ródła finansowania małych i rednich przedsiębiorstw w Polsce · przedsiębiorstw), z czego ok....

SZKOŁA GŁÓWNA HANDLOWA W WARSZAWIE

STUDIUM DYPLOMOWE

Kierunek: Finanse i bankowość

Źródła finansowania małych i średnich

przedsiębiorstw w Polsce

Krzysztof Borawski Praca magisterska napisana w

Nr albumu: 23059 Katedrze Zarządzania

Finansami Przedsiębiorstwa

pod kierownictwem naukowym

prof. dr hab. Jacka Grzywacza

Warszawa 2004

Dziękuję prof. Jackowi Grzywaczowi, za życzliwe podejście oraz szereg cennych uwag.

Dziękuję również mgr. Piotrowi Sochockiemu, za wnikliwe zapoznanie się z projektem tej

pracy i wiele interesujących spostrzeżeń.

Spis treści Wstęp .........................................................................................................................................7

Rozdział 1.

Warunki funkcjonowania małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce .............................9

1.1. Definicja małego przedsiębiorstwa .........................................................................9

1.2. Znaczenie przedsiębiorstw z sektora MŚP w rozwoju gospodarczym Polski ...10

1.3. Charakterystyka źródeł finansowania przedsiębiorstw z sektora MŚP............11

1.3.1. Kapitały własne ............................................................................................14

1.3.2. Kapitały obce ................................................................................................14

1.4. Podsumowanie ........................................................................................................18

Rozdział 2.

Finansowanie działalności gospodarczej z kapitałów własnych.........................................19

2.1. Finansowanie z zatrzymanego zysku ....................................................................19

2.2. Odpisy amortyzacyjne............................................................................................19

2.3. Dopłaty wspólników ...............................................................................................20

2.4. Fundusze wysokiego ryzyka – Venture Capital...................................................21

2.4.1. Aniołowie biznesu – Business Angels .........................................................28

2.4.2. Centrum Innowacji FIRE ...........................................................................32

2.5. Publiczna emisja akcji na rynku kapitałowym ....................................................36

2.6. Podsumowanie ........................................................................................................50

Rozdział 3.

Analiza dostępnej na rynku oferty kredytowej ...................................................................51

3.1. Charakter prawny kredytów i pożyczek ..............................................................51

3.2. Kredyty bankowe....................................................................................................53

3.2.1. Kredyt obrotowy w rachunku bieżącym ......................................................56

3.2.2. Kredyt inwestycyjny .....................................................................................60

3.2.3. Kredyty preferencyjne ..................................................................................62

3.2.4. Kredyt wekslowy...........................................................................................64

3.2.5. Karty kredytowe ...........................................................................................70

3.2.6. Koszt kredytu bankowego ............................................................................71

3.3. Kredyty i pożyczki konsumpcyjne oraz formy sprzedaży ratalnej ...................86

3.4. Istotne parametry brane pod uwagę przez bank podczas oceny zdolności

kredytowej ...............................................................................................................90

5

3.5. Fundusze poręczeniowe ......................................................................................... 94

3.6. Kredyt kupiecki ...................................................................................................... 96

3.7. Podsumowanie ........................................................................................................ 97

Rozdział 4.

Pozostałe źródła finansowania kapitałami obcymi ............................................................. 99

4.1. Fundusze pożyczkowe ............................................................................................ 99

4.2. Faktoring............................................................................................................... 100

4.3. Leasing................................................................................................................... 104

4.4. Emisja krótkoterminowych papierów dłużnych ............................................... 112

4.5. Franczyza (franchising) ....................................................................................... 114

4.6. Dotacje i subwencje .............................................................................................. 117

4.7. Podsumowanie ...................................................................................................... 122

Zakończenie .......................................................................................................................... 123

Bibliografia ........................................................................................................................... 125

Spis tabel i rysunków ........................................................................................................... 129

Załączniki .............................................................................................................................. 130

6

Wstęp

Małe i średnie przedsiębiorstwa, a zgodnie z nową klasyfikacją mikro, małe i

średnie przedsiębiorstwa (MŚP), to jeden z wiodących sektorów gospodarki, w dużym

stopniu wpływający na wzrost gospodarczy oraz poziom zatrudnienia. Przedsiębiorstwa te

stanowią 99,86 % wszystkich przedsiębiorstw w kraju1.

Jedną z podstawowych barier na drodze rozwoju i umacniania pozycji rynkowej

przedsiębiorstw z sektora MŚP są ograniczenia kapitałowe. Największe problemy z

dostępem do zewnętrznego finansowania mają osoby rozpoczynające działalność

gospodarczą oraz firmy mikro. Nie posiadają one najczęściej historii kredytowej ani

majątku wystarczającego do zabezpieczenia kredytu, a wraz z tym zdolności kredytowej.

Niedobór środków finansowych uniemożliwia z kolei inwestycje, które są niezbędne dla

poprawy konkurencyjności danego przedsiębiorstwa i związanego z tym wzrostu obrotów.

Stanowi to jedną z przyczyn bardzo wysokiego poziomu odsetka firm, które bankrutują w

pierwszym roku swojej działalności – w Polsce wynosi on ok. 35 – 40 %2.

Celem pracy jest identyfikacja oraz ocena źródeł finansowania możliwych do

pozyskania przez firmy mikro, małe i średnie, a także wskazanie najbardziej efektywnych

metod pozyskiwania kapitału przez te przedsiębiorstwa.

Udowodniono tezę, że pomimo utrudnionego dostępu mikro, małych i średnich

przedsiębiorstw do źródeł finansowania, istnieją realne możliwości pozyskania kapitału

przez te przedsiębiorstwa.

W rozdziale pierwszym opisane zostały ogólne warunki funkcjonowania małej

przedsiębiorczości w Polsce. Przedstawiono w nim rolę przedsiębiorstw z sektora MŚP w

kreowaniu wzrostu gospodarczego w Polsce, a także syntetyczną charakterystykę źródeł

finansowania tych przedsiębiorstw.

Rozdział drugi poświęcony został finansowaniu działalności z kapitałów własnych.

Obok najczęściej spotykanych jego form, w postaci finansowania z zatrzymanego zysku,

dopłat wspólników oraz odpisów amortyzacyjnych, poruszona została m.in. kwestia

wsparcia ze strony funduszy wysokiego ryzyka (venture capital) oraz aniołów biznesu,

którzy wydają się być na rynku polskim zjawiskiem nowym.

1 Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2002 – 2003, praca zbiorowa pod red. A. Tokaj – Krzewskiej i A. Żołnierskiego, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2004, s. 28. 2 Ibidem, s. 31.

7

W rozdziale trzecim przeprowadzono analizę szeroko pojętej oferty kredytowej.

Uwzględnione w niej zostały zarówno kredyty bankowe, jak i fundusze poręczeń

kredytowych oraz formy sprzedaży ratalnej lub z odroczoną płatnością, które w języku

potocznym nazywane są często kredytami3.

Rozdział czwarty zawiera opis pozostałych rodzajów finansowania działalności za

pomocą kapitałów obcych, w tym popularny leasing oraz franczyzę (franchising). Coraz

większego znaczenia nabierają również, omówione w tym rozdziale, dotacje i subwencje.

Istotne znaczenie wydają się mieć w szczególności dotacje, które wiążą się z uzyskaniem

przez Polskę dostępu do funduszy strukturalnych Unii Europejskiej.

Przedmiotem badań są możliwości finansowania działalności prowadzonej na

terenie kraju, stąd źródła finansowania eksportu, takie jak np. dofinansowania udziału w

zagranicznych targach oferowane przez Ministerstwo Gospodarki i Pracy, ubezpieczenia

Korporacji Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych S.A., czy też fortfaiting, nie zostały w

niniejszej pracy poddane analizie.

Literatura, na podstawie której napisano pracę, obejmuje zarówno pozycje

książkowe, w tym Raport o stanie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach

2002 – 2003, jak i artykuły opublikowane w gazetach. Podczas pisania pracy

wykorzystano także informacje, przekazane przez profesorów Szkoły Głównej Handlowej

w Warszawie w trakcie wykładów, oraz informacje zamieszczone w Internecie.

3 Zgodnie z art. 5 ustawy Prawo bankowe kredyty mogą być udzielane tylko przez banki. Szerzej zostanie to opisane w dalszej części pracy.

8

Rozdział 1.

Warunki funkcjonowania małych i średnich przedsiębiorstw

w Polsce

1.1. Definicja małego przedsiębiorstwa

W związku z wejściem Polski do struktur Unii Europejskiej, uchwałą Sejmu RP z

26.11.2004 r. wprowadzono zmiany do Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej z

dnia 2 lipca 2004 r4. Definiuje ona pojęcia mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw. Są

one zgodne ze standardami przyjętymi w UE i uzależniają kategorię, do której przynależy

dane przedsiębiorstwo, przede wszystkim od trzech czynników: wielkości obrotów, sumy

bilansowej posiadanych aktywów oraz stanu zatrudnienia (tabela 1).

Tabela 1. Kryteria podziału przedsiębiorstw

Przedsiębiorstwa Mikro Małe Średnie

Zatrudnienie < 10 < 50 < 250

Przychody netto ze sprzedaży

do 2 mln euro do 10 mln euro do 50 mln euro

Suma aktywów z bilansu

do 2 mln euro do 10 mln euro do 43 mln euro

Źródło: Art. 104 – 106 Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 r.

Ustawa definiuje również podział przedsiębiorstw wg struktury udziałów.

Wyróżniane są przedsiębiorstwa:

a) niezależne – w którym inne przedsiębiorstwo posiada mniej niż 25 % udziałów,

b) partnerskie – w którym udziały innego przedsiębiorstwa nie przekraczają 50 %,

c) związane – w którym ponad 50 % udziałów lub równoważnej kontroli posiada inne

przedsiębiorstwo.

Sam fakt posiadania przedsiębiorstw partnerskich lub związanych nie przekreśla

możliwości uzyskania statusu małego lub średniego przedsiębiorcy. Okoliczności te

4 Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2004 r., nr 173, poz. 1807).

9

wpływają jedynie na ustalenie poziomu zatrudnienia oraz przychodów i wartości majątku

podmiotu. Gdy dany podmiot posiada przedsiębiorstwa partnerskie, ich dane o

zatrudnieniu, wielkości przychodów oraz majątku dodawane są proporcjonalnie do

procentowego udziału w kapitale bądź głosach (w zależności od tego, który procent jest

wyższy). Dane przedsiębiorstwa związanego dodaje się w 100 %. Należy podkreślić, że o

kwalifikacji przedsiębiorstwa do określonej grupy decydują łącznie: poziom zatrudnienia i

wysokość obrotów lub poziom zatrudnienia i suma aktywów bilansu, w co najmniej

jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych.

1.2. Znaczenie przedsiębiorstw z sektora MŚP w rozwoju gospodarczym Polski

Doświadczenia krajów wysoko rozwiniętych pokazują, że mała przedsiębiorczość

odgrywa olbrzymią rolę w gospodarce wpływając na wzrost gospodarczy, nasycenie rynku

towarami odpowiedniej jakości oraz wzrost zatrudnienia. Małe i średnie przedsiębiorstwa

są swoistym stymulatorem rozwoju gospodarki, a ich liczba oraz potencjał może być jedną

z miar oceny wzrostu gospodarczego5.

Sektor MŚP charakteryzuje się dynamicznym podejściem do otoczenia. Uważa się,

że firmy te są w stanie najszybciej reagować na zmieniające się potrzeby i preferencje

potencjalnych klientów. Na ogół mają one trafne rozeznanie w sytuacji rynkowej, dlatego

też łatwiej angażują się w określone przedsięwzięcia inwestycyjne. Dla dużych jednostek

działanie na małych rynkach może być nieopłacalne, stąd często ustępują one na nich

miejsca małym bądź średnim firmom. Poprzez prowadzenie działalności w niszach

rynkowych oraz na rynkach o mniejszym potencjale, przedsiębiorstwa z sektora MŚP

przyczyniają się do podnoszenia sprawności funkcjonowania całej gospodarki6.

Liczba aktywnych MŚP w 2002 r. wynosiła 1 732 701 (99,84 % ogółu

przedsiębiorstw), z czego ok. 1 690 000 (97,5 %) to firmy mikro7, 29 000 (1,7 %) to firmy

małe i 13 000 (0,8 %) – firmy średnie8. Sektor ten odgrywa również znaczącą rolę pod

względem udziału w PKB – na mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa przypadało 48,6 %

5 A. Skowronek – Mielczarek, Małe i średnie przedsiębiorstwa. Źródła finansowania, Warszawa 2003, s. 6. 6 Ibidem, s. 7. 7 H. Blińczak, Firmy mikro, rola makro, „Rzeczpospolita”, 25.11.2004 r. 8 Raport o stanie..., op. cit., s. 28.

10

wytworzonego w 2002 r. produktu krajowego brutto, z tego na firmy mikro i małe 40,5 %,

a na firmy średnie 8,1 %9.

Małe i średnie firmy stanowią także ważne źródło absorpcji bezrobocia. W Polsce,

w 2002 r. sektor ten zatrudniał 69,3 % ogółu pracujących (50,1 % w przedsiębiorstwach

mikro i małych oraz 19,2 % w przedsiębiorstwach średnich)10.

Istotny jest w szczególności fakt aktywizacji zawodowej ludności w regionach o

niższym stopniu uprzemysłowienia. Rozwój małej przedsiębiorczości na tych terenach

wydaje się być jednym ze sposobów na wyrównanie dysproporcji w rozwoju

gospodarczym wiodących miast w Polsce oraz regionów uboższych, najczęściej mało

atrakcyjnych dla dużych inwestorów. Działające w takich regionach mikro, małe i średnie

przedsiębiorstwa, poprzez zwiększenie poziomu zatrudnienia oraz zaspokajanie bieżących

potrzeb zamieszkałej tam ludności, pozytywnie wpływają na rozwój społeczności

lokalnych. Tym samym przyczyniają się one do rozwiązania szeregu problemów zarówno

gospodarczych, jak i społecznych.

1.3. Charakterystyka źródeł finansowania przedsiębiorstw z sektora MŚP

Każde przedsiębiorstwo posiada majątek trwały oraz obrotowy, który jest

niezbędny do prowadzenia bieżącej działalności gospodarczej. Wydatki, które wiążą się ze

sfinansowaniem poszczególnych składników majątku, mogą być finansowane z dwóch

podstawowych źródeł:

a) kapitałów własnych,

b) kapitałów obcych.

Podstawowa różnica między nimi polega na tym, że kapitały własne pochodzą od

samego przedsiębiorstwa bądź jego akcjonariuszy/udziałowców (np. nadwyżki finansowe

wygenerowane w trakcie bieżącej działalności, czy też emisja akcji lub wpłaty od

udziałowców), a kapitały obce pozyskiwane są z zewnątrz – z otoczenia, w którym

funkcjonuje dane przedsiębiorstwo. W ramach tych dwóch podstawowych źródeł

rozróżniamy szereg bardziej szczegółowych pozycji. Oprócz nich istnieją również rodzaje

finansowania, które łączą w sobie cechy finansowania kapitałem własnym i obcym.

W sposób szczegółowy prezentuje to tabela 2. 9 Firmy duże wytworzyły w badanym okresie 20,1 % PKB, pozostała część została wytworzona w innych sekcjach gospodarki (ibidem, s. 22). 10 Ibidem, s. 34.

11

Tabela 2. Źródła finansowania przedsiębiorstw

Własne Obce Inne

Komercyjne / twarde Miękkie / inicjatywy państwa

Alternatywy finansowania

Dopłaty wspólników Kredyty bankowe Poręczenia kredytowe

Optymalizacja zobowiązań podatkowych

Zysk zatrzymany Rozliczenia za pomocą weksli i kompensaty zadłużenia

Dopłaty do kredytów (kredyty preferencyjne)

Przyspieszenie obrotu aktywów (elastyczne zarządzanie majątkiem obrotowym)

Sprzedaż zbędnego majątku

Kredyt kupiecki Dotacje i subwencje

Odpisy amortyzacyjne Pożyczki (fundusze pożyczkowe)

Fundusze wysokiego ryzyka (Venture Capital) oraz aniołowie biznesu (Business Angels)

Kredyty i pożyczki konsumpcyjne (dla osób fizycznych)

Emisja akcji Formy sprzedaży ratalnej Faktoring Leasing

Emisja dłużnych papierów wartościowych

Franczyza (franchising)

Źródło: Opracowanie własne

Już pobieżna analiza tych źródeł wskazuje na to, że możliwości finansowania się

przedsiębiorstw – przynajmniej w teorii – jest bardzo wiele. Należy w tym miejscu

zaznaczyć, że niektóre z wymienionych tu sposobów nie powodują w sposób bezpośredni

dopływu gotówki do firmy, ale wpływając pośrednio na przepływy pieniężne

(np. w przypadku wydłużenia terminów płatności) lub obniżając koszty działalności

(np. franczyza) de facto powodują wzrost ilości wolnych środków pieniężnych. To z kolei

pozwala na wykorzystanie ich w bieżącej działalności gospodarczej.

Zaznaczone w tabeli przyspieszenie obrotu kapitału, a także metody optymalizacji

zobowiązań podatkowych, należą do rodzajów finansowania, które określiłbym mianem

„inne”. Wydają się one być swoistym połączeniem finansowania opartego na kapitałach

własnych i kapitałach obcych, a ich podstawą są wiedza i umiejętności, pozwalające na

12

odpowiednie zarządzanie przedsiębiorstwem. Ze względu na to, iż wyczerpujący opis tych

rodzajów finansowania wymagałby ujęcia wielu zagadnień, które nie wiążą się

bezpośrednio z tematem tej pracy, bądź też znacznie wykraczają poza jego ramy,

nie zostaną one w niej opisane.

Dominującą obecnie w Polsce formą finansowania są zdecydowanie środki własne.

Wyniki badań opublikowane przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pokazały,

że wśród firm zatrudniających powyżej 9 osób udział nakładów finansowanych ze

środków własnych zwiększył się z 65 % w 2001 r. do 70 % w 2002 r., a wśród firm

zatrudniających poniżej 9 osób wzrósł z 69 % w 2001 r. do 74 % w 2002 r. Jednocześnie

spadał udział nakładów finansowanych z kredytów i pożyczek bankowych – w 2002 r.

wyniósł on odpowiednio 18,4 % oraz 12,6 % w przypadku większych przedsiębiorstw oraz

16 % i 11 % w przypadku mniejszych11. Ta sytuacja wydaje się być dowodem trudnego

dostępu do kapitałów obcych firm z sektora MŚP. Jest to tym bardziej niepokojące, że wg

wielu ekonomistów finansowanie działalności gospodarczej długiem jest kołem

zamachowym całej gospodarki12.

Przed przejściem do szczegółowego omawiania poszczególnych możliwości

finansowania się przedsiębiorstw, warto jest jeszcze wspomnieć o jednym, często

stosowanym podziale. Źródła finansowania, a wraz z nimi kapitały, możemy mianowicie

podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne. Wewnętrznymi źródłami finansowania, w

przypadku małych firm nie posiadających osobowości prawnej, są zwykle środki

właściciela (właścicieli) firmy inwestowane w działalność w momencie jej zakładania oraz

wypracowane przez firmę w trakcie jej funkcjonowania. W przypadku firm

jednoosobowych i spółek cywilnych (w szczególności prowadzących uproszczoną

księgowość) występuje tu problem rozdzielenia środków posiadanych przez firmę od

środków posiadanych przez właściciela. Dlatego też za wewnętrzne źródła finansowania

można tu uznać wszystkie sposoby finansowania, które nie angażują kapitału osób trzecich

(poza właścicielami firmy)13. W przypadku firm posiadających osobowość prawną,

za wewnętrzne źródła finansowania uważa się środki wypracowane przez firmę w trakcie

działalności.

11 Raport o stanie..., op. cit., s. 51. 12 Ibidem, s. 183. 13 M. Molo, M. Bielówka, Przegląd dostępnych źródeł finansowania działalności gospodarczej oraz ocena ich atrakcyjności [w:] Finansowanie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw, Warszawa 2000, s. 37, http://www.parp.gov.pl/wydaw/finansowanie/finansowanie.pdf, 17.10.2004 r.

13

Finansowaniem zewnętrznym będą w tej klasyfikacji wyróżnione wcześniej

kapitały obce (kredyty bankowe, leasing, faktoring itd.) oraz np. nabycie udziałów przez

fundusz wysokiego ryzyka (venture capital), czy też dodatkowo pozyskanego wspólnika.

Taki podział wynika wprost z zasady, że w przypadku finansowania wewnętrznego

jedynym kosztem, jaki ponoszą właściciele, jest tzw. koszt alternatywny (utraconych

możliwości, wynikających z ewentualnej odmiennej alokacji środków). Z kolei przy

finansowaniu zewnętrznym kosztem będzie stopa zwrotu, jakiej oczekuje podmiot

udostępniający nam środki.

1.3.1. Kapitały własne

Podstawowe kapitały własne, wykorzystywane do finansowania działalności

gospodarczej, stanowią środki właściciela (właścicieli) przedsiębiorstwa inwestowane w

momencie jego zakładania. W początkowej fazie rozwoju firmy, w przeważającej ilości

przypadków, przedsiębiorca może liczyć głównie na zgromadzone przez siebie wcześniej

oszczędności oraz ewentualne pożyczki od rodziny i przyjaciół14. Potwierdzają to badania

firm zarejestrowanych w 2001 roku – aż 94 % z nich powstało wyłącznie w oparciu o

środki własne właścicieli oraz ich rodzin15.

Do źródeł finansowania opartych na kapitałach własnych zaliczane są:

• finansowanie z zatrzymanego zysku,

• odpisy amortyzacyjne,

• dopłaty wspólników,

• fundusze wysokiego ryzyka (venture capital),

• publiczna emisja akcji na rynku kapitałowym.

Zostaną one szczegółowo omówione w rozdziale drugim.

1.3.2. Kapitały obce

Pod pojęciem kapitałów obcych, zgodnie z wcześniejszą definicją, należy rozumieć

kapitały pozyskiwane z zewnątrz – z otoczenia, w którym działa dane przedsiębiorstwo.

14 Istnieją również możliwości uzyskania pożyczek z funduszy pożyczkowych (np. Funduszu Mikro) oraz dotacji dla mikroprzedsiębiorstw z Unii Europejskiej. Zaliczane są one do kapitałów obcych i zostaną omówione w dalszej części pracy. 15 Raport o stanie..., op. cit., s. 32.

14

Firmy małe i średnie najczęściej nie mają dostępu do zorganizowanego rynku

kapitałowego, zarówno w kontekście braku zdolności do emisji krótkoterminowych

papierów dłużnych (obligacje o okresie zapadalności do jednego roku16), jak i emisji akcji

(które zaliczane są do finansowania kapitałami własnymi). Z badań przeprowadzonych w

2000 r. wynika, że „...zaledwie 16 % przedsiębiorstw (zwłaszcza z grupy średnich)

regularnie wykorzystuje kredyty w finansowaniu działalności. Istnienie ponad 90 %

małych przedsiębiorstw opiera się na środkach własnych, pożyczkach rodzinnych (35 %) i

okazyjnie kredytach złotowych (ponad 25 %); z leasingu korzysta ponad 10 % małych

firm, 7 % wykorzystuje inne źródła w rodzaju pożyczek z funduszy pomocowych i

zaledwie 1 % faktoring. Nieco lepiej wygląda sytuacja średnich przedsiębiorstw, których

42 % deklarowało korzystanie z kredytów, 17 % z leasingu, a 4 % z faktoringu.”17.

Oznacza to, że w 2000 r. podstawowym źródłem finansowania z kapitałów obcych dla

ok. 99 % przedsiębiorstw w Polsce (firmy mikro, małe i średnie) był kredyt bankowy oraz

leasing18.

W okresie od września 2002 r. do września 2003 r., o kredyt ubiegało się 56,2 %

przedsiębiorstw małych i średnich. Jeżeli jednak uwzględnimy całą populację firm mikro,

to odsetek ten ukształtuje się na poziomie ok. 15 %19. Interesujący jest przy tym fakt,

że blisko 86 % firm, które podjęły trud ubiegania się o kredyt, otrzymała go20. Wskazuje to

na bardzo silny mechanizm preselekcji – firmy, które nie mają szans na otrzymanie

kredytu (z powodu braku zdolności kredytowej lub odpowiednich zabezpieczeń),

przeważnie nie występują z wnioskiem o jego przyznanie. Odsetek firm ubiegających się o

kredyt na poziomie zaledwie 15 %, świadczy również o bardzo trudnej sytuacji w dostępie

do finansowania dłużnego polskich przedsiębiorstw. Dla porównania: w krajach Europy

Zachodniej odsetek ten kształtuje się na poziomie ok. 50 %21.

Małe przedsiębiorstwo, w przeciwieństwie do dużego, ponosi odmienne koszty

pozyskiwania kapitału obcego. Oprócz wspomnianego wcześniej braku dostępu do

określonych źródeł finansowania dłużnego, przedsiębiorstwo o mniejszej skali działalności

16 Bankowość. Podręcznik akademicki, pod red. W. L. Jaworskiego i Z. Zawadzkiej, Warszawa 2002, s. 359. 17 Bartłomiej Cegłowski, Źródła finansowanie małych i średnich przedsiębiorstw [w:] Zarządzanie finansami, t. II pod red. D. Zarzeckiego, Szczecin 2003, s. 267. 18 Należy zaznaczyć, że badania nie uwzględniają finansowania za pomocą kredytu kupieckiego, który jest szerzej omówiony w dalszej części pracy. 19 Raport o stanie..., op. cit., s. 185. 20 Ibidem. 21 M. Panfil, Zasilanie finansowe małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, s. 8, http://atokaj.strona.pl, 17.10.2004 r.

15

http://atokaj.strona.pl/

ponosi wyższe koszty obsługi zadłużenia. W literaturze występuje pojęcie dyskryminacji

małych przedsiębiorstw ubiegających się o kredyty bankowe22. Do najważniejszych

powodów dyskryminacji małych firm jako kredytobiorców należą:

• koszt obsługi banku,

• ryzyko kredytowe małych firm.

Koszty obsługi kredytu w dużym stopniu mają charakter kosztów stałych.

Niezależnie od wielkości kredytu, pracownicy banków wykonują podobne czynności w

zakresie procedury przyznania kredytu oraz dalszej jego kontroli. Jednostkowy koszt

mniejszych kredytów jest w tym wypadku wyższy, niż w przypadku kredytów dużych.

Powoduje to wzrost oprocentowania i opłat związanych z kredytami dla małych

przedsiębiorstw, a także ogólny spadek zainteresowania banków kredytowaniem sektora

MŚP i koncentrację na segmencie przedsiębiorstw korporacyjnych23.

W opinii niektórych badaczy24, niechęć do kredytowania małych i średnich

przedsiębiorstw w dużej mierze wynika z faktu sprzedaży polskich banków kapitałowi

zagranicznemu, który nie jest zainteresowany kredytowaniem polskich firm, stanowiących

konkurencję dla zagranicznych przedsiębiorstw pochodzących z krajów banków

macierzystych25.

Tezę tę do pewnego stopnia wydaje się potwierdzać sytuacja na rynku leasingu w

Polsce – o ile w 1996 r. udział polskich przedsiębiorstw wynosił w nim ok. 60 %,

a bankowych towarzystw leasingowych 32 %, o tyle w 2000 r. proporcje te wynosiły

odpowiednio 36,9 % i 48,9 %, a w 2001 r. – 8,7 % i 80 %26. W 2002 r. przedsiębiorstwa

niezależne stanowiły zaledwie 3,6 % rynku leasingu w Polsce. Złożyły się na to dwa

czynniki:

• ostra konkurencja ze strony bankowych towarzystw leasingowych, dysponujących

silnym zapleczem finansowym banków, z którymi są powiązane kapitałowo,

• odcięcie niezależnych przedsiębiorstw leasingowych od źródła finansowania w

postaci kredytów bankowych, refinansujących transakcje leasingowe.

Banki działające w Polsce, których zdecydowana większość znalazła się w

posiadaniu kapitału zagranicznego, zdecydowanie preferują finansowanie własnych

22 M. Panfil, Źródła finansowania..., op. cit., s. 10. 23 Bankowość..., op. cit., s. 69. 24 M.in. prof. W. L. Jaworskiego (Szkoła Główna Handlowa w Warszawie). 25 Bankowość..., op. cit., s. 62. 26 J. Ostaszewski, Zarządzanie finansami w spółce akcyjnej, Warszawa 2003, s. 214 – 215.

16

leasingowych spółek okołobankowych. Poczynając od 2001 r., w praktyce zaprzestały one

finansowania niezależnych przedsiębiorstw leasingowych27.

W opozycji do powyższej tezy wydaje się być obserwowane nasilenie kampanii

reklamowych, które są nastawione na promocję produktów bankowych dla małych i

średnich przedsiębiorstw. Nawet banki, które przystosowały swoją strukturę do obsługi

klientów korporacyjnych, aktywnie promują usługi przeznaczone dla przedsiębiorstw z

sektora MŚP28. Maleją ceny usług bankowych, standardem staje się możliwość zarządzania

rachunkiem bieżącym przez Internet lub telefon. Takie podejście, poza dbałością o

wizerunek banku, ma jednak jeszcze jeden, bardzo praktyczny wymiar. Jest nim

realizowanie marży na korzystaniu przez przedsiębiorstwa z nowoczesnych,

zautomatyzowanych usług bankowych, przy jednoczesnym ponoszeniu minimalnych

kosztów związanych z ich obsługą. Innymi słowy, intencją banków jest skłonienie

przedsiębiorcy, aby dokonywał przelewów przez Internet i telefon, a nie zajmował czasu

pracownikom w oddziale. Na spotkanie w placówce banku klient zapraszany jest z reguły

wtedy, gdy wyrazi zainteresowanie kredytowaniem lub bardziej wyrafinowanymi

produktami finansowymi – choć nie znaczy to oczywiście, że kredyt zostanie mu

przyznany. Obniżaniu opłat związanych z nowoczesnymi produktami bankowymi często

towarzyszy także wzrost kosztów usług standardowych, jak np. prowizji od przelewów

dokonywanych na drukach papierowych.

Przeciwnicy tezy o preferencyjnym traktowaniu przez zagraniczne banki

przedsiębiorstw pochodzących z ich krajów macierzystych, przywołują godny

podkreślenia argument, że takie tendencje obserwowane są w sektorze bankowym na

całym świecie, a nie tylko w Polsce. Wynikają one przede wszystkim z dążenia banków do

maksymalizacji zysku, a nie chęci wspierania rodzimych przedsiębiorstw. Obserwowane

trudności w dostępie do kapitału wydają się być spowodowane przede wszystkim słabą

kondycją polskich przedsiębiorstw oraz związanym z tym wysokim ryzykiem

kredytowym. Mając możliwość zainwestowania kapitału w wąski, ale wysoce rentowny

sektor przedsiębiorstw korporacyjnych oraz obligacje skarbowe, banki nie chcą narażać na

ryzyko powierzonych im środków. Ich statutowym celem jest maksymalizacja zysku przy

zachowaniu bezpieczeństwa powierzonych środków, a nie wspieranie rozwoju

gospodarczego. Problem ewentualnego wpływu czynnika, jakim jest pochodzenie 27 Ibidem, s. 224. 28 E. Więcław, Kredyty niekoniecznie, „Rzeczpospolita”, 12.06.2004 r.

17

większości kapitału banku z danego kraju, na realizację polityki kredytowej wobec

określonych grup przedsiębiorstw, nie jest jednak tematem przewodnim tej pracy i nie

zostanie on szerzej omówiony.

Interesującym przykładem opisywanych tendencji (abstrahując od ich przyczyn),

wydaje się tu być jeden z największych, działających w Polsce banków. Większość

przychodów z obsługi MŚP generuje on z opłat i prowizji, 25 % to przychody ze sprzedaży

kredytów, a kolejne 25 % to przychody z transakcji wymiany walut29. Banki są skłonne

otworzyć małej firmie rachunek, tym bardziej przyjąć depozyt, ale na pytanie o kredyt

najczęściej udzielają odpowiedzi odmownej. Bezwzględnym warunkiem jest np.

prowadzenie działalności gospodarczej przez minimum 6 miesięcy (z reguły 12 miesięcy)

oraz odpowiednia wielkość przychodów.

Wiąże się to z drugim podstawowym powodem dyskryminacji małych firm jako

kredytobiorców – wysokim ryzykiem ich bankructwa. Kredytowanie małych firm, które

charakteryzują się krótką historią działalności gospodarczej lub też dopiero rozpoczynają

działalność, obciążona jest większym ryzykiem, gdyż firmy te nie zostały jeszcze w

wystarczającym stopniu zweryfikowane przez rynek. Z drugiej strony, doświadczenia

krajów wysoko rozwiniętych wskazują, że główną przyczyną upadłości małych

przedsiębiorstw jest utrata płynności finansowej, a nie ponoszenie przez nie strat30. Banki,

jako prywatne instytucje kierujące się kryteriami zysku oraz zapewnienia bezpieczeństwa

powierzonych im środków, nie są jednak zainteresowane pomocą przedsiębiorstwom w

przezwyciężeniu trudności. Wymóg odpowiednio długiego prowadzenia działalności

gospodarczej, którego spełnienie jest niezbędne do pozytywnego rozpatrzenia wniosku o

kredyt, traktują one jako jeden ze sposobów na minimalizację ryzyka.

1.4. Podsumowanie

Istnieje wiele możliwości finansowania działalności gospodarczej. Praktyka

pokazuje jednak, że w zdecydowanej większości opiera się ono na kapitałach własnych

właścicieli firm. Przedsiębiorstwa małe, a w szczególności rozpoczynające działalność,

mają utrudniony dostęp do kapitałów obcych – co nie oznacza, że taka możliwość nie

występuje. Sposoby finansowania działalności kapitałami obcymi zostaną szczegółowo

omówione w rozdziale 3 oraz rozdziale 4. 29 Ibidem. 30 M. Sierpińska, D. Wędzki, Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie, Warszawa 1997, s. 7.

18

Rozdział 2.

Finansowanie działalności gospodarczej z kapitałów własnych

2.1. Finansowanie z zatrzymanego zysku

W literaturze często nazywane jest samofinansowaniem, a jego efektywność zależy

od ogólnej efektywności przedsiębiorstwa. Zysk zatrzymany w przedsiębiorstwie może

zostać wykorzystany do finansowania działalności, jednocześnie nie pociągając za sobą

kosztów i zmiany obecnie obowiązujących stosunków własnościowych. Jednocześnie

zwiększa to dostępność przedsiębiorstwa do rynku kredytowego, gdyż wykazywanie

zysków pozytywnie wpływa na wiarygodność kredytową firmy31. Oczywiście uwaga ta nie

dotyczy sytuacji, w której przedsiębiorstwo maksymalizuje koszty (księgowo) celem

obniżenia wielkości zobowiązań podatkowych. Taka strategia pozwala co prawda na

zmniejszenie płatności z tytułu podatków, ale z reguły wywiera również silny, negatywny

wpływ na ocenę zdolności kredytowej przedsiębiorstwa. Bank może w takim przypadku

uznać, że nie będzie ono w stanie spłacić zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w

planowanych terminach.

2.2. Odpisy amortyzacyjne

Znaczenie odpisów amortyzacyjnych zależy od wielkości majątku trwałego

przedsiębiorstwa, struktury jego wieku oraz sposobu prowadzenia ksiąg rachunkowych,

czyli wielkości stosowanych stawek amortyzacyjnych. Stanowią one dla przedsiębiorstwa

koszt księgowy, choć jednocześnie nie są wydatkiem. W ten sposób pomniejszają one

podstawę opodatkowania i wpływają na niższe płatności z tytułu podatków32.

W połączeniu z brakiem budżetowania (zaplanowania wpływów, a przynajmniej

niezbędnych wydatków, które firma będzie musiała ponieść w dającej się przewidzieć

przyszłości), może to spowodować mylne wrażenie, że w przedsiębiorstwie pozostały

dodatkowe pieniądze33.

31 M. Panfil, Źródła finansowania małych i średnich przedsiębiorstw, s. 14, http://atokaj.strona.pl, 17.10.2004 r. 32 Przy założeniu, że przedsiębiorstwo wykazuje zyski. 33 Wrażenie to znika w momencie, gdy przychodzi do oszacowania kosztów i określenia źródeł finansowania nowego środka trwałego – w celu zastąpienia tego, który się zużył.

19


Należy pamiętać o tym, że prawidłowa kalkulacja rentowności powinna

uwzględniać koszty związane z odtworzeniem bazy środków trwałych. W sytuacji,

w której firma nie dokonuje zmiany profilu dotychczasowej działalności, technologii

produkcji itp. oznacza to, że w przyszłości wymagane będą środki na zastąpienie zużytych

środków trwałych nowymi. Stąd odpisy amortyzacyjne pozwalają co prawda na

krótkoterminowe finansowanie projektów inwestycyjnych, jednak nie rekomenduje się

oparcia ich finansowania wyłącznie na środkach własnych (tzw. „wyciągnięcie pieniędzy z

obrotu”, do którego zalicza się m.in. finansowanie odpisami amortyzacyjnymi).

Oczywiście nie dotyczy to sytuacji, w której firma wcześniej zgromadziła odpowiednie

nadwyżki lub też decyduje się na zakupy majątku obrotowego w formie leasingu.

2.3. Dopłaty wspólników

Pod względem proceduralnym jest to jedna z najprostszych form finansowania34.

Podstawowym jej mankamentem jest jednak konieczność posiadania środków pieniężnych

przez właścicieli. Jeżeli posiadają oni wolne środki i chcą je wnieść do firmy, to mogą to

zrobić poprzez:

a) uchwałę zarządu spółki o podniesieniu kapitału podstawowego,

b) zawarcia przez właściciela umowy pożyczki ze spółką (odpowiednie

sformułowanie parametrów umowy pozwala na jednoczesny dopływ środków do

firmy i zabezpieczenie interesów właściciela, który może zażądać ich zwrotu),

c) w przypadku działalności gospodarczej osoby fizycznej – wykorzystania

prywatnych środków do pokrycia wydatków związanych z prowadzoną

działalnością gospodarczą.

W przypadku, w którym właściciele nie dysponują wolnymi środkami (a jest to

sytuacja najczęstsza) istnieje możliwość pozyskania finansowania z kapitałów obcych

przez właściciela jako osobę fizyczną (np. kredyt hipoteczny na budowę domu zaciągnięty

na 20 – 25 lat), a następnie przeznaczenia części pozyskanych środków na działalność

gospodarczą. Oczywiście możliwość ta uzależniona jest od kondycji finansowej

właściciela, nie każdy bank oferuje także odpowiedni produkt. Istnieją jednak banki, które

taką możliwość oferują – np. w ofercie kredytowej Fortis Bank Polska S.A., skierowanej 34 W szczególności w przypadku osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Wniesienie środków prywatnych udziałowców lub akcjonariuszy do spółek prawa handlowego jest nieco bardziej skomplikowane.

20

do klientów indywidualnych, istnieje możliwość przeznaczenia do 25% kredytu na

dowolny cel, niekoniecznie związany z budową lub remontem domu35. Teoretycznie

pozwala to na sfinansowanie np. urządzenia gabinetu dentystycznego, w jednym z pokoi

znajdujących się w wolnostojącym domu jednorodzinnym, a także jakiejkolwiek innej,

dowolnej formy działalności gospodarczej.

2.4. Fundusze wysokiego ryzyka – Venture Capital

Fundusze Venture Capital (VC, czyt.: wenczer kapital) są to wyspecjalizowane

firmy, często powiązane z bankami i innymi instytucjami finansowymi, zajmujące się

inwestowaniem w przedsięwzięcia obarczone wysokim ryzykiem, ale zarazem

umożliwiające osiągnięcie wysokiej stopy zwrotu z zainwestowanych środków36.

Przedmiotem zainteresowania funduszy venture capital są przedsięwzięcia innowacyjne i

firmy o dużym potencjale wzrostu. Specjalizują się one w inwestowaniu w małe i średnie

przedsiębiorstwa, które dzięki takiemu wsparciu mogą rozwinąć i zwiększyć swoją

działalność, a w konsekwencji poprawić wyniki finansowe. Fundusze udostępniają

kapitały, stając się w zamian współwłaścicielem firmy. Środki funduszy venture capital

inwestowane są na pewien czas. Z reguły wynosi on od 3 do 7 lat, stąd jest to kapitał

długoterminowy. Oprócz środków pieniężnych, inwestorzy venture capital wnoszą do

firmy bogate doświadczenie oraz rozległe kontakty w biznesie i instytucjach finansowych,

które również są bardzo istotne. Należy pamiętać tu o tym, że osoba, która doskonale

radziła sobie w zarządzaniu małą firmą zatrudniającą kilkunastu pracowników, nie zawsze

poradzi sobie np. w kierowaniu firmą zatrudniającą 200 pracowników i posiadającą

rozbudowaną sieć dystrybucji. Gdy wartość firmy wzrośnie do zakładanego przez fundusz

poziomu, odsprzedaje on posiadane udziały wprowadzając akcje firmy na giełdę, znajdując

inwestora branżowego lub też odsprzedając posiadane udziały pozostałym właścicielom –

w zależności od tego, która z tych form przyniesie mu największy zysk. Zatem venture

capital można zdefiniować jako „kapitał własny wnoszony na ograniczony okres przez

inwestorów zewnętrznych do małych i średnich przedsiębiorstw dysponujących

innowacyjnym produktem, metodą produkcji bądź usługą, które nie zostały jeszcze

zweryfikowane przez rynek, a więc stwarzają wysokie ryzyko niepowodzenia inwestycji,

ale jednocześnie w przypadku sukcesu przedsięwzięcia, wspomaganego w zarządzaniu

35 Informacje ze strony internetowej www.fortisbank.com.pl, 20.10.2004 r. 36 M. Molo, M. Bielówka, Przegląd dostępnych..., op. cit., s. 46.

21

przez inwestora, zapewniają znaczący przyrost wartości zainwestowanego kapitału, który

jest realizowany przez sprzedaż udziałów”37.

Warto jest także odróżnić pojęcia venture capital i private equity (PE, czyt.: prajwet

ekłiti). Określenia te często stosowane są zamiennie, co nie do końca jest prawdą. Private

equity jest to kapitał prywatnych inwestorów, pochodzący zarówno od wielkich instytucji

finansowych, jak i od osób prywatnych, przeznaczony na inwestycje38. Ogólnie mianem

tym określa się inwestycje na rynku kapitałowym, dokonywane w celu osiągnięcia średnio-

i długoterminowych zysków z przyrostu wartości kapitału. Fundusze PE mogą być

wykorzystywane na rozwój nowych produktów i technologii, przejmowanie spółek, czy też

poprawę i wzmocnienie bilansu spółki. Venture capital są natomiast jedną z odmian

funduszy private equity – jest to kapitał finansujący przedsięwzięcia we wczesnej fazie

funkcjonowania lub ekspansji.

Korzystanie z VC nie jest obciążone spłatami odsetek. Fundusze VC, poprzez

objęcie udziałów lub akcji prywatnych lub prywatyzowanych firm, dzielą wraz z

przedsiębiorstwami ryzyko związane z działalnością gospodarczą, nie oczekując z tego

tytułu dodatkowych gwarancji lub zabezpieczeń39. Fundusze zainteresowane są wzrostem

wartości firmy, zatem ich interes jest zbieżny z interesem dotychczasowych właścicieli.

Realizują one politykę zatrzymywania zysków w przedsiębiorstwie, co umożliwia szybszy

przyrost wartości firmy. Oznacza to brak presji na realizację bieżących zysków, np. w

formie dywidendy. Jednocześnie jednak przedsiębiorca rozpoczynający współpracę z VC

musi liczyć się z częściową utratą kontroli nad swoją firmą. Angażując się w

przedsiębiorstwa, fundusze venture capital nabywają od kilkunastu procent akcji/udziałów

spółki, do ich kontrolnego pakietu, najczęściej w drodze nowych emisji. Inaczej niż

inwestorzy branżowi, inwestorzy VC nie mają skłonności do przejmowania stanowisk

kierowniczych w spółkach, ale nawet przy mniejszościowych udziałach nie są inwestorami

pasywnymi. Zajmują miejsca w radach nadzorczych, monitorują wyniki spółki i ich

zgodność z przyjętymi planami40.

Myśl o podzieleniu się zyskami, władzą, a przede wszystkim odpowiedzialnością

za losy firmy, bywa czasami trudna. Istotną barierę stanowi to w szczególności w

przypadku osób starszych, które przez lata budowały swoje firmy. Taka reakcja wydaje się 37 J. Więcławski, Venture capital. Nowy instrument finansowania przedsiębiorstw, Warszawa 1997, s. 17. 38 A. Kaliszuk, Fundusze Private Equity i Venture Capital [w:] Biuletyn euro info dla małych i średnich firm, 2004, nr 4, s. 4-5, http://www.euroinfo.org.pl/upload/venture.pdf, 23.10.2004 r. 39 P. Tamowicz, A. Rot, Fundusze venture capital w Polsce, Polska Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2002, s. 6, http://www.parp.gov.pl/publikacja05.php, 21.10.2004 r. 40 http://www.psik.org.pl/new/dlaczego.php, 21.10.2004 r.

22

być naturalna dla każdego założyciela firmy. Podczas negocjacji poprzedzających

inwestycję istnieje jednak możliwość szczegółowego omówienia tych spraw i być może

warto jest sprawdzić, czy istnieje wariant współpracy, który zabezpieczałby interesy obu

ze stron – wraz ze sferą bieżącego zarządzania firmą włącznie. Np. Podlaski Fundusz

Kapitałowy41, jako jeden z wymogów stawianych przedsiębiorcom starającym się o

dofinansowanie, stawia posiadanie minimum 51% kapitału, do tego pochodzenia

krajowego42. Oznacza to, że kontrolny pakiet udziałów firmy pozostaje w rękach

dotychczasowych właścicieli.

