K o m i s j a E u r o p e j s k a D y r e k c j a G e n e r a l n a R o l n i c t w a i R o z w o j u O b s z a r ó w W i e j s k i c hDodatkowe InformacjeRue de la Loi 200, B-1049 Bruksela, Belgia

TelefonCentrala (+32 2) 2 99 11 11

Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Rolnictwa i Rozwoju Wsihttp://ec.europa.eu/agriculture/index_pl.htm

Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Środowiskahttp://ec.europa.eu/environment/climat/eccp.htm http://ec.europa.eu/environment/climat/adaptation/index_en.htm

Europejska Agencja Środowiska (EEA)http://www.eea.europa.eu/themes/climate

IPCChttp://www.ipcc.ch

© Wspólnoty Europejskie, 2008Printed in the EU

DRUK NA PAPIERZE BIAŁYM BEZCHLOROWYM

Tekst niniejszej publikacji służy wyłącznie celom informacyjnym

i nie jest w żaden sposób wiążący prawnie.

Cover photo © fotolia.com

KF-30-08-150-PL-C

Europe Direct to serwis, który pomoże Państwu znaleźć odpowiedź na pytania dotyczące Unii EuropejskiejOto numer bezpłatny (*): 00 800 6 7 8 9 10 11(*) niektórzy operatorzy telefonii komórkowej nie udostępniają połączeń z numerami 00 800

lub pobierają za nie opłaty

Rolnictwo UEEU – podejmując wyzwanie zmian klimatycznych

Komisja EuropejskaRolnictwo i rozwój obszarów wiejskich

2 3

© fo

tolia

.com

© fo

tolia

.com

© fo

tolia

.com

Z m i a n a k l i m a t u : f a k t y1. Co mówią eksperciZmiana klimatu jest obecnie uznawana za jedno z najpoważniejszych wyzwań, którejakie stoi przed środowiskiem, społeczeństwem i gospodarką świata. Dowody naukowe dobitnie wykazują, że wysoka koncentracja gazów cie-plarnianych w atmosferze, wynikająca z działalności człowieka, wzmacnia efekt cieplarniany i w efekcie prowadzi do podniesienia temperatury Ziemi. Koncentracja gazów cieplarnianych, głównie dwutlenku węgla (CO2), wzrosła o 70 % od 1970 r.

W ostatnim stuleciu temperatura Europy wzrosła o prawie 1 °C, szybciej niż światowa średnia. Proces ocieplenia przyspieszył w ciągu ostatnich 50 lat. Sytuacja nie zdawałaby się dramatyczna gdyby nie fakt, że ten trend wywarł już znaczny wpływ na liczne systemy fizyczne i biologiczne (woda, środowisko, zdrowie), które stają się coraz bardziej kruche. Warunki klimatyczne są coraz bardziej zmienne. W Północnej Europie coraz częściej pojawiają się opady deszczu i śniegu, coraz częstsze są powodzie, natomiast w Europie Południowej opady deszczu są zdecydowanie rzadsze (wykres 1), podczas gdy na sile przy-bierają susze. Temperatury stały się bardziej skrajne. W ostatnich dziesięcio-leciach zanotowano wzrost strat gospodarczych wywołanych drastycznymi warunkami pogodowymi.

Nawet gdyby emisja gazów została dziś zatrzymana, zmiany klimatyczne postępowałyby dalej przez kolejne dziesięciolecia z powodu nagromadzenia

Źródło: http://www.combatclimatechange.ie/index.asp

Promieniowanie słonecz-ne przenika przez czystą atmosferę.

AtmosferaZiemia

Powierzchnia ziemi i atmosfera odbija część promieniowania słonecznego.

Część promieniowania pod-czerwonego przenika przez atmosferę, a część jest pochła-niana i ponownie emitowana we wszystkich kierunkach przez molekuły gazu cieplarnianego. W efekcie powierzchnia Ziemi i niższe warstwy atmosfery ulegają podgrzaniu.

Promieniowanie podczerwone jest emitowane z powierzchni Ziemi.

