Rec. z książki: Lynn Abrams: Oral History Theory, Routledge, 2010, s. 214

Oral History Theory jest najnowszą książką znanej angielskiej historyczki Lynn Abrams. Lynn Abrmas jest profesorem historii płci na Wydziale Humanistycznym University of Glasgow. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się wokół problematyki genderowej, a zwłaszcza historii kobiet. Jest autorką monumentalnej monografii: The Making of Modern Woman: Europe 1789-1918 (2004). Od roku 2005 realizuje szeroko zakrojony projekt badawczy: matki i córki poświęcony doświadczeniom angielskich kobiet po II wojnie światowej. Jest to projekt z dziedziny: Oral History (historii mówionej).

Oral history swoją genezą sięga jeszcze wieku XIX. Już wtedy bowiem antropolodzy, etnografowie czy folkloryści kolekcjonowali ustne opowieści badanych społeczności – głównie plemiennych. Dopiero jednak w XX wieku pojawiła się możliwość zapisywania ustnych relacji na taśmach magnetofonowych, a później utrwalania ich także na taśmach filmowych.

Termin historia mówiona spopularyzował w czasie II wojny światowej Joe Gould, który zajmował się kolekcjonowaniem ustnych wypowiedzi. W okresie powojennym nastąpił istny wysyp instytucji i uczelni (prekursorem była tu nowojorska Columbia, 1948), które zaczęły zajmować się gromadzeniem, archiwizowaniem i opracowywaniem historii mówionej. W roku 1967 powołano w USA Oral History Association, a następnie i w innych krajach zachodnich.

Początkowo badacze czy pracownicy Biblioteki Kongresu USA koncentrowali się na „przepytywaniu” znanych i wybitnych postaci ze świata polityki, wojskowości czy nauki. Mniej więcej od lat 60-tych XX wieku punkt ciężkości przeniósł się na zapisywanie wspomnień zwykłych ludzi. I ta tendencja dominuje także współcześnie.

Mimo, że badania historii mówionej mają już ponad stuletnią tradycję to brakuje wciąż pogłębionej refleksji teoretycznej i metodologicznej nad tą gałęzią historiografii.

Książka Lynn Abrams: Oral History Theory jest jedną z nielicznych monografii, która próbuje nadrobić powstałe w tej dziedzinie zaległości. Przynosi ona wszechstronne spojrzenie na podstawowe problemy metodologii badań w ramach historii mówionej. Co warte podkreślenia, autorka bazuje w

niej na własnych doświadczeniach z tego typu badań, które prowadziła wraz ze swoim zespołem. Nie są to więc typowe teorie pisane zza akademickiej katedry.

Dla Lynn Abrams oral history jest zarówno praktyką, jak i metodą. Przy czym, jak już na wstępie zauważa, aspekty teoretyczno-metodologiczne tej dyscypliny były do tej pory zaniedbywane. Autorka wskazuje, że oral history nie można ograniczać tylko do zbierania (nagrywania) wypowiedzi, lecz jest ona także pewnym produktem, zbiorem narracji na temat konkretnych wydarzeń z przeszłości, które mają określone znaczenie i wymagają interpretacji (s. 4).

Oral history jest dziedziną interdyscyplinarną. Leży, jak wskazuje autorka, na przecięciu: historii, antropologii, etnografii, folklorystyki czy socjologii i co ciekawe, zauważa, jest marginalizowana na gruncie tradycyjnej akademickiej historiografii.

Lynn Abrams stara się pokazać teoretyczno-metodologiczną specyfikę historii mówionej – argumentując, że oral history zasadniczo różni się od historii źródłowej. Autorka wskazuje, że historia mówiona jest efektem swoistej interakcji między badaczem a interlokutorem. Ukazuje jej dialogiczny charakter ( s. 18-19).

Lynn Abrams prezentuje poszczególne zagadnienia oral history i interpretuje je za pomocą najnowszych kategorii analitycznych: poststruktualistyczno-pragmatycznych. Za ich pomocą konceptualizuje kluczowe jej zadaniem problemy, takie jak: tożsamość, subiektywność, intersubiektywność, pamięć, narracja, preformance czy władza. Jest to więc pierwsze tak wszechstronne w literaturze przedmiotu ujęcie kwestii związanych z oral history. Autorka twierdzi, że tradycyjne czynności w tworzeniu oral history, czyli: rozmowa, nagrywanie i transkrypcja muszą być uzupełnione o element interpretacji, która umieści konkretne dane w szerszym, kulturowym kontekście.

Książka Lynn Abrams oprócz wskazanych wyżej walorów merytorycznych (o charakterze teoretyczno-metodologicznym) doskonale także spełnia/spełni rolę podręcznika akademickiego. Autorka zresztą, jak sama stwierdza we wstępie, swoją pracę napisała w oparciu o wykłady dla studentów, które prowadziła na uniwersytecie w Glasgow. Z tego względu książka napisana jest jasnym i prostym stylem i tym odróżnia się od typowych akademickich książek, które nazbyt często posługują się hermetycznym i zawiłym językiem.

Każdy kluczowy problem z zakresu historii mówionej jest w książce Lynn Abrams rozważany w aspekcie teoretycznym, aplikacyjnym i praktyki badawczej. Sprawia to, że książka angielskiej badaczki jest nie tylko udaną monografią, ale także szczegółowym poradnikiem dla badaczy (metodologicznym) i, jak powyżej wspomniano, bardzo dobrze napisanym podręcznikiem dla studentów.

Kolejnym aspektem, na jaki trzeba zwrócić uwagę, w przypadku tej pozycji, jest jej genderowy charakter. Autorka omawianej książki akcentuje fakt, że nie istnieje nauka neutralna. Ma ona bowiem także charakter płciowy. Co więcej zauważa (s. 46), że po drugiej wojnie światowej badacze uświadomili sobie, że doświadczenie kobiet rożni się od tego męskiego – co doprowadziło do odkrycia świata kobiet, który do tej pory był marginalizowany i nie istniał w szerszym wymiarze na kartach np. prac historycznych….