Istotnym ograniczeniem jest także dolny, a czasami także górny, pułap realizowanej

inwestycji. Z reguły minimalny poziom finansowania, którym zainteresowane są fundusze

venture capital, kształtuje się na poziomie 500 tys. – 1 mln PLN. Może to być istotną

barierą dla firm, które – przynajmniej w początkowej fazie swojej działalności – nie

potrzebują tak dużych środków. W tej sytuacji powinny one zainteresować się ofertą

funduszy pożyczkowych, o których będzie mowa w dalszej części pracy. Należy jednak

nadmienić, że istnieją fundusze VC, w których minimalne pułapy inwestycji określone są

relatywnie nisko. Jedną z możliwości znalezienia funduszu VC, w zależności od

minimalnej kwoty inwestycji oraz segmentu rynku, na którym działa, jest strona

internetowa Polskiego Stowarzyszenia Inwestorów Kapitałowych43. Umożliwia to

zamieszczona tam wyszukiwarka, która wskazuje dane teleadresowe odpowiednich

funduszy venture capital w zależności od kwoty inwestycji. Np. dla inwestycji na

poziomie min. 200 tys. PLN wskazała ona 3 działające w Polsce fundusze VC. Dodatkowo

Podlaski Fundusz Kapitałowy, o którym była już wcześniej mowa, a który nie został

zamieszczony w opisywanej bazie, w grudniu 2002 roku zainwestował kwotę 150 000

PLN w firmę TARGET POLSKA Sp. z o.o. z siedzibą w Białymstoku44. Oznacza to,

że istnieją możliwości współpracy z funduszami venture capital, które nie powodują

całkowitej utraty kontroli nad firmą przez dotychczasowych właścicieli, a jednocześnie nie

wymagają absorpcji przez firmę dużych ilości środków.

Aby firma mogła skorzystać z pomocy funduszu VC, z reguły musi ona spełnić

szereg wysokich wymagań, a sam proces rozpatrywania wniosku zajmuje kilka miesięcy,

a czasami nawet rok. Informację o wstępnym zaakceptowaniu lub odrzuceniu projektu

41 Szczegółowe informacje oraz telefony kontaktowe znajdują się na stronie internetowej www.pfk.pfrr.bialystok.pl. 42 P. Tamowicz, A. Rot, Fundusze..., op. cit., s.17. 43 http://www.psik.org.pl/new/znajdz_fundusz2.php, aktualne na dzień 21.10.2004 r. 44 http://www.firstcommunications.pl/prasa/pfrr/20030116.html, 21.10.2004 r.

23

http://www.pfk.pfrr.bialystok.pl/

można jednak otrzymać już po paru tygodniach od złożenia projektu45. Sama procedura

pozyskiwania kapitału – według informacji opublikowanych przez dziennik

„Rzeczpospolita”46 – na ogół wygląda podobnie:

pracownik funduszu zgłasza się do firmy i przeprowadza wstępną rozmowę z jej

zarządem, uzyskuje podstawowe informacje o firmie (wyniki finansowe, sprzedaż,

dystrybucja, marketing, na co potrzebne będą pieniądze z funduszu),

firma wypełnia kartę podstawowych informacji o działalności, danych finansowych

i marketingowych,

analityk funduszu spotyka się z zarządem firmy, dokonuje wstępnej analizy

dokumentów firmy, w tym jej wyników finansowych,

fundusz i firma podpisują list intencyjny w sprawie wspólnej inwestycji,

firma dostarcza funduszowi biznes plan (w tym opis projektu inwestycji oraz

szczegółową prognozę jego realizacji),

fundusz zgłasza wniosek do komitetu inwestycyjnego w sprawie zaangażowania się

w konkretną firmę,

fundusz i firma negocjują szczegółowe warunki inwestycji, czyli wysokość

finansowego zaangażowania funduszu w firmę oraz wielkość nabywanych w niej

udziałów,

fundusz przelewa pieniądze na konto firmy.

Informacje zamieszczone na stronie internetowej Polskiego Stowarzyszenia

Inwestorów Kapitałowych (PSIK) opisują jednak tę procedurę nieco inaczej. Wg PSIK

podstawą rozpoczęcia rozmów z potencjalnym inwestorem VC jest przesłany mu opis

firmy i przedsięwzięcia. Zaznacza się, że powinien to być biznes plan, chociaż niektóre

fundusze gotowe są rozpatrzyć prostsze dokumenty, inne zaś wymagają dodatkowych

projekcji finansowych, modelu biznesu itd.47 Jeśli propozycja przejdzie przez wstępne

etapy analizy, inwestor VC prosi o dalsze informacje, po czym następuje spotkanie

przedstawicieli funduszu i zarządu spółki. Jeśli projekt zostanie wstępnie zaakceptowany,

rozpoczyna się jego wspólne dopracowywanie. Zawiera one pogłębione badanie firmy

przez inwestora (zwane due dilligence, czyt.: dju dilidżens), które obejmuje m.in. procesy

zarządzania firmą, pogłębioną analizę finansową i prawną oraz audyt księgowy, a czasem

także analizy dotyczące technologii lub ochrony środowiska. Jeżeli fundusz uznał, że może 45 http://www.psik.org.pl/new/jakzdobyc.php, 21.10.2004 r. 46 G. Ordak, Kasa na biznes, „Rzeczpospolita”, 11.03.2003 r. 47 http://www.psik.org.pl/new/jakzdobyc.php, 21.10.2004 r.

24

zaangażować się w finansowanie danej firmy i ustalono wspólną wersję planów jej

rozwoju, następuje faza negocjacji warunków inwestycji. W szczególności chodzi tu o

określenie udziałów obu stron, ich praw i obowiązków, reprezentacji w radzie nadzorczej,

zasad ewentualnego systemu opcji menedżerskich (czyli możliwości wykupu w

przyszłości udziałów funduszu przez kadrę zarządzającą przedsiębiorstwem) oraz – co

bywa najtrudniejsze – ceny, za jaką inwestor nabywa określony udział w spółce. Zwykle

jednak negocjacje te toczą się równolegle do analizy szczegółowej (due dilligence), a zarys

głównych warunków oraz oczekiwana cena transakcji zawarte są w umowie między

stronami już na wczesnym etapie jej przeprowadzania48. Po podpisaniu umowy fundusz

dokonuje przelewu środków na konto firmy.

Należy także wspomnieć, że schemat pozyskania kapitału VC, opisany w zarysach

w publikacji zamieszczonej na stronie internetowej Polskiej Agencji Rozwoju

Przedsiębiorczości49, różni się z kolei od obu wymienionych wcześniej.

Przedstawione przykłady wskazują na to, że nie istnieje jeden, uniwersalny schemat

współpracy z funduszami VC. W opinii autora tej pracy, podstawowa różnica tkwi w

poziomie zabezpieczenia praw autorskich do innowacyjnego rozwiązania, mającego być

przedmiotem finansowania, oraz poziomie ponoszonych przez firmę kosztów.

Np. w schemacie opisanym przez dziennik „Rzeczpospolita” podpisanie odpowiedniej

umowy intencyjnej następuje przed sporządzeniem przez firmę profesjonalnego biznes

planu i przekazaniem go funduszowi. W sytuacji, w której dany pomysł nie został jeszcze

opatentowany (lub też opatentowanie go jest kosztowne, czasochłonne albo wręcz

niemożliwe), pozwala to firmie zabezpieczyć się przed wykorzystaniem przez fundusz

poufnych informacji niezgodnie z intencją, która była podstawą ich przekazania.

Jednocześnie odsuwa to moment poniesienia przez firmę nakładów – do czasu wstępnego

zaakceptowania projektu przez fundusz. Czasami ma to istotne znaczenie, gdyż

przygotowanie profesjonalnego biznes planu najczęściej wymaga pomocy konsultantów,

co generuje określone koszty. Z drugiej jednak strony, to przede wszystkim firmie zależy

na tym, aby pozyskać inwestora, więc powinna ona odpowiednio o niego zabiegać.

Wariant opisany przez dziennik „Rzeczpospolita” opisuje m.in. wizyty pracowników

funduszu w firmie, następnie wizyty analityków w firmie itd. Wizyty te oczywiście będą

niezbędne dla właściwej oceny kadry kierowniczej i procesów zachodzących w

48 http://www.psik.org.pl/new/jakzdobyc.php, 21.10.2004 r. 49 P. Tamowicz, A. Rot, Fundusze..., op. cit., s. 10-12.

25

przedsiębiorstwie, ale – przynajmniej we wczesnym stadium współpracy – właściwą

wydaje się być raczej wizyta przedstawiciela firmy w siedzibie funduszu. Wraz z

kompletem dokumentów finansowych dotyczących firmy i przynajmniej ogólnym opisem

przedsięwzięcia, na które firma zamierza pozyskać finansowanie.

Należy pamiętać o tym, że firm ubiegających się o finansowanie jest bardzo wiele.

W literaturze występuje przykład jednego z funduszy VC, który ze stu firm, które złożyły

już biznes plany, ponad połowę odrzucił już po pierwszej lekturze, a następne 25 po

dalszych kilku godzinach krytycznego badania. Kolejne 10 firm nie sprostało pogłębionej

analizie, a tylko kilka przeszło szczęśliwie przez negocjacje dotyczące warunków umowy i

zakończyło się inwestycją. Wydaje się, że w tej sytuacji pozycja negocjacyjna

przedsiębiorstwa jest raczej słaba. Wpływa na to także małą wielkość rynku funduszy VC

w Polsce – wg badań opublikowanych przez European Private Equity and Venture Capital

Association (EVCA)50, w 2002 r. fundusze PE/VC zainwestowały w Polsce ok. 529 mln

PLN, z czego na firmy mające siedzibę w Polsce przypadało 422 mln PLN, a na

zagraniczne firmy zarządzające funduszami 107 mln PLN. Fundusze działające w Polsce

zainwestowały w 86 spółek, z czego 74 to inwestycje na rynku polskim. Średnia wartość

pojedynczej inwestycji w tej grupie wyniosła 5,3 mln PLN. Poza kwotą 107 mln PLN,

brak jest szczegółowych danych na temat ilości inwestycji dokonanych przez zagraniczne

fundusze PE/VC w Polsce. Odnosząc jednak tę kwotę do rozmiarów działalności

dokonanej przez fundusze mające siedzibę w Polsce, w przybliżeniu można stwierdzić,

że całkowita ilość projektów wspartych przez fundusze PE/VC w 2002 r. wyniosła

ok. 10051. Potwierdzają to również informacje przekazane na wykładzie prof. Jacka

Grzywacza52 (Szkoła Główna Handlowa w Warszawie) – w 2002 r. fundusze VC

zainwestowały w Polsce zaledwie w ok. 30 projektów (na liczbę 100 projektów składają

się zarówno inwestycje funduszy VC, jak i funduszy PE, nie będących funduszami VC).

Tak mała ilość dokonanych inwestycji rodzi uzasadnione pytania o praktyczną możliwość

pozyskania tego typu finansowania. Ze względu na duży potencjał rozwojowy tego rynku

oraz perspektywy, związane z integracją Polski w ramach struktur UE, celowe wydaje się

jednak śledzenie zachodzących na nim zmian. Dla porównania: w 2002 r. w Unii

Europejskiej (w ówczesnych jej granicach) fundusze PE/VC zainwestowały w ok. 8250 50 http://www.psik.org.pl/new/rynek.php, 23.10.2004 r. 51 Biorąc pod uwagę fakt, że Polskie Stowarzyszenie Inwestorów Kapitałowych nie uwzględniło w swojej internetowej bazie danych Podlaskiego Funduszu Kapitałowego, można założyć, że przytoczona liczba również go nie uwzględnia. 52 Wykład prof. Jacka Grzywacza, Współpraca przedsiębiorstwa z bankiem, 11.03.2003 r., Szkoła Główna Handlowa w Warszawie.

26

firm53, z czego w samych tylko Niemczech w 1556 firm54. Perspektywy rozwoju tego

rynku, przynajmniej teoretycznie, są więc znaczące.

Oczywiście można i warto jest prowadzić równoległe rozmowy z kilkoma

funduszami. Należy także pamiętać o tym, że fundusze venture capital o ugruntowanej

pozycji rynkowej posiadają odpowiednie procedury regulujące posługiwanie się

informacją poufną. Standardowym dokumentem podpisywanym przed ujawnieniem

tajemnic dotyczących projektu inwestycyjnego jest umowa o zachowaniu poufności55.

Fundusze VC, ponieważ działają na rynku w perspektywie długofalowej, wykazują

odpowiednią dbałość o swoją reputację. Z drugiej strony, jeżeli projekt może być łatwo

skradziony, skopiowany i zrealizowany przez kogoś innego, to dla funduszu VC może on

być niewiele wart, gdyż oznacza to, że bariery wejścia na dany rynek są bardzo niskie, a to

źle wróży zyskowności przedsięwzięcia56.

Niezależnie jednak od schematu prowadzenia rozmów, kluczowe znaczenie dla

podjęcia decyzji o finansowym zaangażowaniu się funduszu VC będzie miał biznes plan i

prezentacja firmy57. Strategiczny inwestor musi poznać historię firmy, właścicieli,

produkty i pozycję firmy na rynku, a także konkurencję, dotychczasowe wyniki finansowe,

strategię rozwoju i potrzeby finansowe. Bardzo ważnym na tym etapie elementem jest

przekonanie funduszu, że właściciele i kadra zarządzająca przedsiębiorstwem będą w

stanie zrealizować planowane przedsięwzięcie.

Nie ma jednego, uniwersalnego wzorca przygotowania biznes planu. Sytuacja

każdego przedsiębiorcy jest inna, przydatne wskazówki dotyczące pisania biznes planów

znaleźć można jednak w wielu publikacjach oraz na stronach internetowych58.

Szczegółowy opis inwestycji i sposobów jej realizacji powinien być uzupełniony

dodatkowymi dokumentami, takimi jak bilanse i rachunki zysków i strat (za okres

ostatnich kilku lat w przedsiębiorstwach już istniejących, a przewidywane w firmach nowo

utworzonych), informacje o sytuacji finansowej przedsiębiorstwa (kapitał własny, rezerwy,

zaciągnięte zobowiązania) oraz plany i analizy dotyczące rozwoju firmy na tle branży59.

53 P. Tamowicz, Start up, czyli od podstaw, „Puls Biznesu”, 17.05.2004 r., s. 3. 54 Wykład prof. Jacka Grzywacza, Współpraca..., op. cit. 55 P. Tamowicz, Pomysł to pieniądz. Chroń go, „Puls Biznesu”, 17.05.2004 r., s. 5. 56 Ibidem. 57 A. Kaliszuk, Fundusze Private Equity i Venture Capital [w:] Biuletyn euro info dla małych i średnich firm, kwiecień 2004, s. 5. 58 Np. pod adresem http://sukcesplan.onet.pl/_pliki/podrecznik.zip znajduje się podręcznik przygotowany przez renomowane firmy konsultingowe w ramach Konkursu Przedsiębiorczości „Sukces Plan 2002”, który miał miejsce w 2002 r. (aktualne na dzień 23.10.2004 r.). 59 A. Kaliszuk, Fundusze..., op. cit.

27

2.4.1. Aniołowie biznesu – Business Angels

Rynek aniołów biznesu (business angels – czyt.: biznes endżels) jest częścią

nieformalnego rynku venture capital. Składa się on z zamożnych osób prywatnych,

inwestorów, którzy dysponując odpowiednim doświadczeniem oraz kapitałem, wspierają

wybrane małe i średnie przedsiębiorstwa, głównie w początkowej fazie ich działalności.

Przekazują im zarówno swoją wiedzę, doświadczenie i technologie, jak i środki finansowe.

W zamian mogą otrzymywać część zysków przedsiębiorstwa. Niektórzy inwestorzy

działają jednak na zasadach non-profit60.

Inwestycje aniołów biznesu mają charakter długoterminowy, ale bez zamiaru

pozostawania na stałe w przedsiębiorstwie. Kończą się one wycofaniem inwestora po

zrealizowaniu celu, jakim z reguły jest osiągnięcie znacznego wzrostu wartości

zainwestowanego kapitału, bądź też w przypadku braku pomyślnych perspektyw w tym

zakresie61. Schemat inwestowania, występujący w przypadku inwestycji aniołów biznesu,

podobny jest do procedury stosowanej przez fundusze venture capital62:

1. Przedsiębiorstwo, które potrzebuje finansowania, a także inwestorzy, którzy chcą

zainwestować w nowe przedsięwzięcie, zgłaszają się do sieci aniołów biznesu.

2. Sieć aniołów biznesu kojarzy partnerów - inwestora w postaci anioła biznesu oraz

przedsiębiorcę.

3. Inwestor oraz przedsiębiorstwo negocjują umowę, która określa warunki na jakich

anioł biznesu zainwestuje swoje środki w przedsiębiorstwo. W wielu przypadkach,

inwestor otrzymuje wynagrodzenie w postaci określonej wysokości zwrotu ze

wzrostu wartości firmy za czas poświęcony przedsiębiorstwu, w które

zainwestował (np. doradztwo). W innych przypadkach wynagrodzeniem jest

ustalona opłata.

4. W ustalonym umową czasie, po ok. 3 – 5 latach, inwestor może sprzedać swoje

udziały w danym przedsiębiorstwie inwestorowi handlowemu lub poprzez ofertę

publiczną. Najczęstszym sposobem wycofania kapitału jest jednak sprzedaż

udziałów pozostałym akcjonariuszom/udziałowcom lub też innemu

60 http://www.parp.gov.pl/slownik/slownik_ang_b.htm, 24.10.2004 r. 61 J. Węcławski, Struktury organizacyjne nieformalnych inwestorów venture capital, s. 1, http://www.ae.wroc.pl/~plikiae/pdf/weclawski.pdf, 24.10.2004 r. 62 A. Jankowska, Sieci Business Angel oraz inwestorzy Business Angels jako podmioty wypełniające lukę na rynku kapitału podwyższonego ryzyka, http://www.e-msp.pl/480, 24.10.2004 r.

28

przedsiębiorstwu, rzadziej natomiast występuje sprzedaż udziałów osobie trzeciej

lub poprzez giełdę.

Oferując kapitały od kilkudziesięciu do kilkuset tysięcy złotych63 i inwestując we

wczesnych fazach rozwoju przedsiębiorstwa, aniołowie biznesu wypełniają w pewnym

stopniu lukę pomiędzy kapitałem obcym (możliwym do pozyskania w banku) oraz

prywatnym kapitałem przedsiębiorcy, a inwestycjami venture capital. W przeciwieństwie

do funduszy VC, mają oni tendencję do inwestowania mniejszych kwot (od 50 do 500 tys.

PLN)64, dlatego też odgrywają ważną rolę w redukowaniu bariery dostępu do kapitału.

Aniołowie biznesu najczęściej inwestują w firmy, które są nieatrakcyjne dla

banków – nie posiadające aktywów, które mogłyby stanowić zabezpieczenie lub też

działające ze stratą (np. młode firmy bazujące na wiedzy). Jest to faza startu, w której

produkcja występuje z reguły na małą skalę, przy małym wysiłku marketingowym.

Fundusze VC preferują z kolei inwestycje w przedsiębiorstwa, które mogą wykazać się już

pewnymi wynikami, posiadające produkt i obecne na rynku, celem sfinansowania pełnego

marketingu i produkcji65. Należy zaznaczyć, że wysoko oceniany jest przy tym fakt

wcześniejszego, zakończonego sukcesem, udziału anioła biznesu w danym

przedsięwzięciu66.

Motywacje, jakie skłaniają ludzi do podejmowania się roli aniołów biznesu, są

bardzo zróżnicowane. Niewątpliwie najważniejszym motywem jest chęć osiągnięcia

korzyści finansowych – aniołowie biznesu oczekują zwrotu z zainwestowanego kapitału na

poziomie 20 – 40 % średniorocznie67. Istotne znaczenie mają jednak także motywy

pozaekonomiczne, takie jak np. chęć poprawy własnego wizerunku, zdobycie uznania lub

zwiększenie osobistej popularności wśród lokalnej społeczności68. M.in. dlatego, a także z

powodu późniejszego zaangażowania się w inwestycję, preferują oni inwestowanie w

pobliżu miejsca swojego zamieszkania. Innym motywem, uważanym przez niektórych za

„irracjonalny”, może być chęć niesienia pomocy innym, co znajduje odzwierciedlenie np.

w sponsorowaniu projektów biotechnologicznych mogących doprowadzić do opracowania

nowych leków. Zdarzają się również aniołowie biznesu, których inwestycje wynikają ze

63 M. Ambor, P. Tamowicz, Wywiad z prezesem Polskiego Stowarzyszenia Aniołów Biznesu zamieszczony w: Doświadczenie droższe niż kasa, „Puls Biznesu”, 29.03.2004 r., s. 5. 64 Anioły biznesu i ich rola we wspieraniu rozwoju przedsiębiorstw, „Nasz rynek kapitałowy”, lipiec 2004 r., s. 64, http://www.polban.pl/NRK0704.pdf, 24.10.2004 r. 65 M. Panfil, Źródła..., op. cit., s. 33. 66 P. Tamowicz, Złe podatki biją w dobre anioły, „Puls Biznesu”, 14.06.2004 r., s. 15. 67 Anioły biznesu i ich rola..., op. cit. 68 M. Ambor, Kiedy zawodzi bank, anioł nie zawiedzie, „Puls Biznesu”, 29.03.2004 r., s. 5.

29

zwykłej potrzeby odczuwania ryzyka. Według Adama Gruza69, właściciela firmy

konsultingowej oraz prywatnego inwestora (anioła biznesu), jest także wiele osób, które

wcześniej zarobiły pewne pieniądze za granicą, a ze względów sentymentalnych chciałyby

zainwestować je w kraju.

Ceną za udostępniony kapitał jest udział anioła we własności danego

przedsięwzięcia, a także możliwość wglądu w sposób prowadzenia firmy (np. poprzez

udział w radzie nadzorczej). W przeciwieństwie do funduszy VC, aniołowie biznesu z

reguły obejmują mniejszościowe pakiety udziałów w przedsiębiorstwie70. Należy przy tym

pamiętać, że kapitał jest ważnym, ale nie jedynym wkładem wnoszonym przez anioły do

firmy. Dla młodych przedsiębiorstw istotne znaczenie ma także wiedza menedżerska,

wnoszona przez nowego inwestora, znajomość branży i rynku oraz kontakty biznesowe.

Czasami wartość tych niewymiernych składowych jest równie cenna, co sam kapitał,

gdyż zwiększa szanse przetrwania młodych przedsiębiorstw, narażonych na agresywne

posunięcia konkurentów71.

Zarówno potencjalni inwestorzy, jak i przedsiębiorstwa poszukujące kapitału,

napotykają jednak na określone problemy. Nieformalny charakter rynku aniołów biznesu,

wynikający w głównej mierze z dążenia inwestorów do zachowania anonimowości

sprawia, że poważnym problemem jest samo nawiązanie kontaktu między aniołami

biznesu a przedsiębiorcami poszukującymi wsparcia finansowego. Skalę trudności w tym

zakresie pogłębia fakt, że również wielu przedsiębiorców wykazuje dużą ostrożność w

rozpowszechnianiu informacji o swojej działalności i potrzebach kapitałowych72. W takiej

sytuacji do zetknięcia obydwu stron dochodzi przede wszystkim za pośrednictwem

posiadanych przez nie kontaktów prywatnych. Istotną rolę odgrywają tutaj firmy

konsultingowe, doradcy podatkowi oraz izby przemysłowo – handlowe. Nie bez znaczenia

jest także odwiedzanie targów oraz przeszukiwanie Internetu.

W miarę rozwoju rynku business angels, coraz większego znaczenia nabierają

również sieci aniołów biznesu. Ich założycielami są sami inwestorzy, bądź też podmioty

zainteresowane rozwojem tego segmentu rynku (m.in. instytucje publiczne, banki, uczelnie

69 P. Tamowicz, Sentyment i zysk, „Puls Biznesu”, 17.05.2004 r., s. 16. 70 J. Węcławski, Struktury..., op. cit., s. 5. 71 M. Ambor, Kiedy..., op. cit. 72 J. Węcławski, Struktury..., op. cit., s. 4.

30

wyższe). Sieci działają jako organizacje non – profit i zajmują się kojarzeniem stron

procesu inwestycyjnego, a także73:

• wstępną oceną zgłaszanych propozycji w oparciu określone przez sieć minimalne

wymogi informacyjne (np. złożenie biznes planu),

• organizacją szkoleń dla inwestorów i seminariów poświęconych wymianie

doświadczeń,

• moderowaniem spotkań przedsiębiorców i inwestorów,

• przygotowaniem wzorów standardowych umów,

• pośrednictwem w nawiązywaniu kontaktów z analitykami, doradcami, prawnikami

i innymi podmiotami oferującymi usługi na rzecz inwestorów (jest szczególnie

istotne dla samych inwestorów ze względu na olbrzymią asymetrię informacji –

przedsiębiorca doskonale orientuje się w słabych i mocnych stronach swojego

projektu, podczas gdy potencjalny inwestor nie posiada o nim obiektywnych

informacji).

W Niemczech, które pod względem wielkości rynku venture capital na świecie znajdują

się w ścisłej światowej czołówce, na początku 2004 r. funkcjonowało 41 takich sieci74.

W Polsce termin aniołów biznesu jest mało znany, chociaż zjawisko inwestowania

osób prywatnych w nowo powstające przedsiębiorstwa istnieje od dawna. W 2003 r.,

w ramach Europejskiej Sieci Aniołów Biznesu (EBAN – European Business Angels

Network), powstało Polskie Stowarzyszenie Aniołów Biznesu, które jest jego

pełnoprawnym członkiem i reprezentuje w nim Polskę. Poprzez swoją stronę internetową

(www.polban.pl) oferuje ono zarówno możliwość zgłoszenia projektów inwestycyjnych,

na które poszukiwane jest finansowanie, jak i wniesienia osobistego wkładu w rozwój

małego biznesu i pomnożenia kapitału w postaci dołączenia do grona aniołów biznesu.

Na stronie zostały także zamieszczone dane kontaktowe75 do osób reprezentujących

stowarzyszenie. Według Wojciecha Dołkowskiego, prezesa stowarzyszenia, szacunkowa

wartość rynku krajowych inwestycji aniołów biznesu wynosi ok. 150 – 200 mln zł, a liczba

potencjalnych inwestorów ok. 5 tys.76 Liczby te wynikają z następującego rozumowania:

„...w Polsce istnieje ok. 100 tys. osób dysponujących majątkiem powyżej 1 mln zł, stąd

73 Ibidem, s. 8. 74 Ibidem. 75 Siedziba główna: ul. Fordońska 393, 85-766 Bydgoszcz, tel.: (052) 347 28 25, fax: (052) 347 23 25, e-mail: [email protected], http://www.polban.pl, 24.10.2004 r. 76 Anioły biznesu i ich rola..., op. cit.

31

mailto:[email protected]

jeżeli do inwestowania typu anioł biznesu udałoby się przekonać zaledwie 5% z nich, to

dałoby to rynek 5 tys. inwestorów. Jeżeli założyć, że każdy z nich mógłby posiadać portfel

dwóch inwestycji (stowarzyszenie koncentruje się na projektach w przedziale 50-500 tys.

PLN), to można by w ten sposób zasilić kapitałowo ok. 10 tys. firm.”77.

Według stanu na 29 października 2004 r. Polskie Stowarzyszenie Aniołów Biznesu

liczyło 17 członków, a na realizację oczekiwało 15 projektów. Potencjalna liczba

projektów, które mogłyby być zrealizowane przy udziale członków stowarzyszenia jest

oczywiście dużo większa, ale ze względu na krótki okres działalności w Polsce nie jest one

jeszcze inicjatywą znaną wśród potencjalnych projektodawców. Rozwój jego działalności

następuje jednak w bardzo szybkim tempie78.

Stowarzyszenie prowadzi swoją działalność w Warszawie, ale – wg deklaracji

składanych na wspomnianej stronie internetowej79 – w ramach potrzeb, także w innych

miastach w Polsce. Deklaracje te wydaje się dodatkowo potwierdzać fakt, że – zgodnie z

opublikowanymi informacjami80 – siedziba główna stowarzyszenia mieści się w

Bydgoszczy.

2.4.2. Centrum Innowacji FIRE

Fundacja Centrum Innowacji FIRE (CI FIRE) jest inicjatywą Rządu RP w zakresie

wspierania rozwoju przedsiębiorstw innowacyjnych. Na mocy decyzji Ministra

Gospodarki, od 1 stycznia 2002 r. rozpoczęła ona działalność przy Agencji Rozwoju

Przemysłu81.

Głównym zadaniem CI FIRE jest kojarzenie innowacyjnych firm z kapitałem, który

mógłby stanowić źródło sfinansowania ich pomysłów. W tym celu tworzy ono sieć

kontaktów z biznesem, funduszami venture capital, aniołami biznesu, kancelariami

prawnymi. Zgodnie z informacjami zamieszczonymi na stronie internetowej

www.innowacje.org.pl, Centrum Innowacji FIRE promuje i wspiera przede wszystkim

projekty wywodzące się z obszarów najszybciej rozwijających się oraz najlepiej

rokujących nowoczesnych technologii, służących nie tylko przemysłowi, ale również

ochronie środowiska, czy też medycynie. Do szczególnie atrakcyjnych branż zaliczane są 77 M. Ambor, P. Tamowicz, Wywiad z prezesem..., op. cit. 78 Informacje uzyskane w rozmowie telefonicznej z prezesem stowarzyszenia w dniu 29.10.2004 r. 79 http://www.polban.pl, 24.10.2004 r. 80 Ibidem. 81 R. Szymczak, Dogonić FIRE – tłumaczenie, „The Warsaw Voice”, 11.11.2002 r., http://www.innowacje.org.pl, 26.10.2004 r.

32

nowe materiały, nanotechnologia, biotechnologia, technologie informacyjne, chemia,

optoelektronika.

Największe szanse na zakwalifikowanie się do Programu Wsparcia FIRE mają przy

tym projekty, które przekroczyły już fazę „laboratoryjną” i pozwalają na dokonanie realnej

oceny ich potencjału rynkowego.

Należy zaznaczyć, że rolą Centrum nie jest bezpośrednie finansowanie projektów,

ale świadczenie specjalistycznych usług doradczych (tzw. coaching – czyt.: kouczing) oraz

pomoc w mobilizacji środków pieniężnych. Udostępnienie wiedzy i umiejętności, które

niejednokrotnie wiążą się ze znacznymi wydatkami na wynagrodzenia firm doradczych,

należałoby jednak traktować jako substytut finansowania. Przekaz ten odbywa się poprzez

wynajęte przez Fundację osoby (trenerów), które mają już doświadczenie w biznesie i

potrafią pomóc innym82. Istotny jest przy tym sposób motywowania ich do pracy –

trenerzy nie dostają stałej pensji, a ich głównym wynagrodzeniem jest udział w zyskach w

przypadku sukcesu projektu. U podstaw takiego działania leży założenie, że osoby będące

błyskotliwymi naukowcami, niekoniecznie muszą posiadać umiejętności niezbędne do

profesjonalnego zarządzania firmą. Ów mechanizm motywacji ma przy tym harmonizować

współpracę pomiędzy pomysłodawcą a trenerem – wynagrodzenie obu zależy w tym

wypadku od sukcesu rynkowego realizowanego projektu. Koszty wynajmu menedżerów w

całości ponosi Centrum.

Pomoc oferowana przez Centrum nie sprowadza się tylko do przydziału trenera, ale

w ramach tzw. Programu Wsparcia obejmuje również83:

• pomoc w rozpoczęciu działalności gospodarczej poprzez dopasowanie

odpowiedniej formy organizacyjno-prawnej,

• określenie kierunków rozwoju firmy,

• wsparcie w prawidłowym zarządzaniu firmą, dzięki wspólnej pracy

doświadczonego menedżera z jej zarządem,

• pomoc w zapewnieniu źródeł finansowania na każdym etapie jej rozwoju,

doradztwo i pośrednictwo w tym zakresie,

• szereg dodatkowych działań przydatnych w pierwszych latach funkcjonowania

firmy na rynku.

82 http://www.innowacje.org.pl, 26.10.2004 r. 83 Ibidem.

33

Od strony formalnej, proces oceny i selekcji wniosków wygląda następująco84:

Rysunek 1. Opis procesu selekcji i oceny projektów przez CI FIRE

Pobranie Formularza Zgłoszeniowego

Konsultacje przed złożeniem formularza(opcja)

Rejestracja Projektu

Formalne sprawdzenie Projektu

Ocena przyjętych Projektów

Decyzja Komitetu Selekcyjnego napodstawie ocen Ekspertów

PoinformowanieZgłaszającego

o decyzjiodmownej

Szczegółowesprawdzenie

ekonomicznejefektywności

projektu,negocjacje

z Partnerami

Decyzjaodmowna wprzypadku

niepowodzenianegocjacji zPartnerami

DecyzjaKomitetu

Selekcyjnegoo przyjęciu

do ProgramuWsparcia

Podpisanie umowy

analizyC.I.

poziominnowacyjności

szanserynkowe

Źródło: http://www.innowacje.org.pl

CI FIRE deklaruje także zachowanie poufności zgłaszanych projektów, w tym niszczenie

kopii dokumentów, które nie są niezbędne w procesie selekcji oraz całości dokumentacji

projektów odrzuconych. 84 Zgłoszenie projektu następuje poprzez wypełnienie formularza zgłoszeniowego i wysłanie go na adres: Fundacja Centrum Innowacji F.I.R.E., ul. Domaniewska 41, 02-672 Warszawa, budynek Mars klatka A, adres e-mail: [email protected]. Należy to zrobić dwutorowo, pocztą elektroniczną oraz pocztą zwykłą, przy czym przy formie elektronicznej wymagane jest uwiarygodnienie przesyłki podpisem elektronicznym. Formularz zgłoszeniowy dostępny jest na stronie internetowej CI FIRE – www.innowacje.org.pl.

34

W 2003 r. CI FIRE uruchomiło również program Mining & Matching

(czyt.: majning end maczing), którego celem jest nawiązanie współpracy pomiędzy

firmami z sektora wysokich technologii z Polski i USA. Został on uruchomiony w ramach

projektu offsetowego, do którego zobowiązała się firma Lockhead Martin (producent

samolotu F-16). Projekt współpracy ze strony amerykańskiej został zaproponowany przez

Uniwersytet w Austin, a stosowne umowy zostały podpisane z CI FIRE oraz

Uniwersytetem Łódzkim85. Pierwsza edycja tego programu miała miejsce w 2003 r. W

akcji przeprowadzonej przez zespół CI FIRE wzięło udział ponad 200 firm z całej Polski.

Niestety, ze względu na fakt, że amerykańscy eksperci dysponowali tylko trzema dniami

na bezpośrednie kontakty z polskimi przedsiębiorcami, została ona ograniczona głównie

do firm zlokalizowanych w Warszawie. Najlepszych 20 firm (w większości z sektora

informatycznego), zgodnie z uzgodnieniami zawartymi ze specjalistami z Uniwersytetu

Austin w Teksasie, pojechało do USA na szkolenie, w celu przygotowania ich do

podpisania umów o współpracy z partnerami amerykańskimi. Kolejne edycje programu

przewidziane są do roku 2006 włącznie. Jego adresatami są polskie przedsiębiorstwa

działające w branży wysokich technologii, osiągające roczny obrót powyżej 1 mln PLN.

Jeżeli chodzi o praktyczne efekty działalności CI FIRE w zakresie usług

świadczonych przez trenerów, to dane na ten temat są niestety trudno dostępne. Znana jest

natomiast liczba przedsiębiorstw, które aktualnie korzystają z takiej pomocy. Według stanu

na 29 października 2004 r. umowy couchingowe podpisały 2 przedsiębiorstwa, a systemem

pomocy – w różnych formach – objętych było ok. 10 firm86. Do pewnego stopnia wydaje

się to wyjaśniać trudności ze zdobyciem informacji na temat skali działalności Centrum.

Mała liczba firm objętych pomocą rodzi uzasadnione wątpliwości co do praktycznej

możliwości uzyskania wymiernej pomocy. Należy jednak zaznaczyć, że CI FIRE działa

jeszcze stosunkowo krótko, a potencjalne możliwości rozwoju jego działalności,

m.in. ze względu na deklarowane wsparcie ze strony Rządu RP, są bardzo szerokie.

Podsumowując temat możliwości finansowania się przedsiębiorstw kapitałami

funduszy wysokiego ryzyka, warto jest przytoczyć dane zaprezentowane przez

wicepremiera RP Jerzego Hausnera na konferencji „Uniwersytet dla przemysłu”,

która miała miejsce w dniu 29 marca 2004 r., na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.

Z danych tych wynika m.in. fakt, że od kilku lat zmniejszane są wydatki na badania i

85 http://www.innowacje.org.pl, 26.10.2004 r. 86 Informacje uzyskane w rozmowie telefonicznej z pracownikiem CI FIRE w dniu 29.10.2004 r.

35

rozwój – w relacji do PKB, w marcu 2004 r., wynosiły one 0,59 %, podczas gdy średnią

dla Unii Europejskiej jest 1,95 %. Do pewnego stopnia tłumaczy to niski odsetek firm

innowacyjnych w populacji przedsiębiorstw w Polsce, który kształtował się na poziomie

16,9 % (UE – ok. 51 %). Są to niepokojące sygnały, które skłoniły Rząd RP do podjęcia

szeregu działań, skierowanych na wspomaganie wzrostu nowoczesności gospodarki kraju.

Wyrazem tego są m.in. prace87 nad ustawą o Krajowym Funduszu Kapitałowym oraz

innymi projektami stosownych aktów prawnych. Działania te,

w połączeniu ze wzrostem świadomości i wiedzy polskich przedsiębiorców na temat

dostępu do kapitałów funduszy wysokiego ryzyka, rodzą nadzieje na zwiększenie skali

tego rodzaju finansowania w przyszłości.

2.5. Publiczna emisja akcji na rynku kapitałowym

Pod pojęciem rynku kapitałowego rozumiany jest rynek środków finansowych

przeznaczanych na inwestycje średnio- i długoterminowe. Spotykają się na nim podmioty

poszukujące zasilenia finansowego oraz inwestorzy chcący ulokować swoje nadwyżki

finansowe88. Pozyskiwanie kapitału na tym rynku odbywa się przede wszystkim poprzez:

• emisję akcji,

• emisję obligacji.

Finansowanie za pomocą emisji akcji zaliczane jest do finansowania kapitałami własnymi,

emisja obligacji porównywalna jest natomiast z zaciągnięciem kredytu bankowego.

Rynek kapitałowy możemy podzielić na rynek prywatny i rynek publiczny.

Finansowanie poprzez rynek prywatny polega na pozyskiwaniu kapitału zewnętrznego od

ograniczonej liczby osób. W przypadku finansowania poprzez rynek publiczny oznacza to

skierowanie oferty, „przy wykorzystaniu środków masowego przekazu albo w inny

sposób, do co najmniej 300 osób lub nieoznaczonego adresata”89. Do zalet finansowania

poprzez rynek prywatny zaliczamy możliwość pozyskania kapitału po nieco mniejszej 87 Rozwój kadr w sektorze MSP, informacje z serwisu internetowego Ministerstwa Gospodarki i Pracy, http://www.mpips.gov.pl/wiadomosci_szczegoly.php?nr=4777, 28.10.2004 r. 88 M. Kachniewski, P. Piłat, J. Siatkowski, B. Tropa, Oferta dla firm średnich – finansowanie małych i średnich przedsiębiorstw poprzez fundusze inwestycyjne i publiczny rynek kapitałowy [w:] Finansowanie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw, Warszawa 2000, s. 103, http://www.parp.gov.pl/wydaw/finansowanie/finansowanie.pdf, 17.10.2004 r. 89 Art. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi (Dz. U. nr 64, poz. 594).

36

cenie (niższe koszty bezpośrednie w stosunku do rynku publicznego, choć czasami

inwestorzy żądają większego dyskonta ze względu na niską płynność), zaś głównymi jego

wadami są ograniczona płynność i wielkość. W przypadku pozyskiwania kapitału na rynku

publicznym, związane z tym zalety i wady będą następujące90:

Zalety:

o możliwość pozyskania znacznych kapitałów – dzięki obecności na rynku wielu

inwestorów,

o możliwość wyceny i zbycia posiadanych obligacji lub akcji po cenie rynkowej,

dzięki istnieniu rozwiniętego, wtórnego rynku papierów wartościowych,

o bezpłatna, ogólnokrajowa reklama przedsiębiorstwa, która wynika z dużego

zainteresowania spółkami publicznymi przez dziennikarzy, analityków

finansowych oraz inwestorów,

o zwiększenie wiarygodności przedsiębiorstwa wynikające z poddania się ścisłym

obowiązkom informacyjnym,

o ułatwione oraz tanie pozyskiwanie kolejnych kapitałów dzięki uzyskanej przez

przedsiębiorstwo wiarygodności oraz prestiżu.

Wady:

o konieczność przekazywania do publicznej wiadomości wszelkich istotnych

informacji o przedsiębiorstwie w dużym stopniu uniemożliwia zatajenie danych

przed konkurentami,

o możliwość istotnych zmian w strukturze udziałowców i związana z tym możliwość

przejęcia kontroli nad firmą (możliwe jest ograniczenie tego poprzez odpowiednie

zapisy w statucie, ale często powoduje to spadek atrakcyjności emitowanych akcji),

o konieczność poniesienia wydatków związanych z wprowadzeniem i obecnością

przedsiębiorstwa na publicznym rynku giełdowym lub pozagiełdowym.

Rynek publiczny wydaje się być odpowiedni w szczególności dla dynamicznie

rozwijających się, małych i średnich przedsiębiorstw, które mają potrzeby kapitałowe

trudne do zaspokojenia na rynku prywatnym – np. w postaci braku odpowiednio wysokiej

zdolności kredytowej. Istotna jest przy tym forma osobowości prawnej przedsiębiorstwa.

Spółki z o.o. nie mogą pozyskiwać na rynku publicznym kapitału udziałowego, a jedynie

kapitał dłużny, ponieważ ich udziały nie są papierami wartościowymi. Mogą one jedynie

emitować obligacje, natomiast spółki akcyjne zarówno akcje, jak i obligacje. Spółki 90 M. Kachniewski, P. Piłat, J. Siatkowski, B. Tropa, Oferta dla firm..., op. cit.

37

osobowe, które – za wyjątkiem spółki komandytowo–akcyjnej – nie mogą emitować ani

akcji, ani obligacji, w praktyce są pozbawione dostępu do omawianego rynku. Oznacza to,

że małe i średnie przedsiębiorstwa działające w formie spółki osobowej, jeżeli chcą

pozyskać środki na rynku kapitałowym, zmuszone są do wcześniejszej zmiany swojej

formy prawnej. Możliwe jest to np. poprzez podjęcie następujących kroków91:

a) utworzenie odpowiedniej spółki kapitałowej,

b) wniesienie do niej wkładu (tzw. aportu) w postaci przedsiębiorstwa prowadzonego

dotychczas przez spółkę osobową i objęcie w zamian udziałów (spółka z o.o.) lub

akcji (spółka akcyjna lub komandytowo – akcyjna),

c) zlikwidowanie dotychczasowej spółki osobowej.

Procedurę wprowadzenia akcji do obrotu giełdowego określa Regulamin Giełdy

Papierów Wartościowych w Warszawie. Aby emisja mogła dojść do skutku, konieczne jest

spełnienie szeregu wymagań. W tabeli 3 zestawiono główne wymogi stawiane spółkom

przed dopuszczeniem ich akcji do obrotu giełdowego.

Tabela 3. Warunki dopuszczenia do obrotu giełdowego

Wymogi Rynek podstawowy

Rynek równoległy

Rynek wolny

Rynek pozagiełdowy

Dopuszczenie do publicznego obrotu + + + + Nieograniczona zbywalność papieru wartościowego

+ + + +

Minimalna wartość akcji 40 mln zł 14 mln zł 4 mln zł brak Minimalna wartość księgowa spółki 65 mln zł 22 mln zł 4 mln zł brak Minimalna wartość kapitału akcyjnego spółki

7 mln zł 3 mln zł 1,5 mln zł brak

Minimalna wartość akcji będących w posiadaniu akcjonariuszy, którzy posiadają nie więcej niż 5% głosów na WZA

32 mln zł 11 mln zł brak brak

Minimalna ilość akcjonariuszy 500 300 brak brak Osiągnięcie zysku przez opodatkowaniem za ostatni rok obrotowy

+ + + brak

Liczba lat obrotowych, za które emitent publicznie ogłosił roczne sprawozdania

3 2 1 1 kwartał

(minimalny)

Źródło: A. Skowronek – Mielczarek, Małe i średnie..., op. cit., s. 48

91 Ibidem, s. 101.

38

Przytoczone dane wskazują, że małe i średnie przedsiębiorstwa w zasadzie nie

posiadają dostępu do rynku giełdowego. Ze względu na niższe wymagania związane z

pozyskaniem kapitału poprzez publiczną emisję akcji, zdecydowanie bardziej odpowiedni

jest dla nich rynek pozagiełdowy (ang. over-the-counter, czyt. ołwer de kanter). W Polsce

regulowanym, pozagiełdowym rynkiem akcji i obligacji jest Centralna Tabela Ofert S.A.

(CeTO), utworzona w 1996 r. z inicjatywy ponad 20-stu największych, działających w

Polsce banków i domów maklerskich. Pełni ona rolę komplementarną do Giełdy Papierów

Wartościowych w Warszawie oraz środowiska funduszy venture capital, czy też innych

instytucji finansowych szeroko pojętego rynku kapitałowego w Polsce92. W maju 2004 r.

CeTO weszła w alians strategiczny ze spółką MTS, czyli Europejską Giełdą Obligacji,

stanowiącą własność największych międzynarodowych instytucji finansowych93.

Od września 2004 r. funkcjonuje ona pod nazwą MTS-CeTO S.A.

Zgodnie z informacjami podanymi w tabeli 2, w przypadku MTS-CeTO nie istnieją

wymogi określające dopuszczalną dolną granicę wartości księgowej spółki, jej kapitału

akcyjnego i zysku oraz czasu działania na rynku. Brak jest także wymagań dotyczących

minimalnej wartości emisji akcji oraz ich rozproszenia pomiędzy akcjonariuszy. Nie

istnieją również wymogi dotyczące kondycji finansowej spółki (zysk). Spółka musi jednak

dysponować zbadanym sprawozdaniem finansowym za okres minimum jednego kwartału

oraz podać powody, dla których zamierza wejść na rynek publiczny94.

Rynek pozagiełdowy jest również pod wieloma względami tańszy od rynku

giełdowego. Spółki publiczne, występując na rynku pozagiełdowym, zwolnione są z

obowiązku sporządzania pełnego prospektu emisyjnego. Zamiast tego przedstawiają one

memorandum informacyjne, które jest dokumentem krótszym i mniej kosztownym w

opracowaniu. MTS-CeTO pobiera także niższe opłaty z tytułu wprowadzenia akcji do

obrotu oraz niższe opłaty transakcyjne. Szczegółowo przedstawia to tabela 4.

