Raport z badań SAS w zakresie oświaty za lata 2005-2009 · 6.1. Wskaźnik nadwyżki wydatków nad...

Projekt Budowanie potencjału instytucjonalnego jednostek samorządu terytorialnego do lepszego dostarczania usług publicznych

jest współfinansowany przez rząd Norwegii ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego

Poznao – Wrocław – Nysa 2011

Raport z badań SAS w zakresie

oświaty za lata 2005-2009

Mariusz Tobor

2

Przygotowanie bazy danych SIO do analiz

Wstępne przygotowanie danych finansowych

Jan Maciej Czajkowski

Autor jest pracownikiem firmy VULCAN sp. z o.o.

Wszystkie zestawienia zamieszczone w niniejszym opracowaniu zostały

przygotowane przez autora na podstawie danych z systemu informacji oświatowej,

Ministerstwa Finansów (dane o subwencji oświatowej i wydatkach w oświacie)

oraz Głównego Urzędu Statystycznego (dane o wielkościach JST).

Więcej informacji na temat SAS oraz zestawienia elektronicznego pakietu analitycznego

SAS można znaleźd w Internecie pod adresem www.sas.zmp.poznan.pl

http://www.sas.zmp.poznan.pl/

3

Spis treści

1. Wstęp 5

2. Najważniejsze ustalenia 6

2.1. Organizacyjne warunki kształcenia 6

2.2. Mechanizmy finansowania oświaty 10

3. Najważniejsze wskaźniki 14

3.1. Porównywanie jednostkowych kosztów kształcenia przy użyciu wskaźników organizacji 14

3.1.1. Istota problemu 14 3.1.1.1. Nauczycielskie etaty przeliczeniowe – wyjaśnienie pojęcia 15 3.1.1.2. Wskaźniki organizacji – wyjaśnienie pojęcia 16

3.1.2. Czynniki kształtujące wielkość zasadniczych wskaźników organizacji 17

3.2. Wielkości oddziałów 18 3.2.1.1. Klasy a oddziały 19

3.3. Wielkości szkół i wskaźniki elastyczności organizacyjnej 19

4. Klasyfikacja jednostek samorządu terytorialnego 21

5. Organizacyjne warunki kształcenia 23

5.1. Wyliczanie wskaźników 23

5.1.1. Szkoły i oddziały uwzględniane w zestawieniach 23

5.1.2. JST uwzględnianie w zestawieniach 24

5.1.3. Metoda wyliczeń wielkości szkół i oddziałów na poziomie JST 24

5.1.4. Wyliczanie wskaźników na poziomie grup JST i całego kraju. 25

5.2. Wielkości szkół i oddziałów 26

5.2.1. Wielkości szkół i oddziałów w roku szkolnym 2009/10 26 5.2.1.1. Porównanie wielkości szkół i oddziałów różnych typów 26 5.2.1.2. Porównania wielkości szkól i oddziałów w grupach JST 27

5.2.2. Zmiany wielkości szkół i oddziałów 35 5.2.2.1. Zmiany wielkości niezależnie od rodzaju samorządu 35 5.2.2.2. Zmiany wielkości w podziale na grupy samorządów 40

5.2.3. Zmiany wskaźników elastyczności organizacyjnej szkół podstawowych i gimnazjów 50

5.3. Zasadnicze wskaźniki organizacji (ZWO) 52

4

5.3.1. ZWO w roku szkolnym 2009/10 52 5.3.1.1. Porównania ZWO szkół różnych typów 52 5.3.1.2. Porównania ZWO w grupach JST 53

5.3.2. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji 57 5.3.2.1. Zmiany ZWO szkół różnych typów 57 5.3.2.2. Zmiany ZWO w podziale na grupy samorządów 59

5.4. Podsumowanie 65

6. Subwencja oświatowa a wydatki na utrzymanie oświaty 67

6.1. Wskaźnik nadwyżki wydatków nad subwencją 67

6.2. Nadwyżki wydatków nad subwencją w 2008 r. 68

6.3. Zmiany nadwyżek wydatków nad subwencją 70

6.3.1. Łącznie w całym kraju 70

6.3.2. Zmiany w grupach JST 72

6.4. Wnioski 74

7. Słowniczek 77

Wstęp

5

1. Wstęp Niniejsze opracowanie odnosi się do wybranych aspektów organizacji szkół w latach

szkolnych 2005/06-2009/10, niektórych problemów finansowania oświaty w latach

2004-2009. W odróżnieniu od poprzednich raportów oświatowej części SAS, badania

organizacji szkół nie obejmują liceów profilowanych – miały one marginalne znaczenie

było w roku szkolnym 2009/10.

Większośd omówionych tutaj badao opiera się na danych z wrześniowych spisów syste-

mu informacji oświatowej (SIO), wykorzystałem także informacje o wydatkach

i subwencji oświatowej z Ministerstwa Finansów oraz dane demograficzne z Głównego

Urzędu Statystycznego. Oparte na tych danych, szczegółowe informacje odnoszące się

do poszczególnych JST, można znaleźd w zestawieniach elektronicznego pakietu anali-

tycznego SAS pod adresem www.sas.zmp.poznan.pl, jednak zastosowana w tym pakie-

cie metodologia wyliczeo niektórych wskaźników może byd inna niż w niniejszym opra-

cowaniu.

Na początku raportu znajduje się zwięzłe omówienie najważniejszych ustaleo

i wniosków. W kolejnych rozdziałach opisane są zagadnienia metodologiczne i szczegó-

łowe omówienie wyników badao. Na koocu znajduje się słowniczek z wyjaśnieniem naj-

ważniejszych terminów.

Wszystkie zestawienia prezentowane w niniejszym opracowaniu zostały wykonane

przez autora na podstawie danych SIO, wstępnie przygotowanych w bazie danych opra-

cowanej przez firmę VULCAN, danych z Ministerstwa Finansów, wstępnie przygotowa-

nych przez pana Jana Macieja Czajkowskiego (dane o subwencji i wydatkach oświato-

wych) oraz informacji publikowanych przez GUS (dane o liczbach mieszkaoców

poszczególnych JST i prognoza ludności).

http://www.sas.zmp.poznan.pl/

Organizacyjne warunki kształcenia

6

2. Najważniejsze ustalenia

2.1. Organizacyjne warunki kształcenia Na organizację szkół samorządowych przemożny wpływ wywierają dwa czynniki: niż

demograficzny i bezwładnośd organizacyjna.

Niż demograficzny sprawił, że od dłuższego czasu z każdym kolejnym rokiem do pierw-

szych klas szkół podstawowych przychodzi mniej uczniów, zatem coraz mniejsze stawały

się także roczniki klas starszych. Na dodatek prognozy demograficzne są złe. GUS prze-

widuje1 wprawdzie zahamowanie, a następnie wzrost liczby dzieci w wieku uczniów do-

tychczasowej szkoły podstawowej (7-12 lat), ale nawet w maksimum wzrostu liczba tych

dzieci tylko nieznacznie przekroczy poziom z 2007 r. Rzecz jasna później ów wzrost ze

szkół podstawowych przeniesie się do gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych. W dającej

się przewidzied przyszłości nie ma jednak szans na powrót poszczególnych grup wieku

do stanu z 2005 r., czyli z początku okresu, którego dotyczą omawiane tutaj badania

(zob. tabela 1. i wykres 1.)

Wyhamowanie niżu demograficznego i obniżenie wieku rozpoczynania obowiązku

szkolnego sprawi więc, że na jakiś czas wzrośnie liczba uczniów szkół podstawowych,

gimnazja będą jednak maled do roku szkolnego 2018/19 a szkoły ponadgimnazjalne

jeszcze trzy lata dłużej.

Tabela 1. Prognoza ludności w wieku szkolnym i przedszkolnym wg GUS (w milionach).

Wiek 2007 2010 2015 2020 2025 2030 2035

3-6 1,416 1,473 1,632 1,590 1,435 1,247 1,121

7-12 2,418 2,206 2,217 2,438 2,379 2,151 1,875

13-15 1,450 1,269 1,086 1,117 1,226 1,185 1,063

16-18 1,636 1,447 1,173 1,049 1,187 1,221 1,141

1 Prognoza ludności na lata 2008-2035, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2009.

Najważniejsze ustalenia

7

Wykres 1. Prognoza ludności w wieku szkolnym i przedszkolnym wg GUS.

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

2007 2010 2015 2020 2025 2030 2035

Mil

ion

y d

zie

ci 3-6

7-12

13-15

16-18

W takiej sytuacji demograficznej szczególnie niebezpieczne jest zjawisko bezwładności

organizacyjnej – mówiąc w skrócie polega ono na tym, że poziom zatrudnienia w szko-

łach nie zmienia się proporcjonalnie do zmniejszającej się liczby uczniów, co musi po-

wodowad wzrost jednostkowych kosztów kształcenia. Najłatwiej zauważalnym objawem

tego zjawiska są malejące wielkości oddziałów.

Wykres 2. Zmiany median wielkości oddziałów ogólnodostępnych.

0

5

10

15

20

25

30

2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

SP

Gimnazja

LO

Technika

ZSZ

Wykres 2. przedstawia zmiany przeciętnych wielkości oddziałów ogólnodostępnych

szkól podstawowych (SP) i gimnazjów prowadzonych przez gminy wiejskie, miejsko-

wiejskie, miejskie i miasta na prawach powiatu oraz liceów ogólnokształcących (LO),

techników i zasadniczych szkół zawodowych (ZSZ) prowadzonych przez miasta na pra-

wach powiatu i powiaty ziemskie. Z zestawienia wynika, że oddziały ogólnodostępne


8

wszystkich głównych typów szkół2 malały z roku na rok. Pomiędzy wrześniem 2006 r.

a wrześniem 2009 r. przeciętny oddział szkoły podstawowej stracił 5,5% uczniów, gim-

nazjum – 6,3%, LO – 3,7%, technikum – 6,8%, a ZSZ – 4,2%.

Jednak o bezwładności organizacyjnej możemy mówid tylko wtedy, gdy zmniejszanie

oddziałów wynika ze spadku liczb uczniów w szkołach. Tymczasem z wykresu 3. wynika,

że zmalały tylko szkoły ogólnokształcące (SP, gimnazja i LO). W zasadniczych szkołach

zawodowych, a zwłaszcza w technikach oddziały rosły, mimo tego, że uczniów w szko-

łach przybywało. Zmniejszanie się wielkości oddziałów ZSZ zdaje się świadczyd przede

wszystkim o zwiększającej się skłonności organów prowadzących do wyrażania zgody na

tworzenie mniejszych oddziałów połączonej, byd może, z nasileniem tendencji do

opuszczania takich szkół przed ich ukooczeniem, co skutkuje mniejszą liczbą uczniów

w oddziałach starszych klas. Natomiast w technikach główną przyczyną paradoksalnego

spadku liczebności oddziałów jest wzrost liczb nauczanych zawodów przy jednoczesnym

spadku liczb uczniów przypadających na jeden zawód. Więcej na ten temat pisałem

w poprzednim raporcie z badao SAS3.

Wykres 3. Zmiany median wielkości szkół (tylko oddziały ogólnodostępne).

0

50

100

150

200

250

300

350

2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

SP

Gimnazja

LO

Technika

ZSZ

Dla organów prowadzących szkoły bardzo ważne są informacje na temat jednostkowych

kosztów kształcenia, a zwłaszcza porównania tych kosztów w różnych układach. Nieste-

2 Uczniowie tych oddziałów stanowili w 2009 r. 84,4% uczniów wszystkich szkół w kraju i 96,9% uczniów szkół dla dzieci i młodzieży

prowadzonych przez JST.

3 M. Tobor, Raport z badao SAS w zakresie oświaty za lata 2005-2008, opracowanie przygotowane w ramach projektu Budowanie

potencjału instytucjonalnego jednostek samorządu terytorialnego do lepszego dostarczania usług publicznych współfinansowanego

przez rząd Norwegii ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego, Poznao 2009, s. 79. Dostępny w Internecie:

http://www.sas.zmp.poznan.pl/opracowania/Oswiata_2008.pdf.

http://www.sas.zmp.poznan.pl/opracowania/Oswiata_2008.pdf


9

ty, z wielu względów4 w praktyce nie sprawdza się zestawianie kosztów pieniężnych

przypadających na jednego ucznia. Dlatego w opracowaniach SAS, do porównywania

jednostkowych kosztów kształcenia używany jest tzw. zasadniczy wskaźnik organizacji

(ZWO). Wyrażany on jest jako liczba nauczycielskich etatów przeliczeniowych przypada-

jących na 100 uczniów – w skrócie: etaty/100 uczniów.

Na wielkości zasadniczych wskaźników organizacji mają wpływ ramowe plany nauczania,

liczby uczniów w oddziałach, sposoby organizacji zajęd w grupach mniejszych niż od-

dział, liczby etatów wsparcia (bibliotekarzy, pedagogów itp.) oraz ewentualne realizo-

wanie zajęd w tzw. klasach łączonych5.

Wykres 4. Zmiany median ZWO.

0

2

4

6

8

10

12

14

2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

SP

Gimnazja

LO

Technika

ZSZ

Z wykresu 4. wynika, że w badanym okresie nieprzerwanie rosły zasadnicze wskaźniki

organizacji szkół podstawowych, gimnazjów i techników. ZWO liceów ogólnokształcą-

cych początkowo nieznacznie malały, ale od roku szkolnego 2008/09 zaczęły wyraźnie

rosnąd. Wskaźniki zasadniczych szkół zawodowych wahały się w niewielkich granicach.

Trzeba podkreślid, że wzrost ZWO szkół ogólnokształcących, do których uczęszcza ok.

80% ogólnej liczby uczniów szkół objętych badaniem, wynika przede wszystkim z bez-

władności organizacyjnej, czyli niedostosowania organizacji oświaty do warunków de-

mograficznych. W tym kontekście szczególnie istotne stają trendy w finansowaniu szkół

przez subwencję oświatową.

4 Powody te oraz sposób wyliczania zasadniczych wskaźników organizacji przestawione są w podrozdziale 3.1, s. 10.

5 Więcej informacji na ten temat zawiera podrozdział 3.1.2, s. 13.

Mechanizmy finansowania oświaty

10

2.2. Mechanizmy finansowania oświaty W 2009 r. subwencja oświatowa wyniosła łącznie 33,4 mld zł podczas, gdy wydatki

z zakresu finansowanego przez subwencję 40,6 mld zł. Ogólna nadwyżka wydatków nad

subwencją wyniosła zatem 21,5%. Jednak wskaźniki6 wyliczone dla poszczególnych grup

samorządów różnią się bardzo znacznie – rozrzut wielkości przeciętnych nadwyżek wy-

datków nad subwencją przekracza 38 punktów procentowych (zob. wykres 5.) Wyso-

kośd nadwyżki zależy bowiem od wielu czynników: dzielonej kwoty, algorytmu podziału

subwencji, kosztów utrzymania szkół poszczególnych typów oraz polityki oświatowej

i możliwości finansowych samorządu.

Wykres 5. Mediany nadwyżek wydatków nad subwencją w 2009 r. w podziale na grupy JST.

0 5 10 15 20 25 30 35 40

gmina wiejska do 5 tys.

gmina wiejska 5-10 tys.

gmina wiejska powyżej 10 tys.

gmina miejsko-wiejska do 10 tys.

gmina miejsko-wiejska do 10-20 tys.

gmina miejsko-wiejska do 10 tys.

gmina miejska do 5 tys.

gmina miejska pow. 5 tys.

miasto na praw. powiatu do 100 tys.

miasto na praw. powiatu pow. 100 tys.

powiat ziemski

Nierównomiernośd obciążeo poszczególnych grup samorządów wynikały głównie z redy-

strybucyjnego działania algorytmu podziału subwencji7. W najmniejszym stopniu oświa-

ta obciążała budżety powiatów ziemskich i gmin miejskich do 5 tys. mieszkaoców, przy

czym 43% powiatów ziemskich i 30% najmniejszych gmin miejskich miało wskaźniki

6 Do oceny stopnia obciążenia pozasubwencyjnych dochodów JST wydatkami na utrzymanie oświaty używam tu wskaźnika nadwyżki

wydatków nad subwencją, który zestawia subwencję oświatową z bieżącymi na bieżące utrzymanie szkół i realizację zadao pozasz-

kolnych przewidzianych w algorytmie subwencyjnym (w wyliczeniach nie są więc uwzględniane koszty utrzymania przedszkoli ogól-

nodostępnych, dowożenia uczniów i wydatki majątkowe). Interpretacja tego wskaźnika jest bardzo prosta. Jeśli wskaźnik nadwyżki

wydatków nad subwencją wynosi 0, to wydatki na zadania oświatowe finansowane przez subwencję oświatową są równe tej sub-

wencji. Jeśli zaś wskaźnik wynosi np. 15%, to wydatki są o 15% wyższe od subwencji. Natomiast, gdy wskaźnik ma wartośd ujemną i

wynosi np. minus 5%, tzn. że wydatki są o 5% niższe od subwencji. Więcej informacji na ten temat zawiera podrozdział 6.1.

7 Więcej na temat funkcji algorytmu subwencji oświatowej pisałem w poprzednim raporcie z badao SAS, zob. M. Tobor, Raport…, dz.

cyt., s. 92 i nast. O ile mi wiadomo, zagadnienie funkcji algorytmu po raz pierwszy zostało poruszone w: M. Herbst, J. Herczyoski,

A. Levitas, Finansowanie oświaty w Polsce – diagnoza, dylematy, możliwości, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2009.


11

nadwyżki wydatków nad subwencja nie większe od zera. Algorytm subwencyjny najbar-

dziej krzywdzący okazał się dla gmin miejskich liczących więcej niż 5 tys. mieszkaoców –

mediana nadwyżki wydatków nad subwencją wyniosła w tej grupie 38,9%.

Z względnym uprzywilejowaniem powiatów ziemskich przez subwencję mamy do czy-

nienia „od zawsze”, czyli od momentu przejęcia prowadzenie szkół ponadgimnazjalnych

przez te samorządy. Sytuacja małych gmin miejskich gwałtownie poprawiła się

w 2005 r., czyli w momencie zrównania wag dla szkół wiejskich i małomiasteczkowych.

