1

PrzewodnikR o w e r o w y

CZĘŚĆ IV

Przewodnik Rowerowyczęść IV

Realizacja projektuFundacja Normalne Miasto

Fenomen

www.FundacjaFenomen.pl

Koordynator projektuAdam Antkowiak

Autorzy tekstówBartłomiej Mielniczek

Elżbieta PędziwiatrJustyna Tomaszewska

KorektaMarika Szejna-Maziarz

Projekt grafi czny i składPatryk Grądys

Fotografi eMichał Adamus

Małgorzata StrzeleckaWikipedia Commons

MapaOpenStreetMap

Licencja na tekstyCC-BY-NC-SA

Łódź 2015

3Fundacja Normalne Miasto - Fenomen organizując bez-płatne wycieczki rowerowe z przewodnikiem łączy dwa filary działalności fundacji – przybliżanie historii miasta Łodzi oraz promocję zrównoważonego transportu.

W 2015 roku, przy wsparciu Urzędu Miasta Łodzi, przy-gotowaliśmy cztery rowerowe wycieczki, które odbyły się we wrześniu i październiku:• 13 września – Dzielnice Łodzi cz. 1• 27 września – Dzielnice Łodzi cz. 2• 4 października – Łódź Komediowa• 25 października – Miasto Kamienic

Informacji o podobnych inicjatywach szukaj na stronie internetowej www.RowerowaLodz.pl.

Serdecznie zapraszamy do zwiedzania, poznawania i od-krywania uroków miasta Łodzi z tą publikacją w dłoni!

PrzewodnikR o w e r o w y

Fun

dacj

a

Fen

om

en

FenomenFundacja Normalne Miasto

Tadeusza Kościuszki

Henryka Sienkiew

icza

Gabriela Narutowicza

Wschodnia

Łąkowa

Adama Mickiewicza

Józefa Piłsudskiego

bpa Wincentego Tymienieckiego

Andrzeja Struga

Gdańska

Żeromskiego

Wojska Polskiego

Stanisława Więckowskiego

Zgierska

Łagi

ewni

cka

START

M A P A

Tadeusza Kościuszki

Henryka Sienkiew

iczaGabriela Narutowicza

Wschodnia

Łąkowa

Adama Mickiewicza

Józefa Piłsudskiego

bpa Wincentego Tymienieckiego

Andrzeja Struga

Gdańska

Żeromskiego

Wojska Polskiego

Stanisława Więckowskiego

Zgierska

Łagi

ewni

cka

S T R . 4

D Z I E L N I C E ŁODZI CZ. 1O K . 8 K M

S T R . 1 6

D Z I E L N I C E ŁODZI CZ. 2O K . 1 4 K M

S T R . 2 2

Ł Ó D Ź KOMEDIOWAO K . 1 6 K M

S T R . 3 0

M I A S T O K A M I E N I CO K . 9 K M

Dzielnice Łodzi cz. 1

PASAŻ SCHILLERA – PI OT R KO W S K A – AN D R Z E J A ST R U G A – GDA Ń S K A – 1 MA J A – WÓ LC Z A Ń S K A – WI Ę C KO W S K I E G O – ŻE L I G O W S K I E G O – ŁĄ KO WA – SK ŁO D O W S K I E J-CU R I E – GDA Ń S K A – KO P E R N I K A – ŁĄ KO WA – ŻE R O M S K I E G O – PO L I T E C H N I K I – RE M B I E L I Ń S K I E G O – IN Ż Y N I E R S K A

– PARK PONIATOWSKIEGO

WILLA KELLERA – WIDOK ARCHIWALNYDomena publiczna

7

Stare Polesie datowane na 1824  r. występowało pod zapomnianą dziś nazwą – dzielnica Wiązowa. Zabu-

dowane jest starymi kamienicami, reprezentacyjnymi obiektami mieszkaniowymi oraz XIX-wiecznymi fabry-kami. 3-kilometrowa ul. Gdańska do 1920 r. występowa-ła pod nazwą Długa, natomiast jej dzisiejsza nazwa upa-miętnia zaślubiny z morzem.

Startując z Pasażu Schillera (ul. Piotrkowska 112) kierujemy się na północ ul. Piotrkowskiej do ul. Andrzeja Struga. Następnie w lewo w ul. Andrzeja Struga do ul. Gdańskiej. W ul. Gdańską skręcamy w prawo.

WILLA KELLERA UL. GDAŃSKA 49/53

Willa powstała w  latach 1890-1891 dla Rudolfa Kellera –  właściciela pobliskiej fabryki, w  której produkowano tasiemki, wstążki i  koronki. Pierwotnie otoczona była ogrodem sięgającym narożnika ul.  Zielonej i  ul.  Gdań-skiej. Od 1907 r. właścicielem obiektu został Emil Eisert. Po II  wojnie światowej Zakłady Przemysłu Pasmanteryj-nego „Lenora” urządziły w  willi przedszkole. Od 2008  r. nowym właścicielem jest Max Ryan – amerykański aktor. W 2010 r. w willi wybuchł pożar, niszcząc dach i charak-terystyczną wieżyczkę. Ponieważ właściciel nie dba o za-bytkowy budynek i nie odbiera korespondencji, służby konserwatorskie chcą go zastąpić kuratorem sądowym.

Zwiedzanie kontynuujemy jadąc ul. Gdańską.

PAŁAC KAROLA POZNAŃSKIEGO – AKADEMIA MUZYCZNA UL. GDAŃSKA 32

Pałac Karola Poznańskiego został wzniesiony w  latach 1904-1908 wg projektu Adolfa Zeligsona. Budynek, zbu-dowany na planie podkowy, ma charakter eklektyczny. Posiada elementy włoskiego renesansu i baroku z moty-wami secesyjnymi. Pełne przepychu wnętrza miały pod-kreślać reprezentacyjny charakter obiektu i  rangę wła-ścicieli. Był to pierwszy budynek w  Łodzi z  centralnym ogrzewaniem. Po II wojnie światowej w budynku zaczęły funkcjonować uczelnie kształcące muzyków i  filmow-ców. Wnętrza pałacu wykorzystał Andrzej Wajda kręcąc w  nim sceny do „Ziemi Obiecanej”. Obecnie budynek

8jest po remoncie, a Akademia Muzyczna bardzo serdecz-nie zaprasza na odbywające się w nim koncerty.

Z ul. Gdańskiej skręcamy w prawo w al. 1 Maja, następnie w pra-wo w ul. Wólczańską i ponownie w prawo w ul. Więckowskiego.

PAŁAC MAURYCEGO POZNAŃSKIEGO – MSUL. WIĘCKOWSKIEGO 36

Pałac Maurycego Poznańskiego prezentuje styl neorene-sansowy. Wzorowany był na budynku biblioteki Sanso-vina w Wenecji. Powstał pod koniec XIX w. Piękny dwu-piętrowy pałac miał charakter rezydencji mieszkalnej. Od 1947 r. funkcjonuje w nim Muzeum Sztuki Współcze-snej, które kontynuuje zapoczątkowane przez Katarzy-nę Kobro i  Władysława Strzemińskiego tradycje sztuki awangardowej w Łodzi.

Zwiedzanie kontynuujemy ul. Więckowskiego.

I LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEUL. WIĘCKOWSKIEGO 41

I  Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika po-wstało w  1906  r. jako Polskie Gimnazjum Męskie Towa-rzystwa Uczelnia i jest dziś najstarszą państwową polską

WYCIECZKA PRZY AKADEMII MUZYCZNEJFot. Małgorzata Strzelecka CC BY-SA 3.0

9

szkołą średnią w  mieście. W  tworzenie polskiej szkoły zaangażowani byli Poznańscy, Scheiblerowie i  Geyero-wie. Budynek przy ul. Więckowskiego powstał w 1909 r. dzięki pomocy łódzkiego przedsiębiorcy i  działacza społecznego Edwarda Heymana. Szkoła zajmuje wyso-ką lokatę w rankingach szkół średnich w Polsce i może poszczycić się wieloma znanymi absolwentami – szkołę ukończyli m.in.: Jacek Berezin, Michał Fajbusiewicz, Ja-cek Saryusz-Wolski.