92 Rynek papierów wartościowych Centralnej Tabeli Ofert, Centralna Tabela Ofert S.A., s. 7, http://www.dig.wroc.pl/pl/83/index.html, 31.10.2004 r. 93 Informacje ze strony internetowej: http://www.mts-ceto.pl/opencms/opencms/cms/pl/ceto/partnerstrategiczny.html, 31.10.2004 r. 94 Rynek kapitałowy – funkcjonowanie giełdy papierów wartościowych ze szczególnym uwzględnieniem Centralnej Tabeli Ofert S.A., Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2003, s. 9.

39

Tabela 4. Koszty ponoszone przez spółki publiczne związane z wprowadzeniem ich papierów

wartościowych na GPW i MTS-CeTO

Rodzaje opłat Rynki na Giełdzie Papierów

Wartościowych Centralna Tabela Ofert

Podstawowy: od 14 000 zł do 90 000 zł

(0,03% wartości emisji)

Równoległy: od 8 000 zł do 34 000 zł


Za wprowadzenie

do obrotu akcji

Wolny: 3 000 zł

Od 4 000 zł do 25 000 zł






Za wprowadzenie

do obrotu obligacji

Wolny: 3 000 zł

Od 4 000 zł do 25 000 zł




Centralny: od 6 000 zł do 40 000 zł

(0,015% wartości rynkowej)



Za notowanie akcji

(rocznie)

Wolny: 3 000 zł

Powszechny: od 3 000 zł do 20 000

zł (0,015% wartości rynkoewj)





Za notowanie

innych papierów

wartościowych

(rocznie) Wolny: 3 000 zł

Od 3 000 zł do 20 000 zł


Żródło: A. Skowronek – Mielczarek, Małe..., op. cit., s. 51

Należy jednak podkreślić, że udział kosztów wyszczególnionych w tabeli jest tylko

jedną z części składowych nakładów, jakie należy ponieść w związku z emisją publiczną.

Najbardziej istotny ich element stanowią koszty związane z wypełnieniem obowiązków

informacyjnych oraz opłatami instytucji pośredniczących95. Przykładem mogą być koszty,

jakie zostały poniesione przez trzy spółki, które weszły na rynek CeTO w 1999 r.96:

• Zakład Produkcji Urządzeń Mechanicznych B.Wypychewicz – 125 500 zł,

• Krak – Brokers – 131 000 zł, 95 Ibidem, s. 15. 96 Informacje z serwisu internetowego www.biznespartner.pl, https://secure.biznespartner.pl/jsp/poradnik/dokument.jsp?id=52218&chapter=0, 31.10.2004 r.

40

• Nowomag – 161 000 zł.

(średnio dla jednej spółki – 139 000 zł)

Jednocześnie należy jednak zilustrować koszty, jakie poniosły przykładowe spółki97, które

w 2003 r. weszły na giełdę:

• Getin – 1 030 000 zł,

• Hoga – 600 000 zł,

• Hoop – 2 520 000 zł.

Oczywiście, wpływy z emisji akcji były w przypadku tych spółek odpowiednio wyższe

(9 – 63 mln zł). Konieczność poniesienia tak wysokich kosztów, a także wielkość środków,

które zostają w ten sposób pozyskane i wymagają odpowiedniego zaabsorbowania,

zamyka jednak dostęp do finansowania poprzez GPW większości firm z sektora MŚP.

Dlatego też, w dalszej części pracy, dokładniej omówiony zostanie rynek pozagiełdowy.

Na rynku MTS-CeTO S.A. wyróżniamy rynek powszechny oraz rynek centralny.

Różnią się one wymogami, jakie stawiane są spółkom pragnącym wyemitować na nich

swe akcje. Firmy o lepszej kondycji finansowej, bądź też firmy istniejące na rynku nieco

dłużej, notowane są przede wszystkim na rynku centralnym. Rynek powszechny wydaje

się być z kolei szansą dla przedsiębiorstw młodych oraz np. przedsiębiorstw ponoszących

straty w związku z realizacją określonych projektów inwestycyjnych. Różnice te obrazuje

tabela 5.

Tabela 5. Porównanie wymogów dopuszczeniowych na rynku powszechnym i centralnym

MTS-CeTO

Wymogi dopuszczeniowe Rynek powszechny

MTS-CeTO

Wartość minimalna emisji akcji brak

Minimalna wartość księgowa spółki brak

Wartość minimalna kapitału akcyjnego brak

Minimalne rozproszenie akcji pomiędzy akcjonariuszy publicznych

posiadających mniej niż 5% głosów na WZA. Wymóg jest spełniony,

jeżeli w posiadaniu tych akcjonariuszy publicznych znajduje się

brak

97 Z. Kazimierczak, Debiut nie jest tak drogi i trudny..., „Puls Biznesu”, 06.10.2003 r.

41

określona ilość akcji

Minimalna liczba akcjonariuszy brak

Zbadane sprawozdania finansowe za liczbę lat 1 rok obrotowy bez określenia

liczby miesięcy

Regulamin obrotu

Wymogi dopuszczeniowe Rynek

powszechny Rynek centralny

Nie jest prowadzone postępowanie

upadłościowe lub nie została otwarta

likwidacja

tak tak

Bezpieczeństwo obrotu

nie istnieje

zagrożenie

bezpieczeństwa

obrotu

nie istnieje zagrożenie bezpieczeństwa

obrotu

Liczba podmiotów organizujących

rynek brak obligatoryjnie: co najmniej dwóch

Czas trwania nieokreślony minimum 4 pełne kwartały - dla spółek

o kapitałach poniżej 100.000 zł

Minimalny zysk netto nie określony

obligatoryjnie: osiągnięto zysk za

ostatnie cztery kwartały łącznie - dla

spółek działających dłużej niż 2 lata lub

o kapitałach poniżej 100.000 zł

Rentowność kapitałów własnych brak

fakultatywnie*: wyższa od wskaźnika

inflacji w każdym z ostatnich pełnych 2

lat obrotowych

Płynność i wartość obrotu brak

fakultatywnie*: osiągnięta na rynku

powszechnym powyżej dwukrotności

wartości średnich dla tego rynku w

okresie ostatnich 4 kwartałów

Przeprowadzenie publicznej subskrypcji

lub sprzedaży oraz objęcie przez

akcjonariuszy pakietów akcji,

uprawniających do wykonywania poniżej

brak fakultatywnie*: co najmniej 20% akcji

wprowadzonych do obrotu na rynku

42

5% głosów na WZA

Dla emitentów wpisanych do RHB w

okresie ostatnich 2 lat kalendarzowych brak

fakultatywnie*: wysokość kapitału

akcyjnego jak i wartość księgowa

przewyższa 100.000.000 zł

* fakultatywnie oznacza konieczność spełnienia jednego z wymogów do wyboru.

Żródło: Informacje z serwisu internetowego www.biznespartner.pl, https://secure.biznespartner.pl/jsp/poradnik/dokument.jsp?id=52218&chapter=0, 31.10.2004 r.

Dla obu rynków podstawowym warunkiem, który decyduje o możliwości dopuszczenia

papierów wartościowych do publicznego obrotu na MTS-CeTO S.A., jest przygotowanie

przez spółkę odpowiedniej dokumentacji oraz wymóg, aby wobec emitenta nie było

prowadzone postępowanie upadłościowe, nie została otwarta likwidacja oraz nie istniało

zagrożenie jego obrotu.

Uproszczony schemat zwykłego trybu wejścia na rynek MTS-CeTO wygląda

następująco98:

I. Etap pierwszy

1. Podjęcie uchwały na Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy o publicznej emisji

akcji spółki (o ile statut nie stanowi inaczej, decyzja tego typu musi być podjęta

bezwzględną większością głosów)

2. Przygotowanie prospektu emisyjnego (w przypadku emisji na rynku MTS-CeTO –

memorandum informacyjnego)

II. Etap drugi

3. Zawiadomienie Komisji Papierów Wartościowych i Giełd

Zawiadomienie musi zostać złożone w terminie do 30 dni przed rozpoczęciem

subskrypcji, sprzedaży lub obrotu papierami. Komisja, najpóźniej na 16 dni przed

rozpoczęciem powyższych działań, może zgłosić sprzeciw wobec wprowadzenia

papierów wartościowych do obrotu w powyższym trybie. Ma to miejsce w

przypadku, gdy zawiadomienie nie będzie spełniać określonych w ustawie

warunków. W takim przypadku niezbędne jest uzyskanie zgody Komisji. Procedura

wprowadzenia papierów wartościowych do obrotu w drodze uzyskania zgody od

98 Rynek kapitałowy – funkcjonowanie giełdy papierów wartościowych ze szczególnym uwzględnieniem Centralnej Tabeli Ofert S.A., Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2003, s. 11-14.

43

Komisji Papierów Wartościowych i Giełd (obowiązująca wszystkie spółki

aspirujące do notowań na rynku giełdowym) jest jednak o wiele bardziej

skomplikowana i kosztowna.

4. Złożenie wniosku o dopuszczenie do obrotu papierów wartościowych do MTS-

CeTO S.A.

Wniosek składa emitent lub wprowadzający za pośrednictwem Zarządu MTS-

CeTO S.A. Zarząd MTS-CeTO podejmuje decyzję w ciągu 14 dni od daty złożenia

kompletnego wniosku. Do najważniejszych załączników, składanych razem z

wnioskiem, należą: zawiadomienie KPWiG, memorandum informacyjne emitenta,

statut spółki, uchwała Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy o wprowadzeniu

akcji do obrotu.

V. Etap trzeci

6. Udostępnienie memorandum informacyjnego

Po dopuszczeniu spółki do obrotu publicznego przez MTS-CeTO S.A., spółka musi

udostępnić memorandum informacyjne. Należy pamiętać o tym, że publiczna oferta

może zostać przeprowadzona jedynie wtedy, gdy prospekt jest aktualny. W ciągu 3

miesięcy od dnia udostępnienia prospektu, powinna zostać rozpoczęta sprzedaż

akcji lub przeprowadzenie ich subskrypcji. W przeciwnym razie konieczne będzie

opublikowanie, najpóźniej na dwa dni przed powyższymi działaniami,

uzupełnionego memorandum informacyjnego. Memorandum może nie zawierać

ceny emisyjnej akcji, ale musi ona zostać podana najpóźniej przed rozpoczęciem

ich subskrypcji bądź sprzedaży.

7. Zdeponowanie papierów w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych

(KDPW)

Zgodnie z Art. 7 ustawy „Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi”,

papiery wartościowe dopuszczone do obrotu publicznego nie mają formy

dokumentu. W związku z tym emitent musi zawrzeć z KDPW umowę o rejestrację

papierów wartościowych danej spółki. W ramach tej umowy KDPW zobowiązuje

się nadzorować zgodność emisji z liczbą akcji znajdujących się w obrocie,

obsługiwać zobowiązania emitentów wobec uprawnionych z akcji i rozliczać

transakcje zawierane w obrocie publicznym. Za powyższe usługi KDPW pobiera

opłaty, które kształtują się niezależnie od typu rynku na jakim są notowane papiery.

44

IV. Etap czwarty

8. Oferta publiczna

Po opublikowaniu memorandum informacyjnego, a przed rozpoczęciem oferty

akcji, spółka może podjąć działania zmierzające do zapewnienia powodzenia

planowanej emisji (np. w formie spotkań z potencjalnymi inwestorami). Podmiot,

do którego skierowana będzie oferta, jest wybierany przez spółkę. Może to być np.

określona grupa inwestorów. Aby móc zakwalifikować emisję jako ofertę

publiczną, propozycja musi być skierowana do więcej niż 300 osób lub do nie

oznaczonego adresata99.

9. Wprowadzenie papierów do publicznego obrotu

Kolejny krokiem jest zawarcie umowy przez emitenta z organizatorem rynku

(MTS-CeTO S.A.). Po zarejestrowaniu papierów wartościowych w Krajowym

Depozycie Papierów Wartościowych i wykonaniu pozostałych wymaganych

czynności, Zarząd MTS-CeTO S.A. podejmuje uchwałę o wprowadzeniu papierów

wartościowych do obrotu na rynku. Istotne jest, że pierwszy dzień obrotu musi

nastąpić w terminie 14 dni od podjęcia przez Zarząd MTS-CeTO S.A. uchwały o

wprowadzeniu papierów do obrotu.

Zgodnie z powyższym opisem, proces wejścia na regulowany rynek pozagiełdowy

MTS-CeTO S.A. trwa od 1 miesiąca do 3 miesięcy (lub dłużej, ale w przypadku

rozpoczęcia sprzedaży lub subskrypcji akcji w termie późniejszym niż 3 miesiące od dnia

udostępnienia prospektu, niezbędne jest opublikowanie uzupełnionego prospektu

emisyjnego, o czym mowa w p. 6 przedstawionego schematu). Procedurę wejścia na

opisywany rynek można również przedstawić graficznie (rys. 2).

99 Art. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi (Dz. U. nr 64, poz. 594).

45

Rys. 2. Uproszczony schemat procedury wejścia na regulowanym rynek pozagiełdowy CeTO

III

II

I

Złożenie wniosku do CeTO

Zawiadomienie KPWiG

Publikacja informacji o spółce

Udostępnienie prospektu emisyjnego

Zdeponowanie papierów w KDPW

Przygotowanie prospektu emisyjnego

Podjęcie uchwały podczas WZA

Oferta publiczna

Wprowadzenie papierów do obrotu IV

Źródło: Rynek kapitałowy – funkcjonowanie giełdy papierów wartościowych ze szczególnym uwzględnieniem Centralnej Tabeli Ofert S.A., Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2003, s. 14

Istnieją różne możliwości debiutu na rynku pozagiełdowym, nie zawsze odbywa się

to w sposób opisany powyżej. Każda z tych możliwości ma swoje wady i zalety. W

syntetycznej formie przedstawiła je A. Skowronek – Mielczarek z Katedry Zarządzania

Przedsiębiorstwem w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie100:

46

100 A. Skowronek – Mielczarek, Małe..., op. cit., s. 51, w oparciu o: K. Jedlak, Wprowadzanie spółek na rynek pozagiełdowy, Warszawa 1999, s. 35.

Tabela 6. Możliwości debiutu na rynku pozagiełdowym

Sposób wejścia na

rynek

pozagiełdowy

Wady Zalety

1. Wprowadzenie

już istniejących

akcji na MTS-CeTO

Brak dopływu nowego kapitału (brak

emisji nowych akcji, a jedynie

wprowadzenie do obrotu już

istniejących)

Szybkie wejście na rynek publiczny

i osiągnięcie związanych z tym

korzyści

2. Uruchomienie

nowej emisji w

formie oferty

niepublicznej, a

następnie

wprowadzenie akcji

na MTS-CeTO

Ograniczony, wyznaczony skalą

emisji prywatnej (do mniej niż 300

osób) dostęp do kapitału;

konieczność poszukiwania

inwestorów skłonnych nabyć akcje i

negocjowania z nimi warunków

emisji lub konieczność odpłatnego

korzystania z pośrednika – banku lub

biura maklerskiego; konieczność

przeprowadzenia analiz i wycen

wartości firmy w celu ustalenia

optymalnej ceny emisyjnej

Korzyści wymienione p. 1 oraz w

zasadzie brak ryzyka niedojścia

emisji do skutku; brak kosztów

związanych z emisją publiczną;

możliwość zmiany terminów emisji

bez ponoszenia dodatkowych

kosztów

3. Emisja prywatna

po debiucie na

MTS-CeTO

Wymienione w p. 2 z wyjątkiem

wyceny spółki i jej akcji, ponieważ

wiąże się to z obecnością firmy na

rynku

Wymienione w p. 2, a także

możliwość wyznaczania ceny

nowych emisji akcji na podstawie

rynkowego kursu akcji oraz

ułatwione zadanie sprzedaży, ze

względu na wynikający z obecności

na MTS-CeTO wzrost

wiarygodności i rozpoznawalności

spółki

4. Emisja publiczna*

poprzedzająca

debiut na MTS-

CeTO

Wysokie koszty, porównywalne z

ponoszonymi przez spółki

ubiegające się o notowania

giełdowe; konieczność sporządzania

prospektu emisyjnego w jego pełnej

wersji; ryzyko niedojścia emisji do

skutku z braku zainteresowania

Dostęp do kapitału na rynku

publicznym, a po debiucie na MTS-

CeTO – uzyskanie korzyści

wynikających z notowania spółki na

rynku

47

potencjalnych inwestorów; brak

możliwości dowolnej zmiany

terminy emisji ze względu na

określony termin ważności

prospektu emisyjnego

5. Emisja publiczna

po debiucie na

MTS-CeTO

Podobne jak w p. 4, z tym że istnieje

możliwość ustalenia ceny emisyjnej

akcji na podstawie kursu rynkowego

Takie jak w p. 4

6. Emisja publiczna

skierowana do

inwestorów

kwalifikowanych

lub do

dotychczasowych

akcjonariuszy, a

także emisja o

wartości do 5 mln zł

Ograniczona ilość środków

pozyskiwana w ramach tego typu

emisji; niemożność poszerzenia

składu akcjonariatu w przypadku

emisji z prawem poboru;

ograniczony zakres nabywców akcji

w przypadku oferty dla inwestorów

kwalifikowanych**

Podobne, jak w poprzednich

wariantach, a ponadto

zdecydowanie niższe koszty

wynikające z opracowania

skróconej wersji prospektu

emisyjnego

* skierowana do ponad 300 osób lub nieoznaczonego odbiorcy101, ale bez jednoczesnego składania wniosku o dopuszczenie papierów wartościowych do obrotu na giełdzie lub na rynku pozagiełdowym (transakcje odbywają się poprzez indywidualne negocjacje z nabywcami)

** m.in. banki, domy maklerskie, instytucje finansowe, podmioty dominujące wobec emitenta, osoby zarządzające oraz podmioty posiadające od 20 do 50% głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy102

Opisując możliwości, jakie daje emisja akcji na MTS-CeTO S.A., warto jest

również zbadać, na ile są one wykorzystywane w praktyce. Interesujące wnioski nasuwają

się zwłaszcza po analizie danych statystycznych, opublikowanych na stronie internetowej

Głównego Urzędu Statystycznego (tabela 7).

Tabela 7. Pozagiełdowy rynek papierów wartościowych (MTS-CeTO)

Wyszczególnienie 1996 2000 2002 2003

Akcje

Liczba notowanych spółek (stan na koniec roku) 2 20 21 22

Wartość obrotów* (transakcje pakietowe) w mln zł 46 241 18 17

Wartość obrotów* (notowania ciągłe) w mln zł – 195 79 46

101 Art. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. Prawo o publicznym obrocie..., op. cit.. 102 Rynek kapitałowy – funkcjonowanie..., op. cit., s. 10.

48

ITO (stan na koniec roku) 19 433 15 254 9 776 9 704

Kapitalizacja rynku (na ostatniej sesji) w mln zł 62 275 204 335

Obligacje

Liczba notowanych serii obligacji (stan na koniec roku) – 3 6 15

Wartość obrotów* (notowania ciągłe) w mln zł – 105 2 8 371

Wartość obrotów* (transakcje pakietowe) w mln zł – – 409 1 001

Certyfikaty inwestycyjne

Liczba notowanych serii certyfikatów (stan na koniec roku) – 1 1** 1

Wolumen obrotu w szt. – 15 18 35

Wartość obrotów* w mln zł – 0,6 118 0,3

Listy zastawne

Liczba notowań serii listów zastawnych (na koniec roku) – – – 2

Wolumen obrotu w tys. szt. – – – 30

Wartość obrotów* w mln zł – – – 59

* Dotyczy wartości zawartych transakcji kupna – sprzedaży w danym roku

** Stan w dniu 30.10 – ostatni dzień notowań certyfikatów inwestycyjnych

Źródło: http://www.stat.gov.pl/serwis/polska/2004/dzial17/obrazy17/rys16.htm

Jak widać z przytoczonych danych, ilość spółek notowanych na tym rynku jest relatywnie

mała (na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie notowanych jest obecnie 215

spółek103). Widoczny jest także systematyczny spadek obrotów, a ich wolumen skłania do

wniosku, że jest to rynek o niewielkim znaczeniu praktycznym. Warto jest jednak

zauważyć, że w istotny sposób wzrasta kapitalizacja tego rynku, co – biorąc pod uwagę z

reguły stosunkowo skromne potrzeby kapitałowe małych i średnich firm – pozwala mieć

nadzieję, że w przyszłości nabierze on większego znaczenia praktycznego.

W szczególności, że od niedawna funkcjonują już instrumenty ułatwiające małym i

średnim przedsiębiorstwom pozyskanie inwestora na rynku kapitałowym, a kolejne

programy są w fazie opracowywania104.

103 Informacje ze strony internetowej GPW w Warszawie www.gpw.com.pl, 01.11.2004 r. 104 Chodzi tu m.in. o dotacje udzielane przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości na finansowanie kosztów związanych z procesem dokonania pierwszej emisji akcji i rozpoczęciem ich notowania na nieurzędowym, regulowanym rynku papierów wartościowych (http://www.parp.gov.pl/kierunki3a.html, 01.11.2004 r.) oraz prace nad Ustawą o Krajowym Funduszu Kapitałowym (informacje z serwisu internetowego Ministerstwa Gospodarki i Pracy, http://www.mpips.gov.pl/wiadomosci_szczegoly.php?nr=4777, 28.10.2004 r.)

49

2.6. Podsumowanie

Finansowanie działalności gospodarczej za pomocą kapitałów własnych jest

dominującą formą finansowania działalności przedsiębiorstw w Polsce. Największe

znaczenie mają obecnie finansowanie z zatrzymanego zysku, manipulowanie odpisami

amortyzacyjnymi w celu obniżenia podstawy opodatkowania, oraz dopłaty wspólników.

Finansowanie z udziałem funduszy wysokiego ryzyka, w tym aniołów biznesu,

w praktyce dopiero się w Polsce rozwija. Ilość projektów współfinansowanych przez te

fundusze jest znikoma w porównaniu do ilości projektów, w które zaangażowały się one

np. w Niemczech. Dynamicznie rozwijają się jednak struktury, w ramach których działają

wspomniane fundusze, powstają również instytucje, które specjalizują się w pomocy

przedsiębiorstwom w znalezieniu odpowiedniego funduszu. Uwzględniając perspektywy,

jakie daje wejście Polski do Unii Europejskiej, pozwala to mieć nadzieję, że w przyszłości

finansowanie kapitałami venture capital nabierze większego znaczenia praktycznego.

Pozyskiwanie kapitału w drodze wejścia na Giełdę Papierów Wartościowych w

Warszawie jest niedostępne dla większości przedsiębiorstw z sektora MŚP. Istnieje jednak

możliwość debiutu na MTS-CeTO S.A., choć na moment pisania tej pracy, ze względu na

stosunkowo niskie obroty na tym rynku, praktyczna możliwość pozyskania na nim kapitału

wydawała się raczej wątpliwą.

50

Rozdział 3.

Analiza dostępnej na rynku oferty kredytowej

3.1. Charakter prawny kredytów i pożyczek

Kredyty są najczęściej wykorzystywanym przez MŚP źródłem finansowania105.

Kredyt może być udzielony tylko przez bank106, jednak zwyczajowo przyjęte jest również

określanie mianem kredytu np. odroczenia zobowiązań handlowych (kredyt kupiecki),

czy też płatności ratalnych (w supermarketach). Te ostatnie mylone są najczęściej z

kredytami ratalnymi, które są udzielane przez bank. Odrębnym pojęciem jest także kredyt

konsumencki, który – w myśl ustawy o kredycie konsumenckim – może przybierać

formę107:

• umowy pożyczki,

• umowy kredytu w rozumieniu przepisów prawa bankowego,

• umowy odroczenia konsumentowi terminu spełnienia świadczenia pieniężnego.

Przepisy ustawy o kredycie konsumenckim stosowane są w przypadku, w którym

jednocześnie spełnione są następujące warunki108:

umowa dotyczy kwoty zawierającej się w przedziale 500 – 80 000 zł (lub jej

równowartości w walutach obcych),

konsumentem jest osoba fizyczna, która zawiera umowę z przedsiębiorcą w celu

bezpośrednio nie związanym z prowadzoną działalnością gospodarczą,

termin spłaty zobowiązania jest dłuższy niż 3 miesiące.

Szczegółowe warunki zawarte są w ustawie, należy jednak pamiętać,

że w przypadku kredytu konsumenckiego występuje szczególna ochrona prawna

konsumenta. M.in. może on spłacić kredyt przed terminem bez ponoszenia dodatkowych

opłat, a także odstąpić od umowy w terminie 10 dni od jej podpisania bez podania

przyczyny. Kredytodawca obowiązany jest w takim przypadku niezwłocznie zwrócić

kredytobiorcy poniesione przez niego koszty udzielanego kredytu, z wyjątkiem opłaty

105 M. Molo, M. Bielówka, Przegląd..., op. cit., s. 39. 106 Art. 5 ustawy Prawo bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 140). 107 Art. 2 ustawy o kredycie konsumenckim z dnia 20 lipca 2001 r. (Dz. U. Nr 100, poz. 1081). 108 Art. 2 oraz art. 3 ustawy o kredycie konsumenckim, op. cit..

51

przygotowawczej oraz pobranych przez kredytodawcę opłat związanych z ustanowieniem

zabezpieczenia109. Jednocześnie kredytodawca ma obowiązek poinformować

kredytobiorcę o całkowitym koszcie kredytu, w postaci przedstawienia mu rzeczywistej

rocznej stopy oprocentowania kredytu, obliczonej zgodnie z podanym w ustawie wzorem.

Jako synonimy często traktowane są także pojęcia kredytu i pożyczki, chociaż w

kategoriach prawno – ekonomicznych znacznie się od siebie różnią:

„Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na

czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony

cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w

umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych

terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.”110

„Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność

biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku,

a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy

tego samego gatunku i tej samej jakości.”111

Innymi słowami bank, nie przekazując środków na własność, a oddając je do

dyspozycji, może zażądać ich zwrotu jeśli uzna, że kredytobiorca utracił zdolność

kredytową. Skutkuje to koniecznością zwrotu środków w terminie 30 dni od daty

wypowiedzenia umowy kredytowej112, a w sytuacji zagrożenia upadłością kredytobiorcy –

w terminie 7 dni. Poza tym kredyt zawsze przeznaczony jest na określony cel, ustalony jest

termin jego spłaty, a jego przedmiotem mogą być wyłącznie środki pieniężne.

Pożyczka z kolei może być bezterminowa, a jej cel nie musi zostać sprecyzowany.

Obejmuje ona przekazanie na własność rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, więc

mogą to być zarówno środki pieniężne, jak i inne dobra. Jeżeli termin zwrotu pożyczki nie

jest oznaczony, dłużnik obowiązany jest zwrócić pożyczkę w ciągu sześciu tygodni po

wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę113. W przypadku określenia w umowie terminu

zwrotu przedmiotu pożyczki, umowa powinna precyzować również okres ewentualnego

wypowiedzenia. W sytuacji braku określenia okresu wypowiedzenia, terminem zwrotu

109 Art. 11 ustawy o kredycie konsumenckim, op. cit.. 110 Art. 69 ustawy Prawo bankowe, op. cit.. 111 Art. 720 ustawy Kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 r., (Dz. U. nr 16, poz. 93). 112 Art. 75 ustawy Prawo bankowe, op. cit. 113 Art. 723 Kodeksu cywilnego, op. cit.

52

przedmiotu pożyczki jest termin zapisany w umowie pożyczki, bez możliwości prawnie

skutecznego żądania wcześniejszego wydania przedmiotu pożyczki114.

Wymienione różnice metodologiczne nabierają istotnego znaczenia w sytuacji,

gdy część działalności gospodarczej finansowana jest za pomocą dopłat i aportów

wnoszonych przez właścicieli. Taka sytuacja występuje np. w przypadku osób fizycznych

prowadzących działalność gospodarczą. Ma to zastosowanie w przypadku zdecydowanej

większości przedsiębiorstw mikro, które stanowią ok. 97,5 % ogółu aktywnych

przedsiębiorstw w Polsce (odciążenie osoby właściciela pozwala na przeznaczenie

większej ilości środków prywatnych na działalność gospodarczą).

3.2. Kredyty bankowe

Kredyty bankowe stanowią podstawowe źródło finansowania działalności

przedsiębiorstw. Oferta banków jest w tym zakresie na tyle różnorodna, że może

prowadzić do zagubienia się początkujących kredytobiorców w gąszczu nazw i

specyficznych warunków, na jakich oferowane są kredyty. W praktyce, wyróżniane są

następujące kryteria ich podziału115:

1. Okres kredytowania

2. Sposób udzielenia kredytu

3. Przeznaczenie kredytu

4. Waluta kredytu (złotowe lub walutowe)

Polskie banki rozróżniają w swych regulaminach:

a) kredyty krótkoterminowe, udzielane na okres do 1 roku,

b) kredyty średnioterminowe, z terminem spłaty od 1 roku do 3 lat,

c) kredyty długoterminowe, z terminem spłaty powyżej 3 lat.

Jeżeli chodzi o sposób udzielenia kredytu pod względem operacyjnym, wyróżniamy:

a) kredyt w rachunku bieżącym,

b) kredyt w rachunku kredytowym.

W pierwszej metodzie zadłużenie występuje w postaci salda debetowego

(ujemnego) na rachunku bieżącym kredytobiorcy. Powstaje ono w wyniku jego dyspozycji 114 Zgodnie z przepisami Księgi Trzeciej Kodeksu cywilnego. 115 Bankowość..., op. cit., s. 275.

53

płatniczych, realizowanych w ciężar tego rachunku. Każdy wpływ na rachunek bieżący

(np. z tytułu sprzedaży) powoduje spłatę kredytu, jednocześnie dając możliwość

ponownego zadłużenia się o spłaconą kwotę – do wysokości przyznanego przez bank

limitu.

Uruchomienie kredytu w rachunku kredytowym następuje z kolei poprzez otwarcie

dla kredytobiorcy wydzielonego rachunku kredytowego, w celu ewidencjonowania stopnia

wykorzystania kredytu oraz jego spłaty. Kolejne transze kredytu wypłacane są

kredytobiorcy na podstawie jego dyspozycji uruchomienia kredytu i odbywają się w

drodze116:

• przeksięgowania określonej kwoty na rachunek bieżący,

• bezpośredniej realizacji dyspozycji płatniczych kredytobiorcy – na rzecz jego

kontrahentów.

Należy zaznaczyć, że w praktyce wyróżniany jest także podział kredytów na

odnawialne i nieodnawialne. W przypadku kredytów odnawialnych, każda spłata kredytu

pozwala na ponowne zadłużenie się, do wysokości przyznanego limitu. Stąd kredyt w

rachunku bieżącym nazywany będzie dokładniej „kredytem odnawialnym w rachunku

bieżącym”. Ponieważ jednak nie istnieje możliwość udzielenia kredytu nieodnawialnego w

rachunku bieżącym, z reguły pomija się przymiotnik „odnawialny” i przyjmuje się to w

sposób umowny. Kredyt nieodnawialny tym różni się od odnawialnego, że spłata jego

całości lub części nie daje możliwości ponownego zadłużania się. Typowym kredytem

nieodnawialnym jest np. kredyt inwestycyjny.

Biorąc pod uwagę powyższą klasyfikację kredytów, z perspektywy kredytobiorcy,

najkorzystniejszym będzie kredyt odnawialny w rachunku bieżącym. Automatyczna spłata

zadłużenia z bieżących wpływów, w praktyce oznacza dla firmy niższe odsetki, czyli

mniejszy koszt kredytu. Z kolei kredyt obrotowy w rachunku kredytowym, wymagający

odrębnej dyspozycji przelewu środków na spłatę zadłużenia, z reguły wiąże się z

większymi kosztami. Przedsiębiorca nie zawsze dysponuje czasem, aby złożyć określoną

dyspozycję, a środki wpływające na rachunek bieżący posiada on najczęściej przez krótki

okres, np. do czasu realizacji zaplanowanej płatności. W rezultacie odsetki naliczane są od

większego salda zadłużenia, co podraża koszty kredytu.

116 Ibidem.

54

W zależności od przeznaczenia (celu) kredytu, można wyróżnić117:

a) kredyty obrotowe, najczęściej krótkoterminowe,

b) kredyty inwestycyjne, udzielane z reguły na dłuższy okres w związku z

finansowaniem przedsięwzięć inwestycyjnych.

Kredyty inwestycyjne udzielane są rachunku kredytowym, natomiast kredyty

obrotowe zarówno w rachunku kredytowym, jak i w rachunku bieżącym. Kredyty

obrotowe przeznaczone są na potrzeby związane z bieżącą działalnością gospodarczą

kredytobiorcy i mogą być udzielane na różne cele (na zakup towarów, finansowanie

wymagalnych zobowiązań i inne), występują także pod wieloma nazwami (kredyty

sezonowe, kredyty w postaci kart kredytowych itd.). Istnieje także grupa kredytów

nazywanych mianem preferencyjnych. Mogą to być zarówno kredyty inwestycyjne, jak i

obrotowe, przy czym ich spłata dofinansowywana jest przez określoną instytucję.

Np. kredyt termomodernizacyjny, po spełnieniu przez kredytobiorcę określonych

warunków, w części spłacany jest przez Bank Gospodarstwa Krajowego.

Podział kredytów gospodarczych udzielanych przez banki przedsiębiorstwom, wraz

z przykładowymi nazwami kredytów, można również przedstawić graficznie (rysunek 3).

Rysunek 3. Klasyfikacja kredytów gospodarczych

Źródło: Materiały z serwisu internetowego „E-finanse dla rzemosła i małych przedsiębiorstw”, powstałego dzięki wsparciu Narodowego Banku Polskiego w ramach Programu Edukacji Ekonomicznej, http://www.finanse.zrp.pl/pakiety/czy_bh.asp, 12.11.2004 r.

55

117 Ibidem, s. 276.

Należy przy tym pamiętać, że jest jeszcze jedno, podstawowe kryterium podziału

kredytów: na kredyty gospodarcze oraz kredyty konsumpcyjne (nazywane również

detalicznymi). Do kredytów konsumpcyjnych zaliczane są kredyty udzielane osobom

fizycznym, na cel nie związany z prowadzeniem działalności gospodarczej. Kredyty

gospodarcze klasyfikowane są przez polskie banki zgodnie z ww. kryteriami, kredyty

udzielane osobom fizycznym dzielone są natomiast nieco inaczej. Z racji tego, że tematem

tej pracy są sposoby finansowania przedsiębiorstw, kredyty dla klientów indywidualnych

nie zostaną w niej szerzej omówione. Rozszerzona zostanie natomiast tematyka kredytów

o szczególnym znaczeniu dla przedsiębiorstw.

3.2.1. Kredyt obrotowy w rachunku bieżącym

Jest to jeden z najbardziej popularnych kredytów. Czasami występuje pod angielską

nazwą overdraft (czyt.: ołwerdraft), czyli dosłownie „przekraczanie konta bankowego”118.

Opis działania tego kredytu (odnawialny, w rachunku bieżącym) przestawiony został w

punkcie poprzednim. W procesie oceny wniosków o przyznanie tego rodzaju kredytu,

banki stosują jedną z dwóch podstawowych metod analizy:

a) pełną analizę ekonomiczno – finansową przedsiębiorstwa (podejście standardowe,

oparte przede wszystkim na analizie sprawozdań finansowych),

b) uproszczoną analizę kredytową, opierającą się na średniej wielkości wpływów na

rachunek bieżący firmy z ostatnich 3 lub 6 miesięcy.

W pierwszym przypadku niezbędne jest dostarczenie bankowi szeregu

dokumentów niezbędnych do dokonania analizy. Kserokopie dokumentów powinny zostać

dostarczone wraz z oryginałami do wglądu. Będą to m.in.119:

• dokumenty założycielskie firmy: REGON, NIP, aktualne zaświadczenie o wpisie

do ewidencji gospodarczej, umowa spółki w przypadku spółek osobowych oraz

statut spółki w przypadku spółek z o.o.,

• bilans i rachunek zysków i strat za ostatnie dwa lata obrachunkowe (w tym za

ostatni miesiąc obrachunkowy bieżącego roku),

118 Oxford Wordpower, pod red. J. Phillips, Oxford University Press 1997, s. 540. 119 Informacje ze strony internetowej www.fortisbank.com.pl, 15.11.2004 r.

56

• deklaracje podatkowe firmy za analogiczne okresy, a w przypadku działalności

gospodarczej osoby fizycznej lub spółek osobowych – deklaracje podatkowe

właściciela (wspólników),

• wniosek kredytowy (formularz bankowy),

• jeżeli występują – kopie zawartych umów leasingowych,

• aktualne120 zaświadczenie z Urzędu Skarbowego o niezaleganiu z podatkami,

• aktualne zaświadczenie o niezaleganiu ze składkami na ZUS,

• aktualna opinia bankowa uwzględniająca jakość obsługi kredytów – w przypadku

posiadania rachunku bieżącego w innym banku,

• struktura należności i zobowiązań na dzień zamykający ostatni okres

obrachunkowy bieżącego roku,

• dodatkowe dokumenty na żądanie pracownika banku – aktualne odpisy z ksiąg

wieczystych posiadanych nieruchomości, zestawienie środków trwałych firmy wraz

z posiadanymi polisami ubezpieczeniowymi, atesty i licencje niezbędne do

prowadzenia określonej działalności gospodarczej i inne.

Jak widać lista ta jest długa, a zebranie wszystkich wymaganych dokumentów

wiąże się z określonym nakładem pracy ze strony potencjalnego kredytobiorcy. Czasami

niezbędne jest także poniesienie pewnych kosztów, np. związanych z wyceną

nieruchomości przez rzeczoznawcę. Rodzi to uzasadnione pytanie o sens ponoszenia tych

nakładów, wobec braku pewności pozytywnego rozpatrzenia wniosku kredytowego.

Istnieją jednak sposoby, aby zabezpieczyć się przed nieuzasadnionymi wydatkami.

Przede wszystkim należy dokładnie zapoznać się z polityką banku w zakresie

prowizji i opłat pobieranych od klientów. Istnieją banki, w których za rozpatrzenie

wniosku kredytowego pobierana jest opłata z góry, niezależnie od wyniku postępowania.

Jest to w pewien sposób uzasadnione – pracownicy banku zmuszeni są przecież do

wykonania określonej pracy. Dodatkowo, w przypadku przyznania kredytu, prowizja od

rozpatrzenia wniosku zaliczana jest najczęściej w poczet prowizji od udzielenia kredytu,

nie generując w ten sposób dodatkowych kosztów. Niestety, wewnątrz tej grupy banków

możemy wyróżnić takie, które pobierają wspomnianą prowizję w szczególności wtedy,

gdy istnieje niewielkie prawdopodobieństwo przyznania kredytu (oczywiście nie

informując o tym kredytobiorcy) oraz takie, które dokonują wstępnej, pobieżnej analizy

sytuacji kredytobiorcy celem zweryfikowania tzw. kryteriów negatywnych, które istotnie 120 Nie starsze niż 1 miesiąc.

57

zmniejszają szansę na przyznanie kredytu. W pierwszym przypadku, w osobistej ocenie

autora tej pracy, klient w pewnym sensie zostaje oszukany (pracownicy kredytowi banków

mają obowiązek znać politykę banku w tym zakresie, potrafią więc zauważyć przypadki

firm, które jednoznacznie nie kwalifikują się do kredytowania – np. firmy z wieloletnią,

pogłębiającą się stratą itp.). W drugim przypadku bank traci co prawda określoną kwotę

prowizji, zyskuje jednak – w opinii autora tej pracy – dużo więcej, niż w przypadku

kosztownych kampanii marketingowych121. Rozsądnym wydaje się w tej sytuacji pytanie

skierowane przez starającego się o kredyt do pracownika banku, jaka firma na pewno

kredytu nie uzyska, a następnie krytyczne porównanie tego z prezentowanym wynikami.

Należy przy tym pamiętać, że jednym z elementów polityki banku może być także zakaz

informowania potencjalnych kredytobiorców o takich kryteriach. O to również warto jest

zapytać – i uważnie analizować słowa pracownika.

Drugą grupę stanowią banki, które nie pobierają prowizji od rozpatrzenia wniosku.

Z reguły wiąże się to jednak z wyższą kwotą minimalnego kredytu, jaki bank jest skłonny

udzielić przedsiębiorcy (oczywiście pod warunkiem spełnienia określonych wymogów).

Interesującym przykładem wydaje się tu być Fortis Bank Polska S.A., w którym prowizje i

opłaty pobierane są dopiero w momencie udzielenia kredytu, ale minimalna kwota kredytu

wynosi 200 000 zł122. Należy zaznaczyć, że bank ten stwarza możliwość zapisania w

umowie kredytowej, że zabezpieczenia związane z kredytem zostaną ustanowione przez

kredytobiorcę po podpisaniu umowy kredytowej, a przed uruchomieniem kredytu. Pozwala

to przedsiębiorcom uniknąć zbędnych kosztów w przypadku, gdyby kredyt nie został

przyznany123. Wydaje się to wiązać z powszechnie obserwowaną prawidłowością, że wraz

ze wzrostem wielkości firmy oraz wnioskowanej kwoty kredytu, rośnie elastyczność

banków w zakresie konstrukcji umowy kredytowej, a także późniejszej obsługi kredytu124.

Interesującym aspektem oferty Fortis Banku jest jednak relatywnie niski pułap rocznych

obrotów firmy, od którego może ona korzystać z usług osobistego doradcy klienta, 121 Przykładem takiego banku wydaje się być PKO Bank Polski S.A. – w rozmowie autora pracy z pracownikiem Centrali PKO BP w Warszawie w dniu 14 lipca 2004 r., reprezentant banku przekazał informację o wstępnej selekcji potencjalnych kredytobiorców przed przyjęciem wniosku kredytowego (oraz związanej z tym opłaty). Nie jest to co prawda stwierdzenie wiążące, ze względu na brak badań zakresie praktycznej realizacji czynności bankowych przez pracowników PKO BP, wydaje się jednak wskazywać na to, że w polityce kredytowej banku nie istnieją zapisy skłaniające pracowników do celowego nieinformowania klientów o braku perspektyw na pozytywne rozpatrzenie wniosku. Ponieważ jednak bank nie udostępnił wewnętrznych instrukcji kredytowych, nie można także z całą pewnością stwierdzić, że wstępna selekcja kredytobiorców przed pobraniem opłaty jest działaniem oficjalnie zalecanym. 122 Informacje wewnętrzne Fortis Bank Polska S.A. 123 Ibidem. 124 Widoczne jest to chociażby w wewnętrznym podziale jednostek organizacyjnych banków – na obsługujące małe i średnie firmy oraz dedykowane obsłudze korporacji.

58

czyli pracownika banku oddelegowanego do indywidualnej obsługi klientów.

W porównaniu do standardowych wizyt w oddziale banku, pozwala to na szybsze i

bardziej efektywne załatwianie spraw, np. w drodze kontaktów telefonicznych lub

indywidualnych spotkań. W opisywanym banku, doradcy klienta przypisani są do firm,

które za ostatni rok obrachunkowy uzyskały obrót w wysokości minimum 2 mln zł i

posiadają w nim finansowanie dłużne125.

W przypadku kredytu w rachunku bieżącym, zamiast analizy zdolności kredytowej

opartej na dokumentach finansowych, banki stosują często uproszczoną procedurę

podejmowania decyzji, opierającą się na analizie wpływów na rachunek firmy w ciągu

ostatnich 3 lub 6 miesięcy. Obserwowaną regułą jest jednak dużo niższa, maksymalna

kwota kredytu, którą można uzyskać w przypadku oceny wniosków tą metodą. Najczęściej

wynosi ona nie więcej niż 100 % miesięcznych wpływów na rachunek, a dodatkowo

ograniczona jest do określonej kwoty – w zależności od banku, od ok. 20 000 zł do

ok. 50 000 zł. Kredyt udzielany przy zastosowaniu uproszczonej analizy kredytowej

najczęściej jest również droższy od kredytu udzielonego w tradycyjny sposób, ponieważ

bank dolicza dodatkową marżę za wyższe ryzyko kredytowe126. Z drugiej strony, jeżeli

potencjalny kredytobiorca spełnia wymogi, pozwala to na dużo szybsze uzyskanie

środków – procedura oceny zdolności kredytowej odbywa się w sposób zautomatyzowany,

więc termin rozpatrywania wniosków nie powinien przekraczać kilku dni.

Fakt, że ocena odbywa się automatycznie, powoduje jednak pewne zagrożenia –

w sytuacji spadku obrotów firmy skutkuje to obniżką dostępnego salda kredytu, czyli

odcięciem finansowania. Jest to bardzo niebezpieczne, gdyż – jak już wcześniej

wspomniano – większość małych i średnich firm bankrutuje nie z powodu spadku

rentowności, ale właśnie z powodu braku płynności. W przypadku jednoczesnego

oferowania przez bank dwóch produktów: zautomatyzowanego procesu comiesięcznego

obliczania salda dostępnego kredytu w rachunku bieżącym oraz standardowej, podpisanej

na 12 miesięcy umowy o kredyt w rachunku bieżącym, ta druga opcja wydaje się być

korzystniejsza. Oczywiście zależy to jednak od konkretnego przedsiębiorstwa oraz oferty

danego banku.

125 Informacje ze strony www.fortisbank.com.pl, 15.11.2004 r. 126 Informacje wewnętrzne Fortis Bank Polska S.A.

59

3.2.2. Kredyt inwestycyjny

Kredyty inwestycyjne udzielane są z reguły na okresy dłuższe niż 1 rok i służą

sfinansowaniu konkretnych przedsięwzięć inwestycyjnych127. Przedmiotem finansowania

może być każdy środek zaliczany do majątku trwałego przedsiębiorstwa, stąd kredyty

inwestycyjne udzielane są na inwestycje:

o materialne – w rzeczowe składniki majątku trwałego (urządzenia, budynki),

o niematerialne – w wartości niematerialne i prawne (patenty, prawa autorskie),

o finansowe – w papiery wartościowe (akcje, udziały w innych

przedsiębiorstwach)128.

Kredyt udzielany jest w rachunku kredytu, a jego wykorzystanie odbywa się w

formie realizacji przez bank zleceń płatniczych kredytobiorcy, które wiążą się z realizacją

kredytowanej inwestycji. Najczęściej kredytobiorca przedstawia faktury, które następnie

opłaca bank przelewając określoną kwotę środków pieniężnych na rachunki kontrahentów.

W przypadku inwestycji, której okres realizacji jest rozłożony w czasie (np. budowa

budynku), wypłata kredytu następuje z reguły transzami, przy czym wypłata kolejnej

transzy uzależniona jest od właściwego wykorzystania poprzedniej129. Często stosowana

jest karencja, czyli odroczenie spłaty rat kapitałowych kredytu na pewien okres, np.

niezbędny do osiągnięcia zdolności produkcyjnej. W okresie karencji kredytobiorca spłaca

tylko raty odsetkowe.

