawo dóbr niematerialnych, ZNUJ PPWI 1975, Nr 5; P. Kostań-ski, Die Schutzwirkung des Patents nach polnischem Recht, Baden-Baden 2010; K. Kowalik--Bańczyk, Tożsamość narodowa – dopuszczalny wyjątek od zasady prymatu?, w: Prawo Unii Eu-ropejskiej a prawo konstytucyjne państw członkowskich (pod red. S. Dudzika, N. Półtorak), Warszawa 2013; R. Kraβer, Patentrecht. Ein Lehr- und Handbuch zum deutschen Patent- und Gebrauchmusterrecht, Europäischen und Internationalen Patentrecht, München 2009; M. Kruk, Przystąpienie WE do Aktu genewskiego Porozumienia haskiego w sprawie międzynarodowej re-jestracji wzorów przemysłowych, EPS 2008, Nr 8; R. Kwiecień, Zgodność traktatu akcesyjnego z Konstytucją, EPS 2005, Nr 10; M. Lehmann, Eigentum, Geistiges Eigentum, gewerbliche Schutzrechte. Property Rights als Wettbewerbsbeschränkungen zur Förderung des Wettbewerbs, GRUR Int. 1983; S. Łotysz, Wynalazczość polska w Stanach Zjednoczonych, Warszawa 2013; F. Machlup, Die wirtschaftlichen Grundlagen des Patentrechts, cz. 1–3, GRUR Int. 1961; R. Markiewicz, S. Sołtysiński, Konstytucyjne aspekty praw autorskich (uwagi na marginesie dwóch orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego), PiP 2015, Nr 12; P. Mathély, Le nouveau droit français des marques, Paris 1994; A. Matlak, Prawo autorskie w europejskim prawie wspólnoto-wym, ZNUJ PPWI 2002, Nr 79; D. Matthews, The Lisbon Treaty, Trade Agreements and the En-forcement of Intellectual Property Rights, EIPR 2010, Nr 3; M. Mazurek, Nowa dyrektywa o zna-kach towarowych – czyli (prawie) wszystko „po staremu”, Rz. Pat. 2008, Nr 4; D. Miąsik, Porozumienie TRIPS w systemie prawa wspólnotowego, w: Skubisz, Własność przemysłowa, 2008; tenże, Stosunek prawa ochrony konkurencji do prawa własności intelektualnej, Warszawa 2012; tenże, Wspólnotowe prawo konkurencji a prawa własności intelektualnej, EPS 2009, Nr 6; tenże, Zapewnienie skuteczności wyrokom Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej po-przez odmowę zastosowania przepisu prawa krajowego sprzecznego z prawem unijnym, w: Za-pewnienie efektywności orzeczeń sądów międzynarodowych w polskim porządku prawnym (pod red. A. Wróbla), Warszawa 2011; tenże, Zapewnienie skuteczności wyrokom Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej przez polskie sądy poprzez odmowę zastosowania przepisu prawa krajowego niezgodnego z prawem unijnym, w: Zapewnienie efektywności orzeczeń są-dów międzynarodowych w polskim porządku prawnym (pod red. A. Wróbla), Warszawa 2011; tenże, w: Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz (pod red. T. Skocznego), Warszawa 2009; A. Michalak, Ochrona tajemnicy przedsiębiorstwa. Zagadnienia cywilnopraw-ne, Kraków 2006; I. B. Mika, J. Szwaja, E. Wojcieszko-Głuszko, Kumulacja i kolizja praw wła-

Skubisz


6

sności przemysłowej w prawie polskim (na przykładzie wzorów przemysłowych i znaków towa-rowych), KPP 2001, Nr 2; H. Mohnhaupt, Die Edition von Privilegien als Rechtsquellen in Deutschland und in ihrer europäischen Perspektive, Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa 2014, Nr 3; D. Molenda, Patent a postęp. W sprawie rozwoju prawa patentowego w gór-nictwie kruszcowym w XV i XVI w., Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 1969, Nr 1; I. Na-kielska, Prawo do własności w świetle Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Gdańsk 2002; I. Neumeyer, Die historischen Grundlagen der ersten modernen Patentgesetze in den USA und in Frankreich, GRUR Int. 1956, Nr 6; A. Niewęgłowski, Wyniki prac badawczych w obrocie cy-wilnoprawnym, Warszawa 2010; H. Norman, Intellectual Property Law, Oxford 2014; A. Nowic-ka, Ograniczenia patentu, w: Księga pamiątkowa z okazji 80-lecia rzecznictwa patentowego w Polsce, Warszawa 2001; taż, Rzeczpospolita Polska w systemie umów międzynarodowych z zakresu ochrony własności przemysłowej, w: Księga pamiątkowa z okazji 85-lecia ochrony własności przemysłowej w Polsce, Warszawa 2003; A. Nowicka, M. Poźniak-Niedzielska, U. Promińska, H. Żakowska-Henzler, Prawo własności przemysłowej, Warszawa 2005; E. No-wińska, U. Promińska, K. Szczepanowska-Kozłowska, Własność przemysłowa i jej ochrona, Warszawa 2014; A. Ohly, Gibt es einen Numerus clausus der Immaterialgüterrechte?, w: Per-spektiven des Geistigen Eigentums und Wettbewerbsrechts, München 2005; A. Okolski, Wykład prawa administracyjnego oraz prawa administracyjnego obowiązującego w Królestwie Polskim, t. III, Warszawa 1884; V. Orlov, Introduction to Business Law in Russia, London–New York 2011; B. Orłowski, Historia techniki polskiej, Radom 2008; W. Pańko, O prawie własności i jego współczesnych funkcjach, Katowice 1984; J. Passa, Droit de la propriété industrielle, Paris 2006; A. Peukert, Die Gemeinfreiheit: Begriff, Funktion, Dogmatik, Tübingen 2012; A. Pilenko, Das Recht des Erfinders. Die Privilegien auf Erfindungen und ihr Schutz im russischen und inter-nationalen Recht, Berlin 1907; P. Podrecki, Środki ochrony praw własności intelektualnej, War-szawa 2010; F. Pollaud-Dulian, Droit de la propriété industrielle, Paris 1999; A. Pottage, B. Sher-man, On the prehistory of intellectual property, w: Concepts of Property in Intellectual Property Law (pod red. H. R. Howe, J. Griffiths), United Kingdom 2013; C. Poznański, Nowa ustawa ho-lenderska o patentach, Themis Polska 1913, Seria II, t. 1; M. Poźniak-Niedzielska, Dobra niema-terialne przedsiębiorstwa państwowego, Warszawa–Łódź 1990; taż, Ewolucja prawa własności intelektualnej w dobie współczesnej, PiP 2002, Nr 10; taż, Kodeks cywilny a prawo na dobrach niematerialnych, ZNIBPS 1983, Nr 19–20; taż, Wzory zdobnicze i ich ochrona, Warszawa 1978; U. Promińska, Ustawa o znakach towarowych. Komentarz, Warszawa 1998; Z. Radwański, Kon-cepcja praw podmiotowych osobistych, RPEiS 1988, Nr 2; tenże, Systemowe pojęcie własności w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (art. 21 i art. 64 Konstytucji), w: Podstawowe założenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (pod red. K. Budziło), Warszawa 2010; P. Roubier, Le droit de la propriété industrielle, t. I, Paris 1952; t. II, Paris 1954; J. Rutkowski, Historia gospo-darcza Polski, t. 1. Czasy przedrozbiorowe, Warszawa 1946; W. Schluep, Das Markenrecht als subjektives Recht, Basel 1964; J. Schmidt-Szalewski, Der Unterschied zwischen der Klage we-gen Verletzung gewerblicher Schutzrechte und der Wettbewerbsklage in der französischen Recht-sprechung, GRUR Int. 1997; J. Schmidt-Szalewski, J.-L. Pierre, Droit de la propriété industrielle, Paris 2003; F. Schönherr, Zur Begriffsbildung im Immaterialgüterrecht, w: Homo Creator. Fest-schrift für Alois Troller, Basel 1976; tenże, Zur Geschichte des österreichischen Patentrecht, w: La Legge veneziana sulle invezioni. La Loi venitienne sur les inventions. Venetian patent law: scritti di diritto industriale per il suo 500. anniversario, Milano 1974; V. Schöttle, Der Allgemeine Teil des Rechts des geistigen Eigentums in Zivilgesetzbuch der Russischen Föderation, Mohr Siebeck 2013; S. Schricker, w: Urheberrecht. Kommentar (pod red. U. Löwenheima, G. Schric-kera), München 2010; B. Sherman, L. Bently, The Making of Modern Intellectual Property Law, Cambridge 2008; M. Silberstein, Erfindungsschutz und merkantilistische Gewerbeprivilegien, Winterthur 1961; J. Sitko, Firma i jej ochrona, Warszawa 2009; R. Skubisz, Cele i zakres zastoso-wania ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Dylematy trudnego sąsiedztwa z ustawą o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, w: Prawo konkurencji. 25 lat. Pierwszy

