1

Sprawozdanie roczne z realizacji Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego 2014-2020 (RPO WM) za rok 2017

Streszczenie

Kraków 2018

(kurs Euro: 4,1808)

2

O programie

Program finansowany jest z 2 źródeł (z rezerwą wykonania):

Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, z którego na program przeznaczone jest 2 068,58 mln Euro,

Europejski Funduszu Społeczne, z którego na program przeznaczone jest 809,62 mln Euro.

Analiza postępu finansowego

Źródło: Dane własne przygotowane na podstawie Systemu SL 2014

RPO 2 878 mln

EUR

EFRR 72%

EFS 28%

213ogłoszonych naborów w tym 104 konkursy

5 100 wniosków złożonycho wartości ogółem 4 764 mln EUR

1 818 podpisanych umów o wart. dofinansowania 1 185 mln EUR

2 638

zatwierdzone wnioski o płatności

232 mln EUR

217,42certyfikowane do KE

Alokacja RPO WM przeznaczona na ogłoszone dotychczas nabory:

2 410 mln Euro.

3

Wykorzystanie alokacji od uruchomienia RPO WM

Od uruchomienia programu:

ogłosiliśmy 104 konkursy na kwotę dofinansowania 1 904,04 mln Euro oraz 109 naborów pozakonkursowych na kwotę 505,67 mln Euro,

Beneficjenci złożyli 5 100 wniosków o dofinansowanie na wartość ogółem 4 764,85 mln Euro,

zatwierdziliśmy 2 044 wniosków o dofinansowanie na wartość ogółem 1 805,43 mln Euro,

podpisaliśmy 1 818 umów o dofinansowanie na kwotę wsparcia z UE 1 185,12 mln Euro,

zatwierdziliśmy wnioski o płatność na kwotę dofinansowania UE 232,78 mln Euro,

do Komisji Europejskiej certyfikowano środki na kwotę UE 217,43 mln Euro.

Przykłady zrealizowanych projektów w ramach RPO WM

Zakup Elektrycznych Zespołów Trakcyjnych dla rozwoju kolei małopolskich

0

500

1 000

1 500

2 000

2 500

3 000

3 500

Alokacja Konkursy Pozakonkursowe Zatwierdzonewnioski o

dofinansowanie

Umowy odofinansowanie

Wnioski opłatność

Kwotacertyfikowana

do KE

mln EUR

100%

56,2%

14,9%

44,0% 41,2%

8,1% 7,6%

4

Kierunek Kariera

Muzeum Podgórza - oddział Muzeum Historycznego Miasta Krakowa

– adaptacja nieruchomości przy ul. Powstańców Wielkopolskich 1

Małopolski Festiwal Innowacji

Budowa połączenia DW 780 (ul. Księcia Józefa w Krakowie) z południową

obwodnicą Krakowa - Węzeł Mirowski

5

Wykonanie w ramach EFS i EFRR w podziale na osie priorytetowe

Źródło: Dane własne przygotowane na podstawie Systemu SL 2014

42,8%44,6 %

58,4%

43,7%

37,0%

36,9%

54,5%

45,5%17,1%

3,7% 1,7%

20,1%

15,1%

3,0% 1,0% 13,2%

0

50

100

150

200

250

300

oś 8 Oś 9 Oś 10 Oś 13

Alokacja Zatwierdzone wnioski o dofinansowanie Umowy o dofinansowanie Wnioski o płatność Certyfikacja

mln EUR

16,6%52,4%

48,3%

60,8%

38,3%

51,4%

48,5%

18,7%36,1%

12,2% 51,2%

41,5%

59,9%

38,0%

47,5%

48,1%

22,5%1,2% 1,7%

7,7%8,7%

4,3%6,3%

25,2%

4,7% 0,9%0,6% 1,1%

7,1%8,2%

3,6% 4,4%

20,4%

4,4% 0,0%0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

oś 1 oś 2 oś 3 oś 4 oś 5 oś 6 oś 7 oś 11 oś 12

Alokacja Zatwierdzone wnioski o dofinansowanie Umowy o dofinansowanie Wnioski o płatność Certyfikacja

18,7%

EFRR - od uruchomienia

6

Postęp rzeczowy od uruchomienia programu:

Źródło: Dane własne przygotowane na podstawie Systemu SL 2014

•wsparliśmy 418 przedsiębiorców, 92 przedsiębiorstwa współpracowały z ośrodkami badawczymi