Procedura uzyskania kredyty inwestycyjnego z reguły wydłużona jest w czasie oraz

wymaga opracowania biznesplanu. Jednocześnie banki, rozpatrując wnioski kredytowe,

z reguły opierają swoją decyzję na zwykłej sprawozdawczości finansowej danego

przedsiębiorstwa130. Oznacza to, że analizując dokumenty finansowe firmy, badają one,

czy firma będzie w stanie spłacić kredyt z bieżących wpływów – uwzględniając dodatkowe

przychody z planowej inwestycji tylko do pewnego stopnia. Stanowi to wyraz ostrożności

w ocenie przez banki przyszłych wpływów z realizowanej inwestycji, ale jednocześnie jest

dużym utrudnieniem w pozyskiwaniu środków, niezbędnych do realizacji inwestycji.

127 A. Skowronek – Mielczarek, Małe..., op. cit., s. 65. 128 Informacje z serwisu internetowego „E-finanse dla rzemosła i małych przedsiębiorstw”, powstałego dzięki wsparciu Narodowego Banku Polskiego w ramach Programu Edukacji Ekonomicznej, http://www.finanse.zrp.pl/pakiety/czy_bh.asp, 12.11.2004 r. 129 M. Molo, M. Bielówka, Przegląd..., op. cit., s. 42. 130 A. Skowronek – Mielczarek, Małe..., op. cit., s. 67.

60

Nie dotyczy to finansowania określanego mianem project finance (czyt.: prodżekt

fajnens, dosł.: finansowanie projektów), w którym bada się możliwości spłaty kredytu

przede wszystkim z nadwyżek, które zostaną wygenerowane w wyniku realizacji projektu

inwestycyjnego. Badania takie przeprowadzane są jednak najczęściej w odniesieniu do

dużych, wielomilionowych inwestycji, które wykraczają poza sferę inwestycji

dokonywanych przez małe i średnie przedsiębiorstwa.

Ponieważ sporządzenie profesjonalnego biznes planu wiąże się często z

poniesieniem dużych kosztów, powstaje pytanie, na ile szczegółowy powinien być ten

dokument. Rozmowa z pracownikiem działu kredytów może np. wykazać, że wymagany

jest tylko szczegółowy kosztorys inwestycji, bez skomplikowanych prognoz przyszłych

wpływów131. Niektóre pozycje biznesplanu, takie jak np. pozycja firmy na rynku, główni

konkurenci, struktura dostawców i odbiorców itp., często mogą być także wyjaśnione w

bezpośredniej rozmowie z pracownikiem kredytowym banku. W szczególności, jeżeli

rozmowa dotyczy większych kredytów (np. powyżej 200 000 zł), a pracownik

odpowiedzialny jest za sporządzenie wniosku przedstawianego tzw. komitetowi

kredytowemu, czyli osobom podejmującym decyzję o ewentualnym przyznaniu

finansowania. W takiej sytuacji to pracownik banku zobligowany jest uzyskania informacji

niezbędnych dla jasnego i rzeczowego przedstawienia opisania firmy – a przedsiębiorca

powinien mu ich po prostu udzielić. Oczywiście, na dodatkowe obciążanie pracą

pracowników kredytowych pozwolić sobie mogą przede wszystkim firmy o dobrej

kondycji finansowej i ustabilizowanej pozycji na rynku. Najczęściej jednak występuje

sytuacja, w której kredyt niezbędny jest przedsiębiorstwu do dalszej działalności, a jej

kondycja finansowa budzi pewne zastrzeżenia. W takim przypadku nie należy dawać

bankowi dodatkowych powodów do odrzucenia wniosku.

Należy także pamiętać o jeszcze jednym aspekcie związanym z finansowaniem

inwestycji. Niektórzy przedsiębiorcy finansują inwestycje w środki trwałe w oparciu o

kredyty obrotowe (tzw. „wyciąganie pieniędzy z obrotu”), a także odroczenia terminów

płatności kontrahentom (tzw. kredyty kupieckie). Pozwala to na uniknięcie kosztów

związanych z udzieleniem przez bank kredytu. Jednocześnie jednak może prowadzić do

utraty płynności finansowej i w rezultacie bankructwa firmy. Istnieje wprawdzie wiele

firm, które finansują zakupy aktywów trwałych zobowiązaniami wobec dostawców132,

ale najczęściej są to firmy duże, o silnej pozycji rynkowej pozwalającej wymóc dłuższe

131 Informacje wewnętrzne Fortis Bank Polska S.A. 132 A. Skowronek – Mielczarek, Małe..., op. cit., s. 65.

61

terminy płatności na kontrahentach. O ile jednak hipermarket, a w szczególności należący

do międzynarodowej sieci, posiadającej olbrzymie zaplecze finansowe, może postępować

w ten sposób bez większych obaw o utratę płynności, o tyle w przypadku typowego

przedsiębiorstwa z segmentu MŚP wiąże się to z reguły ze sporym ryzykiem. Kluczowe

znaczenie ma w takiej sytuacji zarządzanie majątkiem obrotowym.

3.2.3. Kredyty preferencyjne

Mianem kredytów preferencyjnych określane są kredyty, których koszt jest niższy

od rynkowego kosztu analogicznych kredytów – zazwyczaj dzięki dopłatom określonych

instytucji. Najczęściej są to nieodnawialne kredyty inwestycyjne, udzielone na

finansowanie przedsięwzięć, które są korzystne ze społecznego punktu widzenia. Są one

dofinansowywane przez Skarb Państwa.

Przykładem może być „kredyt na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych

tworzących nowe stałe miejsca pracy w działalnościach pozarolnicznych, gwarantujących

zatrudnienie ludności wiejskiej”. Szczegółowe informacje na ten temat znajdują się na

stronie internetowej PKO Banku Polskiego S.A.133. Do najważniejszych należą:

• kredyt ten może zostać udzielony na realizację przedsięwzięć gwarantujących

powstanie nowych stałych miejsc pracy dla ludności wiejskiej w działalnościach

pozarolniczych, w gminach i miastach do 20 tys. mieszkańców,

• istnieje możliwość udzielenia kredytu podmiotom dopiero rozpoczynającym

działalność gospodarczą,

• kwota kredytu nie może przekroczyć 25 tys. zł na jedno nowe miejsce pracy,

a w przypadku przedsięwzięć realizowanych na obszarach o zagrożonych

szczególnie wysokim poziomem bezrobocia strukturalnego – 35 tys. zł,

• minimalny wkład własny kredytobiorcy wymagany jest na poziomie 20 % wartości

realizowanej inwestycji,

• kredytobiorca spłaca połowę całkowitych kosztów oprocentowania kredytu, nie

mniej jednak niż 3 %, a pozostała część spłacana jest przez Agencję Rozwoju i

Modernizacji Rolnictwa,

133 Informacje ze strony internetowej PKO Banku Polskiego S.A., http://www.pkobp.pl, 20.11.2004 r.

62

• kredyt może zostać udzielony maksymalnie na 6 lat, a w przypadku regionów

zagrożonych wysokim bezrobociem strukturalnym na 8 lat, możliwa jest także

karencja w spłacie rat kapitału i odsetek.

Innym przykładem kredytu preferencyjnego jest kredyt termomodernizacyjny

udzielany przez Bank Gospodarstwa Krajowego S.A. Szczegółowe informacje o tym

kredycie znajdują się na stronie internetowej banku134. Przeznaczony jest on m.in. na

przedsięwzięcia, których celem jest:

• ulepszenie, w wyniku którego następuje zmniejszenie:

rocznego zapotrzebowania na energię dostarczaną do budynków

mieszkalnych:

w budynkach, w których modernizuje się jedynie system

grzewczy – o co najmniej 10% ,

w budynkach, w których w latach 1985 - 2001 przeprowadzono

modernizację systemu grzewczego – o co najmniej 15%,

w pozostałych budynkach – o co najmniej 25%,

co najmniej o 25% rocznych strat energii pierwotnej w lokalnym źródle

ciepła, tj. kotłowni lub węźle cieplnym, z których nośnik ciepła jest

dostarczany bezpośrednio do instalacji ogrzewania i ciepłej wody w

budynku,

• wykonanie przyłączy technicznych do scentralizowanego źródła ciepła,

w związku z likwidacją lokalnego źródła ciepła, w celu zmniejszenia kosztów

zakupu ciepła dostarczanego do budynków – co najmniej o 20% w stosunku

rocznym,

• zamianę konwencjonalnych źródeł energii na źródła niekonwencjonalne.

W przypadku realizacji celu przedsięwzięcia termomodernizacyjnego (co musi

zostać stwierdzone tzw. audytem energetycznym dokonanym przez bank), BGK spłaca za

kredytobiorcę 25 % kwoty kredytu. Na stronie internetowej BGK znajduje się lista

banków, które podpisały z nim umowę o współpracy w zakresie udzielania kredytów

termomodernizacyjnych. Kredyt ten nie jest co prawda przeznaczony na modernizację

budynków, w których prowadzona jest działalność gospodarcza, ale – jak już wcześniej

wspomniano – np. w przypadku przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobową działalność 134 Informacje ze strony internetowej Banku Gospodarstwa Krajowego S.A., http://www.bgk.pl/fundusze/ft/index.jsp, 20.11.2004 r.

63

gospodarczą i zmuszonego ponieść koszty związane z remontem domu, wydaje się on być

jednym ze sposobów na finansowanie działalności gospodarczej – poprzez zmniejszenie

wydatków.

3.2.4. Kredyt wekslowy

Kredyty wekslowe zaliczane są do kredytów krótkoterminowych udzielanych w

rachunku kredytowym. Mogą być one zarówno odnawialne, jak i nieodnawialne.

Występują w dwóch podstawowych formach135:

a) kredytu dyskontowego,

b) kredytu akceptacyjnego.

Kredyt dyskontowy udzielany jest poprzez wykup (dyskonto) weksla przed

terminem jego płatności. Dyskontowanie weksla polega na wykupieniu go od podawcy

(kredytobiorcy) w kwocie nominalnej pomniejszonej o odsetki dyskontowe136. Kwota,

która wypłacana jest podawcy weksla, stanowi kredyt dyskontowy. Spłata kredytu

następuje w drodze wykupu weksla przez jego wystawcę lub trasata (osobę różną od

wystawcy, na której ciąży obowiązek zapłaty). Jeżeli nie spłaci on kredytu w terminie,

czyli nie wykupi weksla, bank przystępuje do windykacji.

Do dyskonta przyjmowane są najczęściej weksle pochodzące z transakcji

gospodarczych, z terminem płatności od 15 do 90 dni (chociaż np. Bank BPH dokonuje

dyskonta weksli, których termin płatności upływa nie później niż w ciągu 6 miesięcy od

daty złożenia ich do dyskonta137). Dyskonto weksli może odbywać się poprzez zawarcie

umowy o odnawialną linię dyskontową (kredyt dyskontowy odnawialny) lub też w formie

doraźnych, jednorazowych transakcji skupu weksli. Sam kredyt, niezależnie od faktu

przyjęcia weksla do dyskonta, udzielany jest na podstawie wniosku kredytobiorcy oraz

umowy kredytowej. W przypadku umowy linii dyskontowej bank określa limit, do

wysokości którego zobowiązuje się przyjmować weksle do dyskonta138.

Weksle, przedstawiane przez przedsiębiorców do dyskonta, są oceniane przez bank

pod względem merytorycznym oraz formalnym (zgodności z prawem wekslowym)139.

135 Informacje z serwisu internetowego „E-finanse...”, op. cit. 136 Ibidem. 137 Informacje z serwisu internetowego Banku BPH, http://www.bph.pl/pl/firmy/kredyty/dyskont, 18.11.2004 r. 138 Informacje z serwisu internetowego „E-finanse...”, op. cit. 139 Bankowość..., op. cit. s. 280.

64

Ocena merytoryczna polega na ustaleniu stopnia ryzyka niewykupienia weksla w terminie.

Obejmuje ona nie tylko ocenę zdolności kredytowej trasanta (wystawcy weksla), ale także

innych osób podpisanych na wekslu (trasatów, muszą oni wyrazić akcept polecenia zapłaty

– w formie podpisu na wekslu: „akceptuję” lub „akceptuję do kwoty X zł”). Jeżeli weksel

nie zostanie wykupiony w terminie, to właściciel weksla może, wg swojego wyboru, żądać

zapłaty od każdego, kto się na wekslu podpisał przed nim. Jeżeli nie otrzyma on zapłaty,

to może dochodzić jej przed sądem – tak, jak każdej innej należności. Im więcej osób

podpisało weksel, tym jest on pewniejszy, a roszczeń z niego można dochodzić w terminie

3 lat od daty wykupu140.

Weksle składane do dyskonta w banku powinny być podpisane przez co najmniej

dwa odpowiedzialne majątkowo podmioty gospodarcze – wystawcę weksla oraz

akceptanta, poręczyciela lub indosanta141, z oznaczonym terminem płatności i możliwe do

opłacenia w oddziałach banku, w których dłużnicy mają rachunki142 (kwestia zawarcia

odpowiedniej klauzuli na wekslu, a najlepiej braku wzmianek o miejscu płatności). Weksle

trasowane (nazywane również tratami lub wekslami ciągnionymi) powinny być opatrzone

bezwarunkowym akceptem trasata, obejmującym całą sumę wekslową, bez wzmianek w

tekście (lub indosach143) ograniczających prawo przeniesienia własności weksla lub prawo

zwrotnego poszukiwania wierzytelności, bez poprawek i skreśleń144. Weksle powinny

mieć także skasowaną opłatę skarbową we właściwej wysokości (w zależności od wartości

sumy wekslowej – od każdych rozpoczętych 100 zł sumy wekslowej albo roszczenia

zabezpieczonego wekslem należy uiścić 0,10 zł opłaty skarbowej145, czyli np. kupno

standardowego blankietu wekslowego o wartości 15 zł zabezpiecza roszczenie o wartości

15 000 zł). Należy w tym miejscu podkreślić, że zapis na „urzędowym blankiecie

wekslowym” o treści „Urzędowy blankiet wekslowy do sumy wekslowej nie

przekraczającej X zł” wskazuje tylko na to, od jakiej kwoty została uiszczona opłata

skarbowa. Nie stanowi to w żadnym wypadku górnej granicy zobowiązania wekslowego

lub poręczenia. Ten niefortunny zapis może łatwo wprowadzić w błąd146.

140 Informacje z serwisu internetowego www.weksel.pl, 18.11.2004 r. 141 Podmiot dokonujący cesji praw z weksla na rzecz innego podmiotu (indosatariusza). W danym przykładzie indosantem jest przedsiębiorstwo cedujące należność wekslową na bank, który jest indosatariuszem. 142 Bankowość..., op. cit., s. 280. 143 Przeniesieniu praw płynących z weksla na inny podmiot (Bankowość..., op. cit., s. 279). 144 Bankowość..., op. cit., s. 280. 145 Informacje z serwisu internetowego „Podatkowa Strefa Informacji” prowadzonego przez Grupę Doradztwa Strategicznego Consiglio, http://www.pit.pl/pages/i/262.php, 18.11.2004 r. 146 Informacje z serwisu internetowego www.weksel.pl, 18.11.2004 r.

65

W praktyce jednak, kredyt wekslowy (dyskontowy) udzielany przez banki małym i

średnim przedsiębiorstwom, okazuje się być mitem. Badanie rynku147, przeprowadzone

przez autora pracy w dniu 19 listopada 2004 r., pozwoliło ustalić, że:

a) usługę dyskonta weksli oferują tylko niektóre z banków,

b) w Banku BPH dyskontowane są weksle, które posiadają podpisy co najmniej

dwóch podmiotów o wiarygodnej dla banku zdolności płatniczej, czyli dużych

firm i korporacji oraz podmiotów, które posiadają rachunek w Banku BPH, a

ich kondycja ekonomiczna nie budzi zastrzeżeń – w każdym przypadku

rozpatrywane jest to jednak indywidualnie,

c) w Kredyt Banku, pomimo faktu, że kredyt dyskontowy opisywany jest jako

jedna z usług dla korporacji, możliwe jest dyskonto weksli wystawionych przez

przedsiębiorstwo z sektora MŚP na rzecz innego przedsiębiorstwa z sektora

MŚP; analizowana jest sytuacja ekonomiczno – finansowa obu firm (tak, jak w

przypadku kredytu), istotną różnicą jest jednak brak wymogu akceptowania

przez inne podmioty przedstawianych do dyskonta weksli148,

d) w obu powyższych bankach przekazano informację, że jest to bardzo rzadko

spotykana forma kredytowania, a pracownik Kredyt Banku wprost stwierdził,

że jak dotąd nie spotkał się tym kredytem w praktyce.

Sytuacja ta wydaje się wynikać przede wszystkim ze śladowego użycia weksli w

obrocie gospodarczym149, a także z faktu istnienia rozwiniętego rynku usług

faktoringowych, które w praktyce niewiele różnią się od dyskonta tzw. weksli krótkich

(zawierających tylko podpis wystawcy). Pomimo trudności związanych z dyskontem

weksli w banku, celowe wydaje się być jednak promowanie wzajemnych rozliczeń za

147 W dniu 19 listopada 2004 r. autor pracy zapoznał się z ofertą niektórych banków, prezentowaną na ich stronach internetowych, a następnie zatelefonował do dwóch z nich – Kredyt Banku oraz Banku BPH. W obu przypadkach wybrany został numer infolinii banku, podany na stronie internetowej (odpowiednio www.kredytbank.com.pl oraz www.bph.pl/pl/kontakt). W pierwszym przypadku (Kredyt Bank) konsultant stwierdził, że bank nie posiada takiego produktu jak kredyt dyskontowy, a po wskazaniu, że jest on opisywany na oficjalnej stronie internetowej banku, przekazał numer do oddziału banku. W drugim przypadku (Bank BPH), konsultant posiadał tylko bardzo ogólne informacje i również przekazał numer do oddziału banku. W obu bankach, po wykonaniu telefonu do oddziału, rozmowa przełączana była do 2 – 3 kolejnych osób, gdyż nikt nie potrafił udzielić autorowi konkretnej informacji dotyczącej wspomnianego kredytu. Ostatecznie, w obu bankach, uzyskano połączenie z doradcą klienta, który poprosił o czas na sprawdzenie szczegółów związanych z tym kredytem i telefon w późniejszym terminie. Kolejne telefony pozwoliły na uzyskanie informacji, które są opisane w podstawowym tekście pracy. 148 Prowizja od rozpatrzenia – 0,1 % kwoty dyskontowanych weksli, nie mniej niż 100 zł, prowizja od udzielenia – 0,5 %, prowizja za administrowanie kredytem – za każde 3 miesiące 0,5 %, prowizja od niewykorzystanej sumy limitu kredytu wekslowego – 0,5 %, prowizja od zmiany warunków umowy – min. 200 zł, wg informacji przekazanych przez pracownika banku w rozmowie telefonicznej w dniu 19.11.2004 r. 149 Informacje z serwisu internetowego www.weksel.pl, 18.11.2004 r.

66

pomocą weksli. Jako przykład związanych z tym korzyści mogą służyć informacje

zamieszczone w serwisie internetowym Jana Bednarczyka, znajdującym się pod adresem

www.weksel.pl:

„Za zapłatę, w przypadku banknotu, uważa się wręczenie do rąk wierzyciela.

W przypadku weksla, wręczenie i napisanie na wekslu nazwiska osoby fizycznej lub

nazwy osoby prawnej, jako remitenta lub indosanta. Prawnym posiadaczem weksla jest

osoba fizyczna lub prawna, która weksel ma i wymieniona jest w nieprzerwanym ciągu

indosów jako ostatnia.

Weksle możemy wręczać z zamiarem zapłaty (weksel własny, weksel trasowany)

lub jako kaucję (weksel kaucyjny). Powinno mieć to odbicie w treści weksla. Weksel

płatniczy księgujemy jako zapłatę. Natomiast weksel kaucyjny pozabilansowo, jako

zobowiązanie. Jeśli przyjmiemy zapłatę wekslem, zaspokojone zostaje zobowiązanie z

tytułu nie zapłaconych faktur lub odsetek. Powstaje równocześnie równe co do wartości

zobowiązanie z tytułu nie wykupionego weksla. Kredyt kupiecki zostaje zamieniony na

kredyt wekslowy. Jest to zdecydowanie wygodniejsza forma należności dla wierzyciela.

Może on dalej płacić tym wekslem przed terminem wykupu (indos), lub w wypadku nie

wykupienia weksla dochodzić należności w uproszczonej formie.”

„Wyobraźmy sobie następującą sytuacje. Mamy dwóch odbiorców. Jednemu

sprzedajemy towar z odroczonym terminem płatności na 30 dni i ma po upływie tego czasu

zapłacić nam przelewem. Drugi płaci za taki sam towar wekslem z terminem wykupu 30

dni. Reasumując: taka samą kwotę, w tym samym czasie pierwszy ma nam wysłać

przelewem a drugi wykupić weksel. Obydwaj nie dotrzymują zobowiązania. Pierwszy nie

przysłał nam pieniędzy, drugi nie wykupił weksla. Tak czy inaczej od obu musimy

dochodzić należności sądownie. Ale nasza sytuacja w wypadku weksla jest znacznie

korzystniejsza niż przy przelewie. Szybciej i taniej osiągniemy cel (niższe koszty, szybsze

postępowanie sądowe, łatwiejsze postępowanie dowodowe ), a w międzyczasie mogliśmy

za ten weksel kupić towar lub zaciągnąć kredyt. To nie weksel stwarza ryzyko, lecz to,

komu sprzedajemy towar. Jeśli klient jest niewiarygodny to nie należy mu sprzedawać

towaru ani na przelew ani za weksel.”

Użycie weksla pozwala również na swoiste rozliczenia kompensacyjne,

tzw. clearing (czyt.: kliring) pomiędzy dwoma przedsiębiorstwami, przy jednoczesnym

wykorzystaniu środków pieniężnych na inne cele. Zamiast zapłaty w gotówce następuje

67

przekazanie papieru wartościowego (jakim jest weksel) oraz zobowiązanie się emitenta do

jego wykupu (poprzez złożenie podpisu na wekslu). Przy kolejnej transakcji weksel

wystawia strona przeciwna, w kwocie równej różnicy pomiędzy sumą wymienioną na

otrzymanym wcześniej wekslu, a własnym zobowiązaniem, jednocześnie wydając weksel

wcześniej otrzymany. Ponieważ pozwala to na zwolnienie części środków pieniężnych,

może być uważane za formę finansowania działalności.

Ta forma rozliczeń wydaje się mieć zastosowanie przede wszystkim między

przedsiębiorstwami, które cyklicznie ze sobą współpracują dokonując szeregu wzajemnych

transakcji zakupu i sprzedaży. Nawet, jeżeli oba przedsiębiorstwa posiadają wystarczające

limity kredytów obrotowych w rachunkach bieżących w bankach, to przejście na

rozliczanie się za pomocą weksli powinno spowodować zmniejszenie się kosztów

związanych z obsługą tych kredytów. W skali roku mogą to być znaczące sumy. Szacując

potencjalne korzyści, należy oczywiście pamiętać o aspekcie, na który zwraca uwagę Jan

Bednarczyk w swoim serwisie:

„Dla poprawy gospodarki finansowej przedsiębiorstwa przeważnie wystarczy obrót

wekslowy z jednym lub kilkoma partnerami. Przyjmowanie zapłaty wekslami od

przypadkowych kontrahentów jest nieporozumieniem. Trzeba stosować zasadę

ograniczonego zaufania. To, że dziś jest dobrze, nie znaczy, że tak będzie zawsze. Sytuacja

finansowa przedsiębiorstw zmienia się jak w kalejdoskopie i trzeba brać to pod uwagę.

Nikomu nie przyjdzie na myśl, aby bez określonych i zweryfikowanych umiejętności

wyjechać samochodem do miasta, a w wypadku weksli jest to nagminne.”150

Odmianą kredytu dyskontowego jest kredyt akceptacyjny. Występuje on w postaci

umowy, w której bank zobowiązuje się do akceptowania do kwoty kredytu ciągnionych na

niego weksli przez kredytobiorcę (weksle trasowane)151. Charakterystyczne dla tej formy

kredytowania jest to, że bank nie stawia do dyspozycji kredytobiorcy środków

pieniężnych, a jedynie użycza samego podpisu, stając się głównym dłużnikiem

wekslowym, zobowiązanym do wykupu weksla. W terminie płatności weksla, wystawca

powinien dostarczyć bankowi akceptującemu środki na wykup weksla wraz z odsetkami.

150 Sposoby rozliczeń wekslowych oraz związane z tym korzyści i zagrożenia zostały szczegółowo opisane w książce Jana Bednarczyka: „Weksel w przystępny sposób”, możliwej do zamówienia poprzez wspomniany serwis internetowy (www.weksel.pl). 151 Informacje z serwisu internetowego „E-finanse...”, op. cit.

68

W przeciwnym razie bank wykupuje weksel z własnych środków, jednocześnie udzielając

kredytu wystawcy weksla152.

Należy zaznaczyć, że weksel podpisany przez bank staje się surogatem pieniądza,

który może być wprowadzony w obieg – podobnie jak weksel podpisany przez

przedsiębiorcę z sektora MŚP (z tą jednak różnicą, że jest bardziej wiarygodny i chętniej

akceptowany przez kontrahentów). Zazwyczaj akceptowane są weksle złożone przez

wystawców będących stałymi klientami danego banku, pochodzące z transakcji

gospodarczych, o terminie płatności nie dłuższym niż 6 miesięcy. Ponadto weksel

powinien odpowiadać warunkom wymaganym od weksli dyskontowanych153.

Kredyt akceptacyjny może występować w doraźnych transakcjach oraz w postaci

linii kredytu akceptacyjnego, będącego limitem kredytowym przyznanym kredytobiorcy.

Może on być udzielony jako kredyt odnawialny, gdy po każdym wykupieniu przez

kredytobiorcę weksla kredyt odnawia się do pierwotnej wysokości oraz jako kredyt

nieodnawialny, gdy każdy weksel zaakceptowany przez bank zmniejsza wysokość

przyznanego limitu154.

Odrębną czynnością jest awalizowanie weksli. Wg prawa wekslowego, pod

pojęciem awalu rozumiane jest poręczenie za zobowiązanie wekslowe. Awalizowanie

weksla przez bank oznacza po prostu poręczenie banku za wykupienie weksla w terminie.

W praktyce różni się od akceptu przede wszystkim tym, że wierzyciel dochodzi roszczenia

najpierw od dłużnika wskazanego na wekslu, a dopiero w przypadku niespełnienia

świadczenia występuje on o zapłatę sumy wekslowej do podmiotu, który weksel poręczył.

W przypadku nie wykupienia weksla przez kredytobiorcę bank wykupuje weksle

udzielając kredytobiorcy kredytu – na podstawie umowy, nazywanej czasami kredytem

awalowym155. Za akceptowanie weksli i udzielanie awali banki pobierają prowizję, jednak

jest ona nieznaczna w porównaniu np. z prowizją od udzielenia kredytu w rachunku

bieżącym156.

Niestety, kredyt akceptacyjny oferują tylko nieliczne banki, a jeśli już, to jest on

wymieniany jako jedna z usług świadczonych na rzecz korporacji. Warto jest jednak znać

możliwości, jakie daje zastosowanie weksla w obrocie gospodarczym. Nie można przecież 152 Ibidem. 153 Bankowość..., op. cit., s. 282. 154 Ibidem. 155 Ibidem. 156 Zgodnie z Tabelą opłat i prowizji ING Banku Śląskiego aktualną na dzień 20.11.2004 r. (http://www3.ing.pl/_itemserver/BSK/tab_hurt.pdf) wynosi ona 60 euro jednorazowo oraz 0,2 % sumy wekslowej miesięcznie, nie mniej 67 zł dla gwarancji powyżej 3 lat oraz 0,03 % sumy wekslowej, nie mniej niż 37 zł dla gwarancji przetargowych.

69

wykluczyć, że usługi oferowane obecnie korporacjom, staną się w przyszłości dostępne

również dla małych i średnich przedsiębiorstw. Jest to szczególnie prawdopodobne w

sytuacji wzrostu stopnia wykorzystania weksla w rozliczeniach między przedsiębiorstwami

– obecny brak dostępu do kredytów wekslowych wydaje się być bowiem powodowany

przede wszystkim przez fakt nieużywania weksli przez przedsiębiorstwa, czyli brak

wystarczającego popytu na takie usługi. Wobec zatorów płatniczych, które narosły w

polskiej gospodarce, śladowy obrót wekslami wydaje się wynikać przede wszystkim z

nikłej wiedzy przedsiębiorców na ten temat i związanych z tym nieporozumień157.

3.2.5. Karty kredytowe

Źródłem finansowania działalności gospodarczej, w szczególności w przypadku

osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, mogą być również kredyty

udzielane przez banki w postaci kart kredytowych. Najczęściej są to karty wydawane

osobom fizycznym, w zależności od miesięcznego dochodu i szeregu innych czynników

(omówionych szerzej w dalszej części pracy). Ponieważ kredyt w postaci karty kredytowej

dla osób fizycznych zaliczany jest do kredytów konsumpcyjnych, zostanie on wspomniany

w dalszej części pracy.

Na rynku istnieje również szeroka oferta kart kredytowych przeznaczonych dla

firm. Wśród nich, godną zainteresowania wydaje się być m.in. karta kredytowa PKO Euro

Biznes, opracowana z myślą o małych i średnich przedsiębiorstwach. Pozwala ona na

uzyskanie kredytu w wys. 100 % średnich wpływów na rachunek bieżący w okresie

ostatnich 3 lub 6 miesięcy. Minimalna wysokość kredytu wynosi 2 000 zł, maksymalna

25 000 zł, przy czym w gotówce możliwe jest wykorzystanie 60 % przyznanego limitu,

nie więcej niż 15 000 zł158. Oferta ta – w ocenie autora tej pracy – wydaje się być

interesująca ze względu na możliwość bezpłatnego korzystania ze środków banku: od

momentu powstania zadłużenia, przez 45 dni lub do momentu spłaty, bank nie nalicza

odsetek od salda zadłużenia. Po 45 dniach, w sytuacji braku spłaty zadłużenia, bank

nalicza odsetki w wysokości 16 % w stosunku rocznym od kwoty zadłużenia.

W porównaniu do innych, dostępnych na rynku kart, są to warunki konkurencyjne, gdyż

najczęściej odsetki od zadłużenia naliczane są codziennie, do tego z reguły w wysokości

przekraczającej 16 %. Warto jest również zauważyć, że środki wpływające na rachunek

157 Informacje z serwisu internetowego www.weksel.pl, 18.11.2004 r. 158 Informacje ze strony internetowej PKO Banku Polskiego S.A., http://www.pkobp.pl, 20.11.2004 r.

70

bieżący spłacają w pierwszej kolejności zadłużenie „najstarsze” (powstałe najwcześniej).

Pozwala to na uniknięcie konieczności spłaty 100 % kwoty zadłużenia i bezpłatne

korzystanie z całości środków dostępnych w ramach limitu. Oczywiście przy założeniu,

że w odpowiednich terminach spłacone zostaną odpowiednie kwoty zadłużenia, a karta

wykorzystywana będzie wyłącznie do operacji bezgotówkowych (od wypłat gotówkowych

pobierane jest 3 % prowizji, nie mniej niż 5 zł).

Pewnym ograniczeniem wydaje się być stosunkowo mała kwota środków, jakie

można maksymalnie uzyskać na karcie. Jednak dla większości przedsiębiorstw,

w szczególności tych o mniejszych obrotach, nie powinno to stanowić istotnego problemu.

Specyficzna wydaje się natomiast sama procedura przyznania karty, gdyż opiera się

zarówno na analizie średnich wpływów na rachunek, jak i pełnej analizie ekonomiczno –

finansowej przedsiębiorstwa. Dokumenty, jakie należy złożyć wraz z wnioskiem o

przyznanie karty, są analogiczne do dokumentów wymienionych w przypadku

występowania o kredyt w rachunku bieżącym.

3.2.6. Koszt kredytu bankowego

Wbrew obiegowej opinii, oprocentowanie kredytu stanowi tylko jeden z czynników

wpływających na jego finalny koszt. Udzielając kredytu, banki pobierają cały szereg

prowizji, które powodują, że rzeczywisty koszt kredytu jest o wiele wyższy,

niż oszacowany tylko na podstawie wysokości oprocentowania. Do całkowitych kosztów

związanych z zaciągnięciem i spłatą kredytu należy zaliczyć159:

• Oprocentowanie, najczęściej zmienne, oparte o stopę WIBOR, LIBOR lub

EURIBOR + marżę banku uzależnioną od bieżącej i prognozowanej kondycji

finansowej kredytobiorcy,

• Prowizje:

a) przygotowawcza – prowizja za ocenę wniosku i przygotowanie umowy

kredytu, pobierana jako procent od kwoty udzielonego kredytu; czasami

dzielona jest na dwie prowizje:

159 Informacje z serwisu internetowego „E-finanse...”, op. cit.

71

za rozpatrzenie wniosku – pobranie z góry określonej kwoty,

niezależnie od późniejszej decyzji odnośnie udzielenia kredytu

(30 – 400 zł lub 0,5 – 2 % wartości kredytu160),

za udzielenie kredytu (150 – 400 zł lub 0,3 – 4 % wartości

kredytu), zaliczana jest w jej poczet prowizja za rozpatrzenie

wniosku,

b) od zaangażowania – prowizja od udzielonego, a nie wykorzystywanego

kredytu (0,2 – 2 % od niewykorzystywanego salda),

c) administracyjna – prowizja za świadczenie specyficznych usług związanych

z obsługą kredytu,

d) za sporządzenie aneksu – prowizja za dokonanie zmian w umowie kredytu

wprowadzonych w formie aneksu do umowy (50 – 2000 zł lub 0,1 – 4 %

w zależności od dokonywanych zmian),

e) od przedterminowej spłaty kredytu – prowizja za spłacenie kredytu w

terminie wcześniejszym, niż ustalony w umowie (0,2 – 1 % od nadpłacanej

kwoty; czasami występuje w różnych wysokościach, w zależności od tego,

czy bank zostanie powiadomiony o tym z odpowiednim wyprzedzeniem),

f) od przewalutowania – od zmiany waluty, w której spłacany jest kredyt

(0,5 – 2 %, choć w niektórych bankach pierwsza taka operacja jest

bezpłatna).

Zauważalną tendencją jest coraz mniej konkretne określanie przez banki kosztów

kredytu – z reguły informują one o tym, że oprocentowanie stanowi np. stopa WIBOR

1-miesięczny powiększona o marżę banku oraz prowizje związane z udzieleniem kredytu.

Na pytania o bardziej szczegółowe informacje często udzielana jest odpowiedź, że „zależy

to od sytuacji ekonomiczno – finansowej kredytobiorcy”. I rzeczywiście, jest to prawda161.

Banki ważą marżę, jaką ustalają dla kredytu dla danego przedsiębiorstwa ryzykiem, jakie

związane jest z jego kredytowaniem. Jednocześnie jednak, o czym należy pamiętać, z

reguły starają się one narzucić przedsiębiorstwu najwyższą marżę, jakie będzie ono w

stanie zaakceptować. Celowe wydaje się zatem, aby podchodzić do pierwszej propozycji

warunków cenowych, jakie określi bank, z należytym dystansem. Może się oczywiście

okazać, że są to warunki ostateczne, przypadek, w którym bank zrezygnuje z kredytowania

160 A.O.R., Stali klienci płacą mniej, „Rzeczpospolita”, 18.06.2004 r. 161 Materiały wewnętrzne Fortis Bank Polska S.A.

72

danej firmy z powodu problemów związanych z ciągłymi negocjacjami (absorbuje to czas

pracowników banku) jest również prawdopodobny. Wiele zależy tu jednak od wyczucia i

taktu kredytobiorcy.

Przedstawianie ofert w sposób mało konkretny pozwala bankom na

zindywidualizowane, elastyczne podejście, ale jednocześnie uniemożliwia porównanie

poszczególnych ofert na etapie wyboru banku, do którego składany jest wniosek

kredytowy. Wyjściem z tej sytuacji wydaje się być złożenie wniosku w kilku różnych

bankach, a następnie wybór oferty najlepszej – o ile oczywiście nie wiążą się z tym zbyt

wysokie prowizje związane z przyjęciem wniosku do rozpatrzenia.

Istotnie wyróżnia się na tym tle oferta banków spółdzielczych, które z góry

deklarują, jakie będą koszty kredytu. Z reguły powoduje to jednak, że kredyty udzielane

przez te banki są stosunkowo drogie (dotyczy to w szczególności kredytów opiewających

na większe kwoty – przy mniejszych kredytach różnica ta się zaciera, poza tym bank

spółdzielczy jest często jedynym bankiem, jaki jest gotów kredytować dane

przedsiębiorstwo – np. ze względu na to, że pozostałe niechętnie kredytują np. rolnictwo).

Przykładem może być koszt kredytu inwestycyjnego zaciągniętego w Banku

Spółdzielczym w Sanoku, wynoszący – wg tabeli opłat i prowizji banku162 – 16,2 % oraz

koszt analogicznego kredytu zaciągniętego w Fortis Banku, w którym wyniósłby on

WIBOR 1-miesięczny + maksymalnie 3,5 %163 (czyli nie więcej niż 10,5 %),

przy podobnym poziomie prowizji związanych z kredytem. Oczywiście należy zaznaczyć,

że kredyt w Fortis Banku musiałby wynosić minimum 200 000 zł, a firma, będąca

obiektem kredytowania, musiałaby posiadać odpowiednio wysoką zdolność kredytową

oraz ustanowić odpowiednie zabezpieczenia spłaty kredytu164. W przypadku Banku

Spółdzielczego w Sanoku posiadanie zdolności kredytowej oraz zabezpieczenie spłaty

kredytu również byłoby niezbędne (obowiązek ten nakłada na banki ustawa Prawo

bankowe), ale – ze względu na mniejszą kwotę minimalnego kredytu – wymagane byłyby

słabsze zabezpieczenia. Z kolei posiadanie zdolności kredytowej, rozumianej jako

zdolności do spłaty kredytu wraz z należnymi odsetkami i prowizjami w terminach

ustalonych w umowie kredytowej, uzależnione jest od kwoty kredytu, o jaką wnioskuje

potencjalny kredytobiorca. Posiadanie zdolności kredytowej wystarczającej do

zaciągnięcia kredytu w wysokości 10 000 zł znacząco różni się od posiadania zdolności 162 Informacje ze strony internetowej Banku Spółdzielczego w Sanoku: www.bssanok.com.pl/kredyty/oproc_kre1.htm#kredyt17, 12.11.2004 r. 163 Materiały wewnętrzne Fortis Bank Polska S.A. 164 Ibidem.

73

kredytowej do zaciągnięcia 200 000 zł kredytu – co w sposób naturalny, znacząco

ogranicza krąg potencjalnych kredytobiorców. Ze względu na mniejszą kwotę kredytu,

mniejsza jest również marża banku spółdzielczego mierzona w wartościach

bezwzględnych. Ponieważ jednostkowy koszt obsługi kredytu ponoszony przez oba banki

jest w tym wypadku podobny (pracownicy muszą wykonać podobne czynności), stąd

wyższe oprocentowanie kredytu jest w pewien sposób uzasadnione (nawet nieduży procent

od większej kwoty kredytu pozwala na uzyskanie satysfakcjonującej marży, co jest trudne

w przypadku kredytu o niższej wysokości).

Szacunkowe koszty, jakie wiążą się z zaciągnięciem kredytu inwestycyjnego, były

przedmiotem badania, przeprowadzonego przez autorów dziennika „Rzeczpospolita” w

pierwszej połowie 2004 r. Jego wyniki zostały zamieszczone w tabeli 8.

74

Tab

ela

8. O

fert

a ba

nkow

a dl

a m

ałyc

h i ś

redn

ich

prze

dsię

bior

stw

OPR

OC

EN

TO

WA

NIE

O

PŁA

TY

ZA

(W ZŁ

)

BA

NK

N

AZ

WA

R

AC

HU

NK

U ra

chun

ku lo

katy

7- dn

iow

ej

14-

dnio

wej

loka

ty

mie

s.

złot

oweg

o kr

edyt

u w

ra

chun

ku

złot

oweg

o kr

edyt

u in

wes

tycy

jneg

o

prow

adze

nie

rach

unku

(m

ies.)

prze

lew

do

ZU

S w

ok

ienk

u

prze

lew

do

in

nego

ba

nku

w

okie

nku

usłu

g na

te

lefo

n (m

ies.)

wypła

t go

tów

ki

z ko

nta

w

okie

nku

wpł

at

gotó

wki

na

kon

to

PRO

WIZ

JA

za u

dzie

leni

e kr

edyt

u in

wes

tycy

jneg

o w

pro

c.

Ban

k B

PH Pa

kiet

H

arm

oniu

m

do 2

2,

25

2,5

2,75

1M

W

IBO

R+o

d 4,

8 pp

1/3/

6M

WIB

OR

+ od

4,

8 pp

od

20

4 4

0

od 0

,15

proc

. m

in. 5

,25

zł

od 0

,19

proc

. m

in. 3

,75

zł

od 0

,75

proc

. m

in. 2

25 zł

Bus

ines

s Li

der

0,1

1

1,2

b.d.

1M

WIB

OR

+ od

3 p

p od

18

,25

proc

.

1/3M

W

IBO

R+o

d 4

pp

551-

55

0-35

0,

5 pr

oc.

min

. 10

zł

0,5

proc

. m

in. 3

zł

od 1

,5

Ban

k Pe

kao

Euro

kont

o B

usin

ess

0,1

1

1,2

b.d.

od

18,

25 p

roc.

1/

3M

WIB

OR

+od

4 pp

35

0-4

40-

35

0,5

proc

. m

in. 1

0 zł

0,3

proc

. m

in. 3

zł

od 1

,5

Ban

k Z

acho

dni

WB

K(1

)

rach

unek

bi

eżąc

y 0

2,85

-3,

05

2,9-

3,1

2,

251/

3/6M

W

IBO

R+m

arża

1/3/

6M

WIB

OR

+marża

21-3

05

4-5

00,

2 pr

oc.

min

. 4 zł

0,4

proc

. m

in. 4

zł

0,5-

3

BG

K

rach

unek

bi

eżąc

y 0,

35

2,75

-2,

95

2,95

-3,

15

3,65

-3,

85

3M

WIB

OR

+3,4

-4

pp

3M

WIB

OR

+4-4

,2

pp

30

2,5

420

0,

5 pr

oc.

min

. 3 zł

0,3

proc

. m

in. 5

zł

0,8-

1,2

BGŻ

In

tegr

um

Firm

a 0

0,8

1,3

2,5

od 1

1 pr

oc.

od 1

1 pr

oc.

20

5 5

0 0,

3 pr

oc.

min

. 10

zł

0,4

proc

. m

in. 8

zł

od 1

,5

BIS

E

rach

unek

bi

eżąc

y 0,

3

2,

62,

72,

9-3,

3 od

10,

45 p

roc.

od

10,

45 p

roc.

30

4,

4 4,

4 20

0,

5 pr

oc.

min

. 5 zł

0,5

proc

. m

in. 5

zł

od 0

,5

BOŚ

rach

unek

bi

eżąc

y 0,

1

um

owa

2,9

315

,4 p

roc.

3M

WIB

OR

+3-4

pp

35

-5

7-10

0-

0,3

proc

. 0,

2 pr

oc.

od 1

BW

E

rach

unek

bi

eżąc

y 0,

2 od

3,3

od

3,3

53,

45-

3,7

1M

WIB

OR

+marża

1/3

M

WIB

OR

+marża

50

4,5

4,5

50

0-0,

5 pr

oc.

0,5

proc

. m

in. 5

zł

1-5

75

Deu

tsch

e B

ank

Bus

ines

s

0,5-

12,

7-3

2,9-

3,2

3,35

-3,

5

1M

WIB

OR

+2-5

pp

1M

WIB

OR

+2-5

pp

20

44

b.d.

0,

3 pr

oc.

min

. 3 zł

0,2-

1 pr

oc.

min

. 50

zł

0,5-

3

Dom

inet

B

ank

rach

unek

bi

eżąc

y 2

3,4-

4,6

3,6-

4,7

3,75

-4,

95

15,9

5 pr

oc.

3M

WIB

OR

+od

8 pp

20

55

30,

2-2

proc

. 0,

3 pr

oc.

min

. 4 zł

2

Fort

is

Ban

k ra

chun

ek

bieżąc

y 0-

1

-

2,9-

3,5

4,05

1M

W

IBO

R+o

d 0,

5

1M

WIB

OR

+od

0,5

pp

503

4,5

00

0,5

proc

. m

in. 5

zł

umow

a

GB

G

Moj

a Fi

rma

0,5

umow

a 2,

8-3

3,5-

3,7

9,9

proc

. 3M

W

IBO

R+o

d 1

pp

25

3,3

3,3

00-

3zł

0,

2 pr

oc.

min

4 zł

0,5-

4

Kon

to

Firm

owe

2,25

3,15

-3,

6-

od 1

0,5

proc

.5

11

00,

1 pr

oc.

min

. 4 zł

0,15

pr

oc.

min

. 3 zł

od 1

,5

GB

W

Kon

to

Stan

dard

owe

0,45

2,

692,

483,

2-

od 1

0,5

proc

.25

3,5

3,5

100

0od

1,5

Kre

dyt

Ban

k Ex

traB

izne

s 0,

3 -

- 3,

1 od

8,8

8 pr

oc.

od 7

,38

proc

. 25

3

3 0

0 0-

0,1

proc

. m

in. 3

zł

1

ProB

izne

s

0,05

2,6-

3,2

2,7-

3,3

2,8-

3,4

1/3M

W

IBO

R+m

arża

od 1

5 pr

oc.

100

2,8-

5,5

5,5

0 0-

0,18

pr

oc.+

4,5

0,4-

0,75

pr

oc.+

4,5

zł lu

b 8

zł

do 2

IN

G B

ank

Śląs

ki

Kon

to Z

ysk

0,1

2,6-

3,2

2,7-

3,3

2,8-

3,4

1M

WIB

OR

+marża

1/3M

W

IBO

R+m

arża

35

2,5-

5 5

00-

4zł

7 zł

1

Inve

st-

Ban

k K

onto

-Biz

nes

0,5-

1,25

2,5-

2,8

2,5-

2,8

2,8-

3,1

1M W

IBO

R+

od 1

,5 p

p 3/

6M W

IBO

R+

od 1

,5 p

p 15

32

30

0,4

proc

. m

in. 2

zł

0,25

-3

Bus

ines

s C

lass

do

3,5

do

3,6

do

3,6

do

3,7

od 5

,35

proc

. od

9 p

roc.