Skubisz 7


Polski Kongres Prawa Konkurencji (pod red. T. Skocznego), Warszawa 2016; tenże, Funkcje zna-ku towarowego, w: Księga pamiątkowa z okazji 80-lecia rzecznictwa patentowego w Polsce, Warszawa 2001; tenże, Funkcjonalność techniczna jako przeszkoda rejestracji znaku towarowe-go w prawie unijnym i prawie polskim, w: Oblicza prawa cywilnego. Księga Jubileuszowa dedy-kowana profesorowi Janowi Błeszyńskiemu (pod red. K. Szczepanowskiej-Kozłowskiej), Warsza-wa 2013; tenże, Import równoległy produktów leczniczych w zmienionych opakowaniach a ochrona znaków towarowych (w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich), ZNUJ PPWI 2007, Nr 100; tenże, Naruszenie prawa do znaku towarowego po-przez użycie geograficznego oznaczenia pochodzenia w świetle dyrektywy o znakach towaro-wych, ZNUJ PPWI 2005, Nr 88; tenże, Ochrona geograficznych oznaczeń pochodzenia w prawie wspólnotowym i polskim, EPS 2006, Nr 2; tenże, Ochrona praw własności przemysłowej i hand-lowej, w: Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską. Komentarz (pod red. A. Wróbla), War-szawa 2008; tenże, Oznaczenie geograficzne jako indywidualny znak towarowy, w: Księga pa-miątkowa z okazji 85-lecia ochrony własności przemysłowej w Polsce, Warszawa 2003; tenże, Pierwszeństwo do uzyskania patentu, Warszawa 1982; tenże, Pierwszeństwo zgłoszenia wyna-lazku w świetle konwencji paryskiej i art. 71 ustawy o wynalazczości, PiP 1977, Nr 12; tenże, Polskie prawo własności przemysłowej (stan obecny i perspektywy zmian), ZNUJ PPWI 2014, Nr 126; tenże, Prawo własności przemysłowej (charakterystyka ogólna), PiP 2002, Nr 3; tenże, Prawo z rejestracji znaku towarowego i jego ochrona. Studium z zakresu prawa polskiego na tle prawnoporównawczym, Lublin 1988; tenże, Prawo znaków towarowych. Komentarz, Warszawa 1997; tenże, Problem zgłoszeń z równym pierwszeństwem, ZNUJ PPWI 1978, Nr 18; tenże, Pro-pozycje rewizji konwencji paryskiej, Temat – WiR 1980, Nr 6; tenże, Znaki towarowe – ewolucja przedmiotu ochrony prawnej, PPH 2008, Nr 12; W. Sobociński, Historia ustroju i prawa Księstwa Warszawskiego, Toruń 1964; A. Sołtys, Obowiązek wykładni prawa krajowego zgodnie z pra-wem unijnym jako instrument zapewniania efektywności prawa Unii Europejskiej, Warszawa 2015; taż, Wykładnia contra legem jako kryterium wyznaczania granicy obowiązku wykładni prawa krajowego zgodnie z prawem UE w polskim porządku prawnym, w: Doświadczenia praw-ne pierwszych lat członkostwa Polski w Unii Europejskiej (pod red. S. Biernata, S. Dudzika), Warszawa 2011; S. Sołtysiński, Are Trade Secrets Property?, IIC 1986, Nr 4; tenże, Charakter praw wynalazcy, Poznań 1967; tenże, Koegzystencja koncepcji deliktów wykorzystywania cu-dzej renomy i wprowadzania w błąd konsumenta a wolność naśladownictwa w ustawie o zwal-czaniu nieuczciwej konkurencji, w: Wspólnotowe i krajowe regulacje prawne w dziedzinie ochrony własności przemysłowej (pod red. A. Adamczak), Kielce 2005; tenże, Licencje na korzy-stanie z cudzych rozwiązań technicznych, Warszawa 1970; tenże, O niektórych aspektach ochro-ny własności intelektualnej i szansach poprawy innowacyjności polskiej gospodarki: refleksje agnostyka, ZNUJ PPWI 2014, Nr 126; tenże, Powstanie i rozwój prawnych form ochrony wyna-lazcy na przestrzeni XIV–XVIII w., Czasopismo Prawno-Historyczne 1966, Nr 1; tenże, Prawo patentowe Stanów Zjednoczonych Ameryki, ZNUJ PPWI 1976, Nr 6; J. Stanek, Patentowanie genów ludzkich, Warszawa 2016; M. Staszków, Zarys prawa wynalazczego, Warszawa 1974; Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy (pod red. A. Wróbla), t. I, Warszawa 2010; P. Stec, Pojęcie i zakres domeny publicznej w prawie polskim, PS 2008, Nr 4; A. Szajkowski, Wy-nalazki wspólne. Aspekty prawne, Wrocław 1982; J. Szajnar, Co nam zostało z Keck i Mitho-uard? – analiza orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości inspirowanego wyrokiem z 24.11.1993 r. w sprawach połączonych: C-267/91 i C-268/91 Postępowanie karne przeciwko Bernardowi Keck i Danielowi Mithourd, EPS 2015, Nr 9; K. Szczepanowska-Kozłowska, Patent europejski. Przedmiotowy zakres ochrony, Warszawa 1998; taż, Wyczerpanie praw własności przemysłowej. Patent i prawo ochronne na znak towarowy, Warszawa 2003; taż, Znak towarowy a prawo autorskie, w: Oblicza prawa cywilnego. Księga Jubileuszowa dedykowana profesorowi Janowi Błeszyńskiemu (pod red. K. Szczepanowskiej-Kozłowskiej), Warszawa 2013; J. Szczotka, Najem i użyczenie egzemplarzy utworu jako odrębne pola eksploatacji, Warszawa 2013; F. Szen-wic, Systemy prawodawstw patentowych a przyszłe prawo patentowe, GSW 1918, Nr 2–3;

