REMBERTÓWlepszyrembertow.pl/rkob/strony/folder.pdf · ku XX w. zaczęto też stawiać w tej...

REMBERTÓW„KOLEBKA ORŁA BIAŁEGO”

przewodnik 2012.qxp 2012-08-02 13:02

Teksty: Dorota i Sławomir Bieliccy, Krzysztof Kozicki (wykorzystanoopracowanie Andrzeja K. Olszewskiego Z prac nad ewidencją architekturywspółczesnej (Warszawa – Rembertów), „Ochrona Zabytków” 1979 nr 3 orazdokumenty i wspomnienia Elżbiety Sucheckiej, Stefana Prackiego i ZygmuntaChłopka)

Konsultacja naukowa: płk dr hab. Jeremiasz Ślipiec

Opracowanie redakcyjne: Jadwiga Cegielska

Korekta: Maria Kasprzewska

Projekt okładki: Jakub Skok

Zdjęcia archiwalne ze zbiorów: Biblioteki Publicznej m. st. Warszawy,

Centralnego Archiwum Wojskowego, Fundacji Ośrodka „Karta”, Fun-

dacji „Warszawa1939. pl”, Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk,

Narodowego Archiwum Cyfrowego, portalu www.dawnyrembertow.pl,

zbiorów prywatnych Piotra Abratańskiego i Jerzego Dmytraka

Zdjęcia współczesne: Katarzyna Cegielska, Maciej Sulikowski, Aleksan-

der Załęski, zbiory Akademii Obrony Narodowej

Copyright © by Jadwiga Cegielska 2012

Copyright © by Stowarzyszenie „Lepszy Rembertów” 2012

Partnerzy projektu:

ISBN 978-83-935146-0-1

Urząd Dzielnicy Rembertówm. st. Warszawy

Centralne Archiwum Wojskoweim. Bolesława Waligóry

Archiwum Państwowem. st. Warszawy

Fundacja Ośrodka „Karta”

Akademia ObronyNarodowej

Fundacja„Warszawa1939.pl”

Narodowe ArchiwumCyfrowe

Instytut SztukiPolskiej Akademii Nauk

przewodnik 2012.qxp 2012-08-02 13:02

1

REMBERTÓW„KOLEBKA ORŁA BIAŁEGO”

INFORMATOR O WYBRANYCH OBIEKTACHZABYTKOWEGO ZESPOŁU AKADEMII OBRONY NARODOWEJ

Rembertów jest niezwykłym miejscem wysiłku narodu, budującego w 1918 r.swoją państwowość. Jej ostoją w tamtych czasach była siła militarna. Tu-taj, na skraju dużego poligonu położonego blisko Warszawy, od pierw-

szych dni niepodległości tworzono szkolnictwo wojskowe. W Rembertowiew 1920 r. usytuowano sztab 15. dywizji piechoty walczącej w obronie Warszawyw wojnie rosyjsko-polskiej.

Z okresu międzywojennego zachowało się wiele obiektów, będących naszymdziedzictwem narodowym. Niektóre pamiętają czasy carskie. 26 stycznia 2010 r.historyczny zespół architektoniczno-urbanistyczny Akademii Obrony Narodowejw Rembertowie wraz z otoczeniem został wpisany do rejestru zabytków decyzjąMazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, utrzymaną w mocyprzez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Zapraszamy Państwa na wycieczkę w przeszłość, aby poznać dzieje tego szcze-gólnego miejsca. Proponujemy spacery z przewodnikami warszawskimi i zwiedza-nie wirtualne (www. lepszyrembertow. pl/rkob). Ten projekt kierujemy do wszyst-kich, którym bliska jest Polska i jej historia.

Stowarzyszenie „Lepszy Rembertów”

Fragment zabytkowego zespołu AON: na pierwszym planie willeoficerskie, na drugim planie od lewej – Komenda Garnizonu, domoficerski al. gen. A. Chruściela 104, kościół garnizonowyzdjęcie ze zbiorów Akademii Obrony Narodowej

przewodnik 2012.qxp 2012-08-02 13:02 Page 1

2

Zanim powstała osada, osiedle, a w końcu miasto Rem-bertów, teren ten nazywany „przedmościem praskim”był obszarem przemarszów wojsk, głównie rosyjskich.

W 1867 r. otwarto magistralę kolejową na trasie Warsza-wa-Terespol (tzw. linię terespolską), z dworcem przy ulicy Ki-jowskiej (obecnie Warszawa Wschodnia). Dziesięć lat póź-niej przedłużono ją aż do Moskwy i nazwano „wojenną dro-gą moskiewską”.

Równocześnie carskie władze zaczęły poszukiwaćw okolicy Warszawy terenów na poligon artyleryjski. Pod-mokłe i lesiste okolice obecnej Dzielnicy Rembertów m. st.Warszawy doskonale się na to nadawały. Właścicielem czę-ści z nich był Ksawery Rychłowski, od którego wykupionofolwarki Żurawka i Miłosna. W skład poligonu weszły teżtereny wsi Kaleń, Dębe Małe oraz folwarki: Okuniew, Sule-jówek, Michałowo, Grzybowo, Dębe Małe i Bagno.

Powstanie poligonu artyleryjskiego w 1888 r. przyczyniłosię do powstania osady Rembertów. Przyłączono folwarkii przysiółki: Zygmuntów, Karolówkę, Magentę i Mokry Ług.Zbudowano bocznice kolejowe dla wojska, rampy, rozjazdyi przejazdy oraz budki dróżników i strażników z domamimieszkalnymi i zabudowaniami gospodarczymi. Na począt-ku XX w. zaczęto też stawiać w tej okolicy domki letniskowedla mieszkańców Warszawy.

W 1905 r. Rembertów liczył 44 stałych mieszkańców,a w 1931 r. już 7815. 1 kwietnia 1939 r. nadano osadzie Rem-bertów prawa miejskie, przyłączając do niej Stary i NowyRembertów, Karolówkę, Zygmuntówkę, Magentę, MokryŁug, Kawęczyn i Poligon. Obszar miasta obejmował pra-wie 80 km2 i zamieszkany był przez 24 tys. osób.

Od początku Rembertów związany był z wojskiem. W la-tach 1888-1916 istniał tutaj garnizon carski. W 1916 r., władzeniemieckie utworzyły wojskową Szkołę Strzelecką Artylerii dlażołnierzy Legionów Polskich. Znajdowała się tu także StacjaZborna Legionów Polskich. Po odzyskaniu przez Polskę nie-podległości powstała Oficerska Szkoła Artylerii (1918-1919),później Centrum Wyszkolenia Dowództwa Okręgu Generalne-go Warszawa i Główne Centrum Wyszkolenia Piechoty (1919-1922), Doświadczalne Centrum Wyszkolenia Armii (1922),Doświadczalne Centrum Wyszkolenia Rembertów (1922-1931)i w końcu Centrum Wyszkolenia Piechoty (1931-1939).