9

od 0

od

2

0 od

0

proc

. 0,

1 pr

oc.

min

. 3 zł

1 M

ultiB

ank

Bus

ines

s Ex

pert

do 3

,5

do 3

,6

do 3

,6

do 3

,7od

5,3

5 pr

oc.

od 9

pro

c.

15

od 0

od

2

0 od

0

proc

. 0,

1 pr

oc.

min

. 3 zł

1

76

Nor

dea

Ban

k eF

irma

0,8

2,5

2,55

3,5-

3,9

15 p

roc.

3/

6M

WIB

OR

+marża

94,

5 4,

5 0

00,

35

proc

. m

in. 6

zł

0,3-

2

PKO

BP

Biz

nes P

artn

er b

.d.

1,1-

2,1

1,3-

2,3

1,5-

3,15

W

IBO

R+

0,7-

6,3

pp

WIB

OR

+1,3

-6,

9 pp

25

4,

54,

520

0,

2 pr

oc.

0,2

proc

. m

in. 3

zł

0,8-

3

Rai

ffei

sen

Ban

k R

-Kon

to

0,

14,

14,

14,

11M

W

IBO

R+m

arża

1M

WIB

OR

+marża

05

50

00,

5 pr

oc.

do3

BSR

K

rakó

w

rach

unek

bi

eżąc

y 0

2 2,

2 3,

1 12

,5 p

roc.

od

11,

6 20

2

2 5

0 0

1

BS

w

Pias

eczn

ie

rach

unek

bi

eżąc

y 0-

1

1,9-

2,4

2-2,

52,

7-3,

9 13

,5 p

roc.

od

11,

5 pr

oc.

od 1

5 3

3 3

- od

0,2

pr

oc.

2

Inte

ligo

Inte

ligo

1,

3-2,

35-

-3,

55-

-0

3,99

2,

99

0-

--

mB

ank

mB

IZN

ES

Kon

to

3-3,

39

-

--

--

00

10

--

2

1) B

Z W

BK

- opła

ty i

prow

izje

dot

yczą

tary

fy st

anda

rdow

ej;

2) W

ban

kach

inte

rnet

owyc

h opła

ty z

wią

zane

z p

rzel

ewam

i dot

yczą

usł

ugi r

ealiz

owan

ej p

rzez

tele

fon

lub

Inte

rnet

; W

IBO

R 1

M -

5,55

, 3M

- 5,

95, 6

M -

6,29

, z 1

6 cz

erw

ca 2

004

r.

Źródło

: A.O

.R. S

tali

klie

nci..

., op

. cit.

77

Nie podważając przydatności prezentowanych wyników w ogólnej ocenie kosztów,

związanych zaciągnięciem kredytu inwestycyjnego, należy zaznaczyć, że nie uwzględniają

one bardzo istotnego parametru, jakim jest minimalna kwota kredytu możliwa do uzyskania w

każdym z banków. Brakuje również informacji, jakie przedsiębiorstwa są grupą docelową

określonych banków (np. jaki jest wymagany minimalny poziom obrotów, od którego

możliwe jest uzyskanie finansowania dłużnego w danym banku). Pomimo tego, prezentowane

informacje są jednak bardzo cenne, gdyż wskazują na szacunkowy poziom kosztów, jakie

wiążą się z zaciągnięciem kredytu w działających w Polsce bankach.

Potencjalnym źródłem informacji o kosztach kredytów są także internetowe portale

finansowe. Godnym zainteresowania, zawierającym na bieżąco aktualizowane porównania

ofert banków, jest m.in. serwis internetowy www.bankier.pl. W szczególności użyteczne

wydają się być prezentowane tam zestawienia kredytów165, które dzielą się dodatkowo na

kredyty gotówkowe, ratalne, mieszkaniowe, samochodowe, specjalne, obrotowe,

inwestycyjne oraz na nabycie akcji. Porównania prezentowane są w formie tabel,

zawierających oferty banków wraz z odsyłaczami do szczegółowych informacji dotyczących

danego produktu. Pozwala to na zaoszczędzenie czasu, związanego z ewentualnym

poszukiwaniem informacji na witrynach internetowych banków.

Należy zaznaczyć, że w sposób szczególny traktowani są przez banki przedsiębiorcy

reprezentujący wolne zawody – lekarze, weterynarze, stomatolodzy, prawnicy, notariusze,

księgowi itd. Kierowana jest do nich specjalna oferta w postaci tzw. pakietów branżowych,

w ramach których mogą oni liczyć na niższe opłaty i różne przywileje166.

„W większości banków pakiety branżowe to zmodyfikowana forma pakietów

przeznaczonych dla małych i średnich firm. Do wersji podstawowej banki dodają bonusy:

wyższy limit zadłużenia, krótszy okres oczekiwania na decyzję o przyznaniu kredytu, mniej

uciążliwe formalności oraz oczywiście niższe opłaty i prowizje. Ponieważ klienci

zakwalifikowani do grupy wolnych zawodów to na ogół osoby o stabilnej sytuacji

finansowej, dużych dochodach, banki odważniej udzielają im kredytów.”167

A. Morawiecka przeprowadziła interesujące badanie porównawcze oferty banków

skierowanej do tej grupy klientów (tabela 9)168.

165 http://www.bankier.pl/fo/kredyty/narzedzia/zestawienie, 21.11.2004 r. 166 A. Morawiecka, Dobry klient, bo dużo zarabia, „Rzeczpospolita”, 04.06.2004 r. 167 Ibidem. 168 Ibidem.

78

Tab

ela

9. O

płat

y i p

row

izje

w p

akie

tach

bra

nżow

ych

Naz

wa

bank

u N

azw

a pa

kiet

u O

twar

cie

rach

unku

Pr

owad

zeni

e ra

chun

ku

Prze

lew

do

inne

go

bank

u Pr

zele

w

do Z

US

Wyd

anie

kar

ty

Kre

dyty

i poży

czki

Inte

grum

Le

karz

be

z opła

t

20 zł l

ub 1

60 lu

b 20

0 zł

/mie

s.w fo

rmie

ry

czał

tu

w fo

rmie

pap

iero

wej

5

zł, p

rzez

Te

lein

tegr

um 3

,5 zł,

w p

akie

cie

0 zł

5 zł

20 zł k

arta

po

dsta

wow

a, 2

00 zł

Mas

terC

ard

Bus

ines

s, 30

0 zł

M

aste

rCar

d G

old

Deb

et d

opus

zcza

lny

w ra

chun

ku: p

rzyjęc

ie w

nios

ku 0

zł;

rozp

atrz

enie

wni

osku

min

. 200

zł;

prow

izja

prz

ygot

owaw

cza

- br

ak; o

proc

ento

wan

ie k

redy

tu o

d 12

pro

c. K

redy

t obr

otow

y w

ra

chun

ku: o

płat

a za

prz

yjęc

ie w

nios

ku 0

zł;

rozp

atrz

enie

w

nios

ku m

in. 2

00 zł (

opła

ta n

a po

czet

p. p

rzyg

otow

awcz

ej),

prow

izja

prz

ygot

owaw

cza

min

. 1,5

pro

c., m

in. 3

00 zł;

opro

cent

owan

ie o

d 11

pro

c. lu

b W

IBO

R 1

M +

min

. 3,5

pro

c.

Kre

dyt i

nwes

tycy

jny:

prz

yjęc

ie w

nios

ku 0

zł;

rozp

atrz

enie

w

nios

ku m

in. 2

00 zł (

opła

ta p

obra

na w

poc

zet p

. pr

zygo

tow

awcz

ej);

prow

izja

prz

ygot

owaw

cza

od 1

,5 lu

b 2

proc

., m

in. 3

00 lu

b 35

0 zł

; opr

ocen

tow

anie

od

12 p

roc.

lub

WIB

OR

3M

+ 4

pro

c. K

redy

t pła

tnic

zy: p

rzyjęc

ie w

nios

ku 0

zł;

rozp

atrz

enie

wni

osku

min

. 200

zł (

opła

ta z

alic

zona

w p

ocze

t p.

przy

goto

waw

czej

); pr

owiz

ja p

rzyg

otow

awcz

a m

in. 1

,5 p

roc.

, m

in. 3

00 zł;

opro

cent

owan

ie o

d 11

pro

c. lu

b W

IBO

R 1

M+

min

. 3,

5 pr

oc.

BGŻ

Inte

grum

Pr

awni

k be

z opła

t 20

zł l

ub 1

60 lu

b 20

0 zł

/mie

s.w fo

rmie

ry

czał

tu

w fo

rmie

pap

iero

wej

5

zł, p

rzez

Te

lein

tegr

um 3

,5 zł,

w p

akie

cie

0 zł

5 zł

20

zł -

kar

ta

pods

taw

owa,

200

zł

Mas

terC

ard

Bus

ines

s; 3

00 zł z

a M

aste

rCar

d G

old

jw.

Kre

dyt

Ban

k

Ekst

ra

Biz

nes

Med

yk

20 zł

25

zł

w fo

rmie

pap

iero

wej

3

zł; p

rzez

Tel

eKB

K

onsu

ltant

2 zł;

prze

z In

tern

et 1

,50

zł

w fo

rmie

pa

pier

owej

3

zł; p

rzez

Te

leK

B

Kon

sulta

nt

2 zł

; prz

ez

Inte

rnet

1,

50 zł

Vis

a El

ectro

n Ek

stra

bizn

es 1

5 zł

, V

isa

Bus

ines

s 200

zł

Vis

a B

usin

ess

Gol

d 38

5 zł

Odn

awia

lny

limit

kred

ytow

y w

rach

unku

bieżą

cym

: prz

yjęc

ie

wni

osku

0 zł;

rozp

atrz

enie

wni

osku

50

zł; p

row

izja

pr

zygo

tow

awcz

a od

1 d

o 1,

5 pr

oc.;

opro

cent

owan

ie W

IBO

R

1M+

marża

od

3,5

proc

. Kre

dyt i

nwes

tycy

jny:

prz

yjęc

ie w

nios

ku

0 zł

; roz

patrz

enie

wni

osku

150

zł;

prow

izja

prz

ygot

owaw

cza

od

1,5

proc

.; op

roce

ntow

anie

od

9,69

pro

c. K

redy

t na

zaku

p śr

odkó

w tr

ansp

ortu

: prz

yjęc

ie w

nios

ku 0

zł;

rozp

atrz

enie

w

nios

ku 5

0 zł

; pro

wiz

ja p

rzyg

otow

awcz

a od

1 d

o 1,

5 pr

oc.;

opro

cent

owan

ie o

d 12

,5 p

roc.

na

now

e au

to, o

d 15

,25

proc

. na

używ

ane.

Kre

dyt n

a fin

anso

wan

ie n

owyc

h m

iejs

c pr

acy:

pr

zyję

cie

wni

osku

0 zł;

rozp

atrz

enie

wni

osku

50

zł; z

a ud

ziel

enie

kr

edyt

u 1

proc

.; op

roce

ntow

anie

od

7,33

pro

c. P

ożyc

zka

dla

79

posi

adac

zy ra

chun

ku E

kstra

bizn

es: p

rzyjęc

ie w

nios

ku 0

zł;

rozp

atrz

enie

wni

osku

50

zł; p

row

izja

prz

ygot

owaw

cza

od 1

do

2 pr

oc.,

opro

cent

owan

ie o

d 11

,5 p

roc.

do

12 m

ies.

i od

17 p

roc.

po

wyż

ej 1

2 m

ies.

Ekst

ra

Biz

nes L

ex

20 zł

25 zł

w fo

rmie

pap

iero

wej

3

zł; p

rzez

Tel

eKB

K

onsu

ltant

2 zł;

prze

z In

tern

et 1

,50

zł

w fo

rmie

pa

pier

owej

3

zł; p

rzez

Te

leK

B

Kon

sulta

nt

2 zł

; prz

ez

Inte

rnet

1,

50 zł

Vis

a El

ectro

n Ek

stra

bizn

es 1

5 zł

; V

isa

Bus

ines

s 200

zł

; Vis

a B

usin

ess

Gol

d 38

5 zł

Odn

awia

lny

limit

kred

ytow

y w

rach

unku

bieżą

cym

: prz

yjęc

ie

wni

osku

0 zł;

rozp

atrz

enie

wni

osku

50

zł; p

row

izja

pr

zygo

tow

awcz

a od

1 d

o 1,

5 pr

oc.;

opro

cent

owan

ie W

IBO

R

1M+

marża

od

4 pr

oc. K

redy

t inw

esty

cyjn

y: p

rzyjęc

ie w

nios

ku 0

zł

; roz

patrz

enie

wni

osku

150

zł;

prow

izja

prz

ygot

owaw

cza

od

1,5

proc

.; op

roce

ntow

anie

od

9,69

pro

c. K

redy

t na

zaku

p śr

odkó

w tr

ansp

ortu

: prz

yjęc

ie w

nios

ku 0

zł;

rozp

atrz

enie

w

nios

ku 5

0 zł

; pro

wiz

ja p

rzyg

otow

awcz

a od

1 d

o 1,

5 pr

oc.;

opro

cent

owan

ie o

d 12

,5 p

roc.

na

now

e au

to, o

d 15

,25

proc

. na

używ

ane

Kre

dyt n

a fin

anso

wan

ie n

owyc

h m

iejs

c pr

acy:

pr

zyję

cie

wni

osku

0 zł;

rozp

atrz

enie

wni

osku

50

zł; z

a ud

ziel

enie

kr

edyt

u 1

proc

; opr

ocen

tow

anie

od

7,33

pro

c. P

ożyc

zka

dla

posi

adac

zy ra

chun

ku E

kstra

bizn

es: p

rzyjęc

ie w

nios

ku 0

zł;

rozp

atrz

enie

wni

osku

50

zł; p

row

izja

prz

ygot

owaw

cza

od 1

do

2 pr

oc.,

opro

cent

owan

ie o

d 12

,5 p

roc.

do

12 m

ies.

PK

O

BP

M

edyk

Pa

rtner

0

zł

25

zł

w fo

rmie

pap

iero

wej

4,

5 zł

, w fo

rmie

el

ektro

nicz

nej 2

zł

w fo

rmie

pa

pier

owej

4,

5 zł

, w

form

ie

elek

troni

czne

j 2 zł

25 zł n

a dw

a la

ta

Kre

dyt o

dnaw

ialn

y w

rach

unku

: prz

yjęc

ie w

nios

ku 0

zł;

rozp

atrz

enie

wni

osku

50

zł; p

row

izja

od

udzi

elon

ego

kred

ytu

od

2 do

4 p

roc.

; opr

ocen

tow

anie

od

7 pr

oc. K

redy

t obr

otow

y w

ra

chun

ku k

redy

tow

ym: p

rzyjęc

ie w

nios

ku b

ez o

płat

; ro

zpat

rzen

ie w

nios

ku 1

00 zł;

prow

izja

od

udzi

elon

ego

kred

ytu

od 1

do

3,5

proc

.; op

roce

ntow

anie

od

7,3

proc

. Kre

dyt

inw

esty

cyjn

y w

rach

unku

kre

dyto

wym

: prz

yjęc

ie w

nios

ku 0

zł;

rozp

atrz

enie

wni

osku

100

zł;

prow

izja

od

udzi

elon

ego

kred

ytu

od 0

,8 d

o 3

proc

.; op

roce

ntow

anie

od

7,1

proc

. Poż

yczk

a go

tów

kow

a lu

b be

zgot

ówko

wa:

prz

yjęc

ie w

nios

ku 0

pro

c.;

rozp

atrz

enie

wni

osku

100

zł;

prow

izja

od

udzi

elon

ej p

ożyc

zki 1

pr

oc.;

opro

cent

owan

ie o

d 12

,3 d

o 15

,6 p

roc.

Kre

dyt A

uto

Partn

er

na z

akup

sam

ocho

du; p

rzyjęc

ie w

nios

ku 0

zł;

rozp

atrz

enie

w

nios

ku 1

00 zł;

prow

izja

od

kwot

y ud

ziel

oneg

o kr

edyt

u od

1 d

o 3,

5 pr

oc.;

opro

cent

owan

ie o

d 7,

1 pr

oc.

Peka

o SA

Li

der

Farm

acji

bez

opła

t za

pier

wsz

y ra

chun

ek i

10

25 zł

w fo

rmie

pap

iero

wej

2

zł, w

form

ie

elek

troni

czne

j 1 zł

w fo

rmie

pa

pier

owej

2

zł, w

50 zł z

a pi

erw

szą

i każdą

następ

ną,

Ove

rdra

ft w

PLN

: prz

yjęc

ie i

rozp

atrz

enie

wni

osku

0 zł,

za

udzi

elen

ie p

ierw

szeg

o kr

edyt

u 0

zł, z

a ud

ziel

enie

dru

gieg

o m

in.

1 pr

oc.,

opro

cent

owan

ie 1

M W

IBO

R +

marża

od

4,25

pro

c.

80

zł o

d każd

ego

następ

nego

fo

rmie

el

ektro

nicz

nej 1

zł

Kre

dyt w

rach

unku

bieżą

cym

odn

awia

lny

w P

LN: z

a pr

zyję

cie

i ro

zpat

rzen

ie w

nios

ku m

in. 2

0 zł

; pro

wiz

ja p

rzyg

otow

awcz

a od

0

proc

.; op

roce

ntow

anie

1M

WIB

OR

+ m

arża

od

3 pr

oc. K

redy

t w

rach

unku

kre

dyto

wym

odn

awia

lny

i nie

odna

wia

lny

w P

LN:

opła

ta z

a pr

zyję

cie

i roz

patrz

enie

wni

osku

min

. 30

zł; p

row

izja

pr

zygo

tow

awcz

a od

0 p

roc.

; opr

ocen

tow

anie

1M

WIB

OR

+

marża

od

3 pr

oc.

BZ

WB

K

Paki

et d

la

Wol

nych

Za

wod

ów

30 zł

30

zł*

w fo

rmie

pap

iero

wej

2,

80zł

, w fo

rmie

el

ektro

nicz

nej 0

,50

zł

1,50

zł

bez

opła

t kar

ta

firm

owa

Vis

a B

usin

ess E

lect

ron,

50

zł z

a uż

ytko

wan

ie

Kre

dyt o

brot

owy

w ra

chun

ku b

ieżą

cym

w P

LN: p

rzyjęc

ie

wni

osku

0 zł;

rozp

atrz

enie

wni

osku

0,2

0 pr

oc. m

in. 1

00 zł

(pro

wiz

ja p

obie

rana

w p

ocze

t p. p

rzyg

otow

awcz

ej);

prow

izja

pr

zygo

tow

awcz

a m

in. 1

50 zł +

1 p

roc.

kw

oty

kred

ytu

pona

d 10

ty

s. zł

; opr

ocen

tow

anie

WIB

OR

+ m

arża

(ban

k ni

e po

daje

do

kład

nych

war

tośc

i) dl

a kr

edyt

u w

PLN

Biz

nes H

ipot

eka.

K

redy

t hip

otec

zny

dla

firm

: prz

yjęc

ie w

nios

ku 0

zł;

rozp

atrz

enie

w

nios

ku 0

,20

proc

. min

. 100

zł (

prow

izja

pob

iera

na w

poc

zet p

. pr

zygo

tow

awcz

ej; p

row

izja

prz

ygot

owaw

cza

min

. 150

zł -

1

proc

. od

kwot

y kr

edyt

u po

nad

10 ty

s. zł

; opr

ocen

tow

anie

W

IBO

R 1

M lu

b 3M

dla

kre

dytu

w P

LN

Ban

k B

PH

Har

mon

ium

M

edyk

H

arm

oniu

m

Praw

nik

Har

mon

ium

Ta

x

0 zł

24

,95

lub

39,9

5 zł

(p

akie

t baz

owy

Har

mon

ium

); 39

,95

lub

59,9

5 zł

(H

arm

oniu

m P

lus)

; 55

lub

79 zł (

Har

mon

ium

Pr

o); d

o każd

ej k

wot

y ba

nk d

olic

za o

płatę

w

wys

okoś

ci 1

0 zł

w

ram

ach

paki

etu

branżo

weg

o;

prow

adze

nie

rach

unku

w

form

ie ry

czał

tu m

in.

90 zł

10 p

rzel

ewów

/mie

s. za

poś

redn

ictw

em

syst

emu

Seza

m lu

b V

ideo

Tel/M

ultiC

ash

w ra

mac

h pa

kiet

u be

zpła

tnie

, pow

yżej

10

opł

ata

wyn

osi

0,50

zł z

a każd

y

1,50

zł

kred

ytow

e:

Mas

terc

ard

Cre

dit

Silv

er lu

b V

isa

Cre

dit S

ilver

be

zpła

tnie

w

ram

ach

paki

etu

Lim

it de

beto

wy:

prz

yjęc

ie w

nios

ku 0

zł;

rozp

atrz

enie

wni

osku

od

25

zł (k

wot

a za

licza

na w

poc

zet p

.prz

ygot

owaw

czej

); pr

owiz

ja p

rzyg

otow

awcz

a od

1 p

roc.

, min

. 100

zł,

opro

cent

owan

ie W

IBO

R 1

M +

marża

. Kre

dyt n

a za

kup

wyp

osaż

enia

: prz

yjęc

ie w

nios

ku 0

zł;

rozp

atrz

enie

wni

osku

od

113

zł (o

płat

a za

licza

na w

poc

zet p

. prz

ygot

owaw

czej

); pr

owiz

ja

przy

goto

waw

cza

od 1

,125

pro

c., m

in. 1

00 zł;

opro

cent

owan

ie

WIB

OR

1M

lub

3M lu

b 6M

Har

mon

ium

Hip

otek

a. K

redy

t hi

pote

czny

dla

firm

: prz

yjęc

ie w

nios

ku 0

zł;

rozp

atrz

enie

w

nios

ku o

d 11

3 zł

(opł

ata

zalic

zana

w p

ocze

t p.

przy

goto

waw

czej

); pr

owiz

ja p

rzyg

otow

awcz

a od

0,7

5 pr

oc.,

min

. 300

zł

*opł

ata

obej

muj

e ró

wni

eż k

orzy

stan

ie z

rach

unku

oso

bist

ego

Kon

to24

i K

onto

24 P

lus l

ub K

onto

24 P

rest

iż

Źródło

: A. M

oraw

ieck

a, D

obry

klie

nt, b

o dużo

zara

bia,

„R

zecz

posp

olita

”, 0

4.06

.200

4 r.

81

We wspomnianym badaniu A. Morawieckiej, znalazła się również informacja o –

pewien sposób – szczególnym podejściu Banku Zachodniego WBK S.A. do przedsiębiorców

reprezentujących wolne zawody. Cytując: „Mogą oni liczyć jednak na pewne udogodnienie.

Polega ono na tym, że BZ WBK zalicza dochody nieudokumentowe do przychodów ogółem.

Dzięki temu prawnik czy lekarz ma większą zdolność kredytową i może otrzymać pożyczkę

na lepszych warunkach (wyższą kwotę). Jednak dochody nieudokumentowane nie mogą

przekroczyć 50 % dochodów udokumentowanych i nie mogą być wyższe niż 3 tys. zł

miesięcznie.”169.

Informacja ta została potwierdzona przez pracownika banku170:

„Dochody nieudokumentowane, czyli nie wykazane w deklaracjach podatkowych,

w przypadku osób fizycznych występujących o pożyczkę lub kredyt konsumpcyjny, mogą

być brane pod uwagę do kwoty ok. 3 000 zł miesięcznie. W przypadku, w którym kredyt

zaciągany jest przez firmę, nie występuje taka możliwość.”

Dla osób reprezentujących wolne zawody jest to jednak mało istotne171, gdyż – poza

kwestią zapłaty podatku – brak jest istotnych różnic pomiędzy przychodem firmy,

a przychodem osobistym właściciela firmy. W ten sposób możliwe jest podwyższenie

zdolności kredytowej i – co się z tym wiąże – uzyskanie większej pożyczki lub kredytu.

W praktyce oznacza to, że Bank Zachodni WBK sankcjonuje łamanie prawa, jakim jest

uzyskiwanie nieopodatkowanych przychodów, oferując przy tym możliwość czerpania

dodatkowych korzyści z tego faktu. Działania takie – w ocenie autora tej pracy – zasługują na

potępienie.

Dla przedsiębiorstwa, ze względu na różnice w kosztach korzystania z określonych

form kredytowania, istotny jest również rodzaj kredytu. Specyficzny sposób obliczania

kosztów występuje w przypadku kredytu dyskontowego. O ile związane z nim prowizje są

podobne, jak w przypadku pozostałych kredytów, o tyle oprocentowanie kredytu liczone

nieco inaczej. Odsetki od kredytów dyskontowych, potocznie nazywane dyskontem,

potrącane są z reguły w momencie ich udzielenia172. I właśnie na tym tle dochodzi do

pewnych nieporozumień.

169 Ibidem. 170 W rozmowie telefonicznej w dniu 23.11.2004 r. 171 W praktyce różnicą jest tylko możliwość odpisania odsetek od kredytu od podstawy opodatkowania – jako kosztów uzyskania przychodu. 172 Bankowość..., op. cit., s. 279.

82

Bank, obliczając kwotę należnych odsetek, które są potrącane od kwoty udzielonego

kredytu, stosuje następujący wzór173:

D = 365

W r tx x

gdzie:

D – kwota odsetek z tytułu dyskonta,

W – suma wekslowa,

r – roczna stopa procentowa,

t – liczba dni upływających do daty płatności weksla.

Jest to wzór na obliczenie wartości odsetek płatnych „z dołu”, po zakończeniu okresu

kredytowania. Analogiczny wzór jest stosowany podczas obliczania odsetek od pozostałych

rodzajów kredytów, z tą różnicą, że w miejscu sumy wekslowej wpisywana jest kwota

zadłużenia, jaka miała miejsce w ostatnim okresie t dni (najczęściej nie dłuższym niż cykl

naliczania odsetek, gdyż z reguły powoduje to zmianę salda wykorzystania kredytu – jest one

powiększane o naliczone odsetki, a kolejne naliczenie odsetek ma miejsce już od

powiększonej sumy). W przypadku dyskonta weksli banki nie pobierają jednak odsetek po

zakończeniu okresu kredytowania, ale „z góry”, w momencie udostępnienia środków

kredytobiorcy. Wzór, który powinien być stosowany do obliczania należnych odsetek,

nietrudno jest wyprowadzić. Prezentuje go m.in. Jan Bednarczyk na stronach swojego serwisu

internetowego www.weksel.pl:

Wypłacony kapitał "kd" jest mniejszy niż nominał weksli "W", właśnie o odsetki

dyskontowe. W takim przypadku odsetki dyskontowe będą liczone wzorem:

D = W – kd

Aby wyliczyć kd, którego wartość wstawiona zostanie następnie do powyższego

wzoru, należy wcześniej posłużyć się wzorem na wysokość odsetek, jakie zostaną w

przyszłości zapłacone od określonej kwoty:

t D = W * r * -------------- 365

173 Ibidem.

83

W tym sposobie liczenia, do wzoru powyżej zamiast "W" (nominał weksla),

wstawiamy rzeczywiście wypłacony kapitał, czyli "kd". Uzasadnienie takiej metody obliczeń

zamieszczone zostało pod ostatecznym wzorem. Po podstawieniu otrzymujemy:

W = kd + D

t W = kd + kd * r * ------ 365

W

kd = ---------------- t 1 + r * ------ 365

Wstawiając do wzoru na odsetki mamy:

Według tego wzoru prawidłowo powinny być liczone odsetki dyskontowe.174

1 D = W * {1 – -------------} t 1 + r * ------ 365

Taki sposób wyprowadzenia wzoru uzasadniony jest następującym rozumowaniem:

Załóżmy, że bank udziela przedsiębiorcy kredytu w kwocie kd, a przedsiębiorca deklaruje

spłatę kwoty kredytu kd oraz należnych odsetek D, naliczonych od tego kredytu. Załóżmy

też, że całkowita suma należna bankowi W jest równa sumie wymienionej na wekslu. Odsetki

D zapłacone od takiego kredytu będą równe odsetkom pobranym „z góry” w przypadku

przedstawienia takiego weksla do dyskonta.

W przypadku pierwszego sposobu naliczania odsetek, płatnych „z dołu”,

przedsiębiorca uzyskuje kwotę środków równą zobowiązaniu wekslowemu. Co miesiąc

spłaca on należne odsetki, a z dniem upływu okresu kredytowania zwraca użyczony kapitał.

Oznacza to większą, całkowitą kwotę zapłaconych bankowi odsetek, w zamian za mniejsze

obciążenie kredytobiorcy spłatą w początkowym okresie kredytowania.

W przypadku naliczania drugim sposobem, odsetkach płatnych „z góry”,

przedsiębiorca na wstępie płaci całość odpowiednio zdyskontowanych odsetek, które są 174 Informacje z serwisu internetowego www.weksel.pl, 18.11.2004 r.

84

potrącane z wypłacanej mu kwoty. Następnie korzysta on z użyczonych środków przez czas

określony w umowie kredytowej, nie ponosząc już z tego tytułu dodatkowych opłat.

W praktyce bankowej odsetki naliczane są tak, jak w sposobie pierwszym, w związku

z czym są one wyższe. Jednocześnie jednak kapitał wypłacany jest według sposobu drugiego,

czyli pomniejszony o te zawyżone odsetki175. De facto, nie jest w nim uwzględniana wartość

pieniądza w czasie w odniesieniu do płaconych przez kredytobiorcę odsetek. A w przypadku

większych kwot, wyższych stóp procentowych (tu: dyskontowych) lub dłuższych okresów

kredytowania może to mieć istotne znaczenie.

Aby lepiej zobrazować ten problem załóżmy, że kredytobiorca przedstawia bankowi

do dyskonta weksel o terminie wykupu równym 6 miesięcy, opiewający na kwotę 20 000 zł,

przy stopie procentowej równej 15 %. Inne koszty pomijamy. W sposobie pierwszym klient

otrzymuje 20 000 zł i co miesiąc, przez 6 miesięcy, płaci odsetki – w sumie 1 500 zł.

W przypadku drugim liczona jest bieżąca wartość ogółu zapłaconych odsetek, równa

1 378 zł, i o tę wartość pomniejszona jest kwota wypłacana kredytobiorcy – otrzymuje on

18 622 zł.

W praktyce bankowej kredytobiorca od razu płaci 1 500 zł (otrzymuje on 18 500 zł),

co oznacza naliczenie rzeczywistych odsetek dyskontowych w wysokości 16,44 %176, czyli o

1,44 % wyższych, niż oficjalnie deklarowane.

Wskazanym wydaje się być uważne czytanie umów kredytowych oraz – jeżeli jest

taka możliwość – negocjowanie odpowiednich zapisów. Wydaje się mało prawdopodobnym,

aby bank zechciał zmienić sposób, w jaki dokonuje rozliczeń związanych z dyskontem

weksli, ale – korzystając z podanych wzorów – można spróbować zasugerować zmianę

wysokości oprocentowania, aby odpowiadało rzeczywistym, a nie nominalnym odsetkom

dyskontowym. Warto jest także sprawdzić, czy bank nalicza odsetki dzieląc okres pozostały

do wykupu weksla przez 365, czy też przez 360 dni. Jest to dość częsta praktyka, która dla

kredytobiorcy oznacza konieczność zapłacenia wyższych odsetek. Informacje te powinny być

zamieszczone oficjalnym regulaminie czynności kredytowych banku177.

Podczas oceny całkowitych kosztów związanych z zaciągnięciem kredytu, należy

również pamiętać o tzw. tarczy podatkowej, czyli zmniejszeniu wysokości płaconych

podatków. Zgodnie z Ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych178 odsetki, płacone

175 Informacje z serwisu internetowego www.weksel.pl, 18.11.2004 r. 176 Należy przekształcić finalny wzór na kwotę odsetek. Wzór na stopę rzeczywistą: r = 365*D / t*(W–D). 177 Materiały wewnętrzne Fortis Bank Polska S.A. 178 Art. 16, ust. 1, p. 10, lit. a tej ustawy.

85

od kredytów bankowych, stanowią koszt uzyskania przychodu i pomniejszają tym samym

podstawę opodatkowania. W ten sposób koszt użycia kredytów bankowych można określić

następującym wzorem179:

Kb = i x (1 – Pd),

gdzie:

Kb – koszt użycia bankowych kredytów kapitałowych,

i – bankowa stopa procentowa,

Pd – stopa podatku dochodowego.

Należy jednak zaznaczyć, że tarcza podatkowa występuje tylko w przypadku firm

rentownych – które posiadają odpowiednio wysoką podstawę opodatkowania, od której

można by odliczyć opisywane odsetki. Wymieniony wzór nie uwzględnia także kosztów

prowizji bankowych, które wiążą się z obsługą kredytów. Prowizje te nie stanowią kosztów

uzyskania przychodów i nie wpływają na zmniejszenie płatności z tytułu podatków.

3.3. Kredyty i pożyczki konsumpcyjne oraz formy sprzedaży ratalnej

Kredyty konsumpcyjne, udzielane przez banki osobom fizycznym, nie stanowią

bezpośredniego źródła dopływu gotówki do firmy, ale – jak zostało to już wcześniej

wspomniane – poprzez pokrycie części kosztów ponoszonych przez właściciela

przedsiębiorstwa, pozwalają na pośrednie finansowanie działalności gospodarczej. W języku

potocznym, pod pojęciem kredytu funkcjonują również odroczone formy płatności stosowane

m.in. przez centra handlowe – chociaż kredytem, w rozumieniu ustawy Prawo bankowe,

oczywiście nie są180. Ze względu jednak na zbieżność celów, jakie finansowane są kredytami

konsumpcyjnymi oraz wymienionymi formami sprzedaży ratalnej, zostały one opisane

wspólnie.

Finansowanie bieżącej działalności gospodarczej poprzez kredyty konsumpcyjne

udzielane osobom fizycznym najbardziej widoczne jest np. w przypadku zakupu komputera.

Może on być wykorzystywany zarówno do pracy, jak i do zastosowań typowo domowych –

rekreacji, nauki itp. Zaliczenie komputera do środków trwałych firmy pozwala na odliczenie

określonej kwoty podatku VAT oraz zapłacenie mniejszego podatku dochodowego, z racji

pomniejszenia podstawy opodatkowania o odpisy amortyzacyjne. Aby dokonać zakupu

179 J. Ostaszewski, Zarządzanie..., op. cit., s. 42. 180 W myśl art. 5 ustawy Prawo bankowe kredyty mogą być udzielane tylko przez banki.

86

komputera „na firmę”, niezbędne jest dokonanie płatności za fakturę wystawioną na

prowadzoną przez siebie działalność gospodarczą. Jeżeli jednak w firmie nie ma akurat

wolnych środków, które mogłyby sfinansować zakup, być może warto jest rozważyć

opłacenie faktury ze środków prywatnych.

W przypadku działalności gospodarczej osoby fizycznej jest to w pewien sposób

oczywiste – środki prywatne właściciela są jednocześnie środkami, jakimi dysponuje firma.

Mniej oczywista wydaje się natomiast sytuacja, w której pożyczka udzielona np. wspólnikowi

spółki z o.o. jako osobie fizycznej (na zakup określonych dóbr, w formie kredytu ratalnego),

pozwala na wniesienie dodatkowego kapitału do spółki. Unikając w danym momencie

poniesienia wydatków – w sensie wypływu pieniędzy, a nie powstania zobowiązań –

wspólnik wchodzi w posiadanie „dodatkowych” środków pieniężnych, które może z kolei

pożyczyć spółce na finansowanie bieżącej działalności gospodarczej.

Z metodologicznego punktu widzenia jest to forma finansowania działalności z

kapitałów własnych. Ponieważ jednak osoba właściciela jest tu tylko swoistym

„pośrednikiem” w przepływie środków od podmiotów zewnętrznych do firmy, omówione to

zostało w części pracy poświęconej finansowaniu kapitałami obcymi.

Przykładem, który obrazuje możliwość dopływu środków do przedsiębiorstwa z

zewnątrz, choć poprzez osobę właściciela, jest kredyt hipoteczny udzielany przez Fortis Bank

Polska S.A. Pomijając kwestię posiadania zdolności kredytowej, która pozwala na

zaciągnięcie tego kredytu, możliwe jest przeznaczenie do 25 % wartości kwoty kredytu na

dowolny cel181. Stwarza to możliwość np. sfinansowania kosztów urządzenia gabinetu

lekarskiego w jednym z pomieszczeń budowanego domu jednorodzinnego. Ponieważ środki

mogą być przeznaczone na dowolny cel, działalność gospodarcza „wsparta” takim kredytem

nie musi być prowadzona w miejscu zamieszkania. Dla banku istotny jest przede wszystkim

fakt budowy domu (zabezpieczeniem kredytu jest m.in. hipoteka) oraz bieżąca obsługa

kredytu. Wykorzystanie kredytu, zabezpieczonego hipoteką ustanowioną na domu, w którym

się zamieszkuje, wydaje się być jednak nieco ryzykowne – tym niemniej jest to jedna z

możliwości finansowania działalności gospodarczej.

Zakup danego środka trwałego, przy jednoczesnym odroczeniu płatności lub

rozłożeniu jej na raty, rodzi nadzieje na uzyskanie dochodów pozwalających na spłatę rat

dzięki bieżącemu jego użytkowaniu. Szczególną uwagę należy jednak zwrócić na całkowity

koszt, jaki wiąże się z daną formą finansowania zakupu. W przypadku dóbr, których wartość

181 Materiały wewnętrzne Fortis Bank Polska S.A.

87

mieści się w przedziale 500 – 80 000 zł, wszystkie instytucje udzielające kredytów,

użyczające środki w formie pożyczek, czy też stosujące formy sprzedaży ratalnej,

zobowiązane są do podawania rzeczywistej stopy oprocentowania, zgodnie ze wzorem

zamieszczonym w Ustawie o kredycie konsumenckim182.

Interesujące badania w tym zakresie zostały przeprowadzone w październiku 2003 r.

przez P. Blajtra183. Ich przedmiotem był szacowany koszt zakupu określonego środka

trwałego, sfinansowany za pomocą sprzedaży ratalnej w centrach handlowych, bankowej

pożyczki gotówkowej, kredytu w rachunku osobistym oraz karty kredytowej osoby fizycznej.

Kupno na raty w sieci handlowej okazało się być jedną z najtańszych form zakupu

(brak prowizji i odsetek), ale tylko w przypadku, w którym zakup rozłożony jest na ściśle

określoną liczbę rat o stałej wielkości (w danym przypadku 10 rat, z których pierwszą

należało uregulować w ciągu miesiąca od daty zakupu). W przypadku spłaty pożyczki w

dłuższym lub krótszym terminie, nabywca zostałby jednak obciążony zupełnie innymi

kosztami, sięgającymi nawet 60 % w skali roku (oprocentowanie rzeczywiste –

uwzględniające prowizje i inne koszty).

Koszt pożyczki gotówkowej oferowanej przez banki – na moment badania – wahał się

od 22 % oprocentowania rzeczywistego w skali roku (Bank Millennium), do prawie 49 %

(Citibank).

Najtańszy okazał się wariant sfinansowania zakupu za pomocą linii kredytowej w

koncie osobistym. W PKO Banku Polskim S.A., po uwzględnieniu wszystkich prowizji,

kredyt taki kosztowałby ok. 17 % w skali roku – a jest on automatycznie spłacany z bieżących

wpływów i dostępny w każdej chwili.

Najdroższym wariantem okazało się z kolei skorzystanie z kredytu na karcie

kredytowej – oczywiście przy założeniu, że nabywca nie będzie w stanie spłacić w

wyznaczonym przez bank terminie całości zadłużenia, a więc zostaną naliczone dodatkowe

odsetki. Na moment badania, nominalne oprocentowanie zaciągniętego w ten sposób kredytu

wynosiłoby od 27 % w Multibanku, do prawie 38 % w Citibanku Handlowym.

Należy również wspomnieć o możliwości finansowania, która najczęściej widoczna

jest w postaci kartek z ogłoszeniami typu „tanie kredyty”, zamieszczonych na murach,

słupach sygnalizacji świetlnej, przystankach autobusowych itp. Pod hasłem wspomnianych

kredytów mieszczą się najczęściej pożyczki gotówkowe dla osób fizycznych, z reguły na

182 Załącznik do Ustawy o kredycie konsumenckim z 20 lipca 2001 r., załączony również do niniejszej pracy. 183 P. Blajter, Gdzie najtaniej pożyczą, „Rzeczpospolita”, 16.10.2003 r.

88

niewielkie kwoty. Warunki, na jakich są one udzielane, często wydają się bazować na braku

wiedzy zaciągających je osób – są dużo droższe zarówno od innych form finansowania, jak i

podobnych do nich (tańszy jest np. kredyt konsumpcyjny możliwy do zaciągnięcia w

placówkach Poczty Polskiej S.A.184), a ich spłata odbywa się w niekorzystny dla klienta

sposób.

Przykładem takiego finansowania jest oferta firmy Provident Polska S.A., która –

zgodnie z informacjami zamieszczonym na swojej stronie internetowej – jest liderem na

rynku tego typu pożyczek185. Badanie186, przeprowadzone przez autora pracy w dniu

24 października 2004 r., pozwoliło ustalić następujące informacje:

• możliwe jest uzyskanie pożyczki maksymalnie w wysokości 5 000 zł, choć w

praktyce pożyczki powyżej 4 000 zł nie są udzielane,

• nie ma możliwości rozmowy z pracownikiem odpowiedzialnym na kwestię

pożyczek, nie zostanie także przekazane jego nazwisko,

• należy pozostawić swój adres zamieszkania i numer telefonu, a następnie

oczekiwać wizyty przedstawiciela firmy,

• podpisanie umowy pożyczki ma miejsce w domu pożyczkobiorcy,

• spłata rat również odbywa się w domu pożyczkobiorcy – raz w tygodniu

odwiedzają go przedstawiciele firmy, którzy przychodzą po odbiór należności,

• nie ma możliwości dokonania spłaty np. przelewem bankowym, w celu

wyeliminowania konieczności wizyty obcych osób w domu,

Należy podkreślić, że pracownik firmy nie potrafił określić oprocentowania pożyczek.

Podał on jednak przykładowe wartości pożyczek oraz kwot, jakie należałoby spłacić. Dla

pożyczki o wartości 2 000 zł, po 39 tygodniach, czyli ok. 9 miesiącach, kwota spłaty

wyniosłaby 3 315 zł – w ratach spłacanych co tydzień, po 85 zł. W przypadku pożyczki o

wartości 4 000 zł, kwota spłaty sięgnęła by 6 630 zł. W przeliczeniu na rzeczywistą roczną

stopę opodatkowania, oprocentowanie pożyczek w firmie Provident wynosi ok. 88 % – i to

przy założeniu, że spłata byłaby jednorazowa, po owych 39 tygodniach. Ponieważ jednak

spłata odbywa się ratalnie, poczynając od momentu udzielenia pożyczki, rzeczywiste

184 Więcej informacji na stronie internetowej www.poczta-polska.pl oraz pod numerem infolinii 0 801 333 444. 185 www.provident.pl, 24.11.2004 r. 186 W dniu 24 października 2004 r. autor zadzwonił do centrali Provident Polska S.A. w Warszawie. Pracownik firmy poinformował go, że żadne informacje na temat pożyczek (czyli podstawowej usługi, jaką świadczy firma) nie będą udzielane przez centralę firmy i że należy skontaktować się w tym celu z oddziałem. Kolejny telefon wykonany został do oddziału firmy Provident, mieszczącego się przy ul. Jana Pawła II 80 w Warszawie.

89

oprocentowanie byłoby jeszcze wyższe. W ocenie autora tej pracy, finansowanie za pomocą

tego typu ofert nie powinno mieć miejsca.

3.4. Istotne parametry brane pod uwagę przez bank podczas oceny zdolności kredytowej

Bank, oceniając zdolność kredytową potencjalnego kredytobiorcy, stosuje odmienne

procedury w przypadku oceny zdolności kredytowej przedsiębiorstw oraz w przypadku oceny

wniosków o kredyty konsumpcyjne dla osoby fizyczne.

Podczas oceny przedsiębiorstw, najważniejszym kryterium decyzyjnym jest

kompleksowa analiza dokumentów finansowych firmy – przede wszystkim bilansu, rachunku

zysków i strat oraz deklaracji podatkowych187. W szczególności analizowane są wskaźniki

rentowności, płynności finansowej, rotacji należności, zobowiązań i zapasów, a także zmiany

tych wskaźników na przestrzeni ostatnich dwóch lat – w celu ułatwienia odpowiedzi na

pytanie, czy analizowana firma będzie w stanie spłacić wnioskowaną kwotę kredytu wraz z

odsetkami w ustalonych terminach. Czyli: czy posiada zdolność kredytową do zaciągnięcia

określonej kwoty w danym banku. Niektóre banki żądają od przedsiębiorców tzw. projekcji

finansowych, czyli oszacowania przyszłych przychodów, kosztów oraz poszczególnych

pozycji bilansu i rachunku zysków i strat. Szczęśliwie dla przedsiębiorców nie jest to jednak

regułą.

Zdolność kredytowa firmy jest w dużej mierze uwarunkowana „historycznie”, gdyż

opiera się głównie na analizie ostatnich dwóch lat działalności firmy. Oceniana jest przede

wszystkim możliwość spłaty kredytu ze strumieni pieniężnych, jakie generowane są w firmie.

Zastosowanie praktyczne znajduje następujący wzór188:

zysk brutto + AM + odsetki + LO + WJ – dywidenda

DSCR =

rata kapitałowa + odsetki

gdzie:

DSCR – Debt Service Cover Ratio (czyt.: det serwis kower rejszio), czyli wskaźnik pokrycia obsługi

długu,

AM – amortyzacja, 187 Bankowość..., op. cit. , s. 636. 188 Wykład prof. M. Wiatra, Ocena projektów inwestycyjnych, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 04.11.2004 r.

90

odsetki – w liczniku: zapłacone od dotychczas posiadanych kredytów, w mianowniku: naliczone do

zapłacenia od planowanego salda zadłużenia (nowego kredytu),

LO – płatności z tytułu leasingu operacyjnego,

WJ – wydatki jednorazowe, oszczędności kosztów itp.,

rata kapitałowa – wielkość spłaty raty kapitałowej kredytu, który planowany jest do udzielenia.