Większość promieniowania jest prze-chwytywana przez powierzchnię Ziemi, która w efekcie ulega ociepleniu.

Wykres 1: Efekt cieplarniany

Zmia

na

klim

atu:

fakt

y

4 5

-30° -20° -10° 0° 10° 20° 30° 40° 50° 60° 70°

60°

50°

40°

40°

50°

0° 10° 20° 30° 40°

© fo

tolia

.com

© fo

tolia

.com

ilości gazów w atmosferze. Konsekwencje zmian klimatycznych na świecie będą coraz boleśniej odczuwalne.

Międzyrządowy Zespół do spraw Zmian Klimatu (w skrócie IPCC) – w skład którego wchodzą światowi eksperci do spraw zmian klimatu 1 – uważa, że wzrost temperatury jest wynikiem działalności człowieka, szczególnie spalania paliwa kopalnego i wycinania lasów, co w obu przypadkach prowadzi do emisji CO2 oraz innych gazów.

Zmiana klimatu stanowi dziś podwójne wyzwanie: z jednej strony należy położyć kres emisji gazów odpowiedzialnych za proces ocieplenia (tak zwane uśmierzanie), z drugiej strony przystosować się do zmieniającego się klima-tu, aby zmniejszyć jego szkodliwe efekty. Takie właśnie wyzwania stoją przed rolnictwem oraz polityką rolną Unii Europejskiej (UE). Niniejsza ulotka ma wyjaśnić, jak globalne ocieplenie wpływa na rolnictwo i jak UE zamierza pora-dzić sobie z tymi wyzwaniami.

Międzynarodowe wysiłki oraz działania UE przeciwko zmianom klimatuOd lat 90. podejmowane są działania na arenie międzynarodowej. UE odegra-ła kluczową rolę w stworzeniu Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu (UNFCCC) i Protokołu z Kioto. Protokułół wyzna-cza krajom uprzemysłowionym prawnie wiążące cele prowadzące do redukcji emisji gazów cieplarnianych (GHG). 15 Krajów Członkowskich UE 2 zobowią-zało się do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych poniżej 8 % do roku 2012 w porównaniu z rokiem 1990. Na początku 2007 roku UE poszła o krok dalej, obiecując wykonanie jeszcze bardziej restrykcyjnego planu – redukcji emi-sji gazów cieplarnianych o co najmniej 20 % do 2020 r. i o 30 % przy równym zaangażowaniu krajów rozwiniętych.

1 Niedawno IPCC otrzymało nagrodę Nobla razem z byłym wice prezydentem USA Al Gorem.

2 Państwa Członkowskie, przed powiększeniem Unii w roku 2004 i 2007, gdy 12 nowych państw zostało przyjętych.

Wykres 2: Obserwowany trend w skąpych opadach deszczu (1900–1998 – rejon Morza Śródziemnego)

Źródło: Europejska Agencja Środowiska (EEA), Raport techniczny Nr 7/2005, w oparciu o

M. Hulme (1999) – historyczne zestawienie średnich opadów na świecie w latach 1900–1998

różnice w opadach

< -15

-15 do -5

-5 do 5

5 do 25

25 do 50

50 do 75

> 75

0 500 1000 1500

6 7

P o d w ó j n e w y z w a n i a z m i a n k l i m a t u 2 . d l a r o l n i c t w a

Rolnictwo również emituje gazy cieplarniane do atmosfery, chociaż na mniejszą skalę niż inne sektory gospodarki. Rolnictwo emituje niewiele dwutlenku węgla CO2

– najbardziej rozpowszechnionego gazu cieplarnianego. W rzeczywistości użytki rolne, obejmujące ponad połowę powierzchni UE, magazynują spore zasoby węgla, który przyczynia się do ograniczenia obecności CO2 w atmosferze. Jednak rolnictwo nadal wciąż musi zmierzyć się z podwójnym wyzwaniem, jakim jest redukcja emisji gazów cieplarnianych w procesie adaptacji do nowych warunków klimatycznych.