Ul. Więckowskiego jedziemy na zachód, aż do ul. Żeligowskiego, w którą skręcamy w lewo. Po przejechaniu skrzyżowania z ul. Zie-loną dojeżdżamy do placu Hallera, który jest po prawej stronie.

PLAC HALLERAPlac generała Józefa Hallera położony jest pomiędzy ul.  Zieloną, Żeligowskiego i  6 Sierpnia. Pod koniec XIX w. zwany był Sellinówką – za sprawą Fryderyka Selli-na, cukiernika, który w 1831 r. przyjechał do Łodzi z Ka-lisza i prowadził w tym miejscu wiele aktywności. Poza

cukierniczą działalnością Sellin budował w mieście teatry, a  w  tej części Ło-dzi zorganizował pierw-szy tor kolarski w  Łodzi, kąpielisko i  plac do gry w  piłkę. Generał Haller stał się patronem placu w  1930  r. i,  z  przerwą na niemiecką okupację, po-został nim do 1948  r. by powrócić na mapę mia-sta w  1990  r. W  latach 1948-1990 plac nosił na-zwę 9  Maja. Plac Hallera w  okresie międzywojen-nym był miejscem wielu parad, uroczystości oraz zawodów wojskowych. Po II  wojnie światowej w zachodniej części placu powstały budynki WAM,

przed którymi do połowy lat 90, na postumentach, sta-ły dwa radzieckie czołgi T-34. Po usunięciu stąd czołgów, jeden z nich trafił do Muzeum WP w Kołobrzegu.

„KOPER”Fot. HuBar CC-BY-SA 2.5

10

Ul. Żeligowskiego udajemy się na południe, kontynuujemy jazdę ul. Łąkową.

PAŁACYKI NESTLERÓWUL. ŁĄKOWA 13/15

Neorenesansowy skromny budynek mieszkalny usy-tuowany w  głębi działki przy ul.  Łąkowej  15 należał do budowniczego naszego miasta – Karola Roberta Nestlera. Profesję właściciela zdradzają elementy mu-rarskiego rzemiosła umieszczone na elewacji budyn-ku: kielnia, cęgi i  trójkąt. Nestler zbudował pierwszy murowany kościół katolicki pw. Podwyższenia Święte-go Krzyża, prawosławną cerkiew pw. św. Aleksandra Newskiego, kościół ewangelicki pw. św. Jana, cerkiew garnizonową pw. św. Aleksego. Po 1897  r. wraz ze wspólnikiem H. Ferrenbachem brał udział w  budo-wie m.in.: kościołów św. Wojciecha i  św. Anny, Szko-ły Przemysłowej przy obecnej ul.  Żeromskiego, jak i  szpitala pediatrycznego. Na Łąkowej 13 znajduje się okazała willa jego synów – Roberta i Gustawa – w któ-rej obecnie funkcjonuje Przedszkole Miejskie nr 199.

Z ul. Łąkowej skręcamy w lewo w ul. Marii Skłodowskiej-Curie. Zwiedzanie kontynuujemy jadąc tą ulicą.

KOŚCIÓŁ REKTORALNY ŚRODOWISK TWÓRCZYCH / TEATR LOGOSUL. MARII SKŁODOWSKIEJ-CURIE 22

Ul.  Marii Skłodowskiej-Curie pierwotnie nosiła na-zwę ul.  Podleśnej. W  roku 1905 pod numerem 22 po-wstał kościół. Był budowany jako kościół mariawicki pw.  Przenajświętszego Sakramentu. Ponieważ maria-wici nie posiadali osobowości prawnej, działka na któ-rej postawiono kościół i  budowana świątynia zostały zapisane na ks. Edwarda Marksa. Kiedy ten powrócił na łono kościoła katolickiego w  1913  r. a  wraz z  nim grupa parafian, przekazał kościół, jako jego formal-ny właściciel, władzom łódzkiej diecezji. Decyzją bpa  Wincentego Tymienieckiego z  1926  r. został on przekazany łódzkim jezuitom. Otrzymał wtedy nowe wezwanie – Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Ma-ryi Panny. Dziś mieści się tu Duszpasterstwo Środo-wisk Twórczych oraz siedziba Europejskiego Centrum Kultury „Logos”.

11

W  sąsiedztwie pod nume-rem 15 baptyści utworzyli w 1905 r. nowoczesną, jak na tamte czasy, klinikę chirurgiczno-położniczą „Betlejem”, obecnie funk-cjonuje tu przychodnia lekarska.

WILLA ŁÓDZKIEGO TOWARZYSTWA NAUKOWEGOUL. MARII SKŁODOWSKIEJ--CURIE 11

Siedzibą Łódzkiego To-warzystwa Naukowego jest modernistyczna wil-la Oskara Zeligera, wielo-krotnie przebudowywa-na swój obecny wygląd zawdzięcza architektowi

Alwillowi Jankau. Po II  wojnie światowej obiekt zajął Uniwersytet Łódzki, funkcjonowała tu Katedra Czwar-torzędu. We wnętrzach willi kręcono jeden z odcinków serialu „Stawka większa niż życie” – „Cafe Rose”.

Z ul. Marii Skłodowskiej-Curie skręcamy w prawo w ul. Gdań-ską. Po prawej stronie mamy Pałacyk Elektrowni, a po drugiej stronie bibliotekę.

PAŁACYK ELEKTROWNI ŁÓDZKIEJUL. GDAŃSKA 107

Willa z 1911 r. była budowana na potrzeby Towarzystwa Oświetlenia Elektrycznego w Łodzi, a w budynku miesz-kał dyrektor łódzkiej elektrowni. W latach powojennych mieścił się tu Urząd Stanu Cywilnego Łódź-Śródmie-ście, następnie, w  połowie lat 90, w  wyremontowanych pomieszczeniach funkcjonowała Katedra Badań Niem-coznawczych Uniwersytetu Łódzkiego. Obecnie 3-kon-dygnacyjna willa o  powierzchni ponad 800 metrów kwadratowych wraz z  otaczającym ją ogrodem została wystawiona na sprzedaż.

DAWNIEJ: MARIAWICKI KOŚCIÓŁ PARAFIALNY PW. NAJŚWIĘTSZEGO SAKRAMENTUFot. HuBar CC-BY 2.5

12

WOJEWÓDZKA BIBLIOTEKA PUBLICZNAUL. GDAŃSKA 100/102

Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Józefa Piłsud-skiego jako biblioteka publiczna powstała z  inicjatywy Towarzystwa Krzewienia Oświaty w  1915  r. i  początko-wo mieściła się w  czteropokojowym mieszkaniu przy ul.  Piotrkowskiej  150. Inicjatywę budowy gmachu przy ul. Gdańskiej podjął Związek Przemysłu Włókienniczego w Łodzi w cztery dni po śmierci marszałka Józefa Piłsud-skiego. Kamień węgielny wmurowano 14  maja  1938  r., niestety II wojna światowa przerwała prace, do których przystąpiono po zakończeniu działań wojennych. Bu-dynek został oddany do użytku w 1949 r., jednak o pier-wotnym patronie trzeba było zapomnieć – aż do 1990 r. W latach 1949-1990 biblioteka funkcjonowała pod innym patronem – Ludwikiem Waryńskim. WBP posiada status biblioteki naukowej sprawującej opiekę i  nadzór mery-toryczny nad bibliotekami w  Łodzi i  województwie. Jej zbiory liczą ponad 743 tys. jednostek.

Z ul. Gdańskiej skręcamy w prawo w ul. Kopernika.