Trzeba o tym pamiętad, jeśli rozpatruje się ewentualnośd wprowadzenia poważniejszych

zmian w algorytmie, zwłaszcza takich, które miały by doprowadzid do nadania mu jed-

noznacznie refundacyjnego charakteru, tzn. doprowadzenia do sytuacji, gdy podział

subwencji będzie wynikał z obiektywnie uzasadnionych kosztów utrzymania szkół róż-

nych typów i rodzajów. Takie zmiany spowodowałyby radykalne przesunięcia środków,

wymagałaby zatem zastosowania mechanizmów osłonowych, które zapobiegłyby zała-

maniu budżetów tych samorządów, które obecnie korzystają na redystrybucyjnym dzia-

łaniu algorytmu.

Zastanawiając się nad ewentualnymi modyfikacjami algorytmu subwencyjnego, nie na-

leży zapominad o innych zmianach w oświacie. Oczywistym jest na przykład, że po

ewentualnym podjęciu decyzji o objęciu współfinansowaniem przez paostwo prowa-

dzenia przedszkoli, trzeba będzie zdecydowad, w jaki sposób należy dzielid środki na ten

cel. Mniej oczywiste jest, że ewentualne zmiany w Karcie Nauczyciela również mogą

mied duży wpływ na relacje między subwencją oświatową a wydatkami różnych grup

samorządów.

Z punktu widzenia samorządów najważniejszym, obok zasad podziału, aspektem finan-

sowania oświaty jest kwota, którą paostwo przeznacza na subwencję oświatową. Lata

2008-2009 były pod tym bardzo korzystne w stosunku do poprzedniego okresu – ogólna

nadwyżka wydatków nad subwencją spadła z 26,9% w 2007 r. do 21,5% w 2009 r (zob.

wykres 6). Stało się tak dzięki radykalnemu zwiększeniu nakładów paostwa na subwen-

cję oświatową. W latach 2005-2007 subwencja oświatowa rosła wolniej niż wydatki –

o 4,05%, 2,62% i 5,32%. W 2008 r. nastąpił gwałtowny skok do 9,55%, 2009 r. był nieco

gorszy – nakłady paostwa wrosły o 8,05% – ale i tak przyrost subwencji wyprzedził

zwiększenie wydatków, które rosną zwykle o nieco ponad 6% rocznie. (zob. wykres 7.)

Niestety, należy się spodziewad znacznego osłabienia tempa wzrostu poziomu finanso-

wania oświaty przez paostwo. Istnieje więc realne zagrożenie, ze powtórzy się trend

sprzed 2008 r., gdy wydatki samorządów rosły szybciej od subwencji. Na domiar złego,

wskutek kryzysu i zmian w systemie podatkowym, kurczą się też możliwości współfinan-

Mechanizmy finansowania oświaty

12

sowania oświaty z własnych środków. Na dodatek wkrótce skooczą się też źródła

względnie łatwego wzbogacania oferty edukacyjnej za pomocą środków europejskich.

W takiej sytuacji wiele samorządów będzie zmuszonych do zrewidowania swojej polityki

oświatowej, a zwłaszcza do podjęcia energicznej walki ze zjawiskiem bezwładności or-

ganizacyjnej, które walnie przyczynia się do wzrost jednostkowych kosztów kształcenia.

Wykres 6. Zmiany nadwyżki wydatków nad subwencją w kolejnych latach.

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Wykres 7. Subwencja i wydatki ogółem w kolejnych latach.

20 mld

25 mld

30 mld

35 mld

40 mld

45 mld

50 mld

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Subwencja

Wydatki

W szkołach elastycznych organizacyjnie stosunkowo łatwo jest poradzid sobie z ową

bezwładnością. Wystarczy wprowadzid lokalne standardy zatrudnienia, najlepiej oparte

na tzw. metodzie bonu organizacyjnego, które zwiążą poziom zatrudnienia z warunkami

demograficznymi i możliwościami finansowymi samorządu. Rozwiązanie to ma zresztą

także wiele zalet wykraczających poza kwestie czysto ekonomiczne, w odróżnianiu od

„racjonalizowania” wydatków metodą prymitywnych cięd budżetowych (które zresztą

zwykle nie przynoszą spodziewanych efektów).


13

Rozwiązanie problemu nadmiernych wydatków w nieelastycznych organizacyjnie szko-

łach podstawowych i gimnazjach jest dużo trudniejsze – w ich wypadku standardy za-

trudnienia muszą uwzględniad koniecznośd utrzymywania, niekiedy absurdalnie małych,

oddziałów. Na dodatek każdą szkołę charakteryzuje pewien poziom kosztów stałych,

które wynikają z samego faktu jej istnienia. Trzeba więc podjąd nieprzyjemne oraz kosz-

towne politycznie decyzje i zlikwidowad niektóre szkoły lub przekazad ich prowadzenie

innym podmiotom. Oczywiście łatwo to napisad, a trudniej zrealizowad. Doświadczenie

uczy, że wprowadzanie tego rodzaju zmian w sieci szkół prawie nigdy nie udaje się pod

koniec kadencji, a i na jej początku wymaga głębokiego przekonania o słuszności podej-

mowanych decyzji połączonego z dużą dozą determinacji. Dlatego też w wielu samorzą-

dach sied szkół odpowiada warunkom demograficznym sprzed dziesięciu lat, co zapew-

ne tylko w nielicznych przypadkach ma wystarczające uzasadnienie merytoryczne.

Porównywanie jednostkowych kosztów kształcenia przy użyciu wskaźników organizacji

14

3. Najważniejsze wskaźniki

Informacje zawarte w niniejszym rozdziale są powtórzeniem rozważao zamieszczonych

w poprzednim raporcie SAS.

3.1. Porównywanie jednostkowych kosztów kształcenia przy użyciu wskaźników organizacji

3.1.1. Istota problemu

Dla organów prowadzących szkoły bardzo ważne są informacje na temat jednostkowych

kosztów kształcenia, a zwłaszcza porównania tych kosztów w różnych układach. Oczywi-

stym sposobem porównywania kosztów prowadzenia szkół wydaje się byd zestawianie

kosztów pieniężnych przypadających na jednego ucznia, jednak metoda ta nie sprawdza

się w praktyce. Sprawiają to między innymi następujące przyczyny:

1. Zróżnicowanie struktur zatrudnienia nauczycieli.

Wysokośd wynagrodzeo nauczycieli zależy głownie od ich stopni awansu zawodo-

wego, poziomów wykształcenia i stażów pracy. Tymczasem dyrektorzy szkół i or-

gany je prowadzące mają bardzo ograniczone możliwości kształtowania struktur

zatrudnienia nauczycieli w swoich szkołach. W związku z tym na przykład podob-

nie zorganizowane szkoły mogą cechowad się różnymi jednostkowymi kosztami

kształcenia wyrażanymi w złotówkach.

2. Zróżnicowanie kosztów wynikających z przyczyn losowych.

Z punktu widzenia dyrektora i organu prowadzącego częśd ponoszonych przez

szkołę kosztów pojawia się zupełnie przypadkowo. Są to np. zajęcia nauczania in-

dywidualnego czy wynagrodzenia nauczycieli przebywających na urlopach dla po-

ratowania zdrowia. Tego typu wydatków nie należy zatem uwzględniad podczas

porównywania kosztów prowadzenia różnych szkół. Jednak istniejące dane finan-

sowe nie pozwalają na ich wyłączenie.

Najważniejsze wskaźniki

15

3. Brak wiarygodnych informacji o kosztach utrzymania szkół wchodzących w skład

zespołów.

Rzetelne i poprawne metodologicznie rozdzielenie kosztów pomiędzy szkoły

wchodzące w skład zespołu jest na tyle trudne, że praktycznie bardzo rzadko spo-

tykane w sprawozdaniach finansowych. Zatem ograniczony sens ma porównywa-

nie szkół samodzielnych ze szkołami wchodzącymi w skład zespołów za pomocą

wskaźników wyrażanych w złotówkach.

4. Zmiany cen i płac w kolejnych latach.

Zmiany cen i płac znacznie utrudniają porównywanie kosztów jednostkowych

w układach wieloletnich.

Zwykle przynajmniej 70% kosztów prowadzania przypada na wynagrodzenia nauczycieli,

ale wymienione wyżej przyczyny sprawiają, że wskaźniki finansowe (np. koszt wynagro-

dzeo nauczycielskich przypadających na jednego ucznia) mogą pełnid co najwyżej rolę

pomocniczą i nie nadają się do porównywania najważniejszych elementów kosztów

kształcenia uczniów. Jednak możliwe jest zbudowanie precyzyjnej i obiektywnej miary

porównawczej, która uwzględnia specyfikę sposobu zatrudniania nauczycieli w Polsce.

Miara ta odwołuje do liczb etatów przeliczeniowych nauczycieli.

3.1.1.1. Nauczycielskie etaty przeliczeniowe – wyjaśnienie pojęcia

Pełna definicja pojęcia etaty przeliczeniowe zamieszczona jest w słowniczku. Z definicji

tej wynika, że w praktyce liczbę etatów przeliczeniowych wylicza się jako iloraz liczby

godzin zajęd oraz związanego z tymi zajęciami tygodniowego wymiaru godzin (pensum).

Na przykład:

27 godzin języka polskiego, które rozliczane są wg pensum 18-godzinnego: 27/18 = 1,5 etatu przeliczeniowego.

45 godzin bibliotekarza, które rozliczane są wg pensum 30-godzinnego: 45/30 = 1,5

etatu przeliczeniowego.

25 godzin nauczyciela przedszkola (poza klasą „0”), które rozliczane są wg pensum

25-godzinnego: 25/25 = 1 etat przeliczeniowy.

25 godzin nauczyciela w klasie „0”, które rozliczane są wg pensum 22-godzinnego: 25/22 1,14 etatu przeliczeniowego.

Porównywanie jednostkowych kosztów kształcenia przy użyciu wskaźników organizacji

16

47 godzin języka polskiego i 52 godziny nauczyciela klasy „0”: 47/18 + 52/22 4,97

etatu przeliczeniowego.

Uwaga Ilekroć w niniejszym opracowaniu bez bliższego określenia pisze-my o etatach, mamy na myśli etaty przeliczeniowe w przedstawio-nym tutaj rozumieniu.

3.1.1.2. Wskaźniki organizacji – wyjaśnienie pojęcia

Obiektywna i precyzyjna miara służąca do porównywania jednostkowych (osobowych)

kosztów kształcenia i wychowania musi odwoływad się do liczb etatów przeliczeniowych

nauczycieli w powiązaniu z liczbami uczniów, z którymi ci nauczyciele pracują. Wskaźni-

ki, które spełniają ten warunek, w syntetyczny sposób charakteryzują różne aspekty

organizacyjnych warunków kształcenia i wychowania, dlatego nazywamy je wskaźnikami

organizacji.

3.1.1.2.1. Jednostka

W niniejszym opracowaniu wskaźniki organizacji wyrażane są jako liczby nauczycielskich

etatów przeliczeniowych przypadających na 100 uczniów – w skrócie: eta-

ty/100 uczniów.

Oczywiście możliwe są także inne jednostki do wyrażania wskaźnika organizacji, np. licz-

ba etatów przypadających na jednego ucznia, ale jednostka ta przybiera bardzo małe

wartości, przez co trudno jest wyobrazid sobie jak dana wartośd wskaźnika odnosi się do

rzeczywistości. Natomiast wskaźnik organizacji wyrażony liczbą etatów przypadających

na 100 uczniów nieźle przemawia do wyobraźni – stosunkowo łatwo jest wyobrazid so-

bie odniesienie konkretnej wielkości tego wskaźnika do rzeczywistości.

3.1.1.2.2. Zasadniczy wskaźnik organizacji

Wskaźniki organizacji dzielimy ze względu na grupy etatów, do których się one odnoszą.

W analizach zawartych w niniejszym opracowaniu wykorzystywad będziemy zasadniczy

wskaźnik organizacji, który wylicza się na podstawie liczb etatów zasadniczych.

Na etaty zasadnicze składają się typowe zajęcia z oddziałami i grupami uczniów (lekcyjne

i pozalekcyjne), które wynikają z ramowych planów nauczania oraz typowe etaty wspar-

cia (etaty zajęd nielekcyjnych), czyli etaty nauczycieli wspierających prace dydaktyczną,


17

np. pracujących z młodzieżą w świetlicy lub bibliotece, pełniących obowiązki pedagogów

i psychologów oraz etaty wynikające ze zniżek godzin członków kierownictwa szkoły8.

Poza grupą etatów zasadniczych pozostają etaty dodatkowe, czyli przede wszystkim:

urlopy dla poratowania zdrowia;

stany nieczynne;

nauczanie indywidualne;

nietypowe zniżki godzin (np. zniżki godzin doradców metodycznych);

urlopy związkowe itp.

3.1.2. Czynniki kształtujące wielkość zasadniczych wskaźników organizacji

Na wielkości zasadniczych wskaźników organizacji mają wpływ następujące czynniki:

Ramowe plany nauczania (liczby godzin zajęd, ogólne zasady podziałów na grupy

itp. parametry ustalane przez ministra edukacji dla poszczególnych rodzajów

szkół) – wskaźnik rośnie wraz ze wzrostem liczby godzin w ramowym planie nau-

czania.

Ramowe plany nauczania określane są przez ministra edukacji.

Liczby uczniów w oddziałach. W zasadzie wskaźnik rośnie wraz ze wzrostem li-

czebności oddziałów, jednak zależnośd między wielkością oddziału, a kosztami

jednostkowymi nie zawsze jest liniowa ze względu na przepisy, wymuszające ob-

owiązkowe podziały na grupy na niektórych zajęciach. W związku z tym np. 24-

osobowy oddział gimnazjum, który nie musi byd dzielony na grupy, wymaga mniej-

szej liczby godzin nauczycielskich niż oddział 25 osobowy, w którym takie podziały

są konieczne.

Nie istnieją powszechnie obowiązujące przepisy określające minimalne lub mak-

symalne wielkości oddziałów ogólnodostępnych.

Sposoby podziałów na grupy. Z reguły im więcej zajęd odbywa się w podziale na

grupy, tym większy jest zasadniczy wskaźnik organizacji. Jednak tworzenie grup

8 Zniżka godzin to różnica pomiędzy tygodniowym obowiązkowym wymiarem godzin zajęd (pensum) a wymiarem obniżonym ze

względu na zajmowanie w szkole stanowiska kierowniczego. Przykładowo, dyrektor realizujący obowiązkowo 3 godziny zajęd ma

15/18 etatu wynikającego ze zniżki godzin.

Wielkości oddziałów

18

uczniów mniejszych niż oddział może byd realizowane na różne sposoby. Wyob-

raźmy sobie na przykład 5 trzydziestoosobowych oddziałów na poziomie jednej

klasy liceum ogólnokształcącego. Zajęcia WF muszą byd prowadzone w grupach li-

czących od 12 do 26 uczniów. Można więc każdy z 5 oddziałów podzielid na dwie

grupy i wtedy trzeba będzie zapłacid za przeprowadzenie 30 godzin lekcji wycho-

wania fizycznego (10 grup po 3 godziny zajęd). Można też spróbowad tak zorgani-

zowad zajęcia, by wychowanie fizyczne prowadzone było np. w 7 grupach liczących

średnio po 21,43 ucznia (żadna grupa nie może mied więcej niż 26 członków) –

w takim wypadku na zrealizowanie zajęd WF wystarczy 21 godzin.

Minister edukacji określa podstawowe zasady podziałów na grupy, czyli np. mak-

symalne wielkości oddziałów, w których bez dzielenia na grupy można prowadzid

lekcje języka obcego lub zakres wielkości grupy na zajęciach WF. Przepisy wyda-

wane przez ministra pozostawiają jednak spory margines swobody dyrektorom

szkół i organom prowadzącym.

Liczby etatów wsparcia – wskaźnik rośnie wraz ze wzrostem tej liczby.

Przepisy ministerialne praktycznie nie mają wpływu na liczbę etatów wsparcia.

Realne decyzje pozostają po stronie organów prowadzących.

Ewentualne realizowanie zajęd w grupach międzyklasowych, czyli w grupach łą-

czących uczniów z różnych klas (dotyczy przede wszystkim bardzo małych szkół).

Zwiększenie liczby godzin zajęd prowadzonych w grupach międzyklasowych po-

woduje zmniejszenie wskaźnika.

O tworzeniu grup międzyklasowych decydują organy prowadzące.

Warto podkreślid, że ramowe plany nauczania i podstawowe zasady podziałów na grupy

w żaden sposób nie zależą od jednostek samorządu terytorialnego, są bowiem określa-

ne przez ministra edukacji. Samorządy mogą jednak wpływad na pozostałe czynniki de-

cydujące o wielkości zasadniczych wskaźników organizacji, mają więc spore możliwości

kształtowania jednostkowych kosztów kształcenia w prowadzonych przez siebie szko-

łach.

3.2. Wielkości oddziałów Jak już pisałem, liczby uczniów w oddziałach mają bardzo duży wpływ na wskaźniki or-

ganizacji. Są one zatem silnie skorelowane z kosztami prowadzenia szkół. Na dodatek

wskaźniki wielkości oddziałów mają tę zaletę, że są powszechnie zrozumiałe i intuicyjnie


19

odbierane jako wskaźniki odzwierciedlające warunki pracy i nauki w szkołach. Łatwo jest

je wyliczad i porównywad, także w ujęciach międzynarodowych.

Z punktu widzenia niniejszej analizy nie bez znaczenia jest też fakt, że informacje o licz-

bach uczniów i oddziałów w SIO zawierają stosunkowo mało błędów9. Na pewno mniej,

niż, niezbędne do wyliczenia wskaźników organizacji, dane o obowiązkach poszczegól-

nych nauczycieli..

3.2.1.1. Klasy a oddziały

W języku potocznym rozumienie pojęcie klasa nie jest jednoznaczne i zależy od kontek-

stu. Bardzo często klasą nazywana jest grupa uczniów razem uczestnicząca w lekcjach,

kiedy indziej zaś pod tym pojęciem rozumie się rok nauczania lub pomieszczenie

w którym odbywają się lekcje.

W niniejszym opracowaniu klasa zawsze oznacza rok (poziom) nauczania lub wszystkich

uczniów na poziomie tego roku nauczania. Uczniowie danej klasy podzieleni są na od-

działy, czyli grupy uczniów wspólnie uczestniczących w zajęciach10. W takim ujęciu np.

gimnazjum ma trzy klasy, a każda z tych klas może mied różną liczbę oddziałów.