Redukcja emisji w rolnictwieRolnictwo stanowi ważne źródło dwóch gazów o ogromnym znaczeniu: podtlenku azotu (N2O) oraz metanu (CH4) (wykres 3):

• N2O jest wydalany do atmosfery z użytków rolnych, głównie w efekcie mikrobio-logicznego przetwarzania nawozów azotowych w glebie. Emisje N2O stanowią połowę wszystkich emisji rolnych;

• EmisjeCH4 są głównie wynikiem procesów trawiennych zwierząt przeżuwających (przede wszystkim krów i owiec);

Zarówno emisje CH4 jak i N2O są związane ze składowaniem i rozwożeniem obornika.

Żródło: Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Rolnictwa, opracowanie w oparciu o dane z EEA

Dostosowywanie się do ryzyka zmian klimatu Zmiana klimatu dotyczy wielu sektorów. Rolnictwo, ze względu na swą zależność od zmian pogodowych, jest jedną z najbardziej narażonych gałęzi gospodarki. W efekcie wszyscy mieszkańcy Europy odczuwają te zmiany, ponieważ użytki rolne i na zróżnicowane plony i zwiększa ryzyko w sektorze rolnictwa, które czeka walka z wpływami zmian klimatu.

Wykres 3: Wykaz rolnych emisji gazów cieplarnianych i ich udział w całkowitej emisji UE (UE 27 ) – 2005

51 % N2O – Gleby uprawne

31 % CH4 – Enteric Fermentation

11 % CH4 – Zarządzanie obornikiem

7 % N2O – Zarządzanie obornikiem

0 % CH4 – Uprawa ryżu

59,0 % Energia, z wyłączeniem transport

21,0 % Transport

9,0 % Rolnictwo

8,0 % Przemysł

3,0 % Odpady

Pod

wój

ne

wyz

wan

ia z

mia

n k

lim

atu

dla

rol

nic

twa

8 9

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

105

100

95

90

85

80

75

70

J a k r o l n i c t w o w p ł y w a 3 . n a z m i a n ę k l i m a t u

Emisje rolnych gazów cieplarnianych maleją Emisje z sektora rolnego EU-27 stanowią około 9 % emisji gazów cieplarnianych ze wszyst-kich krajów UE. Jednakże udział rolnictwa w emisjach zaczyna maleć. Nieustające wysiłki podejmowane przez sektor rolny powinny doprowadzić do dalszej redukcji w przyszłości. W latach 1990–2005 całkowity poziom emisji rolnych spadł o 20 %, głównie dzięki wpro-wadzeniu nowych technik rolnych tj. zmniejszone wykorzystanie nawozów azotowych oraz mniej liczebny inwentarz (wykres 4). Dla porównania, emisje ze źródeł rolniczych na świecie wzrosły o prawie 17 %. Redukcja tych emisji jest znacznie wyższa niż ogólna redukcja emisji we wszystkich sektorach UE i wynosi około 8 %. Zatem rolnictwo UE może pochwalić się znaczącym wkładem w zobowiązania przyjęte w Protokole z Kioto.

Wykres 4: Trendy w liczbie bydła oraz wykorzystaniu nawozów azotowych w latach 1990–2005 (indeksowane do poziomu z 1990 r.) – EU-25

Nawozy i stosowanie obornika

Liczba bydła

Źródło: Komisja, Dyrekcja Generalna ds. Rolnictwa, opracowane w oparciu o dane z EEA (wskaźniki

rolno-przyrodnicze)

Rolnictwo będzie konsekwentnie redukować emisje Zgodnie z planem emisje rolne będą nadal ulegały redukcji – o 23 % w porównaniu z 1990 r. (UE -27) i o 15 % w UE-15. Ten oczekiwany trend jest wynikiem ulepszeń w technice rol-niczej, systematycznego spadku liczebności bydła, widocznych efektów Wspólnej Polityki Rolnej przyjętej w 2003 r. (WPR), rozwiązań reformatorskich i legislacji dotyczącej ochro-ny środowiska. Wyniki dobrze widać na tle innych gałęzi gospodarki (wykres 5). UE jest jedynym regionem na świecie, gdzie spodziewana jest redukcja emisjiz produkcji rolnej.

