1

Rewitalizacja Rynku w Brzesku Małopolski Regionalny Program Operacyjny 2007-2013

Priorytet 6. „Spójność wewnątrz regionalna”,

Działanie 6.1. Rozwój miast

Schemat A „ Projekty realizowane wyłącznie

w ramach projektów rewitalizacji”

2

Jednym z najważniejszych działań jakie

należało zrealizować, była ochrona przed

postępującą degradacją gospodarczą oraz

turystyczną, zabytkowej części miasta stano-

wiącej w przeszłości główne miejsce handlu

oraz spotkań mieszkańców Brzeska i okolicy.

Funkcjonujący do niedawna w Rynku układ

urbanistyczny ograniczał i w pewien spo-

sób hamował rozwój tego znaczącego dla

przestrzeni publicznej miejsca. Z uwagi na

średniowieczną metrykę i zachowany bez

znaczących przekształceń układ przestrzen-

ny, centrum Brzeska stanowi jako całość cen-

ny zabytek urbanistyki o dużych walorach

historycznych, kulturowych i krajobrazowych. Mając to na uwadze, podjęliśmy

działania mające na celu ochronę układu przestrzennego Rynku wraz z głów-

nymi ulicami oraz otoczeniem kościoła parafi alnego. Prace te polegały na ich

rewaloryzacji i rewitalizacji, czyli przywróceniu oraz polepszeniu walorów histo-

rycznych estetycznych a także użytkowych. Cieszę się ,że dzięki tym pracom,

Rynek odzyskał swój blask i już stał się miejscem spotkań oraz spacerów wielu

rodzin. Jestem przekonany, że rozbudowa infrastruktury kulturalnej i turystycz-

nej Brzeska stanie się przyczyną trwałego i znaczącego rozwoju a także podnie-

sie poziom życia mieszkańców miasta poprzez powstanie alternatywnych źródeł

zatrudnienia. Chciałbym wyrazić swoją wdzięczność samorządowi województwa

małopolskiego za pomoc w realizacji tej jakże dla Brzeska potrzebnej inwestycji

i przekazanie znaczących środków unijnych na jej realizację.

Grzegorz Wawryka

Burmistrz Brzeska

3

I. Ogólna charakterystyka Gminy Brzesko.Gmina Brzesko usytuowana jest pomiędzy Pogórzem Karpackim a Kotliną San-

domierską. Miasto położone jest nad rzeką Uszwicą na głównym szlaku pro-

wadzącym z Krakowa do Przemyśla oraz w kierunku południowym do Nowe-

go Sącza i Krynicy. W kierunku północnym drogi prowadzą do Buska i Kielc.

W skład Gminy Brzesko wchodzi miasto wraz dziewięcioma sołectwami: Bu-

czem, Jadownikami, Jasieniem, Mokrzyskami, Okocimiem, Porębą Spytkowską,

Sterkowcem, Szczepanowem i Wokowicami. Gmina zajmuje obszar 102 km2

a liczba ludności wynosi ponad 36 tysięcy osób.

Rzeźba terenu Gminy jest zróżnicowana. Najwyższa jest jej południowa

część (do 390 m.n.p.m) a ku północy opada ona progiem do tzw. Przedgórza

Brzeskiego i Wysoczyzny Szczepanowskiej

(do 240 m.n.p.m.). Znaleziska archeolo-

giczne potwierdzają, że pierwsze grupy

ludzi zajmujących się zbieractwem i my-

ślistwem pojawiły się na terenie dzisiejszej

gminy Brzesko już w epoce mezolitu (8000

do 5000 tys. lat p.n.e).

Pierwsze wzmianki o Brzesku pojawiają

się w dokumentach opactwa staniąteckie-

go z przełomu XIII I XIV wieku. Badania

prowadzone przez prof. Feliksa Kiryka do-

wiodły ponad wszelką wątpliwość, że mia-

sto Brzesko założył komes Spycimir kasz-

telan krakowski. Spycimir nabył dobra nad

Uszwicą w 1321r. Dokument z 26 stycznia

1385r. o lokacji Brzeska na prawie mag-

deburskim (pierwsza pisemna wzmianka)

nadanym przez królową Jadwigę był tylko

zapisem potwierdzającym istnienie miasta o nazwie Brzeg a nie datą jego za-

łożenia Rozkwit miasta i okolic zahamowany został w wiekach od XV do XVII.

