Recenzja osiągnięć ks. dra Edwarda Wasilewskiego...
Transcript of Recenzja osiągnięć ks. dra Edwarda Wasilewskiego...
Kraków, 16 stycznia 2017
Ks. dr hab. Henryk Sławiński, prof. UPJPII
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
Wydział Teologiczny
Recenzja osiągnięć ks. dra Edwarda Wasilewskiego ubiegającego się o
nadanie stopnia doktora habilitowanego nauk teologicznych w dyscyplinie:
homiletyka
Wykonana na zlecenie Dziekana Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Adama Mickiewicza
w Poznaniu z dnia 21.12.2016 roku
Wstęp
Słowo jest potężnym narzędziem, którym posługują się ludzie we wzajemnej
komunikacji, a także po to, by wzbogacać ludzką kulturę, zapewnić sobie pokojową
koegzystencję, wypowiadać wojny, kształtować historię. Zrozumiałe jest więc, że wiele
rozmaitych dziedzin nauki zajmuje się mocą słowa i komunikacją międzyludzką. Wśród nich
są nauki teologiczne, a w jej ramach jedną z dyscyplin zajmującą się słowem par excellence
jest homiletyka, nazywana również teologią homiletyczną. Koncentruje ona swoje
zainteresowania na słowie w jego transcendentnym i horyzontalnym wymiarze albo inaczej
na słowie Bożym w słowie ludzkim.
Głoszenie słowa Bożego jest, wraz z funkcją uświęcania i kultu oraz posługą miłości,
jedną z trzech zasadniczych zadań Kościoła, kontynuującego na ziemi misję swojego
Założyciela, Jezusa Chrystusa z Nazaretu. Od czasu II Soboru Watykańskiego głoszenie
słowa Bożego uznawane jest w Kościele jako podstawowe zadanie biskupów i prezbiterów.
Z taką ukształtowaną po ostatnim soborze świadomością ksiądz dr Edward
Wasilewski poświęcił się posłudze słowa, zarówno przez praktyczne zaangażowanie w wielu
wspólnotach parafialnych, jak też przez teoretyczną refleksję nad nią oraz zajęcia
dydaktyczne, w których do tej pory uwrażliwia słuchaczy na istotne zadanie Kościoła i jego
urzędowych przedstawicieli. Można więc powiedzieć, że Habilitant łączy doświadczenie
twórczego praktyka z naukowym namysłem teoretyka.
Recenzja dorobku przedstawionego do oceny przez ks. dra Edwarda Wasilewskiego
zostanie przedstawiona w pięciu punktach: w pierwszym zaprezentujemy najważniejsze fakty
z zawodowej biografii Habilitanta; w drugim - ocenę zasadniczego osiągnięcia w dorobku
naukowym ks. dra Edwarda Wasilewskiego; w trzecim – ocenę jego pozostałego dorobku
naukowego, a w czwartym – ocenę jego dorobku dydaktycznego i działalności organizacyjnej
2
oraz współpracy międzynarodowej. Całość opracowania zostanie zwieńczona wnioskiem
końcowym.
1. Najważniejsze fakty z życiorysu zawodowego ks. dra Edwarda Wasilewskiego
Ksiądz dr Edward Wasilewski urodził się 17 marca 1973 roku w Pruszkowie.
Egzamin maturalny zdał w 1992 roku w liceum ogólnokształcącym w Wisznicach. Studia z
filozofii i teologii odbył w Prymasowskim Wyższym Seminarium Duchownym w Gnieźnie,
wieńcząc je uzyskaniem w 1997 roku tytułu magistra teologii na Papieskim Wydziale
Teologicznym w Poznaniu. Studia specjalistyczne z homiletyki odbył na Wydziale
Teologicznym Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie w latach 2003-2005. W tym
też czasie odbył studia podyplomowe z retoryki na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu
Jagiellońskiego w Krakowie. Następnie w latach 2006-2008 kontynuował naukę w zakresie
homiletyki w Philosophisch-Theologische Hochschule w Sankt Augustin w Niemczech. W
2009 roku otrzymał dyplom licencjata teologii, a w 2012 roku zdobył tytuł doktora nauk
teologicznych na podstawie przedstawionej pracy Eschatologischer Sinn in Predigten bei
Begräbnisfeiern nach dem II. Vatikanischen Konzil. Analyse auf der Grundlage der
homiletischen Zeitschrift „Der Prediger und Katechet“, którą przygotował pod kierunkiem o.
prof. dr hab. Eckharda Jaschinskiego. Nostryfikację doktoratu uzyskał w 2015 roku na
Wydziale Teologicznym Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Ponadto w
latach 2005-2015 Habilitant odbył w zagranicznych ośrodkach kursy języków obcych:
niemieckiego, hiszpańskiego i angielskiego.
Po święceniach przyjętych w 1999 roku, ks. Edward Wasilewski pracował przez
wiele lat jako wikariusz i katecheta: najpierw w latach 1999-2005, a potem w latach 2008-
2014. Ponadto w ramach permanentnej formacji duchowieństwa diecezji bydgoskiej
prowadzi od 2013 roku warsztaty homiletyczne dla prezbiterów. W pracy tej wykorzystuje w
praktyce wiedzę zdobytą podczas studiów w zakresie homiletyki i retoryki. Ciągle wzbogaca
swój warsztat kaznodziejski i pogłębia refleksję naukową nad posługą słowa, co
zaowocowało licznymi publikacjami, pozwalającymi o ubieganie się o nadanie stopnia
doktora habilitowanego nauk teologicznych w dyscyplinie: homiletyka.
3
2. Ocena osiągnięcia naukowego przedstawionego przez ks. dra Edwarda Wasilewskiego
zgodnie z art. 16 ustawy z dnia 14 marca 2003 (Dz. U. Nr 65 poz. 595, z późniejszymi zmianami)
znowelizowanej w 2014 roku.