3.3. Wielkości szkół i wskaźniki elastyczności organizacyjnej Liczba uczniów w szkole też może mied wpływ na jednostkowe koszty kształcenia po-

nieważ w małych szkołach nie ma możliwości kształtowania wielkości oddziałów. Jeżeli

liczby uczniów na poziomie poszczególnych klas są na tyle duże, że istnieje względna

swoboda w określaniu liczby i wielkości oddziałów (np. można utworzyd 5 mniejszych

lub 4 większe oddziały), to szkoła jest elastyczna organizacyjnie, tzn. może elastycznie

dopasowywad swą organizację do zmieniającej się liczby uczniów i innych uwarunko-

wao. Z drugiej strony zaś, powszechnie uważa się, że w zbyt dużych szkołach gorsze są

warunki wychowawcze.

Do charakteryzowania poziomu elastyczności organizacyjnej szkół używad będziemy

specjalnego wskaźnika. Wskaźnik elastyczności organizacyjnej to inaczej mówiąc udział

uczniów w klasach liczących ponad 80 uczniów w ogólnej liczbie uczniów. Szczególnie w

9 Od czasy rezygnacji z GUS-owskich sprawozdao typu S, Ministerstwo Edukacji Narodowej i samorządy dośd skrupulatnie weryfikują

informacje i liczbach uczniów, ponieważ służą one do naliczania subwencji oświatowej, a wprowadzenie poprawnej liczby oddziałów,

zwykle nie nastręcza trudności.

10 Tak zwykle rozumie te terminy prawo oświatowe, ale nie jest ono w tej kwestii konsekwentne, bowiem używa się w nim również

np. pojęcia wychowawca klasy na oznaczenie nauczyciela opiekującego się grupą uczniów należących do jednego oddziału.

Wielkości szkół i wskaźniki elastyczności organizacyjnej

20

odniesieniu do szkół podstawowych i gimnazjów taki wskaźnik wyliczony dla całej JST

pozwala oszacowad możliwośd dostosowywania organizacji szkół do aktualnych warun-

ków demograficznych i ekonomicznych. Wysokie wartości wskaźnika, powyżej 0,75,

wskazują na to, że jeśli w danej JST potrzebne jest zmniejszenie jednostkowych kosztów

kształcenia, nie ma konieczności wprowadzania zmian w sieci szkół11. Wartości niskie, a

zwłaszcza zerowe, wskazują na bardzo ograniczone możliwości regulowania wielkości

oddziałów w istniejących szkołach.

11 W JST, w których ogólna wartośd wskaźnika jest wysoka, ale niższa od jedności, jednostkowe koszty utrzymania szkół można

regulowad kształtując wielkości oddziałów w szkołach elastycznych. Jeśli w tych samych JST są nieelastyczne organizacyjnie szkoły

o wysokich jednostkowych kosztach kształcenia, to zmiany sieci mogą byd bardzo pożądane, bowiem utrzymanie szkół nieelastycz-

nych często odbywa się kosztem szkół elastycznych (na których łatwiej jest oszczędzad).

Klasyfikacja jednostek samorządu terytorialnego

21

4. Klasyfikacja jednostek samorządu terytorialnego W niniejszym opracowaniu jednostki samorządu terytorialnego klasyfikowane są wg ich

statusu formalno-prawnego i wielkości.

Ze względu na status formalny wyróżniamy następujące rodzaje JST: gminy wiejskie,

gminy miejsko wiejskie, gminy miejskie, miasta na prawach powiatu, powiaty ziemskie i

samorządy województw.

Warto pamiętad, że do obowiązkowych zadao gmin wszystkich rodzajów należy prowa-

dzenie przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjów dla dzieci i młodzieży, z wyjątkiem

przedszkoli i szkół specjalnych. Powiaty muszą prowadzid szkoły ponadgimnazjalne

i policealne oraz przedszkola i szkoły specjalne wszystkich typów, a samorządy woje-

wództw – kolegia nauczycielskie itp. Miasta na prawach powiatu łączą oświatowe obo-

wiązki gmin i powiatów. Jednak przy niektórych analizach podział na rodzaje jednostek

wg statusu formalnego jest niewystarczający, dlatego na potrzeby niniejszego opraco-

wania jednostki samorządu terytorialnego podzieliłem na grupy wg kryterium rodzaju

(statusu formalnego) i liczby ludności.

Podział ten przedstawia się następująco:

gminy wiejskie liczące do 5 tys. mieszkaoców – w skrócie: gw do 5 tys.;

gminy wiejskie od 5 do 10 tys. mieszkaoców – gw 5-10 tys.;

gminy wiejskie powyżej 10 tys. mieszkaoców – gw > 10 tys.;

gminy miejsko-wiejskie do 10 tys. mieszkaoców – gmw do 10 tys.;

gminy miejsko-wiejskie od 10 do 20 tys. mieszkaoców – gmw 10-20 tys.;

gminy miejsko-wiejskie powyżej 20 tys. mieszkaoców – gmw >20 tys.;

gminy miejskie do 5 tysięcy mieszkaoców – gm do 5 tys.;

Wielkości szkół i wskaźniki elastyczności organizacyjnej

22

gminy miejskie pow. 5 tys. mieszkaoców – gm > 5 tys.;

miasta na prawach powiatu do 100 tys. mieszkaoców – mnp do 100 tys.;

miasta na prawach powiatu powyżej 100 tys. mieszkaoców – mnp > 100 tys.;

powiaty ziemskie – pz;

samorządy województw – sw.

Wykres 8. Podział jednostek samorządu terytorialnego pod względem wielkości i rodzaju w 2009 r..

gw do 5 tys.; 574; 21%

gw 5-10 tys.; 774; 28%

gw > 10 tys.; 232; 8%

gmw do 10 tys.; 235; 8%

gmw 10-20 tys.; 235;8%

gmw >20 tys.; 122; 4%

gm do 5 tys.; 23; 1%

gm > 5 tys.; 218; 8%

mnp do 100 tys.; 27; 1%

mnp > 100 tys.; 38; 1%

pz; 314; 11%sw; 16; 1%

Kwalifikowanie do grup ze względu na status formalny następowało wg stanu z roku, do

którego odnoszą się prezentowanie dane, natomiast przydział do grup ze względu na

wielkośd następował wg stanu z 2008 r.


23

5. Organizacyjne warunki kształcenia

5.1. Wyliczanie wskaźników

5.1.1. Szkoły i oddziały uwzględniane w zestawieniach

W zestawieniach dotyczących organizacyjnych warunków kształcenia uwzględniane są

szkoły podstawowe, gimnazja, licea ogólnokształcące, technika i zasadnicze szkoły za-

wodowe dla dzieci i młodzieży prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego.

Wg nomenklatury SIO uwzględnione szkoły charakteryzuje także:

brak specyfiki – tzn., że nie są to szkoły specjalne;

brak związania organizacyjnego – tzn. że zestawienia nie obejmują szkół przy za-

kładach opiekuoczo leczniczych, zakładach opieki zdrowotnej lub lecznictwa

uzdrowiskowego, przy placówkach opiekuoczo wychowawczych, MOS, MOW

SOSW itp.

Do tych szkół uczęszczało we wrześniu 2009 r. ponad 4,7 mln uczniów, czyli 84,4% ogól-

nej liczby uczniów wszystkich szkół i 96,9% uczniów szkół dla dzieci i młodzieży prowa-

dzonych przez JST.

W wyliczeniach wielkości szkół, oddziałów uwzględniane są wyłącznie oddziały ogólno-

dostępne, czyli takie, które zgodnie z nomenklaturą SIO nie mają specyfiki, czyli nie są

np. oddziałami specjalnymi, sportowymi lub integracyjnymi. Zatem na przykład w wy-

padku szkoły, która ogółem liczy 250 uczniów, ale 55 z nich to uczniowie oddziałów in-

tegracyjnych, przy wyliczeniu wielkości szkoły i średniej wielkości oddziałów oraz wskaź-

nika elastyczności organizacyjnej uwzględnia się tylko 195 uczniów oddziałów

ogólnodostępnych (czyli nie-integracyjnych).

Uczniowie oddziałów ogólnodostępnych pięciu głównych typów szkół (4,4 mln) stanowili

we wrześniu 2009 r. 90,3% wszystkich uczniów szkół dla dzieci i młodzieży prowadzo-

nych przez jednostki samorządu terytorialnego.

Wyliczanie wskaźników

24

SIO nie pozwala na wyodrębnienie danych o obowiązkach nauczycieli realizowanych

z oddziałami integracyjnymi, sportowymi itp. W związku z tym w dwóch poprzednich

raportach z badao SAS z wyliczeo wskaźników organizacji wyłączane były wszystkie szko-

ły, w których wykazano chodby jeden oddział inny niż ogólnodostępny. Jednak, ze

względu na powszechnośd występowania szkół z niewielką liczbą oddziałów ze specyfi-

ką, takie podejście eliminowało z wyliczeo zbyt wiele szkół – w niektórych JST nawet

wszystkie. Dlatego w obecnych wyliczeniach wskaźników organizacji uwzględniane są

wszystkie szkoły dla dzieci i młodzieży, które nie są szkołami specjalnymi.

5.1.2. JST uwzględnianie w zestawieniach

W zestawieniach dotyczących organizacyjnych warunków kształcenia w szkołach po-

szczególnych typów uwzględniane są tylko te JST, które mają obowiązek prowadzenia

tych szkół. Zatem w zestawieniach odnoszących się do szkół podstawowych i gimnazjów

uwzględniane są tylko gminy wiejskie, miejsko-wiejskie i miejskie oraz miasta na pra-

wach powiatu, a w zestawieniach dotyczących liceów ogólnokształcących, techników

i zasadniczych szkół zawodowych – miasta na prawach powiatu i powiaty ziemskie.

5.1.3. Metoda wyliczeń wielkości szkół i oddziałów na poziomie JST

W dwóch poprzednich raportach SAS wielkości oddziałów w jednostkach samorządu

terytorialnego wyliczane były jako średnie ze średnich wielkości oddziałów w poszcze-

gólnych szkołach prowadzonych przez te JST. Przy tej metodzie każda szkoła, niezależnie

od jej wielkości i wielkości jej oddziałów, ma równy wpływ wartośd wskaźnika. Zatem

sytuacja, gdy dana JST obok szkół z dużymi oddziałami prowadzi szkoły, których oddziały

są dużo mniejsze, znajduje odbicie w wyraźnym zmniejszeniu wskaźnika średniej wielko-

ści oddziału.

Taki sposób wyliczania średnich wielkości oddziałów, nie był jednak spójny ze, stosowa-

nym w tych samych opracowaniach, sposobem wyliczania średnich wielkości szkół i za-

sadniczych wskaźników organizacji. Ponadto doszedłem do wniosku, że tak wyliczane

wskaźniki gorzej odzwierciedlają problemy, które JST mają z organizacją oświaty i ich

politykę oświatową. Mówiąc w pewnym uproszczeniu: średni koszt kształcenia ucznia

jest ściśle związany z liczbą uczniów przypadających na jeden oddział. Dlatego w tym

opracowaniu zdecydowałem się na zastosowanie metody, w której wielkości szkół

i oddziałów danego typu w poszczególnych JST, wyliczane są przez podzielenie łącznych


25

liczb uczniów w tych JST przez łączne liczby oddziałów. Przy takiej metodzie wyliczeo

większe szkoły i oddziały wywierają znaczniejszy wpływ na wartości wskaźników12.

Wielkości szkół wyliczane są analogicznie, warto jednak zaznaczyd, że jako odrębne szko-

ły traktowane są wszystkie jednostki wykazane w SIO niezależnie od ich stopnia zorgani-

zowania i samodzielności. Zatem jednakowo traktowane są szkoły samodzielne, szkoły

wchodzące w skład zespołów, a także szkoły filialne i nieobejmujące całego cyklu kształ-

cenia (np. trzyletnie szkoły podstawowe).

5.1.4. Wyliczanie wskaźników na poziomie grup JST i całego kraju.

Wskaźniki dotyczące grup JST i całego kraju wyliczane są po wstępnym zagregowaniu

danych (wyliczeniu wskaźników) na poziomie poszczególnych JST. Dzięki temu każda JST

ma taki sam wpływ na wielkośd wskaźnika i unikamy zdominowania niektórych wskaźni-

ków przez sytuację w wielkich metropoliach.

Podstawową miarą wykorzystywaną do charakteryzowania trendów, porównao różnych

typów szkół oraz różnych grup JST jest mediana (wartośd środkowa). Ta miara jest mniej

wrażliwa na elementy skrajne niż średnia arytmetyczna. Dlatego lepiej jest ją stosowad

w warunkach dużego zróżnicowania sytuacji poszczególnych JST (nawet w ramach grup)

oraz sporej liczby błędów w danych źródłowych.

Dla scharakteryzowania skali zróżnicowania sytuacji w poszczególnych JST, w tabelach

podawane są także wartości pierwszego i trzeciego kwartylu (percentyli 25% i 75%),

miedzy którymi znajdują się 50 procent wszystkich uwzględnianych JST. Na niektórych

wykresach widoczne są także wartości percentyli 10% i 90%, między którymi znajdują się

średnie wartości wyliczone dla 80 procent uwzględnianych JST.

12 Jeśli szkoły prowadzone przez samorząd są do siebie podobne, różnice wyników otrzymywanych obiema metodami są minimalne,

jednak w wielu wypadkach dobór metody ma znaczny wpływ na rezultat obliczeo. Wyobraźmy sobie np. JST, która prowadzi dwie

szkoły podstawowe: w pierwszej z nich uczy się 450 uczniów w 18 oddziałach (średnia wielkośd oddziału w tej szkole wynosi 25), w

drugiej zaś tylko 45 uczniów w 6 oddziałach (średnia wielkośd oddziału – 7,5). W takiej JST średnia wielkośd oddziału wyliczana

pierwszą metodą wynosi 16,25, a drugą – 20,63.

Wielkości szkół i oddziałów

26

5.2. Wielkości szkół i oddziałów

5.2.1. Wielkości szkół i oddziałów w roku szkolnym 2009/10

5.2.1.1. Porównanie wielkości szkół i oddziałów różnych typów

Największymi szkołami są licea ogólnokształcące. Przeciętne LO miało we wrześniu

2009 r. 314 uczniów i oddziały liczące 28,61 ucznia. Przeciętne technikum miało w tym

czasie o ponad czterdziestu uczniów mniej niż liceum i oddziały po 24,7 ucznia. Zasadni-

cze szkoły zawodowe są o wiele mniejsze (165 uczniów), ale mimo to mają dwudziesto-

sześcioosobowe oddziały. Przeciętne gimnazjum liczyło 181 uczniów w oddziałach po

24,7 ucznia.

Szkoły podstawowe są najmniejsze – przeciętnie 126 uczniów. Szkoły te mają również

najmniejsze oddziały – przeciętny oddział szkoły podstawowej liczył we wrześniu 2009 r.

tylko 17,11 ucznia. Tak niskie przeciętne wartości opisujące szkoły podstawowe wynika-

ją rzecz jasna z dużej liczby tych szkół na terenach wiejskich.

Tabela 2. Porównanie wielkości szkół różnych typów.

Typ szkoły Średnia Perc. 25% Mediana Perc. 75%

SP 159,92 93 126 189

Gimnazjum 207,15 131 181 257

LO 324,19 236,5 314 402,5

Technikum 284,67 195 272 362

ZSZ 182,93 121 165 223,5

Wykres 9. Porównanie wielkości szkół różnych typów.

Mediana 25%-75% 10%-90%

SP gimn. LO tech. ZSZ

Typ szkoły

0

100

200

300

400

500

Śr.

l.ucz.w

szk.


27

Tabela 3. Porównanie wielkości oddziałów szkół różnych typów.


SP 17,41 14,92 17,11 19,67

Gimnazjum 22,37 20,51 22,33 24,15

LO 28,61 26,81 28,61 30,09

Technikum 24,44 23,03 24,71 26,10

ZSZ 25,64 24,00 26,00 27,42

Wykres 10. Porównanie wielkości oddziałów szkół różnych typów.

Mediana 25%-75% 10%-90%


Typ szkoły

12

14

16

18

20

22

24

26

28

30

32

34

Śr.

od

dz.

5.2.1.2. Porównania wielkości szkól i oddziałów w grupach JST

5.2.1.2.1. Szkoły podstawowe

Zróżnicowanie wielkości szkół podstawowych w różnych grupach jednostek samorządu

terytorialnego jest olbrzymie. W miastach powyżej 5 tysięcy mieszkaoców są zwykle 3,5

razy większe niż w gminach wiejskich liczących do 10 tysięcy mieszkaoców. Rzecz jasna

wynika to z faktu, że głównym czynnikiem wpływającym na wielkośd przeciętnej szkoły

podstawowej jest jej położenie na wsi lub w mieście.

Warto też zwrócid uwagę na zróżnicowanie w ramach poszczególnych grup. Najbardziej

zróżnicowane wewnętrznie są gminy miejskie powyżej 5 tysięcy mieszkaoców, jednak

szczególnie niepokojąca jest sytuacja w części gmin wiejskich. Np. aż 25% gmin liczących

do 5 tysięcy mieszkaoców, czyli 143 JST, miało w 2009 r. szkoły, w których przeciętne

uczyło się nie więcej niż 79 dzieci. Z prostego rachunku wynika zatem, że na jedną klasę

w tych szkołach przypadało nie więcej niż 13,2 ucznia. W praktyce średnie oddziały szkół

podstawowych w tej kategorii JST były nieco większe, ponieważ częśd szkół uwzględnia-

nych w wyliczeniach miała mniej niż 6 klas.


28

W gminie miejskiej liczącej do 5 tys. mieszkaoców jest średnio 1,1 szkoły, zatem nie ma

tam możliwości przeorganizowania sieci, mimo że elastycznośd tej jedynej szkoły jest już

mocno ograniczona. Większe rezerwy tkwią w sieciach szkół gmin wiejskich. Gminy do 5

tys. mają ich średnio po 2,4, gminy wiejskie 5-10 tys. mieszkaoców – 4,3, a największe

gminy wiejskie po 7,1. W gminach miejsko-wiejskich do 10 tys. mieszkaoców jest śred-

nio po 3,2 szkoły, w gminach miejsko-wiejskich średniej wielkości po 5,7, a w najwięk-

szych gminach tego rodzaju – 8,5. Przeciętna gmina miejska pow. 5 tys. mieszkaoców

prowadzi 4 szkoły podstawowe, miasto na prawach powiatu liczące mniej niż 100 tys.

mieszkaoców – 9,4, a największe miasta po 33,6.