Stacjonujące na terenie Rembertowa formacje wojskowewpisały się trwale w życie lokalnej społeczności. Wojskoudostępniało mieszkańcom Rembertowa obiekty kultural-no-oświatowe i sportowe. Organizowano koncerty orkiestrwojskowych, występy warszawskich artystów i zespołów ama-torskich, projekcje filmów. Za bramą główną urządzono placrewii wojskowych, zabaw i koncertów. W święta wojskowei państwowe odprawiano msze polowe. W latach trzydzie-

Zakłady amunicyjne „Pocisk”zdjęcie ze zbiorówNarodowego Archiwum Cyfrowego

Al. Marszałka Józefa Piłsudskiego– dwuosiowy wagon silnikowyzdjęcie ze zbiorów Fundacji „Warszawa1939.pl”

Zarys dziejówRembertowa


3

Stacja kolejowa w czasach carskichzdjęcie Maksymilian Fajans ze zbiorówBiblioteki Publicznej m. st. Warszawy

Stacja kolejowa w okresie międzywojennymzdjęcie ze zbiorów Fundacji „Warszawa1939.pl”

Widok na Aleję Marszałka Józefa Piłsudskiego(obecnie al. gen. A. Chruściela)zdjęcie „Leonja” ze zbiorów Fundacji „Warszawa1939.pl”

Odlewnia i wytwórnia pierścieni tłokowych do silnikówlotniczych inż. Jana Abratańskiegozdjęcie ze zbiorów Piotra Abratańskiego

l”


4

stych XX w. wybudowano pośrodku placu fontannę z oświe-tleniem i altany. Wokół placu urządzono park, w któregoudoskonalaniu i utrzymaniu pomagali mieszkańcy.

Ważną kwestią była również pomoc najbiedniejszymświadczona przez jednostki garnizonu. Wojsko ustawiłokuchnie polowe w trzech miejscach: koło bramy głównej,przy stacji kolejowej i na placu przy ul. Klasztornej – wydawa-no tam biednej ludności gorące posiłki.

Innym przykładem współżycia stacjonujących w Remberto-wie oddziałów wojskowych z ludnością cywilną była budowaw latach trzydziestych Szkoły Powszechnej nr 3 im. MichalinyMościckiej przy ul. Olbrychtowskiej (obecnie Sztandarów).Wojsko wydzieliło na ten cel plac na poligonie oraz ofiarowałodrewno na budowę. Zwiozło też cegłę z cegielni w Kawęczynieofiarowaną przez Radę Gminy i prywatnych darczyńców. Środ-ki finansowe pozyskano na organizowanych przez wojsko zaba-wach oraz balach karnawałowych. Przewodniczącym komitetubudowy szkoły był gen. Bruno Olbrycht, komendant CWPiech.

W sierpniu 1920 r., w czasie wojny polsko-rosyjskiej,Rembertowa broniła 15. Dywizja Piechoty gen. WładysławaJunga. Na terenie rembertowskiego garnizonu znajdował sięjej sztab wraz z jednostkami uzupełniającymi i magazynamiamunicji. Po bitwie założono tu obóz jeńców rosyjskich (nu-mer 8), przeniesiony 20 listopada 1920 r. do Białegostoku.

W 1921 r. na terenie Nowego Rembertowa powstała,pierwsza tej wielkości w Polsce, wytwórnia amunicji małoka-librowej – zakłady amunicyjne „Pocisk”. W 1927 r. pracowa-ło tu ponad 4200 pracowników. Oprócz zakładów „Pocisk”istniała też odlewnia żeliw i wytwórnia pierścieni tłokowychdo silników lotniczych inż. Jana Abratańskiego mieszcząca sięu zbiegu ulic Olbrychta i Żwirki (obecnie Republikańskiej i Cy-rulików). Ponadto w Rembertowie funkcjonowała wytwórniamebli giętych Karola Zipsera oraz fabryka termometrów i ma-nometrów Stanisława Strausa (obydwie w okolicy dworca).

W okresie II wojny światowej w Rembertowie działaływ konspiracji oddziały: Armii Krajowej, Narodowych SiłZbrojnych i Armii Ludowej. Do najbardziej znanych akcjiruchu oporu należały: obrona radiostacji Komendy GłównejAK, działalność drukarni KG AK, napisanie hasła „PolskaZmartwychwstanie” na murze przed kościołem, wywieszeniebiało-czerwonej flagi na kominie fabryki Abratańskiego,spalenie akt Arbaitsamtu, likwidacja kolaborantów i szcze-gólnie niebezpiecznych hitlerowców.

W odwecie za akcje ruchu oporu Niemcy powiesili m.in.dziesięciu więźniów Pawiaka na placu koło stacji kolejowej,rozstrzelali dziesięciu mieszkańców Rembertowa – w tymharcerzy „Zawiszaków” – w rembertowskim lesie. Na terenieRembertowa istniało getto, zlikwidowane w sierpniu 1942 r.Na terenie miasta Niemcy założyli ponadto 7 obozów pracyprzymusowej i obóz jeniecki dla żołnierzy radzieckich.

Po opanowaniu Rembertowa przez Armię Czerwonąw obozie specjalnym NKWD nr 10 na terenie dawnej fabry-ki „Pocisk” więziono członków polskich formacji podziem-nych, m.in. AK, BCh, NSZ. Znaczną część więźniów wywie-ziono w głąb Związku Radzieckiego.

Prawa miejskie Rembertów utracił w 1957 r. i został włączo-ny do Dzielnicy Praga-Południe miasta stołecznego Warszawy.

12 maja 1934 r. Defilada z okazji JubileuszuXV-lecia 3. Batalionu Strzelcówzdjęcia ze zbiorów NarodowegoArchiwum Cyfrowego

Przebudowa torów kolejkizdjęcie z www.dawnyrembertow.pl


12 maja 1934 r. Msza św. z okazji Jubileuszu XV-lecia3. Batalionu Strzelców z udziałem prezydentaIgnacego Mościckiegozdjęcie ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego

1935 r. Uczestnicy kursu radiotelegrafistówzdjęcie Józef Tarań, przekazała Lucyna KumiszczoFundacja Ośrodka „Karta”

5


6

Brama i pomnik Marszałka Józefa Piłsudskiegozdjęcie ze zbiorów Fundacji „Warszawa1939.pl”

Brama i pomnik gen. Augusta Emila Fieldorfa „Nila”zdjęcie Aleksander Załęski


7

Brama, przez którą wjeżdża się obecniena teren Akademii Obrony Narodowej,składa się z trzech kolumn zwieńczo-

nych rzeźbami, których autorstwo przypisywa-ne jest Stanisławowi Śreniawie-Rzeckiemu.Kompozycja powstała w 1931 r. w setną roczni-cę upadku powstania listopadowego, nato-miast sama brama została zbudowana w la-tach 1934-1935 według projektu architekta

Wacława Pikiela. Ponad 6-metrowe kolum-ny wykonano z żelbetonu pokrytego pia-skowcem, rzeźby zaś z wapienia.

Na środkowym słupie znajduje się rzeź-ba orła stojącego na jednej nodze z rozwi-niętym skrzydłem. Drugą nogę orzeł wspie-ra na tarczy z napisem „CWP” (CentrumWyszkolenia Piechoty). Pod napisem znaj-duje się granat z płomieniem.