Skubisz


8

J. Szwaja, Francuskie prawo patentowe, ZNUJ PPWI 1976, Nr 6; T. Targosz, Domena publiczna w prawie autorskim, w: Prawo własności intelektualnej wczoraj, dziś i jutro (pod red. J. Barty, A. Matlaka), ZNUJ PPWI, Nr 100; tenże, Miejsce porozumienia TRIPS w prawie polskim, KPP 2005, Nr 3; A. Taubmann, A Practical guide to working with TRIPS, Oxford 2011; A. Tisch-ner, Kumulatywna ochrona wzornictwa przemysłowego w prawie własności intelektualnej, War-szawa 2015; taż, Wzory przemysłowe między Scyllą a Charybdą, RPEiS 2015, Nr 2; taż, Zakaz nieuczciwego naśladownictwa w art. 13 u.z.n.k. w kontekście rozbudowanej ochrony postaci produktu w prawie własności intelektualnej z uwzględnieniem prawa UE, w: Prawo konkurencji. 25 lat. Pierwszy Polski Kongres Prawa Konkurencji (pod red. T. Skocznego), Warszawa 2016; taż, Zbieg ochrony wzorów przemysłowych w prawie własności przemysłowej i prawie autor-skim à la polonaise – refleksje po wyroku TS w sprawie C-168/09 Flos v. Semeraro, EPS 2011, Nr 7; E. Traple, Stosunek czynu nieuczciwej konkurencji do praw własności intelektualnej, ZNUJ PPWI 2001, Nr 77; taż, Ustawowe konstrukcje w zakresie majątkowych praw autorskich i obrotu nimi w dobie kryzysu prawa autorskiego, Kraków 1990; E. Traple, W. Tabor, Konwen-cja paryska o ochronie własności przemysłowej w świetle tekstu sztokholmskiego, ZNUJ PPWI 1977, Nr 10; A. Troller, Immaterialgüterrecht, Patentrecht, Markenrecht, Muster und Modell-recht, t. I, Basel–Frankfurt am Main 1983; t. II, Basel 1983; tenże, Wesen und Unwesen der Mar-ke, w: Festschrift für Philip Möhring, München 1965; M. Trzebiatowski, Autorskoprawny status znaku towarowego (przegląd doktryny), MoP 2011, Nr 5; tenże, Obowiązek używania znaku to-warowego. Studium z prawa polskiego na tle prawnoporównawczym, Warszawa 2007; tenże, Słowny znak towarowy jako utwór prawnoautorski – glosa do wyroku SN z 22.06.2010 r. (IV CSK 359/10), Glosa 2010, Nr 1; Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz (pod red. C. Banasińskiego, E. Piontka), Warszawa 2009; Ustawa o ochronie konkurencji i kon-sumentów. Komentarz (pod red. A. Stawickiego, E. Stawickiego), Warszawa 2011; E. Wadle, En-twicklungslinien des deutschen Markenschutzes im 19 Jahrhundert, GRUR Int. 1979, Nr 6; ten-że, Fabrikenzeichenschutz und Markenrecht. Geschichte und Gestalt des deutschen Markenschutzes im 19 Jahrhundert, cz. 1, Berlin 1977; cz. 2, Berlin 1984; tenże, Geistiges Eigen-tum, Weinheim 1996; W. Wallace, Geschmacksmusterschutz in Großbritannien, GRUR Int. 1974; J. Widło, Zastaw rejestrowy na prawach, Warszawa 2008; Własność intelektualna w Świa-towej Organizacji Handlu (WTO) (pod red. J. Barty, R. Markiewicza), Kraków 1998; I. Wisz-niewska, Granice kartelowo-prawne ważności licencji patentowych, Wrocław 1991; E. Wojciesz-ko-Głuszko, Ochrona prawna know-how w prawie polskim na tle prawnoporównawczym, ZNUJ PPWI 2002, Nr 81; J. Wyrozumski, Zagadnienie początków prawnej ochrony wynalazku w Pol-sce, ZNUJ PPWI 1978, Nr 18; M. Załucki, Europejskie prawo znaków towarowych. Zagadnienia konstrukcyjne, Warszawa 2009; W. Załuski, Schemat ekonomicznego ujęcia prawa własności in-telektualnej, w: Analiza ekonomiczna w zastosowaniach prawniczych (pod red. J. Stelmacha, M. Saniewickiej), Warszawa 2007; K. Zaradkiewicz, Instytucjonalizacja wolności majątkowej. Koncepcja prawa podstawowego własności i jej urzeczywistnienie w prawie prywatnym, War-szawa 2013; F. Zoll, Prawa na dobrach niematerialnych, w: Encyklopedia Podręczna Prawa Pu-blicznego (konstytucyjnego, administracyjnego i międzynarodowego) (pod red. Z. Cybichow-skiego), t. 2, Warszawa 1928; tenże, Przedmiot praw rzeczowych, KPP 1938, Nr 3; tenże, Zagadnienia kodyfikacyjne z zakresu prawa rzeczowego, PN 1925; H. Żakowska-Henzler, Przy-szłość prawa patentowego – podstawowe problemy i kontrowersje, w: Prawo w XXI wieku. Księga pamiątkowa 50-lecia Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk (pod red. W. Czaplińskiego), Warszawa 2006; taż, Rynek wewnętrzny Unii Europejskiej a prawo własno-ści przemysłowej, Warszawa 2013; taż, Wynalazek biotechnologiczny. Przedmiot patentu, War-szawa 2006; Ł. Żelechowski, Ochrona oznaczeń odróżniających w prawie zwalczania nieuczci-wej konkurencji. Dylematy wokół charakteru cywilnoprawnego reżimu ochrony, w: Prawo konkurencji. 25 lat. Pierwszy Polski Kongres Prawa Konkurencji (pod red. T. Skocznego), War-szawa 2016; tenże, Zastaw zwykły i rejestrowy na prawach własności przemysłowej, Warszawa 2011; tenże, Zgłoszenie znaku towarowego jako źródło własności w rozumieniu art. 1 Protokołu

Skubisz 9

§ 1. Geneza i zarys rozwoju systemu prawa własności przemysłowej

Nr 1 do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka – glosa do wyroku Wielkiej Izby ETPCz z 11.01.2007 r. w sprawie Anheuser-Busch Inc. przeciwko Portugalii, EPS 2008, Nr 4.



I. Uwagi wstępne

Powstawanie wynalazków, a następnie ich stosowanie w praktyce, należy odróżnić od udzielania twórcy lub innej osobie ochrony prawnej na te rozwiązania przez wła-dzę zwierzchnią (np. króla, państwo). Udzielenie takiej ochrony nie jest bowiem ko-niecznym warunkiem tworzenia i wdrażania do praktyki wynalazków i innych rozwią-zań technicznych. Także znak towarowy i geograficzne oznaczenie pochodzenia, jako zjawiska gospodarczo-psychologiczne, istnieją niezależnie od jakiejkolwiek regulacji prawnej. To samo odpowiednio dotyczy wzorów przemysłowych. Również utwory li-terackie, artystyczne, kinematograficzne itd. powstają niezależnie od przepisów pra-wa. Wszystkie wymienione wytwory umysłu ludzkiego (dobra niematerialne) nie są bowiem produktami norm prawnych. Przepisy mogą jedynie określać, zgodnie z wolą prawodawcy, warunki objęcia ich ochroną prawną.

Możliwość uzyskania ochrony prawnej wpływa jednak, chociaż o zakresie trud-nym do dokładnego ustalenia, obok wielu innych przesłanek, na decyzję o podejmo-waniu prac nad nowymi utworami literackimi, kinematograficznymi, nad nowymi roz-wiązaniami technicznymi (włącznie z ich finansowaniem, nakładami na reklamę itd.), a także na decyzję o rozpoczęciu używania znaków towarowych itd. Do tych innych czynników, istotnych dla podjęcia takich decyzji, należy przede wszystkim sposób zorganizowania społeczeństwa (system demokratyczny, system autorytarny) i sposób zorganizowania gospodarki (system gospodarki rynkowej, gospodarki centralnie za-rządzanej). Jak pokazuje bowiem historia, wywierają one znaczący wpływ na szyb-kość i wielkość zjawiska powstawania, a następnie upowszechniania, wymienionych dóbr niematerialnych w społeczeństwie.

Tworzenie, a zwłaszcza wdrażanie do praktyki, nowych rozwiązań technicz-nych wyznacza stopień postępu technicznego w społeczeństwie, a tym samym ma wpływ, obok innych parametrów (np. nakładów na inwestycje produkcyjne, wyso-kość wydatków konsumpcyjnych), na wielkość dochodu narodowego wytwarzane-go w tym państwie, a przez to na stopień zamożności społeczeństwa. Także wy-gląd towarów lub ich opakowań, kwalifikowany jako wzory przemysłowe, jest bardzo ważnym czynnikiem promocji produktów na rynku i wpływa na wielkość ich zbytu oraz pośrednio na dochód narodowy państwa. To samo dotyczy używania znaków towarowych. Towary powinny bowiem charakteryzować się dobrą i stałą jakością, co jest w gospodarce rynkowej bezwzględnie koniecznym warunkiem ich zbywania. Znaki towarowe umożliwiają wyszukiwanie przez nabywców towarów spełniających określone oczekiwania, mających pewne właściwości i tym samym stymulują zbyt tych towarów, co określa bezpośrednio dochody przedsiębiorstw, a pośrednio wpły-

1

2

Skubisz


10

wa na wielkość dochodu narodowego danego państwa. Również używanie geograficz-nych oznaczeń pochodzenia wywołuje takie same skutki.

Współcześnie konkurencja przedsiębiorstw jest głównym motorem rozwo-ju gospodarczego. Udzielanie ochrony prawnej w postaci czasowo ograniczone-go, wyłącznego prawa korzystania z (stosowania) wynalazków i innych rozwiązań technicznych, jak również objęcie analogiczną ochroną prawną wzorów przemy-słowych, znaków towarowych i geograficznych oznaczeń pochodzenia, wzmacnia konkurencję przedsiębiorstw. Czasowo ograniczone prawne monopole na rozwią-zania techniczne co do zasady znacznie bardziej intensyfikują konkurencję przedsię-biorstw w płaszczyźnie dokonywania i wdrażania do praktyki innowacji technicznych, niż je ograniczają w sferze produkcji i dystrybucji. Również limitowane czasowo pra-wa wyłączne dotyczące wyglądu towarów lub ich opakowań w większym stopniu stymulują konkurencję w zakresie tworzenie nowych rozwiązań o charakterze este-tycznym niż ją ograniczają w fazie produkcji i dystrybucji towarów. To samo dotyczy znaków towarowych i geograficznych oznaczeń pochodzenia. Ich używanie pozwala nabywcy, najczęściej na podstawie własnego doświadczenia, zidentyfikować na rynku produkty o wysokiej jakości i innych poszukiwanych cechach, co przekłada się na po-pyt na te towary, a to z kolei wywołuje ich zwiększoną podaż i przez to stymuluje kon-kurencję wytwórców i dystrybutorów tych towarów.