Tabela 4. Porównanie wielkości szkół podstawowych w grupach JST.

Grupa JST Średnia Perc. 25% Mediana Perc. 75%

gw do 5 tys. 115,64 79 102 137

gw 5-10 tys. 113,47 84 102 132

gw >10 tys. 138,32 95 122 154

gmw do 10 tys. 152,61 110 133 186

gmw 10-20 tys. 161,28 117 155 193

gmw >20 tys. 205,40 160 191 233

gm do 5 tys. 224,95 187 229 268

gm >5 tys. 380,51 294 361 452

mnp do 100 tys. 358,63 276 369 421

mnp >100 tys. 338,92 288 340 384

Wykres 11. Porównanie wielkości szkół podstawowych w grupach JST.

Mediana 25%-75% 10%-90%

gw

do 5

tys.

gw

5-1

0 tys.

gw

>10 tys.

gm

w d

o 1

0 tys.

gm

w 1

0-2

0 tys.

gm

w >

20 tys.

gm

do 5

tys.

gm

>5 tys.

mnp d

o 1

00 tys.

mnp >

100 tys.

Grupa JST

0

100

200

300

400

500

600

Śr.

l.ucz.w

szk.

Za zróżnicowaniem wielkości szkół ze względu na grupę JST idzie także, chod nie tak

wielkie, zróżnicowanie wielkości oddziałów. W tym wypadku także daje o sobie znad

kwestia położenia szkół na wsi lub w mieście. Jednak inaczej niż w wypadku wielkości


29

szkół, najbardziej zróżnicowane wewnętrznie są grupy najmniejszych samorządów. Jest

to zrozumiałe, jeśli się uwzględni fakt, że w tych samorządach występują prawie wyłącz-

nie szkoły z zerową elastycznością organizacyjną, w których jedynym sposobem regulo-

wania wielkości oddziałów mogą byd próby maksymalnie korzystnego kształtowania

wielkości obwodów.

Tabela 5. Porównanie wielkości oddziałów szkół podstawowych w grupach JST.


gw do 5 tys. 16,00 13,58 16,08 18,00

gw 5-10 tys. 15,91 13,85 15,82 17,80

gw >10 tys. 17,18 15,32 17,06 18,95

gmw do 10 tys. 17,26 15,19 17,08 19,22

gmw 10-20 tys. 18,02 16,42 18,00 19,53

gmw >20 tys. 19,66 18,30 19,53 20,76

gm do 5 tys. 19,44 17,60 19,27 21,67

gm >5 tys. 22,92 21,91 22,96 24,17

mnp do 100 tys. 23,19 22,05 23,25 24,47

mnp >100 tys. 22,83 22,37 23,00 23,58

Wykres 12. Porównanie wielkości oddziałów szkół podstawowych w grupach JST.

Mediana 25%-75% 10%-90%

gw

do 5

tys.

gw

5-1

0 tys.

gw

>10 tys.

gm

w d

o 1

0 tys.

gm

w 1

0-2

0 tys.

gm

w >

20 tys.

gm

do 5

tys.

gm

>5 tys.

mnp d

o 1

00 tys.

mnp >

100 tys.

Grupa JST

10

12

14

16

18

20

22

24

26

28

Śr.

od

dz.

5.2.1.2.2. Gimnazja

W wypadku gimnazjów można zaobserwowad ciekawe związki między przeciętnymi

wielkościami JST a liczbami i wielkościami szkół. Najmniejsze gimnazja mają gminy miej-

skie i wiejskie liczące do 5 tysięcy mieszkaoców. W takich JST przeważnie jest tylko jed-

no gimnazjum (średnio 1,04 w grupie gmin miejskich do 5 tys. mieszkaoców i 1,1 w gru-

pie najmniejszych gmin wiejskich), którego wielkośd zależy tylko od liczby dzieci w wieku

gimnazjalnym zamieszkałych na terenie gminy. Wśród gmin wiejskich liczących od 5 do


30

10 tys. mieszkaoców również sporo jest JST, które prowadzą tylko jedno gimnazjum

(średnio 1,7), dzięki czemu większe zaludnienie przekłada się na większą liczbę uczniów

w szkole. Największe gminy wiejskie utrzymują zwykle po kilka gimnazjów (średnio 3,2),

co wyraźnie odbija się na ich wielkości

Gminy miejsko-wiejskie liczące do 10 tys. mieszkaoców mają zwykle mniej gimnazjów

niż podobne wielkościowo gminy czysto wiejskie (średnio 1,4), dzięki czemu ich gimna-

zja są wyraźnie większe. Gminy miejsko-wiejskie liczące od 10 do 20 tys. mieszkaoców

mają średnio po 2,3 gimnazjum, czyli prawie o jedno mniej niż gminy wiejskie z grupy 5-

10 tys. mieszkaoców. Dopiero gminy miejskie liczące powyżej 5 tys. mieszkaoców oraz

największe gminy miejsko-wiejskie mają więcej takich szkół (odpowiednio 2,5 i 3,7).

Tabela 6. Porównanie wielkości gimnazjów w grupach JST.


gw do 5 tys. 139,57 108 141 169

gw 5-10 tys. 182,41 124 175 232

gw >10 tys. 186,62 117 159 224

gmw do 10 tys. 214,89 151 213 271

gmw 10-20 tys. 277,27 169 250 368

gmw >20 tys. 288,65 206 263 336

gm do 5 tys. 142,87 112 132 178

gm >5 tys. 337,96 240 321 419

mnp do 100 tys. 312,11 264 320 367

mnp >100 tys. 295,00 247 276 340

Wykres 13. Porównanie wielkości gimnazjów w grupach JST.

Mediana 25%-75% 10%-90%

gw

do 5

tys.

gw

5-1

0 tys.

gw

>10 tys.

gm

w d

o 1

0 tys.

gm

w 1

0-2

0 tys.

gm

w >

20 tys.

gm

do 5

tys.

gm

>5 tys.

mnp d

o 1

00 tys.

mnp >

100 tys.

Grupa JST

0

100

200

300

400

500

600

Śr.

l.ucz.w

szk.


31

Zróżnicowanie wielkości oddziałów gimnazjalnych jest o wiele mniejsze niż zróżnicowa-

nie wielkości oddziałów szkół podstawowych. Trzyletnie gimnazja są bowiem szkołami

o wiele łatwiejszymi w organizacji od sześcioletnich szkół podstawowych. Jednak tutaj

też daje się zauważyd wyraźny związek między wielkością JST a przeciętną wielkością

oddziału.

Tabela 7. Porównanie wielkości oddziałów gimnazjalnych w grupach JST.


gw do 5 tys. 21,56 19,63 21,33 23,38

gw 5-10 tys. 21,81 20,14 21,77 23,50

gw >10 tys. 21,86 20,49 21,75 23,35

gmw do 10 tys. 22,25 20,75 22,28 23,56

gmw 10-20 tys. 23,06 21,70 23,07 24,45

gmw >20 tys. 23,74 22,60 23,65 25,07

gm do 5 tys. 21,48 18,67 21,83 23,33

gm >5 tys. 24,70 23,11 24,77 26,13

mnp do 100 tys. 25,36 23,43 25,52 26,79

mnp >100 tys. 25,89 25,03 26,07 26,90

Wykres 14. Porównanie wielkości oddziałów gimnazjalnych w grupach JST.

Mediana 25%-75% 10%-90%

gw

do 5

tys.

gw

5-1

0 tys.

gw

>10 tys.

gm

w d

o 1

0 tys.

gm

w 1

0-2

0 tys.

gm

w >

20 tys.

gm

do 5

tys.

gm

>5 tys.

mnp d

o 1

00 tys.

mnp >

100 tys.

Grupa JST

14

16

18

20

22

24

26

28

Śr.

od

dz.

5.2.1.2.3. Licea ogólnokształcące

Licea ogólnokształcące prowadzone przez powiaty ziemskie są wyraźnie mniejsze od

szkół tego typu w miastach na prawach powiatu i raczej nie wynika to z liczby potencjal-

nych licealistów. Nawet percentyl 75% w grupie powiatów ziemskich jest mniejszy od

median wyliczonych dla miejskich grup samorządów.

Powiat ziemski prowadzi średnio 3,1 liceum, mniejsze miasto na prawach powiatu –

o jedną szkołę tego typu więcej, a największe miasta – po 14,3.


32

Tabela 8. Porównanie wielkości liceów ogólnokształcących w grupach JST.


mnp do 100 tys. 465,52 313 440 594

mnp >100 tys. 429,74 346 397 504

pz 299,03 218 296 380

Wykres 15. Porównanie wielkości liceów ogólnokształcących w grupach JST.

Mediana 25%-75% 10%-90%

mnp do 100 tys. mnp >100 tys. pz

Grupa JST

100

200

300

400

500

600

700

800

Śr.

l.ucz.w

szk.

Oddziały licealne w powiatach ziemskich są z reguły wyraźnie mniejsze niż w miastach

na prawach powiatu. Zapewne wynika to z faktu, że powiaty ziemskie nieco liberalniej

określają dolne limity wielkości oddziałów, ponieważ w wypadku szkół tego typu nie

działają mechanizmy, charakterystyczne dla szkół podstawowych i gimnazjów, które

wymuszają przyjęcie wszystkich chętnych zamieszkałych na danym terenie. Mechanizm

ten sprawia, że jeśli np. w obwodzie gimnazjum mieszka 40 potencjalnych uczniów

pierwszej klasy , to praktycznie nieuniknione jest utworzenie dwóch dwudziestoosobo-

wych oddziałów. Natomiast, gdy jakieś liceum ma 40 kandydatów do klasy pierwszej, to

bez większych problemów można ustalid limit przyjęd, tworząc w efekcie jeden trzydzie-

stoosobowy oddział.

Tabela 9. Porównanie wielkości oddziałów liceów ogólnokształcących w grupach JST.


mnp do 100 tys. 29,67 28,90 29,98 31,04

mnp >100 tys. 30,07 28,94 30,15 31,13

pz 28,34 26,49 28,33 29,74


33

Wykres 16. Porównanie wielkości oddziałów liceów ogólnokształcących w grupach JST.

Mediana 25%-75% 10%-90%


Grupa JST

20

22

24

26

28

30

32

34Ś

r.od

dz.

5.2.1.2.4. Technika

Wielkości techników i ich oddziałów w różnych grupach JST układają się podobnie jak

wskaźniki odnoszące się do liceów ogólnokształcąch.

Tabela 10. Porównanie wielkości techników w grupach JST.


mnp do 100 tys. 391,22 282 362 484

mnp >100 tys. 367,13 291 346 431

pz 265,21 177 255 335

Wykres 17. Porównanie wielkości techników w grupach JST.

Mediana 25%-75% 10%-90%


Grupa JST

0

100

200

300

400

500

600

700

Śr.

l.ucz.w

szk.


34

Tabela 11. Porównanie wielkości oddziałów techników w grupach JST.


mnp do 100 tys. 25,17 23,69 25,36 27,20

mnp >100 tys. 25,90 24,74 25,61 26,73

pz 24,19 22,69 24,34 25,94

Wykres 18. Porównanie wielkości oddziałów techników w grupach JST.

Mediana 25%-75% 10%-90%


Grupa JST

20

22

24

26

28

30

32

34

Śr.

od

dz.

5.2.1.2.5. Zasadnicze szkoły zawodowe

Mediany wielkości szkół i oddziałów zasadniczych szkół zawodowych w poszczególnych

grupach JST, które zobowiązane są do prowadzenia szkół ponadgimnazjalnych, są do

siebie bardzo zbliżone. Z tym, że rozrzut wielkości tych wskaźników w grupie najwięk-

szych miast jest wyraźnie mniejszy niż w pozostałych grupach.

Tabela 12. Porównanie wielkości zasadniczych szkół zawodowych w grupach JST.


mnp do 100 tys. 186,63 109 180 239

mnp >100 tys. 167,58 138 159 202

pz 184,52 118 164 227


35

Wykres 19. Porównanie wielkości zasadniczych szkół zawodowych w grupach JST.

Mediana 25%-75% 10%-90%


Grupa JST

0

100

200

300

400

500

600

Śr.

l.ucz.w

szk.


mnp do 100 tys. 25,62 23,33 25,86 27,60

mnp >100 tys. 25,62 24,46 25,53 26,63

pz 25,65 24,00 26,11 27,52

Wykres 20. Porównanie wielkości oddziałów ZSZ w grupach JST.

Mediana 25%-75% 10%-90%


Grupa JST

20

22

24

26

28

30

32

34

Śr.

od

dz.

5.2.2. Zmiany wielkości szkół i oddziałów

5.2.2.1. Zmiany wielkości niezależnie od rodzaju samorządu

Tabele 13. i 14. oraz wykres 21. zawierają informacje o zmianach przeciętnych wielkości

szkół głównych typów w kolejnych latach badanego okresu. W tabeli 15. i na wykresie


36

22. przestawione są ponadto informacje o skali zmian w odniesieniu do sytuacji z roku

szkolnego 2006/0713. Analogiczne informacje zawierają inne zestawienia nt. zmian

wskaźników.

Tabela 13. Zmiany median wielkości szkół.

Rok szkolny SP Gimnazja LO Technika ZSZ

2005/06 140 217 330 235,5 154

2006/07 134 213 330 246,5 153

2007/08 130 201 338,5 260 160

2008/09 129 190 329 266 163,5

2009/10 126 181 314 272 165

Tabela 14. Zmiany median wielkości szkół w stosunku do poprzedniego roku szkolnego.


2006/07 -4,29% -1,84% 0,00% 4,67% -0,65%

2007/08 -2,99% -5,63% 2,58% 5,48% 4,58%

2008/09 -0,77% -5,47% -2,81% 2,31% 2,19%

2009/10 -2,33% -4,74% -4,56% 2,26% 0,92%

Tabela 15. Zmiany median wielkości szkół w stosunku do roku szkolnego 2006/07.


2007/08 -3,73% -5,63% 2,58% 5,48% 4,58%

2008/09 -3,73% -10,80% -0,30% 7,91% 6,86%

2009/10 -5,97% -15,02% -4,85% 10,34% 7,84%

Z zestawieo wynika, że wszystkie szkoły ogólnokształcące straciły na wielkości. Najbar-

dziej radykalne zmiany wielkości dotknęły gimnazja. Liczba uczniów w przeciętnym gim-

nazjum prowadzonym przez samorząd gminny zmniejszała się z roku na rok. W efekcie

w latach 2006/07-2009/10 wielkośd przeciętnego gimnazjum zmniejszyła się aż o 15%.

W tym samym czasie przeciętna szkoła podstawowa stała się mniejsza o niespełna 6%,

a liceum ogólnokształcące – o niecałe 5%. Jednak przebieg zmian wielkości szkół pod-

stawowych i liceów ogólnokształcących był zupełnie inny. Szkoły podstawowe malały

corocznie, natomiast przeciętna wielkośd liceów ogólnokształcących do roku szkolnego

2007/09 nawet rosła, a dopiero kolejne lata przyniosły spadek.

W tym samym czasie miał miejsce ciągły i wyraźny wzrost wielkości techników i nieco

mniej intensywne zwiększanie się liczby uczniów przeciętnej ZSZ.

13 Dane SIO z września 2005 r. są jeszcze dośd mocno niekompletne (zbyt wiele szkół nie przekazało sprawozdao), dlatego odniesie-

nia do roku szkolnego 2005/06 mogłyby byd obarczone zbyt dużymi błędami.


37

Wykres 21. Zmiany median wielkości szkół.

0

50

100

150

200

250

300

350

2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

SP

Gimnazja

LO

Technika

ZSZ

Wykres 22. Zmiany median wielkości szkół – rok szkolny 2009/10 w stosunku do roku 2006/07.

-20%

-15%

-10%

-5%

0%

5%

10%

15%

SP Gimnazja LO Technika ZSZ

Tabela 16. Zmiany median wielkości oddziałów.


2005/06 18,54 24,17 29,76 27,04 27,24

2006/07 18,11 23,83 29,70 26,50 27,15

2007/08 17,75 23,33 29,29 25,67 26,67

2008/09 17,50 22,75 29,04 25,08 26,23

2009/10 17,11 22,33 28,61 24,71 26,00


38

Tabela 17. Zmiany median wielkości oddziałów w stosunku do poprzedniego roku szkolnego.


2006/07 -2,36% -1,38% -0,21% -2,01% -0,34%

2007/08 -1,96% -2,10% -1,39% -3,13% -1,78%

2008/09 -1,41% -2,50% -0,82% -2,29% -1,65%

2009/10 -2,20% -1,83% -1,49% -1,48% -0,87%

Tabela 18. Zmiany median wielkości oddziałów w stosunku do roku szkolnego 2006/07.


2007/08 -1,96% -2,10% -1,39% -3,13% -1,78%

2008/09 -3,34% -4,55% -2,20% -5,35% -3,40%

2009/10 -5,47% -6,29% -3,66% -6,75% -4,24%

Wykres 23. Zmiany median wielkości oddziałów.

0

5

10

15

20

25

30

2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

SP

Gimnazja

LO

Technika

ZSZ

Zmiany wielkości szkół miały różny przebieg w zależności od roku i typu szkoły, nato-

miast zmiany wielkości oddziałów miały wyłącznie jeden kierunek – oddziały szkół

wszystkich typów zmniejszały się z roku na rok. Wielkości oddziałów są jednymi z głów-

nych czynników określających wartości zasadniczych wskaźników organizacji, a co za

tym idzie, jednostkowych kosztów utrzymania. Spadek wielkości oddziałów jest więc

zjawiskiem bardzo niepokojącym z punktu widzenia budżetów jednostek samorządu

terytorialnego, chod niewątpliwie przyczynia się do poprawy komfortu pracy i nauki

w szkołach.


39

Wykres 24. Zmiany median wielkości oddziałów – rok szkolny 2009/10 w stosunku do roku 2006/07.