Liczne przemarsze wojsk, potop szwedzki a także epidemie „czarnej zarazy”

niosły śmierć i spustoszenie. W XVIII stuleciu próby rozwoju gospodarczego ni-

weczyły pożary często nawiedzające Brzesko. Namacalnym śladem oddania się

mieszczan pod opiekę św. Floriana jest stojąca do dnia dzisiejszego na brzeskim

rynku fi gura tego świętego.

4

Zapewne nie bez znaczenia był fakt iż w 1845r. przybył do Brzeska piwowar

Jan Ewangelista Goetz, który założył w tymże roku browar Okocim.

Przełom XIX i XX stulecia przyniósł szereg inwestycji związanych z rozbu-

dową miasta. Założono gazowe oświetlenie ulic, powstała stacja telegrafów,

wybudowano bocznicę kolejową do browaru, most na Uszwicy. Jan Albin Goetz,

syn założyciela browaru znany już w monarchii austro-węgierskiej przemysłowiec

i działacz polityczny wybudował nową siedzibę rodu, wspaniały neobarokowy pa-

łac należący obecnie do najcenniejszych zabytków w południowej Polsce. Miesz-

czanie brzescy dbali także o rozwój kultury i nauki. W budynku ratusza ( dzisiaj

siedziba MOK) w 1910 r. założono pierwsze gimnazjum. Powstało Towarzystwo

Gimnastyczne „Sokół”, Towarzystwo Oświaty Narodowej oraz Towarzystwo Szkoły

Ludowej. Brzeszczanie czynnie walczyli w szeregach Legionów, obronie Lwowa,

wojnie z bolszewikami. W okresie II wojny światowej mieszkańcy Brzeska ponieśli

znaczące straty. W maju 1941r. duża grupa młodzieży znalazła się w pierwszym

transporcie do obozu w Oświęcimiu. W 1941r. hitlerowcy utworzyli w Brzesku get-

to w którym zgromadzono ponad sześć tysięcy Żydów. Część z nich zamordowano

na miejscu a resztę wywieziono do obozów zagłady. Zakończenie okupacji hitle-

rowskiej nastąpiło w chwili wkroczenia wojsk sowieckich do Brzeska 19 stycznia

1945r. W drugiej połowie XX w. rozwój Brzeska nastąpił dopiero po 1960 roku.

5

Uruchomiono Fabrykę Opakowań Blaszanych (obecnie CAN-PACK SA), Zakłady

Naprawcze Taboru Samochodowego i Sprzętu ( Małopolska Wytwórnia Maszyn)

oraz Wytwórnię Pasz (Bacutil). Powstały nowe obiekty oświatowe: Technikum

Mechaniczno-Elektryczne, Szkoła Podstawowa nr 2. W 1983 r. oddano do użytku

szpital powiatowy. Po transformacjach ustrojowych początku lat 90-tych powstało

w Brzesku blisko dwa tysiące nowych podmiotów gospodarczych. W 2001r. wybu-

dowano obwodnicę miasta a obecnie trwają pracę przy budowie autostrady Kra-

ków- wschodnia granica państwa, ze zjazdem w Brzesku.

II. Dziedzictwo kulturowo-turystyczne Brzeska Uwagę turystów zwrócą z pewnością miejsca na stałe wrośnięte w pejzaż i układ

urbanistyczny centrum miasta. W skład zabytkowego zespołu staromiejskiego

wchodzą:

• Kościół parafi alny pw. św. Jakuba Apostoła –Budowę tego obecnie murowa-

nego kościoła rozpoczął w roku 1529 murator Jan Turobińczyk . Zleceniodawcami

tej niezwykle prestiżowej dla miasta inwestycji był miejscowy proboszcz Marcin

z Rajbrotu oraz brzescy rajcy. Niszczony przez obce wojska i pożary kościół, był

wielokrotnie odbudowywany. Olbrzymim zniszczeniom uległ w pożodze w 1904

roku, ale został odbudowany w stylu neogotyckim, zapewne przez architekta Ro-

mana Bandurskiego z Krakowa. Brzeska fara jest budowlą jednonawową. Od połu-

dniowej strony przylega doń kwadratowa wieża, a od północy nowoczesna nawa

-obecny kościół pw. Najświętszej Maryi Panny Matki Kościoła. Wnętrze fary zdobią

neogotyckie ołtarze i ambona z początku XX wieku, wykonane przez Ferdynan-

6

da Stufl essera z Tyrolu oraz kilka obrazów z XVIII-XX wieku autorstwa m.in. Juliana

Krupskiego i Adolfa Hyły.