Powyższe stwierdzenia są aktualne przede wszystkim w państwach, w których go-spodarka jest oparta na systemie wolnego rynku. W krajach, w których gospodarką rządzi „mityczny planista”, system ochrony prawnej wymienionych dóbr niematerial-nych nie może mieć istotnego znaczenia dla rozwoju gospodarczego. Dotyczy to w ca-łej rozciągłości wynalazków, wzorów przemysłowych, znaków towarowych i innych dóbr niematerialnych wykorzystywanych w toku działalności gospodarczej. Kluczowe decyzje gospodarcze są bowiem podejmowane niezależnie od przedsiębiorstw. Ta teza nie odnosi się w pełni do utworów literackich, artystycznych, kinematograficznych itd. podlegających ochronie prawnoautorskiej. Wielkie dzieła, jak uczy historia cywiliza-cji, powstawały niezależnie od systemu gospodarczego oraz charakteru ustroju pań-stwa. Można jednak wyrazić pogląd, że system demokratyczny, którego koniecznym składnikiem są realnie przyznane prawa człowieka, istotnie sprzyja twórczości literac-kiej, artystycznej itd.

Poniżej zostanie przeprowadzona charakterystyka genezy i rozwoju form ochro-ny prawnej wynalazków, znaków towarowych, geograficznych oznaczeń pochodzenia i wzorów przemysłowych. Model ochrony prawnej wynalazków stanowi pierwowzór ochrony innych rozwiązań technicznych (np. wzorów użytkowych, nowych odmian roślin, topografii układów scalonych). Natomiast model ochrony znaków towarowych jest w gruncie rzeczy prototypem ochrony wszystkich oznaczeń wyróżniających towa-ry i usługi – znaków usługowych, geograficznych oznaczeń pochodzenia, a także, jak się wydaje, co najmniej w istotnej części, obok nazwiska, oznaczeń wyróżniających przedsiębiorstwo. Jednakże geograficzne oznaczenia pochodzenia, co wymaga pod-kreślenia, uzyskały z czasem, w stosunku do znaków towarowych, samodzielny cha-rakter i stały się już odrębną kategorią prawną. Jeżeli chodzi o oznaczenia wyróżniają-ce przedsiębiorstwo, to współcześnie punktu ciężkości ich ochrony należy upatrywać w normach dotyczących ochrony dóbr osobistych i w prawie o zwalczaniu nieuczciwej

3

4

5

Skubisz 11


konkurencji, które to dziedziny prawa nie wchodzą w zakres niniejszego tomu Syste-mu Prawa Prywatnego. Szczególną pozycję w systemie prawa mają wzory przemysło-we (wzory zdobnicze). Wynika to z faktu, iż bardzo często mogą one być przedmiotem ochrony kumulatywnej. Obok ochrony właściwej wzorom przemysłowym (ochrony szczególnej) może bowiem być udzielana na ten sam przedmiot ochrona prawnoautor-ska lub przewidziana dla znaków towarowych.

Problematyka utworów prawnoautorskich jest przedmiotem uwagi w niniejszym rozdziale, jak również w t. 14A, 14B i 14C Systemu Prawa Prywatnego, tylko w ogra-niczonym zakresie. Nie wchodzi ona bowiem w obręb prawa własności przemysło-wej1. Inaczej rzecz się przedstawia w przypadku prawa o zwalczaniu nieuczciwej kon-kurencji. Jest to bowiem część własności przemysłowej w klasycznym rozumieniu, zdefiniowanej w konwencji paryskiej. W tomach 14A, 14B i 14C Systemu Prawa Pry-watnego jest ona jednak uwzględniana jedynie w bezwzględnie koniecznym zakresie. Prawo o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji stanowi bowiem przedmiot odrębnego tomu Systemu Prawa Prywatnego – t. 15, Prawo konkurencji.

II. Wynalazki i inne rozwiązania techniczne

Wynalazki towarzyszą człowiekowi od chwili jego pojawienia się na ziemi jako istoty rozumnej. Dlatego historia wynalazków to faktycznie historia cywilizacji. Do pierwszych, niejako przełomowych wynalazków, powstałych jeszcze w czasach prehi-storycznych lub starożytnych, należą: koło (na którego podstawie powstały: koło jezd-ne, koło garncarskie, tokarka, wrzeciono, kołowrót, wielokrążek, koło zębate itp.), łuk, żagiel, pojazd kołowy, kierat, wiosła, żarna2.

Niewątpliwie przez większą część historii ludzkości nowe rozwiązania techniczne powstawały i były stosowane przy braku jakiegokolwiek instrumentarium prawnego. Rozwój cywilizacji przynosił jednak zmiany także w tym obszarze. Najwcześniejsze środki ochrony prawnej rozwiązań technicznych, w kolejnych stadiach rozwoju spo-łeczno-gospodarczego, były stopniowo zastępowane przez coraz doskonalsze regula-cje prawne.

Piśmiennictwo wyróżnia następujące fazy rozwoju ochrony prawnej rezul-tatów twórczości technicznej: okres przywilejów, okres ustaw krajowych, okres umiędzynarodowienia ochrony patentowej. Dodatkowo wymienia się niekiedy także czwartą fazę – globalizację3. Poszczególne fazy nie mogą być w pełni wyod-rębnione z pozostałych. Powyższy podział zmierza raczej do podkreślenia cech domi-nujących w określonym czasie. Nie ulega bowiem wątpliwości, że obok utrzymującej się jeszcze w niektórych krajach (np. w Austrii, w carskiej Rosji) praktyki udzielania przywilejów, w innych obowiązywały już w tym samym czasie ogólne ustawy – pier-wowzory dzisiejszych ustaw patentowych (w Anglii, we Francji, w Stanach Zjedno-czonych). Także okres internacjonalizacji ochrony wynalazków i innych przedmiotów własności przemysłowej pokrywa się częściowo z fazą nazywaną globalizacją ochrony tej własności (w szerszym ujęciu – własności intelektualnej).

1 Zob. System PrPryw, t. 13, 2013.2 Zamiast wielu zob. M. Staszków, Zarys prawa wynalazczego, s. 10 i 11; zob. także: Encyklopedia od-

kryć i wynalazków. 3 Zob. du Vall, Prawo patentowe, s. 24 i n. i powołana tam krajowa i zagraniczna literatura przedmiotu.

6

7

Skubisz


12

W antycznym Rzymie nie dostrzegano wartości w odkryciach z dziedziny techni-ki, czy szerzej – nauk przyrodniczych4. Praca rzemieślników nie cieszyła się poważa-niem. Ponadto szeroki dostęp do niewolników czynił zbędnymi starania o intensyfi-kację pracy ludzkiej lub jej zastąpienie siłami przyrody5. Brak było także przemysłu, którego istnienie „wymusza” ochronę prawną nowych rozwiązań technicznych. Dla-tego w okresie antyku, zarówno klasycznego (od VIII w. przed narodzeniem Chrystu-sa), jak i chrześcijańskiego (do VI w. po narodzeniu Chrystusa), nie wykształciły się jakiekolwiek formy ochrony prawnej nowych i użytecznych rozwiązań technicznych. W szczególności antyczni juryści nie rozszerzyli ówczesnego pojęcia własności rzeczy na niematerialne wytwory umysłu człowieka.

W średniowieczu powstawały różnego rodzaju cechy i gildie. Rzemieślnicy i kup-cy mogli prowadzić działalność tylko w ramach tych organizacji, stosując się do ich wewnętrznych przepisów (statutów). Zasadą był przymus członkostwa w cechu. Rze-mieślnik był zobowiązany do wytwarzania jedynie w przewidziany sposób, ustalonej wielkości, wskazanego rodzaju produktu, o takich samych cechach użytkowych i ja-kościowych. Niestosowanie się do reguł było zagrożone surowymi sankcjami. Funk-cjonowanie cechów, obok pozytywnych skutków, prowadziło również do niekorzyst-nych następstw6. Znajdowały one wyraz w systematycznym zwalczaniu wszelkich odstępstw od zasady równości jako naczelnej zasady organizacji cechowej. Tępienie wszelkiej indywidualności prowadziło także do tamowania jakiejkolwiek działalności twórczej, w tym wynalazczości. Z rozmaitych powodów były podejmowane na prze-strzeni stuleci przez władze królewskie lub ówczesne parlamenty, próby ograniczenia lub nawet likwidacji cechów. Te działania nie doprowadziły jednak do zniesienia ce-chów, które utrzymały się w niektórych państwach, jako znacząca forma organizacyj-na działalności gospodarczej, do połowy XIX w.7

Praktyka cechów i gildii oraz stosowane zasady nie miały dostrzegalnego wpływu na kształtowanie się i powstanie późniejszego systemu patentowego. Zasadą była bo-wiem nie tylko niechęć, ale wręcz zakaz stosowania nowych rozwiązań technicznych przez rzemieślników skupionych w danym cechu8. Jeżeli nawet powstawały nowe roz-

4 Zob. zamiast wielu S. Grzybowski, Ochrona wynalazków, s. 1119; W. Dajczak, Rzymska res incorpo-ralis, s. 70 i powołana tam obszernie literatura; zob. również recenzję tej monografii autorstwa M. Kuryłowi-cza, Rej. 2009, Nr 10, s. 186 i n.