-8%

-7%

-6%

-5%

-4%

-3%

-2%

-1%

0%


5.2.2.1.1. Paradoks techników

Zmiany wielkości szkół podstawowych, gimnazjów i liceów ogólnokształcących były wy-

raźnie skorelowane ze zmianami wielkości ich oddziałów i, pośrednio, zasadniczych

wskaźników organizacji (zob. 5.3.2. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji).

W malejących szkołach zmniejszały się liczby uczniów w oddziałach i rosły ZWO. Jest to

skutek dośd powszechnej bezwładności organizacyjnej szkół, która polega na dążeniu do

pozostawiania na dotychczasowym poziomie liczb oddziałów i etatów nauczycieli mimo

spadku liczby uczniów.

Tymczasem w zasadniczych szkołach zawodowych, a zwłaszcza w technikach oddziały

rosły, mimo tego, że uczniów w szkołach przybywało. Zmniejszanie się wielkości oddzia-

łów ZSZ zdaje się świadczyd przede wszystkim o zwiększającej się skłonności organów

prowadzących do wyrażania zgody na tworzenie mniejszych oddziałów połączonej, byd

może, z nasileniem tendencji do opuszczania takich szkół przed ich ukooczeniem, co

skutkuje mniejsza liczbą uczniów w oddziałach starszych klas. Natomiast w technikach

główną przyczyną paradoksalnego spadku liczebności oddziałów jest wzrost liczb nau-

czanych zawodów przy jednoczesnym spadku liczb uczniów przypadających na jeden

zawód. Więcej na ten temat pisałem w poprzednim raporcie z badao SAS14.

14M. Tobor, Raport…, dz. cyt., s. 79.


40

5.2.2.2. Zmiany wielkości w podziale na grupy samorządów


Szkoły podstawowe w największym stopniu traciły na wielkościach w gminach miejskich

i miastach na prawach powiatu. Inaczej wyglądała kwestia zmian wielkości oddziałów –

zjawisko to było wprawdzie najbardziej dotkliwe w gminach miejskich do 5 tys. miesz-

kaoców, ale większe gminy miejskie i miasta na prawach-powiatu były nim dotknięte

w o wiele mniejszym stopniu niż gminy wiejskie i miejsko-wiejskie (nie licząc gmin miej-

sko-wiejskich pow. 20 tys. mieszkaoców). Można więc przypuszczad, że samorządom

prowadzącym stosunkowo duże szkoły miejskie udało się w pewnym stopniu wykorzy-

stad ich elastycznośd organizacyjną i uniknąd spadków wielkości oddziałów proporcjo-

nalnych do zmniejszeo liczebności szkół.

Tabela 19. Zmiany median wielkości szkół podstawowych w stosunku do poprzedniego roku szkolnego w grupach JST.

Grupa JST 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

gw do 5 tys. -4,05% -1,41% 0,95% -3,77%

gw 5-10 tys. -4,35% -2,73% -1,87% -2,86%

gw >10 tys. -5,07% -3,05% -2,76% -1,21%

gmw do 10 tys. -4,58% -2,74% -3,17% -3,27%

gmw 10-20 tys. -2,59% -4,14% -1,85% -2,52%

gmw >20 tys. -0,48% -3,13% -2,23% -3,05%

gm do 5 tys. -2,78% -0,19% -7,25% -5,97%

gm >5 tys. -2,80% -4,44% -6,52% -3,09%

mnp do 100 tys. -4,44% -6,36% -3,66% 0,00%

mnp >100 tys. -3,49% -6,20% -3,99% -2,44%

Wykres 25. Zmiany median wielkości szkół podstawowych w grupach JST.

100

150

200

250

300

350

400

450

2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

gw do 5 tys.

gw 5-10 tys.

gw >10 tys.

gmw do 10 tys.

gmw 10-20 tys.

gmw >20 tys.

gm do 5 tys.

gm >5 tys.

mnp do 100 tys.

mnp >100 tys.


41

Wykres 26. Zmiany median wielkości szkół podstawowych – rok szkolny 2009/10 w stosunku do roku 2006/07.

-4,23%

-7,27%-6,87%

-8,90%-8,28% -8,17%

-12,95%-13,43%

-9,78%

-12,14%

-14%

-12%

-10%

-8%

-6%

-4%

-2%

0%

gwdo 5 tys.

gw5-10 tys.

gw >10 tys.

gmwdo 10 tys.

gmw10-20 tys.

gmw>20 tys.

gmdo 5 tys.

gm>5 tys.

mnpdo 100 tys.

mnp>100 tys.

Tymczasem elastycznośd organizacyjna wiejskich i małomiasteczkowych szkół podsta-

wowych jest praktycznie zerowa, zatem w ich wypadku zmniejszenie liczby uczniów

niemal zawsze wiąże się ze zmniejszeniem wielkości oddziałów. Dla jednostki samorzą-

du, która prowadzi wyłącznie małe szkoły, jedynym sposobem doprowadzenia do zwięk-

szenia liczebności oddziałów jest reorganizacja sieci szkół.

Tabela 20. Zmiany median wielkości oddziałów szkół podstawowych w stosunku do poprzedniego roku szkolnego w grupach JST.

Grupa JST 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

gw do 5 tys. -3,03% -2,07% -1,01% -1,57%

gw 5-10 tys. -2,42% -2,68% -1,36% -2,10%

gw >10 tys. -2,42% -2,07% -1,75% -1,50%

gmw do 10 tys. -1,63% -3,08% -1,61% -2,56%

gmw 10-20 tys. -0,37% -3,12% -2,28% -1,05%

gmw >20 tys. -1,74% -0,44% -1,77% -1,13%

gm do 5 tys. -1,14% 1,94% -4,54% -6,46%

gm >5 tys. -1,54% -1,19% -1,50% -0,37%

mnp do 100 tys. -1,91% -0,67% -0,69% -0,94%

mnp >100 tys. -1,34% -1,35% -0,94% -0,42%


42

Wykres 27. Zmiany median wielkości oddziałów szkół podstawowych w grupach JST.

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

gw do 5 tys.

gw 5-10 tys.

gw >10 tys.

gmw do 10 tys.

gmw 10-20 tys.

gmw >20 tys.

gm do 5 tys.

gm >5 tys.

mnp do 100 tys.

mnp >100 tys.

Wykres 28. Zmiany median wielkości oddziałów szkół podstawowych – rok szkolny 2009/10 w stosunku do roku 2006/07.

-4,58%

-6,01%

-5,22%

-7,08%

-6,32%

-3,30%

-8,97%

-3,03%

-2,28%-2,69%

-10%

-9%

-8%

-7%

-6%

-5%

-4%

-3%

-2%

-1%

0%

gwdo 5 tys.

gw5-10 tys.

gw >10 tys.

gmwdo 10 tys.

gmw10-20 tys.

gmw>20 tys.

gmdo 5 tys.

gm>5 tys.

mnpdo 100 tys.

mnp>100 tys.

5.2.2.2.2. Gimnazja

Zróżnicowanie tempa zmniejszania gimnazjów było znacznie mniejsze niż zróżnicowanie

tempa spadku wielkości szkół podstawowych. Nieco inny były też rozkład tych zmian ze

względu na grupę samorządów. Jednak w wypadku gimnazjów również daje się zauwa-

żyd pewien związek pomiędzy wielkościami (i elastycznościami) szkół a ich „odporno-

ścią” na spadek liczebności oddziałów, chod jest on słabszy niż w wypadku szkół pod-

stawowych.


43

Tabela 21. Zmiany median wielkości gimnazjów w stosunku do poprzedniego roku szkolnego w grupach JST.

Grupa JST 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

gw do 5 tys. -2,89% -5,36% -5,66% -6,00%

gw 5-10 tys. -2,34% -6,46% -7,16% -3,58%

gw >10 tys. -1,33% -4,58% -7,34% -3,05%

gmw do 10 tys. -6,03% -4,67% -7,35% -6,39%

gmw 10-20 tys. -2,13% -5,35% -5,30% -6,72%

gmw >20 tys. -4,43% -6,88% -7,90% -2,05%

gm do 5 tys. 3,87% -8,07% -10,14% -0,75%

gm >5 tys. -1,17% -12,59% -8,15% -5,03%

mnp do 100 tys. -4,33% -6,03% -8,82% -6,16%

mnp >100 tys. -5,69% -6,90% -7,72% -7,69%

Wykres 29. Zmiany median wielkości gimnazjów w grupach JST.

100

150

200

250

300

350

400

450

2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

gw do 5 tys.

gw 5-10 tys.

gw >10 tys.

gmw do 10 tys.

gmw 10-20 tys.

gmw >20 tys.

gm do 5 tys.

gm >5 tys.

mnp do 100 tys.

mnp >100 tys.

Wykres 30. Zmiany median wielkości gimnazjów – rok szkolny 2009/10 w stosunku do roku 2006/07.

-16,07% -16,27%

-14,29%

-17,32%

-16,39%-16,00%

-18,01%

-23,75%

-19,60%

-20,69%

-24%

-22%

-20%

-18%

-16%

-14%

-12%

-10%

gw

do 5 tys.

gw

5-10 tys.

gw

>10 tys.

gmw

do 10 tys.

gmw

10-20 tys.

gmw

>20 tys.

gm

do 5 tys.

gm

>5 tys.

mnp

do 100 tys.

mnp

>100 tys.


44

Tabela 22. Zmiany median wielkości oddziałów gimnazjów w stosunku do poprzedniego roku szkolnego w grupach JST.

Grupa JST 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

gw do 5 tys. -1,60% -2,17% -2,86% -2,40%

gw 5-10 tys. -1,15% -2,64% -2,36% -1,90%

gw >10 tys. -1,80% -1,87% -2,36% -2,09%

gmw do 10 tys. -2,81% -2,36% -2,64% -1,59%

gmw 10-20 tys. -1,40% -1,47% -1,55% -2,08%

gmw >20 tys. -1,13% -1,24% -1,46% -2,40%

gm do 5 tys. 0,90% -5,61% -0,88% 0,13%

gm >5 tys. -1,79% -1,74% -0,78% -1,93%

mnp do 100 tys. -0,75% 0,39% -0,61% -1,95%

mnp >100 tys. -0,14% -0,90% -1,35% 0,35%

Wykres 31. Zmiany median wielkości oddziałów gimnazjów w grupach JST.

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

gw do 5 tys.

gw 5-10 tys.

gw >10 tys.

gmw do 10 tys.

gmw 10-20 tys.

gmw >20 tys.

gm do 5 tys.

gm >5 tys.

mnp do 100 tys.

mnp >100 tys.

Wykres 32. Zmiany median wielkości oddziałów gimnazjów – rok szkolny 2009/10 w stosunku do roku 2006/07.

-7,25%

-6,74%

-6,18%-6,45%

-5,01% -5,02%

-6,33%

-4,39%

-2,17%-1,90%

-10%

-9%

-8%

-7%

-6%

-5%

-4%

-3%

-2%

-1%

0%

gwdo 5 tys.

gw5-10 tys.

gw >10 tys.

gmwdo 10 tys.

gmw10-20 tys.

gmw>20 tys.

gmdo 5 tys.

gm>5 tys.

mnpdo 100 tys.

mnp>100 tys.


45


Licea ogólnokształcące zdecydowanie najszybciej malały w największych miastach na

prawach powiatu. Na dodatek w tej grupie samorządów mieliśmy do czynienia z ciągłym

spadkiem, podczas gdy w powiatach ziemskich przeciętna wielkośd liceów wcale się nie

zmniejszała przez kilka lat, a w mniejszych miastach na prawach powiatu nawet rosła.

Zmiany median wielkości liceów ogólnokształcących w stosunku do poprzedniego roku

szkolnego w grupach JST.

Grupa JST 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

mnp do 100 tys. 0,85% 1,89% -2,67% -6,98%

mnp >100 tys. -1,27% -4,72% -4,50% -6,37%

pz 0,00% 0,00% -1,62% -2,63%

Wykres 33. Zmiany median wielkości liceów ogólnokształcących w grupach JST.

150

200

250

300

350

400

450

500

2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

mnp do 100 tys.

mnp >100 tys.

pz

Wykres 34. Zmiany median wielkości liceów ogólnokształcących – rok szkolny 2009/10 w stosunku do roku 2006/07.

-7,76%

-14,81%

-4,21%

-16%

-14%

-12%

-10%

-8%

-6%

-4%

-2%

0%

mnpdo 100 tys.

mnp>100 tys.

pz


46

Natomiast kierunek zmian wielkości oddziałów we wszystkich grupach samorządów był

taki sam, a tempo tych procesów różniło się nieznacznie.

Tabela 23. Zmiany median wielkości oddziałów liceów ogólnokształcących w stosunku do poprzedniego roku szkolnego w grupach JST.

Grupa JST 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

mnp do 100 tys. -0,83% -2,56% -0,77% -1,22%

mnp >100 tys. 0,38% -0,51% -1,38% -0,84%

pz -0,62% -1,08% -1,05% -1,26%

Wykres 35. Zmiany median wielkości oddziałów liceów ogólnokształcących w grupach JST.

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

mnp do 100 tys.

mnp >100 tys.

pz

Wykres 36. Zmiany median wielkości oddziałów liceów ogólnokształcących – rok szkolny 2009/10 w stosunku do roku 2006/07.

-4,50%

-2,70%

-3,36%

-10%

-9%

-8%

-7%

-6%

-5%

-4%

-3%

-2%

-1%

0%

mnpdo 100 tys.

mnp>100 tys.

pz


47

5.2.2.2.4. Technika

Przeciętne wielkości techników prowadzonych przez powiaty ziemskie rosły przez cały

badany okres. W miastach na prawach powiatu zmiany wielkości szkół nie były tak jed-

noznaczne. Natomiast spadki przeciętnych liczebności oddziałów dotyczyły wszystkich

grup samorządów, chod w powiatach ziemskich były one najsilniejsze i najbardziej rów-

nomierne.

Tabela 24. Zmiany median wielkości techników w stosunku do poprzedniego roku szkolnego w grupach JST.

Grupa JST 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

mnp do 100 tys. 5,33% 5,95% 4,78% -2,95%

mnp >100 tys. 6,04% 1,85% -2,10% -1,14%

pz 7,44% 2,60% 5,06% 2,41%

Wykres 37. Zmiany median wielkości techników w grupach JST.

150

200

250

300

350

400

450

500

2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

mnp do 100 tys.

mnp >100 tys.

pz

Wykres 38. Zmiany median wielkości techników – rok szkolny 2009/10 w stosunku do roku 2006/07.

7,74%

-1,42%

10,39%

-2%

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

mnpdo 100 tys.

mnp>100 tys.

pz


48

Tabela 25. Zmiany median wielkości oddziałów techników w stosunku do poprzedniego roku szkolnego w grupach JST.

Grupa JST 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

mnp do 100 tys. -3,25% -4,27% -0,76% -0,69%

mnp >100 tys. -0,15% -2,19% -2,72% -0,29%

pz -2,25% -3,29% -2,31% -2,36%

Wykres 39. Zmiany median wielkości oddziałów techników w grupach JST.

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

mnp do 100 tys.

mnp >100 tys.

pz

Wykres 40. Zmiany median wielkości oddziałów techników – rok szkolny 2009/10 w stosunku do roku 2006/07.

-10%

-9%

-8%

-7%

-6%

-5%

-4%

-3%

-2%

-1%

0%

mnpdo 100 tys.

mnp>100 tys.

pz


Efekty zmian wielkości zasadniczych szkół zawodowych były bardzo zbliżone, chod ich

przebiegi dośd mocno się różniły. Podobnie było ze zmianami wielkości oddziałów.


49

Tabela 26. Zmiany median wielkości ZSZ w stosunku do poprzedniego roku szkolnego w grupach JST.

Grupa JST 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

mnp do 100 tys. -2,91% 7,78% 0,56% -0,55%

mnp >100 tys. -2,30% 4,70% 3,85% -1,85%

pz 1,32% 3,27% 3,16% 0,61%

Wykres 41. Zmiany median wielkości ZSZ w grupach JST.

100

150

200

250

300

350

400

450

2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

mnp do 100 tys.

mnp >100 tys.

pz

Wykres 42. Zmiany median wielkości ZSZ – rok szkolny 2009/10 w stosunku do roku 2006/07.

7,78%

6,71%7,19%

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

14%

mnpdo 100 tys.

mnp>100 tys.

pz


50

Tabela 27. Zmiany median wielkości oddziałów ZSZ w stosunku do poprzedniego roku szkolnego w grupach JST.

Grupa JST 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

mnp do 100 tys. -3,13% -3,22% -4,69% 2,74%

mnp >100 tys. -3,03% -1,50% -4,21% 1,96%

pz 0,16% -1,71% -1,74% -0,84%

Wykres 43. Zmiany median wielkości oddziałów ZSZ w grupach JST.

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

mnp do 100 tys.

mnp >100 tys.

pz

Wykres 44. Zmiany median wielkości oddziałów ZSZ – rok szkolny 2009/10 w stosunku do roku 2006/07.

-5,24%

-3,79%-4,24%

-10%

-9%

-8%

-7%

-6%

-5%

-4%

-3%

-2%

-1%

0%

mnpdo 100 tys.

mnp>100 tys.

pz

5.2.3. Zmiany wskaźników elastyczności organizacyjnej szkół podstawowych i gimnazjów

Zmiany wartości wskaźników elastyczności organizacyjnej dotyczyły tylko JST prowadzą-

cych większe szkoły miejskie, ponieważ w pozostałych grupach samorządów już w punk-

cie startu wskaźniki te były zerowe. Przeciętne wskaźniki elastyczności organizacyjnej


51

szkół podstawowych prowadzonych przez pozostałe samorządy uległy zmniejszeniu. Na

dodatek w ciągu kilku lat wyraźnie się zmniejszyły różnice pomiędzy medianami wskaź-

ników elastyczności gmin miejskich pow. 5 tys. mieszkaoców i obu grup miast na pra-

wach powiatu. Przeciętne wskaźniki elastyczności organizacyjnej wyliczone dla grupy

największych gmin miejsko-wiejskich spadły do zera w roku szkolnym 2008/09.

Tabela 28. Mediany wskaźników elastyczności organizacyjnej szkół podstawowych w grupach JST.