Kamieniczki wokół Rynku. Przy ulicach Kościuszki, Głowackiego i Mickiewicza wznosi sie wiele interesujących

kamienic powstałych po wielkim pożarze miasta w 1904 roku. Utrzymane są w sty-

lu neorenesansowym, eklektycznym i secesyjnym. Niektóre z nich mają ciekawe

wykusze, portale, kute balkony oraz interesującą ornamentykę kwiatową, fi guralną

i geometryczną elewacji. Kamienica na rogu ulicy Kościuszki i Sobieskiego ma cha-

rakterystyczny wykusz na wysokości piętra , przechodzący w wieżyczkę zwieńczoną

cebulastym hełmem. Jej elewacja zdobiona jest cegłą glazurowaną i roślinną orna-

mentyką. Niegdyś należała do znanej rodziny Loff enholzów. Położona naprzeciw

niej kamienica , zajmująca narożnik Rynku i ul. Sobieskiego to znana od lat apteka "

Pod Białym Orłem ", która dłuższy czas należała do rodziny Janoszków.

• Ratusz – wzniesiony został w latach 1909-1910 według projektu Gabriela

Niewiadomskiego przez krakowską fi rmę budowlaną W. Aptera . Bryła ratusza

łączy w sobie elementy neogotyckie, neoromańskie i neorenesansowe. Nieod-

7

łączną częścią ratusza jest masywna wieża zwieńczona hełmem. Południową elewa-

cję budowli zdobi mozaika przedstawiająca herb Brzeska – Gryf. Wewnętrzna klatka

schodowa zabudowana jest oknami z secesyjnymi witrażami. Mozaika i witraże wy-

konane zostały w krakowskim Zakładzie Witraży Stanisława Gabriela Żeleńskiego.

8

Na środku Rynku stoi barokowa fi gura św. Floriana wzniesiona w 1731 r. któ-

rej fundatorami byli brzescy mieszczanie.

Ściśle z dziejami miasta, związane są od XIX wieku, koleje losu rodu Goetzów,

który dał początek rozwojowi przemysłowemu Brzeska. Protoplastą tej zacnej

familii był przybyły ze Szwabii piwowar Jan Ewangelista Goetz (1815-1893).

Z czasem Jan Ewangelista stał się potężnym przemysłowcem, właścicielem ziem-

skim, a także fi lantropem.To on i jego rodzina przyczyniła się do powstania kilku

budowli będących obecnie jednymi ze wspanialszych obiektów przemysłowych

oraz pałacowych w województwie małopolskim.

9

• Browar Okocim – budowany przez rodzinę Goetzów od 1845 r., rozbudowy-

wany aż do lat 30-tych XX wieku oraz przez obecnego właściciela fi rmę Carlsberg

SA. Z wielu zachowanych do dzisiaj budynków browarnianych wyróżnia się m.in.

neorenesansowy tzw. „stary pałac” (1845-1850, rozbudowany w 1870 roku).

• Pałac Goetzów Okocimskich – wzniesiony w latach 1898-1900 przez wie-

deńskich architektów Fellnera i Helmera dla Jana Albina Goetza(1864-1931),

właściciela browaru, filantropa i polityka. Pałac składa się z zespołu budynków

o wielu traktach i poziomach. Jego zewnętrzny kostium to mieszanina roz-

maitych inspiracji od baroku po modernizm. W pałacu zachowane są resztki

dawnego wyposażenia: obrazy, meble, kominki, itp. Wokół pałacu znajduje

się zespół ogrodowo-parkowy z ponad 55 gatunkami krzewów i drzew. W la-

tach 1908-1909 pałac został rozbudowany o skrzydło wschodnie z ogrodem

zimowym i palmiarnią.

