1

Warszawa, dnia 10 kwietnia 2012 r.

RPO–697953-VII-720.3/12/DK

Raport

Krajowego Mechanizmu Prewencji

z wizytacji

Domu Pomocy Społecznej nr 1 w Grudziądzu

(wyciąg)

Wprowadzenie

Na podstawie artykułu 19 Protokołu fakultatywnego do Konwencji w sprawie

zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego

traktowania albo karania, przyjętego przez Zgromadzenie Ogólne Narodów

Zjednoczonych w Nowym Jorku dnia 18 grudnia 2002 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 30,

poz. 192) oraz działając z upoważnienia Rzecznika Praw Obywatelskich, w dniach

7-9 marca 2012 r., do Domu Pomocy Społecznej nr 1 w Grudziądzu przy ul.

Parkowej 12 i filii Domu przy ul. Armii Krajowej 12 w Grudziądzu (dalej: DPS

lub Dom/placówka), udali się przedstawiciele Zespołu „Krajowy Mechanizm

Prewencji” (dalej: KMP lub Mechanizm).

Celem wizytacji zapobiegawczej Mechanizmu było sprawdzenie na miejscu

sposobu traktowania przebywających w nim osób i dokonanie oceny

pod względem ich ochrony przed torturami oraz innym okrutnym, nieludzk im

lub poniżającym traktowaniem albo karaniem.

2

Przeprowadzone czynności polegały na:

wysłuchaniu informacji o funkcjonowaniu placówki i jej podstawowych

problemach, udzielonej przez dyrektora i zastępcę dyrektora oraz przez główną

księgową i przewodniczącą związku zawodowego pracowników DPS;

dokonano oglądu budynków przeznaczonych dla pensjonariuszy Domu, w tym:

wybranych losowo pokoi, gabinetów doraźnej pomocy medycznej, kaplicy,

sanitariatów, kuchni ogólnej, jadalni, kuchni pomocniczych, sal dziennego

pobytu, pracowni terapeutycznych, kawiarni i pomieszczenia pro morte;

przeprowadzono w czasie wizytacji pokoi i innych pomieszczeń rozmowy

z mieszkańcami Domu (w tym z przewodniczącą samorządu mieszkańców),

pracownikami i współpracownikami DPS (w tym z osobami udzielającymi

świadczeń medycznych i psychologicznych);

poddano analizie wybraną dokumentację, dostępną na miejscu (m.in. raporty

pielęgniarskie, akta wybranych mieszkańców, zeszyt skarg i wniosków, zeszyty

wejść i wyjść z placówki).

W toku wizytacji wykonano dokumentację fotograficzną i użyto dalmierza

do pomiaru powierzchni wybranych pomieszczeń.

Dokonane w ten sposób ustalenia pracownicy Krajowego Mechanizmu

Prewencji przekazali dyrektorowi placówki oraz wysłuchali jej uwag i wyjaśnień.

Ponadto, po zakończeniu wizytacji przeanalizowano: Zezwolenie Wojewody

Kujawsko-Pomorskiego z dnia 9 listopada 2007 r. na bezterminowe prowadzenie

domu pomocy społecznej nr WPS.VI.BG.9013/27/2007, Uchwałę nr VII/35/07

Rady Miejskiej Grudziądza z dnia 28 marca 2007 r. w sprawie nadania Statutu

Domowi Pomocy Społecznej nr 1 w Grudziądzu wraz ze Statutem DPS nr 1

w Grudziądzu, Regulamin Organizacyjny Domu Pomocy Społecznej nr 1

w Grudziądzu z dnia 1 stycznia 2006 r., Regulamin Samorządu Mieszkańców

Domu Pomocy Społecznej nr 1 w Grudziądzu, Procedurę przyjęcia mieszkańca

do DPS nr 1 w Grudziądzu, Procedurę zastosowania przymusu bezpośredniego

w DPS nr 1 w Grudziądzu, Procedurę dotyczącą przyjmowania i rozpoznawania

3

skarg i wniosków mieszkańców w DPS nr 1 w Grudziądzu oraz pozostałe,

obowiązujące w DPS procedury, Regulamin dotyczący dysponowania,

dokumentowania i rozliczania środków depozytowych złożonych

przez Mieszkańców DPS nr 1 w Grudziądzu, Umowę zawierającą zasady

współżycia społecznego Mieszkańców DPS nr 1 w Grudziądzu, Uchwałę

Społeczności Domu – Prawa i Obowiązki Mieszkańców, Całoroczne oferty

kulturalno-rozrywkowe dla Mieszkańców DPS nr 1 w Grudziądzu na rok 2012,

plan dnia w DPS, protokoły z kontroli przeprowadzonych w dniu 18 kwietnia i 3

czerwca 2011 r. przez Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego

w Bydgoszczy, sprawozdania z kontroli przeprowadzonych w dniach: 21 stycznia

2009 r., 3 stycznia 2010 r., 10-11 stycznia 2011 r. przez sędziego Sądu

Rejonowego w Grudziądzu.

Ogólna charakterystyka

Dom posiada 216 miejsc: 170 w siedzibie przy ul. Parkowej 12

w Grudziądzu i 46 w filii przy ul. Armii Krajowej 39 w Grudziądzu. DPS

w całości przeznaczony jest dla osób z zaburzeniami psychicznymi.

Placówka istnieje od 1952 r. Obecnie funkcjonuje na podstawie zezwolenia

Wojewody Kujawsko-Pomorskiego z dnia 9 listopada 2007 r., umożliwiającego

Miastu Grudziądz prowadzenie na czas nieokreślony domu pomocy społecznej

stałego pobytu, przeznaczonego dla osób przewlekle psychicznie chorych (kobiet

i mężczyzn). DPS jest samorządową jednostką budżetową, podlegającą

Prezydentowi Grudziądza, prowadzoną przez gminę – miasto Grudziądz.

Zadania i organizacja Domu określone zostały w Statucie DPS nr 1

w Grudziądzu, przyjętym uchwałą Rady Miejskiej Grudziądza. Szczegółową

organizację, zakres usług oraz zasady funkcjonowania Domu wraz z zasadami

prowadzenia spraw mieszkańców opisuje Regulamin organizacyjny DPS nr 1

w Grudziądzu. Natomiast Regulamin Samorządu Mieszkańców DPS nr 1

w Grudziądzu określa współpracę z dyrektorem Domu w zakresie organizacji

4

życia mieszkańców w DPS oraz daje podstawy do składania wniosków

i współpracy z personelem placówki w różnych kwestiach dotyczących

podopiecznych Domu m.in. składania propozycji do miesięcznych planów ich

zajęć.

Legalność pobytu

W dniu wizytacji w placówce oraz jej filii przebywało w sumie 107

mężczyzn i 108 kobiet. Spośród obecnych w Domu 215 osób, 78 osób było

ubezwłasnowolnionych całkowicie, a 25 częściowo. Liczba osób przyjętych

do DPS bez zgody, na mocy postanowienia sądu wynosiła w dniu wizytacji 34.

Ekspertka KMP na podstawie analizy dokumentacji zauważyła, że

w przypadku niektórych mieszkańców, tuż przed przyjęciem do DPS, rozpoznano

schizofrenię, mimo że przez szereg lat rozpoznawano jedynie niepełnosprawność

intelektualną i zaburzenia osobowości. Na podstawie dokumentacji, którą

dysponuje DPS, ekspertka KMP nie była w stanie zweryfikować diagnozy, ale

takie nagłe rozpoznanie psychozy w jej ocenie budzi wątpliwości, czy nie miało

stanowić uzasadnienia do przyjęcia do DPS o tej specyfice. Jest to szczególnie

niepokojące w przypadkach zastosowania przyjęcia na mocy decyzji sądu.

Nadto z dokumentów dotyczących przyczyn skierowania do DPS (także

wbrew woli) wynika, że podstawowym problemem jest nieradzenie sobie

z zaspokajaniem podstawowych potrzeb życiowych oraz nieregularne leczenie.

Z tych opisów, a także z rozmów z personelem DPS wynika, w ocenie ekspertki

KMP, że część mieszkańców mogłaby żyć poza Domem, gdyby istniały lepiej

zorganizowane usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi.

Kolejnym problemem jest, fakt kierowania decyzją Miejskiego Ośrodka

Pomocy Rodzinie niektórych osób, które powinny zostać skierowane do DPS nr 1

w Grudziądzu, do innych placówek na czas oczekiwania na wolne miejsce.

Sprawy te ilustrują systemowy problem niekierowania osób z zaburzeniami

psychicznymi do właściwych domów, które mogą zapewnić im należne usługi.

5

Traktowanie mieszkańców przez personel wizytowanej placówki

Atmosfera panująca w Domu w trakcie wizytacji była bardzo dobra.

Zauważono, iż zarówno jego dyrektor jak i kadra są w pełni zorientowani

w zakresie potrzeb i upodobań poszczególnych mieszkańców. W rozmowach

indywidualnych mieszkańcy podkreślali, że czują się dobrze w placówce i nie

wskazywali na żadne przejawy niewłaściwego ich traktowania. Również niektóre

osoby przyjęte do Domu wbrew swojej woli, z którymi przeprowadzono

rozmowy, informowały przedstawicieli Mechanizmu, że ich wcześniejsze obawy

dotyczące Domu nie sprawdziły się, a ich obecne, ewentualne zastrzeżenia

generalnie mają związek z sytuacją rodzinną czy majątkową (np. pojawiły się

zastrzeżenia, czy właściciel zajmowanego wcześniej przez daną osobę lokalu,

kierowany raczej finansowymi motywami niż chęcią pomocy, doprowadził daną

osobę do jej umieszczenia w placówce).