5 Zob. zamiast wielu F. Zoll, Prawa na dobrach niematerialnych, s. 701; S. Grzybowski, Ochrona wyna-lazków, s. 1119; T. Calame, w: Schweizerisches Immaterialgüter- und Wettbewerbsrecht, s. 10 i powołana tam literatura.

6 Zob. o tych działaniach w Anglii, Francji, Niemczech, Rosji i Królestwie Polskim, zamiast wielu A. Okolski, Wykład prawa administracyjnego, s. 289 i n.

7 Jak zauważa J. Rutkowski, Historia gospodarcza Polski, s. 177, „atak” szlachty przeciwko cechom w XVI w. i konstytucje sejmowe z lat 1538 i 1552 znoszące cechy, nie były faktycznie przeprowadzone. Prze-ciwnie, w XVI i XVII w. założono szereg nowych cechów, a dawniej założone przetrwały „przeważnie aż do końca istnienia dawnej Polski”. Również B. Orłowski, Historia techniki polskiej, s. 41, podnosi, iż „obiektem szczególnych jej [szlachty – uwaga R. S.] ataków były organizacje cechowe, które parokrotnie nawet znoszo-no, po raz pierwszy statutem wareckim w 1423 r. Na przekór tym restrykcjom cechy przetrwały i w drugiej połowie XVI stulecia osiągnęły największe w naszych dziejach rozpowszechnienie”.

8 F.-K. Beier, Wettbewerbsfreiheit und Patentschutz, s. 124, przytacza wielokrotnie powoływane w lite-raturze, następujące postanowienia dokumentu cechu z Torunia z 1523 r.: „rzemieślnik nie może coś nowego wymyśleć, wynaleźć lub stosować”. O wrogiej postawie cechów w stosunku do wynalazków zob. także A. Pi-lenko, Das Recht des Erfinders, s. 52–54; W. Czempińska, Rozwój pojęć o ochronie praw wynalazcy, s. 4–5.

8

9

Skubisz 13


wiązania, to były uważane za wspólne dobro cechu9. Dlatego można wyrazić pogląd, iż reguły obowiązujące w cechach w praktyce wykluczały powstawanie wynalazków i tym samym nie mógł być aktualny problem ochrony prawnej udzielanej na nowe i użyteczne rozwiązania techniczne. W konsekwencji system cechów i gildii nie przy-czynił się w jakimkolwiek stopniu do wykształcenia się systemu patentowego.

Z czasem jednak wykształciła się praktyka niektórych władców (królów, książąt), miast, a nawet hierarchów kościelnych (biskupów), przyznawania przywilejów oso-bom sprowadzającym nowe towary lub prowadzącym określoną działalność produk-cyjną. Takie przywileje były udzielane nie tylko cechom i gildiom, ale także osobom nienależącym do tych korporacji. Przywileje przełamywały zatem rygoryzm regula-cji cechów oraz gildii i umożliwiały prowadzenie działalności przez osoby pozosta-jące poza ich strukturami. W ogólnym ujęciu takie przywileje polegały na przyznaniu terytorialnie i najczęściej czasowo ograniczonej wyłączności na prowadzenie handlu lub wykonywanie określonej działalności wytwórczej. Główną przyczyną udzielania tych przywilejów były względy fiskalne, ponieważ w zamian za udzielenie przywile-ju jego beneficjent uiszczał do skarbca królewskiego znaczną sumę pieniężną, a nawet, w przypadku niektórych przywilejów, władca uczestniczył w dochodach, jakie przy-nosiła „uprzywilejowana” działalność gospodarcza. Obok celów fiskalnych praktyka udzielania przywilejów była podyktowana także intencją podniesienia poziomu gospo-darczego kraju lub miasta. Znana jest przykładowo praktyka królów angielskich za-chęcania obcych rzemieślników i kupców do osiedlania się w Anglii i wykonywaniu rzemiosła lub prowadzenia handlu na podstawie udzielonych przywilejów. Z czasem ta praktyka została przyjęta przez inne państwa, w tym również przez Polskę.

Udzielenie przywileju było jedynie aktem łaski królewskiej (książęcej) lub innych osób. Nie przysługiwało w dzisiejszym rozumieniu roszczenie o jego udzielenie10. Przyznane przywileje mogły także zostać odwołane w każdym czasie. Zdarzało się również, iż nowy władca unieważniał część lub wszystkie przywileje i dotychczasowy ich beneficjent musiał ewentualnie ponownie ubiegać się o udzielenie takiego przywi-leju. Nawet jeżeli te przywileje nie zostały unieważnione, to ich beneficjenci ubiegali się o ich potwierdzenie (i ewentualnie o rozszerzenie) przez kolejnych władców. Dla-tego te przywileje można kwalifikować jako arbitralne i fakultatywne.

Wśród wielu przywilejów królewskich (książąt), hierarchów kościelnych i miej-skich były także przywileje dotyczące nowych i użytecznych rozwiązań technicznych – wynalazków (przywileje wynalazcze)11. Te przywileje ustanawiały jednocześnie ze-zwolenie na stosowanie określonego rozwiązania technicznego oraz wyłączność ich stosowania. Kluczowe znaczenie, inaczej niż współcześnie w gospodarce rynkowej, z jej podstawową zasadą, jaką jest wolność gospodarcza, miało zezwolenie na stoso-wanie wynalazków. Zabezpieczało ono bowiem przed żądaniami cechów, jak również

9 Zamiast wielu H.-P. Götting, Gewerblicher Rechtsschutz, s. 13.10 Zob. w kwestii dowolności udzielania przywilejów we Francji – F. Pollaud-Dulian, Droit de la pro-

priété industrielle, s. 63–64.11 Część piśmiennictwa przyjmuje, iż pierwszy znany taki przywilej został udzielony przez króla Edwar-

da VI w Anglii w 1331 r. flamandzkiemu tkaczowi, J. Kemper – zob. F. Zoll, Wstęp, w: Ponikło, Gutowski, Polskie prawo patentowe, s. 23; F.-K. Beier, Wettbewerbsfreiheit und Patentschutz, s. 124 i powołana tam literatura. Jednakże wcześniejszy jest czeski przywilej ochrony wynalazku odwodnienia kopalń igławskich, udzielony w 1315 r. przez Jana Luksemburczyka – zob. zamiast wielu S. Sołtysiński, Powstanie i rozwój, s. 94.

10

11

Skubisz


14

innych producentów, którzy mogli domagać się, z różnych powodów, a w szczególno-ści w celu zapewnienia ochrony wyłączności własnej działalności gospodarczej, za-niechania stosowania określonego wynalazku. Obydwa składniki takiego przywile-ju, zezwolenie na stosowanie wynalazku, a przede wszystkim udzielenie wyłączności (monopolu) na to stosowanie, pozwalają na jego kwalifikację jako prototypu dzisiej-szego patentu12. Dodatkowo wskazuje na to nazwa tych przywilejów – lettres paten-tes (listy otwarte). To określenie informuje, iż można było zapoznać się z treścią do-kumentu bez złamania pieczęci. Od tej łacińskiej nazwy wywodzi się również nazwa „patent”, używana współcześnie w bardzo wielu językach na określenie czasowo i te-rytorialnie ograniczonego, wyłącznego prawa stosowania wynalazku – patentu13.