Wykres 5: Planowane trendy emisji rolnych do 2010 r. (UE-15)

Źródło: Komisja Europejska

Transport 18 %

-7 % Energia (z wył. transportu)

-11,4 % Wszystkie sektory

-15 % Rolnictwo

-15 % Przemysł

-47 % Odpady

Jak

roln

ictw

o w

pły

wa

na

zmia

nę

klim

atu

10 11

MTCYESPTIEITSELUSIFRBEATELGBNLEUDEFIDKPLHUROCZSKLTEEBGLV

0 10 20 30 40 50 60 70-70 -60 -50 -40 -30 -20 -10

J a k p o l i t y k a U E p r z y c z y n i a s i ę 4 . d o r e d u k c j i e m i s j i

W przeciwieństwie do innych gałęzi przemysłu, emisją gazów w rolnictwie nie da się sterować za pomocą guzika. Działalność rolnicza wiąże się ze złożonymi procesami biologicznymi i eko-logicznymi. Rozwiązania mające na celu ograniczenie emisji gazów cieplarnianych z rolnic-twa są wynikiem długoterminowej polityki nakierowanej na bezpieczeństwo środowiska oraz prywatnej inicjatywy samych rolników.

Wspólna Polityka Rolna (WPR) ma bardzo duże znaczeniePodjęto już kroki, mające na celu uwzględnienie kwestii dotyczących zmian klimatu we Wspólnej Polityce Rolnej (WPR). Reforma WPR z 2003 r. przesunęła pomoc finansową dla rolników w kierunku bezpośredniego wsparcia nie związanego z produkcją (wysokość pro-dukcji nie ma znaczenia), tym samym ograniczając motywację do intensyfikacji produkcji. To „rozłączne” wsparcie wiąże się z obowiązkami ciążącymi na rolnikach, od których oczekuje się gospodarowania ziemią w sposób bezpieczny dla środowiska. „Zasada wzajemnej zgodności” łączy bezpośrednie finansowanie dla rolników z poszanowaniem środowiska oraz innymi nor-mami prawnymi. Szereg działań z zakresu rozwoju wsi przyczynia się do tzw. złagodzenia, np. wsparcie modernizacji gospodarstw poprzez energowydajne wyposażenie i budynki, szkolenia i usługi doradcze oraz promocję produkcji z wykorzystaniem biogazu.

Ustawodawstwo dotyczące ochrony środowiska ma znaczenie Podczas gdy wiele problemów wynikających ze zmiany klimatu dotyczących rolnictwa jest rozwiązywanych poprzez techniki zarządzania gospodarstwem, takie działania są realizowa-ne zgodnie z zasadami wyznaczającymi prawne granice niektórych z nich. Przykładem niech będzie Dyrektywa Azotanowa. Wprowadzona przez Kraje Członkowskie, zakłada ona: moni-toring jakości wody, oznaczenie stref zagrożonych zanieczyszczeniem azotanami i opracowa-nie zasad dobrej praktyki rolnej (takich jak ograniczenia w stosowaniu nawozów i warunki rozwożenia nawozu, metody składowania obornika, ograniczenia w liczbie bydła i wymagania dotyczące płodozmianu).

Wykres 6: Zmiana w całkowitej emisji CH4 i N2O (1000 ton CO2 odpowiednik) pochodzących z rolnictwa – 1990–2005 (UE-27)

% zmiana 1990–2005: całkowite emisje CH4 i N2O

How

EU

pol

icie

s ca

n h

elp

red

uce

em

issi

ons

Źródło: EEA

12 13

J a k z m i a n a k l i m a t u w p ł y w a n a r o l n i c t w o 5 . Zmiana klimatu wpływa na rolnictwo globalnie Eksperci twierdzą, że nawet niewielkie reperkusje globalnego ocieplenia spowodują zmniej-szenie plonów i przyczynią się do zwiększenia ich różnorodności w regionach świata położo-nych na małej szerokości geograficznej. Negatywne skutki odczuwalne w rolnictwie zaostrzą ponadto częstsze, drastyczne zdarzenia pogodowe (powodzie, fale upałów i susze). Szczególnie dotknięte zostaną małe gospodarstwa rolne i rolnicy produkujący tylko na własne potrzeby ze względu na mniejsze możliwości adaptacyjne. Fakt ten wpłynie na wzrost głodu, głównie na kontynencie afrykańskim.