Zarówno mianownik, jak i licznik, dzielone są przez 12 miesięcy. Wartość licznika

pokazuje przybliżoną wielkość strumieni pieniężnych, jakie są średniomiesięcznie

generowane w firmie. Wartość mianownika obrazuje z kolei miesięczne obciążenie, jakie

związane będzie ze spłatą zobowiązań wobec banku. Zakłada się, że bieżące strumienie

pieniężne generowane w firmie powinny pokrywać minimum 120 % obciążeń związanych ze

spłatą rat i odsetek. W praktyce jednak, wskaźnik ten powinien wynosić ok. 170 %,

aby finansowanie mogło być uznane za bezpieczne189 – choć oczywiście uzależnione to jest

jeszcze od szeregu innych czynników.

Jednym z nich jest kwestia zabezpieczenia kredytu. W przypadku płynnego

zabezpieczenia, np. w postaci lokaty terminowej założonej w banku kredytującym, zdolność

kredytowa przedsiębiorcy nie pozostawia wątpliwości. Dokonuje się wtedy uproszczonej

analizy finansowej kredytobiorcy i podpisuje umowę przelewu środków na zabezpieczenie.

Oczywistym jest jednak, że najbardziej typową jest sytuacja odwrotna. Najczęściej

przedsiębiorca nie posiada środków własnych i właśnie dlatego występuje o kredyt (powody

występowania o kredyt zabezpieczony lokatą zostały w tej pracy pominięte). Prezentowane

przez przedsiębiorcę wyniki finansowe, wobec zaostrzonych procedur bankowych, z reguły

rodzą szereg pytań ze strony banku. Im bardziej są one wątpliwe bądź niejasne (np. znaczące

spadki i wzrosty obrotów w kolejnych latach), tym silniejszego zabezpieczenia wymaga bank.

Prezentowane zabezpieczenie spłaty kredytu, w zależności od banku, z różną siłą

może wpływać na zdolność kredytową przedsiębiorcy. Stosowane są dwa podstawowe

podejścia. Zgodnie z pierwszym z nich, odpowiednie zabezpieczenie, np. w postaci wartej

kilka milionów złotych ziemi, pozwala na udzielenie kredytu niezależnie od wątpliwości,

jakie nasuwają się podczas analizy wyników finansowych. W sytuacji braku terminowej

obsługi zadłużenia, wszczynana jest po prostu procedura windykacyjna. Zgodnie z drugim

podejściem, najistotniejsza jest możliwość spłaty zadłużenia z bieżących wpływów. Jeżeli

wyniki, opisujące kondycję ekonomiczną przedsiębiorstwa, rodzą wątpliwości co do 189 Ibidem.

91

terminowości obsługi zadłużenia, kredyt nie jest udzielany. I to niezależnie od rodzaju

prezentowanego zabezpieczenia – za wyjątkiem depozytów terminowych, poręczeń i

gwarancji udzielonych przez wiarygodne finansowo podmioty oraz bezpiecznych papierów

wartościowych (obligacji)190.

Pierwsze podejście pozwala na kredytowanie inwestycji, które wygenerują środki na

spłatę kredytu po tym, jak zostaną już ukończone. Zgodnie z drugim podejściem,

kredytowane są podmioty, które są w stanie spłacić zobowiązania wobec banku niezależnie

od tego, czy finansowany projekt zakończy się sukcesem. Najczęściej spotykane jest

podejście mieszane191, jednak sztywne zapisy w wewnętrznych instrukcjach kredytowych

banków, mogą uniemożliwić finansowanie danego przedsięwzięcia – nawet w sytuacji,

w której prawdopodobieństwo jego powodzenia graniczy z pewnością.

Nieco bardziej elastyczne podejście do kredytobiorcy wydają się wykazywać banki

spółdzielcze. Kluczowe kompetencje decyzyjne należą w nich bezpośrednio do obecnych na

miejscu dyrektora i zarządu banku, a nie odległej centrali192. Marże stosowane przez te banki

są nieco wyższe, niż w przypadku banków z większościowym udziałem kapitału

zagranicznego, ale kluczowym jest w tym przypadku sam fakt pozyskania finansowania. Dla

odpowiednio zyskownych inwestycji, których realizacja uzależniona jest od faktu udzielenia

kredytu, kilkuprocentowe różnice w oprocentowaniu wydają się już być sprawą wtórną.

Bardzo ważną i istotną kwestią, o której należy pamiętać ubiegając się o kredyt, jest

wyważone podejście do kwestii optymalizacji zobowiązań podatkowych firmy. Powszechnie

spotykane wydaje się być maksymalizowanie księgowych kosztów firmy, w celu wykazania

niższych zysków – a wraz z tym niższego dochodu do opodatkowania. W przypadku starania

się o kredyt, takie działania powodują istotny spadek zdolności kredytowej. Kredytowanie

firmy o niskich zyskach, silnie inwestującej lub ponoszącej duże koszty własne, jest

obarczone większym ryzykiem kredytowym193. Dla firmy oznacza to wyższy koszt kredytu,

konieczność ustanowienia większych zabezpieczeń spłaty kredytu, a nawet decyzję odmowną.

Tłumaczenie, że niskie wyniki finansowe wynikają z księgowej maksymalizacji kosztów,

pomaga raczej w niewielkim stopniu.

190 M. Molo, M. Bielówka, Przegląd..., op. cit., s. 44. 191 Wykład prof. M. Zalewskiej, Bankowość, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 26.03.2003 r., 192 Ibidem. 193 Wykład prof. M. Wiatra, Ocena projektów inwestycyjnych, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 04.11.2004 r.

92

Należy także pamiętać o tym, że niektóre składniki majątku firmy nie przedstawiają

dla banku większej wartości – np. wartości niematerialne i prawne lub leki. W pierwszym

przypadku, choćby nawet potencjalna wartość określonego patentu lub licencji była wysoka,

to bank raczej unika handlu tego typu aktywami. Ich wartość jest zmienna i finalnie znana

dopiero w momencie realizacji zysku. Z kolei jeśli chodzi o leki, to są one dla banku

bezużyteczne, gdyż nie posiada on uprawnień, niezbędnych do obrotu lekami. Wyklucza to

potencjalne przewłaszczenie takich zapasów na zabezpieczenie. Osobną kwestią jest także

wartość tzw. współczynników korygujących, które są stosowane przez bank podczas

wewnętrznej wyceny proponowanych zabezpieczeń. Np. posiadany przez przedsiębiorcę las

może być korygowany współczynnikiem równym 0,2 (czyli 20 %), co oznacza, że wartość

zabezpieczenia musiałaby być nieproporcjonalnie wysoka w stosunku do wnioskowanej

kwoty kredytu194. Jest to tym bardziej istotne, że na etapie rozpatrywania wniosku często

wymagane jest sporządzenie wyceny danego zabezpieczenia. Koszty takiej wyceny obciążają

potencjalnego kredytobiorcę. W niektórych bankach, w szczególności w przypadku wyższych

kwot kredytów, możliwy jest zapis, że zabezpieczenie zostanie ustanowione po podpisaniu

umowy kredytowej. Wycena rzeczoznawcy często pozwala jednak na zastosowanie przez

bank wyższych współczynników korygujących, a stąd wpływa na poprawę zdolności

kredytowej.

Czasami stosowana jest również punktowa ocena zdolności kredytowej. Polega ona na

tym, że w każdej z określonych kategorii, które są poddawane ocenie, możliwa jest do

uzyskania pewna liczba punktów, a suma punków uzyskanych przez wnioskodawcę

kwalifikuje go określonej grupy ryzyka. Fakt przynależności do określonej grupy ryzyka

decyduje o możliwości udzielenia kredytu oraz – w przypadku decyzji pozytywnej –

związanych z nim warunkach cenowych. W Załączniku nr 2 opisany został schemat oceny

zdolności kredytowej za pomocą metody punktowej (tzw. credit scoring, czyt.: kredit

skoring), stosowany przez jeden z działających w Polsce banków195.

Metody stosowane w przypadku oceny zdolności kredytowej osób fizycznych, ze

względów oczywistych, różnią się od metod oceny zdolności kredytowej przedsiębiorstw.

Jedna z takich metod, stosowana przez jeden z działających w Polsce banków196,

zaprezentowana jest w Załączniku nr 3.

194 Wykład prof. J. Grzywacza, Współpraca przedsiębiorstwa z bankiem, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 01.04.2003 r. 195 Wykład prof. I. Lichniak, Analiza ekonomiczno – finansowa przedsiębiorstw, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 23.04.2003 r., 196 Ibidem.

93

3.5. Fundusze poręczeniowe

Firmy, które dopiero rozpoczynają działalność gospodarczą lub znajdują się w trudnej

sytuacji finansowej, mogą mieć spore trudności w wykazaniu zdolności kredytowej i

pozyskaniu kredytu bankowego. Godną zainteresowania ofertę, skierowaną do tej grupy

przedsiębiorstw, prezentują fundusze poręczeniowe. Są to instytucje, które za odpowiednią

opłatą gotowe są poręczyć spłatę zobowiązań finansowych danego przedsiębiorcy, celem

podniesienia jego zdolności kredytowej.

W Polsce istnieje ok. 50 lokalnych i regionalnych funduszy poręczeń kredytowych

oraz Krajowy Fundusz Poręczeń Kredytowych Banku Gospodarstwa Krajowego, który

obejmuje swym zasięgiem cały obszar kraju197. Przeważnie oferują one poręczenie w

wysokości 50 – 70 % wartości zabezpieczanej pożyczki lub kredytu, pobierając przy tym

prowizję w wys. 1 – 2 % wartości poręczenia. Zabezpieczenie spłaty pozostałej części kredytu

lub pożyczki musi zapewnić kredytobiorca. Regułą jest, że o przyznaniu poręczenia decyduje

przedstawiona w funduszu umowa lub promesa kredytowa, która uzależnia wypłatę środków

od uzyskania przez kredytobiorcę poręczenia. Oznacza to, że przedsiębiorca powinien

najpierw przejść w danym banku procedurę oceny zdolności kredytowej (dostarczając przy

tym wszelkie niezbędne dokumenty), a dopiero później złożyć wniosek o przyznanie

poręczenia w funduszu poręczeniowym. Celowym wydaje się w tej sytuacji, aby przed

rozpoczęciem procedury oceny zdolności kredytowej sprawdzić, na jakich warunkach

udzielane są przez dany fundusz poręczenia198. W niektórych z nich np. przedsiębiorstwa

dopiero rozpoczynające działalność raczej poręczenia nie uzyskają199.

Funduszem poręczeniowym o największych kapitałach własnych jest Krajowy

Fundusz Poręczeń Kredytowych (KFPK) administrowany przez BGK. Pod 2003 r.

dysponował on kapitałem w wysokości ponad 195 mln zł200, co znacznie przewyższa kwotę,

jaką dysponują wszystkie lokalne i regionalne fundusze poręczeń kredytowych działające w

Polsce. W 2003 r. ze środków KFPK udzielono 4 536 poręczeń na ogólną kwotę 154,3 mln zł,

co stawia go na pozycji lidera wśród funduszy poręczeniowych. Dlatego też zasady, na jakich

udzielane są przez ten fundusz poręczenia, zostaną opisane nieco szerzej.

197 O. Gajda, Poręczenia. Średnio do 50 – 60 % kwoty pożyczki, „Rzeczpospolita”, 02.08.2004 r. 198 Interesujące badanie rynku funduszy poręczeniowych w Polsce zostało opublikowane w dzienniku „Rzeczpospolita” w dniu 23.09.2003 r., w artykule O. Gajdy „Fundusz jak żyrant”. 199 O. Gajda, Poręczenia..., op. cit. 200 Raport roczny BGK za 2003 r., http://www.bgk.pl/druki/raport_roczny_2003_pl1.pdf, 27.11.2004 r.

94

O poręczenie lub gwarancję spłaty kredytu201 przez KFPR, można ubiegać się w

jednym z dwóch podstawowych trybów: zwykłym lub uproszczonym. Różnią się one

długością okresu rozpatrywania wniosku oraz wysokością możliwej do uzyskania kwoty

poręczenia.

Wnioski złożone w trybie zwykłym rozpatrywane są w terminie do 4 tygodni.

Podlegają one zarówno ocenie formalnej, jak i ekonomiczno – finansowej, a wysokość

udzielonego poręczenia nie może przekroczyć 5 mln euro (w przeliczeniu na złote polskie)

oraz 70 % kwoty przyznanego kredytu. W przypadku poręczeń kredytów na realizację

kontraktów eksportowych maksymalna wysokość poręczenia wynosi 80 % kwoty kredytu.

Wnioski składane w trybie uproszczonym rozpatrywane są w terminie do 14 dni i

sprowadzają się do analizy formalno – prawnej wniosku. Maksymalna wysokość udzielonego

poręczenia nie może przekroczyć 100 000 euro oraz 50 % kwoty przyznanego kredytu

(w przypadku kredytów na realizację kontraktów eksportowych – 80 %). Jeżeli przedsiębiorca

prowadzi działalność krócej niż 2 lata, maksymalną kwotą poręczenia, możliwą do uzyskania

w trybie uproszczonym, jest równowartość 50 000 euro.

Niezależnie od trybu, w jakim składany jest wniosek o poręczenie, okres na jaki są one

udzielane jest równy okresowi spłaty kredytu, powiększonemu o jeden miesiąc. W tytułu

udzielonego poręczenia BGK pobiera jednorazową opłatę prowizyjną, uzależnioną od okresu

obowiązywania poręczenia i naliczaną od kwoty objętej poręczeniem:

1,0 % dla poręczeń udzielonych na okres do 1 roku,

1,2 % dla poręczeń udzielonych na okres od 1 roku do 2 lat,

1,4 % dla poręczeń udzielonych na okres od 2 lat do 3 lat,



2,0 % dla poręczeń udzielonych na okres powyżej 5 lat.

Podstawowym zabezpieczeniem poręczenia jest weksel in blanco wraz z deklaracją

wekslową. Stanowi to niewątpliwą zaletę dla firm z sektora mikro, w szczególności dopiero

rozpoczynających działalność. Bank Gospodarstwa Krajowego zastrzega sobie jednak

możliwość żądania ustanowienia dodatkowego zabezpieczenia w sytuacji wysokiego ryzyka,

związanego z kredytowaniem danej firmy. Wnioski o udzielenie poręczenia można otrzymać

we wszystkich bankach współpracujących z BGK oraz oddziałach BGK. Możliwe jest także

201 „Lub pożyczki” – w celu uniknięcia ciągłych powtórzeń tego zwrotu w tekście, w opisie poręczeń udzielanych przez KFPK podawany będzie tylko przykład kredytu.

95

pobranie wzoru wniosku bezpośrednio ze strony internetowej banku: www.bgk.pl202.

Znajduje się także lista 26 banków, które podpisały z BGK umowę o współpracy w zakresie

poręczeń kredytowych.

3.6. Kredyt kupiecki

Odroczenie płatności za zobowiązania handlowe, zwane potocznie kredytem

handlowym lub kupieckim, stanowi ok. 50 % całości zobowiązań małych i średnich

przedsiębiorstw w Polsce203. Sytuacja ta jest w dużej części wymuszona brakiem dostępu do

kredytów bankowych – dla wielu przedsiębiorstw, zwłaszcza małych i mikro, kredyt kupiecki

stanowi szansę na przetrwanie i utrzymanie się na rynku. Istotne znaczenie ma również fakt,

iż przy tego rodzaju kredycie, kredytodawcy z reguły nie żądają zabezpieczeń, które byłyby

niezbędne w przypadku ubiegania się o kredyt bankowy.

Wyróżniane są dwa rodzaje kredytu kupieckiego:

a) kredyt dostawcy,

b) kredyt odbiorcy.

W pierwszym przypadku polega on na odroczeniu płatności za sprzedany towar. Koszt

odroczenia z reguły wkalkulowany jest w cenę towaru – jest nim tzw. skonto, czyli rabat lub

upust, jaki oferowany jest nabywcy w przypadku dokonania płatności za towar w terminie

wcześniejszym, niż wyszczególniony na fakturze sprzedaży. Znając wartość skonta, termin

płatności faktury oraz termin, do którego należy opłacić fakturę, aby móc uzyskać upust,

koszt kredytu kupieckiego można wyznaczyć przy pomocy następującego wzoru204:

K = S

100 S

365 dni

Z D100 %__ XX

gdzie:

K – roczny nominalny koszt kredytu kupieckiego,

S – wartość upustu (w % od wartości faktury),

Z – maksymalny okres zapłaty za fakturę,

D – termin zapłaty, który warunkuje możliwość skorzystania z upustu (w przypadku płatności

natychmiastowej D = 0). 202 Konkretnie: http://www.bgk.pl/fundusze/kfpk/kfpk_poreczenia_kredytow.jsp, 27.11.2004 r. 203 A. Skowronek – Mielczarek, Małe..., op. cit., s. 93. 204 Ibidem, s. 160.

96

W przypadku, w którym kredyt kupiecki wykorzystywany jest cyklicznie w ciągu roku,

efektywny roczny koszt takiego kredytu będzie nieco wyższy. Przy założeniu, że warunki na

jakich jest on zaciągany nie ulegają zmianie, można go wyznaczyć z następującego wzoru205:

KE = _( K1 NN(+ 1

gdzie:

KE – efektywny roczny koszt kredytu,

K – nominalny koszt kredytu (policzony zgodnie z poprzednim wzorem),

N – ilość powtórzeń kredyty kupieckiego w ciągu roku.

Jeżeli przedsiębiorstwo ma możliwość zaciągnięcia kredytu bankowego, wskazane jest

porównanie kosztów obu kredytów. Może się bowiem okazać, iż w określonej sytuacji

gospodarczej opłaca się przedsiębiorstwu zaciągnąć kredyt bankowy dla sfinansowania

faktury, aby uzyskać korzystny upust od jej wartości. Należy przy tym pamiętać, że w

przypadku kredytu bankowego, przy założeniu działalności przynoszącej odpowiednie zyski,

występuje tarcza podatkowa, która obniża efektywny koszt kredytu.

Z kolei kredyt odbiorcy ma z reguły formę przedpłaty, czyli wpłaty na rachunek

dostawcy środków finansowych za dobra, które nie zostały jeszcze wyprodukowane.

Znamienny jest w tej sytuacji fakt, że kredyt tego typu nie tylko stanowi źródło finansowania,

ale również gwarantuje kredytobiorcy sprzedaż swoich produktów lub usług206. Ponieważ

jednak kredyt odbiorcy wydaje się występować stosunkowo rzadko, głównie w sytuacji

niedoboru danego dobra na rynku, monopolu lub specyficznych przedsięwzięć

inwestycyjnych (np. przedpłaty na mieszkania, związane z kosztowną budową osiedla

mieszkaniowego), nie zostanie on szerzej omówiony w tej pracy.

3.7. Podsumowanie

Na rynku widoczna jest szeroka oferta kredytów bankowych, w tym atrakcyjnych

form kredytowania w postaci kredytów preferencyjnych. Nie oznacza to oczywiście, że są one

dostępne dla każdego przedsiębiorstwa. W szczególności kredyty preferencyjne wymagają od

97

205 Ibidem. 206 Ibidem, s. 94.

potencjalnego kredytobiorcy spełnienia wielu dodatkowych kryteriów. Istotną przeszkodą jest

również brak zdolności kredytowej, rozumiany jako brak wystarczająco silnej kondycji

ekonomiczno – finansowej przedsiębiorstwa, która zabezpieczałaby spłatę kredytu wraz z

odsetkami w wymaganym przez bank stopniu. Jednym ze sposobów na podwyższenie

zdolności kredytowej wydaje się być skorzystanie z oferty funduszy poręczeniowych.

Zgodnie ze wzorem na wskaźnik DSCR, istotny jest również poziom wykazywanych zysków.

W celu pozyskania dodatkowych środków obrotowych, sugerowane jest również –

przynajmniej w stosunku do stałych kontrahentów – zastosowanie weksla we wzajemnych

rozliczeniach. Powinno to pozwolić na zredukowanie poziomu wykorzystania kredytów

obrotowych i w rezultacie na zmniejszenie wysokości płaconych odsetek.

Formą finansowania, która stosowana jest najczęściej w przypadku działalności

gospodarczej osób fizycznych, jest zaciąganie zobowiązań przez właściciela firmy i

przeznaczanie pozyskanych w ten sposób środków na finansowanie działalności. Pomimo,

że pozyskanie tą drogą większej ilości środków jest raczej wątpliwe, to jest ona szczególnie

istotna w przypadku działalności o niedużej skali, np. pracy wykonanej w domu, gdyż często

pozwala sfinansować ją w 100 % – np. w postaci komputera lub samochodu właściciela,

wykorzystywanego do zarówno do celów osobistych, jak i do prowadzenia działalności

gospodarczej.

98

Rozdział 4.

Pozostałe źródła finansowania kapitałami obcymi

4.1. Fundusze pożyczkowe

Działalność pożyczkowa prowadzona jest w Polsce przez wiele organizacji i instytucji

pozabankowych. Są wśród nich regionalne agencje rozwoju, instytucje mikropożyczkowe,

fundusze pożyczkowe, fundacje, spółdzielcze kasy oszczędnościowo – kredytowe i inne.

W sytuacji, w której przedsiębiorca rozpoczyna działalność gospodarczą, często nie

tylko nie posiada wystarczających środków własnych, ale również majątku, którym mógłby

zabezpieczyć ewentualny kredyt bankowy. Nawet, jeżeli kredyt zostanie takiemu

przedsiębiorcy przyznany, to z reguły oprocentowany jest on znacznie wyżej, niż kredyt dla

przedsiębiorstw o dłuższym stażu207. Dlatego też bardzo istotna jest możliwość uzyskania,

choćby niedużego, finansowania ze źródeł pozabankowych.

Możliwość taką stwarza złożenie wniosku o pożyczkę do jednej z instytucji

pożyczkowych wspierających mikroprzedsiębiorstwa. Stanowią one alternatywne w stosunku

do kredytu bankowego źródło krótkoterminowego finansowania działalności przedsiębiorstw

z sektora MŚP. Najczęściej są to pożyczki z Funduszu Mikro, specjalizującego się w

pożyczkach dla mikroprzedsiębiorstw, oraz pożyczki z różnego typu instytucji wspierających

rozwój przedsiębiorczości w danym regionie (np. inkubatorów przedsiębiorczości czy agencji

rozwoju lokalnego)208. Szczegółowa lista oraz dane teleadresowe działających w Polsce

funduszy pożyczkowych zamieszczone są na stronie internetowej Polskiego Stowarzyszenia

Funduszy Pożyczkowych pod adresem www.psfp.org.pl.

Największą, działającą w Polsce instytucją udzielającą pożyczek firmom

zatrudniającym mniej niż 10 osób, jest Fundusz Mikro. Działa on w 27 miastach, planowane

jest także otwarcie nowych placówek209. Fundusz obsługuje osoby o stosunkowo niskich

dochodach, dopiero powstające małe przedsiębiorstwa, a także osoby z obszarów wiejskich,

które mają utrudniony dostęp do instytucji finansowych. Przedsiębiorca, który chce

skorzystać z pożyczki, nie musi przedstawiać profesjonalnego biznes planu, jakiego

wymagają banki. Powinien on jednak opisać planowane przedsięwzięcie w taki sposób, aby

207 Ibidem. 208 Ibidem. 209 A. Morawiecka, Dla niechcianych klientów banków, „Rzeczpospolita”, 11.06.2004 r.

99

przekonać pracownika funduszu, że przyniesie ono zyski210. Mikropożyczka dla osób

rozpoczynających działalność wynosi maksymalnie 7 000 zł, a maksymalny okres jej spłaty

12 miesięcy. Dla takiej pożyczki, fundusz nie wymaga ustanawiania zabezpieczeń. Kolejne

pożyczki można otrzymać już do wysokości 30 000 zł, ale pod warunkiem, że wszystkie

poprzednie pożyczki firma spłacała terminowo i można ją określić jako wiarygodną.

Szczegółowe wymogi, jakie są stawiane firmom ubiegającym się o określony rodzaj

pożyczki, znajdują się na stronie internetowej funduszu: www.funduszmikro.com.pl.

4.2. Faktoring

Faktoring jest jednym ze sposobów na poprawienie płynności bieżącej firmy oraz

krótkoterminowe finansowanie działalności gospodarczej. Zaliczany jest on do kategorii

umów nienazwanych, ale uznaje się go za alternatywę kredytu obrotowego211. Podstawową

zaletą faktoringu jest przyspieszenie rotacji należności, a wraz z tym skrócenie okresu

oczekiwania na środki pieniężne. Szybki cykl rotacji środków pieniężnych, przy

jednoczesnym zachowaniu dotychczasowych terminów płatności zobowiązań, pozwala

przedsiębiorstwu na uzyskanie swoistego „kredytu kupieckiego u instytucji faktoringowej”.

Faktoring polega na nabywaniu pieniężnych wierzytelności handlowych przez faktora

(bank lub firmę faktoringową), za określonym wynagrodzeniem, z przejęciem lub bez

przejęcia ryzyka niewypłacalności dłużnika. W praktyce nabywane są jedynie wierzytelności

krótkoterminowe, o terminach płatności od 14 dni do 120 dni212.

Umowę faktoringu zawierają dostawca towarów lub usług, czyli faktorant, oraz

nabywca wierzytelności, czyli faktor. Odbiorca towarów lub usług (dłużnik faktoringowy)

jest uczestnikiem transakcji, ale nie jest stroną zawieranej umowy. Zawarcie umowy

faktoringowej nie jest jednak możliwe, jeżeli dłużnik w umowie z dostawcą zamieści klauzulę

zakazującą cesji wierzytelności na osobę trzecią213.

Przedmiot umowy faktoringu obejmuje cesję wierzytelności oraz szereg usług

dodatkowych. W ich skład wchodzą m.in. inkaso należności, wystawianie monitów,

windykacja należności, analiza sytuacji ekonomicznej dłużników, udzielanie kredytów i

pożyczek, prowadzenie księgowości i dokonywanie rozliczeń finansowych transakcji.

Zawarcie umowy powoduje w sensie prawnym zmianę wierzyciela – zamiast faktoranta staje 210 Ibidem. 211 M. Barowicz, Faktoring – sposób na obrót wierzytelnościami, „Rzeczpospolita”, 03.08.2004 r. 212 J. Grzywacz, Współpraca przedsiębiorstwa z bankiem, Warszawa 2003, s. 201. 213 M. Barowicz, Faktoring..., op. cit.

100

się nim faktor. Należy jednak podkreślić, że instytucja faktoringowa nie przejmuje

zobowiązań zbywcy wierzytelności, a w szczególności nie ponosi odpowiedzialności z tytułu

gwarancji i rękojmi za wady fizyczne i prawne towarów będących przedmiotem sprzedaży214.

Rodzaje zawieranych umów faktoringowych dzielone są według kilku kryteriów215:

a) umiejscowienia ryzyka niewypłacalności dłużnika:

faktoring właściwy (pełny, bez regresu),

faktoring niewłaściwy (niepełny, z regresem),

faktoring mieszany,

b) sposobu wypłacania środków pieniężnych:

zaliczkowy (awansowy),

dyskontowy,

c) zasad informowania dłużnika o skupie wierzytelności:

otwarty (jawny),

półotwarty,

tajny (cichy),

d) miejsca działalności podmiotów uczestniczących w transakcji:

międzynarodowy,

krajowy.

W przypadku faktoringu właściwego (pełnego, bez regresu) całość ryzyka przejmuje

faktor, który egzekwuje należność w terminie jej wymagalności we własnym imieniu i na

własny rachunek. Przelana wierzytelność nie wraca już nigdy do zbywcy (faktoranta), więc

nie istnieje obawa, że zostanie on obarczony koniecznością jej ściągnięcia od odbiorcy

towaru. W przypadku faktoringu niewłaściwego (niepełnego, z prawem regresu) ryzyko

pozostaje po stronie zbywcy wierzytelności – jeżeli dłużnik odmówi zapłaty, faktorant będzie

musiał uczynić to za niego. Faktoring mieszany polega natomiast na ustaleniu limitu

kwotowego, do którego wykupywane są należności w trybie faktoringu właściwego. Powyżej

tego limitu stosowany jest faktoring niewłaściwy. Oznacza to, że ryzyko związane z

należnościami, które przekraczają ten limit, pozostaje po stronie faktoranta,.

Faktoring zaliczkowy, wyróżniany z uwagi na sposób otrzymania zapłaty od faktora,

polega na wypłacie przez faktora jedynie części sumy odkupionej wierzytelności i utworzeniu 214 Ibidem. 215 A. Skowronek – Mielczarek, Małe..., op. cit., s. 101.

101

funduszu gwarancyjnego z pozostałej części. W sytuacji spłaty wierzytelności przez dłużnika,

jest on zwracany faktorantowi, po pomniejszeniu o należne odsetki i prowizje. W przypadku

umowy faktoringu dyskontowego wypłacana jest od razu całość kwoty, pomniejszona o

odsetki i prowizje.

Umowa faktoringu otwartego (jawnego) przewiduje niezwłoczne powiadomienie

dłużnika o fakcie zawarcia umowy faktoringowej. Czasami zbywca nie życzy sobie jednak

powiadomienia dłużnika. Nie występuje ono w przypadku faktoringu tajnego (cichego), który

oferowany jest jednak raczej niechętnie. Formą pośrednią pomiędzy faktoringiem otwartym i

tajnym jest faktoring półotwarty, w którym do powiadomienia dłużnika dochodzi w

momencie wezwania go do zapłaty.

Korzystanie z faktoringu ma niewątpliwie szereg zalet, ale istnieją także pewne wady.

Zestawienie istotnych korzyści i wad, związanych ze stosowaniem faktoringu, zostało

przedstawione w tabeli 10.

Tabela 10. Zalety i wady systemu faktoringowego

ŹRÓDŁO FINANSOWANIA ZALETY WADY

Faktoring • możliwość zaliczenia opłat (odsetki, prowizje, marże) do kosztów uzyskania przychodu, • likwidacja skutków opóźnień płatniczych odbiorców,• redukcja wydatków administracyjnych, dotyczących windykacji należności, • uproszczona procedura realizacji umowy, • przyspieszenie obiegu kapitału obrotowego (poprawa płynności finansowej, generowanie wyższych zysków), • z reguły brak dodatkowych zabezpieczeń majątkowych, • możliwość negocjowania dodatkowych pożyczek i kredytów, • pozytywny wpływ na strukturę kapitałową (bilansową), poprawa wskaźników ekonomicznych, • poprawa wizerunku firmy, • możliwość wydłużania odbiorcom terminów płatności faktur, • możliwość korzystania z rabatów oferowanych przez dostawców, • dostęp do kompleksowej obsługi prawno-finansowej.

• wysokie koszty obsługi systemu, • osłabienie powiązań faktoranta z klientami, • faktoring może być postrzegany jako oznaka słabości finansowej przedsiębiorstwa, • dublowanie funkcji administracyjnych, • reorganizacja obiegu dokumentów w firmie.

Źródło: M. Barowicz, Faktoring..., op. cit.

102

Przedsiębiorstwo stosujące faktoring może dzięki niemu finansować wzrastające

potrzeby na kapitał obrotowy w firmie, bez pogorszenia relacji kapitałów własnych do

kapitałów obcych w przedsiębiorstwie. Stosowanie faktoringu wywołuje w przedsiębiorstwie

zmiany jedynie w pozycjach aktywów bilansu firmy – jest to zamiana należności na środki

pieniężne. Dla porównania: zaciągnięcie kredytu obrotowego powoduje zmiany zarówno

aktywów, jak i pasywów bilansu firmy – wzrasta kapitał obcy, a po stronie aktywów rosną

wielkości środków pieniężnych. Sprawia to, że przedsiębiorstwa, które oddają należności do

faktorowania, uzyskują wyższe wskaźniki rentowności majątku oraz korzystniejsze wskaźniki

ogólnego zadłużenia, co nie ogranicza możliwości zaciągania kolejnych kredytów216.

Uzyskane dzięki faktoringowi środki pieniężne mogą być wykorzystane m.in. do uzyskania u

dostawców rabatów przy zakupach gotówkowych, co pozwala na większą swobodę w

kształtowaniu cen na produkty i usługi oraz określaniu terminów płatności. Podnosi to

konkurencyjność przedsiębiorstwa na rynku i korzystnie wpływa na jego płynność finansową.

Jedną z najistotniejszych wad, pomijając kwestię kosztów faktoringu, które kształtują

się czasami stosunkowo wysoko, jest ograniczenie kontaktów z dostawcami, a przez to

osłabienie wzajemnych powiązań. Istotne jest również niebezpieczeństwo popadnięcia w

zależność od faktora, gdy przejmuje on fakturowanie i ewidencjonowanie operacji z

klientami217. Dyskusyjną wydaje się być kwestia postrzegania stosowania faktoringu jako

oznaki słabości finansowej przedsiębiorstwa.

Instrumentem finansowym, działającym w sposób podobny do faktoringu, jest kredyt

dyskontowy. Różnica sprowadza się przede wszystkim do tego, że dyskontowane są papiery

wartościowe, jakimi są weksle, a nie faktury. Najkorzystniejszą formą wydają się być jednak

wzajemne rozliczenia przedsiębiorstw za pomocą weksli, gdyż nie występują w ich

przypadku prowizje pobierane przez bank lub firmę faktoringową. Osobną kwestią jest

oczywiście, wspomniany opisie kredytów wekslowych, problem doboru kontrahentów, wobec

których możliwe jest zastosowanie tej formy rozliczeń.

216 A. Skowronek – Mielczarek, Małe..., op. cit., s. 103. 217 Bankowość..., op. cit. , s. 287.

103

4.3. Leasing

Leasing jest drugim po kredytach, najczęściej wykorzystywanym przez MŚP źródłem

finansowania218. Stanowi on formę finansowania inwestycji, polegającą na uzyskaniu prawa

do użytkowania określonej rzeczy w zamian za ustalony czynsz (raty leasingowe), bez

konieczności jej bezpośredniego zakupu.

Należy podkreślić, że wzięcie określonego dobra w leasing nie jest rodzajem jego

zakupu219. Umowa leasingu zbliżona jest raczej do umowy dzierżawy lub umowy najmu.

Różni się ona od tych umów następującymi cechami:

przedmiot leasingu najczęściej jest zakupiony specjalnie na potrzeby konkretnego

leasingobiorcy,

umowa leasingu zawarta jest na ściśle określony czas, a płatności z tytułu używania są

z góry określone specjalnym harmonogramem,

po okresie zakończenia umowy leasingu dotychczasowy leasingobiorca może zakupić

przedmiot leasingu na szczególnych zasadach, po cenie niższej od ceny rynkowej.

Zgodnie z definicją zawartą w Kodeksie Cywilnym220, „przez umowę leasingu

finansujący zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, nabyć rzecz od

oznaczonego zbywcy na warunkach określonych w tej umowie i oddać tę rzecz

korzystającemu do używania albo używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony,

a korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu w uzgodnionych ratach

wynagrodzenie pieniężne, równe co najmniej cenie lub wynagrodzeniu z tytułu nabycia

rzeczy przez finansującego”.

Istnieje wiele rodzajów i form leasingu. Najbardziej rozpowszechnione w praktyce

gospodarczej są jednak dwa rodzaje podziału umów leasingowych221. Według pierwszego z

nich leasing dzielony jest na:

a) bezpośredni,

b) pośredni.

218 B. Cegłowski, Źródła..., op. cit. 219 M. Molo, M. Bielówka, Finansowanie poprzez leasing [w:] Finansowanie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw, Warszawa 2000, s. 82, http://www.parp.gov.pl/wydaw/finansowanie/finansowanie.pdf, 17.10.2004 r. 220 Art. 7091 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r., nr 16, poz. 93). 221 J. Wierzbicki, Leasing – warunki funkcjonowania polskich przedsiębiorców perspektywie integracji z UE, Biuro Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu RP, kwiecień 2004.

104

Zgodnie z drugim z tych podziałów wyróżniany jest leasing:

a) operacyjny (bieżący),

b) finansowy (kapitałowy),

c) zwrotny.

„Leasing bezpośredni ma miejsce wtedy, gdy dawcą przedmiotu leasingu jest jego

producent lub właściciel. W transakcji takiej występują tylko dwie strony: biorca, czyli

użytkownik przedmiotu leasingu, oraz jego dawca. Leasing pośredni występuje w sytuacjach,

gdy właściciel przedmiotu leasingu nie jest jego wytwórcą, jest natomiast podmiotem

finansującym zamówienie otrzymane od leasingobiorcy. Na zlecenie biorcy wyszukuje

określonego dostawcę przedmiotu leasingu oraz dokonuje od niego zakupu. Taka sytuacja

oznacza, że między wytwórcą przedmiotu leasingu, a jego biorcą, występuje

wyspecjalizowany pośrednik – firma leasingowa. Nabywa ona przedmiot leasingu od

właściciela i sama oddaje go w leasing klientowi – biorcy.”222

Powyższy podział wydaje się być dość klarowny i zrozumiały. Więcej niejasności

wiąże się z reguły z podziałem leasingu na operacyjny i finansowy.

Leasing operacyjny wystąpi wtedy, gdy umowa zostanie zawarta na czas oznaczony,

stanowiący co najmniej 40 % normatywnego okresu amortyzacji (w przypadku rzeczy

ruchomych czy praw majątkowych), albo co najmniej 10 lat (w przypadku nieruchomości)

oraz gdy suma ustalonych w umowie opłat, pomniejszona o należny VAT, będzie odpowiadać

co najmniej wartości początkowej przedmiotu leasingu. W trakcie takiej umowy dla

finansującego opłaty leasingowe będą w całości przychodem, a amortyzacja kosztem

uzyskania przychodu. Natomiast u korzystającego opłaty leasingowe będą stanowić w całości

koszt uzyskania przychodu.

Leasing finansowy zakłada zawarcie umowy na czas oznaczony, przy czym suma

opłat, pomniejszona o należy VAT, odpowiada co najmniej wartości początkowej przedmiotu

umowy – czyli podobnie, jak w umowie leasingu operacyjnego. W przypadku leasingu

finansowego, dla finansującego przychodem będzie jednak jedynie część odsetkowa raty

leasingowej, a nie cała rata. Natomiast u korzystającego kosztem uzyskania przychodu będzie

właśnie ta część odsetkowa opłaty leasingowej oraz amortyzacja. W trakcie trwania umowy

222 A. Skowronek – Mielczarek, Małe..., op. cit., s. 76.

105

przedmiot leasingu wykazywany jest w aktywach trwałych leasingobiorcy, choć pozostaje

własnością leasingodawcy223.

Podstawowe różnice między leasingiem operacyjnym i finansowym przedstawione

zostały w tabeli 11.

Tabela 11. Podstawowe różnice między leasingiem operacyjnym i finansowym

Leasing operacyjny Leasing finansowy Okres umowy jest krótszy od okresu eksploatacji przedmiotu leasingu

Okres umowy jest zbliżony do okresu ekonomicznego zużycia przedmiotu leasingu

Koszty amortyzacji, konserwacji i remontów przedmiotu leasingu ponosi leasingodawca

Koszty amortyzacji, konserwacji i remontów przedmiotu leasingu ponosi biorca, a jeśli ponosi je dawca to za dodatkową opłatą

Opłaty leasingowe, składające się z części kapitałowej i odsetkowej, w całości zaliczane są do kosztów operacyjnych biorcy

Część kapitałowa opłaty leasingowej jest pokrywana z zysku netto leasingobiorcy, zaś część odsetkowa zaliczana jest w ciężar kosztów operacyjnych biorcy

Opłaty leasingowe nie pokrywają pełnej wartości przedmiotu leasingu

Opłaty leasingowe pokrywają pełną wartość przedmiotu leasingu

Przedmiot leasingu nie jest składnikiem aktywów leasingobiorcy

Przedmiot leasingu jest składnikiem aktywów leasingobiorcy

Podatek VAT naliczany jest wraz z każdą opłatą leasingową

Podatek VAT naliczany jest jednorazowo, od pełnej wartości przedmiotu leasingu

Możliwe jest odstąpienie od umowy przed jej wygaśnięciem

Wcześniejsze odstąpienie od umowy wymaga zapłaty odszkodowania dawcy przedmiotu leasingu

Źródło: A. Skowronek – Mielczarek, Małe..., op. cit., s. 79

Leasing zwrotny polega z kolei na sprzedaży określonego dobra spółce leasingowej,

przy jednoczesnym zawarciu umowy leasingu na jego wykorzystywanie. Dzięki sprzedaży

środka produkcji (a czasami nieruchomości) przedsiębiorstwo uzyskuje natychmiastowy

dopływ gotówki, a jednocześnie nadal może użytkować dany przedmiot leasingu. Sama

umowa leasingu może występować w zarówno w postaci leasingu operacyjnego, jak i

finansowego (ze względów księgowych wyróżniamy podział tylko na leasing finansowy i

operacyjny).

Biorąc pod uwagę możliwość wykorzystania leasingu w przedsiębiorstwie,

każdorazowo należy dokonać analizy porównawczej ofert różnych firm224. W szczególności

wskazane jest zwrócenie uwagi na następujące parametry:

223 Ibidem. 224 Interesująca analiza porównawcza ofert firm leasingowych została zamieszczona w: K. Ostrowska, Cenę można negocjować, „Rzeczpospolita”, 25.06.2004 r.

106

wartość początkowa wnoszona przez biorcę (najczęściej jest to ok. 10 – 20 %),

wysokość miesięcznych opłat związanych z obsługą leasingu oraz ich charakter (stałe

lub zmienne),

wysokość odsetek karnych za nieterminowe regulowanie płatności,

czy istnieje możliwość zmiany wysokości opłat w trakcie trwania umowy leasingowej,

a jeżeli tak, to od czego jest to uzależnione,

ustalenie, która ze stron umowy ponosi koszty napraw i remontów przedmiotu

leasingu,

ustalenie, która ze stron dokonuje ubezpieczenia przedmiotu umowy oraz jego zakres,

warunki wypowiedzenia umowy przez obie strony, a także warunki zakończenia

umowy.

Oferta firm leasingowych wydaje się być szczególnie atrakcyjna dla przedsiębiorców

rozpoczynających działalność gospodarczą. W sytuacji, gdy przedsiębiorstwo istnieje na

rynku krótko lub też nie może wykazać się odpowiednim poziomem obrotów oraz

wymaganymi przez bank zabezpieczeniami, wzięcie określonego dobra w leasing może być

sposobem na szybkie uzyskanie niezbędnych środków. W zasadzie jedynym wymaganym

zabezpieczeniem jest weksel in blanco. Innych zabezpieczeń nie stosuje się, gdyż

właścicielem przedmiotu leasingu w trakcie trwania umowy pozostaje leasingodawca225.

Nie bez znaczenia są także wymogi formalne. Procedura zawarcia umowy leasingowej

jest prostsza, wymaga dostarczenia mniejszej ilości dokumentów, a leasingowane dobro

można odebrać z reguły po dokonaniu pierwszej wpłaty.226 W przypadku leasingu zwrotnego

przedsiębiorstwo uzyskuje dodatkowo znaczą ilość środków pieniężnych, bez fizycznego

uszczuplenia swojego majątku rzeczowego. Wszystkie te czynniki pozwalają na zastosowanie

schematu spłaty rat leasingowych z przychodów, które zostaną wygenerowane w wyniku

korzystania z przedmiotu leasingu. Dla przypomnienia: byłoby to raczej trudne w przypadku

kredytu (bank najczęściej bada przede wszystkim zdolność przedsiębiorstwa do spłaty

kredytu opierając się na przepływach pieniężnych, które zostały wygenerowane w firmie w

okresach poprzednich – czyli wtedy, kiedy dany środek trwały nie był jeszcze

wykorzystywany w firmie).

W literaturze spotykany jest również pogląd, że z racji tego, iż leasing jest

zobowiązaniem pozabilansowym, nie powoduje on pogorszenia zdolności kredytowej. 225 A. Skowronek – Mielczarek, Małe..., op. cit., s. 80. 226 A. Rzeźnik, Leasing jako alternatywna forma finansowania działalności gospodarczej [w:] Zarządzanie finansami. Mierzenie wyników i wycena przedsiębiorstw, t. 2, pod red. D. Zarzeckiego, Szczecin 2003, s. 381.

107

Rzeczywiście, czasami tak jest – np. w sytuacji oceny zdolności kredytowej przedsiębiorstwa

za pomocą uproszczonej metody punktowej227. W przypadku większych kredytów i pełnej

analizy ekonomicznej – finansowej przedsiębiorstwa nie znajduje to jednak potwierdzenia228.

Dział księgowy potencjalnego kredytobiorcy, z reguły proszony jest o szczegółowe opisanie

określonych pozycji bilansu i rachunku zysków i strat, oraz przygotowanie zestawienia

posiadanych przez firmę zobowiązań z tytułu leasingu, wraz ze szczegółowym

harmonogramem spłat .

W przypadku przedsiębiorstw, które posiadają możliwość zaciągnięcia kredytu lub

wręcz dokonania zakupu danego dobra za gotówkę, wskazana jest szczegółowa analiza

poszczególnych wariantów. W sytuacji zakupu środka trwałego za gotówkę, przy założeniu,

że jego wartość przekracza 3 500 zł, nie stanowi on kosztu uzyskania przychodu w sposób

bezpośredni. Dopiero od następnego miesiąca po zakupie możliwe jest rozpoczęcie jego

amortyzacji, co oznacza stopniowe wliczanie go w koszty przez następne kilka lub

kilkadziesiąt miesięcy229. W sytuacji zakupu finansowanego kredytem lub wzięciu środka

trwałego w leasing finansowy, do kosztów uzyskania przychodu – oprócz wspomnianej

wcześniej amortyzacji – możliwe jest dodatkowo zaliczenie odsetek od kredytu lub opłat z

tytułu usługi finansowej. Raty kapitałowe, czyli spłata wartości samego środka, nadal

pokrywana jest jednak z innych źródeł (domyślnie: zysku po opodatkowaniu). Oznacza to,

że dla obu przedstawionych wariantów, korzyści wynikające z działania tzw. tarczy

podatkowej, są minimalne lub też wykorzystywane w niewielkim stopniu. W przypadku

leasingu operacyjnego sytuacja jest zupełnie inna – do kosztów uzyskania przychodu możliwe

jest zaliczenie całości opłat związanych z zakupem danego środka trwałego230. To z kolei

pozwala na obniżenie podstawy opodatkowania, a wraz z tym uzyskiwanie pozytywnych

efektów tarczy podatkowej – praktycznie od momentu zakupu. Wydaje się to wyjaśniać

popularność leasingu operacyjnego, który stanowi ok. 95 % wszystkich podpisywanych w

Polsce umów leasingowych231.

Oczywiście przedstawione powyżej rozumowanie zawiera pewne uproszczenia.