W Domu powołano 5 zespołów terapeutyczno-opiekuńczych, składających

się z pielęgniarek, opiekunek socjalnych i pokojowych, które wraz z wspólnymi

dla wszystkich mieszkańców fizjoterapeutami i pracownikami terapii zajęciowej

zajmują się mieszkańcami Domu. Pensjonariusze podzieleni zostali również na 5

zespołów. Każdy zespół mieszkańców zajmuje w placówce oraz w filii pokoje

położone w pobliżu siebie. Zaznaczyć należy w tym miejscu, że dobór

nowoprzybyłych mieszkańców do zespołów, choć odbywa się według pewnych

zasad (np. osoby starsze i leżące są zgrupowane w jednym zespole, a osoby

z niepełnosprawnością intelektualną przebywają w filii placówki), to mieszkaniec

może swobodnie zmienić pokój czy zespół (wyjątkiem od tej zasady jest

przymusowe przeniesienie mieszkańca do innego pokoju, wynikające m.in.

z potrzeby zapewnienia bezpieczeństwa innym pensjonariuszom – patrz pkt. 5

pt.: Dyscyplinowanie).

Każdemu mieszkańcowi Domu, przy przyjęciu do placówki wyznacza się

opiekuna adaptacyjnego spośród personelu, który w przypadku obustronnej

6

akceptacji, staje się osobą na stałe opiekującą się danym mieszkańcem , tzw.

pracownikiem pierwszego kontaktu, działającym w ramach danego zespołu

terapeutyczno-opiekuńczego. Każdy pracownik pierwszego kontaktu może

opiekować się jednocześnie maksymalnie 3 osobami. Może zatem, korzystając

z wsparcia pozostałych członków personelu Domu, właściwie zadbać

o szczególne potrzeby danego podopiecznego, koordynując wykonywanie

poszczególnych usług wobec niego i inspirując podopiecznego do aktywności

we wszystkich sprawach życia codziennego.

Mieszkańcy, jako zbiorowość, mogą mieć wpływ na organizację pracy

Domu i kwestie dotyczące osób w nim przebywających. W placówce funkcjonuje

demokratycznie wybierany Samorząd Mieszkańców (Rada Mieszkańców),

którego postulaty, zgodnie z informacjami mieszkańców, są przeważnie

akceptowane przez dyrektora Domu i realizowane przez personel. Każdy z 5

zespołów terapeutyczno-opiekuńczych ma swojego lidera, który na bieżąco

zajmuje się istotnymi sprawami członków zespołu oraz angażuje ich

w organizację różnych przedsięwzięć np. sportowych.

Każdy mieszkaniec ma również indywidualne uprawnienia w omawianym

obszarze oraz prawo wyboru w sprawach dotyczących go bezpośrednio czy też

prawo uczestnictwa w tworzeniu indywidualnych planów opiekuńczo-

terapeutycznych i oceniania skutków udzielonej pomocy.

W efekcie pensjonariusze DPS funkcjonują w placówce w sposób zbliżony

do warunków domowych, mając równocześnie zapewnioną opiekę oraz dobre

warunki bytowe (patrz pkt. 12 pt.: Warunki bytowe).

Uwagę wizytujących zwróciła dobra praktyka zezwalania mieszkańcom

Domu na posiadanie zwierząt, których rodzaj i cechy indywidualne nie stanowią

zagrożenia czy przeszkody w funkcjonowaniu innych pensjonariuszy. Pozytywne

emocje wiążące się z kontaktem z pupilem i możliwość opieki nad zwierzęciem,

dająca poczucie bycia komuś potrzebnym oraz bliskim, z pewnością mają

bezpośredni, dobry wpływ na stan psychiczny i fizyczny tych osób.

7

Pracownicy Mechanizmu dostrzegli również dbałość o czystość w pokojach

mieszkańców oraz w całej placówce i jej filii (pensjonariusze nie są zmuszani

do samodzielnego sprzątania) oraz dobry stan higieniczny wszystkich

podopiecznych. Zaznaczyć należy, że w zakresie zadbania o stan mieszkańców,

DPS nie ogranicza się do podstawowych kwestii (np. zmiany pieluch czy umycia

podopiecznego), ale zapewnia także fachowe usługi fryzjerskie.

Zastrzeżenia ekspertki KMP w zakresie traktowania mieszkańców Domu

dotyczą osób nieakceptujących pobytu w DPS, umieszczonych bez zgody czy

nadużywających alkohol. Ekspertka KMP ustaliła, że personel nie mając

wskazówek w przepisach prawa, jak postępować z takimi osobami, reguluje

wyjścia tych osób przy pomocy przepustek (zalecanych przez psychiatrę)

lub okresowego zamykania Domu na klucz (dotyczy to filii DPS). O tym

problemie szerzej w pkt. 7 pt.: Prawo do kontaktu z światem zewnętrznym.

Wątpliwości Mechanizmu w zakresie traktowania mieszkańców Domu

dotyczą też konstrukcji aktów wewnętrznych, w tym nadmiernych uprawnień

Samorządu Mieszkańców w zakresie spraw indywidualnych pensjonariuszy,

(o tym problemie również w pkt. 5 pt.: Dyscyplinowanie).

Poza Regulaminem, prawa i obowiązki mieszkańców DPS, zostały

określone w Uchwale społeczności Domu, opisującej zasady współżycia

społecznego mieszkańców placówki. Samorząd Mieszkańców jest organem

doradczym i pomocniczym. Nie wydaje się zatem właściwy do określania tego

typu, fundamentalnych kwestii. Zgodnie ze Statutem DPS nr 1 Grudziądzu,

przyjętym Uchwałą Rady Miejskiej Grudziądza, szczegółową organizację

oraz zasady funkcjonowania Domu określa opracowany przez dyrektora Domu

Regulamin organizacyjny. Dodać należy, że Regulamin ten przyjmowany jest

przez Prezydenta Grudziądza. Takiej kontroli merytorycznej i obiektywnej nie są

poddawane uchwały samorządu mieszkańców DPS.

Umowa przestawiająca zasady współżycia społecznego mieszkańca DPS nr

1 w Grudziądzu, zawierana z przyjmowanymi do placówki osobami, nie opiera

8

się na treści Regulaminu domu, ale właśnie zapisach wskazanej Uchwały

społeczności Domu. W związku z koniecznością uporządkowania zapisów

wymienionych dokumentów, KMP postuluje, aby zapisy umowy oparte były

przede wszystkim na treści Regulaminu.

Zgodnie z informacją przekazaną przez dyrektora Domu, w placówce nie

doszło w ostatnim czasie do żadnych wydarzeń nadzwyczajnych , poza zgonami

mieszkańców. KMP ustalił, że w latach 2010-2012 (do dnia wizytacji) w DPS

zmarło w sumie 9 osób, a według relacji personelu placówki, wszystkie zgony

były spowodowane naturalnymi przyczynami (niewydolność krążeniowo –

oddechowa). We wskazanym okresie, 10 podopiecznych Domu zmarło

w Regionalnym Szpitalu Specjalistycznym im. Wł. Biegańskiego w Grudziądzu.

Z wyjaśnień dyrektora Domu wynika, że z dostępnych w kilku przypadkach kart

zgonu pacjentów (w większości przypadków karty te były udostępniane wyłącznie

rodzinom, które organizowały pogrzeb) wynika, że przyczyną śmierci

podopiecznych Domu była również niewydolność oddechowo – krążeniowa.

Dotychczasowe doświadczenie DPS w pomocy udzielanej podopiecznym Domu

przez wymieniony szpital nie daje podstaw do wyrażenia wątpliwości, że być

może śmierć podopiecznych była wynikiem zaniedbania czy też złego traktowania

w szpitalu.

Z informacji przekazanych przez dyrektora placówki wynika, iż w ciągu

ostatnich dwóch lat w Domu nie stosowano środków przymusu bezpośredniego,

a w przypadkach agresji czy autoagresji mieszkańców jest wzywane pogotowie

ratunkowe. Z rozmów z personelem wynika, że uważa za przymus bezpośredni

tylko stosowanie unieruchomienia, a nie na przykład przytrzymanie. Warto w tym

miejscu przypomnieć, że zgodnie z art. 18 ust. 6 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r.

o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1375 ze zm.),

dalej: ustawa, zastosowanie przymusu bezpośredniego wobec osoby z

zaburzeniami psychicznymi, przy wykonywaniu czynności przewidzianych we

wskazanej ustawie i określonych w niej okolicznościach, polega

9

na przytrzymaniu, przymusowym podaniu leków, unieruchomieniu lub izolacji . W

art. 18 ustawy, poza określeniem osób decydujących o zastosowaniu przymusu

bezpośredniego i osób zatwierdzających jego stosowanie, wskazana jest

konieczność odnotowywania w dokumentacji medycznej każdego przypadku

zastosowania przymusu bezpośredniego i uprzedzenia o możliwości jego

zastosowania.