Rolnictwo UE również odczuwa zmiany – kluczowe kwestie dotyczące zmiany klimatu Podczas gdy niektóre z przewidywanych skutków zmian klimatu mogą być korzystne dla pew-nych regionów Europy, głównie regionów północnych (na przykład wydłużenie się sezonu uprawnego i polepszenie jakości zbiorów dzięki cieplejszemu klimatowi), to jednak większość z nich będzie prawdopodobnie miała negatywny charakter przekładający się na straty gospo-darcze, które pojawią się w regionach już teraz zagrożonych czynnikami socjo-ekonomicznymi oraz przyrodniczymi, takimi jak niedobór wody.

Spodziewana zmiana warunków klimatycznych będzie znacznie zróżnicowana regionalnie, jednak przewidywane skutki, które nastąpią w XXI wieku, da się ogólnie podsumować jako: łagodniejsze i bardziej wilgotne zimy, gorętsze i bardziej suche lata oraz częstsze i bardziej intensywne zdarzenia pogodowe. Najdrastyczniejsze konsekwencje zmian pogodowych nie będą odczuwalne do 2050 r., jednak już wcześniej da się odczuć znaczne, negatywne ich skut-ki, czyli ekstremalne zdarzenia pogodowe takie jak częstsze i przedłużone fale upałów, susze i powodzie.

Konkretne zagrożenia dla rolnictwa Większość konsekwencji zmiany klimatu w rolnictwie widać na przykładzie wody. Niedobory wody wpłyną głównie na produkcję rolną i krajobraz Europy. Na wielu obszarach, szczególnie południowych krajów UE, od setek lat stosowano metody nawadniania jako część tradycji rol-nej – teraz kraje te będą musiały zmodyfikować swoje techniki nawadniania. Sektor rolnictwa będzie także zmuszony do podniesienia wydajności użytkowania wody i zmniejszenia jej strat.

Spodziewane są także negatywne skutki prawdopodobnego namnożenia i rozprzestrzenienia istniejących już szkodników, chorób i chwastów jako efekt wyższej temperatury i wilgotności. Efekt ten będzie prawdopodobnie bardzo zróżnicowany regionalnie.

Przewidywane zmiany klimatu wpłyną na poziom i różnorodność plonów, a w dłuższej per-spektywie uprawy niektórych gatunków mogą przenieść się na bardziej wysunięte na północ szerokości geograficzne.

Różne skutki zmiany klimatu w rejonach UE We wszystkich regionach UE coraz bardziej odczuwane są negatywne skutki zmiany klima-tu, jednak niektóre z nich dotknięte zostały intensywniej od pozostałych. Europa Południowa i basen Morza Śródziemnego odczują połączone konsekwencje wzrostu temperatury i ograni-czonych opadów atmosferycznych. Równie narażone są regiony górskie, głównie Alpy, a także małe wyspy. Gęsto zaludnione tereny zalewowe będą zagrożone ze względu na wzrost ryzyka sztormów, intensywnych opadów deszczu i gwałtownych powodzi, wyrządzających ogromne szkody. Zmiana klimatu uwypukli różnice regionalne w naturalnych zasobach Europy.

Wpływ niektórych zmian warunków pogodowych już teraz da się zauważyć na powierzchni Ziemi. Liczne, zaobserwowane efekty to: wcześniejsze kwitnienie drzew, wydłużenie sezonu wzrostu winorośli, zmiany w naturalnych cyklach innych roślin. Zmiany w kalendarzu prac rolnych (zasiew, żniwa, itd.) sugerują, że rolnicy już się dostosowują do nowych warunków klimatycznych.