Grupa JST 2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

gw do 5 tys. 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

gw 5-10 tys. 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

gw >10 tys. 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

gmw do 10 tys. 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

gmw 10-20 tys. 0,17 0,14 0,08 0,00 0,00

gmw >20 tys. 0,36 0,36 0,33 0,29 0,27

gm do 5 tys. 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

gm >5 tys. 0,57 0,51 0,45 0,41 0,37

mnp do 100 tys. 0,61 0,60 0,52 0,43 0,39

mnp >100 tys. 0,51 0,44 0,40 0,35 0,35

Wykres 45. Mediany wskaźników elastyczności organizacyjnej szkół podstawowych w grupach JST.

0,0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

0,9

1,0

2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

gw do 5 tys.

gw 5-10 tys.

gw >10 tys.

gmw do 10 tys.

gmw 10-20 tys.

gmw >20 tys.

gm do 5 tys.

gm >5 tys.

mnp do 100 tys.

mnp >100 tys.

Wskaźniki elastyczności gimnazjów prowadzonych przez miasta na prawach powiatu,

większe gminy miejskie oraz obie grupy gminy miejsko-wiejskich liczących powyżej 10

tysięcy mieszkaoców pozostawały na niezłym poziomie, chod obecnie w żadnej z tych

grup przeciętny wskaźnik nie sięga maksymalnego poziomu. Najgwałtowniejszy spadek

dotknął grupę gmin miejsko-wiejskich do 10 tys. mieszkaoców. We wrześniu 2009 r.

przeciętny wskaźnik tej grupy osiągnął poziom zbliżony do pułapu, na którym jeszcze

kilka lat wcześniej znajdowały się wskaźniki dwóch grup gmin wiejskich, które mają wię-

Zasadnicze wskaźniki organizacji (ZWO)

52

cej niż 5 tys. mieszkaoców. Jednak w większej z tych grup wskaźnik elastyczności spadł

do poziomu 0,18, a w drugiej jest zerowy już od września 2007 r. Gimnazja prowadzone

przez jednostki samorządu mające mniej niż 5 tysięcy mieszkaoców nie były elastyczne

już na początku badanego okresu.

Tabela 29. Mediany wskaźników elastyczności organizacyjnej gimnazjów w grupach JST.

Grupa JST 2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

gw do 5 tys. 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

gw 5-10 tys. 0,43 0,37 0,00 0,00 0,00

gw >10 tys. 0,39 0,38 0,32 0,22 0,18

gmw do 10 tys. 1,00 0,84 0,71 0,65 0,39

gmw 10-20 tys. 0,79 0,78 0,80 0,77 0,76

gmw >20 tys. 0,80 0,78 0,78 0,77 0,74

gm do 5 tys. 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

gm >5 tys. 1,00 1,00 1,00 0,95 0,87

mnp do 100 tys. 0,94 0,92 0,89 0,85 0,78

mnp >100 tys. 0,90 0,89 0,83 0,80 0,75

Wykres 46. Mediany wskaźników elastyczności organizacyjnej gimnazjów w grupach JST.

0,0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

0,9

1,0

2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

gw do 5 tys.

gw 5-10 tys.

gw >10 tys.

gmw do 10 tys.

gmw 10-20 tys.

gmw >20 tys.

gm do 5 tys.

gm >5 tys.

mnp do 100 tys.

mnp >100 tys.

5.3. Zasadnicze wskaźniki organizacji (ZWO)

5.3.1. ZWO w roku szkolnym 2009/10

5.3.1.1. Porównania ZWO szkół różnych typów

Zasadnicze wskaźniki organizacji zależą przede wszystkim od ramowych planów naucza-

nia i wielkości oddziałów. I to właśnie małe oddziały sprawiają, że najwyższe zasadnicze

wskaźniki organizacji mają szkoły podstawowe – 12,53 etatu/100 uczniów. Jeśli jednak


53

uwzględni się tylko szkoły podstawowe położone w miastach powyżej 5 tys. mieszkao-

ców, to ich ZWO (9,62 etatu/100 uczniów) są niższe od przeciętnych wskaźników gimna-

zjów (w większych miastach – 9,67 etatu/100 uczniów) i techników. W tym wypadku

dają więc o sobie znad różnice pomiędzy liczbami godzin przewidzianymi do realizacji

w ramowych planach nauczania.

Tabela 30. Porównanie zasadniczych wskaźników organizacji szkół różnych typów.


SP 12,76 10,82 12,53 14,28

Gimnazjum 10,76 9,83 10,58 11,46

LO 9,16 8,30 8,81 9,58

Technikum 10,53 9,71 10,40 11,09

ZSZ 7,83 6,16 7,42 9,03

Wykres 47. Porównanie zasadniczych wskaźników organizacji szkół różnych typów.

Mediana 25%-75% 10%-90%


Typ szkoły

4

6

8

10

12

14

16

18

ZW

O

5.3.1.2. Porównania ZWO w grupach JST


Różnice pomiędzy przeciętnymi zasadniczymi wskaźnikami szkół podstawowych prowa-

dzonych przez JST należące do poszczególnych grup są duże i w skrajnym wypadku osią-

gają 3,93 etatu/100 uczniów. Skala tych różnic nie dziwi, jeśli uwzględni się to, jak bar-

dzo różnią się między sobą przeciętne wielkości oddziałów szkół podstawowych. Jednak

widoczny na wykresie układ wartości wskaźników organizacji nie jest dokładnym lu-

strzanym odbiciem układu wielkości oddziałów. Wynika to z kilku przyczyn. Po pierwsze,

trzeba pamiętad, że – jak pisałem w podrozdziale 3.1.2. – na wartości ZWO wywierają


54

wpływ również sposoby podziałów na grupy, liczby etatów wsparcia oraz realizowanie

zajęd w grupach międzyoddziałowych (co jest istotne zwłaszcza w małych JST, które czę-

sto prowadzą bardzo małe szkoły). Ponadto przy wyliczaniu wskaźników organizacji

uwzględniane są nie tylko oddziały ogólnodostępne, ale również integracyjne, sporto-

we, dla mniejszości itp., których istnienie zwykle podnosi wartośd wskaźnika (zob. pod-

rozdział 5.1.1. Szkoły i oddziały uwzględniane w zestawieniach).

Tabela 31. Porównanie ZWO szkół podstawowych w grupach JST.


gw do 5 tys. 13,33 11,32 13,02 14,94

gw 5-10 tys. 13,72 12,06 13,53 15,23

gw >10 tys. 12,78 11,35 12,77 13,91

gmw do 10 tys. 13,01 10,99 12,89 14,39

gmw 10-20 tys. 12,27 10,96 12,11 13,33

gmw >20 tys. 11,45 10,56 11,46 12,25

gm do 5 tys. 10,25 9,19 9,60 11,23

gm >5 tys. 9,83 8,97 9,74 10,48

mnp do 100 tys. 9,85 8,98 9,67 10,41

mnp >100 tys. 10,53 9,79 10,38 10,78

Wykres 48. Porównanie ZWO szkół podstawowych w grupach JST.

Mediana 25%-75% 10%-90%

gw do 5 tys.gw 5-10 tys.

gw >10 tys.gmw do 10 tys.

gmw 10-20 tys.gmw >20 tys.

gm do 5 tys.gm >5 tys.

mnp do 100 tys.mnp >100 tys.

Grupa JST

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

ZW

O

5.3.1.2.2. Gimnazja

Zróżnicowanie median wartości ZWO gimnazjów prowadzonych przez JST należące do

poszczególnych grup jest nieduże – wynosi maksymalnie 0,71. Co ciekawe, najwyższe

przeciętne wskaźniki charakteryzują gimnazja z grupy największych miast. Zapewne,

jeszcze wyraźniej niż w wypadku szkół podstawowych zaznacza się tu wpływ etatów


55

wsparcia, sposobów podziałów na grupy oraz prowadzenia szkół z oddziałami integra-

cyjnymi, sportowymi itp.

Tabela 32. Porównanie ZWO gimnazjów w grupach JST.


gw do 5 tys. 10,75 9,77 10,59 11,55

gw 5-10 tys. 10,76 9,79 10,60 11,58

gw >10 tys. 11,02 10,15 10,88 11,77

gmw do 10 tys. 10,71 9,92 10,60 11,32

gmw 10-20 tys. 10,57 9,74 10,38 11,19

gmw >20 tys. 10,73 9,96 10,59 11,31

gm do 5 tys. 11,45 9,92 10,57 11,98

gm >5 tys. 10,53 9,71 10,35 11,24

mnp do 100 tys. 11,24 9,84 10,45 11,90

mnp >100 tys. 11,28 10,40 11,09 12,08

Wykres 49. Porównanie ZWO gimnazjów w grupach JST.

Mediana 25%-75% 10%-90%

gw do 5 tys.gw 5-10 tys.

gw >10 tys.gmw do 10 tys.

gmw 10-20 tys.gmw >20 tys.

gm do 5 tys.gm >5 tys.

mnp do 100 tys.mnp >100 tys.

Grupa JST

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

ZW

O


Przeciętne wskaźniki organizacji liceów ogólnokształcących są do siebie bardzo zbliżone.

Najwięcej etatów na 100 uczniów przypada w wielkich miastach, najmniej – w powia-

tach ziemskich.

Tabela 33. Porównanie ZWO liceów ogólnokształcących w grupach JST.


mnp do 100 tys. 9,19 8,26 8,84 9,92

mnp >100 tys. 9,35 8,54 9,33 9,83

pz 9,14 8,26 8,79 9,49


56

Wykres 50. Porównanie ZWO liceów ogólnokształcących w grupach JST.

Mediana 25%-75% 10%-90%


Grupa JST

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

ZW

O

5.3.1.2.4. Technika

Różnice wartości zasadniczych wskaźników organizacji techników ze względu grupę JST

są pomijalnie małe.

Tabela 34. Porównanie ZWO techników w grupach JST.


mnp do 100 tys. 10,45 9,45 10,31 11,00

mnp >100 tys. 10,53 9,87 10,39 10,93

pz 10,53 9,74 10,41 11,13

Wykres 51. Porównanie ZWO techników w grupach JST.

Mediana 25%-75% 10%-90%


Grupa JST

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

ZW

O


57


W wypadku zasadniczych szkół zawodowych mamy do czynienia z największym zróżni-

cowaniem zasadniczych wskaźników organizacji szkół ponadgimnazjalnych ze względu

na grupę JST – ZWO w miastach na prawach powiatu powyżej 100 tys. mieszkaoców są

o 1,63 etatu/100 uczniów większe niż w powiatach ziemskich i o 1,54 etatu/100 uczniów

większe niż w mniejszych miastach na prawach powiatu.

Tabela 35. Porównanie ZWO zasadniczych szkół zawodowych w grupach JST.


mnp do 100 tys. 7,72 6,32 7,40 9,10

mnp >100 tys. 8,94 7,26 8,94 9,73

pz 7,70 6,02 7,33 8,88

Wykres 52. Porównanie ZWO zasadniczych szkół zawodowych w grupach JST.

Mediana 25%-75% 10%-90%


Grupa JST

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

ZW

O

5.3.2. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji

5.3.2.1. Zmiany ZWO szkół różnych typów

Z zestawieo zamieszczonych w podrozdziale 5.2.2.1. wynika, że we wszystkich badanych

typach szkół miał miejsce nieprzerwany spadek przeciętnych wielkości oddziałów. Znala-

zło to swoje odbicie we wzroście zasadniczych wskaźników organizacji szkół podstawo-

wych, gimnazjów i techników. ZWO liceów ogólnokształcących przez dwa lata malały,

ale potem zaczęły rosnąd z umiarkowaną szybkością. Wskaźniki organizacji zasadniczych

szkól zawodowych wahały się w niewielkich granicach.


58

Tabela 36. Zmiany median ZWO szkół.


2005/06 11,54 9,53 8,64 9,19 7,29

2006/07 11,76 9,63 8,61 9,35 7,38

2007/08 12,14 9,93 8,59 9,89 7,32

2008/09 12,27 10,27 8,69 10,23 7,32

2009/10 12,53 10,58 8,81 10,40 7,42

Tabela 37. Zmiany median ZWO w stosunku do poprzedniego roku szkolnego.


2006/07 1,93% 1,04% -0,34% 1,79% 1,23%

2007/08 3,20% 3,13% -0,20% 5,72% -0,84%

2008/09 1,08% 3,43% 1,21% 3,50% -0,03%

2009/10 2,15% 3,07% 1,32% 1,68% 1,35%

Tabela 38. Zmiany median ZWO w stosunku do roku szkolnego 2006/07.


2007/08 3,20% 3,13% -0,20% 5,72% -0,84%

2008/09 4,31% 6,67% 1,01% 9,42% -0,86%

2009/10 6,56% 9,94% 2,34% 11,25% 0,48%

Wykres 53. Zmiany median ZWO.

0

2

4

6

8

10

12

14

2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

SP

Gimnazja

LO

Technika

ZSZ


59

Wykres 54. Zmiany median ZWO – rok szkolny 2009/10 w stosunku do roku 2006/07.

6,56%

9,94%

2,34%

11,25%

0,48%

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%


5.3.2.2. Zmiany ZWO w podziale na grupy samorządów


Najbardziej radykalne wzrosty ZWO dotknęły szkoły prowadzone przez liczące do 10 tys.

mieszkaoców i gminy miejskie mające mniej niż 5 tys. mieszkaoców (po przejściowym

spadku). Wskaźniki organizacji szkół w gminach miejsko-wiejskich liczących pow. 20 tys.

mieszkaoców i miastach na prawach powiatu rosły najwolniej.

Tabela 39. Zmiany median ZWO szkół podstawowych w stosunku do poprzedniego roku szkolnego w grupach JST.

Grupa JST 2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

gw do 5 tys. 11,95 12,26 12,57 12,65 13,02

gw 5-10 tys. 12,35 12,62 12,98 13,13 13,53

gw >10 tys. 11,84 11,93 12,30 12,55 12,77

gmw do 10 tys. 11,51 11,73 12,30 12,41 12,89

gmw 10-20 tys. 11,18 11,38 11,74 11,84 12,11

gmw >20 tys. 10,69 10,99 11,12 11,20 11,46

gm do 5 tys. 8,94 8,72 8,93 9,53 9,60

gm >5 tys. 8,89 9,14 9,50 9,55 9,74

mnp do 100 tys. 9,12 9,24 9,59 9,76 9,67

mnp >100 tys. 9,89 9,91 10,21 10,32 10,38


60

Wykres 55. Zmiany median ZWO szkół podstawowych w grupach JST.

8

9

10

11

12

13

14

2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

gw do 5 tys.

gw 5-10 tys.

gw >10 tys.

gmw do 10 tys.

gmw 10-20 tys.

gmw >20 tys.

gm do 5 tys.

gm >5 tys.

mnp do 100 tys.

mnp >100 tys.

Wykres 56. Zmiany median ZWO szkół podstawowych – rok szkolny 2009/10 w stosunku do roku 2006/07.

6,13%

7,18% 7,07%

9,86%

6,49%

4,29%

10,09%

6,58%

4,62% 4,73%

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

gw

do 5 tys.

gw

5-10 tys.

gw

>10 tys.

gmw

do 10 tys.

gmw

10-20 tys.

gmw

>20 tys.

gm

do 5 tys.

gm

>5 tys.

mnp

do 100 tys.

mnp

>100 tys.

5.3.2.2.2. Gimnazja

Zróżnicowanie tempa wzrostu ZWO gimnazjów było mniejsze niż w wypadku szkół pod-

stawowych. Jednak układ tych zmian w ogóle nie odpowiadał układowi zmian wielkości

oddziałów. W latach 2006/07-2009/10 najmniej uczniów straciły przeciętne oddziały

gimnazjów prowadzonych przez miasta na prawach powiatu, a najwięcej – oddziały

szkół z małych JST. Prawidłowośd ta nie znalazła jednak odbicia w zmianach ZWO.


61

Tabela 40. Zmiany median ZWO gimnazjów w stosunku do poprzedniego roku szkolnego w grupach JST.

Grupa JST 2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

gw do 5 tys. 9,40 9,47 9,91 10,30 10,59

gw 5-10 tys. 9,57 9,64 9,96 10,30 10,60

gw >10 tys. 9,86 9,97 10,20 10,58 10,88

gmw do 10 tys. 9,48 9,61 9,90 10,19 10,60

gmw 10-20 tys. 9,35 9,57 9,80 10,07 10,38

gmw >20 tys. 9,60 9,74 9,97 10,23 10,59

gm do 5 tys. 9,45 9,55 9,99 10,18 10,57

gm >5 tys. 9,33 9,39 9,66 10,01 10,35

mnp do 100 tys. 9,53 9,28 9,79 10,10 10,45

mnp >100 tys. 10,38 10,14 10,49 10,84 11,09

Wykres 57. Zmiany median ZWO gimnazjów w grupach JST.

8

9

10

11

12

13

14

2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

gw do 5 tys.

gw 5-10 tys.

gw >10 tys.

gmw do 10 tys.

gmw 10-20 tys.

gmw >20 tys.

gm do 5 tys.

gm >5 tys.

mnp do 100 tys.

mnp >100 tys.

Wykres 58. Zmiany median ZWO gimnazjów – rok szkolny 2009/10 w stosunku do roku 2006/07.

11,79%

9,90%

9,08%

10,27%

8,48% 8,67%

10,62%10,23%

12,61%

9,41%

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

14%

gwdo 5 tys.

gw5-10 tys.

gw >10 tys.

gmwdo 10 tys.

gmw10-20 tys.

gmw>20 tys.

gmdo 5 tys.

gm>5 tys.

mnpdo 100 tys.

mnp>100 tys.


62


Zasadnicze wskaźniki organizacji liceów ogólnokształcących najmniej zmieniały się

w powiatach ziemskich, ale różnice pomiędzy grupami samorządów nie były duże.

Tabela 41. Zmiany median ZWO liceów ogólnokształcących w stosunku do poprzedniego roku szkolnego w grupach JST.

Grupa JST 2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

mnp do 100 tys. 8,08 8,47 8,47 8,55 8,84

mnp >100 tys. 9,16 8,88 8,95 9,03 9,33

pz 8,62 8,59 8,55 8,68 8,79

Wykres 59. Zmiany median ZWO liceów ogólnokształcących w grupach JST.

6

7

8

9

10

11

12

2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

mnp do 100 tys.

mnp >100 tys.

pz

Wykres 60. Zmiany median ZWO liceów ogólnokształcących – rok szkolny 2009/10 w stosunku do roku 2006/07.