Ul. Kopernika została wytyczona w latach 60 XIX w. i do roku 1923 nosiła nazwę ul.  Milscha. Teodor Milsch był właścicielem browaru, parku rozrywkowego i  restau-racji „Leśniczówka” położonej w  okolicach dzisiejszego skrzyżowania ul. Kopernika i al. Włókniarzy.

TEATR „PINOKIO”Fot. Zorro2212 CC BY 3.0

13

TEATR „PINOKIO”UL. KOPERNIKA 16

Teatr Lalki i  Aktora „Pinokio” został założony przez prof.  Mariana Glutha i  Martę Janic w  maju 1945  r. pod nazwą „Biedronki”. Do roku 1950 działał przy ul.  Piotr-kowskiej 243. Również w  roku 1950 otrzymał status Te-atru Państwowego. Teatr swoje przedstawienia adresuje zarówno do najmłodszych jak i starszych widzów. Ma na swoim koncie liczne nagrody i wyróżnienia jak i zakoń-czone sukcesem występy za granicą. 5 lipca 2012 r. zmie-niono nazwę z Teatr Lalki i Aktora „Pinokio” w Łodzi na Teatr „Pinokio” w Łodzi.

Zwiedzanie kontynuujemy ul. Kopernika.

LECZNICA „POD KONIEM”UL. KOPERNIKA 22

Lecznica „Pod koniem” była pierwszą lecznicą dla zwie-rząt działającą na ziemiach polskich, właścicielami jej byli Hugo Warrikoff i  Alfred Kwaśniewski. Oprócz lecznicy znajdowała się tam również wzorcowa kuźnia angielska, podkuwano tu konie w  latach 1891-1948 i  to zapewne z  tego powodu na fasadzie znajduje się figura konia naturalnej wielkości wykonana z blachy cynkowej. O  tym koniu Julian Tuwim pisał w „Kwiatach polskich”.

W  1955  r. Tadeusz Chróścielewski na prośbę poety złożył w  Urzędzie Miasta wniosek o uznanie ko-nia za zabytek.

WILLA MILSCHAUL. KOPERNIKA 46

Neorenesansowa willa zbudowana w  1882  r. dla właściciela browa-ru – Teodora Milscha. W  1908  r. willa stała

się własnością Rzeźników i  Wędliniarzy. Po II  wojnie światowej w  budynku mieścił się m.in.: dom kultury (klub „Karolek”), stołówka zakładów Harnama „Rena--Kord” oraz restauracje „Kometa”, później „Kaprys”.

WILLA PRZED 1889 – WIDOK OD STRONY ZACHODNIEJDomena publiczna

14

W  latach 80 XX  w. cech odzyskał obiekt. Obecnie po-mieszczenia w  willi są podnajmowane na cele restau-racyjne, działa tu pub „Tawerna” i  restauracja „u  Mil-scha”. 15  czerwca  2012  r. w  willi otworzono pierwsze w Polsce Muzeum Sztuki Iluzji.

Z ul. Kopernika skręcamy w lewo w ul. Łąkową.

FABRYKA KINDERMANNA – HOTEL FOCUSUL. ŁĄKOWA 23

Fabryka wyrobów bawełnianych Juliusza Kinder-manna zbudowana w  1897  r., po II  wojnie światowej działała pod szyldem „Rena-Kord”. Po zaprzestaniu produkcji została sprzedana bydgoskiej firmie, która w  zabytkowych fabrycznych murach utworzyła hotel. W 2006 r. pojawił się na hotelowej mapie Łodzi „Spor-ting”, który po roku zmienił nazwę na „Focus” i  pod taka nazwą funkcjonuje do dziś.

Kontynuujemy zwiedzanie ul. Łąkową.

KOŚCIÓŁ ERYGOWANY W 1926 R. PRZEZ BPA WINCENTEGO TYMIENIECKIEGO

Fot. Włodzimierz Pfeiffer – Archiwum Państwowe w Łodzi CC0

SANKTUARIUM MATKI BOSKIEJ ZWYCIĘSKIEJUL. ŁĄKOWA 27

Sanktuarium Matki Boskiej Zwycięskiej powstało jako wotum za wygraną w 1920 r. wojnę. Powstanie świątyni ma ścisły związek z  15  sierpnia  1920  r. W  tym dniu ło-dzianie zgromadzeni na błagalnym nabożeństwie złożyli śluby, że jeżeli Bóg da zwycięstwo, zbudują kościół. Ło-dzianie słowa dotrzymali, monumentalną trójnawową świątynię wzorowaną na bazylice św. Pawła za Murami zaprojektował Józef Kaban Korski. Pierwszy etap budo-wy zakończono w 1938 r. dalsze prace wykonano po woj-nie. Przed kościołem od 16 września 1990 r. stoi pomnik poświęcony ofiarom Katynia.

WYTWÓRNIA FILMÓW FABULARNYCHUL. ŁĄKOWA 29

Wytwórnia Filmów Fabularnych od 1945 do 1998 roku była największym producentem filmów fabularnych

HOTEL FOCUS – DAWNA FABRYKA KINDERMANNAFot. HuBar CC BY-SA 2.5

16w Polsce. Tu nakręcono pierwszy powojenny film „Za-kazane piosenki” oraz pierwszy film barwny „Przygo-da na Mariensztacie”.

W  wyniku kryzysu lat 90 Wytwórnia Filmów Fabular-nych została przekształcona w  Łódzkie Centrum Fil-mowe zajmujące się obsługą produkcji filmowej. Kon-tynuatorem tradycji filmowych jest Opus Film Piotra Dzięcioła, wśród bogatej filmografii Opusu znalazły się m.in.: „Edi”, „Z odzysku”, „Masz na imię Justyna”, „Ale-ja Gówniarzy”, „Wymyk”, „Paradoks” czy nagrodzona Oskarem „Ida”.

Z pod Wytwórni Filmowej zwiedzanie kontynuujemy DDR idącą wzdłuż ul. Łąkowej do parku Poniatowskiego i dalej jedziemy DDR wzdłuż ul. Żeromskiego, dalej al. Politechniki.

POMNIK RAJMUNDA REMBIELIŃSKIEGOAL. POLITECHNIKI 5

W  pobliżu ul. Rembielińskiego w  lipcu 2015  r. został odsłonięty pomnik Rajmunda Rembielińskiego –  dzia-łacza politycznego i  gospodarczego, prezesa komisji Województwa Mazowieckiego, głównego pomysłodawcy utworzenia przemysłu włókienniczego w Łodzi. Dwume-

RAJMUND REMBIELIŃSKI Z BRĄZUFot. Stevenlodz CC BY-SA 4.0

17

trowy pomnik przedstawia Rembielińskiego, który opie-ra się o wielki cyrkiel i spogląda na mapę z 1823 r. przed-stawiającą plan osady fabrycznej.

Dalej udajemy się ul. Rembielińskiego na zachód, następnie w pra-wo w ul. Inżynierską i wjeżdżamy do parku Poniatowskiego.

PARK IM. KSIĘCIA JÓZEFA PONIATOWSKIEGO

Park powstał w 1910 r., zaś od 1917 nosi imię księcia Jó-zefa Poniatowskiego – wcześniej nazywany był ogrodem przy Pańskiej. Zajmuje ponad 41  ha. Plan parku łączył w  sobie elementy naturalnego parku angielskiego i  re-gularnego parku francuskiego. W  1938  r. postawiono w nim pomnik Stanisława Moniuszki, który nie przetrwał II wojny światowej.

W  latach 1945-1991, w  centralnej części parku, stał Po-mnik Wdzięczności poświęcony armii radzieckiej. Na te-renie parku znajdują się dwa cmentarze żołnierzy radziec-kich poległych w Łodzi w styczniu 1945 r.