III. Dlaczego brzeski Rynek?Zgodnie z istniejącymi zapisami historycznymi Brzesko w XIII w. było osadą przy

drodze z Krakowa na Ruś i Węgry. Lokowane w 1385 roku przez Melsztyńskich za

10

zgodą królowej Jadwigi, Brzeska rozpoczęło proces urbanizacji i kształtowania

szlaków komunikacyjnych, które funkcjonują do dnia dzisiejszego. W centrum

miasta zachował się średniowieczny układ urbanistyczny z kwadratowym ryn-

kiem i gotyckim kościołem pw. św. Jakuba . Od czasu ukształtowania się ukła-

du przestrzenno-funkcjonalnego Brzeska, w Rynku i przyrynkowych odcinkach

trzech głównych ulic, skupiało się życie społeczne i gospodarcze jego mieszkań-

ców. Do momentu wybudowania brzeskiej obwodnicy, która przejęła cały ko-

łowy ruch tranzytowy drogi nr 4 oraz drogi w kierunku Nowego Sącza, Rynek

pełnił rolę węzła komunikacyjnego, a ulice Kościuszki i Głowackiego głównej osi

komunikacyjnej miasta.

Rynek na przestrzeni ostatnich lat utracił wiele ze swego dawnego znaczenia,

co w konsekwencji doprowadziło do jego opustoszenia i zupełnej marginalizacji.

Zatracił także charakter zabytkowego urbanistyczno-architektonicznego założe-

nia. Stało się to za sprawą nazbyt wybujałej zieleni typu parkowego, a przede

wszystkim wysokich na dwadzieścia metrów szeroko rozwiniętych drzew (świer-

ków srebrzystych, wierzb, klonów i innych oraz krzewów), uniemożliwiających

objęcie wzrokiem zabytkowej architektury. Projekt rewitalizacji Rynku zakładał

,że dzięki wprowadzeniu zmian stanie się on wraz otaczającą go zabudową wi-

zytówką i największą atrakcją, salonem służącym zarówno mieszkańcom miasta

jak i turystom.

11

IV. Zakres prac przy rewitalizacji Rynku w BrzeskuProjekt „Rewitalizacja Rynku w Brzesku” był zgodny z określonym w ramach Ma-

łopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013 (MRPO)

Priorytetem 6. „Spójność wewnątrz regionalna”, którego podstawowym celem

jest zmniejszenie infrastrukturalnych barier w dostępie do usług społecznych

w ramach Działania 6.1. Rozwój miast-Schemat A-„ Projekty realizowane wyłącz-

nie w ramach projektów rewitalizacji” .

Przedmiotem projektu była przebudowa płyty Rynku w Brzesku, renowacja ele-

wacji dwóch kamienic stanowiących współwłasność lub własność Gminy Brzesko

oraz renowacja kościoła parafi alnego pw. św.Jakuba Apostoła. W wyniku realizacji

projektu zrewitalizowany został obszar o powierzchni 0,9850 ha. Koszt wykona-

nia wszystkich prac rewitalizacyjnych wyniósł 5,4 miliona złotych. Gmina Brzesko

przeznaczyła ze swojego budżetu 1,82

miliona złotych. Pozostała kwota czyli

3,58 miliona złotych to dotacja z Ma-

łopolskiego Regionalnego Programu

Operacyjnego. Prace przy rewitalizacji

Rynku trwające od czerwca 2010 roku

do listopada 2011 roku wykonała fi rma

„Szarek” z Nowego Sącza.

12

Prace związane z renowacją płyty Rynku w Brzesku objęły:

- usunięcie drzew i krzewów z płyty Rynku;

- roboty rozbiórkowe nawierzchni z betonu asfaltowego, kostki i płyt betono-

wych a następnie zastąpienie jej nawierzchnią z płyt granitowych płomienio-

wanych, kostki brukowej granitowej;

- budowa fontanny

- wykonanie studni

- wykonanie małej architektury i zieleni (m.in. kosze,

ławki, barierki, donice);

- wymiana oświetlenia ulicznego – stylizowane słupy

i klosze;

- wymiana i przełożenie infrastruktury technicznej

znajdującej się pod płytą Rynku (sieć wodociągo-

wa, sieć kanalizacji deszczowej, sieć gazowa, sieć

teletechniczna);

- ustawienie rzeźb koziołków.