Przywileje na wynalazki, analogicznie do przywilejów na działalność wytwórczą w określonej dziedzinie lub handel określonym towarem, były terytorialne ograniczo-ne. Najczęściej udzielano je, inaczej niż „ogólne” przywileje, na okres 5–20 lat. Mogły być jednak niekiedy dziedziczone. Wynalazca był zobowiązany stosować swój wynala-zek lub udostępnić za opłatą to rozwiązanie innym osobom. Był to zatem prototyp dzi-siejszej umowy licencyjnej. Osoby trzecie, bez zezwolenia beneficjenta przywileju, nie mogły stosować tego rozwiązania. Naruszenie tego zakazu było zagrożone najczęściej sankcjami karnymi. Właściwe „organy” ówczesnych państw były zobowiązane udzie-lać ochrony beneficjentowi takich przywilejów. Przywileje mogły być udzielane rów-nież na już znane i stosowane w innych krajach rozwiązania techniczne. Takie przywi-leje stanowią prototyp późniejszych, szeroko rozpowszechnionych, w wielu krajach, patentów importowych, nazywanych także niekiedy patentami wprowadczymi14.

Praktyka udzielania przywilejów na wynalazki występowała w średniowieczu nie tylko w krajach Europy Zachodniej15, ale również w Czechach i w Polsce16. Ich do-meną było górnictwo i hutnictwo17. W świetle dotychczasowych badań historycznych i prawnohistorycznych najstarsze przywileje dla wynalazków w Europie Środkowej pochodzą z obszarów Czech, Moraw, Miśni oraz Śląska i datują się na XIV i począ-tek XV w. Przedmiotem tych przywilejów były górnicze urządzenia odwadniające, co wiąże się z intensywnym rozwojem w tym czasie górnictwa kruszcowego. Co się ty-czy ziem polskich, to zbadane dotąd źródła pozwalają na ustalenie, iż w XV w. na tych ziemiach wydano 5 przywilejów górniczych o charakterze patentowym. Natomiast

12 Zamiast wielu F.-K. Beier, Wettbewerbsfreiheit und Patentschutz, s. 124 i powołana tam literatura przedmiotu.

13 Zamiast wielu H.-P. Götting, Gewerblicher Rechtsschutz, s. 16.14 Zamiast wielu B. Dölemeyer, Einführungsprivilegien, s. 207 i n.15 Zamiast wielu M. Silberstein, Erfindungsschutz, s. 41 i n.; F.-K. Beier, Wettbewerbsfreiheit und Pa-

tentschutz, s. 124. 16 Zob. S. Sołtysiński, Powstanie i rozwój, s. 91–117; D. Molenda, Patent a postęp, s. 73–88; J. Wyrozum-

ski, Zagadnienie początków prawnej ochrony wynalazku, s. 17–34 i powołane tam obszernie piśmiennictwo. Literatura zachodnia, jak wynika z lektury wielu opracowań naukowych, nie dostrzega tego zagadnienia, ograniczając się wyłącznie do kilku krajów Europy Zachodniej (Francji, Niemiec, Niderlandów, Szwajcarii, Anglii i Włoch). Przechodzi się do porządku nad faktem, iż w okresie XV–XVI w. występował równomier-ny rozwój gospodarczy w zachodniej części naszego kontynentu oraz krajach dzisiejszej Europy Środkowej (w Czechach i Polsce). Dlatego bezwzględnie potrzebne są dalsze badania historyków polskich nad praktyką udzielania przywilejów na wynalazki na ziemiach polskich w tym czasie, a następnie publikowanie rezulta-tów tych badań w językach obcych.

17 B. Orłowski, Historia techniki polskiej, s. 49–56.

12

13

Skubisz 15


z okresu 1503–1563 znane są, bez uwzględnienia wynalazków śląskich, przywileje w liczbie 10 dla wynalazków górniczych i 3 dla wynalazków lutniczych. Zapoznanie się z treścią tych przywilejów umożliwia rekonstrukcję cech charakterystycznych wy-nalazków. Tymi cechami są użyteczność wynalazku oraz jego nowość na terytorium Polski. Przywileje miały charakter czasowy (ochrona była przyznawana na okres od 16 do 20 lat). Udzielenie przywileju było połączone z uiszczeniem opłaty na rzecz wład-cy18. Ta praktyka uzasadnia, postawioną już w latach 60. ubiegłego wieku w krajowej nauce, tezę, iż ziemie polskie były, obok Wenecji (zob. niżej) i Czech, przodującym ośrodkiem kształtowania się w XIV i XV w. form prawnych ochrony wynalazków19.

W nowszej literaturze podaje się już częściowo odmienną liczbę przywilejów na wynalazki w górnictwie udzielonych w XV i XVI w.20 Ten fakt także wskazuje na potrzebę dalszych badań prawnohistorycznych.

Niestety nie zostały dotąd przeprowadzone badania dotyczące rozwoju udzie-lania ochrony na wynalazki na ziemiach polskich w późniejszym okresie – w XVII i XVIII w. Ten okres bezspornie także zasługuje na uwagę polskich historyków pra-wa21. W Polsce występowały bowiem, na skalę nieznaną w ówczesnej Europie, la-tyfundia magnackie (rodzin Potockich, Radziwiłłów, Zamoyskich itp.), w których prowadzono dobrze zorganizowaną, o zróżnicowanym charakterze, działalność gospo-darczą. Można założyć, iż w tej działalności były stosowane nowe rozwiązania tech-niczne. Nie można również przeoczyć faktu istnienia bardzo dużej liczby miast prywat-nych, w których stosunki społeczne i, co należy podkreślić, gospodarcze, regulowały ordynacje, które mogły zawierać postanowienia dotyczące bezpośrednio lub pośrednio stosowanych w toku działalności gospodarczej nowych rozwiązań technicznych. Jest wysoce prawdopodobne, iż nowe rozwiązania techniczne w latyfundiach magnackich i w miastach prywatnych stanowiły przedmiot przywilejów w powyższym znaczeniu.

Pierwszym znanym obecnie, już ogólnym, aktem prawnym, regulującym zasady ochrony wynalazków, jest ustawa wydana w 1474 r. w Wenecji. Ustawa ta przewi-dywała obowiązek przedstawiania przez twórcę władzom tej Republiki nowego roz-wiązania technicznego, które nie było dotąd stosowane w Wenecji. Władze Republi-ki zapewniały takiej osobie w okresie 10 lat wyłączność wykonywania i zbytu takiego urządzenia pod sankcją zasądzenia od osoby bezprawnie stosującej wynalazek 100 du-katów na rzecz wynalazcy, a także zniszczenia bezprawnie wyprodukowanego urzą-dzenia. Ta regulacja nie mogła być jednak wzorcem dla późniejszych ustaw patento-wych, ponieważ została zapomniana na kilkaset lat. Niewątpliwie jest jednak dzisiaj – po jej odkryciu w archiwach weneckich w 1936 r. – zasługującym na uwagę, znaczą-cym faktem w rozwoju systemu ochrony prawnej wynalazków22.

18 Zob. S. Sołtysiński, Powstanie i rozwój, s. 91 i n.; D. Molenda, Patent a postęp, s. 73 i n.; J. Wyrozum-ski, Zagadnienie początków prawnej ochrony wynalazków, s. 17 i n.

19 Zob. S. Sołtysiński, Powstanie i rozwój, s. 92.20 B. Orłowski, Historia techniki polskiej, s. 52, podaje, jednak bez charakterystyki odpowiednich doku-

mentów, liczbę 6 przywilejów górniczych w XV w oraz 22 w XVI w. 21 Zob. jednak J. Wyrozumski, Zagadnienie początków prawnej ochrony wynalazków, s. 31, który wy-

mienia, odwołując się do materiałów źródłowych, przywilej z 1611 r., udzielany przez króla Zygmunta III, na wynalazek „młyna popychowego”.

22 Zob. na temat tej ustawy, zamiast wielu La Legge veneziana sulle invezioni, Milano 1974; S. Sołty-siński, Powstanie i rozwój, s. 100–103; M. Staszków, Zarys prawa wynalazczego, s. 13–15; H. Norman, In-tellectual Property Law, s. 86–87.