Prawą kolumnę ozdabia kompozycjaz czako i orłem pośrodku oraz symbole szkoły:karta zgięta wpół i wsparty o nią cyrkiel, zwójpapieru (lub mapa) przyciśnięty kulą (karta-czem) i symbole militarne: lufy karabinów, rę-kojeść bagnetu, głownia sztandaru, granati dwa pociski armatnie spowite sztandarem.

Hełm z orłem stanowi centralną częśćrzeźby na lewej kolumnie. Z przodu znajdu-je się plecak ze zrolowanym kocem, pod nimtaśma z nabojami do karabinu maszynowe-go, obok puszka maski przeciwgazowej,dwie lufy karabinów, rękojeść bagnetu i lufackm-u z chłodnicą wodną. Ponadto w po-przek kompozycji ułożony jest sztandar.

Na placu przed bramą wjazdową na te-ren Centrum Wyszkolenia Piechoty 10 li-

stopada 1935 r. został odsłoniętypomnik z popiersiem Marszałka Jó-zefa Piłsudskiego (początkowo sta-lowym, później wykonanym z pia-skowca). Corocznie, do wybu-chu II wojny światowej, w rocznicę„Cudu nad Wisłą” 15 sierpniapod pomnikiem odbywał się uroczy-sty capstrzyk, w którym uczestniczy-ło wojsko i miejscowa ludność.

W czasie okupacji cokół pomnikazburzyli Niemcy, natomiast popiersiezaginęło w niewyjaśnionych okoliczno-ściach. Niektórzy mieszkańcy Rember-towa są przekonani, że zostało Niem-com wykradzione i zakopane na jednejz działek w okolicy ul. Cyrulików.

Obecnie na miejscu pomnikaMarszałka Piłsudskiego stoi postu-

ment poświęcony gen. Augustowi EmilowiFieldorfowi „Nilowi”.

1931 r. Drewniana brama CWPiech.zdjęcie z www.dawnyrembertow.pl

10 listopada 1935 r. Odsłonięcie pomnikaMarszałka Józefa Piłsudskiegozdjęcie ze zbiorów Jerzego Dmytraka

BramaPomnik Marszałka


8

1934 r. Dom oficerski al. gen. A. Chruściela 104zdjęcie Czesław Olszewski ze zbiorów Instytutu Sztuki PAN w Warszawie

2012 r. Budynek mieszkalny w al. gen. A. Chruściela 104zdjęcie Maciej Sulikowski


9

Dom oficerskial. gen. A. Chruściela 104

Mieszkała tutaj kadra dydaktycznaCentrum Wyszkolenia Piechoty,oficerowie garnizonu wraz z ro-

dzinami oraz oficerowie oddelegowanido Rembertowa z innych garnizonów.

Budynek w kształcie wydłużonego dwu-traktowego bloku przypomina przedwojen-ne kamienice. Budowę zlecił FunduszKwaterunku Wojskowego według projektumjr. inż. Władysława Polkowskiego. Pro-jektant był szefem Wydziału Studióww Dowództwie Saperów MinisterstwaSpraw Wojskowych.

Dom oficerski został oddany do użytkuw 1931 r., znajdowało się w nim 18 miesz-kań z 75 izbami. Każde mieszkanie składa-ło się z trzech pokoi, ogrzewanych piecamikaflowymi, o powierzchni od 16 do 25 m2,kuchni ze spiżarnią i łazienki, dysponowa-ło też piwnicą.

Architektonicznie budynek prezentujepołączenie dwóch stylów klasycystyczno--dworkowego i modernistyczno-funkcjonal-nego. Posiada bardzo skromne detale ar-chitektoniczne, którymi ozdobione są ryza-lity klatek schodowych, a nad wejściamiznajdują się zamknięte łuki. Dach cztero-spadowy jest pokryty blachą.

W czasie II wojny światowej budynekzostał zajęty przez Niemców dla personeluBazy Zapasowej Obsługi Pociągów Pan-cernych. Po wojnie został przeznaczonyna mieszkania, głównie dla pracownikówAkademii Sztabu Generalnego.


10

Fronton Komendy Garnizonu 1918 r. i po przebudowie w latach 20. XIX w.rysunek ze zbiorów Centralnego Archiwum Wojskowego

Budynek Komendy Garnizonu – obecnie kwestura AONzdjęcie Maciej Sulikowski


11

KomendaGarnizonu

Zczasów carskich na terenie AkademiiObrony Narodowej przetrwało kilkamurowanych budynków pokoszaro-

wych, m.in. w al. A. Chruściela blok 1. i 4. orazwilla tzw. Olbrychtówka. W latach dwudzie-stych XX w. oba budynki zostały gruntowanieprzebudowane m.in. dobudowano im piętrooraz zmieniono elewację i okna.

W bloku 4. mieściła się Komenda Garnizo-nu, w której urzędował komendant CentrumWyszkolenia Piechoty, będący jednocześnie ko-mendantem garnizonu. Przed powstaniemCWPiech. (1931) dowódcą poligonu artyleryj-skiego i obozu Rembertów był płk EugeniuszHulanicki (1918-1921).

Kolejnymi komendantami szkół wojsko-wych w Rembertowie byli generałowie: Wa-cław Scaevola-Wieczorkiewicz (1921-1923),Rudolf Prich (1923-1926) i Wacław Dziewa-nowski (1926-1930).

W latach 1931-1936 i 1938-1939 komendantem CWPiech. byłpłk. Bruno Olbrycht, w marcu 1938 r.awansowany do stopnia generałabrygady. Po wojnie w 1946 r. wróciłdo Rembertowa na stanowisko ko-mendanta CWPiech., które piastowałprzez rok.

Bruno Olbrycht mieszkał z ro-dziną (żoną Marią, synem Janemi córką Lidią), adiutantem, kierowcąi służbą w willi, w której wcześniejmieściła się administracja garnizonucarskiego. W okresie międzywojen-nym dobudowano do części muro-wanej willi dwa drewniane skrzydła.Willa od nazwiska komendanta zo-stała nazwana „Olbrychtówką”. Ro-dzina Olbrychtów mieszkała w niej

do 1932 r., kiedy to wyprowadziła się do własne-go domu przy ul. Republikańskiej 24.

W latach 1936-1938 komendantemCWPiech. był płk. Marian Turkowski (awanso-wany do stopnia generała brygady w 1946 r.).

Obecnie w budynku Komendy Garnizonumieści się kwestura.

Willa „Olbrychtówka”zdjęcie Katarzyna Cegielska


12

Koszary KompaniiŁączności CWPiech.

Wdrugim budynku pamiętającymczasy carskie, znajdującym sięw al. gen. A. Chruściela (blok nr 4),

stacjonowały: kompania administracyjna,kompania łączności Centrum WyszkoleniaPiechoty, a na parterze od strony bramyznajdowała się izba chorych. Po II wojnieświatowej umieszczono w nim szkołę pod-stawową. Obecnie ma tutaj siedzibę m.in.kanclerz AON.

Budynek koszar Kompanii Łączności CWPiech. – obecnie siedziba kanclerza AONzdjęcie Maciej Sulikowski

Fronton koszar Kompanii Łączności CWPiech. 1918 r. i po przebudowie w latach 20. XIX w.rysunek ze zbiorów Centralnego Archiwum Wojskowego


13

Dowództwo Garnizonu

Blok planowany jako budynek Do-wództwa Garnizonu został zapro-jektowany przez Brunona Zborow-

skiego i Juliusza Kamińskiego. Mieściłosię w nim dowództwo 3. Batalionu Strzel-ców i 32. Dywizjonu Artylerii Lekkiej, biu-ro przepustek oraz areszty żołnierski i pod-oficerski.

Areszty miały oddzielne wejścia i zaple-cze sanitarne. Osadzonych pilnował kilku-

nastoosobowy oddział Żan-darmerii Wojskowej stacjo-nujący na terenie garnizonu.Obok budynku DowództwaGarnizonu znajdowała siębrama wejściowa do koszar.

Na przełomieXX i XXIw.wygląd budynku bardzo sięzmienił – dobudowano wej-ście, przybudówkę oraz po-łożono nową elewację styro-pianowo-tynkową. Obecniemieści się tutaj przychodnialekarska i apteka.

Dowództwo Garnizonu w latach międzywojennychzdjęcie www.dawnyrembertow.pl

Budynek Dowództwa Garnizonu – obecnie przychodnia zdrowiazdjęcie Maciej Sulikowski


14

Kościół garnizonowy w okresie międzywojennymzdjęcie A. Sękowski ze zbiorów Fundacji „Warszawa1939.pl”

Kościół garnizonowy 2012 r.zdjęcie Maciej Sulikowski


15

Kościół garnizonowy

Wmiejscu, gdzie obecnie znajdujesię kościół garnizonowy, pod ko-niec XIX w. została wybudowa-

na cerkiew prawosławna pw. św. JakubaApostoła. Cerkiew, wyświęcona 11 stycz-nia 1896 r., była świątynią garnizonową.

Pod koniec I wojny światowej cerkiewzostała przekształcona w kościół rzymsko-katolicki. Odbywały się w nim nabożeństwa,m.in. w 1917 r. dla stacji zbornej LegionówPolskich w Rembertowie.

W niepodległej Rzeczypospolitej po-wstała kaplica garnizonowa, w której kape-lani wojskowi pełnili posługę duszpaster-ską dla stacjonujących na tym terenie od-działów Wojska Polskiego. Uroczyście ob-chodzono nie tylko Święta Bożego Naro-dzenia i Wielkanoc, ale także imieninyMarszałka Józefa Piłsudskiego, rocznicęKonstytucji 3 Maja, rocznicę stracenia Ro-mualda Traugutta. W sierpniu 1920 r. ów-czesny kapelan wojskowy ks. mjr AntoniŻyźniewski prowadził modlitwy o zwycię-stwo, przyjmował przysięgę od żołnierzy,udzielał sakramentów świętych oraz błogo-sławił oddziały wyruszające na front.

W 1929 r. kościół garnizonowy wizyto-wał po raz pierwszy biskup polowy WojskaPolskiego Stanisław Gal, który udzielił sa-kramentu bierzmowania.

Kapelanami garnizonu w okresie 20-leciamiędzywojennego byli kolejno księża: ks. Ka-zimierz Kalinka, ks. mjr Antoni Żyźniewski,ks. dr Józef Hergert, ks. Julian Godlewski,ks. Jan Litwiński, ks. ppłk Stanisław Małek.

W okresie międzywojennym kaplicęprzebudowano, a na wieży zamontowanozabytkowy dzwon, przywieziony prawdopo-dobnie z „wyprawy kijowskiej” 1920 r. Napisna dzwonie brzmi: SIT NOMEN BENE-DICTUM 1687 (Niech będzie błogosławio-ne imię Pańskie 1687).

W czasie okupacji hitlerowskiej kaplicaprawdopodobnie pełniła rolę świątyni dlażołnierzy niemieckich. Obok kościoła po-chowano 24 żołnierzy Wermachtu, którychszczątki ekshumowano latem 1992 r.

Po wojnie do 1949 r. w kaplicy odbywałysię nabożeństwa, które odprawiał rezydentparafii Matki Boskiej Zwycięskiej ks. kano-nik Andrzej Tarcikowski.

W 1950 r. kaplica, jak większość świątyńna terenach garnizonów wojskowych, zosta-ła zamknięta. W 1952 r. jej wyposażenie zo-stało przewiezione do Naczelnego Dekana-tu WP. Od tego czasu opuszczona świątyniaulegała powolnej dewastacji. W latach sie-demdziesiątych urządzono tutaj magazynsprzętu hydraulicznego kwatermistrzostwamiejscowej administracji koszar.

Dopiero w październiku 1991 r.,po zmianie ustroju, w kaplicy w dawnymhotelu oficerskim została odprawio-na po ponad 40 latach pierwsza msza św.,na której powołano parafię wojskową pw.św. O. Rafała Kalinowskiego, patrona sape-rów. Z okresu przedwojennego we wnętrzuodremontowanej świątyni zachowały się tyl-ko: sygnaturka dzwonu i kropielnica.

Na frontonie kościoła znajdują się tabli-ce pamięci, m.in. żołnierzy II Rzeczypospo-litej w tym garnizonu rembertowskiego,którzy we wrześniu 1939 r. stanęli w obro-nie Ojczyzny; poległych, zamordowanychi zaginionych wykładowców i absolwentówWyższej Szkoły Wojennej; dowódców i żoł-nierzy Rejonu III „Dęby” Rember-tów VII Obwodu „Obroża” Okręgu War-szawskiego AK; żołnierzy 1 i 2 Armii Woj-ska Polskiego poległych na szlaku bojowym.

Fronton kościoła garnizonowegozdjęcie Aleksander Załęski


16

Generałowie i pułkownicy Wojska Polskiego przed Komisją Doświadczalną. (W pierwszym rzędzie czwartyod lewej) gen. Władysław Anders, gen. Tadeusz Kasprzycki, nn, nn, płk Bruno Olbrycht, płk MichałKaraszewicz-Tokarzewski, gen. Bolesław Wieniawa-Długoszewskizdjęcie ze zbiorów Centralnego Archiwum Wojskowego

Budynek z lewej: Komisja Doświadczalna (obecnie Wydział Wydawniczy AON),z prawej: Komenda Garnizonu (obecnie kwestura AON)zdjęcie ze zbiorów Akademii Obrony Narodowej


17

KomisjaDoświadczalna

Artyleryjska Komisja Doświadczalnazostała utworzona 10 września 1919 r.w ramach Instytutu Wojskowo-

-Technicznego. Pierwszym jej kierownikiembył ppłk Teodor Boruszczak. Komisja byłacentralnym ośrodkiem analiz, studiów i ba-dań uzbrojenia. Od samego początku zaj-mowała się badaniem uzbrojenia i amunicjioraz adaptacją i modernizacją sprzętuodziedziczonego po zaborcach i otrzymane-go od armii francuskiej oraz innych państwEntenty. Prowadziła prace naukowo-ba-dawcze i projektowe dotyczące uzbrojeniaartyleryjskiego, strzeleckiego, lotniczegoi składu chemicznego materiałów wybucho-wych. Pierwsze działa otrzymała ze Zbro-jowni Krakowskiej.

W listopadzie 1919 r. przeprowadziłapierwsze próby amunicji do 105 mm artyle-rii polowej włoskiej, a następnie pierwszepróby polskiej amunicji armatniej. W stycz-niu 1920 r. testowano 36 haubic gór-skich 10 cm firmy „Skoda” na strzelnicyw Nowym Targu.

Wojna 1920 r. spowodowała koniecz-ność ewakuacji Komisji do Nowego Targu,gdzie przebywała do 19 września. W tymczasie na strzelnicy w Nowym Targu prze-prowadzono pierwsze próby amunicji kara-binowej polskich firm: „Norblin”, „Babbit”i „Pragmet”.

W 1921 r. powstały: podręczne laborato-rium, warsztaty puszkarskie i rusznikarskie,stacja meteorologiczna oraz biblioteka.

W 1934 r. kierownikiem Komisji Do-świadczalnej został ppłk dypl. AleksanderDmytrak, który na tym stanowisku pracowałdo 1939 r. (zamordowany w Charkowie wio-sną 1940 r.)

Komisja przeprowadziła ponad 200 mo-dernizacji uzbrojenia, opracowała 112 no-wych konstrukcji sprzętu i amunicji. Testo-wała m.in. karabin przeciwpancerny wz. 35i karabin samopowtarzalny „Mors”.

W latach 1936-1938 trwały prace kon-struktorów Piotra Wilniewczyca i JanaSkrzypińskiego (ich dziełem był pistolet sa-

mopowtarzalny VIS) nad karabinem maszy-nowym „Mors” w Fabryce Karabinóww Warszawie.

Fabryka rozpoczęła produkcję „Morsa”w marcu 1939 r. Do wybuchu wojny wypro-dukowano jedynie partię doświadczalną– 52 sztuki, z czego 39 pistoletów otrzyma-ło Centrum Badań Balistycznych. Część„Morsów” przekazano 3. BatalionowiStrzelców w Rembertowie – użyto ich wewrześniu 1939 r. w obronie Warszawy.Dwie sztuki przekazano do WojskowegoOśrodka Spadochronowego w Bydgoszczy,a resztę odebrała kompania sztabowa 39.Dywizji Piechoty zmobilizowana la-tem 1939 r. w Rembertowie.

Zachowały się trzy niekompletne sztukipistoletu – jeden został odzyskany ze zbio-rów muzealnych w Moskwie i dodanydo zbiorów Muzeum Wojska Polskiegow Warszawie, drugi nadal znajduje sięw Moskwie, trzeci – w Muzeum Wojskaw Budapeszcie.

Obecnie w budynku Komisji Doświad-czalnej znajduje się Wydział WydawniczyAON.


18

12 maja 1934 r. Jubileusz XV-lecia 3. Batalionu Strzelców z udziałemprezydenta Ignacego Mościckiego. W głębi: strzelnica tunelowazdjęcie ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego

Strzelnica tunelowa – stan obecnyzdjęcie Maciej Sulikowski


19

Strzelnica tunelowa

Strzelnica tunelowa (zwana też „kory-tarzową” lub krytą), o pow. 9,9 tys.m2, długości ok. 300 m, została wybu-

dowana wzdłuż zachodniej granicy Cen-trum Wyszkolenia Piechoty, tzn. wzdłuż ul.Olbrychtowskiej (obecnie al. Sztandarów),według projektu Henryka Walczaka i od-dana do użytku 10 października 1933 r.Obok znajdował się warsztat rusznikarski,w którym naprawiano broń, a po remoncie

przestrzeliwano ją na strzelnicy.Na strzelnicy przeprowadza-

no testy broni strzeleckiej mało-kalibrowej i pistoletów na odle-głość 25 i 50 m oraz karabinówna odległość 100 i więcej metrów,szkolenia i ćwiczenia strzeleckie,a także treningi przed zawodami.Co 50 m usytuowano stanowiska ipola tarczowe.

Architekt Henryk Walczak byłteż autorem projektu stacji psówmeldunkowych plutonu łącznościCWPiech., usytuowanej na tyłachdomów podoficerskich przy ul.Gierczak 4 i 6. Obiekt został od-

dany do użytku 27 lutego 1935 r. Pierwszytrzymiesięczny kurs przewodników psówmeldunkowych w Rembertowie odbył sięw dniach od 1 marca do 15 czerwca 1935 r.

Stacja składała się z czterech nieogrze-wanych, parterowych pawilonów na rzucieprostokąta z murowanymi ścianami, drew-nianym stropem i dachem pokrytym papą.Wzdłuż dłuższych ścian były dobudowanedość obszerne kojce dla psów – ogrodzonedrucianą siatką i oddzielone drewnianymiściankami. Wnętrze każdego pawilonu sta-nowił długi korytarz, w którym ustawionebyły drewniane budy dla psów – do 20 cmnad podłogą, by nie ciągnęły wilgoci. Zwie-rzęta dostawały się prosto do kojca przezwahadłowo zamykane otwory w murowa-nej ścianie. W budynkach znajdowało sięod 10 do 20 psów. Były tu też usytuowanepomieszczenia gospodarcze i kuchnia.

Po wojnie pawilony wyburzono,a na ich miejsce wybudowano kotłownięogrzewającą budynki na terenie Akademii.

Psiarnia w stacji psów meldunkowychzdjęcie z www.dawnyrembertow.pl

Strzelnica tunelowa – widok z lotu ptakazdjęcie ze zbiorów Akademii Obrony Narodowej


20

Koszary 3. bs w latach trzydziestychzdjęcie z www.dawnyrembertow.pl

Budynek koszar 3. bs – obecnie Wydział Bezpieczeństwa Narodowego AONzdjęcie Aleksander Załęski

zdjęcie ze zbiorów Akademii Obrony Narodowej


21

Koszary3. Batalionu Strzelców

Budynek został zaprojektowany przezBrunona Zborowskiego, wykładowcęAkademii Sztuk Pięknych, starszego

asystenta prof. Oskara Sosnowskiego na Wy-dziale Architektury Politechniki Warszawskiej.

Koszary 3. Batalionu Strzelców w Rem-bertowie architekt zaprojektował w kształcielitery T. Budowę ukończono 5 lutego 1934 r.Nad wejściami do bocznych klatek schodo-wych umieszczone są alegoryczne płasko-rzeźby. Od frontu na niskim parterze znajdo-wała się stołówka i kuchnia. Wysoki parterzajmowała kompania karabinów maszyno-wych, można też było tutaj korzystać z bufe-tu. Na pierwszym piętrze stacjonował plutonmoździerzy i działek przeciwpancernych,na drugim piętrze – pluton artylerii konnej,pionierów i pluton łączności, na trzecim– kompania gospodarcza, orkiestra i plutonkonnych zwiadowców.

Skrzydło na trzech piętrach zajęły trzykompanie strzelców. Na czwartym piętrze na-tomiast znajdowała się świetlica. Jednorazowomieszkało w budynku blisko tysiąc żołnierzy.

Całą długość skrzydła zajmowała jed-na duża sala żołnierska, podzielona tylkościankami działowymi (na boksy). Wewnękach, w których stały pojedyncze ipiętrowe łóżka, były zakwaterowaneposzczególne pododdziały.

Aula w dawnym budynku koszar3. bs została nazwana im. Charles’a deGaulle’a, na pamiątkę jego pobytuw latach międzywojennych w Rember-towie i pracy w charakterze wykładow-cy francuskiej Misji Wojskowej.

Batalion przejął tradycje bojo-we I batalionu 142. pułku piechoty.Jego dowódcami byli kolejno: ppłkKarol Pater, ppłk Eugeniusz Wyrwiń-ski, ppłk dypl. Stanisław Rutkowski,ppłk Marian Zbigniew Wieroński,kpt. Marian Karol Freyberger, mjrStanisław Godzisław Hankiewicz. Przez pe-wien czas w 3. bs służył – jako zastępca do-wódcy – ppłk dypl. Walerian Tawzadze,kontraktowy oficer gruziński. We wrze-śniu 1939 r. dowodził północnym odcinkiemobrony Warszawy.

W czasie okupacji w bloku znajdowałysię pomieszczenia niemieckiej Bazy Szkole-niowej Załóg Pociągów Pancernych. Obec-nie mieści się w nim Wydział Bezpieczeń-stwa Narodowego AON (blok 25).

Czerwiec 1937 r. Wręczenie sztandaru 3. BatalionowiStrzelców przez prezydenta Ignacego Mościckiego

Czerwiec 1937 r. Prezydent Ignacy Mościcki i naczelnywódz marszałek Edward Rydz-Śmigły odbierają defiladę

3. Batalionu Strzelcówzdjęcia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego


22

Wejście do budynku koszar 32. dal – obecnie WydziałuZarządzania i Dowodzenia AON

zdjęcie Katarzyna Cegielska

Budynek koszar 32. dal z lotu ptakazdjęcie ze zbiorów Akademii Obrony Narodowej

Koszary 32. dal w latach trzydziestychzdjęcie z www.dawnyrembertow.pl


23

Koszary 32. DywizjonuArtylerii Lekkiej

Budynek został zaprojektowany przezWandę Boerner-Przewłocką na pla-nie litery C. Obok znajdował się plac

apelowy, a naprzeciwko placu apelowego wy-budowano działownię, stajnię i pomieszcze-nia dla taborów tej jednostki. Konie pociągo-we 32. dal były wykorzystywane w zaprzęgachartyleryjskich do przewożenia dział. Takżekuchnia polowa i żywność dla wojska były do-starczane zaprzęgami konnymi. Przed uru-chomieniem tramwaju do stacji PKP kurso-wały z garnizonu konne dorożki.

Głównym zadaniem 32. dal była obsługaćwiczeń poligonowych CWPiech. W jej ra-mach dywizjon uczestniczył przede wszyst-kim w ćwiczeniach specjalnych (doświad-czalnych), które wypracowywały nowe zasa-dy walki, współpracy różnych rodzajówwojsk z artylerią. Oddział obowiązkowouczestniczył w oficjalnych pokazach dla de-legacji z kraju i z zagranicy. Pododdziały 32.dal brały również udział w badaniach nowe-go sprzętu artyleryjskiego. Na jego wyposa-żeniu znajdowały się głównie armaty 75 mmi haubice 100 mm.

Dowódcami 32. dal byli m.in.:mjr Karol Lewandowski, ppłkEdward Błaszczak, mjr Kowal-ski, ppłk dypl. Tadeusz Tabi-szewski, kpt. Józef Rylski.

Dla oficerów 32. DywizjonuArtylerii Lekkiej, kwaterującychna terenie koszar, przeznaczonoosobne kasyno oficerskie w par-terowym budynku, zachowanymz czasów carskich. Obecnieznajduje się w nim archiwum bi-blioteki AON.

Obok budynku koszarowegozachowały się tory kolejowe,którymi transportowano pociągipancerne. Tutaj skoszarowanabyła ponad stuosobowa 3. kom-pania kolejowa 2. DywizjonuPociągów Pancernych.

W czasie okupacji w budynku mieściłysię koszary sztabu i dwóch kompanii szkol-nych niemieckiej bazy pociągów pancer-

nych. Oddział podlegał dowództwu tzw. od-działów szybkich (zmechanizowanych) po-wstałych jeszcze w czasie I wojny światowejw Insterburgu, a później dowództwu od-działów pancernych. Dla potrzeb oddziałuzapasowego w 1942 r. powstał na stacjiw Rembertowie oddzielny tor kolejowy.

W 1943 r. sztaby oddziałów zapasowegoi szkoleniowego zostały połączone pod na-zwą: oddział zapasowy pociągów pancer-nych kolei żelaznych. Dla potrzeb szkoleniazałóg dostępny był od wiosny 1943 r. ćwi-czebny pociąg pancerny, który składał sięczęściowo z przedwojennego polskiegopociągu „Pierwszy Marszałek”. Niemcyściągnęli też do Rembertowa zdobyteradzieckie pociągi pancerne, wśród którychwyróżniał się jaskrawo pomalowany zestaw,z okrągłymi wieżami artyleryjskimi i wielkimnapisem „Komsomoł Czuwajuszczij”.

Obecnie budynek koszar 32. dalwykorzystuje Wydział Zarządzaniai Dowodzenia AON (blok 22).

Styczeń 1938 r. Wizyta niemieckiej delegacji wojskowejna czele z gen. Kurtem Liebmanemzdjęcie ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego


24

Dom podoficerski 1934 r. zdjęcie Czesław Olszewski ze zbiorów Instytutu Sztuki PAN w Warszawie

Dom mieszkalny ul. E. Gierczak 6zdjęcie Maciej Sulikowski


25

Dom podoficerskiul. E. Gierczak 6

Budynek mieszkalny dla podoficerówprzy ul. E. Gierczak 6 całkowicie róż-ni się swoim wyglądem od pozosta-

łych domów mieszkalnych na terenie AON.Powstał w 1934 r., tj. w czasie kiedy archi-tektura polska była już po przełomie cha-rakteryzującym się odejściem od form klasy-cystyczno-dworkowych ku prostym formomfunkcjonalnym.

Został zaprojektowany przez jednegoz najwybitniejszych ówczesnych architektówśrodowiska warszawskiego – Juliusza Żó-rawskiego, asystenta w Katedrze Projekto-wania Monumentalnego Wydziału Archi-tektury Politechniki Warszawskiej.

Dom podoficerski w Rembertowie skła-dał się z 51 mieszkań – głównie dwupokojo-wych, chociaż w skrzydle bocznym znajdowa-ły się także mieszkania jednoizbowe. Każdemieszkanie składało się z kuchni, dwóch po-koi o powierzchni ok. 15, 20 lub 25 m2 w bocz-nych skrzydłach, ogrzewanych piecami kaflo-wymi oraz łazienki.