4,43%4,96%

2,25%

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

14%

mnp

do 100 tys.

mnp

>100 tys.

pz


63

5.3.2.2.4. Technika

Przyrosty ZWO techników w szkołach prowadzonych przez powiaty ziemskie były zdecy-

dowanie szybsze niż w miastach na prawach powiatu.

Tabela 42. Zmiany median ZWO techników w stosunku do poprzedniego roku szkolnego w grupach JST.

Grupa JST 2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

mnp do 100 tys. 9,35 9,71 9,72 10,02 10,31

mnp >100 tys. 9,55 9,65 9,97 10,20 10,39

pz 9,12 9,32 9,89 10,26 10,41

Wykres 61. Zmiany median ZWO techników w grupach JST.

6

7

8

9

10

11

12

2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

mnp do 100 tys.

mnp >100 tys.

pz

Wykres 62. Zmiany median ZWO techników – rok szkolny 2009/10 w stosunku do roku 2006/07.

6,25%

7,67%

11,69%

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

14%

mnpdo 100 tys.

mnp>100 tys.

pz


64


Wykres pokazujący skalę zmian zasadniczych wskaźników organizacji w latach 2006/07-

2009/10 pokazuje bardzo duży przyrost wartości mediany wskaźnika dla szkół prowa-

dzonych przez miasta na prawach powiatu liczące do 100 tys. mieszkaoców. Tak duży

wzrost wynika z bardzo niskiej wartości wskaźnika w roku szkolnym 2006/07 – wartośd

ta jednak może nie byd zgodna z rzeczywistością. Wydaje się bowiem, że najbardziej

prawdopodobną przyczyną tak radykalnych zmian wskaźników organizacji są błędy

w danych źródłowych.

Tabela 43. Zmiany median ZWO zasadniczych szkół zawodowych w stosunku do poprzedniego roku szkolnego w grupach JST.

Grupa JST 2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

mnp do 100 tys. 6,79 6,30 7,14 7,19 7,40

mnp >100 tys. 8,34 8,41 8,55 8,48 8,94

pz 7,21 7,30 7,21 7,18 7,33

Wykres 63. Zmiany median ZWO zasadniczych szkół zawodowych w grupach JST.

6

7

8

9

10

11

12

2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10

mnp do 100 tys.

mnp >100 tys.

pz


65

Wykres 64. Zmiany median ZWO zasadniczych szkół zawodowych – rok szkolny 2009/10 w stosunku do roku 2006/07.

17,32%

6,28%

0,36%

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

14%

16%

18%

20%

mnp

do 100 tys.

mnp

>100 tys.

pz

5.4. Podsumowanie Na organizację szkół samorządowych przemożny wpływ wywierają dwa czynniki: niż

demograficzny i bezwładnośd organizacyjna.

Niż demograficzny sprawił, że od dłuższego czasu z każdym kolejnym rokiem do pierw-

szych klas szkół podstawowych przychodzi mniej uczniów, zatem coraz mniejsze stawały

się także roczniki klas starszych. Na dodatek prognozy demograficzne są złe. GUS prze-

widuje15 wprawdzie zahamowanie, a następnie wzrost liczby dzieci w wieku uczniów

dotychczasowej szkoły podstawowej (7-12 lat), ale nawet w maksimum wzrostu liczba

tych dzieci tylko nieznacznie przekroczy poziom z 2007 r. Rzecz jasna później uczniowie

szkół podstawowych przejdą do gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych. W dającej się

przewidzied przyszłości nie ma jednak szans na powrót poszczególnych grup wieku do

stanu z 2005 r., czyli z początku okresu, którego dotyczą omawiane tutaj badania.

Wyhamowanie niżu demograficznego i obniżenie wieku rozpoczynania obowiązku

szkolnego sprawi, że na jakiś czas wzrośnie liczba uczniów szkół podstawowych, gimna-

zja będą jednak maled do roku szkolnego 2018/19 a szkoły ponadgimnazjalne jeszcze

trzy lata dłużej.

W takiej sytuacji demograficznej szczególnie niebezpieczne jest zjawisko bezwładności

organizacyjnej – mówiąc w skrócie polega ono na tym, że poziom zatrudnienia w szko-

łach nie zmienia się proporcjonalnie do zmniejszającej się liczby uczniów, co musi po-

wodowad wzrost jednostkowych kosztów kształcenia. Najłatwiej zauważalnym objawem

15 Prognoza ludności na lata 2008-2035, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2009.

Podsumowanie

66

tego zjawiska są malejące wielkości oddziałów. Jeszcze lepiej skalę problemu ukazuje

wzrost zasadniczych wskaźników organizacji, które bezpośrednio odzwierciedlają koszty

zatrudnienia nauczycieli odniesione do liczb uczniów. Dlatego trzeba podkreślid, że

z powodu bezwładności organizacyjnej ZWO szkół podstawowych i gimnazjów rosną od

początku okresu objętego badaniami, a wskaźniki organizacji liceów ogólnokształcących

powiększają się już drugi rok. Spowodowane bezwładnością organizacyjną wzrosty za-

sadniczych wskaźników organizacji dotyczą więc szkół, do których uczęszcza ok. 80%

ogólnej liczby uczniów. Tylko ZWO techników rosną z innego powodu (zwiększenia licz-

by nauczanych zawodów), a wskaźniki zasadniczych szkół zawodowych prawie się nie

zmieniają.

Subwencja oświatowa a wydatki na utrzymanie oświaty

67

6. Subwencja oświatowa a wydatki na utrzymanie oświaty

6.1. Wskaźnik nadwyżki wydatków nad subwencją Tak samo jak w poprzednim opracowaniu wyników badao oświatowej części SAS, do

oceny stopnia obciążenia pozasubwencyjnych dochodów JST wydatkami na utrzymanie

oświaty użyjemy wskaźnika nadwyżki wydatków nad subwencją. Dla każdej JST wskaźnik

ten wyliczany jest wg następującego wzoru:

gdzie:

wydatki oświatowe to wydatki wykonane z działów 801 (oświata i wychowanie)

oraz 854 (edukacyjna opieka wychowawcza) z wyłączeniem wydatków z paragra-

fów należących do grupy wydatki majątkowe (601 do 680) oraz rozdziałów 80103

(oddziały przedszkolne w szkołach podstawowych), 80104 (przedszkola) i 80113

(dowożenie uczniów do szkół);

subwencja oświatowa – przyznana danej JST częśd oświatowej subwencji ogól-

nej.

Uwaga Jeśli w dalszych częściach niniejszego opracowania jest mowa

o wydatkach oświatowych bez bliższego określenia, chodzi o wydatki ro-

zumiane w taki sposób, jak przy wyliczaniu wskaźnika nadwyżki wydat-

ków nad subwencją.

Interpretacja tego wskaźnika jest bardzo prosta. Jeśli wskaźnik nadwyżki wydatków nad

subwencją wynosi 0, to wydatki na zadania oświatowe finansowane przez subwencję

oświatową są równe tej subwencji. Jeśli zaś wskaźnik wynosi np. 15%, to wydatki są

o 15% wyższe od subwencji. Natomiast, gdy wskaźnik ma wartośd ujemną i wynosi np.

minus 5%, tzn. że wydatki są o 5% niższe od subwencji.

Nadwyżki wydatków nad subwencją w 2008 r.

68

6.2. Nadwyżki wydatków nad subwencją w 2008 r. W 2009 r. subwencja oświatowa wyniosła łącznie 33,4 mld zł podczas, gdy wydatki

z zakresu finansowanego przez subwencję 40,6 mld zł. Ogólna nadwyżka wydatków nad

subwencją wyniosła zatem 21,5%. Jednak wskaźniki wyliczone dla poszczególnych grup

samorządów różnią się bardzo znacznie – rozrzut wielkości przeciętnych nadwyżek wy-

datków nad subwencją przekracza 38 punktów procentowych. Wysokośd nadwyżki zale-

ży bowiem od wielu czynników: dzielonej kwoty, algorytmu podziału subwencji, kosztów

utrzymania szkół poszczególnych typów oraz polityki oświatowej i możliwości finanso-

wych samorządu.

Tabela 44. Nadwyżki wydatków nad subwencją w 2009 r. w podziale na grupy JST.


gw do 5 tys. 17,80 6,91 16,30 26,45

gw 5-10 tys. 18,45 8,68 16,27 26,51

gw >10 tys. 19,04 8,34 16,12 26,49

gmw do 10 tys. 17,24 7,21 14,94 23,74

gmw 10-20 tys. 29,30 16,53 28,85 40,81

gmw >20 tys. 37,01 25,66 35,30 46,09

gm do 5 tys. 21,20 -1,72 8,71 41,50

gm >5 tys. 40,82 29,34 38,92 50,82

mnp do 100 tys. 22,40 13,42 20,14 27,68

mnp >100 tys. 30,31 23,45 31,08 35,99

pz 1,33 -3,16 0,76 4,34

sw 22,65 5,77 12,18 35,66

Wykres 65. Nadwyżki wydatków nad subwencją w 2009 r. w podziale na grupy JST.

Mediana 25%-75% 10%-90%

gw

do 5

tys.

gw

5-1

0 tys.

gw

>10 tys.

gm

w d

o 1

0 tys.

gm

w 1

0-2

0 tys.

gm

w >

20 tys.

gm

do 5

tys.

gm

>5 tys.

mnp d

o 1

00 tys.

mnp >

100 tys.

pz

sw

Grupa JST

-10

0

10

20

30

40

50

60

70

Nadw

yżka


69

Mediany nadwyżek wydatków nad subwencją wszystkich grup gmin wiejskich są zbliżo-

ne do siebie – w 2009 r. nieznacznie przekraczały 16%. Zróżnicowanie wewnętrzne tych

grup można uznad za umiarkowane – rozstęp kwartylny, czyli różnica między percenty-

lem 75% a percentylem 25%, wynosił w wypadku grupy najmniejszych gmin 19,5%

Do jednostek samorządu terytorialnego, które algorytm podziału subwencji oświatowej

traktuje obecnie tak samo jak gminy wiejskie, należą jeszcze 23 gminy miejskie mające

nie więcej niż 5 tys. mieszkaoców oraz ponad 90% spośród gmin miejsko-wiejskich liczą-

cych do 10 tys. mieszkaoców. Na wszystkich uczniów szkół podstawowych i gimnazjów

prowadzonych przez te samorządy przypada więc dodatkowa waga (0,38), wzmocniona

działaniem współczynnika uwzględniającego koniecznośd wypłacania dodatków wiej-

skich i zasiłków mieszkaniowych nauczycielom zatrudnionym w szkołach położonych na

wsi i w miastach do 5 tys. mieszkaoców.

Gminy miejsko-wiejskie liczące do 10 tys. mieszkaoców mają wskaźniki nadwyżki wydat-

ków nad subwencją tylko nieco mniejsze od gmin wiejskich. Natomiast przeciętny

wskaźnik nadwyżki wydatków nad subwencją w najmniejszych miastach jest niższy od

analogicznego wskaźnika grupy gmin wiejskich tej samej wielkości o 7,59 punktu pro-

centowego. Nic w tym dziwnego, przy o wiele większej gęstości zaludnienia łatwiej jest

zorganizowad szkoły taosze w utrzymaniu. Trzeba jednak zwrócid uwagę na olbrzymie

zróżnicowanie sytuacji członków tej małej grupy JST – rozstęp dwiartkowy przekracza

w jej wypadku 43 punkty procentowe.

Wyraźnie wyższe są wskaźniki nadwyżki wydatków nad subwencją gmin, których ośrod-

kami są zwykle miasta powyżej 5 tysięcy mieszkaoców. W gminach miejsko-wiejskich

liczących 10-20 tys. ludzi przeciętna nadwyżka sięga 28,85%, a w największych gminach

miejsko-wiejskich – 35,3%. Najwięcej własnych środków na utrzymanie oświaty prze-

znaczają gminy miejskie powyżej 5 tys. mieszkaoców – przeciętnie 38,92%.

W ujęciu proporcjonalnym miasta na prawach powiatu wydają na utrzymanie oświaty

mniej własnych środków niż gminy miejskie. Przeciętna nadwyżka wydatków nad sub-

wencją w grupie miast liczących do 100 tysięcy mieszkaoców wynosi 20,14%, a w grupie

największych miast – 31,08%.

Powiaty ziemskie są grupą, która ma najniższe i jednocześnie najmniej zróżnicowane

wskaźniki nadwyżki wydatków nad subwencją. Mediana wskaźnika dla tej grupy wynio-

sła w 2009 r. zaledwie 0,76%, a rozstęp dwiartkowy – 7,5 punktu procentowego.

Z zamieszczonych tutaj zestawieo wynika zatem, że najwięcej własnych środków po-

chłania samorządom prowadzenie szkół podstawowych i gimnazjów w miastach powy-

Zmiany nadwyżek wydatków nad subwencją

70

żej 5 tys. mieszkaoców; najmniej – utrzymanie szkół ponadgimnazjalnych oraz szkół

podstawowych i gimnazjów w miastach do 5 tys. Algorytm subwencyjny nie uwzględnia

poprawnie zróżnicowania kosztów utrzymania szkół, spowodowanego przyczynami

obiektywnymi – np. ramowymi planami nauczania i niską gęstością zaludnienia lub małą

koncentracją ludności na terenach niezurbanizowanych16.

6.3. Zmiany nadwyżek wydatków nad subwencją

6.3.1. Łącznie w całym kraju

Rok 2009 był drugim z kolei rokiem spadku ogólnej nadwyżki wydatków nad subwencją.

Spadek ten nastąpił dzięki temu, że w 2009 r. ponownie wzrost subwencji oświatowej

wyprzedził wzrost sumy wydatków z zakresu finansowanego przez subwencję.

Tabela 45. Subwencja i wydatki ogółem oraz nadwyżka wydatków nad subwencją w kolejnych latach.

Rok Subwencja Wydatki Różnica Nadwyżka

2004 25,1 mld 30,1 mld 5,0 mld 20,1%

2005 26,1 mld 32,1 mld 6,0 mld 22,9%

2006 26,8 mld 33,7 mld 6,9 mld 25,7%

2007 28,2 mld 35,8 mld 7,6 mld 26,9%

2008 30,9 mld 38,2 mld 7,2 mld 23,4%

2009 33,4 mld 40,6 mld 7,2 mld 21,5%

Wykres 66. Subwencja i wydatki ogółem w kolejnych latach.

20 mld

25 mld

30 mld

35 mld

40 mld

45 mld

50 mld

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Subwencja

Wydatki

Wydatki te rosną zwykle o 6,3-6,5% rocznie, tylko w 2006 r. zwiększyły się o 5,01%.

W latach 2005-2007 subwencja oświatowa rosła wolniej – o 4,05%, 2,62% i 5,32%.

16 Więcej na ten temat pisałem w poprzednim raporcie z badao SAS – M. Tobor, Raport…, dz. cyt., s. 100.


71

W 2008 r. nastąpił gwałtowny skok do 9,55%, 2009 r. był nieco gorszy – nakłady pao-

stwa wrosły o 8,05% – ale i tak przyrost subwencji wyprzedził zwiększenie wydatków.

Jednak następne lata nie będą już tak dobre – łączna subwencja w 2010 r. wyniosła 35

mld zł, była więc tylko o 4,77% wyższa od tej z roku poprzedzającego. Na subwencję w

2011 r. przewidziano 36,9 mld zł, czyli o 5,5% więcej niż w poprzednim roku. Tymczasem

nic nie wskazuje na to, by tempo wzrostu wydatków miało ulec zahamowaniu. Zatem

jeśli przyjmiemy dośd optymistyczne założenie, że zarówno w 2010 r., jak i 2011 r. wy-

datki wrosną o 6%, to nadwyżka wydatków nad subwencją ponownie zacznie rosnąd i w

2011 r. przekroczy poziom z 2008 r.

Wykres 67. Zmiany nadwyżki wydatków nad subwencją w kolejnych latach.

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Tabela 46. Procenty JST, w których nadwyżka wydatków nad subwencją nie była większa od zera.

2004 2005 2006 2007 2008 2009

gw do 5 tys. 24,3% 8,3% 6,1% 4,5% 6,4% 8,7%

gw 5-10 tys. 19,4% 6,4% 4,9% 2,8% 4,6% 7,1%

gw >10 tys. 10,9% 3,4% 3,0% 1,3% 3,0% 4,7%

gmw do 10 tys. 7,4% 10,0% 7,4% 2,6% 5,2% 6,8%

gmw 10-20 tys. 1,3% 3,0% 1,7% 1,3% 2,1% 3,0%

gmw >20 tys. 1,6% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%

gm do 5 tys. 26,1% 52,2% 30,4% 21,7% 30,4% 30,4%

gm >5 tys. 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,5% 0,0%

mnp do 100 tys. 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 3,7% 3,7%

mnp >100 tys. 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%

pz 28,0% 29,9% 16,6% 17,5% 37,9% 43,3%

razem 15,4% 8,6% 5,7% 4,3% 8,0% 10,1%

Zmiany nadwyżek wydatków nad subwencją

72

Wykres 68. Procenty JST, w których nadwyżka wydatków nad subwencją nie była większa od zera.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

gwdo 5 tys.

gw5-10 tys.

gw >10 tys.

gmwdo 10 tys.

gmw10-20 tys.

gmw>20 tys.

gmdo 5 tys.

gm>5 tys.

mnpdo 100 tys.

mnp>100 tys.

pz razem

2004 2005 2006 2007 2008 2009

6.3.2. Zmiany w grupach JST

W zestawieniach obrazujących historię zmian przeciętnych wskaźników nadwyżek wy-

datków nad subwencją odbijają się nie tylko zmiany wartości wskaźnika nadwyżki liczo-

nego dla całego kraju, ale również modyfikacje algorytmu subwencyjnego.

Tabela 47. Zmiany median nadwyżek wydatków nad subwencją w grupach JST.