Rozwój i innowacyjność małopolskich firm

•rozpoczeliśmy budowę 225,27 km dróg, 68 obiektów "parkuj i jedź"/zintegrowane węzły przesiadkoweDrogi i ścieżki rowerowe

•zakupiliśmy 107 nowych autobusów miejskich i 13 nowych pociągów w ramach transportu zbiorowego

Ekologiczne autobusy i nowe pociągi

• wsparliśmy 19 zabytków nieruchomych, 5 instytucji kultury, 146,15 km powierzchni siedlisk, utworzyliśmy 116,80 km szlaków turystycznych

Dziedzictwo kulturowei naturalne

•zmodernizowanych zostanie 25 842 źródeł ciepła, wsparcie uzyskało 16 oczyszczalni ścieków komunalnych i 230,63 km sieci kanalizacji sanitarnej

Ochrona środowiska

•doposażyliśmy 34 jednostek służb ratowniczych w sprzęt do prowadzenia akcji ratowniczych i usuwania skutków katastrof

Służby ratunkowe

•wsparliśmy 15 570 osób bezrobotnych, łącznie z długotrwale bezrobotnymi, 5 341 osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym

Ubóstwo i wykluczenie społeczne

•wsparcie uzyskało 10 podmiotów leczniczychUsługi zdrowotne

•zaplanowaliśmy rewitalizację 65 ha powierzchni

Odnowa małopolskich miast i wsi

• z dofinansowania skorzystało 1 228 uczniów objętych wsparciem w zakresie rozwijania kompetencji kluczowych oraz 26 podmiotów realizujących zadania centrum kształcenia zawodowego i ustawicznego

Edukacja w Małopolsce

7

Postęp wdrażania programu w 2017 roku:

ogłosiliśmy 41 konkursów na kwotę dofinansowania 743,56 mln Euro oraz 28

naborów pozakonkursowych na kwotę 66,19 mln Euro,

zatwierdziliśmy 1 421 wniosków o dofinansowanie na wartość ogółem

1 144,35 mln Euro,

podpisaliśmy 1 428 umów o dofinansowanie na kwotę wsparcia z UE 790,79

mln Euro,

zatwierdziliśmy 2 173 wnioski o płatność na kwotę wsparcia z UE 157,91 mln

Euro,

do Komisji Europejskiej certyfikowano środki na kwotę UE 153,55 mln Euro.

System realizacji w 2017 r.:

zatwierdzaliśmy i aktualizowaliśmy kryteria wyboru projektów;

aktualizowaliśmy projekty pozakonkursowe w wykazie projektów

zidentyfikowanych;

ogłaszaliśmy nowe nabory konkursowe i ocenialiśmy składane wnioski;

kontynuowaliśmy proces zawierania umów o dofinansowanie i wnioskowania

o płatności;

aktualizowaliśmy procedury/instrukcje wykonawcze IZ/IP;

kontynuowaliśmy prace nad zmianą RPO WM - w grudniu 2017r. KM RPO

zatwierdził propozycję zmian. W I kwartale 2018 r. zmiany programu zostały

przekazane do KE;

Do końca 2017 roku zatwierdziliśmy 90 pakietów kryteriów wyboru projektów dla

programu (tylko w 2017 r. – 41 pakietów). Do zatwierdzenie zostało 5 pakietów, dla

Działań: 3.2B, 4.2D, 10.2.4 AB, 8.2B

Kwestie mające wpływ na wykonanie programu i podjęte działania

w tym zakresie:

Cykliczne przeglądy i spotkania zarządczo-wdrożeniowe mające na celu

bieżące monitorowanie stanu wdrażania RPO

Przegląd zarządzania służący omówieniu problemów we wdrażaniu oraz

podjęciu środków mających na celu sprawną realizację programu. Na bazie

zidentyfikowanych doświadczeń w procesie stosowania kryteriów wyboru

8

projektów sformułowano np. propozycje zmian, które wprowadzono do

poszczególnych zestawów kryteriów i przyjęto Uchwałami KM.

Przegląd projektów pozakonkursowych służący bieżącemu monitorowaniu

postępu w zakresie przygotowania do realizacji, aplikowania o środki oraz

postępu we wdrażaniu tego typu projektów.

Spotkania grupy roboczej ds. problemów wdrożeniowych mające na celu

bieżące identyfikowanie i rozwiązywanie pojawiających się problemów

wdrożeniowych, istotnie wpływających na realizację PO.