W  północnej części parku zbudowano willę dla przedwo-jennego prezydenta miasta. W  tej części parku znajdują się również korty teni-sowe oraz tor rowerowy z trzema sekcjami hopek. W  bliskim sąsiedztwie toru znajduje się jeden z  większych schronów, pamiątka II wojny świato-wej, zbudowany w 1944 r. dla ludności niemieckiej i  mogący pomieścić po-nad 400  osób. Na skraju parku przy ulicy Radwań-skiej stoi czynna świąty-nia ewangelików refor-mowanych budowana w  latach 1928-1932. Park Poniatowskiego posłużył jako plener filmu „Zaka-zane piosenki”.

EP WSCHÓD W PARKUFot. Ixtlilto CC BY-SA 4.0

Dzielnice Łodzi cz. 2

PASAŻ SCHILLERA – P I O T R KO W S K A – N O W O M I E J S K A – P Ó Ł N O C N A – F R A N C I S Z K A Ń S K A – S M U G O WA – Ź R Ó D Ł O WA – C H Ł O D N A – W O J S K A P O L S K I E G O – M ŁY N A R S K A – O R G A N I Z A C J I „W O L N O Ś Ć I N I E Z AW I S Ł O Ś Ć ” - F R A N C I S Z K A Ń S K A – S PA C E R O WA – P A S T E R S K A – O R G A N I Z A C J I „W O L N O Ś Ć I N I E Z AW I S Ł O Ś Ć ” – RY N E K B A Ł U C K I – Z G I E R S K A – L U T O M I E R S K A – B A Z A R O WA – R Y B N A – W R Z E Ś N I E Ń S K A – W R O C Ł AW S K A – L U T O M I E R S K A – Z G I E R S K A

– RYNEK STAREGO MIASTA

PAŁAC BIEDERMANNÓWPelikan13 CC BY-SA 3.0 pl

19

W dniu 18 sierpnia 1915  r., rozporządzeniem Ce-sarsko-Niemieckiego Prezydenta Policji von

Oppena, do Łodzi przyłączono liczącą ponad 100 ty-sięcy mieszkańców wieś Bałuty (oraz m.in.: Widzew, Radogoszcz, Chojny i Rokicie). To już 100 lat odkąd Ba-łuty są częścią Łodzi.

Startując z Pasażu Schillera (ul. Piotrkowska 112) kierujemy się na północ ul. Piotrkowskiej do pl. Wolności i dalej ul. Nowomiejską. Następnie skręcamy w prawo w ul. Północną i w lewo w ul. Fran-ciszkańską. Można też przejechać ul. Nowomiejską aż do parku Staromiejskiego i kierując się na wschód parkiem przejechać do ul. Franciszkańskiej.

PAŁAC BIEDERMANNÓWUL. FRANCISZKAŃSKA 1/3

Pałac został zbudowany w  1912  r. dla rodziny niemiec-kiego fabrykanta. Przylega do niego rozległy ogród. Bu-dynek fabryczny stanął zaś nad rzeką Łódką, niestety dzisiaj prawie nic z niego nie zostało. Robert Biedermann wzniósł rodzinny interes na wyżyny łódzkiego przemy-słu. Sam był kolorystą i spędzał w fabryce całe dnie.

Biedermann w znaczącym stopniu przyczynił się do bu-dowy wodociągów i kanalizacji w Łodzi. Jego syn Alfred kontynuował dzieło ojca, także dbał o  rozwój miasta, m.in. o  budowę linii tramwajowych. Po śmierci Alfreda interes przejął kolejny z braci, Bruno. Razem z córką Ma-rylą i żoną Luizą mieszkał w pałacu do tragicznej śmierci.

23 stycznia 1945 r. Biedermannowie otrzymali od Armii Czerwonej polecenie wyprowadzenia się z  pałacu. Mo-gli zabrać ze sobą tylko jedną walizkę. Biedermannowie nie chcieli uciekać. Rano w  pałacu znaleziono zwłoki i  kartkę, na której Bruno napisał: „Zabiłem strzałami z  rewolweru żonę i córkę. Pochowajcie nas w ogrodzie. Nie rabować naszego prywatnego majątku w mieszkaniu a podzielić sprawiedliwie”. Pochowano ich w  tajemnicy w ogrodzie, dopiero w latach siedemdziesiątych przenie-siono ich ciała na Stary Cmentarz przy ul.  Ogrodowej. Obecnie pałac jest siedzibą Uniwersytetu Łódzkiego.

Ul. Franciszkańką jedziemy do ul. Smugowej w którą skręcamy w prawo. Następnie do ul. Źródłowej w lewo i od razu w prawo w ul. Chłodną i dojeżdżamy do parku.

20

PARK OCALAŁYCHPark Ocalałych po-wstał w 2004 r. z okazji 60. rocznicy likwidacji Litzmannstadt Getto. Pomysłodawczynią tej idei była jedna z  Ocalałych, Halina Elczewska. W  parku znajduje się Pomnik Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, po-mnik Żegoty, Kopiec Pamięci z ławką Jana Karskiego. Od 2014 r. działa tutaj Centrum Dialogu im. Marka Edelma-na. W obecnej chwili w parku rośnie około 600 drzew de-dykowanych Ocalałym.

Z parku wyjeżdżamy na ul. Wojska Polskiego w kierunku zachod-nim do ul. Młynarskiej. W ul. Młynarską skręcamy w prawo, a na-stępnie w lewo w ul. Organizacji „Wolność i Niezawisłość”, aż do ul. Łagiewnickiej, w którą skręcamy w prawo.

SZPITAL HELENY WOLFUL. ŁAGIEWNICKA 34/36

Szpital zbudowany w  1927  r. ze składek mieszkańców na Łódzką Kasę Chorych. Był to jeden z najbardziej ele-ganckich i nowoczesnych budynków na Bałutach. W cza-sie II  wojny światowej szpital znajdował się na terenie Litzmannstadt Getto, to tu znajdował się apartament Chaima Mordechaja Rumkowskiego, Przełożonego Star-szeństwa Żydów w Getcie. Po zakończeniu wojny szpital nosił imię dr Heleny Wolf i działał do końca lat 80 XX w. jako szpital położniczy. Dzisiaj budynek znajduje się w opłakanym stanie.

Ul. Łagiewnicką jedziemy na południe i skręcamy w lewo w ul. Spacerową i dalej kontynuujemy jazdę ul. Pasterską.

KOŚCIÓŁ PW. DOBREGO PASTERZAUL. PASTERSKA 12

W 1900 r. na Bałutach rozpoczęli działalność apostolsko--wychowawczą bracia Doloryści – Zgromadzenie Synów Matki Bożej Bolesnej. Bracia zajmowali się głównie mło-dzieżą, organizując im czas wolny i warsztaty przyucza-

PARK WG PROJEKTU GRAŻYNY OJRZYŃSKIEJ

Fot. Arewicz GFDL

jące do zawodu. W  1906  r. rozpoczęto budowę kościoła przy ul.  Pasterskiej 10/12. Projekt wykonał architekt z  Krakowa, Kazimierz Pomian-Sokołowski, nadając mu cechy stylu zakopiańskiego.

Kontynuujemy zwiedzanie ul. Pasterską do ul. Organizacji „Wol-ność i Niezawisłość” w którą skręcamy w prawo, dalej ul. Rynek Bałucki, aż do ul. Zgierskiej w lewo.

GRANICA WSI BAŁUTY I MIASTA ŁÓDŹUL. ZGIERSKA 17

18 sierpnia 1915 r. Łódź spotkała wielka zmiana. Powięk-szono wtedy znacznie teren naszego miasta. W  granice Łodzi włączono obszary gęsto zaludnione i  chaotycznie zabudowane, lecz od wielu lat związane z łódzkim prze-mysłem. Rozporządzeniem Cesarsko-Niemieckiego Pre-zydenta Policji von Oppena, właśnie z tego dnia, włączo-no do miasta: gminy Radogoszcz, Chojny, w  tym część

wsi Widzew, Zarzew, Dąbrowę, Brus, Rokicie i  Bałuty. Bałuty były wówczas największą wsią w Europie. Liczyła ponad 100 tys. mieszkańców. Dzisiaj mieszka tu ponad 200 tys. osób, co czyni Bałuty najbardziej zaludnioną

„KASA CHORYCH” – SZPITAL IM. DR HELENY WOLFFot. Małgorzata Strzelecka CC BY-SA 3.0

22

częścią Łodzi. Granica Bałut i  miasta Łodzi znajdowała się na wysokości ul. Zgierskiej 17. Do dzisiaj na fasadzie kamienicy znajduje się krzyż upamiętniający ten fakt.