Przede wszystkim nie uwzględnia ono opłat, które wiążą się z leasingiem. Bardzo ważny jest

także sposób prowadzonych przez firmę rozliczeń podatkowych – w przypadku podmiotów

227 Przykładowy schemat takiej oceny został zamieszczony w Załączniku nr 3. 228 Wykład prof. I. Lichniak, Analiza ekonomiczno – finansowa przedsiębiorstw, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 23.04.2003 r., 229 M. Molo, M. Bielówka, Finansowanie..., op. cit., s. 81. 230 Z wyjątkiem ewentualnej kaucji (M. Molo, M. Bielówka, Finansowanie..., op. cit., s. 81). 231 K. Ostrowska, Operacyjny czy tylko finansowy, „Rzeczpospolita”, 19.11.2004 r.

108

nie będących płatnikami podatku VAT oraz podmiotów korzystających ze zryczałtowanych

form opodatkowania, leasing nie jest opłacalny232. Warto jest również pamiętać o tym,

że w przypadku upadłości firmy leasingowej, jej wierzyciele mogą zaspokoić swoje

roszczenia z użytkowanego przez leasingobiorcę środka trwałego – co wynika wprost z faktu,

że w czasie trwania umowy leasingu nie jest on właścicielem przedmiotu leasingu.

W celu lepszego zobrazowania korzyści i kosztów, związanych ze sfinansowaniem

inwestycji przy wykorzystaniu leasingu oraz kredytu, należałoby policzyć zdyskontowane na

moment podjęcia decyzji przepływy pieniężne, które wiążą się z każdym z wariantów.

J. Ostaszewski podaje przykład porównania oferty kredytu i leasingu przy

następujących założeniach233:

• stopa opodatkowania podatkiem dochodowym wynosi 19 %, podatek VAT 22 %,

urządzenie (ultrasonograf) amortyzowane jest metodą liniową, przy rocznej stawce

amortyzacji wynoszącej 25 %,

a) kredyt bankowy:

• zakup sprzętu ultrasonograficznego, cena brutto 73 200 zł (cena netto 60 000 zł),

• kredyt w wysokości 54 900 zł, spłacany w 48 ratach, przy rocznej stopie

procentowej – 24 %,

• raty kapitałowe są równe, a odsetki naliczane od aktualnego stanu zadłużenia,

• wkład własny wynosi 25 %, tj. 18 300 zł,

• opłata manipulacyjna wynosi 1,5 %,

b) leasing operacyjny:

• okres trwania umowy – 48 miesięcy,

• opłata wstępna – 2 %,

• opłata manipulacyjna – 1,5 %,

• rata miesięczna – 3,085 %,

• cena końcowa (wartość poleasingowa) – 3 %.

232 A. Rzeźnik, Leasing..., op. cit. , s. 380. 233 J. Ostaszewski, Zarządzanie finansami w spółce akcyjnej, Warszawa 2003, s. 257, ze zmianami.

109

Tab

ela

12. A

naliz

a opła

caln

ości

sfin

anso

wan

ia in

wes

tycj

i prz

y w

ykor

zyst

aniu

kre

dytu

ban

kow

ego

i lea

sing

u

Miesiące

Spła

ta ra

ty

kapi

tało

wej

(o

płat

a w

stęp

na) (

A)

Zadł

użen

ie n

a po

cząt

ku

okre

su (B

)

Spła

ta o

dset

ek

(opł

ata

man

ipul

acyj

na)

(C)

Zadł

użen

ie

aktu

alne

(D)

Amor

tyza

cja

(E)

Potrą

ceni

e z

pods

taw

y op

odat

kow

ania

(F

) F =

C +

E

Pokr

ycie

zm

niej

szen

iem

po

datk

u do

chod

oweg

o (G

) G =

0,1

9 x

F

Wyd

atek

ef

ekty

wny

pr

zy k

redy

cie

(H)H

= A

+ C

-G

Opł

aty

leas

ingo

we

(opł

aty

wstęp

ne i

man

ipul

acyj

ne)

(I)

Pokr

ycie

opł

at

zmni

ejsz

onym

po

datk

iem

do

chod

owym

19

% (J

)

Wyd

atek

ef

ekty

wny

pr

zy le

asin

gu

(K) K

= I

- J

Róż

nica

w

wyd

atka

ch

efek

tyw

nych

(L

) L =

H -

K

Wsp

ółcz

ynni

k dy

skon

ta d

la

r = 2

%

mie

sięc

znie

(M

)

Zaku

taliz

owan

a w

artość

różn

icy

w

wyd

atka

ch

efek

tyw

nych

(N)

12

34

56

78

910

1112

1314

150

18 3

00,0

00,

0082

3,50

54 9

00,0

00,

0082

3,50

156,

4718

967

,04

2 56

2,00

486,

782

075,

2216

891

,82

1,00

16 8

91,8

21

1 14

3,75

54 9

00,0

01

098,

0053

756

,25

1 25

0,00

2 34

8,00

446,

121

795,

632

258,

2242

9,06

1 82

9,16

-33,

530,

9804

-32,

872

1 14

3,75

53 7

56,2

51

075,

1352

612

,50

1 25

0,00

2 32

5,13

441,

771

777,

102

258,

2242

9,06

1 82

9,16

-52,

060,

9612

-50,

043

1 14

3,75

52 6

12,5

01

052,

2551

468

,75

1 25

0,00

2 30

2,25

437,

431

758,

572

258,

2242

9,06

1 82

9,16

-70,

590,

9423

-66,

514

1 14

3,75

51 4

68,7

51

029,

3850

325

,00

1 25

0,00

2 27

9,38

433,

081

740,

042

258,

2242

9,06

1 82

9,16

-89,

110,

9238

-82,

335

1 14

3,75

50 3

25,0

01

006,

5049

181

,25

1 25

0,00

2 25

6,50

428,

741

721,

522

258,

2242

9,06

1 82

9,16

-107

,64

0,90

57-9

7,50

61

143,

7549

181

,25

983,

6348

037

,50

1 25

0,00

2 23

3,63

424,

391

702,

992

258,

2242

9,06

1 82

9,16

-126

,17

0,88

80-1

12,0

47

1 14

3,75

48 0

37,5

096

0,75

46 8

93,7

51

250,

002

210,

7542

0,04

1 68

4,46

2 25

8,22

429,

061

829,

16-1

44,7

00,

8706

-125

,97

81

143,

7546

893

,75

937,

8845

750

,00

1 25

0,00

2 18

7,88

415,

701

665,

932

258,

2242

9,06

1 82

9,16

-163

,23

0,85

35-1

39,3

19

1 14

3,75

45 7

50,0

091

5,00

44 6

06,2

51

250,

002

165,

0041

1,35

1 64

7,40

2 25

8,22

429,

061

829,

16-1

81,7

60,

8368

-152

,09

101

143,

7544

606

,25

892,

1343

462

,50

1 25

0,00

2 14

2,13

407,

001

628,

872

258,

2242

9,06

1 82

9,16

-200

,29

0,82

03-1

64,3

111

1 14

3,75

43 4

62,5

086

9,25

42 3

18,7

51

250,

002

119,

2540

2,66

1 61

0,34

2 25

8,22

429,

061

829,

16-2

18,8

20,

8043

-175

,99

121

143,

7542

318

,75

846,

3841

175

,00

1 25

0,00

2 09

6,38

398,

311

591,

812

258,

2242

9,06

1 82

9,16

-237

,34

0,78

85-1

87,1

413

1 14

3,75

41 1

75,0

082

3,50

40 0

31,2

51

250,

002

073,

5039

3,97

1 57

3,29

2 25

8,22

429,

061

829,

16-2

55,8

70,

7730

-197

,80

141

143,

7540

031

,25

800,

6338

887

,50

1 25

0,00

2 05

0,63

389,

621

554,

762

258,

2242

9,06

1 82

9,16

-274

,40

0,75

79-2

07,9

615

1 14

3,75

38 8

87,5

077

7,75

37 7

43,7

51

250,

002

027,

7538

5,27

1 53

6,23

2 25

8,22

429,

061

829,

16-2

92,9

30,

7430

-217

,65

161

143,

7537

743

,75

754,

8836

600

,00

1 25

0,00

2 00

4,88

380,

931

517,

702

258,

2242

9,06

1 82

9,16

-311

,46

0,72

84-2

26,8

817

1 14

3,75

36 6

00,0

073

2,00

35 4

56,2

51

250,

001

982,

0037

6,58

1 49

9,17

2 25

8,22

429,

061

829,

16-3

29,9

90,

7142

-235

,67

181

143,

7535

456

,25

709,

1334

312

,50

1 25

0,00

1 95

9,13

372,

231

480,

642

258,

2242

9,06

1 82

9,16

-348

,52

0,70

02-2

44,0

219

1 14

3,75

34 3

12,5

068

6,25

33 1

68,7

51

250,

001

936,

2536

7,89

1 46

2,11

2 25

8,22

429,

061

829,

16-3

67,0

50,

6864

-251

,95

201

143,

7533

168

,75

663,

3832

025

,00

1 25

0,00

1 91

3,38

363,

541

443,

582

258,

2242

9,06

1 82

9,16

-385

,57

0,67

30-2

59,4

821

1 14

3,75

32 0

25,0

064

0,50

30 8

81,2

51

250,

001

890,

5035

9,20

1 42

5,06

2 25

8,22

429,

061

829,

16-4

04,1

00,

6598

-266

,62

221

143,

7530

881

,25

617,

6329

737

,50

1 25

0,00

1 86

7,63

354,

851

406,

532

258,

2242

9,06

1 82

9,16

-422

,63

0,64

68-2

73,3

723

1 14

3,75

29 7

37,5

059

4,75

28 5

93,7

51

250,

001

844,

7535

0,50

1 38

8,00

2 25

8,22

429,

061

829,

16-4

41,1

60,

6342

-279

,76

241

143,

7528

593

,75

571,

8827

450

,00

1 25

0,00

1 82

1,88

346,

161

369,

472

258,

2242

9,06

1 82

9,16

-459

,69

0,62

17-2

85,8

025

1 14

3,75

27 4

50,0

054

9,00

26 3

06,2

51

250,

001

799,

0034

1,81

1 35

0,94

2 25

8,22

429,

061

829,

16-4

78,2

20,

6095

-291

,49

261

143,

7526

306

,25

526,

1325

162

,50

1 25

0,00

1 77

6,13

337,

461

332,

412

258,

2242

9,06

1 82

9,16

-496

,75

0,59

76-2

96,8

5

Źródło

: J. O

stas

zew

ski,

Zarząd

zani

e fin

ansa

mi w

spół

ce a

kcyj

nej,

War

szaw

a 20

03, s

. 257

, ze

zmia

nam

i

11

0

Tab

ela

12. A

naliz

a opła

caln

ości

sfin

anso

wan

ia in

wes

tycj

i prz

y w

ykor

zyst

aniu

kre

dytu

ban

kow

ego

i lea

sing

u (c

. d.)

Miesiące

Spła

ta ra

ty

kapi

tało

wej

(o

płat

a w

stęp

na) (

A)

Zadł

użen

ie n

a po

cząt

ku

okre

su (B

)

Spła

ta o

dset

ek

(opł

ata

man

ipul

acyj

na)

(C)

Zadł

użen

ie

aktu

alne

(D)

Amor

tyza

cja

(E)

Potrą

ceni

e z

pods

taw

y op

odat

kow

ania

(F

) F =

C +

E

Pokr

ycie

zm

niej

szen

iem

po

datk

u do

chod

oweg

o (G

) G =

0,1

9 x

F

Wyd

atek

ef

ekty

wny

pr

zy k

redy

cie

(H)H

= A

+ C

-G

Opł

aty

leas

ingo

we

(opł

aty

wstęp

ne i

man

ipul

acyj

ne)

(I)

Pokr

ycie

opł

at

zmni

ejsz

onym

po

datk

iem

do

chod

owym

19

% (J

)

Wyd

atek

ef

ekty

wny

pr

zy le

asin

gu

(K) K

= I

- J

Róż

nica

w

wyd

atka

ch

efek

tyw

nych

(L

) L =

H -

K

Wsp

ółcz

ynni

k dy

skon

ta d

la

r = 2

%

mie

sięc

znie

(M

)

Zaku

taliz

owan

a w

artość

różn

icy

w

wyd

atka

ch

efek

tyw

nych

(N)

12

34

56

78

910

1112

1314

1527

1 14

3,75

25 1

62,5

050

3,25

24 0

18,7

51

250,

001

753,

2533

3,12

1 31

3,88

2 25

8,22

429,

061

829,

16-5

15,2

80,

5859

-301

,88

281

143,

7524

018

,75

480,

3822

875

,00

1 25

0,00

1 73

0,38

328,

771

295,

352

258,

2242

9,06

1 82

9,16

-533

,80

0,57

44-3

06,6

029

1 14

3,75

22 8

75,0

045

7,50

21 7

31,2

51

250,

001

707,

5032

4,43

1 27

6,83

2 25

8,22

429,

061

829,

16-5

52,3

30,

5631

-311

,03

301

143,

7521

731

,25

434,

6320

587

,50

1 25

0,00

1 68

4,63

320,

081

258,

302

258,

2242

9,06

1 82

9,16

-570

,86

0,55

21-3

15,1

631

1 14

3,75

20 5

87,5

041

1,75

19 4

43,7

51

250,

001

661,

7531

5,73

1 23

9,77

2 25

8,22

429,

061

829,

16-5

89,3

90,

5412

-319

,01

321

143,

7519

443

,75

388,

8818

300

,00

1 25

0,00

1 63

8,88

311,

391

221,

242

258,

2242

9,06

1 82

9,16

-607

,92

0,53

06-3

22,5

833

1 14

3,75

18 3

00,0

036

6,00

17 1

56,2

51

250,

001

616,

0030

7,04

1 20

2,71

2 25

8,22

429,

061

829,

16-6

26,4

50,

5202

-325

,90

341

143,

7517

156

,25

343,

1316

012

,50

1 25

0,00

1 59

3,13

302,

691

184,

182

258,

2242

9,06

1 82

9,16

-644

,98

0,51

00-3

28,9

635

1 14

3,75

16 0

12,5

032

0,25

14 8

68,7

51

250,

001

570,

2529

8,35

1 16

5,65

2 25

8,22

429,

061

829,

16-6

63,5

10,

5000

-331

,77

361

143,

7514

868

,75

297,

3813

725

,00

1 25

0,00

1 54

7,38

294,

001

147,

122

258,

2242

9,06

1 82

9,16

-682

,03

0,49

02-3

34,3

537

1 14

3,75

13 7

25,0

027

4,50

12 5

81,2

51

250,

001

524,

5028

9,66

1 12

8,60

2 25

8,22

429,

061

829,

16-7

00,5

60,

4806

-336

,70

381

143,

7512

581

,25

251,

6311

437

,50

1 25

0,00

1 50

1,63

285,

311

110,

072

258,

2242

9,06

1 82

9,16

-719

,09

0,47

12-3

38,8

339

1 14

3,75

11 4

37,5

022

8,75

10 2

93,7

51

250,

001

478,

7528

0,96

1 09

1,54

2 25

8,22

429,

061

829,

16-7

37,6

20,

4619

-340

,74

401

143,

7510

293

,75

205,

889

150,

001

250,

001

455,

8827

6,62

1 07

3,01

2 25

8,22

429,

061

829,

16-7

56,1

50,

4529

-342

,45

411

143,

759

150,

0018

3,00

8 00

6,25

1 25

0,00

1 43

3,00

272,

271

054,

482

258,

2242

9,06

1 82

9,16

-774

,68

0,44

40-3

43,9

742

1 14

3,75

8 00

6,25

160,

136

862,

501

250,

001

410,

1326

7,92

1 03

5,95

2 25

8,22

429,

061

829,

16-7

93,2

10,

4353

-345

,29

431

143,

756

862,

5013

7,25

5 71

8,75

1 25

0,00

1 38

7,25

263,

581

017,

422

258,

2242

9,06

1 82

9,16

-811

,74

0,42

68-3

46,4

244

1 14

3,75

5 71

8,75

114,

384

575,

001

250,

001

364,

3825

9,23

998,

892

258,

2242

9,06

1 82

9,16

-830

,26

0,41

84-3

47,3

845

1 14

3,75

4 57

5,00

91,5

03

431,

251

250,

001

341,

5025

4,89

980,

372

258,

2242

9,06

1 82

9,16

-848

,79

0,41

02-3

48,1

746

1 14

3,75

3 43

1,25

68,6

32

287,

501

250,

001

318,

6325

0,54

961,

842

258,

2242

9,06

1 82

9,16

-867

,32

0,40

22-3

48,8

047

1 14

3,75

2 28

7,50

45,7

51

143,

751

250,

001

295,

7524

6,19

943,

312

258,

2242

9,06

1 82

9,16

-885

,85

0,39

43-3

49,2

648

1 14

3,75

1 14

3,75

22,8

80,

001

250,

001

272,

8824

1,85

924,

782

258,

2242

9,06

1 82

9,16

-904

,38

0,38

65-3

49,5

849

00

00

00

00

2 19

6,00

0,00

2 19

6,00

-2 1

96,0

00,

3790

-832

,19

SUM

A:3

803,

42

Źródło

: J. O

stas

zew

ski,

Zarząd

zani

e fin

ansa

mi w

spół

ce a

kcyj

nej,

War

szaw

a 20

03, s

. 257

, ze

zmia

nam

i

11

1

Analizując dane przedstawione w tabeli 10, które uwzględniają wpływ wspomnianej

tarczy podatkowej oraz zmiany wartości pieniądza w czasie, można stwierdzić, że leasing jest

bardziej opłacalny od kredytu bankowego. W przedstawionym wariancie różnica w

wydatkach efektywnych wynosi 3 803,42 zł na korzyść leasingu.

Ponieważ jednak wartości amortyzacji, wartości końcowe środka trwałego po

zakończeniu umowy leasingu, wysokości wkładów własnych itp. są w każdym przypadku

inne, nie sposób jest jednoznacznie stwierdzić, kiedy i dla kogo leasing jest najkorzystniejszą

formą finansowania inwestycji234. Podejmując decyzję, do każdej sytuacji należałoby podejść

indywidualnie i przeanalizować zarówno koszty, jak i wpływ na sytuację przedsiębiorstwa.

4.4. Emisja krótkoterminowych papierów dłużnych

Krótkoterminowe papiery dłużne przedsiębiorstw zaliczają się do instrumentów rynku

pieniężnego służących pozyskaniu środków pieniężnych. Stanowią one alternatywę w

stosunku do zaciągnięcia kredytu bankowego. Emisję i obrót tymi papierami opiera się na

następujących aktach prawnych235:

• Ustawa Prawo wekslowe z 28 kwietnia 1936 r.,

• Kodeks cywilny z 23 kwietnia 1964 r.,

• Ustawa o obligacjach z 29 czerwca 1995 r.

Ze względu na różne akty prawne, na podstawie których konstruowane są emisje

krótkoterminowych papierów dłużnych (KPD), występują one pod różnymi nazwami: bonów

komercyjnych, komercyjnych weksli inwestycyjno – terminowych (KWIT), bonów

handlowych, krótkoterminowych papierów wartościowych, bonów dłużnych, czy też weksli

komercyjnych236. Za najbardziej użyteczną podstawę prawną tych emisji uważa się jednak

ustawę o obligacjach, co potwierdza fakt, że w oparciu o nią dokonano ponad 60 % obecnych

emisji KPD237.

Poprzez emisję KPD przedsiębiorstwo zaciąga na rynku pieniężnym pożyczkę, która

pozwala np. zrezygnować z kredytu. Istotnym czynnikiem jest fakt, że emisja obligacji jest z

reguły tańsza niż zaciągnięcie kredytu, a dodatkowo istnieje możliwość przeprowadzenia jej

234 Ibidem, s. 382. 235 J. Ostaszewski, Zarządzanie..., op. cit., s. 79. 236 Bankowość..., op. cit., s. 350. 237 J. Onoszko, Rynek krótkoterminowych papierów dłużnych w Polsce, „Bank i kredyt”, kwiecień 2003, s. 109, www.nbp.pl/publikacje/bank_i_kredyt/2003_04/onoszko.pdf.

112

bez ustanawiania niezbędnych zabezpieczeń238. W przypadku emisji niezabezpieczonej,

gwarancją zwrotu pożyczki jest płynność emitenta, zdolność do generowania przez niego

dochodu, a czasami po prostu jego dobre imię. Coraz większego znaczenia nabiera także fakt

posiadania przez przedsiębiorstwo tzw. ratingu (czyt.: rejtingu), czyli oceny przedsiębiorstwa

dokonanej przez jedną z renomowanych agencji ratingowych239. Sama emisja

przeprowadzana jest przez agenta emisji, którym z reguły jest bank lub (rzadziej) biuro

maklerskie240.

Należy podkreślić, że z tej formy finansowania mogą korzystać firmy co najmniej

średniej wielkości, które znajdują się w dobrej kondycji finansowej. Transakcje tego typu

przeprowadzane przez małe spółki zdarzają się bardzo rzadko. Z drugiej strony, w zależności

od banku, różnie określony jest minimalny pułap obrotów przedsiębiorstw, określanych

mianem średnich. Może to być zarówno 20 mln zł rocznie, jak i 100 mln rocznie241. W opinii

Piotra Kowalskiego, wiceprezesa renomowanej agencji ratingowej Fitch Polska, „...obligacje

może wyemitować każde przedsiębiorstwo, ale oczywiście nie zrobi tego dwuosobowe

przedsiębiorstwo, bo nie ma tak dużych potrzeb finansowych, a poza tym nikt nie będzie

chciał kupić takich papierów. (...) Mała emisja publiczna, np. rzędu 10 mln zł, nie ma

sensu242.”. Z drugiej strony, Jolanta Onoszko w swojej publikacji zamieszczonej na stronie

internetowej Narodowego Banku Polskiego243 twierdzi, że minimalna wartość emisji

kształtuje się w przedziale 5 – 10 mln zł. Oboje oni zgadzają się jednak, że największe z

emisji opiewają na setki milionów złotych. Przeprowadzony w 1999 r. program emisji KPD

Telekomunikacji Polskiej S.A. opiewał na kwotę 1 400 mln zł.

Tezę o możliwości wyemitowania obligacji tylko przez nieliczne spółki wydaje się

potwierdzać ilość podmiotów, które dotychczas to uczyniły. Na koniec pierwszego półrocza

2004 r., KPD wyemitowało 207 spółek, a obligacje z terminem wykupu przekraczającym 365

dni – 64 spółki244. Oznacza to, że finansowanie za pomocą emisji krótkoterminowych

papierów dłużnych nie stanowi realnego źródła dopływu środków do firm z sektora MŚP.

Wydaje się to być uzasadnione m.in. wysokim pułapem minimalnej emisji. Ten rodzaj

finansowania nie zostanie stąd szerzej omówiony.

238 Ibidem, s. 111. 239 Koszt uzyskania takiego ratingu wynosi ok. 100 – 120 tys. zł + VAT i trwa ok. 1 miesiąca (K. Ostrowska, Rating poprawia wizerunek przedsiębiorstwa, „Rzeczpospolita”, 10.09.2004 r.). 240 Ibidem, s. 110. 241 M. Tarnawski [w:] K. Ostrowska, Jak sięgnąć po pieniądze inwestorów, „Rzeczpospolita”, 20.08.2004 r. 242 K. Ostrowska, Jak sięgnąć po pieniądze inwestorów, „Rzeczpospolita”, 20.08.2004 r. 243 J. Onoszko, Rynek..., op. cit., s. 111. 244 K. Ostrowska, Jak..., op. cit.

113

4.5. Franczyza (franchising245)

Zgodnie z przyjętą w polskiej doktrynie prawa definicją, umowa franczyzy oznacza

stosunek prawny, na podstawie którego franczyzodawcą (organizator sieci), zobowiązuje się

do udostępnienia podmiotowi korzystającemu z franczyzy (franczyzobiorcy, uczestnikowi

sieci) prawa do korzystania przez czas nieokreślony lub określony z oznaczenia jego firmy,

godła, emblematu, symboli, patentów, wynalazków, znaków towarowych, wzorów

użytkowych i zdobniczych, know-how, koncepcji i techniki prowadzenia określonej

działalności gospodarczej z zachowaniem stosowanego przez niego zewnętrznego i

wewnętrznego wyposażenia pomieszczeń oraz do udzielania mu stosownej pomocy.

Jednocześnie franczyzobiorca zobowiązuje się do prowadzenia wskazanej działalności

gospodarczej połączonej z wykorzystaniem udostępnionych mu doświadczeń i tajemnic

zawodowych oraz do zapłaty uzgodnionego wynagrodzenia246. Franczyzę można więc

porównać z pewien sposób do leasingu: franczyzodawca wynajmuje na czas określony

aktywa – zwykle niematerialne (wiedza i umiejętności, logo) – w zamian za zryczałtowaną

opłatę wstępną i świadczenia proporcjonalne do obrotów. W ten sposób franczyzobiorca

może korzystać z wizerunku franczyzodawcy, gdyż działa pod tym samym szyldem247.

Dawcą jest z reguły firma dobrze znana na rynku, o ugruntowanej pozycji, choć

niekoniecznie zaliczająca się do grona wielkich przedsiębiorstw. Ideą franczyzy jest bowiem

wyjątkowość pomysłu, na którym swe funkcjonowanie opiera dawca. Nie zawsze jest to

najnowocześniejsza technologia, równie dobrze może to być określone rozwiązanie

organizacyjno – zarządcze, znak towarowy lub też doświadczenie dawcy248. Aktualnie na

polskim rynku działa ok. 210 systemów franczyzowych, które obejmują prawie każdą branżę

handlu i usług. Szczegółowe informacje na ten temat dostępne są na stronach Polskiego

Portalu Franchisingowego (www.franchising.info.pl, czyt.: frenczajzing).

Franczyza pozwala franczyzobiorcy na uzyskiwanie określonych korzyści, wiąże się

jednak również z pewnymi wadami i zagrożeniami. Do podstawowych korzyści płynących z

umowy franczyzy dla franczyzobiorcy zaliczane są:

Rada Języka Polskiego podjęła taką decyzję o polskim brzmieniu słowa franchise (A. Sulejewicz, Małe i

średnie przedsiębiorstwa a franczyza [w:] Możliwości inwestowania oraz rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, praca zbiorowa pod red. I. Bergel i Henri-Louis Vedie, Warszawa 2003, s. 23).

245

246 A. Kidyba, Prawo handlowe, Warszawa 2002, s. 776. 247 A. Sulejewicz, Małe i średnie przedsiębiorstwa a franczyza [w:] Możliwości inwestowania oraz rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, praca zbiorowa pod red. I. Bergel i Henri-Louis Vedie, Warszawa 2003, s. 24. 248 A. Skowronek – Mielczarek, Małe..., op. cit., s. 84.

114

• wysokie prawdopodobieństwo odniesienia sukcesu w rozwoju firmy dzięki

dopracowanej i sprawdzonej przez rynek idei,

• specjalistyczne szkolenie pomniejszające początkowe trudności,

• korzyści marketingowe związane z korzystaniem z wizerunku marki franczyzodawcy,

• standaryzacja i obniżka kosztów programów marketingowych,

• ułatwienia dotyczące finansowania inwestycji.

Za główne wady uważane są z kolei:

• przeceniania korzyści i wizerunku franczyzodawcy,

• ograniczenie własnej inicjatywy i konieczność uzyskania zgody dla wszelkich zmian,

• ryzyko dyskryminacji w zestawieniu z jednostkami, których właścicielem jest sam

franczyzodawca,

• narzucone ograniczenia ekspansji,

• ryzyko odmowy wznowienia umowy.

Franczyzodawca pobiera zwykle dwa rodzaje opłat – opłatę wstępną oraz opłatę

cykliczną. Zawsze jest to przedmiotem negocjacji i kształtuje się różnie w zależności od

systemu franczyzowego. Opłata wstępna kształtuje się przeciętnie na poziomie 10 % wkładu

własnego wymaganego od franczyzobiorcy, a opłaty cykliczne wynoszą ok. 1,5 – 8 %

miesięcznego przychodu biorcy. Opłata cykliczna może też obejmować inne, określone w

umowie płatności, np. wpłaty na fundusz reklamowy, opłaty za odnowienie umowy, opłata

rozwojowa, wnoszona za prawo rozwijania się na danym terenie itd.249.

Oprócz uiszczenia opłat, franczyzobiorcy wymagają również spełnienia przez

potencjalnych franczyzobiorców pewnych kryteriów. Np. w przypadku sieci Drogerie Natura,

od biorcy wymagane są środki własne na rozpoczęcie działalności w wysokości

zapewniającej dokonanie koniecznych inwestycji oraz pokrywające minimum 30 % kosztów

zatowarowania sklepu. Zazwyczaj jest to łącznie 80 – 120 tys. zł. Bezpłatny projekt, we

współpracy z właścicielem sklepu, wykonuje architekt dawcy. Za regały, szyld i inne

elementy wizualizacji sklepu płaci franczyzobiorca. Podstawowe wymagania sieci są

następujące250:

249 Ibidem, s. 86. 250 Ibidem, s. 87.

115

• lokal własny lub dzierżawiony, franczyzodawca pomaga w wyborze lokalu,

o inwestycja powinna być realizowana w miejscowościach powyżej

15–20 tys. mieszkańców,

o preferowane są lokalizacje w centrach miast oraz centrach handlowych,

o preferowane są lokale o powierzchni użytkowej 70 – 150 m2,

• zaplecze finansowe umożliwiające inwestycje wymienione powyżej,

• preferowane są biznesy rodzinne i osobiste zaangażowanie biorcy w prowadzenie

działalności.

Z kolei w sieci sklepów Pożegnanie z Afryką skalkulowano opłatę wstępną na

poziomie 12 tys. zł, a całkowity koszt inwestycji na poziomie 48 tys. zł251.

Należy zaznaczyć, że z franczyzą, oprócz korzyści, wiąże się również określone wady,

z których najpoważniejsze wynikają wprost z asymetrii informacji występującej między

franczyzodawcą a franczyzobiorcą. Franczyzodawca zawsze dysponuje większą ilością

informacji na temat oferowanego dobra, a franczyzobiorca może je zweryfikować w praktyce

dopiero po określonym czasie funkcjonowania. W literaturze spotykany jest termin „zła

franczyza”, a także „fałszywe franczyzy”, „fałszywe dobre franczyzy”, czy „franczyzy w

sektorze o podwyższonym ryzyku”. Są one zdefiniowane m.in. przez Aleksandera

Sulejewicza252:

„Pod pojęciem „fałszywe franczyzy” rozumiemy przedsiębiorcę, który nazywa siebie

franczyzodawcą nie będąc nim w rzeczywistości. Oznacza to brak specyficznych umiejętności

wynikający z faktu, że ten tak zwany „franczyzodawca” nie sprawdził swojej idei (jeśli owa

istnieje) poprzez jednostki pilotujące. Brak doświadczenia jest prawie zawsze fatalny.

„Fałszywe dobre franczyzy” to systemy, które osiągnęły sukces dzięki właściwemu

produktowi/usłudze oraz poważnego i uczciwemu franczyzodawcy. Problem polega na tym,

że oszukuje on sam siebie (w dobrej wierze) ryzykując pociągnięcie do bankructwa także

pewnej liczby franczyzobiorców. Do tej kategorii należą „szybkie franczyzy”, w przypadku

których realny sukces sprawia, że przedsiębiorca staje się franczyzodawcą nie wiedząc

właściwie, na czym polega jego sukces. W ten sposób franczyzobiorcy nie pozyskają

wszystkich niezbędnych umiejętności koniecznych, aby ten sukces powtórzyć. Taki brak

panowania nad ekspansją jest typowy dla okresów szybkiego wzrostu (także ze względu na

251 Ibidem. 252 A. Sulejewicz, Małe i..., op. cit., s. 26.

116

niestaranny dobór franczyzobiorcow). Często, nie uwzględniając prawdziwego powodu

bankructwa (złe zarządzanie), jako jego przyczynę przedsiębiorcy podają właśnie szybkie

tempo wzrostu.

„Franczyzy w sektorze o podwyższonym ryzyku” dotyczą sektorów, w których

istnieje bardzo silna konkurencja (np. fast food) i charakteryzują się przejściowością i

zanikającym popytem.”

Warto zauważyć, że wymieniona przez cytowanego autora branża (fast food) jest

opisywana na stronie Polskiego Portalu Franchisingowego, jako jedna z branż o niskim

ryzyku rozwoju sprzedaży opartej na franczyzie oraz jej sprawdzonym sukcesie rynkowym253.

W tej sytuacji, wobec sprzecznych sygnałów, celowym wydaje się przeprowadzenie

dodatkowych badań empirycznych, związanych z systemem franczyzowym. Zasadniczo

można jednak uznać, że jest to godna zainteresowania forma finansowania, w szczególności

dla przedsiębiorstw mikro i małych.

4.6. Dotacje i subwencje

Najważniejszą instytucją, która koordynuje działania Rządu RP wobec sektora małych

i średnich przedsiębiorstw, jest Ministerstwo Gospodarki i Pracy. Podlega mu m.in. Polska

Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP), która jest odpowiedzialna za wdrażanie

programów pomocowych na rzecz rozwoju przedsiębiorczości, opartych na środkach

pochodzących z budżetu państwa oraz Unii Europejskiej. Najbardziej aktualne informacje o

realizowanych obecnie programach, możliwościach pozyskania dotacji, a także bezpłatnych

szkoleniach i innych usługach świadczonych na rzecz przedsiębiorstw z sektora MŚP,

znajdują się na stronach internetowych tych instytucji: www.mgip.gov.pl oraz

www.parp.gov.pl.

Realizowane programy pomocowe, a wraz z tym konkretne możliwości uzyskania

wsparcia, charakteryzują się duża zmiennością. Pośrednio związane jest to z procesem

integracji Polski w ramach struktur unijnych – np. w roku 2005 zakończony zostanie program

PHARE, powiększona zostanie natomiast pula środków dostępna w ramach funduszy

strukturalnych. W tej pracy opisane zostaną najbardziej istotne, aktualne na moment pisania

pracy, możliwości uzyskania wsparcia ze strony państwa. Zdecydowanie nie wyczerpują one 253 www.franchising.info.pl, inne branże to: handel odzieżą, artykułami spożywczymi, edukacja, usługi bytowe (fryzjerstwo, kosmetyka), prowadzenie stacji paliw, doradztwo finansowe oraz usługi telekomunikacyjne (sprzedaż i aktywacja usług telefonicznych).

117

tematyki pomocy publicznej, ale ze względu na jej rozległość, a także wspomnianą wcześniej

zmienność, szczegółowe opisanie wszystkich rodzajów pomocy państwa wychodziłoby poza

ramy tematu tej pracy.

Interesującą inicjatywą, w szczególności dla przedsiębiorstw mniejszych, które nie

posiadają środków na wynajem profesjonalnych firm doradczych, jest Krajowy System Usług

dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw (KSU), koordynowany przez PARP. „KSU jest siecią

dobrowolnie współpracujących ze sobą niekomercyjnych organizacji, świadczących na rzecz

małych i średnich przedsiębiorców usługi doradcze, szkoleniowe, informacyjne, finansowe i

proinnowacyjne”254.

Organizacje wchodzące w skład KSU posiadają duże doświadczenie w świadczeniu

usług na rzecz sektora MŚP w Polsce. Są to m.in. centra wspierania biznesu, ośrodki

wspierania przedsiębiorczości, agencje rozwoju regionalnego, organizacje pracodawców,

instytuty badawczo-rozwojowe, fundacje, stowarzyszenia itp.. Uczestnictwo w systemie jest

całkowicie dobrowolne, nie wiążą się z tym także żadne korzyści materialne. Współpraca

między ośrodkami ma na celu wyłącznie rozwój systemu wsparcia małych i średnich firm, a

tym samym zwiększenie ich konkurencyjności255.

KSU jest systemem otwartym – co roku organizowany jest nabór, w wyniku którego

do sieci włączane są nowe instytucje. Obecnie w systemie działa blisko 180 organizacji. Ich

pełna lista, wraz z danymi teleadresowymi, znajduje się na stronie internetowej PARP256. Aby

skorzystać z pomocy ośrodka, należy udać się do jego siedziby lub zadzwonić i umówić się

na spotkanie z konsultantem. Ceny świadczonych usług ustalane są przez każdy ośrodek

indywidualnie257.

Z punktu widzenia tematu tej pracy, istotna jest możliwość uzyskania bezpłatnych

konsultacji w tzw. punktach konsultacyjnych (PK), które najczęściej są jednocześnie

ośrodkami KSU. W jednym roku kalendarzowym, przedsiębiorca lub osoba rozpoczynająca

działalność gospodarczą, może skorzystać łącznie z 10 godzin bezpłatnych porad w PK258.

Takie konsultacje mogą okazać się niezbędne np. w przypadku starania się o dotację z

funduszy strukturalnych, w celu poprawnego wypełnienia wniosku (wraz z załącznikami).

254 Informacje ze strony PARP: http://ksu.parp.gov.pl/oksu.html, 05.12.2004 r. 255 Ibidem. 256 http://ksu.parp.gov.pl/lista.html, 05.12.2004 r. 257 Rodzi to uzasadnione pytanie, na ile niekomercyjny jest w rzeczywistości charakter ich działalności. 258 Przedsiębiorco! Skorzystaj! pod red. J. Wadeckiej, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2003, s. 12.

118

Wśród aktualnie realizowanych programów, największym zainteresowaniem

przedsiębiorstw z sektora MŚP cieszą się dotacje dostępne w ramach funduszy strukturalnych

– w szczególności tzw. działanie 2.3. „Wzrost konkurencyjności małych i średnich

przedsiębiorstw poprzez inwestycje” (Sektorowy Program Operacyjny Wzrost

Konkurencyjności Przedsiębiorstw) oraz działanie 3.4. „Mikroprzedsiębiorstwa”

(Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego).

W przypadku działania 2.3. wsparciem w zakresie inwestycji mogą być objęte małe i

średnie przedsiębiorstwa posiadające siedzibę na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, a także

mikroprzedsiębiorstwa, jeżeli wykonują działalność gospodarczą od co najmniej 3 lat lub ich

działalność oparta jest wykorzystanie zaawansowanych technologii o znaczącym potencjale

rynkowym259. Do kosztów kwalifikowanych zaliczane są wydatki poniesione w związku z

realizowaną inwestycją260, ale nie wcześniej niż kolejnego dnia po złożeniu wniosku o dotację

we właściwej Regionalnej Instytucji Finansującej. W przypadku, gdy głównym przedmiotem

działalności gospodarczej jest świadczenie usług transportowych, wydatki na zakup lub

leasing środków transportu nie są jednak wydatkami kwalifikującymi się do objęcia

wsparciem261.

Kwota wsparcia w zakresie inwestycji nie może być niższa niż 10 000 zł i nie wyższa

niż 1 250 000 zł (w ramach danego projektu). Wsparcie w zakresie inwestycji przekraczające

125 000 zł udzielane jest pod warunkiem, że wnioskodawca sfinansuje inwestycję kredytem

lub środkami pieniężnymi pochodzącymi z funduszu inwestycyjnego, w kwocie stanowiącej

co najmniej 25 % kwoty wsparcia262. Nie dotyczy to projektów finansowanych w drodze

leasingu. Kwota wsparcia nie może także przekroczyć:

a) 30 % wydatków kwalifikowanych, jeżeli projekt realizowany jest w powiecie

miasta Warszawa lub miasta Poznań,

b) 40 % wydatków kwalifikowanych, jeżeli projekt realizowany jest w powiecie

miasta Kraków, Wrocław, Gdańsk, Gdynia lub Sopot,

c) 50 % wydatków kwalifikowanych, jeżeli projekt realizowany jest w innym

powiecie.

259 Stosowaną w Polsce nie dłużej niż 3 lata, Wytyczne dla wnioskodawców ubiegających się o dofinansowanie w ramach Sektorowego programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa 2004, s. 5. 260 Szczegółowa ich lista znajduje się w p. 3.3 Wytyczne dla wnioskodawców..., op. cit. 261 Wytyczne dla wnioskodawców..., op. cit., s. 9. 262 Ibidem, s. 10.

119

Ponieważ dotacje z funduszy strukturalnych traktowane są jako pomoc publiczna,

wymagane jest, aby podczas realizacji projektów inwestycyjnych współfinansowanych

dotacją, przedsiębiorca stosował przepisy ustawy Prawo Zamówień Publicznych z dnia

2 marca 2004 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 19, poz. 177). Refundacja ma miejsce po zakończeniu

inwestycji, w postaci przelewu kwoty dotacji na konto beneficjenta. Pod warunkiem

przestrzegania zapisów zawartych w umowie dotacji, jest ona bezzwrotna. Oznacza to jednak,

że jeżeli wnioskodawca zobowiązał się we wniosku o dotację do utworzenia i utrzymania

przez okres 5 lat sześciu nowych miejsc pracy, to nie może ich zlikwidować. Jeśli to zrobi,

to za każde zlikwidowane miejsce pracy, będzie musiał zwrócić określoną część dotacji263.

Sama procedura wystąpienia o dofinansowanie przebiega według następującego

schematu264:

1. Wnioskodawca składa w banku wniosek o kredyt wraz z wymaganą dokumentacją

i planem przedsięwzięcia (w przypadku większych projektów wymagany jest

biznes plan),

2. Bank rozpatruje wniosek i analizuje szanse powodzenia przedsięwzięcia,

3. Pozytywna decyzja wiąże się z przyrzeczeniem265 udzielenia kredytu i wydaniem

promesy,

4. Wystawioną przez bank promesę albo potwierdzony wniosek kredytowy wraz z

kompletem wymaganych dokumentów przedsiębiorca składa do Regionalnej

Instytucji Finansującej,

5. Po rozpatrzeniu wniosku i podjęciu pozytywnej decyzji przedsiębiorca podpisuje z

instytucją zarządzającą programem pomocowym umowę o udzieleniu dotacji.

Należy zaznaczyć, że koszty kwalifikowane inwestycji liczone będą od kolejnego dnia

po złożeniu wniosku, więc nie istnieje wymóg zwlekania z rozpoczęciem inwestycji do

momentu rozpatrzenia wniosku o dotację – oczywiście, jeżeli nie jest to jeden z warunków

realizacji inwestycji.

W przypadku działania 3.4. dofinansowanie można uzyskać na inwestycję oraz na

doradztwo. Obejmuje ono mikroprzedsiębiorstwa, które na moment składania wniosku o

dotację prowadziły działalność nie dłużej niż 36 miesięcy. Instytucją wdrażającą działanie

3.4. będą Urzędy Marszałkowskie (w województwie małopolskim, mazowieckim, podlaskim

263 Informacje z serwisu www.funduszeonline.pl, 05.12.2004 r. 264 Ibidem. 265 Czasami warunkowym, np. w przypadku przyznania dotacji.

120

i świętokrzyskim) oraz instytucje, które jednocześnie pełnią funkcje Regionalnych Instytucji

Finansujących (w pozostałych województwach)266.

W ramach tego działania, dofinansowanie ze środków publicznych dla projektu

doradczego nie może przekroczyć równowartości 5 000 euro i 50 % kosztów

kwalifikowanych projektu (niezależnie od lokalizacji), a dla projektu inwestycyjnego

równowartości 50 000 euro oraz:

a) 45 % kosztów kwalifikowanych dla projektu realizowanego w Warszawie lub

Poznaniu,

b) 55 % kosztów kwalifikowanych dla projektu realizowanego w Krakowie,

Wrocławiu lub Trójmieście,

c) 65 % kosztów kwalifikowanych dla projektów realizowanych poza tymi miastami.

W przypadku projektów o równowartości przekraczającej 10 000 euro wymagane jest

zaciągnięcie kredytu bankowego, w wysokości minimum 50 % kwoty wsparcia267.

Interesującą propozycją jest również program „Praca dla młodych”, który polega na

udzielaniu młodym268 preferencyjnych pożyczek na rozpoczęcie działalności gospodarczej

oraz pracodawcom na utworzenie dla młodych nowych miejsc pracy. Pożyczki udzielane są ze

środków Ministerstwa Gospodarki i Pracy przez Bank Gospodarstwa Krajowego S.A.

Wysokość udzielonej pożyczki nie może przekroczyć 40 tys. zł na jednego młodego.

Pożyczka może być udzielona na 36 miesięcy z możliwością karencji w spłacie rat

kapitałowych do 6 miesięcy. Oprocentowanie pożyczki wynosi 0,75 stopy redyskonta weksli

przyjmowanych przez NBP (na dzień 05.12.2004 r. było to ok. 5,25 %). Pobierana jest także

jednorazowa prowizja w wysokości 1 % kwoty pożyczki269.

Uruchomienie pożyczki na rozpoczęcie działalności gospodarczej następuje po

formalnym zarejestrowaniu firmy, przedsiębiorca otrzymuje z kolei pożyczkę po zatrudnieniu

młodego na czas nie krótszy niż okres spłaty pożyczki. Wnioski o udzielenie pożyczki

przyjmowane są w placówkach Banku Gospodarstwa Krajowego270 oraz w lokalnych

funduszach pożyczkowych.

266 A.Mr., Mały może być lepszy, „Rzeczpospolita”, 29.10.2004 r. 267 Ibidem. 268 Dla potrzeb tego programu przyjęto definicję: młody – osoba bezrobotna do 25 roku życia oraz osoba bezrobotna legitymująca się dyplomem wyższej uczelni do 27 roku życia (www.bgk.com.pl/fundusze/inne/absolwent.jsp, 05.12.2004 r.). 269 Informacje ze strony internetowej BGK, www.bgk.com.pl/fundusze/inne/absolwent.jsp, 05.12.2004 r. 270 Ich wykaz znajduje się na stronie internetowej BGK, www.bgk.com.pl.

121

Wyjątkowo atrakcyjną formą finansowania, przynajmniej od strony typowo

finansowej, są pożyczki przeznaczone na tworzenia miejsc pracy w działalnościach

pozarolnicznych w gminach wiejskich i wiejsko – miejskich oraz miastach do 20 tysięcy

mieszkańców, udzielane ze środków Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa

(ARiMR). Pożyczka przeznaczona jest na finansowanie przedsięwzięć z zakresu małej

przedsiębiorczości, a jej kwota nie może przekroczyć 70 % kosztów przedsięwzięcia oraz

200 000 zł, przy czym na każde 20 000 zł udzielonej pożyczki musi powstać jedno miejsce

pracy271. Pożyczkobiorca obowiązany jest utrzymywać dotychczasowy stan zatrudnienia

łącznie z nowo utworzonymi miejscami pracy co najmniej przez okres trwania spłaty

zaciągniętej pożyczki. Okres spłaty pożyczki nie może przekraczać 4 lat, dopuszczalna jest

przy tym karencja w spłacie kapitału wynosząca do 12 miesięcy. Wyjątkowo atrakcyjne jest

oprocentowanie pożyczki – wynosi ono 0 %. W praktyce jest to więc źródło darmowego

kapitału – o ile tylko sporządzony jest plan przedsięwzięcia, a wnioskodawca nie zalega z

opłatami na ZUS/KRUS oraz względem Urzędu Podatkowego. Agencja zastrzega sobie także

prawo kontroli postępu prac związanych z przedsięwzięciem i sposobu wydatkowania kwoty

pożyczki.