Z ustaleń KMP wynika, że podejmowano w DPS w badanym okresie

nieskuteczne próby zastosowania środka przymusu bezpośredniego w postaci

pasów zabezpieczających, wobec pobudzonego pacjenta (pacjent sam uwalniał się

szybko z unieruchomienia), jednakże nie odnotowano tego w żadnej

dokumentacji, poza raportami pielęgniarek. W ocenie personelu przytrzymanie

lub podejmowanie jedynie prób unieruchomienia nie jest jeszcze stosowaniem

przymusu bezpośredniego. Tymczasem w ocenie ekspertki KMP oczywiste jest

(i tak wynika z raportów oraz dokumentacji pacjentów), że przy takiej specyfice

przeznaczenia placówki istnieją sytuacje, w których przymus bezpośredni

w postaci przytrzymania w sposób zasadny jest stosowany (agresja bezpośrednia,

niszczenie przedmiotów).

Mechanizm zaleca zatem stosowanie przymusu bezpośredniego zgodnie

z zapisami ustawy, w tym szczególnie prawidłowe odnotowywanie faktu

zastosowania tych środków.

Dyscyplinowanie

Zgodnie z § 25 obowiązującego w DPS Regulaminu organizacyjnego,

dyrektor Domu ma prawo przenieść mieszkańca bez jego zgody do innego pokoju

- nawet o niższym standardzie - w przypadku m.in. uporczywego i rażącego

naruszania przez pensjonariusza obowiązujących norm współżycia społecznego

i zasad pobytu w domu. Z informacji udzielonej przez dyrektora Domu wynika,

że w praktyce stosuje się przenoszenie mieszkańców do pokoi o niższym

standardzie, jako środek dyscyplinujący. Mechanizm uważa, że przeniesienie

10

mieszkańca do innego pokoju nie może być formą kary i może nastąpić wyłącznie

w sytuacji, gdy swoim zachowaniem utrudnia on funkcjonowanie

współlokatorów. Od decyzji tej powinno służyć nadto odwołanie, co nie jest

wyraźnie wskazane w Regulaminie (w § 19 dotyczącym praw mieszkańców Domu

znajduje się ogólny zapis o prawie do zgłaszania skarg i wniosków

do kierownictwa Domu i organów samorządu Mieszkańców).

Poza Regulaminem, katalog środków dyscyplinujących został określony

w Uchwale społeczności Domu, opisującej zasady współżycia społecznego

mieszkańców placówki. Wymienia się w niej możliwość przeprowadzenia

indywidualnej rozmowy pouczającej przez dyrektora Domu, przeprowadzania

rozmowy pouczającej w obecności Przewodniczącego Rady Mieszkańców,

udzielania nagany publicznej na spotkaniu Społeczności Terapeutycznej Domu,

pominięcia w udziale w imprezach zewnętrznych oraz organizowanych w Domu

oraz obciążenia finansowego Mieszkańca za świadome niszczenie wspólnego

mienia domu. Uchwała ta zawiera również katalog nagród oraz zastrzeżenie,

że wszystkie nagrody oraz kary mogą być udzielone przez dyrektora Domu

po uzgodnieniu z Radą Mieszkańców.

Mechanizm ponownie pragnie zauważyć, że Samorząd Mieszkańców jest

organem doradczym i pomocniczym. Mechanizm zaleca zatem, aby Samorząd

Mieszkańców ograniczył swoją rolę w sprawach indywidualnych do pomocy

i wsparcia tych pensjonariuszy, którzy sobie tego życzą, z wyłączeniem

możliwości udziału w wymierzaniu kar mieszkańcom Domu. Mechanizm zaleca

również zmianę uchwały Samorządu w zakresie określenia kar i nagród

udzielanych przez dyrektora DPS. KMP rekomenduje przeniesienie tej kwestii

do Regulaminu DPS, zastrzegając, że również sama forma niektórych kar (m.in.

publiczna nagana czy rozmowa pouczająca przeprowadzona przez Dyrektora

przy osobie trzeciej, jaką jest przedstawiciel Rady Mieszkańców), budzi

wątpliwości Mechanizmu ze względu na związane z nimi ryzyko upokorzenia

karanej w opisany sposób osoby. Gdyby w placówce faktycznie istniała

11

społeczność terapeutyczna, wspólne omawianie problemów i poszukiwanie ich

rozwiązania nie byłoby krzywdzące. W opisanej formie kary te nie wydają się

konstruktywne. Nadto nie jest czytelne, za co mieszkaniec może być ukarany i kto

decyduje, że popełniony został czyn, za który należy wymierzyć karę .

Prawo do informacji

Z informacji przekazanych przez dyrektora placówki oraz koordynatorkę

pracowników socjalnych i jednego z pracowników socjalnych wynika, że osoba

mająca zostać przyjęta do DPS zostaje zaproszona na spotkanie , podczas którego

przedstawiana jest jej oferta Domu, pokazywany budynek, przedstawiane są

zasady obowiązujące w placówce. Wcześniejsza możliwość poznania miejsca,

w którym zamieszka dana osoba oraz innych mieszkańców i personelu jest dobrą

praktyką, dającą możliwość spokojnego przygotowania się na tak ważną zmianę.

Osoba skierowana do DPS przy przyjęciu zapoznaje się dokładnie

z regulaminem placówki (jest on też dostępny w pokojach mieszkańców),

obowiązującymi w niej procedurami i podpisuje umowę zawierającą zasady

współżycia społecznego. Procedura ta również jest prawidłowa.

Uwagi wobec samej treści umowy zostały już przedstawione w pkt. 4

niniejszego raportu, mając jednak na względzie zakres tematyczny tej części,

należy wskazać na jeszcze jedną wątpliwość związaną z jej treścią, tym razem

związaną z prawem do informacji.

Otóż poza Regulaminem, prawa i obowiązki mieszkańców DPS, zostały

określone w Uchwale społeczności Domu opisującej zasady współżycia

społecznego mieszkańców placówki. Należy zauważyć, że są to dwa różne

katalogi praw i obowiązków pensjonariuszy. Zostały określone w sposób, który

daje możliwość realizacji indywidualnych potrzeb każdego mieszkańca

i stworzenia właściwej atmosfery w Domu, wzajemnego szacunku i zrozumienia,

ale zdublowanie ich i różnice w ich przedstawieniu utrudniają zrozumienie

faktycznego zakresu praw i obowiązków mieszkańca Domu. Kwestia ta jest

12

kolejnym argumentem za postulatem KMP, aby zapisy umowy oparte były przede

wszystkim na treści Regulaminu.

W zakresie prawa do informacji Mechanizm ma jeszcze jedną uwagę,

a mianowicie, zgodnie z opracowanym przez DPS dokumentem pt.: Procedura

dotycząca monitoringu w DPS Nr 1 w Grudziądzu, kierownicy poszczególnych

działów zobowiązani są do poinformowania jedynie podległych pracowników

o zainstalowanym monitoringu. Stosowanie wideonadzoru wobec osób w domu

pomocy społecznej jest swoistego rodzaju ingerencją w ich prywatność/ prawo

do intymności. W związku z tym wszystkie osoby przebywające w domu

powinny być informowane o tym, które pomieszczenia są monitorowane.

Mechanizm postuluje zatem, aby zobowiązanie do powiadomienia mieszkańców

DPS o monitorowaniu, również zostało zawarte w przedmiotowym dokumencie

i aby mieszkańcy Domu byli informowani przy przyjęciu do placówki również

o fakcie zainstalowania kamer monitorujących ciągi komunikacyjne

oraz palarnię.

Prawo do kontaktu ze światem zewnętrznym

W DPS nie stwarza się żadnych ograniczeń w kontaktach mieszkańców

z członkami najbliższej rodziny, opiekunami, przyjaciółmi czy sympatiami, które

nie mieszkają w DPS.

Kontakty z rodzinami i innymi osobami odbywają się w formie codziennych

odwiedzin (w godz. 9.00-18.00) i wyjść oraz telefonicznie (w DPS jest budka

telefoniczna dla osób niekorzystających z własnych telefonów komórkowych)

i listownie (korespondencja mieszkańców nie jest otwierana).

Poza możliwością spacerów poza DPS, placówka organizuje również

wyjścia grupowe (np. do kina, pływalni, kręgielni) oraz wyjazdy i wycieczki.

Kontakt mieszkańców Domu z osobami spoza placówki jest także organizowany

w formie udziału w zawodach sportowych, zabawach i obchodach różnych

uroczystości.

13

Placówka zapewnia możliwość udziału mieszkańców w wyborach

powszechnych.

Wątpliwości Mechanizmu w zakresie traktowania mieszkańców Domu, jak

wspomniano w pkt. 4 niniejszego raportu, dotyczą sprawy ograniczania wolności

mieszkańcom filii Domu oraz osobom uznanym za uzależnione od alkoholu

i przyjętym bez zgody. Mechanizm pragnie zauważyć, że zgodnie z art. 40

ustawy w przypadku wystąpienia u osoby, o której mowa w art. 38,

przebywającej w domu pomocy społecznej, zachowań zagrażających jej życiu

lub zdrowiu, lub życiu lub zdrowiu innych osób, można wobec niej stosować

przymus bezpośredni również w celu zapobieżenia opuszczeniu domu pomocy

społecznej. Wskazany przepis nie daje podstaw prawnych do stosowania

permanentnej lub nawet czasowej izolacji całej grupy mieszkańców Domu. Nadto,

poza ustawowymi wskazaniami do zastosowania izolacji, środek ten powinien

realizowany być w odpowiednich warunkach. KMP uważa zatem, że okresowe

zamykanie filii DPS, czyli całego budynku, stoi w sprzeczności z wskazanym

zapisem art. 40 ustawy i jest bezprawnym ograniczeniem wolności

przebywających w tej placówce osób. DPS powinien zapewnić osobom

z niesprawnością intelektualną opiekę nie pozbawiając ich jednocześnie prawa

wyjścia na świeże powietrze czy przepustek, umożliwiających kontakt ze światem

poza Domem.