Przegląd kryteriów i procedur wdrażania, mające na celu przyspieszenie

realizacji RPO

Wdrażanie rekomendacji przeprowadzonego w 2016 badania

ewaluacyjnego dot. kryteriów wyboru projektów na etapie oceny formalnej

i merytorycznej (w tym horyzontalnych) .

Identyfikacja kryteriów wyboru projektów wspólnych dla osi

i przedstawienie propozycji zmian ich brzmienia, w szczególności poprzez

zwiększenie precyzyjności ich definicji.

Realizacja Planu Naprawczego w celu przyspieszenia kontraktacji

środków zaplanowanych w ramach ZIT oraz usprawnienie procesu

aplikowania o środki przez wnioskodawców.

Prowadzenie przez IZ monitoringu oraz dokonywanie analiz służących

prognozowaniu spełnienia ram wykonania w 2018 r. W sytuacji, gdy ryzyko

niewykonania ram pojawiało się lub wzrastało, na bieżąco podejmowane były

działania zaradcze, tak by w 2018 osiągnąć ich efekty:

1. uruchomienie w pierwszej kolejności naborów, które w największym zakresie

wpływają na realizację celu pośredniego w ramach poszczególnych osi;

2. przesunięcie środków z innych naborów w celu zakontraktowania wszystkich

projektów z naborów wcześniejszych;

3. wykorzystanie oszczędności z wcześniejszych naborów, w celu zasilenia

kolejnych konkursów lub utworzenia dodatkowych;

4. rozmowy z beneficjentami wyjaśniające wątpliwości uniemożliwiające

kontraktację projektów;

5. skrócenie czasu oceny wniosków o dofinansowanie;

9

6. przyspieszenie kontraktacji, kontroli PZP, weryfikacji wniosku o płatność oraz

ich przekazywania do certyfikacji;

7. zwiększenie działań promocyjnych w celu lepszego poinformowania

potencjalnych wnioskodawców o możliwości uzyskania dofinansowania;

8. monitoring i mobilizacja projektów pozakonkursowych (cykliczne spotkania

z beneficjentami).

Działania szkoleniowe

1. Organizacja cyklu szkoleń dla Beneficjentów.

2. Organizacja modułu szkoleń dotyczących zasady konkurencyjności, obsługi

SL.

Przedsięwzięcia mające na celu promowanie równouprawnienia płci oraz

zapobieganie dyskryminacji, w szczególności zapewnienie dostępności dla

osób z niepełnosprawnościami i rozwiązania wdrożone, aby zapewnić

włączenie punktu widzenia płci do RPO.

W realizowanych projektach w ramach RPO zadeklarowano stosowanie zasady dostępności.

Bariery/problemy powstałe w zakresie realizacji ww. zasad oraz podjęte

działania zaradcze:

brak znajomości, zrozumienia zasad i potrzeby stosowania uniwersalnego

projektowania -> zaznajamianie beneficjentów ze wskazaną problematyką

m.in. poprzez dialog/wymianę doświadczeń w zakresie zasady uniwersalnego

projektowania w realizowanych projektach podczas spotkań/wizyt

konsultacyjnych;

w niektórych projektach problemy ze zrekrutowaniem osób z

niepełnosprawnościami -> np. nawiązywanie kontaktów ze stowarzyszeniami

osób z niepełnosprawnościami w celu usprawnienia procesu rekrutacji.

Informacje dotyczące realizacji ww. zasad w złożonych wnioskach

o dofinansowanie, kartach oceny projektów, wnioskach o płatność,

wynikach kontroli związane były z:

promocją projektów: niestereotypowy i zróżnicowany przekaz w materiałach info-

promo;

10

rekrutacją do projektów np. dostosowanie godzin rozmów do potrzeb os.

zgłaszających się do projektów, możliwość kontaktu telefonicznego personelu

projektu z osobami z niepełnosprawnościami, rekrutacja na parterze budynku;

formami wsparcia w projekcie dostosowanie materiałów dydaktycznych,

asystent osób z niepełnosprawnościami, transport specjalistyczny, uwzględnienie

aspektów opieki nad osobą zależną;

infrastrukturą/dot. likwidacji barier architektonicznych.