Efekty zmiany klimatu

Wykres 7: Przewidywane skutki zmiany klimatu w różnych regionach UE

Europa ŚrodkowaObszary PółnocneRegiony Południowe i Południowo-WschodnieObszary Zachodnie i Atlantyckie

Strefy klimatyczne

zimowe opady deszczu (powodzie)letnie opady deszczu ryzyko suszy ryzyko erozji glebydługość sezonu wzrostu plony, przedział

temperaturaroczne opady deszczu, dostępność wodyryzyko suszy, upałyplonyobszary nadające się pod uprawę

poziom morza/jeziorsztormy, powodziegorętsze i bardziej suche latosezony wzrostu potencjał plonówszkodnikizmarzlina

zimowe opady deszczu (powodzie)poziom morza gorętsze i bardziej suche latoplony, przedział

Źródło: Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Rolnictwa – własny

dokument opracowany na bazie dostępnej literatury.

Zjawisko Prawdopodobieństwo

Cieplejsze dni. Mniej chłodne dni/noce

cieplejsze okresy i fale upałów

bardziej intensywne opady deszczu

więcej rejonów dotkniętych suszą

więcej tropikalnych cyklonów

bardziej ekstremalny poziom wód morskich (nie tsunami)

prawie pewne (ponad 99 %)

bardzo prawdopodobne (ponad 90 %)

prawdopodobne (ponad 66 %)

Źródło: IPCC

14 15

© fo

tolia

.com

R o l n i c t w o m o ż e m i e ć w i ę k s z y w p ł y w 6 . n a p o w s t r z y m a n i e p r o c e s u z m i a n k l i m a t y c z n y c h

Sektor rolnictwa UE jest świadom wyzwań związanych ze zmianą klimatu i odpowiednio na nie reaguje. Rolnictwo może również podjąć wysiłek, jaką jest walka ze zmianą klimatu, na trzy sposoby poprzez: ograniczenie emisji gazów produkowanych przez sektor, wzmocnienie funkcji pochłania-nia węgla poprzez akumulację w glebie, produkcję energii odnawialnej oraz bioproduktów. Oto kilka praktycznych przykładów:

Przetwarzanie odpadów zwierzęcych w biogazBudowa fabryk zajmujących się przetwarzaniem anaerobowym przynosi szczególnie skuteczne efekty ograniczenia emisji w regionach o wysokim zagęszczeniu liczby zwierząt oraz ilości szlamu i oborni-ka. Przetwarzanie anaerobowe jest naturalnym procesem biologicznej degradacji materii organicznej bez dostępu powietrza. Stworzony przez człowieka system przetwarzania anaerobowego wykorzystu-je wspomniany proces podczas obróbki różnego rodzaju odpadów organicznych i produkcji biogazu. Biogaz może być przetworzony w ciepło i elektryczność. Proces ogranicza emisje gazów z poddawa-nego przetworzeniu materiału, produkując jednocześnie cenną energię odnawialną.

Wzmocnienie funkcji pochłaniania węgla poprzez akumulację w glebieZnaczne ilości dwutlenku węgla (CO2) mogą zostać usunięte z atmosfery i zgromadzone w glebie dzięki licznym metodom rolnym takimi jak: rolnictwo ekologiczne, zerowe lub ograniczone systemy uprawy ziemi, które powstrzymują lub ograniczają ingerencję w glebę, uprawy roślin strączkowych, sadzenie rzędu krzewów i drzew, utrzymywanie stałych pastwisk i przekształcanie ziemi uprawnej na łąki. Można wyprodukować znaczne ilości dwutlenku węgla również poprzez zalesianie, ponieważ drzewa posiadają w swej strukturze o wiele więcej węgla niż inne rośliny uprawne.

Zapewnienie źródeł odnawialnych dla bioenergii i bioproduktówBioenergia, pozyskiwana z biomasy, może zastąpić inne źródła energii o wysokim stopniu emisji, takie jak paliwa kopalne. Rolnicy coraz chętniej wybierają rośliny uprawne do produkcji biopaliw, na potrzeby mniejszych czy większych elektrowni, czy ciepłowni i elektrowni we własnych gospodar-stwach. Trend wykorzystujący w szerszym zakresie rolnicze źródła odnawialne w przemyśle dotyczy również agromateriałów, bioplastyków i biochemikaliów.