Problem spożywania alkoholu przez mieszkańców DPS w sposób

zakłócający funkcjonowanie placówki i uzależnienia części osób od alkoholu jest

niewątpliwie problemem wielowymiarowym, wymagającym kompleksowego,

systemowego rozwiązania. Niemniej jednak zastrzeżenia Mechanizmu budzi

ograniczanie przepustek osobom wskazywanym przez personel DPS jako osoby

z rozpoznaniem choroby alkoholowej czy mające zdrowotne przeciwwskazania

do spożywania alkoholu. Osobom uzależnionym powinna być zaproponowana

stosowna terapia. W zespole, do którego kierowane są osoby z takim problemem,

są organizowane spotkania z terapeutą, a DPS organizuje udział swoich

14

podopiecznych w turnusach antyalkoholowych. Nie jest jednak czytelne, czy Dom

wnioskował do Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych

o skierowanie tych mieszkańców, którzy owocnie nie korzystają z oferty DPS

i systematycznie zakłócają spokój lub porządek publiczny na przymusowe

leczenie, zgodnie z art. 26 ust. 1 w zw. z art. 24 ustawy z dnia 26 października

1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst

jedn.: Dz.U. z 2007 r. nr 70, poz. 473 ze zm.). Mechanizm zdaje sobie sprawę,

że mowa w tym miejscu o osobach z zaburzeniami psychicznymi, wymagających

często całodobowej opieki, nie tylko leczenia z alkoholizmu, ale kwestia ta

wymaga wyjaśnienia.

Przedstawiciele KMP odebrali jedną uwagę mieszkańca Domu, dotyczącą

pobytu w DPS wbrew woli i nierealizowania prawa kontaktu z rodziną.

Mianowicie osoba umieszczona w filii placówki stwierdziła, że nie ma kontaktu

z własną matką, przebywającą w głównym budynku DPS, również mieszkanką

wizytowanej placówki. Kolejnym przedstawionym przez mieszkańca Domu

problemem jest brak akceptacji faktu umieszczenia w DPS. Z wyjaśnień dyrektora

Domu wynika, że kontakty między synem a matką odbywają się (nie jest jednak

jasne kiedy miały miejsce), ale ze względu na ich nieprzyjemny przebieg i niechęć

matki do kontaktów z synem, w praktyce ich rozwój jest utrudniony.

Pani Dyrektor wskazała też na brak regulacji prawnych dotyczących

postępowania przez personel DPS z osobami, które przebywają w nim wbrew woli

w zakresie decyzji o udzielaniu im przepustek. W ocenie ekspertki KMP

faktycznie nie ma jasności co do postępowania wobec osób nie wyrażających

zgody na pobyt, nie stanowiących zagrożenia, a skierowanych z powodu

niezaspokajana potrzeb życiowych, jak też osób przebywających za zgodą, których

aktualny stan nie pozwala na bezpieczne korzystanie z wyjść.

Prawo do dysponowania własnością

15

Średni miesięczny koszt utrzymania mieszkańca w Domu wynosi 2566, 62 zł.

Stawka żywieniowa to 7 zł./os. Osoby korzystające z wakacji, w okresie do 21 dni

w roku, nie ponoszą kosztów utrzymania w placówce.

Pieniądze własne mieszkańców są wpłacane na konto depozytowe DPS.

Zgodnie z przedstawioną przez główną księgową Domu informacją, wpłaty te są

indywidualnie księgowane, a pieniądze wypłaca się ich właścicielom w miarę

potrzeb, po uprzednim potrąceniu, za zgodą, kwot na leki i opłaty za pobyt.

Regulamin dotyczący dysponowania, dokumentowania i rozliczania środków

depozytowych złożonych przez mieszkańców DPS nr 1 w Grudziądzu przewiduje

możliwość założenia przez mieszkańca indywidualnego konta w banku, ale tylko

banku PKO. W ocenie Mechanizmu § 8 tego Regulaminu powinien zostać tak

zmieniony, aby ci mieszkańcy, którzy zechcą ulokować własne środki poza

kontem depozytowym DPS, nie byli ograniczani w wyborze banku lub instytucji

finansowej, w której chcą posiadać rachunek.

Cenne przedmioty i dokumenty pensjonariusze mogą złożyć w depozycie

placówki i nie ma ograniczeń w wydawaniu ich właścicielom. Każdy mieszkaniec

ma nadto możliwość zamknięcia na klucz swojej szafki przyłóżkowej i szafy

na rzeczy osobiste.

W DPS istnieją czytelne procedury postępowania z własnością zmarłych

mieszkańców.

Z informacji pracowników DPS wynika, że odbiera się alkohol mieszkańcom,

którzy nie mogą go spożywać ze względu na uzależnienie lub leczenie

wykluczające picie napojów zawierających alkohol. Pracownicy jednak nie

wiedzą, co z tym alkoholem dalej zrobić. KMP zauważa, że jest to kwestia

nieuregulowana prawnie. Istnieje rozporządzenie z dnia 11 maja 1983 r. w sprawie

zasad i trybu postępowania w razie wnoszenia napojów alkoholowych na tereny

objęte zakazem ich wnoszenia (Dz.U. z 1983 r. nr 25, poz.105), jednak nie

przystaje do specyfiki takich placówek, jak DPS m.in. ze względu na

zobowiązanie do wydania alkoholu z depozytu jego właścicielom.

16

Prawo do ochrony zdrowia.

Wszyscy mieszkańcy DPS wymagają stałej bądź okresowej opieki

psychiatrycznej i psychologicznej, a duża część z nich ze względu na wiek

i przewlekłe stosowanie leków, wymaga okresowej kontroli internistycznej.

Zgodnie z informacją dyrektora DPS, wszystkim mieszkańcom wyjaśnia się,

na co chorują (przynajmniej próbuje się to robić) i mają oni prawo wglądu

w dokumentację medyczną (w praktyce nikt o to się nie ubiegał). Nie stosuje się

środków uspokajających z innych powodów niż wskazania medyczne

np. ze względu na braki personelu i generalnie odchodzi się od ich stosowania.

Badania oraz porady lekarzy współpracujących z placówką odbywają się

w przystosowanych do tego celu gabinetach zabiegowo – pielęgniarskich,

umiejscowionych przy poszczególnych zespołach mieszkańców. Do lekarzy

specjalistów, działających w ramach NFZ, poza psychiatrą, pensjonariusze

dowożeni są busami Domu, jak tylko jest taka potrzeba.

Opieka lekarska w DPS realizowana jest przez lekarza psychiatrę

raz w tygodniu (dzień pracy), przez lekarza internistę dwa razy w tygodniu

(w sumie pięć i pół godziny) oraz przez psychologa – cztery godziny tygodniowo.

Pacjenci otrzymują wystarczającą (a w każdym razie wykraczającą poza

standardy zwykłej opieki ambulatoryjnej) opiekę internistyczną (lekarz działa

w ramach NFZ).

Wszyscy wymienieni lekarze deklarują wydłużanie godzin pracy i stałą

dostępność telefoniczną, a praktyka w tym zakresie została potwierdzona przez

dyrektora DPS. Jednak w ocenie ekspertki KMP w przypadku psychiatry

(działającego w ramach NFZ) i psychologa (pracującego w ramach umowy

na świadczenie usług) wydaje się to rozwiązaniem niewystarczającym.

Nawet wobec pacjentów stabilnych, niewymagających częstych kontroli ,

lekarz psychiatra musi realizować wizytę raz w miesiącu, ze względu

na konieczność przepisania leków (ze względu na cenę leków nie ma możliwości

17

przepisywania raz na trzy miesiące). Oznacza to, że każdy pacjent planowo ma

wizytę raz w miesiącu, co uwzględniając pacjentów w stanie pogorszonym

i potrzebę nagłych interwencji, wydaje się pracą wymagającą codziennej

obecności lekarza psychiatry w takim wymiarze godzin, jaki może być

zapewniony np. w ramach pełnego etatu. Zaznaczyć należy, że w ocenie ekspertki

KMP, psychiatra sprawujący opiekę, robi to z dużym zaangażowaniem i widać, że

zna swoich pacjentów oraz rzeczywiście jest dyspozycyjny poza godzinami pracy.

Według ekspertki KMP, stanowczo za mało godzin jest przeznaczonych

również na opiekę psychologa. Sytuacja zastana w trakcie wizytacji wskazuje, że

obecnie możliwe jest ocenienie stanu psychicznego mieszkańca przy przyjęciu i co

pół roku oraz podjęcie ewentualnych działań interwencyjnych. Nie ma natomiast

możliwości prowadzenia stałych oddziaływań psychologicznych, które powinny

stanowić standard w domach pomocy społecznej przeznaczonych dla osób

z zaburzeniami psychicznymi.