Głównym osiągnięciem naukowym wskazanym przez ks. dra Edwarda Wasilewskiego
jest monografia zatytułowana „Aplikacja założeń metody wykresograficznej do teorii i
praktyki homiletycznej” wydana w Gnieźnie w 2015 roku (ISBN 978-83-65189-16-5).
Monografia liczy 274 strony, z których wiele wypełnionych jest symbolami graficznymi i
rysunkami zaczerpniętymi z metody „wykresograficznej” opracowanej, rozwijanej i
propagowanej od 1978 roku aż do tej pory przez polskiego naukowca, znanego patrologa, ks.
prof. dra hab. Franciszka Drączkowskiego. Cechą charakterystyczną tej metody jest bardzo
skondensowany wykład zasadniczych prawd wiary chrześcijańskiej z wykorzystaniem 33
przedstawień graficznych, złożonych zarówno z figur geometrycznych, jak też
geometryczno-obrazowych.
Pozostając pod ogromnym wpływem profesora Drączkowskiego na płaszczyźnie
poszukiwań badawczych, Habilitant podjął próbę sprostania wyzwaniu, jakim dla kościelnej
posługi słowa jest rozwój cywilizacji obrazu. Pominął badania, jakie w zakresie homiletyki
przeprowadzone zostały w obszarze obrazowania i docierania do ludzkiej wyobraźni przez
opowiadania, metafory, odpowiedni dobór słów. Uznał, że metoda propagowana przez ks.
prof. dra hab. Franciszka Drączkowskiego nadaje się do wykorzystania w kościelnej posłudze
głoszenia kazań i homilii. Wyszedł z przekonania, że przepowiadanie słowa Bożego z
wykorzystaniem przedstawień wizualnych sprzyja dotarciu do umysłowości współczesnego
człowieka.
Zarówno w recenzowanej tu monografii, jak i w kilku artykułach, Habilitant powtarza
genezę i rozwój metody „wykresograficznej” w pracach naukowych profesora Franciszka
Drączkowskiego oraz w pracy doktorskiej księdza Krzysztofa Krukowskiego zatytułowanej
„Wartość gnozeologiczna i dydaktyczna metody wykresograficznej w teologii” obronionej w
Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II w 2013 roku.
Widząc we wspomnianej metodzie szansę dla kościelnej posługi słowa i dla
homiletyki, Habilitant zaproponował jej adaptację do teorii i praktyki homiletycznej. Widzi w
niej sposób na przezwyciężenie tendencji neosofistycznych, a także selektywności
tematycznej dostrzegalnej we współczesnym przepowiadaniu. Trzeba bowiem głosić całe
Misterium Chrystusa. Jak przypomniała Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny
4
Sakramentów w „Dyrektorium homiletycznym”, Kościół kieruje się w przepowiadaniu mądrą
pedagogiką głoszenia słowa Bożego w rytmie roku liturgicznego, w którego centrum
znajduje się Misterium Paschalne. Z nim powiązane są wszystkie tajemnice Chrystusa oraz
dziejów zbawienia (por. DH nr 38; Benedykt XVI, Verbum Domini, 52). Chrystus daje nam
poznać Ojca, odsłania misterium Trójcy Świętej, wskazuje drogę zbawienia.
Za źródło monografii posłużył Habilitantowi skondensowany wybór podstawowych
prawd wiary zawarty w Piśmie Świętym, Tradycji oraz dokumentach Urzędu
Nauczycielskiego Kościoła. W charakterze źródłowym wykorzystane zostały także
publikacje Franciszka Drączkowskiego wydane w latach 1978-2014 a promujące wykład
wiary chrześcijańskiej z pomocą figur geometrycznych. Owoce badań wymienionych źródeł
zostały przedstawione w sześciu rozdziałach. Pierwszy liczy 9 stron, drugi – 33 strony, trzeci
– 22 strony, czwarty – 75 stron, piąty – 23 strony, szósty – 53 strony. Ponadto na całość
monografii składają się: spis treści w języku polskim i angielskim – 8 stron, wstęp – 6 stron,
zakończenie - 4 strony, wykaz skrótów – 3 strony, bibliografa – 19 stron, wykaz wykresów –
1 strona, błędy występujące w przekazie prawd wiary – 2 strony, summary – 2 strony.
W rozdziale pierwszym zaprezentowane zostały podstawowe elementy tzw. metody
„wykresograficznej”. Inspiracje dla tej metody zaczerpnięte zostały z tekstów biblijnych i
patrystycznych, a szczególnie z pism Pseudo-Dionizego Areopagity i Klemensa
Aleksandryjskiego. Na kanwie tych źródłowych tekstów przedstawione zostały symboliczne
obrazy Boga. Podstawowym symbolem jest słońce, którego tarcza jawi się jako kolista. Stąd
za podstawę graficznego przedstawienia Boga zostało przyjęte koło. Sprzyja ono omówieniu
takich Jego cech jak jedyność, wieczność, wszechobecność. Kolejny etap refleksji naukowej
objął analizę symbolicznych obrazów Boga w sztuce sakralnej. W pracy zostały wymienione
liczne przykłady dawnych, zwłaszcza barokowych, i współczesnych kościołów w Polsce,
Niemczech, Izraelu i we Włoszech, w których widoczne są symboliczne obrazy Boga. Można
je traktować jako kulturowo-religijne dziedzictwo chrześcijaństwa.