Ul. Zgierską kierujemy się na południe do ul. Lutomierskiej i skrę-camy w prawo i następnie w prawo w ul. Bazarową. Po lewo bę-dzie plac Piastowski.

PLAC PIASTOWSKIDzisiaj jest to skwer położony w okolicach ul. Lutomier-skiej, Bazarowej i  Rybnej. W  1902  r. powstały tutaj wy-jątkowe hale targowe, wybudowane przez zięcia Juliu-sza Heinzla, Giuseppe Tanfaniego. Hale były eleganckie i  dobrze wyposażone, zaprojektował je Dawid Lande. Targowisko działało także w  czasie II  wojny światowej, znajdowało się wtedy na terenie Litzmannstadt Getto. Zlikwidowano je w 1956 r.

Ul. Bazarową dojeżdżamy do ul. Rybnej w prawo, a następnie w lewo w ul. Wrześnieńską.

POMNIK TADEUSZA KOŚCIUSZKIUL. WRZEŚNIEŃSKA 4

Na kamienicy należącej do rodziny Szylke możemy po-dziwiać pomnik Tadeusza Kościuszki. Stefan Szylke był polskim przedsiębiorcą, który w 1903 r. postawił na Bałutach kamienicę w  wyjątkowym elementem zdobią-cym budynek. Rzeźbę zaprojektował i  wykonał właści-ciel domu. Aby ominąć przepisy Stefan Szylke poprosił o  zgodę na postawienie we wnęce budynku podobizny krakowiaka. To dzięki temu Tadeusz Kościuszko ma na sobie krakowski strój z  rogatywką. Władze carskie się zgodziły, jednak kłopoty rodziny dopiero się rozpoczęły.

RYNEK STAREGO MIASTAFot. Małgorzata Strzelecka CC BY-SA 3.0

23Podobno przez wiele lat Szylke musiał dawać łapówki urzędnikom, żeby przymykali oko na figurę w budynku. Rzeźba przetrwała czasy II  wojny światowej, budynek znalazł się w granicach Litzmannstadt Getto. Żydzi, któ-rzy tam mieszkali zasłonili go dyktą w kolorze ściany.

Ul. Wrześnieńską jedziemy do ul. Wrocławskiej w lewo i raz jesz-cze w lewo w ul. Lutomierską. Jedziemy do ul. Zgierskiej i skręca-my w prawo. Po lewej stronie będzie ostatni punkt wycieczki.

RYNEK STAREGO MIASTA I PARK STAROMIEJSKIStary Rynek i  park Staromiejski to miejsce najstarsze-go osadnictwa, z  którego rozwinęła się dzisiejsza Łódź. Park, znany lepiej jako park Śledzia, powstał dopiero w 1953 r. Do II wojny światowej znajdowały się tu kamie-nice, targ rybny (stąd zwyczajowa nazwa parku), miesz-kali tu ludzie. Makietę tego miejsca można zobaczyć w Muzeum Miasta Łodzi. Rynek dzisiaj pusty i trochę za-pomniany, kiedyś tętnił życiem, mieszkała tutaj przede wszystkim ludność żydowska, a nieopodal, przy ulicy Wolborskiej, była synagoga. Po wojnie rynek całkowicie przebudowano, oryginalny został tylko jego –  zbliżony do prostokąta – kształt.

JT

PLAC PIASTOWSKI W 1936 ROKUFot. Włodzimierz Pfeiffer – Archiwum Państwowe w Łodzi CC0

Ł ó d ź Komediowa

PASAŻ SCHILLERA – P L AC KO M U N Y PA RYS K I E J – S I E N K I E W I C Z A – MO N I U S Z K I – PI OT R KO W S K A – 6 S I E R P N I A – KO Ś C I U S Z K I – 6 S I E R P N I A – PI OT R KO W S K A – WI Ę C KO W S K I E G O – WÓ LC Z A Ń S K A – AN D R Z E J A ST R U G A – ŁĄ KO WA – MI C K I E W I C Z A – WŁÓ K N I A R Z Y – KA R O L E W S K A – RA D WA Ń S K A – WÓ LC Z A Ń S K A – SKO R U P K I – KO S T K I – TY M I E N I E C K I E G O – S I E N K I E W I C Z A –

TY L N A – TA R G O WA – PLAC ZWYCIĘSTWA

WILLA EDWARDA HENTSCHELA – „SZUFLANDIA”Fot. Małgorzata Strzelecka CC BY-SA 3.0

25

Łódź jest miastem, w  którym znajdują się ważne i  słynne na całym świecie instytucje filmowe. Po-

wstały tutaj wspaniałe, dzisiaj już kultowe komedie zajmujące znaczące miejsce w  historii polskiego fil-mu. W  tym roku świętujemy 120-lecie kinematografii –  28  grudnia  1895  r. w  Paryżu odbył się pierwszy, pu-bliczny, biletowany pokaz filmowy.

Startujemy z pasażu Schillera na wschód jadąc w głąb pasażu do placu Komuny Paryskiej i aż do ul. Sienkiewicza.

KINO TATRYUL. SIENKIEWICZA 40

To ważne miejsce na filmowej mapie Łodzi. Kino „Tatry” jest (obok szczecińskiego „Pioniera”) jednym z  dwóch najstarszych, wciąż –  nieprzerwanie –  działających kin w Polsce. Zostało otwarte w 1908 r. Poza dwiema salami kinowymi funkcjonowały tutaj także plenerowe „Tatry Letnie”. Dzięki bliskiemu sąsiedztwu kin „Bałtyk”, „Ta-try”, „Wisła” i „Gdynia” mówiło się, że jest takie miejsce w Łodzi (gmach TVP Łódź), z którego widać całą Polskę.

Ul. Sienkiewicza udajemy się na północ do ul. Moniuszki, skręca-my w lewo.

„KARIERA NIKODEMA DYZMY”UL. PIOTRKOWSKA 76 / UL. MONIUSZKI

Ze względu na bogactwo obecnych tutaj stylów architek-tonicznych przestrzeń miejska w  Łodzi znakomicie pełni rolę różnorodnych plenerów filmowych. Łódź obecna jest w  ogromnej ilości filmów, seriali, teledysków i  reklam; „gra samą siebie”, a  także –  co szczególnie interesujące –  „występuje” na ekranach „w  roli” wielu innych miast. We wspaniałym serialu „Kariera Nikodema Dy-zmy” pojawia się jako przedwojenna Warszawa. Serialowy Bank Żywno-ści znajduje się przy uli-cy Piotrkowskiej, a  kino „Splendid” przy ulicy Mo-niuszki. „Łódzkie ujęcia” są pokazane już na sa-mym początku, w czołów-ce pierwszego odcinka. KINO TATRY

Fot. Darekm135 CC BY-SA 4.0

26

Ul. Piotrkowską do ul. 6 Sierpnia, skręcamy w lewo.

„VABANK II , CZYLI RIPOSTA”AL. KOŚCIUSZKI 14

W gmachu Narodowego Banku Polskiego (dawnym Ban-ku Państwowym Rosji) znajduje się jedna z największych bankowych sal operacyjnych w Europie – ma 52 m długo-ści, 21 m szerokości i 10 m wysokości. W filmie Juliusza Machulskiego to miejsce występuje w roli szwajcarskiego banku, z którego Kwinto i Duńczyk wypłacają pieniądze realizując czeki wypisane przez Kramera. Ujęcia plenero-we z finałowej sceny drugiej części „Vabanku” zrealizowa-ne były w  Zurichu, ale wnętrze owego banku, które po-jawia się na ekranie, tak naprawdę znajduje się w Łodzi.