14

Skubisz


16

Powszechnie dzisiaj zauważanym aktem w piśmiennictwie z dziedziny prawa pa-tentowego i prawa antymonopolowego (prawa konkurencji) jest Statute of Monopolies z 1624 r. Ta ustawa, wydana w Anglii, była skutkiem silnego sprzeciwu parlamentu wobec rozpowszechnianych na bardzo szeroką skalę nieprawidłowości w udzielaniu przywilejów przez tamtejszych władców. Statute of Monopolies unieważnił wszyst-kie wcześniejsze przywileje i zakazał udzielania nowych (art. 1). Z tego powodu może być uznany za pierwszy w historii akt prawny dotyczący zwalczania gospodarczych monopoli. Ustanowił jednak wyjątek, jakim było udzielanie patentów na wynalazki. Zgodnie z tą regulacją, mogły one być udzielane na okres najwyżej 14 lat pierwsze-mu i prawdziwemu wynalazcy nowych i użytecznych produktów lub metod wytwa-rzania (art. 6). Równocześnie jednak wyłączono od patentowania wynalazki sprzeczne z prawem lub dobrem ogółu. Statute of Monopolies zmierzał do pobudzania postępu technicznego i rozwoju gospodarczego poprzez przyznawanie wynalazcy za jego do-konanie swoistej rekompensaty w postaci czasowo ograniczonego prawa wyłącznego stosowania tego rozwiązania. Twórcy tego aktu prawa, jak podkreśla piśmiennictwo, zmierzali do realizacji dwóch funkcji, jakie przypisuje się współcześnie także usta-wodawstwu patentowemu, a mianowicie do zachęcenia do prac nad nowymi wyna-lazkami i ich stosowania, jak również do kwalifikowania tego prawa jako „nagrody” za poniesiony wysiłek twórczy23. Tym uzasadnieniem odróżniał się zatem monopol patentowy od innych monopoli gospodarczych niezgodnych z interesem ogółu społe-czeństwa. Statute of Monopolies obowiązywał, bez zmian, przez ponad 200 lat. Został zmieniony w 1852 r., kiedy przyznano wynalazcy prawo domagania się udzielenia pa-tentu i postanowiono o powołaniu Urzędu Patentowego. Ten akt prawny nie przewidy-wał zatem, przez większość okresu swojego obowiązywania, roszczenia o udzielenie patentu. W praktyce udzielano patent każdemu wynalazcy, który zgłosił wynalazek24. Dopiero w 1883 r. został zastąpiony przez inną ustawę. Statute of Monopolies zamyka w Anglii okres udzielania przywilejów i faktycznie otwiera nową epokę udzielania pa-tentów25. Na jego podstawie wydano ponad 2 tysiące patentów, w większości pod ko-niec XVIII w., czyli w okresie rewolucji przemysłowej w Wielkiej Brytanii. Odegrał bezspornie bardzo dużą rolę w kształtowaniu się zasad nowoczesnego prawa paten-towego. Był także wzorem dla regulacji patentowej we Francji pod koniec XVIII w., w Szwajcarii na początku XIX w. i dla wielu innych państw26.

Cechą charakterystyczną rozwoju prawa angielskiego od 1624 r. jest ustanowie-nie zasady swobody podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej. Wywo-dzi się ona z Magna Carta Libertatum z 1215 r. (Wielka Karta Swobód). Niewątpliwie wolność gospodarcza, z dzisiejszej perspektywy, była jedną z przyczyn rewolucji prze-mysłowej w Anglii i Szkocji w XVIII i XIX w. W literaturze podkreśla się zbieżność czasową wprowadzenia zasady wolności gospodarczej i ustanowienia systemu patento-

23 Zob. zamiast wielu obszernie S. Sołtysiński, Powstanie i rozwój, s. 104–109; F.-K. Beier, Wettbewerbs-freiheit und Patentschutz, s. 125; H. Norman, Intellectual Property Law, s. 86 i n.

24 Zamiast wielu H. P. Götting, Gewerblicher Rechtschutz, s. 17.25 Zob. zarys historyczny brytyjskiego systemu patentowego – W. Cornish, D. Llewelyn, Intellectual Pro-

perty, s. 115–120. 26 Zob. V. Jänich, Geistiges Eigentum, s. 79; B. Dölemeyer, Einführungsprivilegien, s. 224–225.

15

Skubisz 17


wego27. Monopol patentowy ograniczał zasadę wolności gospodarczej. Dlatego pogląd usprawiedliwiający udzielanie patentów określa się niekiedy jako teorię monopoli28.

W XVIII w. pojawiły się w Europie, zwłaszcza we Francji, ale również na ca-łym kontynencie, nowe koncepcje filozoficzne, które znajdują się u podstaw ideologii oświecenia. Istotne znaczenie miała doktryna prawa natury (praw naturalnych), która wprawdzie wywodziła się z wcześniejszego okresu, ale została przypomniana i w czę-ści rozwinięta w drugiej połowie XVIII w. Jednym z jej przejawów był pogląd, iż człowiek ma naturalne, przyrodzone prawo własności, analogicznie do wytworzonej rzeczy, niezależne od łaski królewskiej, do płodów swojego umysłu (np. wynalazku, utworu literackiego). Na tej podstawie została sformułowana koncepcja własności in-telektualnej29. Nowym koncepcjom filozoficznym towarzyszyły ogromne zmiany spo-łeczne o charakterze rewolucyjnym, które zapoczątkowała w 1789 r. wielka rewolucja we Francji. Na fali tych zmian 4.8.1789 r. zostały zlikwidowane wszystkie przywileje i cechy. Likwidacja przywilejów była następstwem ich sprzeczności z zasadą równości wszystkich ludzi wobec prawa, ponieważ przywileje, jako arbitralne akty łaski królew-skiej, tworzyły korzystniejszą sytuację ich beneficjentów w stosunku do innych osób.

Wprawdzie zjawisko udzielania przywilejów za czasów Ludwika XV i Ludwi-ka XVI było jedną z wielu przyczyn wybuchu rewolucji, to jednak władze nowej Repu-bliki, co jest swoistym paradoksem, opowiedziały się za wprowadzeniem ustawowej ochrony na wynalazki. Już 31.12.1790 r. została uchwalona, a 7.1.1791 r. ogłoszona ustawa patentowa. Przepisy wykonawcze do tej ustawy zostały wydane 25.5.1791 r.30 Preambuła do ustawy wskazuje powody, które przyczyniły się do jej uchwalenia. We-dług preambuły, z prawa naturalnego wynika, iż każda nowa i użyteczna idea należy do jej autora. Dlatego wynalazek, tak jak wytworzona rzecz ruchoma, stanowi przed-miot własności twórcy. Preambuła odwołuje się także do racji gospodarczych i in-teresów społeczeństwa jako całości i wywodzi, że brak należytej ochrony interesów twórców powoduje emigrację wielu uzdolnionych rzemieślników. Ochrona interesów społeczeństwa znalazła wyraz w adaptowaniu do tej materii koncepcji umowy spo-łecznej J. J. Rousseau. Według odmiany teorii umowy społecznej, pomiędzy wynalaz-cą a społeczeństwem zostaje zawarte porozumienie, które polega na ujawnieniu przez wynalazcę swojego wynalazku na drodze jego zgłoszenia do opatentowania w zamian za udzielenie przez społeczeństwo na rzecz twórcy czasowo ograniczonego prawa wy-łącznego korzystania z tego wynalazku.

Głównym motywem uzasadnienia ustawodawstwa patentowego we Francji okresu rewolucji jest koncepcja prawa własności twórcy do wynalazku31. Tak samo uzasad-

27 Zamiast wielu F.-K. Beier, Wettbewerbsfreiheit und Patentschutz, s. 123 i n.28 Zob. S. Sołtysiński, Charakter praw wynalazcy, s. 104–105 i powołana tam literatura.29 Zob. w tej sprawie zamiast wielu V. Jänich, Geistiges Eigentum, s. 57–59 (Francja), s. 59–79 (Anglia);

B. Dölemeyer, D. Klippel, Der Beitrag der deutschen Rechtswissenschaft, s. 198–200.30 Zob. zamiast wielu J. Szwaja, Francuskie prawo patentowe, s. 24–27 i cyt. tam obszernie francuskie

piśmiennictwo. 31 To uzasadnienie, silnie osadzone w koncepcji umowy społecznej, znalazło dobitne potwierdzenie

w szeroko cytowanych słowach S. de Boufflersa (deputowanego z Nancy), zawartych w jego raporcie przed francuskim Zgromadzeniem Narodowym z 1791 r.: „jeśli istnieje dla człowieka jakaś prawdziwa własność, to jest nią własność myśli”. Zob. zamiast wielu J. Schmidt-Szalewski, J.-L. Pierre, Droit de la propriété in-dustrielle, s. 5.