Grupa JST 2004 2005 2006 2007 2008 2009

gw do 5 tys. 7,23 14,50 16,51 19,51 17,70 16,30

gw 5-10 tys. 8,38 14,57 16,93 19,92 17,42 16,27

gw >10 tys. 9,44 15,20 15,83 19,40 17,04 16,12

gmw do 10 tys. 13,10 11,23 13,99 17,70 15,98 14,94

gmw 10-20 tys. 19,02 26,20 30,65 34,43 30,31 28,85

gmw >20 tys. 26,78 35,28 37,62 40,49 36,83 35,30

gm do 5 tys. 15,76 -0,94 4,72 10,24 10,93 8,71

gm >5 tys. 29,45 36,66 41,14 43,16 40,46 38,92

mnp do 100 tys. 20,16 19,90 24,84 27,02 22,62 20,14

mnp >100 tys. 32,39 33,16 36,08 37,29 33,03 31,08

pz 3,13 2,57 6,05 5,61 1,23 0,76

sw 19,33 55,07 56,66 38,32 16,63 12,18

Zestawienia rozpoczyna 2004 r., w którym łączna waga dla uczniów szkół podstawowych

i gimnazjów położonych na wsi, wynosiła 0,51. W 2005 r. nastąpiły radykalne zmiany:

waga wiejska została zmniejszona do 0,38, do tego samego poziomu podniesiono wagą

dla szkół w miastach do 5 tys. mieszk. i znacznie wzrosły wagi dla uczniów szkół specjal-

nych. W efekcie zdecydowanie wzrosły nadwyżki gmin wiejskich, gwałtownie spadła

przeciętna nadwyżka gmin miejskich do 5 tys. mieszkaoców, nieco zmniejszyła się me-


73

diana nadwyżek gmin miejsko-wiejskich do 10 tys. mieszkaoców (w których ośrodkami

są zwykle miasta do 5 tys. mieszkaoców), prawie nie zmieniły się nadwyżki samorządów

prowadzących szkoły ponadgimnazjalne i dośd poważnie wzrosły nadwyżki gmin

z większymi miastami.

Po 2005 r. nie było już tak radykalnych modyfikacji w algorytmie subwencyjnym, więc na

przebieg zmian w większym stopniu wpływały zmiany całej nadwyżki wydatków nad

subwencją oraz zmiany jednostkowych kosztów utrzymania szkół dominujących w po-

szczególnych grupach JST.

Wykres 69. Zmiany median nadwyżek wydatków nad subwencją w grupach JST.

-5

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

2004 2005 2006 2007 2008 2009

gw do 5 tys.

gw 5-10 tys.

gw >10 tys.

gmw do 10 tys.

gmw 10-20 tys.

gmw >20 tys.

gm do 5 tys.

gm >5 tys.

mnp do 100 tys.

mnp >100 tys.

pz

Wykres 70. Różnica median nadwyżek wydatków nad subwencją pomiędzy latami 2009 a 2004 (w punktach procentowych).

9,07

7,89

6,69

1,84

9,84

8,52

-7,05

9,46

-0,02

-1,31

-2,37

-8

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

10

12

gw

do 5 tys.

gw

5-10 tys.

gw

>10 tys.

gmw

do 10 tys.

gmw

10-20 tys.

gmw

>20 tys.

gm

do 5 tys.

gm

>5 tys.

mnp

do 100 tys.

mnp

>100 tys.

pz

Wnioski

74

Wykres 71. Różnica median nadwyżek wydatków nad subwencją pomiędzy latami 2009 a 2006 (w punktach procentowych).

-0,21-0,66

0,290,95

-1,80-2,33

3,99

-2,22

-4,70 -5,00 -5,29

-8

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

10

12

gw

do 5 tys.

gw

5-10 tys.

gw

>10 tys.

gmw

do 10 tys.

gmw

10-20 tys.

gmw

>20 tys.

gm

do 5 tys.

gm

>5 tys.

mnp

do 100 tys.

mnp

>100 tys.

pz

6.4. Wnioski Od wielu lat oczywistością jest, że subwencja oświatowa nie wystarcza na prowadzenie

szkół – w 2009 r. przeciętny samorząd dołożył do subwencji 21,5% własnych środków17,

a tylko 10% ogólnej liczby jednostek samorządu nie musiało szukad pieniędzy na bieżące

utrzymanie szkół. Obciążenia nie układały się jednak równomiernie – głównie w wyniku

redystrybucyjnego działania algorytmu podziału subwencji18. W najmniejszym stopniu

oświata obciążała budżety powiatów ziemskich i gmin miejskich do 5 tys. mieszkaoców,

przy czym 43% powiatów ziemskich i 30% najmniejszych gmin miejskich miało wskaźniki

nadwyżki wydatków nad subwencja nie większe od zera. Algorytm subwencyjny najbar-

dziej krzywdzący okazał się dla gmin miejskich liczących więcej niż 5 tys. mieszkaoców –

mediana nadwyżki wydatków nad subwencją wyniosła w tej grupie 38,9%.

Z względnym uprzywilejowaniem powiatów ziemskich przez subwencję mamy do czy-

nienia „od zawsze”, czyli od momentu przejęcia prowadzenie szkół ponadgimnazjalnych

przez te samorządy. Sytuacja małych gmin miejskich gwałtownie poprawiła się

w 2005 r., czyli w momencie zrównania wag dla szkół wiejskich i małomiasteczkowych.

Trzeba o tym pamiętad, jeśli rozpatruje się ewentualnośd wprowadzenia poważniejszych

zmian w algorytmie, zwłaszcza takich, które miały by doprowadzid do nadania mu jed-

noznacznie refundacyjnego charakteru, tzn. doprowadzenia do sytuacji, gdy podział

17 Oprócz tego finansował przedszkola i dowożenie uczniów, czyli zadania oświatowe, które z definicji nie są objęte subwencjonowa-

niem.

18 Więcej na temat funkcji algorytmu subwencji oświatowej pisałem w poprzednim raporcie z badao SAS, zob. M. Tobor, Raport…,

dz. cyt., s. 92 i nast. Zob. też M. Herbst i inni, Finansowanie…, dz. cyt.


75

subwencji będzie wynikał z obiektywnie uzasadnionych kosztów utrzymania szkół róż-

nych typów i rodzajów. Takie zmiany spowodowałyby radykalne przesunięcia środków,

wymagałaby zatem zastosowania mechanizmów osłonowych, które zapobiegłyby zała-

maniu budżetów tych samorządów, które obecnie korzystają na redystrybucyjnym dzia-

łaniu algorytmu.

Zastanawiając się nad ewentualnymi modyfikacjami algorytmu subwencyjnego, nie na-

leży zapominad o innych zmianach w oświacie. Oczywistym jest na przykład, że po

ewentualnym podjęciu decyzji o objęciu współfinansowaniem przez paostwo prowa-

dzenia przedszkoli, trzeba będzie zdecydowad, w jaki sposób należy dzielid środki na ten

cel. Mniej oczywiste jest, że ewentualne zmiany w Karcie Nauczyciela również mogą

mied duży wpływ na relacje między subwencją oświatową a wydatkami różnych grup

samorządów.

Z punktu widzenia samorządów najważniejszym, obok zasad podziału, aspektem finan-

sowania oświaty jest kwota, którą paostwo przeznacza na subwencję oświatową. Lata

2008-2009 były bardzo korzystne pod tym względem. Niestety, należy się spodziewad

znacznego osłabienia tempa wzrostu poziomu finansowania oświaty przez paostwo.

Istnieje więc realne zagrożenie, ze powtórzy się trend sprzed 2008 r., gdy wydatki samo-

rządów rosły szybciej od subwencji. Na domiar złego, wskutek kryzysu i zmian w syste-

mie podatkowym, kurczą się też możliwości współfinansowania oświaty z własnych

środków. Na dodatek wkrótce skooczą się też źródła względnie łatwego wzbogacania

oferty edukacyjnej za pomocą środków europejskich. W takiej sytuacji wiele samorzą-

dów będzie zmuszonych do zrewidowania swojej polityki oświatowej, a zwłaszcza do

podjęcia energicznej walki ze zjawiskiem bezwładności organizacyjnej, które walnie

przyczynia się do wzrost jednostkowych kosztów kształcenia.

W szkołach elastycznych organizacyjnie stosunkowo łatwo jest poradzid sobie z ową

bezwładnością. Wystarczy wprowadzid lokalne standardy zatrudnienia, najlepiej oparte

na tzw. metodzie bonu organizacyjnego, które zwiążą poziom zatrudnienia z warunkami

demograficznymi i możliwościami finansowymi samorządu. Rozwiązanie to ma zresztą

także wiele zalet wykraczających poza kwestie czysto ekonomiczne, w odróżnianiu od

„racjonalizowania” wydatków metodą prymitywnych cięd budżetowych (które zresztą

zwykle nie przynoszą spodziewanych efektów).

Rozwiązanie problemu nadmiernych wydatków w nieelastycznych organizacyjnie szko-

łach podstawowych i gimnazjach jest dużo trudniejsze – w ich wypadku standardy za-

trudnienia muszą uwzględniad koniecznośd utrzymywania, niekiedy absurdalnie małych,

oddziałów. Na dodatek każdą szkołę charakteryzuje pewien poziom kosztów stałych,

Wnioski

76

które wynikają z samego faktu jej istnienia. Trzeba więc podjąd nieprzyjemne oraz kosz-

towne politycznie decyzje i zlikwidowad niektóre szkoły lub przekazad ich prowadzenie

innym podmiotom. Oczywiście łatwo to napisad, a trudniej zrealizowad. Doświadczenie

uczy, że wprowadzanie tego rodzaju zmian w sieci szkół prawie nigdy nie udaje się pod

koniec kadencji, a i na jej początku wymaga głębokiego przekonania o słuszności podej-

mowanych decyzji połączonego z dużą dozą determinacji. Dlatego też w wielu samorzą-

dach sied szkół odpowiada warunkom demograficznym sprzed dziesięciu lat, co zapew-

ne tylko w nielicznych przypadkach ma wystarczające uzasadnienie merytoryczne.

77

7. Słowniczek

Etaty przeliczeniowe nauczycieli

Przez liczbę etatów przeliczeniowych nauczycieli należy rozumied taką liczbę nauczycieli, jaką należałoby zatrudnid w miejsce nauczy-cieli pozostających w stosunku pracy tak, aby wszyscy oni byli peł-nozatrudnieni, a jednocześnie nie realizowali godzin ponadwymia-rowych ani też zwiększonego obowiązkowego wymiaru godzin, o którym mowa w art. 42 ust. 2a Karty Nauczyciela; etat odpowiada także pełnozatrudnionemu nauczycielowi przebywającemu na urlopie dla poratowania zdrowia oraz pozostającemu w stanie nie-czynnym.

Liczba ta z reguły nie jest równa liczbie nauczycieli, czyli osób za-trudnionych na stanowiskach nauczycielskich.

W praktyce liczbę etatów przeliczeniowych wylicza się jako iloraz liczby godzin zajęd oraz związanego z tymi zajęciami tygodniowego wymiaru godzin (pensum). Na przykład:

27 godzin języka polskiego, które rozliczane są wg pensum 18-godzinnego: 27/18 = 1,5 etatu przeliczeniowego.

45 godzin bibliotekarza, które rozliczane są wg pensum 30-godzinnego: 45/30 = 1,5 etatu przeliczeniowego.

25 godzin nauczyciela przedszkola (poza klasą „0”), które roz-liczane są wg pensum 25-godzinnego: 25/25 = 1 etat przelicze-niowy.

25 godzin nauczyciela w klasie „0”, które rozliczane są wg

pensum 22-godzinnego: 25/22 1,14 etatu przeliczeniowego.

47 godzin języka polskiego i 52 godziny nauczyciela klasy „0”: 47/18 + 52/22 4,97 etatu przeliczeniowego.

Etaty wsparcia Etaty nauczycieli wspierających pracę dydaktyczną. Do tej kategorii zaliczamy dyrektorów, kierowników itp. (a mówiąc ściślej, etaty przeznaczone na ich zniżki – zob.), pedagogów, psychologów, bi-bliotekarzy, wychowawców świetlic i internatów itp.

Klasa 1. Rok (poziom) nauczania w szkole.

2. Uczniowie danego roku (poziomu) nauczania.

Klasy dzielą się na oddziały.

78

Mediana Jedną z miar tendencji centralnej, dla której połowa obserwacji (50%) leży powyżej, a druga połowa poniżej jej wartości. Jeśli liczba obserwacji w próbie jest parzysta, wówczas mediana jest obliczana jako średnia z dwóch wartości leżących pośrodku. Inaczej: wartośd środkowa, drugi kwartyl, percentyl 50%.

W odróżnieniu od średniej arytmetycznej (która jest także miarą tendencji centralnej) mediana w niewielkim stopniu zależy od skrajnych wartości badanej populacji.

Percentyl Wielkośd, która informuje, jaki procent obserwacji w badanej pró-bie jest równy lub mniejszy danej wartości. Np. jeśli percentyl 10% z wielkości szkół podstawowych wynosi 48, to znaczy, że w co dziesiątej szkole podstawowej liczba uczniów jest mniejsza lub równa 48.

Rozstęp dwiartkowy (kwartylny)

Miara rozproszenia (zróżnicowania). Różnica pomiędzy pierwszym a trzecim kwartylem, czyli percentylem 75% a percentylem 25%. Po-między tymi wartościami znajduje się 50% badanej populacji. Im większy jest rozstęp dwiartkowy tym większe jest zróżnicowanie badanej populacji.

Oddział Grupa uczniów jednej klasy (zob.), która razem uczestniczy w większości zajęd edukacyjnych.

Wskaźnik elastyczności organizacyjnej

Wskaźnik służący do oceny względnej swobody określania wielkości oddziałów (zob.).

Wylicza się go wg wzoru:

gdzie:

liczba uczniów w klasach elastycznych oznacza sumę liczb uczniów oddziałów ogólnodostępnych w klasach (zob.), w których liczba uczniów oddziałów ogólnodostępnych na poziomie danej klasy jest większa od 80;

liczba uczniów ogółem oznacza sumę liczb uczniów od-działów ogólnodostępnych.

Wyliczanie wskaźników elastyczności organizacyjnej ma sens prze-de wszystkim w odniesieniu do ogólnodostępnych szkół podstawo-wych i gimnazjów.

Na przykład w gimnazjum, w którym w oddziałach ogólnodostęp-nych uczy się 270 uczniów, w klasie pierwszej jest 82 uczniów, w drugiej – 90, a w trzeciej – 98, to każda klasa jest elastyczna, bo liczy ponad 80 uczniów. Zatem łączna liczba uczniów w klasach ela-stycznych jest równa całkowitej liczbie uczniów tej szkoły. W takiej sytuacji wskaźnik elastyczności organizacyjnej tej szkoły wynosi

W drugim przykładowym gimnazjum też jest 270 uczniów, ale w klasie pierwszej mamy ich tylko 70, w drugiej – 90, a w trzeciej –

79

110. W tym wypadku elastyczne są tylko dwie starsze klasy, do któ-rych uczęszcza łącznie 200 uczniów. Wobec tego wskaźnik elastycz-

ności organizacyjnej tej szkoły wynosi

Oczywiście wskaźnik elastyczności organizacyjnej szkoły, w której żadna klasa nie jest elastyczna, wynosi 0.

Wskaźnik nadwyżki wydatków nad subwencją

Wskaźnik służący do oceny stopnia obciążenia pozasubwencyjnych dochodów JST wydatkami oświatowymi. Wyliczany jest wg wzoru:

gdzie:

wydatki oświatowe to wydatki wykonane z działów 801 (oświata i wychowanie) oraz 854 (edukacyjna opieka wycho-wawcza) z wyłączeniem wydatków z paragrafów należących do grupy wydatki majątkowe (601 do 680) oraz rozdziałów 80103 (oddziały przedszkolne w szkołach podstawowych), 80104 (przedszkola) i 80113 (dowożenie uczniów do szkół);

subwencja oświatowa – przyznana danej JST częśd oświa-towej subwencji ogólnej.

Jeśli wskaźnik nadwyżki wydatków nad subwencją wynosi 0, to wydatki na zadania oświatowe finansowane przez subwencję oświatową są równe tej subwencji. Jeśli zaś wskaźnik wynosi np. 15%, to wydatki są o 15% wyższe od subwencji. Natomiast, gdy wskaźnik ma wartośd ujemną i wynosi np. minus 5%, tzn. że wydat-ki są o 5% niższe od subwencji.

Wskaźniki organizacji Wskaźniki służące do porównywania kosztów zatrudnienia nauczy-cieli wyrażonych w etatach przeliczeniowych (zob.). Wskaźniki te w syntetyczny sposób charakteryzują różne aspekty organizacyj-nych warunków kształcenia i wychowania.

Wylicza się je odnosząc liczbę nauczycielskich etatów przeliczenio-wych do liczb uczniów, z którymi ci nauczyciele pracują. Stosowaną w niniejszym opracowaniu jednostką wskaźników organizacji jest liczba etatów przeliczeniowych przypadających na 100 uczniów (etaty/100 uczniów).

Można wyróżniad różne wskaźniki organizacji ze względu na grupy etatów, do których się odnoszą (zob. zasadniczy wskaźnik organiza-cji).

Zasadniczy wskaźnik organizacji

Wskaźnik organizacji (zob.) odnoszący się do etatów zasadniczych, czyli etatów typowych lekcyjnych i pozalekcyjnych zajęd z oddzia-łami i grupami uczniów, czyli zajęd, które wynikają z ramowych pla-nów nauczania oraz typowych etatów wsparcia (zob.).

Zniżka (godzin) Różnica pomiędzy tygodniowym obowiązkowym wymiarem godzin zajęd (pensum) nauczyciela a wymiarem obniżonym ze względu na zajmowanie w szkole stanowiska kierowniczego, doskonalenie się, wykonywanie pracy naukowej, prac zleconych przez organ sprawu-jący nadzór pedagogiczny lub organ prowadzący albo ze względu na

80

szczególne warunki pracy nauczyciela (zgodnie z art. 42 ust 6 i 42a ust. 1 Karty Nauczyciela).

Zniżka musi byd wyrażana w odniesieniu do konkretnego pensum, np. zniżki dyrektorów i wicedyrektorów szkół wyrażane są zwykle w odniesieniu do pensum 18-godzinnego, zaś kierowników świetlic w odniesieniu do pensum 26-godzinnego.

Raport z badań SAS w zakresie oświaty za lata 2005-2009 · 6.1. Wskaźnik nadwyżki wydatków nad...

Documents

Transcript of Raport z badań SAS w zakresie oświaty za lata 2005-2009 · 6.1. Wskaźnik nadwyżki wydatków nad...