Opisany problem należy uznać również za sprawę o charakterze

generalnym. W ocenie ekspertki KMP, domy pomocy społecznej dla osób

z zaburzeniami psychicznymi w okresie skracania hospitalizacji psychiatrycznej

stają się tym, czym dawniej były duże szpitale psychiatryczne – długoterminową

opieką nad osobami z zaburzeniami psychicznymi. Powinna być to jednak aktywna

opieka i leczenie dające szansę na powrót do środowiska. W związku z tym

przewidywany w placówce udział w procesie leczenia i rehabilitacji

wykwalifikowanego personelu psychiatryczno-psychologicznego należy uznać

za niewystarczający. Zasadą powinien stać się co najmniej jeden etat psychiatry

i przynajmniej 4 etaty psychologiczne na 200 mieszkańców.

Z informacji udzielonych przez dyrektora Domu wynika nadto, że istnieje

problem prawidłowości leczenia mieszkańców Domu przez personel Szpitala

Psychiatrycznego w Świeciu. Mieszkańcy Domu, którzy trafiają do tej placówki

zgodnie z decyzją lekarza DPS, są wypisywani z niej bez wyraźnej poprawy,

w złym stanie psychiatrycznym. Nadto czas ich pobytu w ostatnim okresie skrócił

18

się do okresu, który nie pozwala na przyjęcie, by pomoc udzielona w tak krótkim

czasie była skuteczna. Dodatkowo DPS boryka się z oporem w przyjmowaniu

swoich podopiecznych do tej placówki. Pracownicy DPS, z którymi

przedstawiciele Mechanizmu również rozmawiali w tej sprawie dodali,

że mieszkańcy Domu są we wskazanym szpitalu systematycznie okradani

z rzeczy, w które DPS ich wyposaża (są to nowe komplety piżam, środków

higienicznych, ręczniki itp.). Jednakże zgodnie z dodatkowymi informacjami,

uzyskanymi przez ekspertkę KMP, należy liczyć, że problem braku współpracy

z tą placówką zostanie rozwiązany, poprzez utworzenie w Grudziądzu jej filii

(oddziału psychiatrycznego), co da w niedalekiej przyszłości możliwość

nawiązania bezpośrednich, konstruktywnych relacji z osobami, które będą leczyć

pensjonariuszy DPS w szpitalnych warunkach. Nadto w ocenie ekspertki KMP

relacje DPS - szpital psychiatryczny to problem również o charakterze

systemowym, gdyż nie ma wypracowanych ścieżek kontaktów obu typów

placówek.

Kolejnym problemem w omawianym obszarze, na który bezpośredniego

wpływu nie ma personel DPS, jest trudna sytuacja finansowa mieszkańców domu,

w efekcie której niektórzy mieszkańcy proszą lekarzy o nieordynowanie im leków ,

ponieważ potrącenia za nie powodują faktyczny brak środków finansowych

pozostających do dyspozycji pensjonariusza. W budżecie DPS jest przewidziana

kwota ok. 3300 zł. na pomoc pensjonariuszom w takiej sytuacji i osób, które nie są

w stanie samodzielnie zapłacić za inne ważne rzeczy (np. protezy).

Prawo do usług opiekuńczo-terapeutycznych

Placówka spełnia bardzo dobrze funkcje opiekuńcze wobec mieszkańców,

natomiast, pomimo istnienia samorządu mieszkańców, nie jest nastawiona

na realizowanie programów rehabilitacyjnych wobec pensjonariuszy.

Zgodnie z oceną ekspertki KMP, dominującym modelem w wizytowanym

DPS, jest model opiekuńczo-paternalistyczny bez pomysłu na wzmacnianie

19

zasobów własnych mieszkańców z perspektywą na usamodzielnienie. Wpływa

na to również pozostawanie w jednej placówce osób z zaburzeniami

psychicznymi i niepełnosprawnością intelektualną, wymagających zdecydowanie

innych oddziaływań rehabilitacyjnych. W ocenie ekspertki KMP warto podjąć

stopniowe działania mające na celu integrację mieszkańców obu placówek

i zbudować społeczność terapeutyczną, działającą w oparciu o zasoby

mieszkańców, a nie akcje organizowane przez personel .

Dokumentacja dotycząca oddziaływań prowadzona jest - w ocenie ekspertki

KMP - w sposób prawidłowy, aczkolwiek wydaje się, że bez pomocy personelu

wykwalifikowanego w oddziaływaniach o charakterze rehabilitacyjnym, opiekunki

mają trudność w realizowaniu „indywidualnych planów wspierania”, co widać

w kartach mieszkańców. Podstawowa działalność w zakresie indywidualnych

planów jest działalnością oferowaną przez DPS ogólnie mieszkańcom – wyjścia,

zabawy etc., mało jest natomiast wspierania w aktywności własnej

oraz rzeczywistej realizacji celów rehabilitacji psychiatryczno-psychospołecznej.

Zaznaczyć należy, że wśród usług świadczonych przez Dom, znajduje się

bogata oferta kulturalno-rozrywkowa dla mieszkańców, obejmująca m.in. imprezy

okolicznościowe, udział w turniejach sportowych, wycieczki oraz gry i zabawy

ruchowe na świeżym powietrzu. Poza tymi atrakcjami, nazwanymi przez DPS

„terapią rozluźniającą”, w placówce mieszkańcy mogą skorzystać z fizykoterapii,

hydroterapii i kinezyterapii, a personel domu umożliwia udział pensjonariuszy

w turnusach rehabilitacyjnych oraz organizuje dla nich różne zajęcia w ramach

terapii zajęciowej, m.in. zajęcia muzyczne, plastyczne, kuchenne.

Personel wizytowanej placówki

W DPS zatrudnionych jest 137 osób, do których, poza kierownictwem

i administracją należy: 5 instruktorów ds. kulturalno-oświatowych, 2 instruktorów

terapii zajęciowej (w tym: starszy instruktor terapii zajęciowej), 46 opiekunek

(w tym: p.o. dyrektora zespołu, 8 starszych opiekunek i młodsza opiekunka),

20

opiekun, 24 pielęgniarek (w tym: 2 kierowników, p.o. kierownika zespołu i starsza

pielęgniarka), 2 pielęgniarzy, 12 pokojowych (w tym: 4 starsze pokojowe), starszy

pokojowy, 5 pracowników socjalnych (w tym: starszy specjalista pracy socjalnej –

koordynator), 2 techników fizjoterapii (w tym: starszy technik fizjoterapii),

dietetyk i 2 kapelanów. Ponadto dla potrzeb mieszkańców, w Domu zatrudnione są

osoby na takich stanowiskach jak np. kucharze, praczki, rzemieślnicy (stolarze,

malarze, elektrycy) oraz kierowca, krawiec i fryzjerka.

Z placówką współpracuje psycholog i psychiatra, którzy nie są zatrudnieni

w DPS na etatach.

Obsada etatowa Domu spełnia wymogi określone w § 6 ust. 2

rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 19 października 2005 r.

w sprawie domów pomocy społecznej (Dz.U. z 2005 r. nr 217, poz. 1837), dalej:

rozporządzenia, w zakresie wskaźnika zatrudnienia pracowników zespołu

terapeutyczno-opiekuńczego (0,5 na jednego mieszkańca Domu), zatrudnienia

pracowników socjalnych (nie mniej niż 2 na 100 mieszkańców domu)

oraz zapewnienia pensjonariuszom DPS kontaktu z psychologiem i psychiatrą.

Jednak zgodnie z ustaleniami ekspertki KMP, poza ukończonymi,

w niektórych przypadkach szkoleniami w opiece długoterminowej żadna

z pielęgniarek nie ma specjalności psychiatrycznej. Z kolei wszystkie opiekunki

ukończyły kurs opiekunek DPS i część z nich ma kwalifikacje asystenta osób

niepełnosprawnych. Wynika z tego, że kadra Domu przygotowana jest

do długoterminowej opieki w DPS, a nie do specyfiki pracy z osobami

z zaburzeniami psychicznymi. W konsekwencji np. realizacja standardów

określonych w procedurze pt.: Standard postępowania w stanie nasilenia choroby

psychicznej jest trudna lub w ogóle niemożliwa. Dodatkowym problemem w tym

zakresie jest opisana w pkt. 9 niniejszego raportu kwestia ułomności współpracy

z psychologiem i pedagogiem w zakresie czasu ich pracy w Domu.

W placówce w latach 2009-2011 przeprowadzono szereg szkoleń

dla pracowników DPS, o tematyce związanej z postępowaniem z mieszkańcami

21

Domu (m.in. postępowanie z osobami agresywnymi, prawa mieszkańca, aspekty

prawne sytuacji osób przewlekle psychicznie chorych, trening umiejętności

nawiązywania kontaktu z mieszkańcem uzależnionym, użycie środków przymusu

bezpośredniego). Wśród zaplanowanych w 2012 r. szkoleń znajdują m.in. takie

zagadnienia, jak ochrona danych osobowych w DPS czy nauka konstruowania

i efektywnego realizowania indywidualnego planu wsparcia. W ocenie

Mechanizmu, ze względu na specyfikę placówki, warto rozważyć uzupełnienie

szkoleń o zagadnienia związane z pierwszą pomocą przedmedyczną

wraz z ćwiczeniami praktycznymi oraz skierowanie przynajmniej części

pracowników na szkolenie mające na celu uzyskanie specjalizacji w zakresie

pielęgniarstwa psychiatrycznego i opieki nad osobami chorymi psychicznie.

Większość pensjonariuszy, z którymi rozmawiali przedstawiciele

Mechanizmu dobrze oceniła pracę personelu, podkreślając, że lubią te osoby i że

faktycznie interesują się ich sprawami.

Na terenie placówki działa związek zawodowy pracowników. Z wypowiedzi

przewodniczącej związku wynika, że współpraca z pracodawcą układa się

poprawnie. Pracownicy nie skarżyli się na warunki pracy, ani na pracodawcę , ale

na nieadekwatne do ich ciężkiej pracy wynagrodzenia. Niskie wynagrodzenia

przekładają się na problemy z pozyskiwaniem nowej kadry, m.in. część

pracowników DPS zrezygnowała z pracy ze względu na lepiej płatną pracę

w szpitalach.

Dodać należy, że zgodnie z informacją udzieloną przez dyrektora placówki,

w latach 2011 - 2012 (do dnia wizytacji) nie było postępowań dyscyplinarnych czy

karnych prowadzonych wobec pracowników Domu. W tym okresie złożono dwie

skargi na personel placówki m.in. skargę na opiekunkę, która zdaniem

pensjonariuszki ukradła jej 20 zł. (pieniądze zostały odnalezione w szafce

mieszkanki Domu, która stwierdziła, że zapomniała, gdzie je schowała i wycofała

oskarżenie).

22

Warunki bytowe

Placówka przy ul. Parkowej 12 w Grudziądzu składa się z kilku budynków

o różnym przeznaczeniu, tj. przede wszystkim z dwupiętrowego budynku

mieszkalnego z wspólną dla całego DPS kuchnią i magazynem żywności

w suterenie. Elewacja tego budynku wymaga remontu, podobnie pomieszczenia

i wyposażenia kuchni, ale zgodnie z informacją uzyskaną w toku wizytacji,

podjęte już zostały działania zmierzające do uzyskania środków na remont

we wskazanym zakresie.

Na terenie tej placówki znajduje się też jednopiętrowy budynek

wykorzystywany na potrzeby administracji Domu, w którym również, w osobnej

części, mieści się pralnia i pokoje gościnne dla odwiedzających mieszkańców

osób spoza Grudziądza.

Do budynku tego przylega parterowa przybudówka, z odrębnym wejściem,

w której umiejscowiono pomieszczenie pro morte. Z informacji dyrektora DPS,

nie jest wykorzystywane, gdyż zmarłych zabierają od razu firmy pogrzebowe.

Teren zielony placówki został zagospodarowany na potrzeby mieszkańców:

mogą oni spędzać czas przesiadując na ławeczkach postawionych wśród

zadbanych drzew i krzewów czy w pobliżu murowanego grilla pod specjalnym

zadaszeniem, chroniącym przed deszczem i słońcem oraz spacerować w pobliżu

oczka wodnego czy też uczestniczyć w zajęciach organizowanych w mini

amfiteatrze i grać w piłkę (w dniu wizytacji część ławek i urządzeń sportowych

była schowana ze względu na trwającą nadal zimę).

Dwupiętrowy budynek mieszkalny został administracyjnie podzielony na 3

części (A, B, C), połączone ze sobą wewnętrznymi korytarzami. W części B i C

umiejscowione są pokoje dla osób korzystających z usług zespołów terapeutyczno-

opiekuńczych nr 1, 3 i 4, a w części A - nr 2.

W części A mieszczą się również pracownie terapii zajęciowej

oraz fizykoterapii, hydroterapii i kinezyterapii (zaznaczyć należy, że wszystkie

23

pomieszczenia Domu w dniu wizytacji, poza kuchnią, były w dobrym stanie,

estetycznie urządzone, czyste i wyposażone w niezbędne meble i urządzenia) .

W segmencie B i C, poza pokojami dla mieszkańców, znajduje się kolejny

gabinet służący do fizjoterapii oraz kaplica, gabinet fryzjerski, przestronny pokój

dzienny służący do spotkań i rekreacji wszystkich mieszkańców budynku, a także

stołówka połączona z salą, wykorzystywaną m.in. przy okazji różnych

uroczystości. W części tej znajduje się także tzw. kawiarnia w postaci

niewielkiego sklepu połączonego z przytulnie urządzoną salą, w której ustawiono

kilka stolików z krzesłami.

Wszystkie pokoje mieszkańców w DPS (1-4 osobowe) w dniu wizytacji

były wyposażone w odpowiednie do potrzeb mieszkańców łóżka i przynajmniej

podstawowe meble (łóżko, szafa, stół, krzesła, szafka nocna). W dniu wizytacji

pomieszczenia mieszkalne Domu były wolne od nieprzyjemnych zapachów,

estetyczne, panował w niech ład i było w nich czysto. Wszystkie pokoje w DPS

mają uchylne okna umożliwiające wietrzenie i dostęp światła słonecznego.

Jedyną wątpliwością Mechanizmu w zakresie pokoi mieszkalnych było ich

oznaczenie tabliczkami z imionami i nazwiskami osób mieszkających w danym

pomieszczeniu. Zgodnie z wyjaśnieniami dyrektora placówki, oznaczenie pokoi

nastąpiło dobrowolnie, na prośbę samych mieszkańców, którzy chcieli ułatwić

osobom odwiedzającym dotarcie do nich.

W pobliżu pokoi mieszkańców znajdują się łazienki i toalety w liczbie

zapewniającej możliwość korzystania z nich bez przeszkód w postaci długiego

oczekiwania na swoją kolej.

Nieopodal pokoi mieszkańców poszczególnych zespołów, znajdują się

gabinety lekarskie, pokoje socjalne, w których odbywają się spotkania w sprawach

danego mieszkańca z pracownikami socjalnymi oraz kuchenki pomocnicze.

We wszystkich częściach A, B i C, przeznaczonych dla poszczególnych

grup mieszkańców, w korytarzach, wygospodarowano pokoje dziennego pobytu.

W budynku tym jest też wyodrębnione pomieszczenie dla osób palących.

24

Filię DPS przy ul. Armii Krajowej 39 w Grudziądzu stanowi jeden duży

budynek dwupiętrowy, z użytkowym poddaszem, położony wśród zadbanej,

parkowej zieleni i ogrodzony. Pomieszczenia w filii nie odbiegają standardem

w zakresie liczby i rodzaju pomieszczeń, ich wyposażenia, estetyki i czystości

od pomieszczeń w placówce ul. Parkowej 12. Jednak teren wokół budynku nie

został w żaden sposób zagospodarowany na inne zajęcia mieszkańców niż

ewentualne spacery. Mechanizm zaleca zapewnienie mieszkańcom filii

porównywalnych możliwości spędzania czasu na świeżym powietrzu, jak

w przypadku placówki przy ul. Parkowej 12.

Budynek DPS jest monitorowany ze względu na konieczność zapewnienia

bezpieczeństwa mieszkańców i pracowników oraz ochronę mienia . Zainstalowane

kamery śledzą wyłącznie wspólnie użytkowane pomieszczenia (ciągi

komunikacyjne, palarnię, kuchenki pomocnicze oraz teren wokół budynków).

Dom zapewnia swoim mieszkańcom 4 posiłki dziennie, uwzględniając diety

zdrowotne. W jadłospisie uwzględnia się m.in. owoce, warzywa i nabiał

Opracowaniem jadłospisów zajmuje się zatrudniony w placówce dietetyk. Poza

tym mieszkańcy DPS mogą, korzystając z podręcznych kuchenek oraz w ramach

zajęć w pracowni kulinarnej, samodzielnie przygotować sobie i przechować

dowolne potrawy. Mieszkańcy Domu nie są ograniczeni w zakresie miejsca

spożywania posiłku, a potrzebujący pomocy pensjonariusze są karmieni

przez pracowników DPS.

Z relacji dyrektora Domu wynika, że DPS zapewnia wszystkim

mieszkańcom niezbędną pomoc w zakresie brakującej odzieży, obuwia czy

środków higienicznych. Pensjonariusze otrzymują pościel i ręczniki. Rzeczy te są

prane w pralni DPS.

W trakcie oglądu, przedstawiciele Mechanizmu zwrócili uwagę na fakt, że

wszyscy mieszkańcy byli ubrani właściwie do pory roku w nienoszącą śladów

znacznego użycia odzież, byli czyści, a osobom, które brudziły się np. wylewając

na siebie napój, opiekunki natychmiast pomagały się przebrać. W łazienkach

25

zastano przynajmniej niezbędne środki czystości i ręczniki, a pokazana

przedstawicielom KMP bielizna składowana z przeznaczeniem wydania jej

mieszkańcom była w dobrym stanie.

Placówka jest dostosowana do potrzeb osób z niepełnosprawnością.

Reasumując, w ocenie Mechanizmu, placówka spełnia warunki w zakresie

zapewnienia usług bytowych, sanitarnych, opiekuńczych i higienicznych,

określone w rozporządzeniu.