Prace związane z renowacją elewacji kamienic dotyczył też budynku nr 16

(obecnie Biblioteka Pedagogiczna) oraz nr 24 (obecnie księgarnia) stanowiące

własność lub współwłasność Gminy Brzesko.

13

Renowacja kościoła objęła prace związane z odnową tynków, ogrodzenia

z ciosów kamiennych, ogrodzenia w części, gdzie zbudowane jest ono z ce-

gły oraz prace obróbkowe z blachy miedzianej. Prace związane z przebudową

i modernizacją płyty Rynku w Brzesku oraz obiektów w jego sąsiedztwie mają

zapoczątkować proces rewitalizacyjny centrum miasta (w tym też części obję-

tej ochroną konserwatorską). Dzięki przywróceniu świetności zabytkowej części

miasta stanie się ono ponownie miejscem koncentrującym funkcje kulturalne,

usługowe, społeczne i gospodarcze.

Do głównych, nadrzędnych celów tego projektu należało:

- przywrócenie, polepszenie i utrwalenie walorów historycznych, estetycznych

i użytkowych centrum miasta w celu pobudzenia jego rozwoju;

- wzrost znaczenia kultury i turystyki jako czynnika stymulującego rozwój spo-

łeczno-gospodarczego z uwzględnieniem potrzeby zapewnienia zrównowa-

żonego rozwoju i ochrony środowiska;

- ułatwienie dostępu do obiektów kultury i turystyki. m.in. poprzez rozbudowę

niezbędnej infrastruktury.

14

- pobudzenie przedsiębiorczej części mieszkańców Brzeska do zakładania lub

rozwijania działalności usługowej, odnawiania elewacji kamienic i poprawiania

estetyki całego miejskiego centrum.

Zrewitalizowany Rynek stanie się w nieodległej przyszłości miejscem

imprez (nowych lub organizowanych w zmienionej formule) gromadzących

zarówno mieszkańców Brzeska jak i turystów. Do takich wydarzeń należy za-

liczyć można m.in.:

- zabawę sylwestrową pod gołym niebem,

- targi, kiermasze i wystawy regionalne,

- koncerty muzyki poważnej, ludowej, rozrywkowej,

- plenerowe przedstawienia grup teatralnych,

- widowiska historyczne,

- spotkania kultur,

- pikniki (np. rodzinny),

- kino letnie – plenerowe pokazy fi lmowe fi lmów dokumentalnych, fabularnych

przedstawiających dziedzictwo kulturowe Brzeska, regionu lub zaprzyjaźnio-

nych zagranicznych miast i regionów.

Inwestorem, a także promotorem całego projektu jest Gmina Brzesko jako jed-

nostka samorządu terytorialnego. Inwestycja w części dotyczącej fary brzeskiej

została zrealizowana na zasadach partnerstwa pomiędzy Gminą Brzesko a Parafi ą

pw.Świętego Jakuba Apostoła i Najświętszej Maryi Panny Matki Kościoła w Brzesku.

15

V. Trendy rozwojowe miasta i gminy.Określenie perspektyw rozwojowych Gminy Brzesko jest w obecnej sytuacji spo-

łeczno-gospodarczej sprawą złożoną. Z doświadczeń wielu miast Polski wynika

jednak, że lokalna polityka rozwoju gospodarczego winna być dostosowana do

miejscowych warunków środowiskowych, społeczno-demografi cznych i ekono-

micznych. Dotychczasowe trendy rozwoju gospodarczego Brzeska, wskazują, że

miasto powinno nadal umacniać swe miejsce w sieci osadniczej województwa

małopolskiego. Brzesko posiada ważne atuty mogące przyspieszyć jego rozwój

gospodarczy. Należą do nich m.in.: dogodne położenie przy trasie nowobudo-

wanej autostrady, wolne tereny pod zabudowę, dobre zaopatrzenie w wodę i so-

lidny samorząd

Potwierdzeniem prognoz rozwojowych jest m.in. wysoka lokata Brzeska

w rankingu miast Polski poświęconym poziomowi rozwoju społeczno-gospodar-

czego. Brzesko zajmuje tam, wysoką- 25 pozycję w grupie 359 Znając mobilność

władz oraz zapobiegliwość mieszkańców, można mieć nadzieję, że wszystko co

najlepsze dopiero przed tym urokliwym miastem i gminą.

16