Rozdział drugi traktuje o genezie i rozwoju metody „wykresograficznej” opracowanej
i doskonalonej przez ks. Franciszka Drączkowskiego, począwszy od jego studiów nad
pismami Klemensa Aleksandryjskiego. Pierwszą figurą służącą do ilustracji prawd
teologicznych w przyjętej metodzie jest trójkąt równoramienny podzielony na pięć
płaszczyzn. Przedstawiają one pięć etapów formacji intelektualnej i moralnej człowieka,
określanej terminem paideia. Etapy te prowadzą do doskonałej miłości, mającej swe źródło w
Bogu. Następna figura została złoża z dwóch trójkątów i służy do ukazania najpierw miłości
- agape a potem Kościoła w wymiarze bosko-ludzkim. Następnie pod wpływem Pseudo-
5
Dionizego Areopagity trójkąty zostały połączone przez F. Drączkowskiego z dwoma
okręgami, dając podstawową strukturę metody graficznej. Następnie z pomocą figur
geometrycznych została zaprezentowana historii zbawienia, dla której punktem wyjścia był
obraz Boga w Trójcy Jedynego symbolizowany przez okrąg z wpisanym trójkątem
równobocznym. Z pomocą figur geometrycznych i rysunków zostały przedstawione także
następujące prawdy: grzech pierworodny jako dramat odejścia od Boga, Wcielenie Syna
Bożego i powstanie Kościoła, sakrament chrztu, etapy chrześcijańskiej doskonałości,
czyściec oraz „świętych obcowanie”. Dodatkowym uzupełnieniem ilustracji jest ikona
Chrystusa Miłosiernego. W pracy zatytułowanej „Synteza teologii w ujęciu graficznym.
Wydanie drugie, poszerzone” (Lublin 2014) prof. F. Drączkowski zaprezentował 30 ilustracji.
Na ich kanwie Habilitant wybrał i omówił w drugim rozdziale monografii 12 ilustracji, które
uznał za najbardziej istotne w metodzie graficznej.
W trzecim rozdziale Habilitant próbował uzasadnić wartość ilustrowania prawd wiary
w świetle postulatów soborowych i homiletycznych dotyczących przede wszystkim potrzeby
uwzględniania percepcyjnych zdolności człowieka w procesie przekazu wiary. W tym
rozdziale przytoczone zostały pochwały prac prof. F. Drączkowskiego wyrażone w
recenzjach jego książek i prywatnej korespondencji, którą udostępnił Habilitantowi.
Pochwały dotyczą oryginalności metody, która służy wizualizacji prawd wiary. Są one natury
ogólnej. Interesujące są te, które dotyczą teologii w ogóle i katechezy. Natomiast w punkcie
dotyczącym wykorzystania ilustracji graficznych w przepowiadaniu i duszpasterstwie
zamieszczone uwagi są zbyt ogólne.
Rozdział czwarty jest najobszerniejszy i służy zaprezentowaniu atutów i funkcji
korygująco-ilustrującej metody graficznej w kontekście przepowiadania. Wśród atutów
wymienione zostały: wizualizacja prawd wiary i ich integralne przedstawienie oraz
przezwyciężenie trychotomii teologicznej, który wyraża się w rozdzielaniu prawd o Bogu,
Chrystusie i Kościele. Z pomocą graficzną przypomniana została ważna dla przepowiadania
prawda o tym, że musi być ono zawsze teocentryczne, chrystocentryczne i eklezjalne.
Choć tytuł rozdziału sugeruje, że będą w nim omówione różne funkcje graficznego
przedstawiania prawd wiary, faktycznie omówiona została tylko jedna - korygująco-
ilustrująca. Omawiając ją Habilitant przedstawił błędy godzące w istotne prawdy wiary oraz
ich korektę z pomocą obrazów graficznych. Najpierw przedstawił prawdę monoteistyczną o
Bogu Jedynym. Następnie błędy występujące w trynitologii (antropomorfizmy, tryteizm,
teandrię, subordynacjonizm oraz negatio coaeternitatis); w nauce o Wcieleniu Syna Bożego
(konieczność wcielenia, symbolikę Adam – Chrystus i Ewa – Maryja, kryptoarianizm,
6
anachorezę Syna); w eklezjologii (antyeklezjalizm, polieklezjalizm, oddzielenie Chrystusa od
Kościoła, Chrystusa od Ludu Bożego i hierarchii kościelnej od Ludu Bożego; w nauce o
miłości chrześcijańskiej (deiprivatio caritatis, de-entisatio caritatis, de-ecclesialisatio
caritatis, panergizacja agapetyczna) oraz błędy w eschatologii (negacja czyśćca i piekła). W
sumie zaproponowana została korekta 34 błędów które Habilitant, za F. Drączkowskim,
dostrzega w nauce niektórych teologów, co z kolei ma wpływ na odbiór nauki Kościoła przez
wierzących.
Rozdział piąty traktuje o aspektach parenetycznych metody graficznej w
przepowiadaniu słowa Bożego. Omawia ideał świętości w kontekście ideału szczęścia oraz
drogę nawrócenia, oczyszczenia, oświecenia i zjednoczenia z Bogiem jako źródłem
najwyższego szczęścia. Obok właściwego wyboru w życiu omówione zostały trzy wybory
niewłaściwe: odłączenie od Boga, konformistyczny agnostycyzm oraz asekurancki
minimalizm, czyli rezygnacja z drogi doskonalenia.
Ostatni, szósty rozdział pracy ma charakter postulatywny i dotyczy wykorzystanie
metody graficznej w nauczaniu homiletyki i przepowiadaniu. Autor omawia w nim najpierw
walory metody graficznej w dydaktyce akademickiej, uzasadniając ją słabością współczesnej
teologii nacechowanej, zdaniem Autora, neosofistycznym werbalizmem, segmentowością i
wyobcowanie z funkcji kerygmatycznej Kościoła. Natomiast w drugim punkcie rozdziału
Habilitant zamieszcza postulaty dotyczące wykorzystania metody graficznego przedstawiania
prawd wiary w przepowiadaniu Kościoła. Postulaty te dotyczą treści i formy przepowiadania
oraz adresatów. Metoda graficzna uwrażliwia na potrzebę przepowiadania prawd wiary w
sposób integralny. Ma to być odopowiedź na błąd selektywności tematycznej
przepowiadania. Gdy chodzi o formę, Habilitant proponuje metodę graficzną jako
komplementarną wobec aktualnego sposobu przepowiadania.