Działania podjęte w obszarach realizacji PO, aby upowszechniać ww. zasady:

zmiana kryteriów wyboru projektów EFS uniemożliwiająca realizację proj.

mających neutralny wpływ na stosowanie ww. zasad;

stosowanie kryteriów premiujących projekty realizujące wymogi standardu

minimum, w szerszym niż minimalny zakresie;

upowszechnianie ww. zasad w trakcie spotkań z potencjalnymi

beneficjentami/beneficjentami

zawarcie odpowiednich zapisów w dokumentacjach konkursowych;

prowadzenie warsztatów dla KOP dot. sposobu oceny kryterium standardu

minimum i zasady równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób

z niepełnosprawnościami

szkolenia IZ/IOK.

Dobre praktyki

mobilne punkty rekrutacyjne, pomoc asystentów osób z

niepełnosprawnościami w dotarciu/powrocie na spotkania, pomoc w

organizacji spotkań w miejscach dogodnych dla ww. osób, udzielanie

informacji, jakie udogodnienia w stosunku do stopnia niepełnosprawności

oferuje wsparcie projektowe; praca metodą Trenera Zatrudnienia

Wspieranego, realizacja szkoleń SignWriting (zapisywanie języka migowego),

kampania promocyjna skierowana wyłącznie do osób z

niepełnosprawnościami;

wsparcie psychologiczne w celu zmotywowania uczestników do aktywnego

poszukiwania pracy i podniesienia własnej wartości w związku z występującym

poczuciem wykluczenia społecznego, depresjami, lękami i zaniżoną

samooceną;

11

specjalistyczne oprogramowanie dla osób z określoną dysfunkcją; specjalne

ekrany; lupy; czytniki; nakładki na klawiaturę i myszy;

w projekcie żłobkowym (Efs) dostosowanie wyposażenia (basen z

podświetlanymi kulkami, kolumny wodne, misy terapeutyczne, sala

polistymulacji muzycznej) do potrzeb dzieci z niepełnosprawnościami;

w jednym z projektów zakupiono np. niskoemisyjne niskopodłogowe autobusy

(Efrr), uczynienie usług świadczonych w ramach transportu publicznego łatwiej

dostępnymi dla osób z niepełnosprawnościami, starszych i poruszających się

m.in. z dziećmi. Pojazdy są wyposażone m.in. w funkcje wpływające na

bezpieczeństwo i komfort podróży: rampa uchylna w drzwiach pojazdu,

stanowiska do przewozu osób na wózkach inwalidzkich, funkcja obniżenia

pojazdu z prawej strony (ułatwienie wejścia/wyjścia z pojazdu). Dodatkowo,

zainstalowany system informacji pasażerskiej odpowiada potrzebom os.

niesłyszących, niedosłyszących, niedowidzących i niewidzących przez montaż

tablic wyświetlających dane o linii, kierunku jazdy i trasie z wyszczególnieniem

przystanków, przewidywanym czasie przejazdu autobusu między przystankami

oraz instalację głosowej informacji pasażerskiej (zapowiadanie przystanków).

12

Annual report on the implementation

of the Regional Operational Programme of the Malopolska Region 2014-2020

(ROP MR)

for 2017

Summary

Krakow 2018

(Euro rate: 4.1808)

13

About the programme

The programme is financed from 2 sources (with performance reserve)

the European Regional Development Fund, from which Euro 2 068.58 million is allocated for the programme,

the European Social Fund, from which Euro 809.62 million is allocated for the programme.

Analysis of financial progress

Source: Own data prepared on the basis of the SL 2014 System

ROPEUR 2 878million

ERDF72%

ESF28%

213

announced calls for proposals, including 104 competitions

5 100 submitted applicationstotal valueEuro 4 764 million

1 818 signed contracts, funding worthEuro 1 185 million

2 638

approved payment applicationsEuro 232 million

217.42certified to the EC

The ROP MR allocation is intended for the calls already announced:

Euro 2 410 million

14

The use of allocation since the launch of the ROP MR

Source: Own data prepared on the basis of the SL 2014 System

Since the launch of the program:

we have announced 104 competitions for the amount of Euro 1 904.04 million and 109 calls for non-competitive funding in the amount of Euro 505.67 million,

beneficiaries have submitted 5 100 applications for co-financing for the total value of Euro 4 764.85 million,

we have approved 2 044 applications for co-financing for a total value of Euro 1 805,43 million,

we signed 1 818 contracts for co-financing for the amount of the EU support of Euro 1 185.12 million,

we have approved payment applications for the EU co-financing in the amount of Euro 232.78 million,

funds in the amount of EUR 217.43 million were certified to the European Commission.