16

17

Skubisz


18

niano ochronę prawnoautorską – jako respektowanie praw własności autora do jego utworów32. Znalazła w tym normatywny wyraz koncepcja własności intelektualnej. Ustawodawstwo patentowe Francji końca XVIII w. opiera się jednak nie tylko na kon-cepcji własności intelektualnej. Uwzględnia się także racje pragmatyczne, czemu już dano wyraz w preambule do ustawy. Przewidywała ona bowiem także udzielanie pa-tentów importowych, udzielanych w celu stosowania wynalazków już znanych w in-nych krajach, które nie były dotąd stosowane we Francji. W przypadku tych patentów przedmiotem ochrony nie są zatem wynalazki jako rezultat twórczego wysiłku zgła-szającego, ale znane już za granicą rozwiązania, których objęcie ochroną patentową powinno zachęcić ich właścicieli do stosowania na terytorium Francji. Świadczy to, iż udzielanie patentów było nie tylko skutkiem uznania przyrodzonego prawa własności do wynalazku, ale było także podyktowane dążeniem do stymulowania rozwoju krajo-wej gospodarki33.

Prototypem własności wynalazku w systemie prawnym Francji było prawo własno-ści rzeczy. Konsekwentnie ustawodawstwo francuskie ustanowiło prawo przenoszenia własności patentu tak, jak rzeczy. Jednak patent został ukształtowany, inaczej niż wła-sność rzeczy, jako prawo czasowe (5, 10, 15 lat – wybór pozostawiano wynalazcy).

Prawie równolegle powstało ustawodawstwo patentowe w Stanach Zjednoczo-nych. Konstytucja uchwalona w 1789 r. zawiera bowiem przepisy odnoszące się do praw wyłącznych w tej dziedzinie. Zgodnie z art. 1 § 8: „Kongres posiada kompeten-cję ustawodawczą w zakresie popierania postępu nauki i sztuk użytecznych na dro-dze zapewnienia autorom i wynalazcom ograniczonego w czasie wyłącznego prawa do ich dzieł lub wynalazków”. W 1790 r. została wydana pierwsza, a w 1793 r. druga ustawa patentowa Stanów Zjednoczonych. Wpływ na kształt tej regulacji miały przede wszystkim wzorce angielskie. Nie ma jednak również wątpliwości, iż także idea wła-sności intelektualnej oddziaływała na twórców ustawodawstwa w dziedzinie prawa patentowego. Dowodem na uwzględnienie wpływów francuskich jest określenie przez ustawę z 1793 r. praw wynalazcy jako wyłącznego prawa własności. Podstawową my-ślą przewodnią ustawodawstwa patentowego była jednak idea zachęty do pracy nad wynalazkami, a następnie ich komercjalizacja. Intencją twórców tego ustawodawstwa było również zachęcenie do przyjazdu z Europy do Stanów Zjednoczonych zdolnych

32 Ta do pewnego stopnia jednolitość uzasadnienia ochrony jest nadal aktualna. Przez dwa stulecia pra-wa patentowe i prawa autorskie były uregulowane odrębnie. Ustawodawca francuski jednak obydwie te dzie-dziny, obok prawa znaków towarowych, wzorów przemysłowych i innych dóbr niematerialnych, uregulował kompleksowo w jednej ustawie (Kodeks własności intelektualnej z 1.7.1992 r.).

33 Były stosowane również inne metody zachęcania do pracy nad nowymi wynalazkami, np. przyznawa-nie premii pieniężnej twórcom nowych rozwiązań technicznych, zob. dekret Napoleona z 7.5.1810 r. ustana-wiający nagrodę 1 miliona franków „dla wynalazcy jakiego bądź narodu najlepszej machiny do przędzenia”. W. Sobociński, Historia ustroju i prawa Księstwa Warszawskiego, s. 218. Jednakże P. Girard, który taką ma-szynę do tkania lnu wynalazł, nagrody napoleońskiej jednak nie otrzymał – w tej sprawie oraz innych przy-padkach premii pieniężnej zob. W. Czempińska, Rozwój pojęć o ochronie wynalazcy, s. 11. Przyznawano również medale i odznaczenia wynalazcom, uznając, iż jest to jedna z alternatywnych, wobec patentów, po-staci uhonorowania wynalazców, zob. W Czempińska, Rozwój pojęć o ochronie wynalazcy, s. 12. Praktyka przyznawania medali i odznaczeń bardzo upowszechniła się z czasem w Związku Radzieckim. Wymienione metody wynagradzania wynalazców okazały się jednak niepraktyczne i zostały zarzucone w praktyce państw rozwiniętych gospodarczo. Pełne zwycięstwo odnieśli natomiast zwolennicy udzielania patentów jako formy „wynagradzania” wynalazców.

18

Skubisz 19


wynalazców i przedsiębiorców34. Obydwie ustawy uzależniały udzielenie patentu od tego, czy wynalazek jest wystarczająco pożyteczny i znaczący. W Stanach Zjednoczo-nych tak samo zostały potraktowane prawa autora i wynalazcy35. Autorom obydwu ustaw przyświecały przede wszystkim racje pragmatyczne, a koncepcje filozoficzne, choćby nawet bardzo rozpowszechnione, nie miały istotnego znaczenia.

W Niemczech w pierwszej połowie XIX w. istniało wiele państw i księstw. Po-wstawała również świadomość o potrzebie dorównania w rozwoju gospodarczym wy-soko rozwiniętym państwom ówczesnego świata – Anglii i Francji. To przeświadcze-nie było przyczyną wydawania przez poszczególne państwa niemieckie ustawowych regulacji o udzieleniu przywilejów na wynalazki (np. w Prusach, Wirtembergii, Ba-warii). Niektóre z państw niemieckich nie wydały jednak przepisów o ochronie wy-nalazków do czasu wejścia w życie w 1877 r. ustawy patentowej Zjednoczonych Nie-miec (Rzeszy Niemieckiej). Interesująca z punktu widzenia czytelnika polskiego jest regulacja w Prusach, jako jednego z państw-zaborców. W latach 1810–1811 została tam wprowadzona zasada wolności gospodarczej. W 1815 r. ustalono zasady udzie-lania ochrony na wynalazki i opublikowano je w formie urzędowej w dokumencie, który nosił nazwę Publikandum. Dopiero w 1845 r. nadano tym przepisom charakter ustawy, która obowiązywała do 1877 r., do wejścia w życie ogólnoniemieckiej ustawy patentowej. Przepisy z 1815 r. przewidywały rygorystyczne techniczne badanie wy-nalazku, przeprowadzone przez Ministerstwo Handlu i Przemysłu, który także ustalał okres ochrony patentu. Ten okres wynosił maksymalnie 15 lat, ale w praktyce udziela-no ochrony na 3 lata. Ze względu na rygoryzm kontroli technicznej wynalazków, jak zauważa się w literaturze, ponad 80% wszystkich wniosków o udzielenie ochrony było oddalanych36.

Przy okazji pracy nad unią celną z 1842 r. były podejmowane w ówczesnych pań-stwach niemieckich próby stworzenia jednolitego prawa patentowego, które okaza-ły się jednak bezskuteczne. Zapewnienie swobodnego przepływu towarów w ramach Pruskiego Związku Celnego przez powołane porozumienie celne wymagało bowiem stworzenia jednolitego systemu patentowego obejmującego odrębne państwa niemiec-kie. Nie tylko nie powstał jednak taki system, ale został osiągnięty przeciwny rezul-tat. Pod wpływem ówczesnych liberalnych ekonomistów i polityków, ograniczono bo-wiem skutki przywilejów (patentów) udzielanych w państwach członkowskich tego Związku. W toku tych dyskusji teoria własności intelektualnej nie miała szczególnego znaczenia37. Zasadnicze znaczenie miały natomiast argumenty gospodarcze o charak-terze liberalnym.

Przegląd kształtowania się sytuacji prawnej w dziedzinie ochrony wynalazków na przestrzeni stuleci na kontynencie należy uzupełnić o informacje dotyczące także pozostałych państw-zaborców – Austrii i Rosji.

34 Zob. obszernie zamiast wielu F. Neumeyer, Die historischen Grundlagen, s. 241 i n.; zob. także S. Soł-tysiński, Prawo patentowe Stanów Zjednoczonych, s. 168–169.

35 W późniejszym okresie ekonomiczna funkcja prawa autorskiego w Stanach Zjednoczonych była znacz-nie bardziej podkreślana, niż miało to miejsce na Starym Kontynencie. Wydaje się, że to stwierdzenie jest aktualne także współcześnie.

36 Zob. F.-K. Beier, Wettbewerbsfreiheit und Patentschutz, s. 194. 37 Zob. zamiast wielu V. Jänich, Geistiges Eigentum, s. 70.

19

20

Rozdział I. Własność przemysłowa w systemie prawa...cyklopedia odkryć i wynalazków, Warszawa...

Documents

Transcript of Rozdział I. Własność przemysłowa w systemie prawa...cyklopedia odkryć i wynalazków, Warszawa...