R o l n i c t w o m u s i z n a l e ź ć 7. r o z w i ą z a n i a a d a p t a c y j n e

Kluczowym zadaniem na najbliższe lata jest znalezienie rozwiązań adaptacyjnych.

Szeroki zakres możliwości adaptacyjnych na różnych poziomach Dostępny jest szeroki zakres możliwości adaptacyjnych, poczynając od rozwiązań technologicznych w samych gospodarstwach, kończąc na udoskonalonych metodach zarządzania oraz narzędziach politycznych (np. przystosowanie planów działania). Aby poradzić sobie z przewidywanymi zmiana-mi warunków klimatycznych, rolnicy mogą stosować płodozmian w celu jak najlepszego wykorzysta-nia dostępności wody, zmieniać terminy zasiewów zgodnie z występującymi temperaturami i opada-mi deszczu, stosować odmiany zbóż bardziej odpowiadających nowym warunkom pogodowym (np. bardziej odporne na upał i suszę) lub sadzić parkany krzewów i drzew na terenach uprawnych w celu zatrzymania wody czy powstrzymania wiatru. Ważne jest również zapewnienie rolnikom dostępu do informacji na temat ryzyka zmian klimatu oraz możliwych do zastosowania sposobów dostosowa-nia się. Kraje Członkowskie już podjęły działania. Celem dotychczasowych starań było zapobieganie efektom drastycznych zmian pogody postrzeganych jako podstawowe zagrożenie (jak powodzie).

Jak WPR (Wspólna Polityka Rolna) wspiera wysiłki adaptacyjne rolnikówRolnicy nie mogą samotnie zmagać się z konsekwencjami zmian klimatu. Polityka państwa musi zaoferować właściwe wsparcie, umożliwiające rolnikom przystosowanie ich gospodarstw i metod produkcyjnych oraz stałą gwarancję świadczenia usług środowisku wiejskiemu. WPR już ma kilka wypracowanych pomysłów, które powinny ułatwić rolnikom przystosowanie się do zmieniających się warunków klimatycznych. Pomoc rolnikom w zdobyciu narzędzi zarządzania ryzykiem, jak np. sys-tem ubezpieczeń, może również okazać się potrzebna w przypadku strat spowodowanych zdarzeniem pogodowym, wynikającym ze zmiany klimatu.

Polityka rozwoju obszarów wiejskich zapewnia możliwości rekompensaty negatywnych skutków zmiany klimatu, dotykających rolników i gospodarkę rolną, poprzez oferowane wsparcie inwestycyj-ne przy zakupie bardziej skutecznego sprzętu nawadniającego. Ważne w procesie adaptacyjnym są także rolno-przyrodnicze metody, mające na celu zachęcenie rolników do lepszego zarządzania glebą i zasobami wody.

Zmiana klimatu, rolnictwo i konsument Podejmowane przez rolników wysiłki, dotyczące problemów związanych ze zmianą klimatu, nie tra-fiają w próżnię. Rolnicy odpowiadają na zapotrzebowanie na własnych rynkach, czasami w związ-ku ze zmianami klimatu oraz inicjatywami UE. Wielu producentów żywności i konsumentów coraz częściej stara się ograniczyć obecność węgla poprzez odpowiednią produkcję i zachowania konsu-menckie (np. kupując lokalne produkty, by ograniczyć transport). Niektórzy rolnicy wybierają bar-dziej bezpieczne dla środowiska techniki rolne (np. ekologiczne, zintegrowane zarządzanie plonami). Możliwe, że zostanie opracowana nowa forma znakowania produktów, ale jeszcze nie jest gotowa. Zmiana klimatu może również wpływać na ceny żywności i ich stabilność – jednym z powodów ostatniego wzrostu cen zbóż jest zmniejszenie zbiorów na terenie UE, częściowo będące konsekwen-cją złych warunków pogodowych w całej Europie.

Rol

nic

two

mu

si z

nal

eźć

rozw

iąza

nia

ad

apta

cyjn

e