Mówiąc zaś o adresatach rozróżnia przepowiadanie do grup elitarnych i zauważa, że
właśnie do takich wiernych metoda jest skierowana w pierwszym rzędzie. Dalej zaś postuluje
wykorzystanie metody graficznej do słuchaczy „niedzielnych” i okazjonalnych.
Niekwestionowanym walorem monografii jest pozytywne przedstawienie centralnych
prawd wiary chrześcijańskiej z zachowaniem zasady ich hierarchicznego uporządkowania
(pondus et ordo). Można to zupełnie dobrze zrobić także bez wizualizacji graficznej.
Niemniej jednak zaprezentowana metoda pomogła Habilitantowi w przypomnieniu istotnej
dla kościelnego przepowiadania zasady integralności prawd wiary, teocentryzmu,
chrystocentryzmu i eklezjocentryzmu.
7
Pomimo pewnych walorów przedstawiona monografia ma również słabe strony.
Habilitant jest niemal bezkrytycznie zafascynowany metodą, którą, za ks. prof. Franciszkiem
Drączkowskim, nazywa wykresograficzną. Nie poddaje tej metody krytycznej refleksji. Nie
pokazuje jej mocnych i słabych stron w przypadku zastosowania jej w obszarze refleksji
homiletycznej i praktyki przepowiadania słowa Bożego. Na przykład w swoich publikacjach
pisze o sakramencie kapłaństwa, a nie - co jest bardziej precyzyjne i poprawne - o
sakramencie święceń, który udzielany jest w trzech stopniach: diakonatu, prezbiteratu i
biskupstwa.
Naiwnością jest przypuszczenie, że zastosowanie prezentowanej metody w
przepowiadaniu przyczyni się do zmniejszenia ilości rozwodów. Habilitant zauważa
egzystencjalny problem dotykający małżeństw, a panaceum widzi w metodzie przekazu
wiary z wykorzystaniem figur geometrycznych: „[…] notujemy tak silny kryzys małżeństw
zawieranych z dala od Chrystusa i Jego Kościoła. Docierają sygnały o ciągle wzrastającej
liczbie rozwodów. Kościół może temu zaradzić odwołując się do omawianego wykresu.
Należy wyrazić nadzieję, że prędzej czy później pasterze Kościoła sięgną po nowe narzędzie,
jakie stwarza wykresografia” (s. 119). Gdyby było takie proste panaceum na problemy
małżeńskie, Autor pracy zastosowałby prezentowaną metodę w praktyce pastoralnej i z
pomocą badań socjologicznych dowiódł, że stanowi ona przyszłość Kościoła. Brak
jakiegokolwiek odniesienia do praktyki pastoralnej pozostawia propozycję Habilitanta w
sferze abstrakcyjnych postulatów.
Słabością publikacji jest wielość teoretycznych postulatów bez wyraźnego odniesienia
do przykładów przepowiadania albo zaprezentowania przykładów homilii czy kazań z
wykorzystaniem figur geometrycznych. Jakimś substytutem przykładów są nawiązania do
barokowej sztuki sakralnej, w której występują figury geometryczne i wzmianki o
nawiązaniu do tych motywów w przepowiadaniu (por. s. 45, 88, 132, 134, 216, 226, 242).
Nieco do życzenia pozostawia formalna strona monografii. Przede wszystkim brak
należytej troski o proporcjonalność poszczególnych rozdziałów pracy. Rozdział czwarty liczy
więc stron niż trzy pierwsze razem wzięte i prawie tyle co łącznie piąty i szósty. Autor pisze,
że w pracy zastosował metodę strukturalno-hermeneutyczną. Nie dość, że jej nie wyjaśnia, to
w przypisie do tej sentencji (s. 19, przyp. 22) podaje publikację pod redakcją W. Przyczyny,
bez precyzyjnego wskazania o jaki artykuł w niej chodzi.
Habilitant postanowił wykazać w swej monografii, że założenia metody
„wykresograficznej” adaptowane do przepowiadania mogą pomóc w wyeliminowaniu
chociażby selektywność i tematyczną peryferyzację przepowiadania, a także wiele innych
8
mankamentów pojawiających się w opracowaniach teologicznych, nie bez wpływu na jakość
przepowiadania. Jako cel dalszy postawił sobie wykazanie, iż wizualizacja geometryczna
będąca sednem metody „wykresograficznej” stanowi dobre i nowe narzędzie komunikacji
prawd wiary i dlatego może podnieść jakość całego przepowiadania Kościoła.
Cel zasadniczy został osiągnięty. Faktycznie bowiem treści przekazywane za pomocą
wizualizacji geometrycznej zostały znakomicie uporządkowane zgodnie z obowiązującą
głosicieli słowa Bożego zasadą hierarchii prawd wiary. Główne prawdy wiary mają być
bowiem głoszone jako takie, czyli jako centralne, natomiast peryferyjne powinny dochodzić
do głosu stosownie do swojego znaczenia, czyli marginalnie. Byłoby błędem na przykład
przeakcentowanie znaczenia prywatnych objawień prze jednoczesnym niedoszacowaniu
Objawienia w Jezusie Chrystusie albo też ukazywanie praktyki modlitwy różańcowej jako
najważniejszej praktyki pobożnej.
Niewątpliwym wkładem Habilitanta do homiletyki materialnej jest wnikliwe i
logicznie uporządkowane omówienie - z pomocą figur geometrycznych i rysunków -
głównych tematów doktrynalnych jako źródła przepowiadania. Interesujące jest przy tym
przedstawienie błędów wypaczających doktrynę Kościoła, które znane są z historii Kościoła,
ale dochodzą do głosu implicite bądź explicite także we współczesnych opracowaniach
teologicznych i przepowiadaniu słowa Bożego.