Prawo do praktyk religijnych

DPS świadczy usługi w zakresie potrzeb duchowych swoich podopiecznych

zapewniając m.in. codzienna mszę świętą (zarówno w placówce jak i jej filii

do tego celu służą przestronne kaplice). Poza zatrudnionymi w Domu kapelanami

rzymskokatolickimi, w placówce organizowane są również spotkania z osobami

duchownymi różnych wyznań. Są to dobrowolne spotkania. Mechanizm nie

stwierdził nieprawidłowości w omawianym obszarze.

Dobre praktyki.

Poza wskazaną w treści niniejszego raportu dobrą praktyką w postaci

zezwolenia na posiadanie przez mieszkańców DPS zwierząt, których obecność

w pomieszczeniach mieszkalnych nie przeszkadza innym pensjonariuszom,

w placówce tej realizowane są cenne programy. DPS od kilku lat podejmuje

współpracę z różnymi podmiotami zewnętrznymi np. z Zakładem Karnym nr 1

i z Zakładem Karnym nr 2 w Grudziądzu oraz ze Stowarzyszeniem na Rzecz

Młodzieży Niepełnosprawnej Ruchowo w Grudziądzu.

Aktualnie realizowany jest program „Empatia”, mający na celu readaptację

społeczną uzależnionych od alkoholu skazanych z Zakładu Karnego nr 2

w Grudziądzu, poprzez pracę z mieszkańcami Domu i pomoc im w zwiększeniu

możliwości rozwoju (w szerokim słowa tego znaczeniu, od rozwoju koordynacji

wzrokowo-ruchowej po zwiększenie poczucia własnej wartości). Założone profity

26

związane z programem nie ograniczają się do tych dwóch kwestii (zakłada się

m.in. że skazani w czasie programu nabędą umiejętności pomocne w ewentualnym

przyszłym zatrudnieniu w tego typu placówce).

Zalecenia Krajowego Mechanizmu Prewencji.

Na podstawie art. 19 Protokołu Fakultatywnego do Konwencji w sprawie

zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego

traktowania albo karania, Krajowy Mechanizm Prewencji zaleca:

1. stosowanie środków przymusu bezpośredniego zgodnie

z przepisami ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie

zdrowia psychicznego (Dz.U. 2011 r. nr 231, poz. 1375 ze zm.), w

tym szczególnie prawidłowe odnotowywanie faktu zastosowania

tego środka;

2. uwrażliwienie pracowników DPS na różne formy przymusu;

3. wyłączenie możliwości przeniesienia mieszkańca do innego

pokoju, jako kary i określenie takiej możliwości w Regulaminie

DPS wyłącznie w sytuacji, gdy swoim zachowaniem utrudnia on

funkcjonowanie innym współlokatorom wraz z wskazaniem

procedury odwoławczej od takiej decyzji;

4. czytelne określenie w Regulaminie DPS wszystkich istotnych

kwestii dotyczących mieszkańców Domu, w tym kar i nagród

udzielanych przez dyrektora DPS;

5. wyłączenie Samorządu Mieszkańców z możliwości udziału

w wymierzaniu kar mieszkańcom Domu;

6. oparcie zapisów umowy zawieranej z mieszkańcem Domu przede

wszystkim na treści Regulaminu Domu;

27

7. odstąpienie od ograniczania wolności całych grup mieszkańców

Domu i zapewnienie mieszkańcom filii przy ul. Armii Krajowej

możliwości korzystania z przepustek/wyjść poza teren DPS;

8. zmiana § 8 Regulaminu dotyczącego dysponowania,

dokumentowania i rozliczania środków depozytowych złożonych

przez mieszkańców DPS nr 1 w Grudziądzu, tak, aby ci

mieszkańcy, którzy zechcą ulokować własne środki poza kontem

depozytowym DPS, nie byli ograniczani w wyborze banku

lub instytucji finansowej, w której chcą posiadać rachunek;

9. zapewnienie codziennej obecności lekarza psychiatry i psychologa

w większym wymiarze godzin np. w ramach pełnego etatu;

10. uzupełnienie szkoleń personelu o zagadnienia związane

z pierwszą pomocą przedmedyczną wraz z ćwiczeniami

praktycznymi oraz skierowanie przynajmniej części pracowników

na szkolenie mające na celu uzyskanie specjalizacji w zakres ie

pielęgniarstwa psychiatrycznego i opieki nad osobami chorymi

psychicznie;

11. informowanie mieszkańców o monitoringu w placówce;

12. podjęcie działań zmierzających do zintegrowania wszystkich

mieszkańców DPS, zbudowania społeczności terapeutycznej

działającej w oparciu o zasoby mieszkańców, a nie akcje

organizowane przez personel;

13. zapewnienie mieszkańcom filii przy ul. Armii Krajowej 39

porównywalnych możliwości spędzania czasu na świeżym

powietrzu, jak w przypadku placówki przy ul. Parkowej 12;

14. realizację zaplanowanych remontów i modernizacji elewacji

budynku przy ul. Parkowej oraz kuchni.

28

Część problemów, dostrzeżonych w DPS w Grudziądzu nie jest związana

z organizacją tego konkretnego Domu, nie może zostać rozwiązana w ramach

samej placówki, ale wskazuje na konieczność szerszych zmian systemowych:

1. zorganizowane usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami

psychicznymi (pomoc w zaspokajaniu potrzeb oraz regularne

leczenie), które spowodowałoby zmniejszenie liczby przypadków

kierowania osób do domów pomocy społecznej;

2. zamiana wieloosobowych placówek (powyżej 100 mieszkańców)

na mniejsze domu pomocy społecznej, o rodzinnym charakterze,

z naturalnym w małej grupie podziałem obowiązków, dotyczącym nie

tylko personelu, ale także mieszkańców;

3. wprowadzenie szczegółowych przepisów określających prawa

mieszkańców domów pomocy społecznej i reguły ich realizacji,

wykluczając konieczność wypracowywania przez poszczególne domy

pomocy społecznej odrębnych sposobów postępowania

z pensjonariuszami;

4. określenie w akcie prawnym o randze ustawy m.in. zasad

postępowania w obszarze dotyczącym wolności osobistej i prawa

do kontaktu ze światem zewnętrznym w przypadku osób, które

przebywają w domu pomocy społecznej wbrew woli lub są

ubezwłasnowolnione, a ich opiekunowie prawni nie zgadzają się

na ich wyjścia poza placówkę;

5. zmiana art. 56a ust.2 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. (tekst jedn.: Dz.

U. z 2009 r. nr 175, poz. 1362) mająca na celu wykluczenie

możliwości łączenia różnych typów domów pomocy społecznej,

w efekcie której niemożliwe będzie prowadzenie wspólnego domu

dla osób z zaburzeniami psychicznymi i niepełnosprawnością

intelektualną;

29

6. wykluczenie możliwości czasowego umieszczania osób skierowanych

do domu pomocy społecznej określonego rodzaju, w placówkach

o innym charakterze;

7. zmiana § 6 ust. 2 rozporządzenia z dnia 19 października 2005 r.

w sprawie domów pomocy społecznej (Dz.U. z 2005 r. nr 217, poz.

1837) w celu zagwarantowania zatrudnienia w pełnym wymiarze

czasu pracy nie mniej niż jednego psychiatry i nie mniej niż 4

psychologów na 200 mieszkańców;

8. wprowadzenie przepisów określających zasady i tryb postępowania

w razie wnoszenia napojów alkoholowych na tereny domów pomocy

społecznej.

W odpowiedzi na ww. zalecenia, dyrektor Domu Pomocy Społecznej Nr 1

w piśmie z dnia 31 maja 2012 r. poinformowała Krajowy Mechanizm Prewencji, że:

1. Personel Domu Pomocy Społecznej Nr 1 w Grudziądzu został ponownie

przeszkolony z zakresu stosowania środków przymusu bezpośredniego

ze szczególnym uwrażliwieniem na różne formy przymusu, jak również na fakt

właściwego odnotowywania tego zdarzenia.

2. Personel medyczny został przeszkolony przez Stowarzyszenie na Rzecz

Opieki Długoterminowej i Pomocy Społecznej TZMO w zakresie zagadnień

związanych pierwszą pomocą przedmedyczną oraz świadczeniami profilaktycznymi.

Fakt odbycia tych szkoleń odnotowywany został zaświadczeniami znajdującymi się

w aktach osobowych pracowników.

3. Zgodnie z zapisem § 25 Regulaminu Organizacyjnego DPS Dyrektor ma

prawo przenieść Mieszkańca bez jego zgody do innego pokoju nawet o niższym

standardzie w przypadku uporczywych i rażących naruszeń przez Mieszkańca

obowiązujących norm współżycia społecznego i zasad pobytu w DPS. Decyzja ta jest

jednak poprzedzona konsultacją z kierownikami zespołu terapeutyczno -

30

opiekuńczego. Kierownik musi uzasadnić konieczność takiej zmiany. Decyzja ta jest

też poprzedzana konsultacją z psychologiem, lekarzem psychiatrą oraz internistą.

Mieszkaniec ma prawo odwołać się od tej decyzji zgodnie z istniejącą procedurą skarg

i wniosków. Kara ta jest stosowana bardzo sporadycznie i tylko w sytuacji, kiedy

Mieszkaniec swoim zachowaniem zagraża życiu i zdrowiu innym współmieszkańcom.