Ze względu na wspomnianą wcześniej dużą zmienność programów pomocowych, w

celu uzyskania szerszych informacji na ich temat, wskazane jest zapoznanie się z aktualnymi

informacjami zamieszczonymi na stronach internetowych instytucji wdrażających.

4.7. Podsumowanie

Wśród pozostałych źródeł finansowania działalności gospodarczej, największe

znaczenie wydaje się odgrywać leasing. Jest to forma finansowania szczególnie atrakcyjna dla

przedsiębiorstw rozpoczynających działalność, gdyż nie wiąże się z nią konieczność

posiadania odpowiednio długiego stażu działalności oraz zabezpieczeń, które byłyby

niezbędne w przypadku ubiegania się o kredyt bankowy. Dla mikroprzedsiębiorstw, źródłem

wymiernej pomocy mogą być także fundusze pożyczkowe. Często są one jedynymi

instytucjami, które gotowe są zaryzykować zainwestowanie środków na etapie rejestracji

przedsiębiorstwa. Interesującą formą finansowania jest również franczyza, choć w każdym

przypadku niezbędna jest szczegółowa analiza warunków współpracy z franczyzodawcą.

Wzrasta również rola dotacji i subwencji, w szczególności pochodzących z Unii Europejskiej.

271 Informacje ze strony internetowej Agencji Rozwoju i Modernizacji Rolnictwa, www.arimr.gov.pl/dzialalnosc.html, 05.12.2004 r.

122

Zakończenie

Do najczęściej wykorzystywanych sposobów finansowania działalności

przedsiębiorstw należą: kredyt kupiecki, kredyt bankowy oraz leasing. Dominującą formę

finansowania stanowią wśród nich zobowiązania handlowe. Nie jest to sytuacja korzystna,

gdyż zwiększa ryzyko niewypłacalności przedsiębiorstwa oraz nie sprzyja akumulacji

kapitałów, które są niezbędne do jego rozwoju272.

Coraz większą rolę wydają się również odgrywać dotacje z Unii Europejskiej,

co w sposób bezpośredni związane jest z faktem wstąpienia Polski do struktur unijnych i

uzyskaniem dostępu do funduszy strukturalnych. Obserwowany wzrost zainteresowania

dotacjami, który przejawia się m.in. w lawinowo rosnącej liczbie składanych wniosków,

pozwala oczekiwać, że ta forma finansowania będzie nabierać coraz większego znaczenia.

Integracja z rynkiem wspólnotowym rodzi także nadzieje na szerszy rozwój

finansowania typu venture capital. Jest to szczególnie istotne wobec trudności związanych z

wykorzystaniem potencjału polskich naukowców, którzy nie posiadają środków niezbędnych

do wdrożenia określonych rozwiązań w praktyce gospodarczej.

Formami finansowania, które cieszą się zainteresowaniem w szczególności

przedsiębiorstw będących w początkowej fazie rozwoju, są mikropożyczki oferowane przez

fundusze pożyczkowe oraz leasing. Dają one możliwość pozyskania środków pieniężnych

oraz dóbr trwałych bez konieczności posiadania określonego stażu działalności oraz

zabezpieczeń, które byłyby niezbędne w przypadku ubiegania się o kredyt bankowy. Należy

zaznaczyć, że leasing jest uniwersalnym źródłem finansowania, które wykorzystywane jest

zarówno przez przedsiębiorstwa mikro, małe, jak i średnie czy duże. W przypadku leasingu

występuje dodatkowo efekt tarczy podatkowej, która powoduje zmniejszenie zobowiązań z

tytułu podatku – oczywiście przy założeniu, że firma jest rentowna. Istotnym atutem

finansowania działalności poprzez leasing jest również możliwość spłaty zobowiązań z tytułu

rat leasingowych, ze środków pieniężnych wygenerowanych dzięki użytkowaniu

leasingowanego dobra – bez wpływu na strukturę właścicielską i związany z tym udział w

zysku osób trzecich. Nie bez znaczenia wydaje się być również fakt, że zarządzanie

przedsiębiorstwem pozostaje w 100 % w rękach dotychczasowych właścicieli.

W praktyce gospodarczej znikome jest wykorzystanie instytucji weksla. Rozwój

rozliczeń płatniczych opartych na wekslu, z racji tego, że umożliwia on dokonanie zapłaty bez 272 A. Skowronek – Mielczarek, Małe..., op. cit., s. 175.

123

posiadania środków pieniężnych, może być jednym ze sposobów na zmniejszenie zatorów

płatniczych, będących jedną z przeszkód w rozwoju działalności gospodarczej. Jednocześnie

brak określonej wiedzy, praktyki w posługiwaniu się tym instrumentem, związane z tym

ryzyko, a także trudności w ewentualnym zdyskontowaniu weksli w banku, powodują dalszy

zanik rozliczeń za pomocą weksli. Celowym wydaje się jednak, aby – przynajmniej w

stosunku do stałych kontrahentów – spróbować zastosować weksel we wzajemnych

rozliczeniach. Powinno to pozwolić na zredukowanie poziomu wykorzystania kredytów

obrotowych i w rezultacie na zmniejszenie wysokości płaconych odsetek.

Pewnym ograniczeniem w dostępie do źródeł finansowania przedsiębiorstw z sektora

MŚP jest również brak wiedzy na temat praktycznych możliwości ich pozyskania. Rozwój

Krajowego Systemu Usług dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw, bezpłatne konsultacje dla

przedsiębiorców, a także działalność inkubatorów przedsiębiorczości i regionalnych centrów

rozwoju przedsiębiorczości, powodują pozytywną zmianę w tym zakresie. Wzrost

konkurencji i związane z tym utrudnienia w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa, w pewien

sposób wymuszają posługiwanie się nowoczesnymi metodami finansowania działalności. Od

tego, czy przedsiębiorstwo będzie w stanie pozyskać niezbędne kapitały, przy jednoczesnej

minimalizacji związanych z tym kosztów, może zależeć, czy osiągnie ono sukces, czy też

zostanie wykluczone z rynku.

124

Bibliografia

Pozycje książkowe

1. Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2002 –

2003, praca zbiorowa pod red. A. Tokaj – Krzewskiej i A. Żołnierskiego, Polska Agencja

Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2004, s. 28.

2. Skowronek – Mielczarek A., Małe i średnie przedsiębiorstwa. Źródła finansowania,

Warszawa 2003.

3. Molo M., Bielówka M., Przegląd dostępnych źródeł finansowania działalności

gospodarczej oraz ocena ich atrakcyjności [w:] Finansowanie rozwoju małych i średnich

przedsiębiorstw, Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw,

Warszawa 2000.

4. Więcławski J., Venture capital. Nowy instrument finansowania przedsiębiorstw,

Warszawa 1997.

5. Tamowicz P., Rot A., Fundusze venture capital w Polsce, Polska Fundacja Rozwoju

Przedsiębiorczości, Warszawa 2002.

6. Kachniewski M., Piłat P., Siatkowski J., Tropa B., Oferta dla firm średnich –

finansowanie małych i średnich przedsiębiorstw poprzez fundusze inwestycyjne i

publiczny rynek kapitałowy [w:] Finansowanie rozwoju małych i średnich

przedsiębiorstw, Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw,

Warszawa 2000.

7. Rynek kapitałowy – funkcjonowanie giełdy papierów wartościowych ze szczególnym

uwzględnieniem Centralnej Tabeli Ofert S.A., Polska Agencja Rozwoju


8. Bankowość. Podręcznik akademicki, pod red. W. L. Jaworskiego i Z. Zawadzkiej,

Warszawa 2002.

9. Cegłowski B., Źródła finansowanie małych i średnich przedsiębiorstw [w:] Zarządzanie

finansami, t. II pod red. D. Zarzeckiego, Szczecin 2003.

10. Ostaszewski J., Zarządzanie finansami w spółce akcyjnej, Warszawa 2003.

11. Sierpińska M., Wędzki D., Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie,

Warszawa 1997.

12. Grzywacz J., Współpraca przedsiębiorstwa z bankiem, Warszawa 2003.

125

13. Oxford Wordpower, pod red. J. Phillips, Oxford University Press 1997.

14. Sulejewicz A., Małe i średnie przedsiębiorstwa a franczyza [w:] Możliwości

inwestowania oraz rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, praca zbiorowa

pod red. I. Bergel i Henri-Louis Vedie, Warszawa 2003.

15. Kidyba A., Prawo handlowe, Warszawa 2002.

16. Rzeźnik A., Leasing jako alternatywna forma finansowania działalności gospodarczej

[w:] Zarządzanie finansami. Mierzenie wyników i wycena przedsiębiorstw, t. 2, pod red.

D. Zarzeckiego, Szczecin 2003.

17. Przedsiębiorco! Skorzystaj! pod red. J. Wadeckiej, Polska Agencja Rozwoju


Artykuły i inne materiały źródłowe

18. Blińczak H., Firmy mikro, rola makro, „Rzeczpospolita”, 25.11.2004 r.

19. Kaliszuk A., Fundusze Private Equity i Venture Capital [w:] Biuletyn euro info dla

małych i średnich firm, kwiecień 2004.

20. Ordak G., Kasa na biznes, „Rzeczpospolita”, 11.03.2003 r.

21. Tamowicz P., Start up, czyli od podstaw, „Puls Biznesu”, 17.05.2004 r.

22. Tamowicz P., Pomysł to pieniądz. Chroń go, „Puls Biznesu”, 17.05.2004 r.

23. Ambor M., Tamowicz P., Doświadczenie droższe niż kasa, „Puls Biznesu”, 29.03.2004 r.

24. Jankowska A., Sieci Business Angel oraz inwestorzy Business Angels jako podmioty

wypełniające lukę na rynku kapitału podwyższonego ryzyka, „Biuletyn e-msp”, marzec

2004.

25. Anioły biznesu i ich rola we wspieraniu rozwoju przedsiębiorstw, „Nasz rynek

kapitałowy”, lipiec 2004 r.

26. Tamowicz P., Złe podatki biją w dobre anioły, „Puls Biznesu”, 14.06.2004 r.

27. Ambor M., Kiedy zawodzi bank, anioł nie zawiedzie, „Puls Biznesu”, 29.03.2004 r.

28. Tamowicz P., Sentyment i zysk, „Puls Biznesu”, 17.05.2004 r.

29. Szymczak R., Dogonić FIRE – tłumaczenie, „The Warsaw Voice”, 11.11.2002 r.

30. Wykład prof. J. Grzywacza, Współpraca przedsiębiorstwa z bankiem, Szkoła Główna

Handlowa w Warszawie, 11.03.2003 r.

31. Kazimierczak Z., Debiut nie jest tak drogi i trudny..., „Puls Biznesu”, 06.10.2003 r.

32. Więcław E., Kredyty niekoniecznie, „Rzeczpospolita”, 12.06.2004 r.

33. A.O.R., Stali klienci płacą mniej, „Rzeczpospolita”, 18.06.2004 r.

126

34. Materiały wewnętrzne Fortis Bank Polska S.A.

35. Blajter P., Gdzie najtaniej pożyczą, „Rzeczpospolita”, 16.10.2003 r.

36. Wykład prof. M. Wiatra, Ocena projektów inwestycyjnych, Szkoła Główna Handlowa w

Warszawie, 04.11.2004 r.

37. Wykład prof. M. Zalewskiej, Bankowość, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie,

26.03.2003 r.

38. Wykład prof. I. Lichniak, Analiza ekonomiczno – finansowa przedsiębiorstw, Szkoła

Główna Handlowa w Warszawie, 23.04.2003 r.

39. Gajda O., Poręczenia. Średnio do 50 – 60 % kwoty pożyczki, „Rzeczpospolita”,

02.08.2004 r.

40. Gajda O., „Fundusz jak żyrant”, „Rzeczpospolita”, 23.09.2003 r.

41. Morawiecka A., Dla niechcianych klientów banków, „Rzeczpospolita”, 11.06.2004 r.

42. Barowicz M., Faktoring – sposób na obrót wierzytelnościami, „Rzeczpospolita”,

03.08.2004 r.

43. Onoszko J., Rynek krótkoterminowych papierów dłużnych w Polsce, „Bank i kredyt”,

kwiecień 2003.

44. Ostrowska K., Rating poprawia wizerunek przedsiębiorstwa, „Rzeczpospolita”,

10.09.2004 r.

45. Ostrowska K., Jak sięgnąć po pieniądze inwestorów, „Rzeczpospolita”, 20.08.2004 r.

46. Wierzbicki J., Leasing – warunki funkcjonowania polskich przedsiębiorców perspektywie

integracji z UE, Biuro Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu RP, Raport nr 226, kwiecień

2004.

47. Ostrowska K., Cenę można negocjować, „Rzeczpospolita”, 25.06.2004 r.

48. Ostrowska K., Operacyjny czy tylko finansowy, „Rzeczpospolita”, 19.11.2004 r.

49. Wytyczne dla wnioskodawców ubiegających się o dofinansowanie w ramach Sektorowego

programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, Ministerstwo

Gospodarki i Pracy, Warszawa 2004.

50. A.Mr., Mały może być lepszy, „Rzeczpospolita”, 29.10.2004 r.

Strony internetowe

51. Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, www.parp.gov.pl.

52. Euro Info Centre, www.euroinfo.org.pl.

53. Dziennika „Rzeczpospolita”, www.rzeczpospolita.pl.

127

54. Portalu dla małych i średnich firm, www.e-msp.pl.

55. Dr A. Tokaj – Krzewskiej (Szkoła Główna Handlowa w Warszawie),

http://atokaj.strona.pl.

56. Polskiego Stowarzyszenia Aniołów Biznesu, www.polban.pl.

57. Centrum Innowacji FIRE, www.innowacje.org.pl.

58. Ministerstwa Gospodarki i Pracy, www.mpips.gov.pl.

59. Polskiego Stowarzyszenia Inwestorów Kapitałowych, www.psik.org.pl.

60. Podlaskiej Fundacji Rozwoju Regionalnego, www.pfk.pfrr.bialystok.pl.

61. Dolnośląskiej Izby Gospodarczej, www.dig.wroc.pl/pl/83/index.html.

62. MTS-Centralnej Tabeli Ofert S.A., www.mts-ceto.pl.

63. www.biznespartner.pl.

64. Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie, www.gpw.com.pl.

65. E-finanse dla rzemosła i małych przedsiębiorstw, www.finanse.zrp.pl.

66. PKO Banku Polskiego S.A., www.pkobp.pl.

67. Banku Gospodarstwa Krajowego S.A., www.bgk.pl.

68. Banku BPH, www.bph.pl.

69. Podatkowa Strefa Informacji, www.pit.pl.

70. Kredyt Banku S.A., www.kredytbank.com.pl.

71. ING Banku Śląskiego, www3.ing.pl.

72. Fortis Bank Polska S.A., www.fortisbank.com.pl.

73. Banku Spółdzielczego w Sanoku, www.bssanok.com.pl.

74. Serwisu bankier.pl, www.bankier.pl.

75. Provident Polska S.A., www.provident.pl.

76. Funduszu Mikro, www.funduszmikro.com.pl.

77. Krajowego Urzędu Pracy, www.kup.gov.pl.

78. Narodowego Banku Polskiego, www.nbp.pl.

79. Polskiego Portalu Franchisingowego, www.franchising.info.pl.

80. www.funduszeonline.pl.

81. Agencji Rozwoju i Modernizacji Rolnictwa, www.arimr.gov.pl.

Akty prawne

82. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2004 r., nr

173, poz. 1807).

128


83. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi

(Dz. U. z 1997 r., nr 64, poz. 594).

84. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. z 1997 r., Nr 140, poz. 939).

85. Ustawa z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. z 2001 r., Nr 100, poz.

1081).

86. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r., nr 16, poz. 93).

87. Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z

2000 r., Nr 54, poz. 654).

Spis tabel i rysunków

Tabela 1. Kryteria podziału przedsiębiorstw

Tabela 2. Źródła finansowania przedsiębiorstw

Tabela 3. Warunki dopuszczenia do obrotu giełdowego

Tabela 4. Koszty ponoszone przez spółki publiczne związane z wprowadzeniem ich papierów

wartościowych na GPW i MTS-CeTO

Tabela 5. Porównanie wymogów dopuszczeniowych na rynku powszechnym i centralnym

MTS-CeTO

Tabela 6. Możliwości debiutu na rynku pozagiełdowym

Tabela 7. Pozagiełdowy rynek papierów wartościowych (MTS-CeTO)

Tabela 8. Oferta bankowa dla małych i średnich przedsiębiorstw

Tabela 9. Opłaty i prowizje w pakietach branżowych

Tabela 10. Zalety i wady systemu faktoringowego

Tabela 11. Podstawowe różnice między leasingiem operacyjnym i finansowym

Tabela 12. Analiza opłacalności sfinansowania inwestycji przy wykorzystaniu kredytu

bankowego i leasingu

Rysunek 1. Opis procesu selekcji i oceny projektów przez CI FIRE

Rysunek 2. Uproszczony schemat procedury wejścia na regulowanym rynek pozagiełdowy

CeTO

Rysunek 3. Klasyfikacja kredytów gospodarczych

129

Załączniki

Załącznik 1. Wzory obliczenia rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania273

I. Wzór obliczenia rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania

1. Rzeczywistą roczną stopę oprocentowania, wyrażoną w postaci rocznej stopy procentowej

kwoty udzielonego kredytu, kredytodawca oblicza zgodnie z następującym wzorem

matematycznym:

2. Poszczególne litery i symbole użyte we wzorze oznaczają:

K - numer kolejnej wypłaty raty kredytu;

K' - numer kolejnej spłaty kredytu lub kosztów;

AK - kwotę wypłaty raty kredytu "K"; A'K' - kwotę spłaty kredytu lub kosztów "K' ";

- sumę; m - numer ostatniej wypłaty raty kredytu;

m' - numer ostatniej spłaty kredytu lub kosztów;

tK - okres, wyrażony w latach lub ułamkach lat, między pierwszą wypłatą i kolejnymi

wypłatami, począwszy od 2 do wypłaty "m";

tK' - okres, wyrażony w latach lub ułamkach lat, między pierwszą wypłatą kredytu i kolejnymi

spłatami kredytu lub kosztów, począwszy od 1 do spłaty "m' ";

i - rzeczywistą roczną stopę oprocentowania.

3. W celu obliczenia rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania przyjmuje się następujące

założenia:

• kwoty wypłacane i spłacane przez strony umowy o kredyt konsumencki nie muszą być

równe ani nie muszą być płacone w równych odstępach czasu,

• datą początkową będzie data pierwszej wypłaty raty kredytu,

• odstępy czasu między datami używanymi w obliczeniach wyrażone będą w latach lub

w ułamkach roku, przy czym rok liczy 365 dni, a w przypadku lat przestępnych 366

dni,

130

273 Załącznik do Ustawy z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim, op. cit.

• wynik obliczeń podaje się z dokładnością do co najmniej jednego miejsca po

przecinku, przy czym jeżeli cyfra występująca po wybranym przez obliczającego

miejscu po przecinku jest mniejsza niż 5, cyfrę tę pomija się, gdy zaś jest większa albo

równa 5, cyfrę poprzedzającą zwiększa się o 1.

4. W celu obliczenia rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania uwzględnia się należności w

wysokości z dnia zawarcia umowy.

5. Obliczanie rocznej stopy procentowej na podstawie kalendarza (1 rok = 365 dni lub 366

dni w przypadku lat przestępnych).

Przykłady obliczeń:

1) Kwota pożyczki: S = 1.000 euro w dniu 1 stycznia 1994 r.; spłata jednorazowa w

wysokości 1.200 euro dokonana w dniu 1 lipca 1995 r., tzn. w 1 1/2 roku lub 546 dni

(365 + 181) od dnia pożyczki;

równanie przybiera postać:

powyższą liczbę zaokrągla się do 13% (lub do 12,96% w przypadku dokładności do dwóch

miejsc po przecinku).

2) Kwota pożyczki wynosi S = 1.000 euro w dniu 1 stycznia 1994 r., lecz pożyczkodawca

zatrzymuje 50 euro na koszty administracyjne, a więc kwota pożyczki wynosi w

rzeczywistości 950 euro; spłata w wysokości 1.200 euro, jak w przykładzie pierwszym,

dokonana zostaje w dniu 1 lipca 1995 r.;


131

powyższą liczbę zaokrągla się do 16,9%.

3) Kwota pożyczki wynosi 1.000 euro w dniu 1 stycznia 1994 r.; spłata w dwóch równych

ratach po 600 euro każda, płatnych po roku i po dwóch latach od dnia wypłaty pożyczki;


rozwiązanie algebraiczne daje i = 0,1306623, co zaokrągla się do 13% (lub 13,07% w

przypadku dokładności do dwóch miejsc po przecinku).

4) Kwota pożyczki wynosi 1.000 euro w dniu 1 stycznia 1994 r., zaś raty spłacone przez

pożyczkobiorcę wynoszą:

po 3 miesiącach (0,25 roku lub 90 dni) - 272 euro

po 6 miesiącach (0,5 roku lub 181 dni) - 272 euro

po 12 miesiącach (1 rok lub 365 dni) - 544 euro

ogółem 1.088 euro


równanie pozwala na obliczenie "i" drogą kolejnych przybliżeń;

wynik wynosi i = 0,13226, co zaokrągla się do 13,2% (lub 13,23% w przypadku dokładności

do dwóch miejsc po przecinku).

132

Załącznik 2. Metodyka punktowej oceny zdolności kredytowej przedsiębiorstw prowadzących uproszczoną sprawozdawczość finansową w Banku X

W tabelach zamieszczono przykładowe dane liczbowe, aby lepiej zobrazować metody dokonywania obliczeń.

Tablica nr 1

PODSTAWOWE DANE O SYTUACJI MAJĄTKOWEJ I FINANSOWEJ PRZEDSIĘBIORCY

Wyszczególnienie Numer wiersz

a

Okres poprzedzający

Okres bieżą-cy

Okres prognozowany

t -1 t 0 t +1 t +… t +n

Nieruchomości 01 0 Środki transportu 02 22215 Maszyny i urządzenia 03 18691 Zapasy 04 216648 Gotówka w kasie 05 599 Środki pien. na rachunkach bankowych 06 33775 Papiery wart. przeznaczone do obrotu 07 0 Należności krótkoterminowe i roszczenia, w tym:

przeterminowane

08

08a 83545

Inne składniki majątku 09 Razem (01+…+09) 10 375473 Kredyty i pożyczki (12+13+14) 11 29181 - krótkoterminowe (do 1 roku) 12 - długoterminowe (powyżej 1 roku) 13 - przeterminowane 14

Zobowiązania wobec dostawców i odbiorców 15 188804

Zobowiązania wobec budżetu 16 19437 Pozostałe zobowiązania 17 14230 Kapitały własne 18 113938 Inne składniki kapitałowe 19 Razem (11+15+…+19) 20 365590 Wydatki inwestycyjne 21 t -1 - koniec ostatniego roku t 0 - koniec ostatniego miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku t +1 t +… t +n - odpowiednie okresy obrachunkowe wydzielone w okresie kredytowania np. kwartalne lub półroczne dla kredytów do 12 miesięcy, roczne dla kredytów powyżej 12 miesięcy

133

Tablica nr 2

ZESTAWIENIE WYNIKU FINANSOWEGO

Wyszczególnienie

Numer

wiersza

Okres poprzedzający

Okres bieżący

Okres prognozowany

t -1 t 0 t +1 t +… t +n

A. PRZYCHODY RAZEM (02 + 03) 01

* wartość sprzedanych towarów 02 1.944.532

* inne przychody 03 348.749

B. KOSZTY UZYSKANIA PRZYCHODÓW (05+06+07+10+11) 04

* wydatki na zakup materiałów, towarów itp. wg cen zakupu 05

* koszty uboczne zakupu 06

* inne wydatki (koszty) 07

w tym: - odsetki od kredytów

- amortyzacja

08

09

4.539

* wartość remanentu zapasów na początek okresu minus wartość remanentu na koniec okresu

10

* pozostałe 11

C. Wynik finansowy przed opodatkowaniem (01 – 04) 12 30.918

D. Podatek dochodowy 13 10.524

E. Wynik finansowy po opodatkowaniu (12-13) 14 20.394

134

WSKAŹNIKI OCENY SYTUACJI FINANSOWEJ

przedsiębiorcy prowadzącego uproszczoną sprawozdawczość finansową

I. WSKAŹNIKI RENTOWNOŚCI I PŁYNNOŚCI.

1. Wskaźnik rentowności sprzedaży brutto – ROS Wynik finansowy przed opodatkowaniem (wiersz 12 z tablicy nr 2) 30.918 ROS = ————————————————————————————— = ———— = 1,59% Wartość sprzedanych towarów i usług (wiersz 02 z tablicy nr 2) 1.944.532

2. Wskaźnik płynności bieżącej – CR Zapasy + śr. pien. + należności krótkoter. (wiersze 04+05+06+07+(08-08a) z tablicy nr 1) CR = ————————————————————————————————————— = Zobowiązania krótkoterminowe (wiersze 12+14+15+16+17 z tablicy nr 1) 216.684 + 599 + 33.775 + 83.545 334.603 = ————————————————— = ———— = 1,33 29.181 + 188.804 + 19.437 + 14.230 251.652

II. WSKAŹNIKI ZADŁUŻENIA

1. Wskaźnik zadłużenia – WZ Zobowiązania krótko i długoterminowe (wiersze 11 + 15 + 16 + 17 z tablicy nr 1) WZ = ——————————————————————————————————— = Majątek (wiersz 10 z tablicy nr 1) 29.181 + 188.804 + 19.437 + 14.230 251.652 = ———————————————— = ———— = 67% 375.473 375.473

2. Wskaźnik pokrycia odsetek – WPO Wynik finansowy przed opodatkowaniem + odsetki ( wiersze 12 + 08 z tablice nr 2) WPO = ———————————————————————————————————— = Odsetki (wiersz 08 z tablicy nr 2) 30.918 + 4.539 35.457 = ——————— = ——— = 7,81 4.539 4.539

135

136

OCENA CZYNNIKÓW SUBIEKTYWNYCH


I. RENTOWNOŚĆ I PŁYNNOŚĆ

Wyszczególnienie Wartość wskaźnika

Pkt

Wartość wskaźnika

Pkt


Pkt


Pkt

1. Wskaźnik rentowności sprzedaży brutto ROS (%)

ROS≥1,3a

lub

ROS≥3%*

3

1,3a≥ROS>a

lub

3%>ROS≥2%*

2

a>ROS>0%

lub

2%>ROS>0%*

1

ROS≤0%

lub

ROS≤0%*

0

2. Wskaźnik płynności bieżącej CR

CR≥1,8 3 1,8>CR≥1,3 2 1,3>CR≥1,0 1 CR<1,0 0

UWAGI:

1. Wskaźnik „a” oznacza przeciętną wartość wskaźnika ROS dla branży (dla klasy, a w przypadku braku danych – dla grupy i analogicznie – dla działu PKD),

2. Zapisy oznaczone „*” stosuje się, gdy średnia wartość ROS w branży jest równa lub mniejsza niż 0 %,

3. Ocena rentowności i płynności może być skorygowana in plus lub in minus o: a) maksymalnie 0,5 pkt w odniesieniu do ROS, b) maksymalnie 0,3 pkt w odniesieniu do CR,

w szczególności gdy: a) wskaźniki wykazują tendencję rosnącą (korekta in plus) lub malejącą (korekta in minus)

w danym okresie, b) poziom rentowności i/lub płynności w danym okresie jest ściśle związany z sezonowością

działania (korekta in plus lub in minus).

II. ZADŁUŻENIE

Wyszczególnienie Wartość wskaźnika Pkt Wartość

wskaźnika Pkt Wartość wskaźnika Pkt Wartość

wskaźnika Pkt

1. Wskaźnik zadłużenia WZ WZ≤0,3 3 0,3<WZ≤0,6 2 0,6<WZ≤0,8 1 WZ>0,8 0

2. Wskaźnik pokrycia odsetek WPO

WPO≥3 3 3>WPO≥2 2 2>WPO≥1,5 1 WPO<1,5 0

UWAGI:

1. Jeżeli w okresie poprzedzającym lub okresie bieżącym przedsiębiorca nie korzysta z kredytów i pożyczek (nie występują odsetki od kredytów i pożyczek) i równocześnie wykazuje dodatni wynik finansowy, za WPO należy przyznać maksymalną ilość punktów; jeżeli w ww. sytuacji wynik finansowy przedsiębiorcy jest ujemny, za WPO należy przyznać zero punktów,

2. Ocena zadłużenia może być skorygowana in plus maksymalnie o 0,5 pkt w odniesieniu do każdego ze wskaźników, w szczególności, gdy składniki majątku trwałego są dobrej jakości, a ich wartość wielokrotnie przekracza kwotę kredytu.

137

OCENA CZYNNIKÓW SUBIEKTYWNYCH


I. ZARZĄDZANIE I WIARYGODNOŚĆ KREDYTOBIORCY

Ocena w punktach Kryterium

Wysoka Dobra Słaba Zła 1. Styl zarządzania i kwalifikacje kierownictwa 3 2 1 0

2. Sytuacja rodzinno-majątkowa przedsiębiorcy (wspólników) 3 2 1 0

3. Historia funkcjonowania przedsiębiorcy 3 2 1 0 4. Stosunki z bankami 3 2 1 0

Przy ocenie powyższych kryteriów należy wziąć pod uwagę następujące czynniki:

1. Styl zarządzania i kwalifikacje kierownictwa. Wysoko punktowane powinny być przedsiębiorstwa zarządzane przez osoby dynamiczne, otwarte na innowacje, posiadające określoną strategię rozwoju firmy oraz wykształcenie i doświadczenie zawodowe zgodne z prowadzoną działalnością. Wysoko oceniane mogą być również: dobra organizacja pracy, sprawny system marketingu, wykwalifikowany personel itd.

2. Sytuacja rodzinno-majątkowa przedsiębiorcy (wspólników). Wysoko oceniany powinien być przedsiębiorca (wspólnicy) o ustabilizowanej, jasnej sytuacji rodzinnej, posiadający nieobciążony własny majątek rzeczowy i finansowy o znacznej wartości rynkowej. Wskazane jest, aby miesięczne dochody z posiadanego majątku oraz dodatkowych źródeł przewyższały miesięczne wydatki gospodarstwa domowego przedsiębiorcy (wspólników).

3. Historia działania przedsiębiorcy. Wysoko oceniany powinien być przedsiębiorca, który: prowadzi działalność na rynku co najmniej 3 lata, nie był oskarżany o nieuczciwe prowadzenie interesów (oszustwa podatkowe, procesy z odbiorcami odnośnie jakości produktu itd.), ma dobrą opinię lokalnej społeczności oraz organizacji branżowych. Wskazane jest, aby przedsiębiorca posiadał znaczny kapitał własny zaangażowany w działalność gospodarczą.

4. Stosunki z bankami. Wysoką ocenę punktową powinien otrzymać przedsiębiorca, który ma pozytywne opinie banków, z którymi współpracuje. Przedsiębiorca ma rachunek podstawowy w Banku X oraz korzysta z innych usług bankowych w naszym banku. Terminowość realizacji zobowiązań wobec banków jest bez zarzutu. Przedsiębiorca bez opóźnień dostarcza dokumenty i informacje wymagane przez banki.

138

II. POZYCJA PRZEDSIĘBIORCY NA RYNKU

Ocena w punktach Kryterium

Wysoka Dobra Słaba Zła

1. Możliwości zbytu 3 2 1 0

2. Produkt (usługa) / konkurencja 3 2 1 0

3. Uzależnienie od dostawców / odbiorców oraz powiązania kapitałowe i organizacyjne

3 2 1 0

4. Charakter branży 3 2 1 0

Przy ocenie powyższych kryteriów należy wziąć pod uwagę następujące czynniki:

1. Możliwości zbytu. Wysoko oceniane powinny być następujące sytuacje: rynek na dany produkt (usługę) jest nie nasycony, rozwija się dynamicznie, jest duży potencjalny popyt (lokalny, krajowy, zagraniczny) na dany wyrób, producent ma podpisane kontrakty (porozumienia handlowe lub kooperacyjne) ze stałymi odbiorcami, ma dobrze zorganizowaną sieć dystrybucji (własną lub pośredników).

2. Produkt (usługa) / konkurencja. Wysoka ocena punktowa jest nadawana, gdy: produkt (podstawowa grupa asortymentowa) jest nowoczesny, ma odpowiednie parametry jakościowe i niski wskaźnik zwrotów (reklamacji) oraz konkurencyjną cenę; przedsiębiorca dysponuje szerokim asortymentem produktów (usług) i ma duży udział w rynku lokalnym (ewentualnie krajowym), a ponadto nie występują zagrożenia ze strony innych przedsiębiorców prowadzących podobną działalność.

3. Uzależnienie od dostawców/odbiorców oraz powiązania kapitałowe i organizacyjne. Wyższą ocenę powinien uzyskać przedsiębiorca, który ma kilku stałych dostawców w odniesieniu do każdego z podstawowych materiałów i surowców (większe bezpieczeństwo zaopatrzenia materiałowego, możliwość negocjowania cen). Po stronie sprzedaży preferencje w ocenie otrzymują zróżnicowane kierunki sprzedaży (rynek lokalny, krajowy, eksport) oraz posiadanie wielu odbiorców (w takich warunkach wzrasta stopień bezpieczeństwa zbytu). Wyższą punktację uzyskuje przedsiębiorca, którego powiązania kapitałowe i organizacyjne nie są skomplikowane oraz nie wskazują na znaczny stopień uzależnienia od innych podmiotów.

4. Charakter branży. Wysoką ocenę powinien otrzymywać przedsiębiorca funkcjonujący w branży rozwojowej (tempo wzrostu przewyższające stopę inflacji, wysoki poziom rentowności). Niżej powinien być oceniony przedsiębiorca działający w branży stagnacyjnej (tempo rozwoju oscylujące wokół stopy inflacji, poziom rentowności zbliżony do przeciętnego) lub schyłkowej (spadkowa tendencja sprzedaży oraz poziom rentowności).

Uwaga: w przypadku, gdy branża, w której działa przedsiębiorca, zostanie zaliczona przez Bank X do grupy branż wysokiego ryzyka, za kryterium „charakter branży” należy przyznać 0 punktów.

OC

EN

A C

ZY

NN

IKÓ

W O

BIE

KT

YW

NY

CH

Wys

zcze

góln

ieni

e W

artość

w

skaź

nika

Pr

zedz

iał

punk

tow

y Ilość

pr

zyzn

anyc

h W

aga

W

ynik

ioc

eny

(4x5

) U

zasa

dnie

nie

ocen

1 2

3

45

67

I. R

ento

wność

i pł

ynność

(1+2

)

1,0

1. R

ento

wność

bru

tto sp

rzed

aży

(RO

S) %

0 –

3

0,

62.

Pły

nność

bieżąc

a (C

R)

0

– 3

0,4

II. Z

adłuże

nie

(1+2

)

1,0

1. W

skaź

nik

zadł

użen

ia (W

Z)

0

– 3

0,6

2. W

skaź

nik

pokr

ycia

ods

etek

(WPO

)

0 –

3

0,

4II

I. Su

ma

punk

tów

za

czyn

niki

obi

ekty

wne

(I+I

I)

OC

EN

A C

ZY

NN

IKÓ

W S

UB

IEK

TY

WN

YC

H

Wys

zcze

góln

ieni

e Pr

zedz

iał

punk

tow

y Ilość

pr

zyzn

anyc

h

Wag

a

Wyn

iki

ocen

y (3

x4)

Uza

sadn

ieni

e oc

en

1 2

3

4 5

6I.

Zarząd

zani

e i w

iary

godn

ość

właśc

icie

la (1

+2+3

+4)

1,0

1. S

tyl z

arzą

dzan

ia i

kwal

ifika

cje

kier

owni

ctw

a 0

– 3

0,3

2. S

ytua

cja

rodz

inno

-mająt

kow

a pr

zeds

iębi

orcy

(wsp

ólni

ków

) 0

– 3

0,2

3. H

isto

ria fu

nkcj

onow

ania

prz

edsięb

iorc

y

0,2

4. S

tosu

nki z

ban

kiem

0

– 3

0,3

II. P

ozyc

ja p

rzed

sięb

iorc

y na

ryn

ku (1

+2+3

+4)

0 –

3

1,0

1. M

ożliw

ości

zby

tu

0 –

3

0,

32.

Pro

dukt

(usł

uga)

/ ko

nkur

encj

a 0

– 3

0,4

3. U

zależn

ieni

e od

dos

taw

ców

/ od

bior

ców

0

– 3

0,1

4. C

hara

kter

bra

nży

0 –

3

0,

2II

I. Su

ma

punk

tów

za

czyn

niki

subi

ekty

wne

(I+I

I)

13

9

ŁĄCZNA OCENA CZYNNIKÓW SUBIEKTYWNYCH I OBIEKTYWNYCH

Wyszczególnienie Wyniki oceny* Mnożnik Ocena punktowa

(2x3) 1 2 3 4

I. Grupy wskaźników (1+2) 5,0

1. Rentowność i płynność 2,0 2,5 5,0

2. Zadłużenie 1,8 2,5 4,5

II. Grupy kryteriów (1+2) 5,0

1. Zarządzanie i wiarygodność właściciela 2,3 3,0 6,9

2. Pozycja przedsiębiorcy na rynku 1,2 2,0 2,4

III. Razem (I+II) 10,0 18,8

* - w kolumnie drugiej umieszczane są sumy wskaźników oceny z tablic A i B (kolumna 5 – czynniki subiektywne, kolumna 6 – czynniki obiektywne)

W zależności od ilości uzyskanych punktów, przedsiębiorstwo jest kwalifikowane do jednej z klas ryzyka:

KLASY SYTUACJI EKONOMICZNO – FINANSOWEJ PRZEDSIĘBIORCÓW PROWADZĄCYCH UPROSZCZONĄ SPRAWOZDAWCZOŚĆ FINANSOWĄ

Klasy sytuacji ekonomiczno - finansowej Liczba punktów A – Pierwszorzędna 27,5 – 30,0 B – Bardzo dobra 25,0 – 27,4 C – Dobra 22,5 – 24,9 D – Zadawalająca 20,0 – 22,4 E – Przeciętna 17,5 – 19,9 F – Akceptowalna 15,0 – 17,4 G – Słaba 12,0 – 14,9 H – Zła poniżej 12,0

Określenie klasy sytuacji ekonomiczno – finansowej, w połączeniu z analizą terminowości obsługi zadłużenia, pozwala na zakwalifikowanie przedsiębiorstwa do danej klasy ryzyka kredytowego. W zależności od wyniku tej klasyfikacji, kredyt jest dla przedsiębiorstwa dostępny, dostępny pod warunkiem szczególnego zabezpieczenia spłaty kredytu lub niedostępny. Szczegółowe reguły kwalifikacji do określonych grup ryzyka oraz zasady dostępności kredytu obrazują kolejne tabele.

140

141

KLASY RYZYKA KREDYTOWEGO WYZNACZONE WEDŁUG METODY BANKU

Terminowość obsługi zadłużenia / kredytu

Klasa sytuacji ekonomiczno - finansowej przedsiębiorcy

Regularna obsługa

a

Opóźnienie od 1 m-ca do 3 m-cy

b

Opóźnienie od 3 m-cy do 6 m-cy

c

Opóźnienie powyżej 6 m-cy

d A – Pierwszorzędna Aa Ab Ac Ad B – Bardzo dobra Ba Bb Bc Bd C – Dobra Ca Cb Cc Cd D – Zadawalająca Da Db Dc Dd E – Przeciętna Ea Eb Ec Ed F – Akceptowalna Fa Fb Fc Fd G – Słaba Ga Gb Gc Gd H – Zła Ha Hb Hc Hd

KATEGORIE RYZYKA KREDYTOWEGO ZGODNIE Z PRZEPISAMI DOTYCZĄCYMI TWORZENIA REZERW CELOWYCH W BANKU X.

Kategorie ryzyka kredytowego Klasy ryzyka kredytowego wg metody banku

I (Normalne) Aa, Ba, Ca, Da, Ea, Fa

II (Pod obserwacją) Należności od przedsiębiorców, dla których klasa ryzyka kredytowego ustalona według metody banku wskazuje na kategorię I, spełniających kryteria kategorii „pod obserwacją”

III (Poniżej standardu) Ga, Ab, Bb, Cb, Db, Eb, Fb IV (Wątpliwe) Ha, Gb, Ac, Bc, Cc, Dc, Ec, Fc, Gc V (Stracone) * Hb, Hc, Ad, Bd, Cd, Dd, Ed, Fd, Gd, Hd

WARUNKI KREDYTOWANIA

Kategorie ryzyka

kredytowego Warunki kredytowania

I Kredyt dostępny bez dodatkowych warunków. II Kredyt dostępny, wzmożona obserwacja kredytobiorcy.

III

Kredyt dostępny tylko w wyjątkowych przypadkach, pod warunkiem posiadania przez kredytobiorcę perspektywicznej zdolności kredytowej (dot. merytorycznej oceny wniosku kredytowego). Ustanowienie szczególnego zabezpieczenia spłaty kredytu (zgodnie z odrębnymi przepisami wewnętrznymi, dotyczącymi prawnego zabezpieczenia wierzytelności banku X.), dokładna obserwacja sytuacji kredytobiorcy.

IV

Kredyt w zasadzie niedostępny. Udzielenie kredytu możliwe tylko w wyjątkowej sytuacji, pod warunkiem uzyskania szczególnego zabezpieczenia spłaty kredytu udzielonego przez bank centralny lub bank komercyjny o dobrym standingu, Skarb Państwa lub rząd kraju będącego członkiem OECD. Przedsiębiorca musi posiadać zdolność kredytową w okresie kredytowania (dot. merytorycznej oceny wniosku kredytowego). Bardzo dokładna obserwacja sytuacji kredytobiorcy.

V Kredyt niedostępny.

142

Załącznik 3. Metodyka punktowej oceny zdolności kredytowej osób fizycznych w Banku X

Arkusz badania zdolności kredytowej osób fizycznych (metoda credit – scoring)

CZĘŚĆ A: Informacja o kredycie

1. Typ

a) kredyt konsumpcyjny b) kredyt w ROR c) inny

Kredyt w ROR

2. Cel kredytu Zakup samochodu 3. Kwota 20 000,- waluta: PLN 4. Zasady spłaty termin spłaty: 12 miesięcy częstotliwość rat: ---

CZĘŚĆ B: Informacja o kredycie

1. Imię i nazwisko 2. Narodowość

B1: Zdolność do spłaty kredytu (maksymalnie 50 punktów)

1. Sytuacja rodzinna kawaler/panna 2 żonaty/zamężna 6 Rozwiedziony (-a) 0

a) stan cywilny

owdowiały (-a) 4

(kolumna na ilość uzyskanych punktów)

nie ma 6 jedno/dwoje 3

b) dzieci na utrzymaniu

Trzy i więcej 0

2. Dochód netto rodziny (dochód brutto pomniejszony o składki na ZUS, podatek i inne mies. płatności) do 2 500 0 2 501 – 3 500 4 3 501 – 5 000 8 5 001 – 7 000 12

powyżej 7 001 16

3. Źródło dochodów 1) zatrudnienie na podstawie umowy o pracę

urzędnik państwowy 8 specjalista 4 kierownik 8 wolny zawód 4 działalność gospodarcza 4

a) stanowisko

inne 4

0 – 6 miesięcy 0 7 – 12 miesięcy 2 13 – 24 miesiące 4

b) okres zatrudnienia (działalności gospodarczej, odnosi się do nieprzerwanej pracy/działalności) powyżej 25 miesięcy 6

nie ma 0 nie pracuje 4

c) współkredytobiorca

pracuje 8

2) działalność gospodarcza (dodatkowa procedura badania zdolności kredytowej) 3) wolny zawód (dodatkowa procedura badania zdolności kredytowej)

Łącznie dla części B1: (wymagane minimum to 18 punktów)

143

B2: Majątek kredytobiorcy (aktywów finansowanych kredytem, maksymalnie 44 punkty)

1. Majątek (wartość pomniejszona o niespłaconą kwotę kredytu) 1) nieruchomość

do 150 000 8 a) dom (mieszkanie własnościowe) powyżej 150 000 16

(kolumna na ilość uzyskanych punktów)

do 150 000 4 b) mieszkanie spółdzielcze powyżej 150 000 8

do 20 000 0 20 001 – 50 000 2

c) samochód

powyżej 50 001 4

2. Udział własny w inwestycji (w %) 1) zatrudnienie na podstawie umowy o pracę

40 – 50 % 4 51 – 60 % 8

powyżej 60 % 12

Łącznie dla części B2: (wymagane minimum to 4 punkty)

B3: Informacje dodatkowe (maksymalnie 14 punktów)

18 – 25 0 26 – 35 1 36 – 50 3 51 – 60 2

1. Wiek

powyżej 60 0

mężczyzna 0 2. Płeć kobieta 1

Polska 3 3. Kraj stałego pobytu inne 0

0 – 6 miesięcy 0 7 – 24 miesiące 1 25 – 60 miesięcy 2

4. Okres zamieszkania w obecnym miejscu

powyżej 60 miesięcy 3

ROR/* 1 depozyty 1

5. Współpraca z bankiem

spłacony kredyt/** 4

Łącznie dla części B2: (bez wymaganego minimum)

ŁĄCZNA SUMA PUNKTÓW:

CZĘŚĆ I: Klasyfikacja przeprowadzona w oparciu o powyższy scoring

I. Klient nieakceptowany poniżej 35 II. Klient akceptowany warunkowo 36 – 60 III. Klient akceptowany 61 – 80 IV. Klient preferowany powyżej 80 p.

(numer grupy klienta)

CZĘŚĆ II: Ocena inspektora kredytowego (możliwość podwyższenia lub obniżenia oceny o jedną grupę).

/* - posiadany co najmniej rok, z systematycznymi wpływami i bez zastrzeżeń do klienta /** - kredyt spłacony bez opóźnień i nie pokryty nowym kredytem

ródła finansowania małych i rednich przedsiębiorstw w Polsce · przedsiębiorstw), z czego ok....

Documents

Transcript of ródła finansowania małych i rednich przedsiębiorstw w Polsce · przedsiębiorstw), z czego ok....