Całość została wybudowana z szarej ce-gły cementowej. Budynek składa sięz dwóch prostokątnych i trzykondygnacyj-nych skrzydeł, stykających się pod szerokorozwartym kątem. Do każdego z nich przy-lega prostopadle nieco wyższe skrzydłoboczne.

Chociaż styl budynku należy do archi-tektury potocznie zwanej funkcjonalną, niejest monotonnym „pudełkiem”, lecz zgod-nie z tendencją panującą w architekturze lattrzydziestych zarówno w kompozycji, jaki detalach wykazuje dość duże zróżnicowa-nie. W dolnej kondygnacji skrzydeł środko-wych oraz na całej powierzchni skrzydełbocznych architekt uplastycznił powierzch-nię muru wysunięciem co drugiego lub trze-ciego rzędu cegieł. Ten dekoracyjny detalwystępuje również między oknami klatekschodowych. Gzymsy i ozdobne obramieniawejść do budynku są ozdobione gładkim pa-sem z cegły tzw. wiśniówki. W bardzo orygi-nalny sposób zaprojektowano okna podda-sza, nadając im formę szczelin. Od dachu

prowadzą wypusty odprowadzające wodę,pełniące funkcję rynien.

W czasie wojny w budynku znajdował sięszpital dla żołnierzy niemieckich na czas ichrekonwalescencji. Z tyłu budynku pochowa-no kilkunastu żołnierzy Wermachtu, praw-dopodobnie pochodzenia ukraińskiego, któ-rych szczątki ekshumowano w latach powo-jennych.

Wejście do domu podoficerskiego 1934 r.zdjęcie Czesław Olszewski ze zbiorów InstytutuSztuki PAN w Warszawie


26

Dom podoficerski 1931 r.zdjęcie Czesław Olszewski ze zbiorów Instytutu Sztuki PAN w Warszawie

Dom mieszkalny ul. E. Gierczak 4zdjęcie Maciej Sulikowski


27

Dom podoficerskiul. E. Gierczak 4

Budynek mieszkalny dla podoficerówWojska Polskiego w kształcie wydłu-żonego dwutraktowego bloku przy-

pomina przedwojenne kamienice. Wybudo-wany został przez Fundusz KwaterunkuWojskowego według projektu WładysławaPolkowskiego. Bardzo podobny budynek te-go samego architekta znajduje się w al. gen.A. Chruściela 104.

Został oddany do użytku w 1931 r. Znaj-dowało się w nim 26 mieszkań z 76 izbamio łącznej kubaturze 7626 m3. Przeważniekażde mieszkanie składało się z kuchni,dwóch pokoi o powierzchni ok. 15 m2 i 20 m 2

oraz łazienki. W każdym pokoju znajdowałsię piec kaflowy.

Od ul. E. Gierczak do stacji PKP Rem-bertów kursował w okresie międzywojen-nym tramwaj garnizonowy na wąskim torzeo szerokości 750 mm.Mogli z niego korzystać,uiszczając stosowną opła-tę, wojskowi i ich rodziny,urzędnicy cywilni zatrud-nieni w instytucjach woj-skowych, a w miarę wol-nych miejsc – służba orazosoby cywilne.

Tramwaj jeździł al.Marszałka Józefa Piłsud-skiego (obecnie gen. A.Chruściela) i zatrzymywałsię na sześciu przystan-kach: dom „węgierski”(remiza), komendaCWPiech. (kościół garni-zonowy), budynek oficer-ski CWPiech., wartownikprzy bramie Zygmuntów-ka, urząd pocztowy, kino, stacja kolejowaRembertów. Tramwaj kursował według ści-śle określonego rozkładu jazdy kilka razydziennie i był skomunikowany z rozkłademjazdy pociągów osobowych. Każdy odjazdtramwaju ze stacji początkowej był sygnali-zowany biciem gongu 5 minut wcześniej.

Kierownictwo techniczne całością linii,taborem i komunikacją powierzono dowód-

cy plutonu manewrowego łącznościCWPiech. Podlegała mu także wojskowaobsługa tramwaju, wyznaczona na stałez batalionu silnikowego oraz motorowi i bi-leterzy. Sprawy gospodarcze i administracjatramwaju garnizonowego znajdowały sięw gestii kwatermistrza CWPiech.

Na terenie garnizonu zbudowano teżjednotorową, trzystanowiskową lokomoty-wownię oraz budynek warsztatów kolejo-wych. Naprawy i remonty taboru były wyko-nywane w warsztatach mechanicznych.

Tramwaj garnizonowyzdjęcie z www.dawnyrembertow.pl


28

Budynek hotelu oficerskiego – obecnie biblioteka, salewykładowe i pokoje mieszkalne AON

zdjęcie ze zbiorów Akademii Obrony Narodowej

Hotel oficerski 1932 r. Widok na aulę wykładowązdjęcie Czesław Olszewski ze zbiorów Instytutu Sztuki PAN w Warszawie

Hotel oficerski 1932 r. Wejście głównezdjęcie Czesław Olszewski ze zbiorów Instytutu Sztuki PAN w Warszawie


29

Hotel oficerski

Reprezentacyjny budynek Akademiipowstał w parku w latach 1925-1932z przeznaczeniem na hotel i sale wy-

kładowe Centrum Wyszkolenia Piechoty.Początkowo był budowany na podstawieprojektu architektów Kazimierza Mieszkisai Romualda Millera, w latach trzydziestychprezesa Związku Stowarzyszeń ArchitektówPolskich. Później do grupy projektantówdołączyli architekci Brunon Zborowskii Wincenty Adamski.

Budynek na początku był wznoszonyna planie litery H. Na przełomie lat 20. i 30.rozpoczęto rozbudowę głównej auli i budo-wę nowego skrzydła budynku od stronywschodniej, w którym zaprojektowano salewykładowe oraz dodatkowe pokoje miesz-kalne dla słuchaczy.

Kiedy rozpoczęto budowę, podmokły te-ren nie miał kanalizacji i odwodnienia. Wo-dy gruntowe, znajdujące się na głęboko-ści jednego metra, zalewały płytkie piwnice,w których m.in. miała znajdować się kotłow-nia. To spowodowało, że prace budowlanezostały na pewien czas wstrzymane, abyzdrenować teren, osuszyć fundamenty i piw-nice. Było to potrzebne, aby móc zainstalo-wać w piwnicach kotły centralnego ogrzewa-nia. Dla odprowadzenia wód gruntowychwykonano rów odwadniający o długości kil-ku kilometrów do rzekiRządcy koło Zielonki. Mi-mo to poziom podłogi ko-tłowni był 60 cm poniżejciągów drenarskich, dlate-go też kotły c.o. i czopuchzostały umieszczone dodat-kowo w szczelnym kaseto-nie.

Hotel był budynkiemjak na tamte czasy bardzonowoczesnym. Każdy pokójbył wyposażony w aneks sa-nitarny, w którym znajdo-wała się fajansowa umywal-ka z bieżącą ciepłą i zimnąwodą. Toalety i pomieszczenia z wannamibyły zlokalizowane w trzech miejscachna każdej kondygnacji.