Innym cennym wkładem Habilitanta do homiletyki materialnej jest przypomnienie
bogatej myśli patrystycznej. Ojcowie Kościoła pomagali w wykrystalizowaniu doktryny
Kościoła i wypracowaniu terminologii teologicznej służącej do możliwie adekwatnego
wyrażenia prawd objawionych. Przypominając myśli ojców Kościoła dotyczące centralnych
prawd doktryny chrześcijańskiej, Habilitant zrealizował soborowy postulat, aby myśl
teologiczna obficie czerpała ze źródeł biblijnych i patrystycznych.
Natomiast, zdaniem recenzenta, w niewystarczający sposób zrealizowany został cel
dalszy. Autor monografii tylko częściowo przedstawił, jak dokładnie wizualizacja
geometryczna będąca sednem metody „wykresograficznej” może być wykorzystana w
praktyce przepowiadania jako narzędzie komunikacji prawd wiary.
Pomimo przedstawionych zastrzeżeń, trzeba uznać, że monografia Habilitanta wnosi
wkład w rozwój homiletyki. Przypomina konieczność koncentracji przepowiadania
kościelnego na podstawowych prawdach wiary i pokazuje, jakich błędów należy unikać, by
depozyt apostolski nie uległ wypaczeniu. Ponadto podkreśla walor przepowiadania
pozytywnego i historiozbawczego wbrew wszelkim tendencjom malkontenckim i
kasandrycznym.
9
3. Ocena pozostałego dorobku naukowego przedstawionego do oceny przez ks. dra
Edwarda Wasilewskiego.
Na pozostały dorobek naukowy Habilitanta składają się dwadzieścia cztery
publikacje: trzy pozycje książkowe w języku polskim i jedna w języku niemieckim oraz
osiemnaście artykułów w czasopismach naukowych, z których piętnaście zostało
opublikowanych języku polskim, a trzy w języku niemieckim, a ponadto dwa artykuły w
pracach zbiorowych. Znaczna część publikacji Habilitanta służy promowaniu i rozwijaniu
metody graficznego przedstawiania prawd wiary opracowanej przez ks. prof. Franciszka
Drączkowskiego, co zostało wykorzystane w rozprawie habilitacyjnej.
Uznając, że wizualizacja geometryczna może spełnić pomocniczą funkcję w
przepowiadaniu słowa Bożego, Habilitant poświęcił temu zagadnieniu kilka publikacji.
Książka “Geometria w służbie teologii” (Pelplin 2015, ss. 114) służy syntetycznej prezentacji
wykładu najważniejszych prawd wiary z wykorzystaniem symbolów geometrycznych. Autor
korzysta zasadniczo z planimetrii, czyli dział geometrii euklidesowej zajmującej się figurami
płaskimi.
Prezentacji metody F. Drączkowskiego zostały poświęcone również publikacje w
języku niemieckim: „Das Ideal der Heiligkeit. Die Botschaf der Guten Nachricht in grafisch-
bildlichen Darstellungen” (Leipzig 2015, S. 70), „Neue Perspektiven heutiger Theologie der
Verkündigung“, „Poznańskie Studia Teologiczne” 30 (2016) oraz „Ein »Gutenbergischer«
Wendepunkt in der Theologie“, („Forum Katholische Theologie“ 32 (2016), H. 2, S. 92-107).
W pierwszym z nich Autor z pomocą figur geometrycznych omawia opcje życiowe, przed
którymi staje człowiek w swoim życiu. Pozytywnym wyborem jest droga do świętości przez
nawrócenie, oczyszczenie, oświecenie i zjednoczenie z Bogiem. Natomiast negatywnym
wyborem jest: odrzucenie Boga, ignorowanie Boga (agnostycyzm), oraz minimalizm, czyli
zaniechanie doskonalenia i poprzestawanie na byciu nominalnym katolikiem czyli tylko z
„metryki”. Treści te zostały wykorzystane w rozprawie habilitacyjnej. W drugiej z
wymienionych publikacji w języku niemieckim autor powtarza podstawowe założenia
metody graficznego przedstawiania prawd wiary wypracowanej przez ks. Franciszka
Drączkowskiego. Pokazuje jej walory w przezwyciężaniu słabości współczesnej teologii, do
której zalicza: neosofistyczny werbalizm, segmentowość oraz wyobcowanie z funkcji
kerygmatycznej Kościoła. Ponadto przenosi te refleksje na teren teologii przepowiadania.
Trzecia z publikacji w języku niemieckim nazywa metodę ks. prof. Franciszka
10
Drączkowskiego „przełomem gutenbergiańskim“ w teologii i przedstawia jej podstawowe
założenia, omówione już w innych publikacjach.
Cztery kolejne publikacje, w których Habilitant częściowo powtarza prezentację i
założenia metody graficznej wypracowanej przez ks. Franciszka Drączkowskiego aplikując
jest do poszczególnych działów teologii to: „Chrzest. Wszczepienie w Mistyczne Ciało
Chrystusa” (Gniezno 2016, ss. 88), „Podstawowe prawdy katechizmowe w 33 ujęciach
graficzno-obrazowych. Pomoce katechetyczne z płytą CD” (Gniezno 2016, ss. 177),
„Motywacja dobroczynności chrześcijańskiej” („Studia Gdańskie” 36 (2015), s. 127-146),
„Pełnia rozwoju człowieka tylko w Chrystusie. Ujęcie graficzne” („Zeszyty Formacji
Katechetów” 1 (2016), s. 26-34).
Pierwsza publikacja aplikuje omawianą metodę do sakramentologii i służy
pozytywnej prezentacji sakramentu chrztu na kanwie grafiki Christus totus. Sakrament ten
jest wyjaśniony jako wszczepienie w Kościół będący Mistycznym Ciałem Chrystusa,
włączenie do Kościoła jako wspólnoty Ludu Bożego i przyjęciem do Kościoła będącego
Świątynią Ducha Świętego.