Ul. 6 Sierpnia wracamy do ul. Piotrkowskiej i jedziemy w lewo, w ul. Więckowskiego również w lewo i raz jeszcze w lewo w ul. Wólczańską.

„KINGSAJZ”UL. WÓLCZAŃSKA 17

To w tej willi znajduje się Szuflandia z filmu „Kingsajz”. Kiedy Jedlina, Kwintek i  Kramerko mają wyruszyć do krainy krasnoludków –  idą ulicą Wólczańską i  wchodzą

KOMPLEKS NA TERENIE DAWNEJ WYTWÓRNI SĄSIADUJĄCY Z KOŚCIOŁEM MB ZWYCIĘSKIEJ

Fot. Stevenlodz CC BY-SA 4.0

27do willi, w której mieści się Instytut Badań Czwartorzę-du, a tam niezwykła Szuflandia.

Ul. Wólczańską jedziemy do ul. Andrzeja Struga i skręcamy w pra-wo, następnie w lewo w ul. Łąkową.

WYTWÓRNIA FILMÓW FABULARNYCHUL. ŁĄKOWA 29

Przy ul. Łąkowej 29 na terenie dawnej Wytwórni Filmów Fabularnych mieści się obecnie kompleks obiektów, w których funkcjonują różne instytucje filmowe.

W  Łódzkim Centrum Filmowym mieści się ogromny –  największy w  Polsce –  magazyn kostiumów i  rekwi-zytów. Centrum specjalizuje się w  obsłudze produkcji filmowej, tj. wynajmem środków inscenizacyjnych – ko-stiumów i rekwizytów oraz hali zdjęciowej.

Opus Film to jedno z  największych w  Polsce studiów fil-mowych, w którym realizowane są filmy fabularne, seriale telewizyjne, spektakle teatru telewizji, teledyski i reklamy.

W łódzkim oddziale Filmoteki Narodowej archiwizowane są filmy na taśmach (czyli materiały filmowe – negatywo-

GMACH NARODOWEGO BANKU POLSKIEGOFot. Małgorzata Strzelecka CC BY-SA 3.0

we i pozytywowe oraz materiały dźwiękowe), scenariusze, scenopisy, storyboardy, a także dokumentacja filmowa.

Toya Studios to jedno z najnowocześniejszych na świecie studiów dźwiękowych, a klub Wytwórnia znajdujący się w dawnej hali zdjęciowej jest dziś miejscem koncertów i spektakli teatralnych.

W  gmachu DoubleTree by Hilton & MediaHUB mieści się hotel, biurowiec klasy  A  oraz kino 3D „Wytwórnia”. Przez kolejne lata w  łódzkiej WFF powstawały wybitne i  słynne na całym świecie filmy polskie i  międzynaro-dowe koprodukcje (swego czasu realizowano w  Łodzi rocznie 16-18 filmów fabularnych i  30 odcinków seriali telewizyjnych). Wśród nich są najsłynniejsze polskie ko-medie. To właśnie tutaj w halach zdjęciowych WFF wy-budowano Szuflandię z filmu „Kingsajz” i tutaj powstało wiele dekoracji do „Seksmisji”.

Dalej udajemy się ciągiem pieszo rowerowym wzdłuż hotelu aż do al. Włókniarzy do DDR i skręcamy w prawo. Drogą dla rowero-wym dojeżdżamy do ul. Karolewskiej i ul. Karolewską pod wiaduk-tem dojeżdżamy do dworca.

REDAKCJA „PASIKONIKA”, CZYLI WILLA RICHTERA W PARKU IM. KS. BP MICHAŁA KLEPACZA

Fot. Stevenlodz CC BY-SA 4.028

29

„AJLAWJU”UL. KAROLEWSKA 55

To tutaj powstała kultowa, jedna z najsłynniejszych scen polskich komedii filmowych kojarzących się z  Łodzią: Adaś Miauczyński (grany przez Cezarego Pazurę) wy-chodzi z budynku dworca i poślizgnąwszy się na śliskiej posadzce komentuje tę sytuację – dzisiaj już klasycznym – „Łódź, k***a!”

Ul. Karolewską wracamy do DDR idącej wzdłuż al. Włókniarzy i jedziemy nią na południe, następnie przez park Poniatowskiego do ul. Radwańskiej i nią na wschód do ul. Wólczańskiej, w którą skręcamy w prawo i raz jeszcze w prawo w ul. Skorupki.

„KINGSAJZ”UL. SKORUPKI 6/8

W  obecnym rektoracie Politechniki Łódzkiej mieści się redakcja pisma „Pasikonik”, gdzie odbywa się spotkanie na którym szefowa –  Zenona Bombalina –  częstuje Ola Jedlinę ogromną krówką, a potem zachęca go do rozmo-wy o artykule, który napisał.

Eklektyczna willa Reinholda Richtera jest jedną z  ikon łódzkiej architektury –  ten niezwykły obiekt to połącze-nie stylów, wśród których dominują secesja i neobarok.

Ul. Skorupki na wschód do ul. Kostki w prawo kontynuacja ul. Ty-mienieckiego, następnie w lewo w ul. Sienkiewicza i w prawo w ul. Tylną i dalej kontynuacja jazdy ul. Targową.

PWSFTVITUL. TARGOWA 61/63

Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa Telewizyjna i Te-atralna im. Leona Schille-ra to jedna z  najsłynniej-szych szkół filmowych na świecie –  popularnie nazywana „Filmówką” –  powstała w  1948  r. Jej absolwentami są wybitni reżyserzy (Roman Polański, Krzysztof Kieślowski, Zbi-gniew Rybczyński, Jerzy Skolimowski, Andrzej Wajda, Juliusz Machulski), operatorzy (Sławomir Idziak, Witold Sobociński, Jerzy Wójcik, Paweł Edelman), aktorzy (Ja-

PAŁAC OSKARA KONAFot. Zorro2212 CC BY 3.0

30

nusz Gajos, Zbigniew Zamachowski), producenci filmo-wi, montażyści, scenarzyści, twórcy filmów animowa-nych, a także fotografowie.

To tutaj, w pałacu Oskara Kona (gdzie mieści się Rekto-rat, Wydział Reżyserii i  Wydział Operatorski) znajdują się chyba najsłynniejsze szkolne schody. W  dawnym gmachu szkoły dla dzieci pracowników zakładów Ka-rola Scheiblera mieści się Wydział Aktorski, a  także Bi-blioteka i Ośrodek Informacji Filmowej. Budynek „Z” to przede wszystkim dwie hale zdjęciowe – filmowa i  tele-wizyjna (gdzie przygotowywane i  wystawiane są także spektakle), siedziba Działu Promocji, a także przestrzeń wystawowa. Najnowszym obiektem jest wybudowany w 2011 r. gmach Centrum Dydaktyki Nowych Mediów.

W domu Karola Guzego przy ul. Targowej 57 mieści się Wydział Organizacji Sztuki Filmowej. PWSFTViT prowa-dzi obecnie studia na następujących kierunkach: reżyse-ria filmowa i telewizyjna, sztuka operatorska, aktorstwo, realizacja filmowa i  telewizyjna, montaż filmowy, ani-macja filmowa, produkcja filmowa i telewizyjna, organi-zacja mediów cyfrowych, fotografia.

Ul. Targową na północ dojeżdżamy do placu Zwycięstwa i skręca-my w prawo.

MUZEUM KINEMATOGRAFIIPL. ZWYCIĘSTWA 1

W  pałacu największego łódzkiego przemysłowca Karo-la Scheiblera mieści się instytucja, która kolekcjonuje i  prezentuje na wystawach stałych i  czasowych ekspo-naty związane z  historią polskiej i  światowej kinemato-grafii: sprzęt filmowy, fragmenty filmowych scenografii i rekwizyty, różnego rodzaju pamiątki z planów zdjęcio-wych, plakaty filmowe, fotosy, a  także pamiątki związa-ne z ludźmi kina.