Każda skarga i wniosek Mieszkańca jest rozpatrywana w ciągu 7 dni po konsultacji

ze specjalistami pracującymi w DPS.

4. Zgodnie z § 5 pkt. 3 d rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej

z dnia 9 października 2005 r. w sprawie domów pomocy społecznej (Dz.U. z 2005 r.

Nr 217, poz.1837), Dom świadczy usługi wspomagające polegające na zapewnieniu

warunków do rozwoju samorządności mieszkańców domu. Nie ma jednak

szczegółowych przepisów określających regulację tych przepisów. W związku

z zaleceniami Mechanizmu decyzją Zespołu Terapeutyczno - Opiekuńczego

odstąpiono od zawierania umów z Mieszkańcami Domu. Umowa ta miała i tak

wymiar symboliczny, nie niosła za sobą żadnych skutków prawnych, brak jest bowiem

przepisów prawa pozwalających na respektowanie tejże umowy, stąd rezygnacja z tej

formy.

5. Samorząd Mieszkańców został wyłączony z możliwości wymierzania kar

mieszkańcom Domu.

6. W budynku przy ulicy Armii Krajowej 39 mieszkańcy nie są pozbawieni

możliwości korzystania z przepustek i wyjść poza teren DPS. Na terenie Domu

znajduje się zeszyt wyjść, w którym mieszkańcy wypisują się wychodząc poza teren

DPS i odnotowują swój powrót. Istnieje niewielka liczba osób niepełnosprawnych

umysłowo, które ze względów związanych z ich bezpieczeństwem, nie mogą

samodzielnie przebywać w ogrodzie i na terenie rekreacyjnym domu. Ponieważ

w budynku przy ulicy Armii Krajowej 39 nie ma portiera, który rejestrowałby wejścia

i wyjścia do DPS funkcjonuje tam dzwonek do drzwi. Nie świadczy to jednak

o ograniczeniu wolności całej grupy mieszkańców, ale o bezpieczeństwie

31

mieszkańców zupełnie niesamodzielnych. Dodać warto, że mieszkańcy tam

przebywający mają rozpoznanie choroby psychicznej z upośledzeniem umysłowym.

Niestety brak odpowiednich przepisów prawnych powoduje, że bez zgody

mieszkańców lub ich opiekunów prawnych nie można zmienić miejsca zamieszkania

tych osób np.: na dom o profilu dla osób upośledzonych umysłowo. MOPR, PCPR -

jednostki pomocy społecznej wydające decyzje kierujące nie zawsze trafnie określają

typ domu ze względu na właściwe schorzenie mieszkańca.

7. Zostaną zintensyfikowane działania integrujące wszystkich mieszkańców

DPS w oparciu o społeczność mieszkańców, a także podjęte zostaną starania, aby

zapewniać mieszkańcom V Zespołu Terapeutyczno - Opiekuńczego przy ul. Armii

Krajowej 39 porównywalnych możliwości spędzania czasu na świeżym powietrzu

do osób mieszkających w Domu przy ul. Parkowej 12.

8. Zgodnie z zaleceniem Mechanizmu zmieniono zapis § 8 Regulaminu dot.

dysponowania, dokumentowania i rozliczeniem środków depozytowych złożonych

przez mieszkańców DPS. Obecny zapis brzmi w „dowolnym banku".

9. Mieszkańcy Domu w momencie zainstalowania monitoringu w ciągach

komunikacyjnych i palarni zostali poinformowani o tym fakcie, a istniejącą procedurę

monitoringu podpisali przedstawiciele Rady Mieszkańców. Zgodnie z zaleceniem

Mechanizmu informacja dotycząca monitoringu została wprowadzona do Regulaminu

Mieszkańców i Zarządzeniem Dyrektora Nr 5/2012.

7. Przewidywanym terminem rozpoczęcia remontu kuchni jest lipiec 2012 r.,

a zakończenia - grudzień 2012 r. Przewidywany termin modernizacji elewacji

budynku -sierpień 2012 r., a termin zakończenia - listopad 2012 r.

8. W zakresie zapewnienia codziennej obecności lekarza psychiatry

i psychologa w większym wymiarze godzin (np. pełnego etatu), a także skierowania

na szkolenie mające na celu uzyskanie specjalizacji w zakresie pielęgniarstwa

psychiatrycznego Mechanizm został poinformowany, że DPS działa w oparciu

o ustawę o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. (tekst jedn.: Dz.U. z 2009 r. Nr

32

175, poz. 1362 z późn.zm.) oraz rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej

z dnia 19 października 2005 r. w sprawie domów pomocy społecznej (Dz.U. Nr 217,

poz.1837) i nie posiada żadnych możliwości zatrudniania lekarzy jak i pielęgniarek.

Problem ten dotyczy wszystkich domów pomocy społecznej. Minister Jolanta Fedak

w piśmie z dnia 23 lipca 2008 r. skierowanym do starostów i prezydentów miast

stwierdziła, że DPS nie jest miejscem pracy personelu medycznego, a jedynie

umożliwia i organizuje mieszkańcom pomoc w korzystaniu ze świadczeń w tym

świadczeń opieki medycznej. Ponadto stwierdzono w ww. piśmie, że finansowanie

z środków DPS usług medycznych jest przekroczeniem dyscypliny finansów

publicznych. Wskazano, że jedynym źródłem finansowania usług medycznych jest

NFZ. Podobne stanowisko wyraził p. Bronisław Komorowski, ówczesny marszałek

Sejmu. Dyrektor Domu dodała, że min. Jolanta Fedak uchyliła w dniu 11 lutego 2011

r. rozporządzenie dające możliwość zatrudniania pielęgniarek w DPS dla chorych

przewlekle psychicznie i upośledzonych umysłowo. W efekcie tylko dobra wola

organu nadzorującego pozwala utrzymać zatrudnienie pielęgniarek w DPS.

Dyrektorzy DPS bezskutecznie wskazywali Ministerstwu Zdrowia na ryzyko

niemożliwości podawania leków mieszkańcom Domów z powodu braku personelu

pielęgniarskiego. DPS w Grudziądzu podjął próbę kontraktowania usług

pielęgniarskich w Domu. Warunkiem zawarcia umowy było w stosunku do kadry

medycznej ukończenie kursu „opieki długoterminowej". Kurs ten został sfinansowany

przez samorząd i objął on wszystkie pielęgniarki. Kolejnym warunkiem było

nieprzekroczenie przez Mieszkańców 40 pkt. w skali Barthel. Niestety skala ta nie

odpowiada osobom chorym psychicznie. Reasumując, zgodnie z informacją dyrektora

DPS, stan prawny w dniu dzisiejszym nie pozwala na zatrudnianie lekarzy

psychiatrów, psychologów, pielęgniarek, rehabilitantów w DPS oraz nie daje

możliwości przeprowadzenia szkoleń osób z wymienionych grup zawodowych.

W związku z przedstawioną odpowiedzią, w piśmie z dnia 9 lipca 2012 r.

skierowanym do Dyrektora DPS w Grudziądzu, KMP ponownie stwierdził, że

przeniesienie mieszkańca do innego pokoju nie może być formą kary. Pokój

33

mieszkalny pensjonariusza Domu jest traktowany jak jego prywatna własność

i podobnie jak w środowisku lokalnym, mieszkaniec ma prawo do prywatności

i swobody swojego mieszkania pod warunkiem, że nie narusza praw innych

współlokatorów. Dom pomocy społecznej nie może traktować mieszkańca w sposób

przedmiotowy. Wolność osobista jednostki jest chroniona przez art. 41 ust. 1

Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz.

483. z pózn. zm.). Natomiast w myśl art. 41 ust. 1 zd. 2 Konstytucji RP pozbawienie

lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w

ustawie. Dyrektor DPS nie jest pozbawiony możliwości reagowania w przypadku

m.in. uporczywego i rażącego naruszania przez pensjonariusza obowiązujących norm

współżycia społecznego. Mieszkańców DPS obowiązują te same, regulowane

odpowiednimi przepisami prawa krajowego, zasady funkcjonowania w

społeczeństwie, jakie odnoszą się do osób mieszkających we własnych domach.

Dyrektor DPS może zatem zainicjować działania przewidziane w prawie krajowym

np. powiadomić Policję, która podejmie interwencję czy skontaktować się z Gminną

Komisją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych i rozpocząć wspólne działania

terapeutyczne, jeżeli u podstaw negatywnego zachowania pensjonariusza Domu leży

nadużywanie przez niego alkoholu.

W piśmie tym, Mechanizm uściślił również, że zalecenie KMP nr 4, aby

wszystkie istotne kwestie dotyczące mieszkańców Domu były czytelnie określone

w Regulaminie DPS jest podyktowane potrzebą konkretyzacji norm ustawowych.

Niedopuszczalna jest samodzielna, bez dostatecznych wskazówek zawartych

w ustawie, regulacja materii nagród i środków dyscyplinarnych.

W odpowiedzi z dnia 10 sierpnia 2012 r. Dyrektor DPS w Grudziądzu

poinformowała, że mając na względzie przedstawione przez KMP argumenty,

wszelkie zapisy o karach, w tym o karze przeniesienia mieszkańca do innego pokoju

zostały usunięte z wewnętrznych aktów normatywnych obowiązujących w DPS.