Druga z wymienionych publikacji stanowi w miarę integralną prezentację
podstawowych prawd katechizmowych za pomocą 33 rysunków graficzno-obrazowych.
Publikacja ta została pomyślana jako pomoc katechetyczna, dlatego została do niej
zamieszczona płyta kompaktowa do wykorzystania podczas lekcji religii. Z pomocą 33
ilustracji graficzno-obrazowych Habilitant przedstawił podstawowe prawdy doktryny
chrześcijańskiej w ujęciu historiozbawczym.
Trzecia publikacja aplikuje metodę graficzną do teologii moralnej. Habilitant
wykazuje w pozytywny sposób motywację dobroczynności chrześcijańskiej w jej
eschatologicznym, chrystologicznym i eklezjalnym wymiarze. Wyjaśnia, że praktykowanie
dobroczynności upodobnienia do Chrystusa i prowadzi do zjednoczenia z Nim. Z kolei droga
przeciwna, czyli rezygnacja z dobroczynności prowadzi do degradacji moralnej. Autor
nadmienia też, że w dobroczynności najważniejsze są uczynki duchowe, a więc te, które
wspierają bliźnich w dążeniu do świętości. Ważna jest też konstatacja, że motywem
dobroczynności chrześcijańskiej powinna być miłość (agape) do „Całego Chrystusa”. Inna
dobroczynność, pozbawiona tej motywacji nie ma wartości zasługującej u Boga.
Artykuł „Pełnia rozwoju człowieka tylko w Chrystusie. Ujęcie graficzne” powtarza w
nieco innym ujęciu to, co autor pisał o świętości, że człowiek ma w życiu do wyboru: opcję
laicką i chrześcijańską. Laicka ignoruje cel nadprzyrodzony człowieka, chrześcijańska zaś
pokazuje integralny rozwój człowieka we wszystkich jego wymiarach.
11
Osiem opracowań Habilitanta wnosi cenny wkład do homiletyki materialnej. Są to
najpierw dwie publikacje dotyczące listu apostolskiego Jana Pawła II „Mulieris dignitatem”:
“Podstawy biblijne godności kobiety w Liście apostolskim Jana Pawła II „Mulieris
dignitatem”. Implikacje homiletyczne” („Collectanea Theologica” 85 (2015), nr 1, s. 131-
143) oraz “Potrzeba recepcji treści Listu apostolskiego Jana Pawła II „Mulieris dignitatem”
we współczesnym kaznodziejstwie” („Studia Bydgoskie” 8 (2014), s. 169-183). W jednym i
drugi artykule Habilitant nawiązuje do aktywnego współcześnie ruchu feministycznego jako
zjawiska kulturowego i przypomina aktualność nauczania papieża Jana Pawła II na temat
godności kobiety. Wskazuje, że list ten może i powinien być wykorzystane w
przepowiadaniu.
Dwa artykuły Habilitanta dotyczą przepowiadania na temat miłości Boga i przyjaźni
małżeńskiej: „Definicja miłości chrześcijańskiej w przepowiadaniu” (w: R. Chałupniak, J.
Kostorz (red.), Współczesne wyzwania teologii pastoralnej, Opole 2016, s. 145-160),
„Przyjaźń narzeczonych gwarancją trwałości małżeństwa” („Teologia i Moralność” 19
(2016)). W pierwszym z wymienionych powyżej artykułów Habilitant popularyzuje definicję
miłości chrześcijańskiej podaną przez ks. Franciszka Drączkowskiego na podstawie źródeł
biblijno-patrystycznych oraz wypowiedzi Urzędu Nauczycielskiego Kościoła: „Miłość
chrześcijańska jest Bosko-ludzką wspólnotą życia, ożywianą świętą, Boską mocą (dynamis),
zespoloną przez Ducha Świętego z ludzkim pragnieniem dobra i piękna, prowadzącą przez
upodobnienie do Chrystusa ku pełnemu zjednoczeniu z Bogiem w Trójcy Jedynym”.
Poszczególne aspekty tak zdefiniowanej miłości mogą być wykorzystane w przepowiadaniu
słowa Bożego.
Drugi z artykułów dotyczy przyjaźni narzeczonych jako gwarancji trwałości
małżeństwa.
Przyjaźń chrześcijańska została zdefiniowana przez Habilitanta jako jednomyślność z
Jezusem Chrystusem, obejmująca całokształt spraw przynależnych do kręgu intelektualnego,
moralnego i egzystencjalnego. Na bazie wzajemnego zjednoczenia myśli i woli umacnia się
miłość małżonków.
Cennym wkładem Habilitanta do homiletyki materialnej są artykuły podejmujące
problematykę eschatologiczną: „Motywacja eschatologiczna w przepowiadaniu” („Ateneum
Kapłańskie” 166 (2016), z. 2 (642), s. 320-333), „Głosimy Chrystusa, który jest i który
przychodzi” (w: H. Sławiński (red.), Głosimy Pana Jezusa Chrystusa. Treść przepowiadania,
Kraków 2017), „Die Trauerpredigt als Anruf und Appell“ („Pastoraltheologische Hefte“ 9
(2016), S. 137-145). W pierwszym na kanwie Mateuszowego opisu sądu ostatecznego i jego
12
interpretacji przez Ojców Kościoła autor przypomina, że wszystkie dobre i złe czyny
człowieka zostaną publicznie ujawnione na sądzie ostatecznym. Prawda ta, należąca do
Symbolu Apostolskiego, powinna być częściej eksponowana w przepowiadaniu homilijnym.
W drugim artykule na temat treści eschatologicznych Habilitant podkreśla, że wszystkie one
powinny być głoszone chrystocentrycznie a życie doczesne człowieka powinno być
ukazywane w przepowiadaniu w perspektywie wieczności. Natomiast w trzecim artykule, w
języku niemieckim, Habilitant omawia obrzędy pogrzebu jako szansę przepowiadania treści
eschatologicznych i orędzia zbawienia słuchaczom w różny sposób związanym z Kościołem,
a także wątpiącym, obojętnym i wrogo nastawionym do chrześcijaństwa.