Wśród eksponatów zgromadzonych w  muzeum znajdu-ją się m.in. niezwykłe (prawdopodobnie największe na świecie) rekwizyty z filmu „Kingsajz” – słuchawka telefo-niczna, czajnik, latarka i talerz ze sztućcami. Kiedy reali-zowano ten film nie można było jeszcze „narysować ich w komputerze”, więc w dziale budowy dekoracji łódzkiej WFF przygotowano owe rekwizyty, przy których aktorzy

wyglądali jak krasnoludki. Wspaniałe wnętrza pałacu wielokrotnie służyły jako miejsce realizacji filmów fabu-larnych, seriali, spektakli telewizyjnych, teledysków, re-klam i niezliczonych etiud studenckich.

BM

WYCIECZKA ROWEROWA NA PLACU ZWYCIĘSTWA PRZY MUZEUM KINEMATOGRAFIIFot. Małgorzata Strzelecka CC BY-SA 3.0

M i a s t o k a m i e n i c

PASAŻ SCHILLERA – P L AC KO M U N Y PA RYS K I E J – S I E N K I E W I C Z A – NA R U TO W I C Z A – PI OT R KO W S K A – ZI E LO N A – GDA Ń S K A – LE G I O N Ó W – P L AC WO L N O Ś C I

– PIOTRKOWSKA

KAMIENICA PRZY UL. SIENKIEWICZA 18Fot. Michał Adamus CC BY-SA 3.0

33

Łódź ma unikatową przestrzeń miejską –  w  samym centrum znajdują się kamienice, pałace, wille i  fa-

bryki. O  niezwykłości łódzkiej architektury stanowi między innymi niezwykłe bogactwo stylów wielkomiej-skich kamienic. Zdecydowana większość takich obiek-tów powstała w Łodzi na przełomie XIX i XX w. W samej strefie wielkomiejskiej jest ponad 3800 kamienic fron-towych, które cechuje ogromna różnorodność elewacji. Są w  Łodzi kamienice, które bogactwem detalu archi-tektonicznego konkurować mogą z najlepszymi budow-lami tego rodzaju z  całego świata. W  architekturze łódzkich kamienic obecny jest eklektyzm, historyzm, secesja, modernizm, motywy neogotyckie, neorenesan-sowe, neobarokowe i neoklasycystyczne.

Ogromna ilość tak wartościowych obiektów jest wyzwa-niem. Jednym ze sposobów ochrony tego architekto-nicznego dziedzictwa jest realizacja programu „Miasto Kamienic”, którego celem jest przywrócenie świetności miejskim kamienicom dzięki kompleksowym remon-tom. Na dzień dzisiejszy ponad 170  budynków zostało objętych programem.

Startujemy z pasażu Schillera na wschód jadąc w głąb pasażu do pla-cu Komuny Paryskiej i do ul. Sienkiewicza w którą skręcamy w lewo.

UL. SIENKIEWICZANUMERY 18, 20, 21

Przy ul. Sienkiewicza, na krótkim odcinku pomiędzy ul.  Traugutta i  ul.  Moniuszki, znajdują się trzy bardzo piękne, przykuwające uwagę kamienice.

Pod numerami 18 i 20 znajdują się budynki wyremonto-wane w ramach programu „Miasto Kamienic”. Elewacje obu kamienic są znakomitymi przykładami bogactwa i  przepychu architektonicznych detali występujących w obiektach tego rodzaju w Łodzi. Styl obu tych budyn-ków można określić jako historyzm – kamienica Schlos-serów ma cechy neorenesansowe, styl elewacji drugiej kamienicy ma odniesienia do neogotyku i neobaroku.

Kamienica pod numerem 21 ma szatę secesyjną –  ten styl dekoracji nadał jej w 1910 r.jeden z najznakomitszych architektów łódzkich – Gustaw Landau Gutenteger. W la-tach 1946 – 1956 mieścił się tutaj Wojskowy Sąd Rejonowy,

34później przez wiele lat kamienica ta należała do Uniwer-sytetu Łódzkiego – znajdowały się w niej katedry Wydzia-łu Filologicznego: Kulturoznawstwo, Romanistyka i  Ger-manistyka; obecnie obiekt wystawiony jest na sprzedaż.

Boczną ścianę tej kamienicy zdobi jeden z  najsłynniej-szych łódzkich murali –  „Motyl Pewexu”. Zaprojektowa-ny przez Jerzego Bystrego i  Pawła Porzyckiego mural (przy realizacji którego współpracował także Zenon Adamkiewicz) powstał w 1987 r.

Ul. Sienkiewicza kierując się na północ dojeżdżamy do ul. Naruto-wicza i skręcamy w lewo.

UL. NARUTOWICZA 16 / UL. WSCHODNIA 76

Dawna ul. Dzielna od 1924 r. nosi imię Gabriela Naruto-wicza – pierwszego prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej; ul.  Wschodnia w  latach 1931-1939 nosiła imię Józefa Pił-sudskiego, lecz po wojnie przywrócono starą nazwę.

Przy skrzyżowaniu ul.  Narutowicza i  ul.  Wschodniej usytuowana jest okazała, eklektyczna kamienica zapro-jektowana przez Gustawa Landau Gutentegera. Obiekt

KAMIENICE PRZY UL. SIENKIEWICZAFot. Michał Adamus CC BY-SA 3.0

35

oddano do użytku w 1913 r., elewacja w stylu secesji wie-deńskiej zdobiona jest girlandami, wazonami, figurami bachantek. Pierwszymi właścicielami posesji byli mał-żonkowie Szmul i Musze Urysohn.

UL. NARUTOWICZA 6

Na parterze kamienicy pod numerem 6 mieści się jed-na z  najstarszych łódzkich aptek. Apteka „Pod Słoń-cem” rozpoczęła działalność we wrześniu 1895  r. Do dzisiaj w jej wnętrzu znajdują się wspaniałe, zabytkowe meble apteczne.

Ul. Narutowicza dojeżdżamy do ul. Piotrkowskiej i skręcamy w nią w prawo.

UL. PIOTRKOWSKA 29Eklektyczny budynek przy skrzyżowaniu ul.  Piotr-kowskiej i ul. Więckowskiego to dawny Dom Bankowy Wilhelma Landaua i wielkomiejska kamienica. Zapro-jektowany został przez Gustawa Landau Gutentege-ra. Architektura potężnego, czterokondygnacyjnego, dwuskrzydłowego budynku jest połączeniem neobaro-

ku i  secesji. Półokrągły narożnik z czterema pi-lastrami zakończonymi kapitelami zwieńczony jest efektowną kopułą. Są tutaj ornamenty ro-ślinno-geometryczne, maski kobiece i  męskie oraz lwie głowy.

Ul. Piotrkowską zawracamy do ul. Zielonej w którą skrę-camy w prawo. Kontynuuje-my zwiedzanie ul. Zieloną.

UL. ZIELONANUMERY 18, 25, 33, 34

Kamienica Amelii i Ka-rola Emde, pod nume-rem 18, po remoncie prezentuje się wspania-le. W  1884  r. pod tym

DOM BANKOWY WILHELMA LANDAUA – WIDOK ARCHIWALNYDomena Publiczna

36

adresem otworzyli tkal-nię i  wykończalnię wełny. Obok mieściła się również farbiarnia i  bielarnia. Bu-dynek wpisany jest do ewi-dencji zabytków.

Okazała, efektowna ka-mienica Judy Salomono-wicza, pod numerem 25, to jeden z  ciekawszych przykładów modernizmu w  Łodzi. Została wybudo-wana w  latach 1936-1938 wg projektu Pawła Lewy. Od strony ul. Zielonej środko-wa część elewacji frontowej jest nieco cofnięta, po tej stronie znajdują się dwa półkoliste wykusze; od strony ul.  Gdańskiej znajdują się trzy wykusze przechodzące przez cztery piętra.