Hotel obsługiwali: gospodarz gmachu,portierzy, gońcy, woźni, służba hotelowa– numerowi, posługaczka, froter, monter

i palacz. Mieszkali tutaj oficerowie szkolącysię w CWPiech. W budynku znajdowało siękasyno oficerskie, w którym stołowali sięwszyscy oficerowie i słuchacze CWPiech.za ustaloną opłatą. W kasynie można byłoteż czytać prasę, grać w szachy, warcaby,ping-ponga, bilard. Stało tutaj pianino,z którego oficerowie mogli korzystać w go-dzinach wolnych od wykładów. W kasyniebyły organizowane zabawy, odczyty, poga-danki, koncerty, przedstawienia teatralne.

W salach wykładowych odbywały się wy-kłady i ćwiczenia kolejnych kursów. Grupysłuchaczy były złożone proporcjonalnie z ofi-cerów wszystkich broni. Za służbę wewnętrz-ną oraz sprawy programowe odpowiadałprzełożony słuchaczy – gospodarz kursu.Na kursie obowiązywały ceremoniały rozpo-częcia i zakończenia kursu oraz codzienneoddawanie honorów fladze państwowej.

Naprzeciwko hotelu przy placu apelo-wym (gdzie dziś mieści się Klub AkademiiObrony Narodowej) wybudowano syme-trycznie kolumnadę w kształcie rotundyz trybuną w części centralnej.

W czasie wojny w budynku stacjonowałaniemiecka Polowa Szkoła PodoficerskaWojsk Pancernych. Obecnie znajdują się tu-taj sale wykładowe, Biblioteka GłównaAON i pokoje mieszkalne.

Rotunda naprzeciwko hotelu oficerskiegozdjęcie z www.dawnyrembertow.pl


30

Wille oficerskie w latach międzywojennychzdjęcie z www.dawnyrembertow.pl

Willa w al. gen. A. Chruściela 106zdjęcia Maciej Sulikowski

Wille mieszkalne przy ul. Pontonierów


31

Wille oficerskie

Zespół siedmiu wilii oficerskich (zwa-nych też „generalskimi” lub „węgierski-mi”) znajduje się wzdłuż ulic: Czerwo-

nych Beretów, Pontonierów, jedna „samotna”w al. A. Chruściela 106. Każda była przezna-czona na cztery mieszkania dla rodzin oficer-skich i pomieszczenia dla służby. Budynki za-projektowane w 1923 r. przez KazimierzaMieszkisa, zostały wybudowane w latach 1925-1928. Nieznacznie różnią się między sobą.

Są one klasycznym przykładem panują-cego wtedy stylu dworkowego. Budynki wil-li oficerskich są zaprojektowane na planieprostokąta, z czterospadowymi dachami.W elewację wkomponowane są kolumnyi pasy na tynku. Bryły wilii urozmaicone sątarasami, lukarnami i charakterystycznymobramowaniem okiennym.

W największej willi przy ul. CzerwonychBeretów 3 na parterze stało pianino i razw tygodniu dzieci oficerów przychodziły tu-taj na zajęcia rytmiki. Występowaływ przedstawieniach, zwłaszcza w okresieŚwiąt Bożego Narodzenia, przed rodzinamii gośćmi w kasynie oficerskim.

W środkowej willi przy ul. Pontonie-rów 3 mieszkał ppłk Aleksander Dmytrak,szef Komisji Doświadczalnej, także w jednejz willi przy ul. Pontonierów przydziałna mieszkanie otrzymał ppłk Marian Wie-roński, dowódca 3. Batalionu Strzelców.W środkowej przy ul. Czerwonych Bere-tów 3 mieszkał płk Edward Błaszczak, do-wódca 32. Dywizji Artylerii Lekkiej.

Wille nadal są wykorzystywane na celemieszkaniowe.

W pobliżu willi, na terenie, gdzie terazjest usytuowane Centralne Archiwum Woj-skowe, znajdowała się drewniana kręgielnia,wybudowana ok. 1936 r. Kręgielnią zarzą-dzał kpt. Florian Wolf. Obiekt został roze-brany w latach powojennych.

Prężnie funkcjonowało koło sportowe ofi-cerów. Przy zarządzie kasyna CWPiech. po-wstała sekcja tenisowa dla oficerów członkówkasyna oficerskiego i ich rodzin. Mogli onikorzystać z kortów funkcjonujących na tere-nie garnizonu obok pływalni. Za opłatą wypo-życzali piłki i siatki, a w czasie gry piłki przy-nosili specjalnie wyznaczeni do tego chłopcy.

Około 1936 r. została wybudowana pły-walnia i przebieralnia, zaprojektowana

przez arch. Romualda Gutta, profesoraAkademii Sztuk Pięknych i PolitechnikiWarszawskiej oraz inż. Aleksandra Sznoli-sa, profesora Politechniki Wrocławskiej.Obaj byli też autorami projektu pływalni so-lankowo-termalnej w Ciechocinku z 1931 r.oraz przyczynili się do znacznego rozbudo-wania uzdrowiska w Druskiennikach.

Obiekt w Rembertowie składał sięz otwartego basenu oraz pomieszczeń sani-tarnych z prysznicami. Po wojnie pływalniazostała wydłużona. Przez wiele lat służyła nietylko mieszkańcom osiedla wojskowego, alei mieszkańcom osiedli cywilnych. Po 1989 r.bezskutecznie próbowano stworzyć w tymmiejscu ośrodek rekreacyjny. Obecnie terenjest opuszczony, a basen i pobliskie zabudo-wania zostały zdewastowane.

Kręgielniazdjęcie z www.dawnyrembertow.pl

Pływalnia CWPiech.zdjęcie A. Sękowski ze zbiorów Fundacji

„Warszawa1939.pl”


32

Plan usytuowania obiektówLegenda:

1. Brama. Pomnik Marszałka2. Dom oficerski al. gen. A. Chruściela 1043. Komenda Garnizonu4. Koszary Kompanii Łączności CWPiech.5. Dowództwo Garnizonu6. Kościół garnizonowy7. Komisja Doświadczalna8. Strzelnica tunelowa9. Koszary 3. Batalionu Strzelców

10. Koszary 32. Dywizjonu Artylerii Lekkiej11. Dom podoficerski ul. E. Gierczak 612. Dom podoficerski ul. E. Gierczak 413. Hotel oficerski14. Wille oficerskie


33

Projekt graficzny i druk:

Drukarnia atuul. Działyńczyków 21/21a

04-495 Warszawatel./fax: 22 673 46 48, 22 673 46 49, kom. 606 203 777

e-mail: [email protected]


Detale architektoniczne na obiektach zabytkowego zespołu Akademii Obrony Narodowejzdjęcia Maciej Sulikowski, Aleksander Załęski


REMBERTÓWlepszyrembertow.pl/rkob/strony/folder.pdf · ku XX w. zaczęto też stawiać w tej...

Documents

Transcript of REMBERTÓWlepszyrembertow.pl/rkob/strony/folder.pdf · ku XX w. zaczęto też stawiać w tej...