Bardzo interesujący i wartościowy jest artykuł: „Obligatoryjność używania tytułów
chrystologicznych w przepowiadaniu homilijnym” („Teologia i Człowiek” 35 (2016), nr 3).
Autor omawia w nim dwanaście tytułów chrystologicznych i ukazuje możliwość ich
wykorzystania w przepowiadaniu homilijnym. Słusznie zauważa, że w homiliach należy
ukazywać Chrystusa w pełni Jego bóstwa i człowieczeństwa. Wspomina też kompletny,
imponujący zestaw wszystkich tytułów chrystologiczny występujących u Klemensa
Aleksandryjskiego. Habilitant zajął się kwestią przydatności we współczesnym
przepowiadaniu tytułów chrystologicznych, takich jak: Bóg, Słowo, Syn, Zbawiciel, Pasterz,
Przewodnik, Lekarz, Wychowawca, Nauczyciel, Król, Życie i Pokarm.
Cztery artykuły Habilitanta można zaliczyć do dorobku należącego do dydaktyki
homiletycznej: „Warsztat kaznodziejski Pana Jezusa wzorem dla seminaryjnego
wychowawcy” („Studia Bydgoskie” 7 (2013), s. 101-115), „Podstawowy warsztat biblijny
homilisty” („Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 48 (2015), nr 2, s. 492-501),
„Podstawowy warsztat liturgiczny homilisty” („Liturgia Sacra” 21 (2015), nr 2, s. 383-391),
„Podstawowy warsztat patrystyczny homilisty” („Studia Pastoralne” 12 (2016), s. 146-160).
Został w nich omówiony warsztat głosiciela słowa Bożego. Habilitant wykazał w tych
publikacjach predylekcje do opracowania bibliografii, co nie należy do wdzięcznych zadań
naukowych. W pierwszym artykule Ksiądz dr Edward Wasilewski wskazuje na Jezusa, który
w swym przepowiadaniu podejmował problemy współczesnych sobie ludzi. Podobnie i
homilista powinien poznawać potrzeby swoich słuchaczy, przemawiać obrazowo i zabiegać o
dialog ze słuchaczami.
Drugi artykuł dotyczy priorytetowej roli Pisma Świętego w przygotowaniu homilii.
Habilitant zachęca, by homiliści przestudiowali grecki oryginału Ewangelii chociażby z
pomocą Grecko-polskiego Nowego Testamentu. Zachęca też do spisania inspiracji biblijnych
na oddzielnych kartkach – fiszkach. W trzecim artykule Habilitant omawia liturgiczny
13
warsztat homilisty, podając podstawową bibliografię. Tematyką czwartego artykułu jest
patrystyczny warsztat homilisty. Habilitant wskazuje w nim na ogromną wartość nauczania
ojców Kościoła. Podaje cenną bibliografię i jak w poprzednich artykułach zachęca do
zapisywania wypowiedzi ojców Kościoła na kartkach - fiszkach.
Nieco inaczej zatytułowany, ale noszący podobny charakter do czterech ostatnio
omówionych, jest artykuł: „Ekshortacje pastoralne - klucz do kwerendy homiletycznej”
(„Ruch Biblijny i Liturgiczny” 69 (2016), nr 2, s. 125-142). Habilitant pokazuje jak można
wykorzystać w przepowiadaniu dzieła patrystyczne św. Ambrożego, św. Leona i św.
Grzegorza Wielkiego opracowane wnikliwie przez współczesnych teologów.
Bardzo wartościowym artykułem Habilitanta jest publikacja pt. „Związek modlitwy
nieustannej z przepowiadaniem homilijnym w świetle przekazów patrystycznych” („Roczniki
Teologiczne” 63 (2016), z. 12). Wykazuje on w niej, że „modlitwa” ma swoją etymologię
bardzo zbliżoną do „homilii” i w swej istocie oznacza obcowanie z Bogiem. Modlitwa
powinna być stałą dyspozycją życiową homilisty, bo im doskonalsze będzie „obcowanie”
(homilίa) homilisty z Bogiem, tym doskonalsze będzie jego przepowiadanie (homilia).
Habilitant ma w swym dorobku także artykuły z zakresu homiletyki formalnej. Są to:
„Uniwersalny wymiar kerygmatu pisemnego” („Resovia Sacra” 22 (2015), s. 333-347) oraz
„Przymioty miłości małżeńskiej w interpretacji obrazu „Portret małżonków Arnolfinich” w
kaznodziejskim przepowiadaniu”, („Studia Bydgoskie” 9 (2015), s. 291-302). W pierwszym z
nich pisze, że pierwotnym nośnikiem Dobrej Nowiny jest słowo. Można je wypowiedzieć
bądź zapisać. Już w okresie patrystycznym ceniono ogromną rolę kerygmatu pisemnego,
który odegrał wielką rolę zwłaszcza podczas prześladowań chrześcijan. Również w
następnych wiekach pisma autorów chrześcijańskich miały istotne znaczenie w przekazie
nauki objawionej. Habilitant zachęca homilistów, by spisywali teksty wygłaszanych homilii.
Mogą one być potem zamieszczane na stronach internetowych i publikowane drukiem.
W drugim ze wspomnianych artykułów Habilitant podejmuje dość rzadką, a
potrzebną tematykę, dialogu ambony z kulturą ludzką. Pokazuje w bardzo ciekawy sposób,
jak można wykorzystać świeckie dzieła wielkich malarzy w charakterze interesującego
tworzywa kaznodziejskiego. Interpretuje detale obrazu łącząc je z nauką chrześcijańską, a
tym samym czyni ciekawym przekaz wiary. Habilitant przekonująco dowodzi, jak
interesująco można wykorzystać dzieła sztuki w przepowiadaniu.