Przy ul.  Zielonej pod numerem 33 znajduje się kolejna z kamienic wyremontowana w ramach programu „Mia-sto Kamienic”. Remont kamienicy kosztował 4,5 mln zł. Budynek został poddany całkowitemu remontowi, dwa z  mieszkań zostały też przystosowane do zamieszkania przez osoby niepełnosprawne. Udało się również na froncie odtworzyć balkony. Pod numerem 34 znajduje się następny budynek odnowiony w  ramach programu „Miasto Kamienic”.

Ul. Zieloną wracamy do ul. Gdańskiej w którą skręca-my w lewo. Do projektu wpi-sane zostały kamienice pod numerami w kolejności ich mi-jania 35, 29, 24, 25, 22.

UL. GDAŃSKANUMERY 35, 29, 24, 25, 22, 12

Pochodząca z  1910  r. ka-mienica pod numerem  35 to przykład kamienicy czynszowej ozdobionej piękną ornamentyką sece-sji i  eklektyzmu. To jeden

SKRZYŻOWANIE ULIC WÓLCZAŃSKIEJ

I ZIELONEJFot. Maciek Szostek GFDL

KAMIENICA Z PRZĄDKAMI

Fot. Darekm135 CC BY-SA 3.0

37

z  przykładów tego stylu który można często odszukać w zabudowie śródmieścia.

Kamienica czynszowa przy ul. Gdańskiej 29 pochodzi z końca XIX w. W 1937 r. w budynkach przy tej ulicy pod-łączono kanalizację.

Przy skrzyżowaniu ul. Gdańskiej i ul. Próchnika znajduje się neoklasycystyczna kamienica wyremontowana w ra-mach programu „Miasto Kamienic”. Dekoracja elewacji tego budynku jest szlachetnym zestawem architekto-nicznych detali charakterystycznych dla stylu, którego zasadniczą cechą było odwoływanie się do sztuki antyku greckiego i  rzymskiego oraz do włoskiego renesansu. Budynek pod numerem 24 powstał w  1882  r. i  należał pierwotnie do G. Rajtera.

Kamienica czynszowa przy ul.  Gdańskiej  pod nume-rem 25 została zbudowana w 1873 r. Nosi elementy mod-nego w XIX w. eklektyzmu.

Budynek pod numerem 22 powstał w  1881  r. dla G.  Grawera. Koniunktura gospodarcza i  boom demo-graficzny w Łodzi sprzyjały wtedy na obliczonemu na szybki zysk budownictwu mieszkaniowemu różnej ja-kości. W latach 90 XIX w. niskie domy frontowe zastę-powano wysokimi kamienicami. Budynek jest wpisa-ny do ewidencji zabytków.

Neogotycka kamienica przy ul. Gdańskiej 12 wybudowa-na została w 1900 r. dla pracowników administracji w za-kładach Poznańskiego. Jej charakterystyczną elewację zdobią cztery wykusze zakończone wieżyczkami.

Z ul. Gdańskiej skręcamy w prawo w ul. Legionów.

UL. LEGIONÓWNUMERY 32, 33, 31, 29, 27, 15, 2

Narożna kamienica przy skrzyżowaniu ulic  Legionów i Gdańskiej (ul.  Legionów 32) została wybudowana w  dwudziestoleciu międzywojennym dla pracowników administracji zakładów Izraela Poznańskiego. Na szczy-cie budynku nad balkonami zwraca uwagę płaskorzeźba przedstawiająca prządki.

38

Do projektu „Miasto Kamienic” przy ul. Legionów włączono ka-mienice pod numerami 33, 31, 29, 27, 19, 15 i 2 (pisane w kolej-ności ich mijania).

Kamienica pod numerem 31 została wybudowana pod koniec XIX w. Właścicielem budynku był Majer Tan-detnik. Mieściły się tu lokale handlowe.

Przy ul. Legionów pod numerem 29 uruchomiono w 1921 r. fabrykę cukrów i czekolady Jakoba Libermana. W latach 30 XIX w. budynek był stopniowo rozbudowywany.

W kamienicy pod numerem 27 mieści się Szkolne Schro-nisko Młodzieżowe. Szczytową ścianę tego budynku od strony wschodniej zdobi mural, który powstał w ramach festiwalu „Energia Miasta” organizowanego przez Fun-dację Urban Forms.

W latach 30 XX w. właścicielem posesji pod numerem 15 był Eugeniusz Woskowicz, który prowadził w kamienicy aptekę oraz Skład Materiałów Wełnianych, Bawełnianych i Jedwabnych. W 1937 r. uzyskał pozwolenie na założenie reklamy neonowej nad wejściem do apteki. Była to jed-na z  pierwszych reklam neonowych w Łodzi.

W  kamienicy przy ul.  Legionów  2 przez blisko sto lat mieściła się pierwsza łódzka cu-kiernia. Założył ją Vogeli i  nazwał „Confiserie”. Następnie została sprze-dana ok. 1850 r. Ottono-wi Szwetyszowi. Nowy właściciel wyposażył cukiernię w  oświetlenie gazowe i  zmienił jej na-zwę na „Cukiernia War-szawska”. W  1886  r. cu-kiernia przeszła w  ręce doświadczonego cukier-nika Zdzisława Konrada. Po II  wojnie światowej mieściła się tu popular-na restauracja „Sim”.

KRUSCHE & ENDER – WIDOK Z OFF PIOTR-

KOWSKA CENTERFot. Michał Adamus CC BY-SA 3.0

39

PLAC WOLNOŚCI

Pierwotnie nosił nazwę Nowy Rynek, założony zo-stał w  1823  r. jako główny plac osady Nowe Miasto na skrzyżowaniu Traktu Piotrkowskiego biegnącego z północy na południe i ul. Średniej (czyli dzisiejszych ul.  Pomorskiej i  ul.  Legionów) biegnącej ze wschodu na zachód. Od samego początku ma oryginalny kształt regularnego ośmiokąta foremnego. Nazwa plac Wol-ności została nadana temu miejscu w 1918 r. po odzy-skaniu przez Polskę niepodległości.

Na środku placu stoi stworzony przez Mieczysława Lu-belskiego pomnik Tadeusza Kościuszki. Północną pie-rzeję placu zdobi 3-kondygnacyjna, zwieńczona attyką „kamienica pod lwem” (z  numerem 9). Na szczycie tej eklektycznej kamienicy znajduje się rzeźba lwa, której kamienica zawdzięcza swą popularną nazwę.

Do dalszego zwiedzania zapraszamy na ul. Piotrkowską. Tutaj pod numerami 3, 17, 20, 34, 41, 86, 100, 113, 118, 132 znajdują się kamienice objęte programem Miasto Kamienic. Oczywiście cała Piotrkowska to zbiór perełek architektury.

UL. PIOTRKOWSKA 143

Dom firmy „Krusche&Ender” wzniesiony został wg projektu architekta Dawida Landego w 1898 r. Naj-pierw mieścił biura jednej z  największych firm z  Pa-bianic; w latach 1923-1924 obiekt podwyższono o dwie kondygnacje. Elewację frontową na parterze, pierw-szym i drugim piętrze zdobią polichromie. To kolejny świetny przykład eklektyzmu –  są tutaj obecne moty-wy neogotyckie i manierystyczne.

BM

NOWY RYNEK W LATACH 60. XIX W.Domena publiczna

40

www.Fundac jaFenomen .p l

Fun

dacj

a

Fen

om

en

FenomenFundacja Normalne Miasto

ZADANIE „ROWEROWE WYCIECZKI CZ. 4” JEST REALIZOWANE DZIĘKI DOFINANSOWANIU Z BUDŻETU MIASTA ŁODZI W RAMACH REGRANTINGU.