Examples of completed projects under ROP MR

Zakup Elektrycznych Zespołów Trakcyjnych dla rozwoju kolei małopolskich

% of the allocation use

15

Kierunek Kariera

Muzeum Podgórza - oddział Muzeum Historycznego Miasta Krakowa

– adaptacja nieruchomości przy ul. Powstańców Wielkopolskich 1

Małopolski Festiwal Innowacji

Budowa połączenia DW 780 (ul. Księcia Józefa w Krakowie) z południową

obwodnicą Krakowa - Węzeł Mirowski

16

Implementation under the ESF and ERDF by priority axes

Source: Own data prepared on the basis of the SL 2014 System

ESF - since the launch

EUR million

EUR million

17

Material progress since the programme was launched:

Source: Own data prepared on the basis of the SL 2014 System

•we supported 418 entrepreneurs, 92 companies cooperated with research centres

Development and innovation of companies in the Malopolska Region

• we started the construction of 225,27 km of roads, 68 park and ride facilities / integrated transfer nodesRoads and bicycle paths

• we purchased 107 new city buses and 13 new trains as part of public transportEco-friendly buses and new trains

•we supported 19 immovable monuments, 5 cultural institutions, 146.15 km of habitat areas, we created 116.80 km of hiking trails

Culturaland natural heritage

• 25 842 heat sources will be modernized, 16 municipal sewage treatment plants and 230.63 km of sanitary sewage systems were supported

Environmental Protection

•we have provided 34 units of emergency services with equipment for conducting rescue operations and disaster relief

Emergency services

• we supported the total of 15 570 unemployed, with the long-term unemployed, 5 341 people at risk of poverty or social exclusion

Poverty and social exclusion

• 10 medical entities were supportedHealthcare services

• we have planned a revitalization of 65 haRenewal of the towns and villages in the Malopolska Region

• 1 228 students benefited from the support in the area of developing their key competences and 26 entities executing the tasks of vocational and continuing education centres benefited from the funding.

Education in the Malopolska Region

18

Progress of the implementation of the programme in 2017:

we announced 41 competitions for the amount of Euro 743.56 million and 28

calls for non- competitive funding in the amount of Euro 66.19 million,

we approved 1 421 applications for co-financing for the total value of Euro

1 144.35 million,

we signed 1 428 agreements for co-financing for the amount of the EU support of

Euro 790.79 million,

we approved 2 173 payment applications for the EU support amounting to Euro

157.91 million,

the amount of Euro 153.55 million was certified to the European Commission.

Implementation system in 2017:

we approved and updated project selection criteria;

we updated non-competitive projects in the list of the identified projects;

we announced new competition calls and evaluated the applications

submitted;

we continued the process of concluding agreements for co-financing and

applications for payment;

we updated the MA / PI implementation procedures / instructions;

we continued work on the change of the ROP MR - in December 2017. The

MC of the ROP approved a proposal for changes. In the first quarter of 2018, the

programme changes were submitted to the EC;

By the end of 2017, we approved 90 packages of project selection criteria for the

programme (41 packages in 2017 only). 5 packages are left to be approved, for

Measures 3.2B, 4.2D, 10.2.4 AB, 8.2B.

Issues affecting the implementation of the programme and actions

undertaken in this regard:

Periodic reviews and management and implementation meetings aimed at on-going monitoring of the implementation status of the ROP

Management review aimed at discussing implementation problems and

undertaking measures to efficiently implement the programme. On the basis of

the experiences identified in the process of the application of project selection

19

criteria, for example, proposals for changes were introduced, they were

introduced into individual sets of criteria and adopted by the MC Resolutions.

Review of non-competitive projects for the ongoing monitoring of progress

in terms of the preparation for implementation, applying for funds and progress

in implementing such projects.

Meetings of the working group on implementation problems aimed at the

current identification and solving the emerging implementation problems,

significantly affecting the implementation of the OP.

Review of the implementation criteria and procedures aimed at accelerating the implementation of the ROP

Implementation of the recommendations of the evaluation study carried

out in 2016 regarding project selection criteria at the stage of formal and

substantive evaluation (including the horizontal) .

Identification of the project selection criteria common to the axis and

presenting proposals for changing their wording, in particular by

increasing the precision of their definitions.

Implementation of the Recovery Plan aimed at accelerating the

contracting of the funds planned under ITI and at streamlining the process

of applying for funds by applicants.

Monitoring executed by the MA and making analyses aimed at

forecasting the fulfilment of the performance framework in 2018. In a

situation when the risk of a failure to implement the framework appeared or

increased, remedial actions were undertaken on an ongoing basis, in order to

achieve the effects of them in 2018:

1. launching the calls that affect the implementation of the intermediate target

within individual axes in the first place;

2. shifting funds from other calls to contract all projects from previous calls;

3. using savings from previous calls in order to fund more competitions or to

develop additional ones;

4. talks with the beneficiaries explaining any doubts preventing contracting

projects;

5. shortening the evaluation time for applications for co-financing;

20

6. accelerating contracting, PPL control, verifying the payment application and

the forwarding of them for certification;

7. increasing promotional activities to better inform potential applicants about the

possibility of obtaining co-financing;

8. monitoring and mobilizing non-competitive projects (cyclical meetings with

beneficiaries).

Training activities 1. Organizing a training cycle for Beneficiaries.

2. Organizing a training module on the principle of competitiveness, the SL

service.

Actions aimed at promoting gender equality and preventing discrimination, in

particular to ensure accessibility for people with disabilities and solutions

implemented to ensure the inclusion of a gender perspective in the ROP.

The principle of accessibility has been declared in the implemented projects

under the ROP.

Barriers / problems arising in relation to the implementation of the above-

mentioned rules and the remedial actions taken:

lack of knowledge, understanding of the principles and the need for universal

design -> making the beneficiaries familiar with the indicated issues, among

others through dialogue / exchanging experience in the field of universal

design principles in the implemented projects during meetings / consultation

visits;

in some projects, problems with the recruitment of people with disabilities ->

for example, establishing contacts with associations of people with disabilities

in order to improve the recruitment process.

The information on the implementation of the above-mentioned rules in the

submitted applications for financing, project evaluation sheets, payment

applications, control results was related to:

project promotion: a non-stereotypical and diverse message in info-promo

materials;

21

recruitment for projects, e.g. adjusting the hours of the talks to the needs of

those applying to projects, the possibility of telephone contact between the project

staff and people with disabilities, recruitment on the ground floor of the building;

forms of support in the project, adjustment of didactic materials, assistants for

people with disabilities, specialist transport, taking into account the aspects of the

care for a dependent person;

infrastructure / elimination of architectural barriers.

Actions undertaken in the implementation areas of the OP to promote the

above-mentioned rules:

changing the criteria for the selection of the Esf projects preventing the

implementation of projects having a neutral impact on the use of the above-

mentioned rules;

application of the criteria for awarding the projects that meet the requirements of

the minimum standard, in a wider scope than the minimum;

dissemination of the above-mentioned rules during meetings with potential

beneficiaries/ beneficiaries;

inclusion of relevant entries in competition documentation;

conducting workshops for the PEC regarding the method of evaluating the criterion

of the minimum standard and the principle of equal opportunities and non-

discrimination, including accessibility for people with disabilities;

MA / COC trainings.

Good practices

mobile recruitment points, assistants for people with disabilities

to help them in reaching/going back from meetings, assistance in organizing

meetings in places convenient for the above-mentioned people, providing

information on the facilities offered by the project in relation to the degree of

disability; work using the Supported Employment Coach method, SignWriting

training (sign language recording),

a promotional campaign targeted only at people with disabilities;

psychological support aimed at motivating participants to actively search for

jobs and increase their own worth due to the feeling of social exclusion,

depression, anxiety and low self-esteem;

specialized software for people with a specific dysfunction; special screens;

magnifying glass; readers; pads for keyboard and mouse devices;

22

in the nursery project (the ESF), adapting equipment (a swimming pool with

illuminated balls, water columns, therapeutic bowls, music polistimulation

rooms) to the needs of children with disabilities;

in one of the projects, for instance, low-emission low-floor buses (the ERDF)

were purchased, making the public transport services more easily accessible

to people with disabilities, older people and those using transport, among

others, with kids. The vehicles are equipped, among others, with functions

affecting the safety and comfort of travel: a tilting ramp in the door of the

vehicle, stands for transporting people in wheelchairs, the function of lowering

the vehicle on the right side (facilitating entry/exit from the vehicle). In addition,

the installed passenger information system corresponds to the needs of the

deaf, people with their hearing impaired, the visually-impaired and blind

through the assembly of displays with data on the line, direction and route,

detailing stops, the estimated time of bus travel between stops and the

installation of passenger voice information (announcing stops).