Podsumowując można stwierdzić, że czasopisma, w których Habilitant opublikował
owoce swoich prac badawczych są w większości cenione w środowisku teologicznym i
umieszczone w wykazie punktowanych czasopism naukowych. Są one wydawane w różnych
14
ośrodkach naukowych takich jak Warszawa, Kraków, Poznań, Lublin, Opole, Katowice,
Toruń, Bydgoszcz, Rzeszów, Włocławek. Świadczy to o tym, że Habilitant jest osoba
rozpoznawaną w środowisku homiletów polskich. Potrafi też wykorzystać kontakty ze
środowiskiem teologów niemieckich, co ułatwiają mu studia odbyte w Niemczech.
4. Ocena dorobku naukowo-dydaktycznego i działalności organizacyjnej oraz
współpracy międzynarodowej habilitanta
Habilitant prowadzi wykłady i ćwiczenia z homiletyki, teologii przepowiadania,
przepowiadania w aspekcie teorii komunikacji oraz teologii pastoralnej dla alumnów i
studentów świeckich. Uczestniczy aktywnie w dorocznych spotkaniach Stowarzyszenia
Homiletów Polskich i jest członkiem zwyczajnym stowarzyszenia. Bierze udział w
konferencjach naukowych. Prowadzi warsztaty homiletyczne dla kapłanów diecezji
bydgoskiej. Podczas ogólnopolskiej konferencji naukowej Stowarzyszenia Homiletów
Polskich zatytułowanej: Głosimy Pana Jezusa Chrystusa. Treść przepowiadania
(Niepokalanów, 21-22 września 2015 r.) wygłosił referat: Głosimy Chrystusa, który jest i
który przychodzi.
Dorobek dydaktyczny i organizacyjny jest jeszcze bardzo skromny. Niedomagania te
wynikają z braku stałego kontaktu ze środowiskiem akademickim.
Habilitant ma jeszcze wiele do zrobienia w ramach współpracy międzynarodowej,
zwłaszcza że odbył studia zagraniczne. Trzeba jednak odnotować cenny fakt, że potrafił
opublikować owoce swoich prac w języku niemieckim.
5. Wniosek końcowy
Naukowy dorobek ks. doktora Edwarda Wasilewskiego jest znaczący. Wnosi on do
współczesnej homiletyki wiele bardzo wartościowych refleksji, szczególnie nad
patrystycznym dziedzictwem Kościoła jako źródłem przepowiadania oraz refleksji naukowej
nad kościelną posługą słowa. Pisma ojców Kościoła nie zostały jeszcze należycie
dowartościowane w homiletyce i domagają się dalszej eksploracji pod względem ich
źródłowych i pastoralnych walorów. Habilitant dowiódł swoją działalnością naukowo-
badawczą, że jest w stanie dalej wzbogacać współczesną myśl homiletyczną bezcennymi
owocami myśli patrystycznej.
Główny obszar badań ks. dra Edwarda Wasilewskiego koncentruje się na
prezentowaniu syntezy doktryny chrześcijańskiej w katechetycznej i homiletycznej refleksji
15
naukowej oraz praktyce pastoralnej. Habilitant jest zasadniczo popularyzatorem metody
znanego polskiego patrologa, ks. prof. dra hab. Franciszka Drączkowskiego. Wielokrotnie, w
różnych wariantach, powtarza w swoich publikacjach te same kręgi i trójkąty oraz inne
symbole graficzne, upatrując w ich wykorzystaniu szansę dla rozwoju teologii, w tym
również homiletyki. Habilitant rozwija i aplikuje metodę ks. prof. Drączkowskiego do
prezentowania wybranych zagadnień z zakresu doktryny Kościoła Rzymsko-katolickiego.
Prezentowana przez Habilitanta mało krytyczna fascynacja metodą określaną mianem
wykresograficznej prowadzi go do niekiedy banalnych wniosków, wspomnianych powyżej.
Niemniej jednak w całości pomaga zogniskować, jak w soczewce, zasadnicze tematy
doktryny chrześcijańskiej, co jest ogromnie ważne w przepowiadaniu. Obowiązuje w nim
bowiem zasada hierarchii prawd wiary. Jakkolwiek w przepowiadaniu Kościoła musi być
prezentowany cały depozyt prawd wiary, to wspomniana zasada wskazuje logikę, która
powinna towarzyszyć każdemu słudze słowa: prawdy istotne i centralne powinny być
prezentowane najczęściej i dobitnie, prawdy peryferialne rzadziej i bez przesadnej emfazy.
Droga naukowa Habilitanta świadczy o tym, że ma dobre przygotowanie
specjalistyczne, homiletyczne i retoryczne zdobyte w polskich i niemieckich ośrodkach
naukowych. Przedstawionym do recenzji dorobkiem naukowym, ksiądz doktor Edward
Wasilewski wykazał, iż posiada potencjał naukowy, który pozwala rokować nadzieję na jego
dalszy rozwój i coraz bogatszy, a przy tym także bardziej samodzielny wkład w rozwój
homiletyki.
Kandydat do stopnia naukowego doktora habilitowanego angażuje się w środowisku
homieletów polskich. Bierze żywy udział w konferencjach naukowych organizowanych przez
Stowarzyszenie Homiletów Polskich. Poszukuje nowym form wyrazu wiary.
Podsumowując można stwierdzić, że Habilitanta w dostatecznym stopniu spełnia
wymogi stawiane osobie ubiegającej się o nadanie stopnia doktora habilitowanego zgodnie z
art. 16 Ustawy z dnia 14 marca 2003 (Dz. U. Nr 65 poz. 595, z późniejszymi zmianami)
znowelizowanej w 2014 roku. Stawiam więc wniosek o kontynuowanie przewodu
habilitacyjnego ks. doktora Edwarda Wasilewskiego.
Ks. dr hab. Henryk Sławiński, prof. UPJPII
Wydział Teologiczny
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie