Raport koncowy WYDRUK - Ewaluacja · 2016. 11. 16. · Borys Czerniejewski Miłosz Czerniejewski...

Raport końcowy z badania ewaluacyjnego pn. „Wypracowanie potencjalnych kierunków interwencji w okresie programowania 2014 – 2020 w oparciu o doświadczenia z wdrażania XIII osi priorytetowej PO IiŚ Infrastruktura szkolnictwa wyższego“.

1

ww.

RAPORT KOŃCOWY z badania ewaluacyjnego pn. „Wypracowanie potencjalnych kierunków interwencji w okresie programowania 2014 – 2020 w oparciu o doświadczenia z wdrażania XIII osi priorytetowej PO IiŚ Infrastruktura szkolnictwa wyższego“. Borys Czerniejewski Miłosz Czerniejewski Agata Ostrowska Wojciech Pander Bogusław Śliwerski Łukasz Widła-Domaradzki

Wykonawca: IPM sp. z o.o. ul. Pukowca 15 40-847 Katowice Badanie ewaluacyjne finansowane ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach pomocy technicznej Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko.


2

SPIS TREŚCI SPIS TREŚCI ................................................................................................................................. 2 STRESZCZENIE ............................................................................................................................. 3 EXECUTIVE SUMMARY ............................................................................................................... 9 I. Wprowadzenie ................................................................................................................. 15

1.1 Kontekst badania ........................................................................................................... 15 1.2 Cele badania .................................................................................................................. 16 1.3 Przyjęte kryteria ewaluacyjne ....................................................................................... 17

II. Metodologia badania ....................................................................................................... 18 2.1 Model badawczy i obszary badania ............................................................................... 18

III. Opis wyników badania ..................................................................................................... 22 3.1 Diagnoza sektora szkolnictwa wyższego w zakresie infrastruktury dydaktycznej i

towarzyszącej ............................................................................................................... 22 3.2 Wnioski płynące z realizacji XIII Priorytetu PO IiŚ ......................................................... 39 3.3 Charakterystyka wsparcia uczelni wyższych w przyszłym okresie programowania 2014-

2020 .............................................................................................................................. 45 3.4 Propozycje systemu wskaźników produktu, rezultatu i oddziaływania dla

zidentyfikowanych kierunków wsparcia nowej perspektywy 2014-2020 ................... 52 3.5 Określenie propozycji kierunków studiów i specjalności przy uwzględnieniu

zapotrzebowania rynku pracy, które będą wspierane w okresie programowania 2014-2020 .............................................................................................................................. 65

3.6 Prognoza wielkości popytu finansowego przyszłego wsparcia dla infrastruktury szkolnictwa wyższego ................................................................................................... 78

3.7 Propozycja koncepcji linii demarkacyjnej i komplementarności interwencji związanych ze szkolnictwem wyższym, a sektorem nauki w nowej perspektywie budżetowej UE 84

3.8 Propozycja terytorializacji wsparcia w przyszłej perspektywie finansowej 2014-2020 dla sektora szkolnictwa wyższego .............................................................................. 108

3.9 Propozycje kryteriów wyboru projektów w odniesieniu do przyszłej perspektywy finansowej 2014-2020 ................................................................................................ 112

3.10 Analiza sektora szkolnictwa wyższego pod kątem przygotowania do realizacji celów i założeń Strategii rozwoju regionu Morza Bałtyckiego ............................................... 119

3.11 Cele i kierunki wsparcia w nowej perspektywie finansowej ..................................... 131 IV. Wnioski ....................................................................................................................... 139 Aneksy .................................................................................................................................... 149

Aneks 1. Szczegółowa metodologia badania oraz dobór prób badawczych. .................... 150 Aneks 2. Studia przypadku ................................................................................................ 157 Aneks 3. Prezentacja wyników badania CATI .................................................................... 195 Aneks 4. Analiza SWOT ...................................................................................................... 207 Aneks 5. Opis Priorytetu. ................................................................................................... 211 Aneks 6. Tabela wdrażania rekomendacji ......................................................................... 235


3

STRESZCZENIE Celem badania było sformułowanie potencjalnych kierunków interwencji dotyczących infrastruktury szkolnictwa wyższego w okresie programowania 2014 – 2020 na bazie dośwadczeń związanych z wdrażaniem i skutkami (efektami) interwencji w ramach Priorytetu XIII PO IiŚ. W ramach badania analizowano szereg zagadnień wśród których znalazły się m.in.: stan sektora szkolnictwa wyższego w zakresie infrastruktury dydaktycznej, analiza obecnej linii demarkacyjnej, komplementarność interwencji związanych ze szkolnictwem wyższym, analiza kierunków studiów i specjalności przy uwzględnieniu zapotrzebowania rynku pracy, jak również analiza sektora szkolnictwa wyższego pod kątem przygotowania do realizacji celów i założeń Strategii Regionu Morza Bałtyckiego. Ocenie poddano również system wskaźników XIII Priorytetu PO IiŚ oraz kryteria wyboru projektów. Podjęto również próbę oszacowania popytu finansowego uczelni wyższych w przyszłej perspektywie finansowej UE. Efektem badania, obok sformułowanych wniosków i rekomendacji, są propozycje kierunków wsparcia uczelni wyższych w nowym okresie programowania. W badaniu wykorzystano szeroki katalog metod i technik badawczych. Były to zarówno badania ilościowe (CAWI/CATI) skierowane do beneficjentów i potencjalnych beneficjentów XIII Priorytetu PO IiŚ, jak i badania jakościowe. Wśród tych ostatnich wymienić należy: pogłębione wywiady indywidualne, pogłębione wywiady telefoniczne, grupy focusowe, studia przypadku. W badaniu wykorzystano również techniki analityczne, takie jak analiza SWOT i panel ekspertów. Analiza aktualnych danych dotyczących finasnowania infrastruktury szkolnictwa wyższego wykazała, że nakłady finansowe na szkolnictwo wyższe w Polsce są niewspółmierne do gwałtownego rozwoju, jakie przeżywa ono w ostatnich latach. Mimo przyrostu liczby studentów, który stanowi niewątpliwy sukces, należy zwrócić uwagę na jakość kształcenia, szczególnie w odpowiedzi na potrzeby rynku pracy. Aby jakość kształcenia była dopasowana do potrzeb gospodarki potrzebna jest infrastruktura dydaktyczna pozwalająca studentom na nowoczesną naukę. Inwestycje finansowane w ramach XIII Priorytetu PO IiŚ wpisują się w tą potrzebę. Jednak mimo, że nakłady inwestycyjne wzrastają z roku na rok, to sektor szkolnictwa wyższego jest wciąż niedoinwestowany1. Patrząc na efekty wsparcia należy podkreślić, że projekty realizowane w ramach Priorytetu XIII PO IiŚ przyczyniają się do rozwoju bazy infrastrukturalnej uczelni. Inwestycje zrealizowane w ramach Priorytetu XIII PO IiŚ pozwoliły wielu uczelniom na rozwój bazy, która przyczynia się do podnoszenia jakości kształcenia i konkurencyjności na rynku edukacyjnym. Podejmowane inwestycje pozwalają też na zwiększenie konkurencyjności uczelni w skali kraju i regionu, a w niektórych przypadkach również na skalę europejską. Pozwalają na uruchomienie kontaktów z przedsiębiorstwami i jednostkami sektora B+R. Z punktu widzenia wdrażania XIII Priorytetu

1 Polskie szkolnictwo wyższe: stan, uwarunkowania, perspektywy, Konferencja Rektorów Akademickich Szkół

Polskich (KRASP), Warszawa, 2009.


4

PO IiŚ konieczne jest jednak lepsze powiązanie budowanej infrastruktury ośrodków akademickich z potrzebami przedsiębiorców, skupienie się na infrastrukturze B+R oraz realizacji projektów miękkich. Skala wsparcia powinna zostać dostosowana również do zmieniającej się sytuacji demograficznej - w tym aspekcie należy położyć większy nacisk na wykorzystanie budowanej obecnie infrastruktury w przyszłym okresie programowania. Analizując zapotrzebowanie rynku pracy w przyszłym okresie programowania warto podkreślić na początek, że ukończenie studiów na konkretnym kierunku jest dla pracodawców istotne z punktu widzenia uzyskania przez kandydatów do pracy specyficznych umiejętności, ale najważniejszą rolę odgrywają dla nich tzw. miękkie kompetencje. Generalnie można przyjąć, iż następuje rozwój sektora usług, przy równoczesnym odchodzeniu od sektora rolnictwa i sektora tradycyjnego przemysłu. Podnosi to zapotrzebowanie w długim okresie czasu na pracowników w takich sektorach, jak: informatyka i telekomunikacja, ubezpieczenia i konsulting, ochrona zdrowia, logistyka, marketing, administracja, praca socjalna, dystrybucja, zarządzanie sprzedażą, uslugi osobiste, hotelarstwo, catering i częściowo edukacja. Zawody z takich branż, jak medycyna, farmacja, technologie oferują w 2012 r. największe możliwości rozwoju na rynku pracy i najlepsze perspektywy zarobkowe. Odnotowuje się jednak niedobór oraz niedopasowanie umiejętności i kompetencji absolwentów szkół wyższych, jakie są wymagane przez gospodarkę uprzemysłowioną i sektor usług. W okresie najbliższych 12 lat następował będzie też coraz głębszy spadek liczby kandydatów na studia wyższe w wyniku niżu demograficznego w populacji ludności w wieku 19-24 lat. Jeżeli zatem pozostanie na niezmienionym poziomie udział maturzystów ubiegających się o przyjęcie na studia, to liczba kandydatów będzie systematycznie spadać o 30%. Biorąc pod uwagę, że następuje też głęboki spadek populacji w tym wieku w Polsce, zredukuje to zasilanie systemu szkolnictwa wyższego tą kategorią wiekową studentów. Szansą na zmianę jest adresowanie przez szkoły wyższe ofert do osób w wieku 25-29 lat oraz 30-34 lata, czy nawet osób starszych, które nie miały wcześniej takich aspiracji, możliwości czy woli do podjęcia studiów. Na niskim poziomie pozostaje aktywność szkół wyższych w zakresie współpracy międzynarodowej. Niska jest liczba studiujących w Polsce cudzoziemców, choć na korzyść polskiego środowiska przemawia fakt, że polscy studenci i naukowcy chętnie wyjeżdzają do innych krajów. W zakresie realizacji projektów międzynarodowych potencjał skupiony jest w największych ośrodkach akademickich w kraju, na co wskazują dane dotyczące liczby szkół wyższych i liczby studentów w poszczególnych regionach połączone z informacjami o liczbie realizowanych projektów międzynarodowych. Respondenci w badaniu ilościowym jednoznaczenie wskazywali, że poziom rozwoju infrastruktury uczelni nie jest barierą w uczestnictwie w międzynarodowych projektach badawczych. Przyczyn tego stanu rzeczy należy raczej upatrywać w innych czynnikach takich jak: brak chęci nawiązywania współpracy międzynarodowej, brak potencjału naukowego i dydaktycznego (raczej w przypadku mniejszych uczelni), braku tradycji współpracy, niskiej znajomości polskiego środowiska naukowego przez zagranicznych naukowców. Polskie uczelnie znacznie częściej pełnią też funkcję partnera niż instytucji wiodącej w projektach międzynarodowych. Dla uczelni o


5

słabszym potencjale bycie partnerem stanowi bardzo ważne doświadczenie, jednakże najsilniejsze krajowe ośrodki powinny posiadać ambicję, aby częściej przewodniczyć zespołom międzynarodowym. Konieczne jest więc podejmowanie działań na rzecz silniejszego umiędzynarodowienia uczelni, które może stanowić szansę dla polskiej nauki. Szczególne w obliczu niżu demograficznego pozwoli to na przyciągnięcie nowych studentów, zwłaszcza z krajów Europy Wschodniej, czy krajów azjatyckich. Mówiąc o wsparciu uczelni w przyszłym okresie programowania należy przede wszystkim zauważyć, że w chwili obecnej duża część działań koncentruje się na rozwoju dużych ośrodków naukowych. Analizy i wnioski z badania wskazują jednak, że wsparcie powinno być ukierunkowane w taki sposób by z jednej strony podnosić jakość kształcenia na wszystkich uczelniach, również tych regionalnych, działających w większym stopniu na potrzeby regionalnego rynku pracy, a z drugiej strony premiować ośrodki najsilniejsze w wybranych obszarach specjalizacji, także w wymiarze ponadkrajowym. Powinny to być jednak wiodące instytucje o znaczeniu krajowym i międzynarodowym i wysokiej jakości nauczania, a także posiadające odpowiedni potencjał do prowadzenia badań naukowych. Dlatego wsparcie w przyszłym okresie programowania powinno uwzględniać podział uczelni na wyżej wymienione grupy podmiotów. Cele dla nowej perspektywy finansowej powinny obejmować działania z zakresu włączenia uczelni w realizację strategii inteligentnych specjalizacji regionów, podniesienia efektywności inwestycji, w tym optymalizację wykorzystania sprzętu i aparatury badawczej, podniesienie standardów i jakości zarządzania uczelnią oraz poprawę konkurencyjności uczelni wyższych. Dla tak sformułowanych celów można zdefiniować kilka najważniejszych kierunków wsparcia. Będą to przede wszystkim: zwiększanie praktycznego wymiaru kształcenia oraz wsparcie wymiany wiedzy i doświadczeń uczelni, sektora przedsiębiorstw i administracji samorządowej w regionie; realizacja wspólnych projektów infrastrukturalnych uczelni i konsorcjów naukowych oraz przedsiębiorstw; wsparcie infrastrukturalne, organizacyjne i doradcze w zakresie poprawy procesów zarządczych na uczelniach oraz podniesienie międzynarodowego prestiżu uczelni wyższych oraz podnoszenie umiejętności zarządzania uczelniami. Podsumowując, terytorializacja wsparcia infrastruktury szkół wyższych powinna wynikać przede wszystkim z podziału na ośrodki (uczelnie) o wysokim potencjale akademickim, rozpoznawalne za granicą, które powinny być dofinansowywane na poziomie krajowym oraz na pozostałe ośrodki i uczelnie, które mogą być dofinansowywane z regionalnych programów operacyjnych lub ze środków krajowych w przypadku niektórych działań. Uczelnie o niższym potencjale powinny też uzyskiwać dofinansowanie z programów regionalnych w zakresie, w jakim wpisują się w regionalną strategię rozwoju społeczno-gospodarczego i inteligentnej specjalizacji regionu. Jedynymi kryteriami powinny być kryteria jakościowe. Zaproponowano m.in. następujące kryteria dopuszczające do przyznania wsparcia:

− liczba nauczycieli akademickich i/lub osób zatrudnionych w B+R,

− liczba studentów,

− liczba studentów zagranicznych,

− uprawnienia do nadawania stopnia doktora,


6

− uzyskanie co najmniej „pozytywnej” oceny Polskiej Komisji Akredytacyjnej,

− liczba kierunków studiów prowadzonych w całości w językach obcych,

− minimalna wartość kosztów kwalifikowanych projektu (zwiększenie ponad obecne 20 mln zł),

− projekty składane przez konsorcja naukowe (konsorcja uczelni), dotyczące wspólnej infrastruktury (np. wszystkie uczelnie z danego miasta/regionu),

− liczba publikacji naukowych autorów z danego ośrodka w czasopismach z tzw. Listy Filadelfijskiej,

− liczba cytowań publikacji autorów z danego ośrodka w czasopismach z tzw. Listy Filadelfijskiej.

W latach 2014-2020 celem nadrzędnym interwencji będzie wspieranie innowacyjności i przedsiębiorczości. Stąd też powinno się położyć nacisk na wspieranie infrastruktury naukowej (cel tematyczny 1). Jednakże, zgodnie z założeniami KE cele tematyczne 1. i 10. są wzajemnie powiązane, gdyż szkoły wyższe są kluczowym elementem rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. Wsparcie kierowane do uczelni powinno więc mieć wymiar horyzontalny, wpisujący się jednocześnie w kilka celów tematycznych. Równie istotne jest zwiększenie integracji finansowania z EFRR na infrastrukturę edukacyjną i EFS na działania miękkie, gdyż jak pokazują dotychczasowe doświadczenia z Polski, nie zawsze są one skorelowane. Ważne będzie zintegrowane podejście oraz szersze niż obecnie stosowanie crossfinancingu EFRR – EFS. Jak zauważono, popyt na inwestycje w infrastrukturę szkolnictwa wyższego jest niezaspokojony i dużo większy niż alokacja na ten cel w ramach PO IiŚ. Wynika to przede wszystkim z wieloletnich zaniedbań i niedostatecznego finansowania tego sektora z budżetu państwa w latach poprzednich. W większości przypadków wspierana infrastruktura ma służyć poprawie warunków i jakości kształcenia, a nie zwiększeniu liczby studentów, stąd nadchodzący niż demograficzny nie powinien mieć wpływu na wielkość popytu na środki finansowe. W przyszłym okresie programowania należy więc utrzymać obecny poziom wsparcia infrastruktury szkolnictwa wyższego na poziomie ok. 460 mln złotych rocznie, czyli ok. 3,2 mld złotych w skali całego działania/priorytetu. W przypadku likwidacji rozdziału na wsparcie infrastruktury dydaktycznej i badawczej, alokacja powinna zostać zwiększona dwukrotnie, tj. do 6,4 mld złotych. Katalog wskaźników w XIII osi priorytetowej PO IiŚ jest trafny i wyczerpujący, choć niektóre wskaźniki produktu są zbyt ogólne. Wskaźniki rezultatu w większości odnoszą się tylko do jednego z dwóch celów szczegółowych XIII osi priorytetowej. Wskaźniki na poziomie działania/priorytetu korespondują ze wskaźnikami na poziomie projektów. Wartości wskaźników na poziomie działania/priorytetu zostały oszacowane ostrożnie, co należy jednak uznać za dobrą praktykę. Dzięki temu wartości docelowe wszystkich wskaźników powinny zostać osiągnięte, chociaż wartość jednego ze wskaźników produktu trzeba było obniżyć o ok. 17%. Z kolei wskaźniki deklarowane przez beneficjentów na poziomie projektów są mało realistyczne. Istnieje zatem rozdźwięk pomiędzy ostrożnymi szacowanymi


7

wartościami na poziomie działania/priorytetu, a przeszacowanymi wskaźnikami w projektach. Potencjalna komplementarność projektów finansowanych w ramach działania 13.1. PO IiŚ z projektami z innych programów operacyjnych jest duża. Określana jest ona jako potencjalna ze względu na to, że w niniejszym badaniu założono, że komplementarność na poziomie programów/działań można wprost przenieść na poziom projektów. Jednakże faktyczna komplementarność zależy od wielu czynników, w tym m.in. stopnia wpisania projektów w politykę rozwoju uczelni, chęci wykazywania faktycznej komplementarności projektów, dobrego zaplanowania inwestycji. Za niewielkie uznać należy jednak faktyczne skoordynowanie pomiędzy projektami realizowanymi przez uczelnie w ramach różnych programów operacyjnych, w szczególności w odniesieniu do systemu projektów składających się na jeden wspólny efekt. Dotyczy to wsparcia na infrastrukturę dydaktyczną, naukową oraz na projekty miękkie. Beneficjentom niekiedy bardzo trudno było zaplanować realizację szeregu projektów, tak aby tworzyły spójna całość (np. beneficjent mógł nie dostać dofinansowania na jeden z projektów, który w zamierzeniu był integralną częścią większego planu inwestycyjnego lub rozwojowego). W związku z tym, w przyszłym okresie programowania projekty powinny być realizowane bardziej kompleksowo, w sposób zintegrowany. Kompleksowość jest tutaj rozumiana jako możliwość połączenia działań twardych z tymi miękkimi. Z perspektywy uczelni działania te są o tyle istotne, że infrastruktura uczelni powinna być wykorzystywana z jednej strony w celu podniesienia jakości kształcenia, ale z drugiej strony w celu osiągnięcia wielu innych celów (np. przyciągnięcie większej liczby studentów w obliczu niżu demograficznego, zwiększenie liczby studentów zagranicznych). Beneficjenci działania 13.1. PO IiŚ realizują liczne projekty miękkie w ramach działania 4.1. i 4.2. PO KL. Oznacza to, że projekty infrastrukturalne łączone są ze wsparciem o charakterze miękkim. Zwracając szczególną uwagę na realizacje projektów z poddziałania 4.1.2. czyli tzw. kierunków zamawianych należy zauważyć, że większość beneficjentów Priorytetu XIII PO IiŚ realizuje studia na tych kierunkach, przy czym z dofinansowanej infrastruktury korzysta w tym celu tylko połowa. Stąd też ważna jest kontynuacja i rozszerzenie działań miękkich, komplementarnych do wsparcia infrastruktury w przyszłym okresie programowania w odniesieniu do zrealizowanych inwestycji. Istotnym zagadnieniem poruszonym w badaniu było zagadnienie linii demarkacyjnej. Najwięcej negatywnych komentarzy w stosunku do obecnej linii demarkacyjnej zostało zanotowanych w stosunku do podziału interwencji pomiędzy działanie 13.1 PO IiŚ a działanie 2.1. PO IG. Rozdział między finansowaniem infrastruktury dydaktycznej (PO IiŚ) a finansowaniem infrastruktury naukowej (PO IG) w opinii wielu respondentów, zarówno tych z instytucji zaangażowanych we wdrażanie działania, jak i beneficjentów, był sztuczny i nie pozwalał na osiągnięcie maksymalnej efektywności interwencji. Takie przeprowadzenie linii demarkacyjnej uniemożliwiło de facto otrzymanie efektów synergii. Ale w kontekście przyszłej linii demarkacyjnej istotne jest to, z jakiego poziomu (regionalnego czy krajowego) będą wspierane cele związane ze szkolnictwem wyższym. Za poziomem krajowym


8

przemawia system finansowania szkolnictwa wyższego w Polsce, a także możliwość zwiększenia konkurencji o środki. Poziom regionalny z kolei pomaga wspierać projekty dopasowane do potrzeb regionów. Słabą stroną wsparcia na tym poziomie jest jednak obecnie rozproszenie funduszy na zbyt wiele projektów, często też nie wpisujących się w strategię rozwoju na poziomie kraju, a przez to nie przynoszących żadnej wartości dodanej. W ocenie zespołu w przyszłej perspektywie finansowej należy odejść od obecnego kryterium kwotowego przy wyznaczeniu linii demarkacyjnej. Jako umiarkowaną należy ocenić aktywność polskich uczelni w zakresie udziału a projektach międzynarodowych przyczyniających się do budowy innowacyjności obszaru Morza Bałtyckiego. Tylko część projektów, szczególnie prowadzonych w Programie Baltic Sea Region Programm, wprost odwołuje się do Strategii, a kilka z nich tworzy katalog projektów flagowych. W przypadku SUE RMB istotna jest jej specyfika instytucjonalna oraz systemowa - dotychczasowy brak odrębnego funduszu i budżetu na realizację założeń dokumentu oraz zdiagnozowane braki, w tym infrastrukturalne, uczelni polskich wymagają, aby kształtowane obecnie programy na kolejną perspektywę finansową zawierały komponenty wzmacniające pozycję polskich uczelni i stwarzały im lepsze warunki do realizacji celów takich dokumentów jak Strategia UE dla rozwoju regionu Morza Bałtyckiego. Na podstawie przeprowadzonych analiz w ramach niniejszego badania, można zdefiniować katalog działań, które powinny być realizowane w przyszłym okresie programowania. Priorytetem powinno być: Wsparcie uczelni wyższych na rzecz wzmacniania potencjału badawczo – rozwojowego wiodących jednostek naukowych oraz lepszego dopasowania oferty uczelni do potrzeb rynku pracy. W ramach tak sformułowanego priorytetu realizowane powinny być trzy działania. Pierwsze z nich dotyczyłoby wsparcia wiodących kierunków i specjalizacji uczelni wyższych o największym potencjale. Drugie skierowane byłoby do wszystkich tych jednostek, które nie mają charakteru wiodącego (Wsparcie na rzecz lepszego dopasowania oferty uczelni do potrzeb rynku pracy). Z kolei trzecie działanie ukierunkowane byłoby na podnoszenie efektywności funkcjonowania uczelni, podnoszenie standardów funkcjonowania uczelni wyższych oraz promocję ich potencjału za granicą. O ile pierwsze dwa działania powinny mieć charakter konkursowy, o tyle trzecie z nich, powinno być przedmiotem działań systemowych zainteresowanych podmiotów.


9

EXECUTIVE SUMMARY The objective of the research was to formulate potential directions of interventions concerning the higher education sector infrastructure within the programming period of 2014 - 2020 basing upon the experience stemming from the implementation and impact (effects) of the intervention within the Priority 13 of the Infrastructure and Environment Operational Programme (I&E OP). A series of problems has been analysed in the course of the research, among which were: the condition of the higher education sector within the didactic infrastructure, analysis of the present demarcation line, complementarity of interventions related to the higher education sector, analysis of offered courses of studies and specialities with respect to the job market demand, and also the analysis of the higher education sector with regard to its readiness for execution of the objectives and provisions of the Baltic Sea Region Strategy. The system of the indicators of the I&E OP Priority 13 and the criteria of project selection were also evaluated. An attempt was has been made to estimate the financial demand of the higher education units in the future EU financial perspective. The result of the research, apart from the formulated conclusions and recommendations, are the suggestions of directions of support for higher education units in the new programming period. A wide range of research methods and techniques was applied in the research. They were both quantitative research (CAWI/CATI) addressed to the beneficiaries and potential beneficiaries of the I&E OP Priority 13, and the qualitative research techniques. Among the latter, the ones to mention are: in-depth individual interviews, in-depth telephone interviews, focus groups, case studies. Analythical techniques were also applied, such as SWOT analysis and the expert panel analysis. Analysis of the current data regarding financing of the higher education infrastructure has shown that the financial investments for the higher education in Poland do not correspond to its rapid development which it has undergone in the recent years. The increase in the number of students is an unquestionable success, but attention needs to be turned to the quality of education, especially in response to the needs of the employment market. To make the quality of education match the the needs of the economy, a didactic infrastructure offering students modern learning is required. Financial investments within the I&E OP Priority 13 suit this need well. However, despite the investment rate growing with each year, the higher education sector still remains underinvested2. Looking at the results of the provided assistance, it needs to be stressed that the projects carried out within the I&E OP Priority 13 contribute to the development of the infrastructural base of universities. The investments executed within this framework have made it possible for many universities to develop their base, which in turn contributes to increase the standard of education quality and their competitiveness on the education

2 Polskie szkolnictwo wyższe: stan, uwarunkowania, perspektywy, Konferencja Rektorów Akademickich Szkół



10

market. The investments undertaken so far allow the universities to increase the competitiveness on a national and regional scale, and in some cases also on the European scale. They allow them to start contacts with businesses and units of the R&D sector. From the point of view of the I&E OP Priority 13 implementation, however, it is necessary to create stronger bonds between the developed infrastructure of the academic units and the needs of entrepreneurs, to focus on the R&D infrastructure and on execution of soft projects. The support scale needs also to be adjusted to the changing demographic situation – in this aspect, more emphasis must be put on use of the presently developed infrastructure in the next programming period. When analysing the needs of the job market in the future programming period, stress must be put on the fact that although graduation from a certain course of studies is for employers important from the point of view of specific skills acquired by the possible candidate, the essential value is attributed to the so called soft competencies. In general, it may be accepted that the service sector is developing, while the traditional industry and agriculture sectors are losing their importance. This entails a long-term demand for employees within the sectors such as computer science and technology, telecommunications, insurances and consulting, health services, logistics, marketing, administration, social work, distribution, sales management, personal services, hoteliering, catering, and partly education. Jobs within the fields of medicine, pharmacy and technologies offer, in 2012, the best development opportunities on the job market and the best remuneration perspectives. Nevertheless, a shortage and inadeuqacy of skills and competencies of university graduates is observed when they are confronted with the industrialised economy and the service sector requirements. Over the next 12 years there is going to be a bigger drop in the number of candidates applying to higher education institutions due to the coming demographic drop in the population between 19 and 24 years of age. Thus, if the share of the A-level graduates applying to universities remains unchanged, the number of the candidates is going to be falling systematically by 30%. Taking into consideration the fact that the population of this age in Poland is shrinking rapidly, it is going to reduce the intake of this age group of students at universities. The chance for chnage for the universities is to address their offer to people of 25-29 and 30-34, or even older ones, who did not have either aspirations, opportunities or willingness to take up studying before. Involvement of universities in international cooperation remains low. The number of foreign students studying in Poland is also low, however it is in favour of the Polish academic environment that Polish students and academics are willing to go abroad. Regarding the execution of international projects, the potential is concentrated in the biggest academic centres in the country, which is proved by the data referring to the number of the higher education units and students in particular regions combined with the information on the number of international projects carried out. The respondents approached in the quantitative research unambigously indicated that the standard of the university infrastructure development is never a barrier in international research projects. The reasons for low involvement in international projects must be sought in other factors, such as no willingness to start international cooperation, lack of scientific and/or didactic potential


11

(rather true in case of smaller units), no tradition of cooperation, and poor acquaintance with Polish academic circles on the part of foreign scientists. Also, Polish universities more often take the role of a partner, rather than that of the leading institution, in international projects. For universities of lower potentials, being a partner brings important experience, however the stronger centres should be more ambitious, to preside over and lead the international teams. It is then vital to undertake activities leading to stronger international positioning of universities, which may be the good chance for Polish science. Particularly facing the demographic drop, such approach should allow us to attract new students, especially from Eastern Europe or Asian countries. Considering the support for universities in the next programming period, it needs to be said that at the moment a large part of activities concentrates on development of big scientific centres. Analyses and conclusions from the presented research indicate however that the support needs to be directed in such a way as to, on the one hand, improve the standard of education at all universities, including the regional ones which to higher degree conform to the needs of the regional job markets, and on the other hand to promote the strongest centres in chosen specialisation areas, also in the cross-national dimension. The latter ought to be the leading institutions of national and international importance and of high education quality, additionally equipped with suitable potentials for scientific research. Therefore, the support in the next programming period needs to make allowances for dividing universities into the forenamed groups. Objectives for the new financial perspective need to encompass activities in the areas of involving universities in execution of regional intelligent specialisation strategies, increasing effectiveness of investments, optimisation of the research equipment and apparatus application, increasing the standards and quality of university management and improving competitiveness of universities. Thus formulated objectives allow us to define several most important directions of support. First of all, those are to be: to increase practical dimension of education and to support exchange of knowledge and experience between universities, business sector and local government administration in the region; carry out joint infrastructural projects of universities, scientific consortia and the businesses; provide infrastructural, organisational and consulting support in improvement of management processes at universities, working towards increasing the international prestige of the universities and increasing university management skills. Summing up, territorial division of the support for university infrastructure needs to result above all from dividing them into centres (universities) of high academic potential, recognised abroad, which ought to be subsidised at a national level, and into other centres and universities which may be subsidised from regional operational programmes or from national means in case of certain activities. Universities of lower potential also need to obtain financing from regional programmes within their convergence with the regional strategy of social and economic development and with the intelligent region specialisation strategy. The only criteria ought to be the quality criteria. The following criteria qualifying for the support are suggested:

− number of academic teachers and/or persons employed in R&D,

− number of students,


12

− number of foreign students,

− authorisation to award the Doctor degree,

− at least the ‘positive’ assessment from the Polish Accreditation Committee,

− number of courses of studies carried out entirely in foreign languages,

− minimum value of the qualified costs of the project (increased over the present 20m PLN),

− projects submitted by scientific consortia (university consortia), referring to common infrastructure (e.g. all universities of a given city/region),

− number of scientific publications by authors of a given centre in periodicals of the Philadelphia List,

− number of citations from publications by authors of a given centre in periodicals of the Philadelphia List.

In years 2014-2020, the overall objective of the intervention is going to be to support innovativeness and entrepreneurship. Therefore, the stress must be put on supporting scientific infrastructure (thematic objective 1). However, according to the provisions of the EC, thematic objectives 1 and 10 are interlinked, since universities are a key element for development of the knowledge-based society. The support aimed at universities must then have a horizontal dimension, that is fall into several thematic objectives. It is equally important to increase integration of financing from EFRD for educational infrastructure with the financing from ESF for soft activities because, as the experience from Poland has shown so far, they are not always correlated well. Integrated approach and wider application of EFRD-ESF cross-financing will be of great importance. As it has been observed, the demand for investment in the higher education infrastructure is not satisfied, and is much bigger than the allocated means for this purpose within the I&E OP. The reason is first of all the long lasting negligence and insufficient financing of this sector by the state budget in previous years. In most cases, the supported infrastructure is to help to improve the conditions and quality of education, and not to increase the number of students, and so the coming demographic drop should not affect the level of demand for financing. Therefore, in the next programming period the current level of higher education infrastructure support ought to be maintained at ca 460m PLN per annum, that is at about 3.2bn PLN for whole activity/project. In case when the division between the didactic infrastructure and research infrastructure is dropped, the allocation needs to be doubled, that is raised to 6.4bn PLN. The catalogue of indicators within the I&E OP Priority Axis 13 is accurate and thorough, although some indicators at a product level seem too general. The result indicators in majority only refer to one of the particular objectives of the Priority Axis 13. The indicators at the activity/priority level correspond to the indicators at the project level. The values of indicators at activity/priority level were estimated carefully, which is to be regarded a good practice. Thanks to this approach, the targeted values of all indicators should be achieved, although the value of one product indicator had to be lowered by ca 17%. In turn, the values declared by the benefciaries at the projects level are not very realistic. There is then a


13

discrepancy between the carefully estimated values at the activity/priority level and the overestimated indicators in projects. Potential complementarity of projects financed within the activity 13.1. of the I&E OP with projects from other operational programmes is high. It is defined as potential due to the assumption made in the present research that complementarity at the level of programmes/activities can directly be transferred onto the project level. However, the actual complementarity depends on many factors, among others on the degree of the project being incorporated in the university development policy, the willingness to show the actual complementarity of projects, and on good inevstment planning. However, actual coordination between projects carried out by universities under different operational programmes must be considered very low, particularly with regard to the systems of projects working for one, shared effect. It is true for didactic infrastructure support, scientific infrastructure and soft projects support. At times, beneficiaries found it difficult to plan execution of a series of projects to produce a coherent whole (e.g. a it a beneficiary would not obtain financing for one project which was intended as an integral part of a larger investment or development plan). Consequently, the next programming period needs to see the projects executed in a more complex and integrated way. Complexity is understood here as a possibility of combining hard and soft activities. From the perspective of a university, these activities are important since the university infrastructure needs to be used both to increase the quality of education and to reach a number of other objectives (e.g. attract more students when facing the low demographic trend, increase the number of foreign students). Beneficiaries of the I&E OP activity 13.1. carry out numerous soft projects within the HC OP activities 4.1. and 4.2. This means that infrastructural projects are linked with support of a soft character. Paying particular attention to execution of the projects from the 4.1.2. sub-activity, i.e. so called ordered courses of studies, it should be noted that the majority of beneficiaries of the IEOP Priority 13 enter those courses, while only a half uses the co-financed infrastructure for this purpose. Thus, it is important to continue and extend soft, activities, complementary to the support of the infrastructure, in the next programming period with regard to the already made investments. An important question raised in the present research was the demarcation line problem. The biggest number of negative comments regarding the present demarcation line was observed with referrence to the division of intervention between the Innovation and Environment OP activity 13.1. and the Innovative Economy OP activity 2.1. Separation of financing for the didactic infrastructure (I&E OP) from the scientific infrastructure (IE OP) is, in opinion of many respondents, both those from the institutions involved in the activity implementation and the beneficiaries, artificial, and does not allow the intervention to achieve the maximum effectiveness. Such setting of the demarcation line has in fact made it impossible to produce synergy effects. But in the context of the future demarcation line it is essential to decide from which level (regional or national) will the objectives connected with higher education be supported. In favour of the national level speaks the present system of higher education


14

financing in Poland, as well as the chance to increase the competition for the financing means. The regional level on its part helps to support projects tailored to regional needs. The poor aspect of support on this level is currently the dispersion of funding over too many projects, often ones not convergent with the dvelopment startegy at the national level, and thus not delivering any added value. In the view of the research team, the future financing perspective needs to abandon the present quota criterion for demarcation line setting. As moderate is estimated the activity of Polish universities regarding participation in international projects contributing to innovativeness development of the Baltic Sea Region. Only a part of the projects, particularly the ones executed within the Baltic Sea Region Programme, directly refer to the Strategy, and several make up a catalogue of flag projects. In case of the EU Baltic Sea Region Strategy, its institutional and system specifics is important – still lacking the separate fund and budget for execution of the document provisions, with diagnosed shortages, including the infrastructural ones, of the Polish universities, which make it necessary to include components strengthening the position of Polish universities in the currently developed programmes for the next financial perspective, to provide them with better conditions for execution of objectives of such documents as the EU Strategy for the Baltic Sea Region. Basing on the analyses conducted within the present research, a catalogue of activities which ought to be carried out within the next programming period can be defined. The priority needs to be: Provide support for universities to increase the research-development potentials of leading scientific units and to better adjust the university offers to the job market needs. Under such formulated priority, three activities ought to be carried out. The first one would regard support of the leading courses of studies and specialisations at universities of the highest potentials. The second one would address all the higher education units which are not the leaders (Support for better adjustment of the university offer to the job market needs). Finally, the third activity would aim at increasing effectiveness of universities’ operation, improving the standards of higher education, and at promoting the universities potentials abroad. And although the first two activities should be of competitive nature, the third one needs to become a subject of system activities of the interested parties.


15

I. Wprowadzenie 1.1 Kontekst badania W ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2007 – 2013 (PO IiŚ) realizowany jest priorytet XIII pt.: „Infrastruktura szkolnictwa wyższego, w ramach którego zdefiniowano jedno działanie o tej samej nazwie. Głównym celem priorytetu XIII jest rozwój nowoczesnych ośrodków akademickich przede wszystkim kształcących specjalistów w zakresie nowoczesnych technologii. Celami szczegółowymi omawianego priorytetu są: unowocześnienie infrastruktury szkolnictwa wyższego oraz zwiększenie udziału liczby studentów na priorytetowych kierunkach studiów, podniesienie jakości kształcenia poprzez wykorzystanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Cele te wynikają z diagnozy, w której wskazano, iż relatywny spadek liczby studentów na kierunkach ścisłych (matematycznych, technicznych i przyrodniczych) powoduje zmniejszanie się zasobu specjalistów w zakresie nowoczesnych technologii, a tym samym ograniczenie możliwości rozwoju dziedzin decydujących o konkurencyjności gospodarki oraz atrakcyjności inwestycyjnej kraju. Dlatego też istnieje konieczność wsparcia uczelni oferujących wykształcenie w strategicznych z punktu widzenia rozwoju kraju kierunkach, które będą decydowały o konkurencyjności gospodarki, tzn. przede wszystkim w zakresie nauk ścisłych. Należą do nich m.in.: fizyka, chemia, biotechnologia, biologia molekularna, elektronika i telekomunikacja, informatyka, informatyka i ekonometria, matematyka, inżynieria biomedyczna, inżynieria chemiczna i procesowa, inżynieria materiałowa, automatyka i robotyka. W założeniach POIiŚ wsparcie finansowe premiuje projekty przyczyniające się do rozwoju współpracy międzynarodowej uczelni, w tym organizacji studiów o charakterze międzynarodowym oraz do tworzenia europejskiej sieci kontaktów pomiędzy specjalistami w priorytetowych dziedzinach. Rozbudowa infrastruktury szkolnictwa wyższego ma stwarzać warunki dla realizacji modelu szkolnictwa wyższego zgodnego z założeniami Deklaracji Bolońskiej i Strategii Lizbońskiej. Wsparcie w założeniach ma służyć realizacji inwestycji infrastrukturalnych służących prowadzeniu działalności dydaktycznej na poziomie wyższym, głównie w zakresie nauk ścisłych i technicznych oraz działalności rozwojowej i naukowo-badawczej powiązanej z dydaktyką. Realizowane w ramach XIII osi projekty polegają na budowie, przebudowie lub rozbudowie istniejących obiektów infrastruktury (budowa nowoczesnych sal wykładowych i laboratoriów wraz z wyposażeniem w aparaturę wykorzystywaną w procesie dydaktycznym) oraz dostosowaniu stanu technicznego infrastruktury do wymogów nowego wyposażenia. W ograniczonym zakresie przedsięwzięcia polegają na budowie, rozbudowie lub modernizacji obiektów infrastruktury towarzyszącej, wykorzystywanej przez studentów (np. obiekty uczelnianej infrastruktury sportowej). Wsparcie uzyskują także kompleksowe rozwiązania infrastrukturalne w zakresie rozwoju technologii informacyjnych i komunikacyjnych, które wykorzystywane będą do celów dydaktycznych w szkolnictwie (wyposażenie umożliwiające organizację kształcenia zdalnego, tworzenia warunków dla budowy tzw. campusów wirtualnych oraz wdrożeń informatycznych w zakresie zarządzania uczelnią poprzez tzw. zintegrowane systemy, a także specjalistycznego oprogramowania wykorzystywanego przez studentów w procesie


16

nauczania). Zakres wsparcia obejmuje również projekty związane zwłaszcza z zakupem wyposażenia oraz technologii wspomagających kształcenie wraz z technicznym dostosowaniem infrastruktury do wymogów związanych z eksploatacją sprzętu. Elementem wyposażenia w sprzęt komputerowy może być zakup oprogramowania specjalistycznego wykorzystywanego podczas kształcenia na kierunkach technicznych i ścisłych (licencje wielostanowiskowe). Efektem wsparcia infrastruktury informatycznej uczelni ma być pełne wykorzystanie potencjału technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT) w nauczaniu m.in. poprzez wykorzystanie technik kształcenia na odległość. Rozwój infrastruktury społeczeństwa informacyjnego uczelni wyższych przełożyć się ma na unowocześnienie oraz zwiększenie efektywności procesu kształcenia, niezależnie od kierunku, co jest zgodne z dążeniem do budowy gospodarki opartej na wiedzy. Ma także pomóc uczelniom w szybszym reagowaniu na zmiany wynikające z potrzeb wewnętrznych i otoczenia, zwłaszcza gospodarczego oraz sprzyjać lepszemu wykorzystaniu efektów kształcenia na rynku pracy. W konsekwencji założono, że w przypadku Priorytetu XIII w wyniku programu ma zostać zmodernizowanych ok. 100 obiektów szkolnictwa wyższego, co ma łącznie z innymi priorytetami przyczynić się do powstania około 6000 nowych miejsc pracy. Badanie dotyczyło opracowania koncepcji wsparcia w zakresie szkolnictwa wyższego, ze szczególnym uwzględnieniem infrastruktury nakierowanej na dydaktykę w służbie badań i innowacji w perspektywie finansowej 2014-2020. Koncepcja została wypracowana na podstawie osiągniętych efektów realizacji Priorytetu XIII PO IiŚ w okresie programowania 2007 – 2013. Rekomendacje z badania posłużą w szczególności zapewnieniu efektywnego programowania i wdrażania wsparcia w zakresie szkolnictwa wyższego w ramach nowej perspektywy budżetowej UE.

1.2 Cele badania Nadrzędnym celem badania było sformułowanie potencjalnych kierunków interwencji dotyczących infrastruktury szkolnictwa wyższego w okresie programowania 2014 – 2020 na bazie dośwadczeń związanych z wdrażaniem i skutkami (efektami) interwencji w ramach Priorytetu XIII PO IiŚ. Zamawiający sformułował następujące cele badania:

1. Analiza wskaźników Priorytetu XIII PO IiŚ wykorzystywanych w ramach Priorytetu XIII PO IiŚ oraz wskaźników wypracowanych w ramach badania ewaluacyjnego Śródokresowa ocena realizacji celów szczegółowych założonych w XIII Priorytecie PO IiŚ jako odpowiedź na potrzeby rozwojowe szkolnictwa wyższego, zapotrzebowanie rynku pracy na absolwentów kierunków priorytetowych oraz realizacji celów Strategii Lizbońskiej;

2. Analiza sektora szkolnictwa wyższego w zakresie infrastruktury dydaktycznej stanowiącej propozycję wkładu do projektowania dokumentów programowych w nowej perspektywie finansowej 2014-2020;

3. Prognoza wielkości popytu finansowego przyszłego wsparcia dla infrastruktury szkolnictwa wyższego;

4. Analiza obecnej linii demarkacyjnej i komplementarności interwencji związanych ze szkolnictwem wyższym oraz sektorem nauki. Wypracowanie propozycji zmian w tym


17

zakresie w przyszłej perspektywie finansowej 2014-2020. Analiza kierunków studiów i specjalności przy uwzględnieniu obecnego zapotrzebowania rynku pracy i szkół wyższych, które będą wspierane w okresie programowania 2014-2020; Analiza sektora szkolnictwa wyższego pod kątem przygotowania do realizacji celów i założeń Strategii Regionu Morza Bałtyckiego w nowej perspektywie finansowej 2014-2020.

1.3 Przyjęte kryteria ewaluacyjne Na potrzeby realizacji niniejszego badania przyjęto cztery kryteria oceny. Były to następujące kryteria: 1 Trafność/adekwatność, która pozwoliła określić w jakim stopniu przyjęte cele przyszłego

okresu programowania będą odpowiadały na zidentyfikowane problemy w obszarze objętym badaniem i realnym, istniejącym potrzebom.

2 Efektywność/wydajność, czyli kryterium odpowiadające na pytanie, jak duże nakłady są potrzebne do zaangażowania w przyszłym okresie programowania, biorąc pod uwagę ocenę nakładów poniesionych w perspektywie finansowej 2007-2013.

3 Skuteczność. Celem wykorzystania tego kryterium była ocena stopnia osiąganych celów wsparcia zidentyfikowanych na etapie programowania perspektywy finansowej 2007-2013 oraz odniesienie wyników do nowej perspektywy finansowej 2014 -2020.

4 Użyteczność, która rozumiana była jako odpowiedź na następujące pytania: w jaki sposób realizacja Priorytetu XIII PO IiŚ 2007-2013 wpłynęła na wiedzę, grupy docelowej oraz w jaki sposób realizacja priorytetu przyczyniła się do rozwiązania problemów ujętych w diagnozie PO IiŚ.

Raport końcowy z badania ewaluacyjnego pn. „Wypracowanie potencjalnych w oparciu o doświadczenia z wdrażania XIII osi priorytetowej PO IiŚ Infrastruktura szkoln

II. Metodologia badania 2.1 Model badawczy i obszary badania Badanie ze względu na swoje szerokie ramy zostało podzielone na kilka bloków badawczych, których celem było usystematyzowanie prowadzonych działań. Za wyjątkiem bloku ostatniego, badania były realizowane równolegle. Poniższy rysynek przedstawia strukturę bloków badawczych. Rysunek 1. Model badawczy.

W ramach poszczególnych bloków zapewnić czytelność raportu końcowego uporządkowano je w spójne pod względem tematycznym obszary. Były to:

1. Diagnoza sektora szkolnictwa wyższego w zakresie infrastruktury dydaktycznej i towarzyszącej stanowiącej propozycję wkładu do dokumentów programowych w perspektywie finansowej 2014

2. Propozycje kierunków wsparcia, celów, określenie wskaźników rezultatoddziaływania (wskaźniki oddziaływania rozumiane jako impact indicators dla perspektywy 2014-2020), kamieni milowych. Przy czym propozycja głównych celów dla wsparcia musi zawierać sposoby szacowania wartości docelowych zaproponowanych wskaźn

3. Określenie propozycji kierunków studiów i specjalności przy uwzględnieniu zapotrzebowania rynku pracy, które będą wspierane w okresie programowania 20142020;

4. Prognoza wielkości popytu finansowego przyszłego szkolnictwa wyższego;

BLOK 1

Odtworzenie założeń XIII

Priorytetu PO IiŚ i charakterystyka

potrzeb - diagnoza sektora szkolnictwa

wyższego

Identyfikacja efektów i zmiany

wywołane wdrażaniem XIII Priorytetu PO IiŚ

badania ewaluacyjnego pn. „Wypracowanie potencjalnych kierunków interwencji w okresie programowania 2014 doświadczenia z wdrażania XIII osi priorytetowej PO IiŚ Infrastruktura szkolnictwa wyższego“.

Metodologia badania

2.1 Model badawczy i obszary badania

Badanie ze względu na swoje szerokie ramy zostało podzielone na kilka bloków badawczych, usystematyzowanie prowadzonych działań. Za wyjątkiem bloku

ostatniego, badania były realizowane równolegle. Poniższy rysynek przedstawia strukturę

W ramach poszczególnych bloków analizowano zagadnienia i pytania ewaluacyjne. Aby zapewnić czytelność raportu końcowego uporządkowano je w spójne pod względem tematycznym obszary. Były to:

Diagnoza sektora szkolnictwa wyższego w zakresie infrastruktury dydaktycznej i towarzyszącej stanowiącej propozycję wkładu do dokumentów programowych w perspektywie finansowej 2014-2020; Propozycje kierunków wsparcia, celów, określenie wskaźników rezultatoddziaływania (wskaźniki oddziaływania rozumiane jako impact indicators dla

2020), kamieni milowych. Przy czym propozycja głównych celów dla wsparcia musi zawierać sposoby szacowania wartości docelowych zaproponowanych wskaźników na przyszły okres programowania 2014Określenie propozycji kierunków studiów i specjalności przy uwzględnieniu zapotrzebowania rynku pracy, które będą wspierane w okresie programowania 2014

Prognoza wielkości popytu finansowego przyszłego wsparcia dla infrastruktury szkolnictwa wyższego;

BLOK 2

Identyfikacja efektów i zmiany

wywołane wdrażaniem XIII Priorytetu PO IiŚ

BLOK 3

Wypracowanie kierunków wsparcia,

w tym prognoza wielkości popytu

Wypracowanie szczegółowych

propozycji, w tym

demarkacyjnej, itd.

kierunków interwencji w okresie programowania 2014 – 2020 ictwa wyższego“.

18

Badanie ze względu na swoje szerokie ramy zostało podzielone na kilka bloków badawczych, usystematyzowanie prowadzonych działań. Za wyjątkiem bloku

ostatniego, badania były realizowane równolegle. Poniższy rysynek przedstawia strukturę

analizowano zagadnienia i pytania ewaluacyjne. Aby zapewnić czytelność raportu końcowego uporządkowano je w spójne pod względem

Diagnoza sektora szkolnictwa wyższego w zakresie infrastruktury dydaktycznej i towarzyszącej stanowiącej propozycję wkładu do dokumentów programowych w

Propozycje kierunków wsparcia, celów, określenie wskaźników rezultatu, produktu i oddziaływania (wskaźniki oddziaływania rozumiane jako impact indicators dla

2020), kamieni milowych. Przy czym propozycja głównych celów dla wsparcia musi zawierać sposoby szacowania wartości docelowych

ików na przyszły okres programowania 2014-2020; Określenie propozycji kierunków studiów i specjalności przy uwzględnieniu zapotrzebowania rynku pracy, które będą wspierane w okresie programowania 2014-

wsparcia dla infrastruktury

BLOK 4

Wypracowanie szczegółowych

propozycji, w tym np. linii

demarkacyjnej, itd.


19

5. Wypracowanie propozycji koncepcji linii demarkacyjnej i komplementarności interwencji związanych ze szkolnictwem wyższym, a sektorem nauki w nowej perspektywie budżetowej UE;

6. Określenie propozycji terytorializacji wsparcia w przyszłej perspektywie finansowej 2014-2020 dla sektora szkolnictwa wyższego;

7. Wypracowanie propozycji głównych kryteriów wyboru projektów w przyszłej perspektywie finansowej 2014-2020;

8. Analiza sektora szkolnictwa wyższego pod kątem przygotowania do realizacji celów i założeń Strategii Regionu Morza Bałtyckiego w nowej perspektywie finansowej 2014-2020.

2.2. Metody, techniki i narzędzia badawcze Poniżej, w sposób skrótowy, opisujemy wykorzystane metody, narzędzia i techniki badawcze oraz analityczne wskazując przy tym sposób i zakres ich wykorzystania w badaniu. Szczegółowe informacje oraz dobór prób badawczych zawiera aneks do raportu. ANALIZA DANYCH ZASTANYCH (DESK RESEARCH) Analizę desk research wykorzystano w każdym bloku badawczym. Celem metody było zdobycie wiedzy i informacji potrzebnych do zrozumienia istoty badania, przygotowania narzędzi badawczych, a także wnioskowania. Analiza objęto dokumenty programowe (np. systemu kryteriów wyboru projektów), dokumenty strategiczne, dotyczące przyszłego okresu programowania, dokumenty prognostyczne i wiele innych. Metodę wykorzystano również podczas opracowywania studiów przypadku. Zakres wykorzystanych źródeł danych zawarty został w aneksie 1 do raportu. ANALIZA SWOT Analiza SWOT jest narzędziem służącym do wewnętrznej analizy programu i jego otoczenia w celu zoptymalizowania strategii zarządzania bądź zbudowania nowego planu strategicznego. Przedmiotem analizy w przedmiotowym badaniu była analiza sektora szkolnictwa wyższego w zakresie infrastruktury dydaktycznej i towarzyszącej stanowiącej propozycję do wkładu do projektowania dokumentów programowych w nowej perspektywie finansowej 2012-2012 oraz analiza kierunków studiów i specjalności przy uwzględnieniu obecnego zapotrzebowania rynku pracy i szkół wyższych, które będą wspierane w okresie programowania 2014-2020. Przedmiotem analizy były też pozostałe obszary badania, a co za tym idzie, obszar badania został ujęto w sposób kompleksowy. Wnioski płynące z analizy wskazują na konieczność minimalizowania wpływu obecnych słabości i deficytów, takich jak niedopasowanie oferty uczelni do potrzeb rynku pracy i niskie umiędzynarodowienie uczelni. Ale z drugiej strony to także minimalizowanie zagrożeń ze strony otoczenia, takich jak malejąca liczba studentów, marginalizacji polskiej przestrzeni badawczej. Analiza pokazała również, że nie mniej istotne są działania sprzyjające budowaniu pozycji konkurencyjnej uczelni i ich włączenie w procesy rozwojowe. Szczegółowa analiza SWOT znajduje się w anekcie nr 4 do raportu.


20

INDYWIDUALNE WYWIADY POGŁĘBIONE (IDI) Wywiady przeprowadzone w ramach niniejszego badania posłużyły do zebrania jakościowego materiału badawczego, odpowiadającego swoim zakresem wszystkim zdefiniowanym obszarom badania. Wywiady, zgodnie z założeniami raportu metodologicznego, przeprowadzono z niżej wymienionymi grupami osób (łącznie przeprowadzono 18 IDI):

� z przedsiębiorcami powiązanymi z sektorem badawczo- rozwojowym (B+R) (4wywiady),

� z przedstawicielami uczelni wyższych (4 wywiady), � z przedstawicielami Komisji Europejskiej zajmującymi się sektorem szkolnictwa

wyższego, edukacji oraz badań i rozwoju (3 wywiady), � z przedstawicielami Narodowego Centrum Badań i Rozwoju (Instytucja

Pośrednicząca) (3 wywiady), � z przedstawicielami Ośrodka Przetwarzania Informacji (Instytucja Wdrażająca

Działanie 13.1 PO IiŚ) (2 wywiady), � osobami zaangażowanymi w realizację Priorytetu XIII PO IiŚ w Ministerstwie Nauki i

Szkolnictwa Wyższego i Ministerstwie Rozwoju Regionalnego (Instytucja Zarządzająca) (2 wywiady w których udział wzięły trzy osoby).

ZOGNISKOWANE WYWIADY GRUPOWE (FGI) Celem przeprowadzenia badań fokusowych było zebranie wiedzy w kluczowych obszarach badania, takich jak potrzeby inwestycyjne uczelni, dopasowanie do potrzeb rynku pracy, zapotrzebowanie na środki finansowane w przyszłej perspektywie finansowej, itp. W ramach badania przeprowadzono trzy fokusy, w których uczestniczyło łącznie 18 osób. Uczestnikami zogniskowanych wywiadów grupowych byli:

• beneficjenci realizujący projekty w ramach Priorytetu XIII PO IiŚ (koordynatorzy projektów lub osoby je zastępujące) (7 osób),

• przedstawiciele uczelni nieobjętych wsparciem w ramach Priorytetu XIII PO IiŚ, w tym uczelni prywatnych (4 uczelnie),

• przedsiębiorcy powiązani z sektorem badawczo- rozwojowym (3 osoby), • przedstawiciele Narodowego Centrum Badań i Rozwoju (2 osoby), • przedstawiciele Ośrodka Przetwarzania Informacji (1 osoba), • eksperci związani z sektorem szkolnictwa wyższego (1 osoba).

BADANIA ILOŚCIOWE CAWI/CATI W ramach ewaluacji przeprowadzono badania ilościowe metodą CAWI oraz CATI (badanie CAWI uruchamione zostało po zakończeniu badani CATI). Celem badań było zebranie ilościowych danych we wszytkich obszarach realizacji badania za wyjątkiem obszaru analizy sektora szkolnictwa wyższego pod kątem przygotowania do realizacji celów i założeń Strategii Regionu Morza Bałtyckiego w nowej perspektywie finansowej. Badanie było skierowane do trzech grup respondentów:


21

� Po pierwsze, do całej populacji obecnych Beneficjentów Priorytetu XIII PO IiŚ. Zgodnie z informacjami zawartymi w raporcie metodologicznym było to 26 projektów indywidualnych oraz 19 projektów konkursowych realizowanych przez 35 uczelni. Liczba respondentów badania była równa liczbie realizowanych projektów (45).

� Po drugie, badanie zostało skierowane do uczelni nieobjętych do tej pory wsparciem w obszarze XIII Priorytetu PO IiŚ. Badaniem objęto 107 uczelni wyższych3, spośród 200 do których badanie zostało skierowane, zlokalizowanych we wszystkich regionach kraju, posiadających różne formy prawne i właścicielskie.

� Po trzecie, badanie zostało skierowane do innych instytucji sektora badawczo- rozwojowego w Polsce. Były to przede wszystkim: jednostki Polskiej Akademii Nauk, wybrane jednostki badawczo-rozwojowe, jednostki rozwojowe oraz przedsiębiorstwa posiadające własne zaplecze badawcze. W badaniu wzięło udział 30 przedstawicieli 30 instytucji zlokalizowanych w różnych regionach kraju.

Łącznie w ramach badania przeprowadzono 182 wywiady. STUDIUM PRZYPADKU (case study) W ramach badania przygotowano trzy studia przypadku odnoszące się do wybranych krajów Unii Europejskiej. Ich przygotowanie miało na celu wskazanie dobrych praktyk i wskazanie możliwości poznania rozwiązań w odniesieniu do przyszłego okresu programowania. Starano się uchwycić tutaj zarówno aspekty instytucjonalne, systemowe, jak i perspektywę realizowanych w poszczególnych krajach projektów.Wnioski z przeprowadzonych studiów przypadku znalazły swoje odzwierciedlenie w propozycjach kierunków wsparcia uczelni wyższych w przyszłej perspektywie finansowej oraz w propozycji działań, które kierunki te powinny realizować. Analizie poddano trzy kraje realizujące programy i projekty wsparcia dla inwestycji w szkolnictwie wyższym we współpracy z przedsiębiorcami i sektorem badawczo- rozwojowym. Były to następujące kraje Unii Europejskiej: Niemcy, Wielka Brytania oraz Węgry. Szczegółowe wyniki analizy znajdują się w aneksie nr 2 do raportu.

PANEL EKSPERTÓW W niniejszej ewaluacji panel ekspertów przeprowadzony został w ostatnim etapie, stanowiąc podsumowanie przeprowadzonych badań. Panel służył również ocenie kluczowych zagadnień i wypracowanych wniosków odnośnie przyszłej perspektywy finansowania. W gronie ekspertów znaleźli się specjaliści z dziedziny szkolnictwa wyższego, gospodarki, jak i sektora badawczo-rozwojowego. Wzięło w nim udział 9 osób oraz moderator spotkania, reprezentujący m.in.: Narodowe Centrum Badańi Rozwoju, Uniwersytet Warszawski, Wrocławskie Centrum Transferu Technologii Politechniki Wrocławskiej, Akademię im.Leona Koźminskiego, Uniwersytet Medyczny w Warszawie, Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji oraz przedsiębiorca z sektora innowacyjnych technologii. INDYWIDUALNE WYWIADY TELEFONICZNE (ITI) ZE SPECJALISTAMI RYNKU PRACY Możliwość analizy kierunków studiów i specjalności przy uwzględnieniu obecnego zapotrzebowania rynku pracy i szkół wyższych, które będą wspierane w okresie

3 Zwrot osiągnął zakładaną w raporcie metodologicznym wartość.


22

programowania 2014-2020, nie jest w pełni możliwa bez poznania opinii specjalistów z zakresu rynku pracy. Z tego względu w ramach badania przeprowadzono indywidualne wywiady telefoniczne (łącznie 6 ITI), którymi zostali objęci:

- przedstawiciel WUP z jednego z regionów Polski Wschodniej (Białystok) (1 osoba), - przedstawiciel WUP z Dolnego Śląska (1 osoba), - przedstawiciel WUP z Małopolski (1 osoba), - przedstawiciel Centrum Rozwoju Zasobów ludzkich (1 osoba), - przedstawiciel Instytutu Badań Edukacyjnych (1 osoba), - ekspert z uczelni zajmujący się w pracy zawodowej tematyką zatrudnienia (SGH)

(1 osoba).

III. Opis wyników badania 3.1 Diagnoza sektora szkolnictwa wyższego w zakresie infrastruktury dydaktycznej i towarzyszącej 3.1.1 Diagnoza zapotrzebowania na infrastrukturę szkolnictwa wyższego zawarta w

PO IiŚ4

Na potrzeby określenia główych celów i zakresu wsparcia Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko została przeprowadzona diagnoza szkolnictwa wyższego w obszarze infrastruktury. Informacje zawarte w dokumencie programu operacyjnego wskazywały na główne problemy jakie dotykaja szkolnictwo wyższe, a na które należy odpowiedzieć, aby móc rozwijać w Polsce podstawy gospodarki opartej na wiedzy. W pierwszej kolejności, stwierdzono, że infrastruktura szkół wyższych jest niedostatecznie rozwinięta ze względu na ogromne zaniedbania w przeszłości oraz ograniczone możliwości wsparcia jej rozbudowy i modernizacji przez władze publiczne. Stąd też jest ona niedostosowana do współczesnych wymogów kształcenia. Co więcej zauważono, że potrzeby w tym zakresie są coraz większe ze względu na gwałtowny wzrost liczby studentów i rosnący współczynnik skolaryzacji. Wpłynęło to także, na rozszerzenie oferty edukacyjnej szkół wyższych, głównie nauczania w trybie zaocznym, wieczorowym, podyplomowym i doktoranckim. Rosnącym potrzebom uczelni nie towarzyszył dostatecznie szybki rozwój infrastruktury, zwłaszcza w przypadku kierunków ścisłych i technicznych, których realizacja jest najbardziej kosztochłonna. Mimo strategicznego znaczenia dla kraju sytuacja szkół technicznych pozostaje niekorzystna. Lepszą sytuację można zaobserwować w przypadku uczelni nietechnicznych, gdyż mają one nie tylko większe szanse na samodzielne pozyskiwanie środków, ale także prowadzenie tych kierunków nie wymaga dużych nakładów. Stąd też w Polsce można było zauważyć rozwój prywatnych szkół wyższych, które sporadycznie podejmują się prowadzenia kierunków technicznych. 4 Podrozdział odnosi się do diagnozy sformułowanej w PO IiŚ a wszelkie podane w nim dane odnoszą się do

okresu sprzed realizacji programu. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, s. 61-67.


23

W ujęciu danych statystycznych sytuacja przed 2007 r. wyglądała następująco:

• Mimo wzrostu nakładów z budżetu państwa na szkolnictwo wyższe (jako % PKB), przy uwzględnieniu wzrostu liczby studentów, wydatki publiczne przeliczone na studenta, w latach 1994 – 2005 zmniejszały się;

• Ogólny udział środków finansowych na inwestycje w infrastrukturę był ograniczony – szacunkowo jedynie 5,1% z publicznych środków przeznaczane jest na wydatki majątkowe (przy średniej dla krajów OECD na poziomie 11,6 %);

• Odsetek osób studiujących na uczelniach technicznych wzrósł w przeciegu lat 1990-2005 ponad 4-krotnie, za czym nie szły zwiększone nakłady na rozwój infrastruktury dydaktycznej uczelni;

• Nakłady inwestycyjne na uczelniach technicznych w przeliczeniu na osobę były na znacznie niższym poziomie niż w przypadku innego typu szkół publicznych.

• Bieżące wydatki majątkowe na inwestycje w obszarze szkolnictwa wyższego realizowane z budżetu państwa w ramach resortowego planu inwestycyjnego MNiSW pozostawały od lat na niskim poziomie;

• Od roku akademickiego 1999/2000 zanotowano systematyczny spadek udziału studentów na kierunkach inżynieryjno-technicznych w całkowitej liczbie studentów (w 2005/2006 r. było to 7,9%. W tej grupie występuje też dużo niższy udział kobiet – 17,9%.

• Zdecydowana większość studentów kształci się na kierunkach humanistycznych, co wpływa też na bezrobocie wśród młodzieży (niedostowanie edukacji do potrzeb rynku pracy).

Przedstawione dane doprowadziły do wniosku, że dekapitalizacja infrastruktury spowodowana utrzymującymi się niskimi nakładami oraz uwarunkowana szybkim postępem naukowo-technicznym nie pozwala na pełne wykorzystanie możliwości kapitału intelektualnego. Problemy związane z niedostatecznym finansowaniem i wolnym rozwojem infrastruktury odbijają się negatywnie na współpracy z sektorem gospodarki i na słabych powiązaniach z rynkiem pracy. Co więcej, można zauważyć słabą współpracę pomiędzy uczelniami, a także małe otwarcie na współpracę międzynarodową. W diagnozie na potrzeby PO IiŚ sformułowano także inne problemy, jakie dotykają sektor szkolnictwa wyższego:

• Zbyt niskie wynagrodzenia nauczycieli akademickich;

• Brak wykształconych mechanizmów promowania jakości w dydaktyce i działalności B+R;

• Niekorzystna struktura wiekowa kadry – stosunkowo niewielka liczba młodych wykładowców; przeszkodą jest tutaj długa droga awansu zawodowego;

• Zagrożeniem dla szkolnictwa jest stale zmniejszająca się liczba młodzieży w wieku 18-24 lat wynikająca ze zmian demograficznych;

• Coraz większa skala migracji zagranicznych młodzieży w celu poszukiwania atrakcyjniejszych warunków dla zdobywania wykształcenia, a także migracji zarobkowych młodych, wykształconych osób.

W diagnozie odniesiono się także do rozwoju infrastruktury społeczeństwa informacyjnego, w tym głównie technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT) w procesie


24

dydaktycznym. Sfera ICT w Polsce pozostawała niedoinwestowana; poziom inwestycji w ICT per capita był znacząco niższy niż w krajach Europy Zachodniej (ponad siedmiokrotnie). Ponadto, stopień implementacji nowoczesnych technologii odbywał się w nie więcej niż 5% polskich uczelni. Ogólny stan informatyzacji polskich uczelni i wykorzystania ICT jako narzędzia efektywnego kształcenia był niski. Wykorzystanie ICT w dydaktyce stanowi istotny cel w kontekście zrównania poziomu edukacji i zwiększenia szans absolwentów na rynku pracy.

3.1.2 Obecny poziom finansowania infrastruktury dydaktycznej i towarzyszącej szkolnictwa wyższego W Polsce finansowanie szkolnictwa wyższego odbywa się w dużej części ze środków publicznych. Zgodnie z ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym uczelnie otrzymują dofinansowanie między innymi na5:

- Kształcenie studentów studiów stacjonarnych, słuchaczy stacjonarnych studiów doktoranckich i kadr naukowych oraz utrzymanie uczelni (w tym remonty);

- Zadania związane z bezzwrotną pomocą materialną dla studentów; - Kształcenie i rehabilitację leczniczą studentów niepełnosprawnych; - Pomoc materialną dla studentów i doktorantów; - Inwestycje (dofinansowanie lub finansowanie), w tym służące kształceniu studentów i

doktorantów, będących osobami niepełnosprawnymi, realizowanymi w szczególności z udziałem budżetu państwa, państwowych funduszy celowych lub środków rozwojowych pochodzących z UE lub z innych źródeł zagranicznych.

Podstawowe dane o wydatkach publicznych na szkolnictwo wyższe stanowią kontekst dla przedstawienia sytuacji w zakresie finansowania infrastruktury. W stosunku do 2000 roku, w 2010 roku wydatki publiczne wzrosły w wyrażeniu nominalnym o 220%, a więc ponad dwukrotnie. Rozpatrując wzrost wydatków w ostatnich dwóch latach, za które dostępne są aktualne dane (lata 2009 – 2010), można zobaczyć niewielki wzrost wydatków, co przy uwzględnieniu inflacji oznacza nawet realnie niższe środki dla uczelni w 2010 r. w porówaniu do roku 2009. Udział wydatków publicznych na szkolnictwo wyższe w PKB wzrastał w latach 2000 – 2005, osiągając w roku 2005 najwyższy odnotowany poziom 0,99%. Od 2005 roku wydatki zaczęły spadać i w 2010 wynosiły 0,71 % PKB, co stanowi niższy poziom niż w 2000 r. Należy także odnotować, że wskaźnik ten nigdy nie przekroczył 1 %. Ograniczenie wydatków na szkolnictwo wyższe wpływa na zaostrzenie konkurencji o fundusze, a także na zwiększenie presji na bardziej efektywne ich wykorzystanie6.

5 Art. 94, Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym z dnia 27 lipca 2005 r., Dz.U. 2005 Nr 164 poz.1365, tekst

ujednolicony. 6 Polskie szkolnictwo wyższe: stan, uwarunkowania, perspektywy, Konferencja Rektorów Akademickich Szkół



25

Tabela 1 Wydatki publiczne na szkolnictwo wyższe w latach 2000 – 2010.

Lata

Wydatki

Budżetu państwa Budżetów jednostek samorządu

terytorialnego Udział wydatków publicznych w

PKB

w milionach zł w %

2000 5 326,7 20,4 0,72

2001 6 370,7 32,6 0,82

2002 6 829,6 38,6 0,85

2003 7 049,2 28,2 0,84

2004 8 822,3 31,9 0,96

2005 9 676,5 76,8 0,99

2006 9 888,7 122,0 0,94

2007 10 701,4 143,5 0,93

2008 11 091,0 100,0 0,88

2009 11 654,5 197,0 0,88

2010 11 722,4 70,2 0,71

Źródło: Szkoły wyższe i ich finanse w 2010 r., GUS, Warszawa, 2011, s. 338.

Należy także zwrócić uwagę, że Polska posiada stosunkowo wysokie wskaźniki zaangażowanie środków prywatnych w finansowanie szkolnictwa wyższego. Na początku roku akademickiego 2010/2011 funkcjonowało 328 uczelni niepublicznych, kształcących 580,1 tys. studentów (31,5% ogółu studentów).7 Co więcej, od kilku lat utrzymuje się wysoka liczba studentów, którzy uczą się w trybie niestacjonarnym (czyli płatnym) na uczelniach publicznych – w roku akademickim 2010/2011 było ich 32,5%8. Nakłady inwestycyjne szkół wyższych w przeciągu 10 lat wzrosły o 314%, przy czym bardziej zauważalny jest wzrost w przypadku uczelni niepublicznych (aż o 426%). Najbardziej gwałtowny przyrost nakładów inwestycyjnych nastąpił w 2010 r. i dotyczy to zarówno szkół publicznych, jak i niepublicznych. W 2009 roku wydatki szkół publicznych w stosunku do wydatków szkół niepublicznych były 7 razy wyższe, natomiast roku później stosunek ten wynosił 3:1. Tak więc wzrost nakładów szkół niepublicznych w 2010 r. można określić jako znaczny (z 348,8 mln zł do 1 103 mln zł). Tabela 2. Nakłady inwestycyjne w szkołach wyższych w Polsce w latach 2000 – 2010.

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Nakłady inwestycyjne (w mln zł)

Ogółem 1 575,8 1 690,6 1 541,4 1 478,9 1 785,8 1 958,7 2 036,0 2 246,9 2 394,8 2 624,3 4 950,8

Szkoły publiczne

1 317,1 1 657,9 1 265,5 1 142,2 1 452,2 1 690,7 1 823,8 2 008,2 2 065,0 2 275,5 3 847,8

Szkoły niepubliczne

258,7 322,7 275,9 336,4 333,6 268,0 212,2 238,7 329,8 348,8 1 103,0


Najwyższe nakłady inwestycyjne w podziale na typ szkoły ponoszą uniwersytety (ponad 1/3 nakładów szkół publicznych), a drugie w kolejności są wyższe szkoły techniczne (25%

7 Szkoły wyższe i ich finanse w 2010 r., GUS, Warszawa, 2011.

8 Tamże.


26

nakładów szkół publicznych). Dość znaczne nakłady inwestycyjne wykazują także uniwersytety medyczne (14,8%), jednak stanowi to zaledwie połowę nakładów uniwersytetów. Jeśli chodzi o koszty remontów budynków i budowli to są one nieporównywalnie wyższe w szkołach publicznych niż w tych niepublicznych. Wśród uczelni publicznych najwięcej środków na te cele przeznaczają uniwersytety (30,5%), drugie w kolejności są wyższe szkoły techniczne (29,6%), a trzecie – uniwersytety medyczne (10%). Tabela 3 Inwestycje i koszty remontów w szkołach wyższych w 2010 r.

Wyszczególnienie

Nakłady inwestycyjne Koszty remontu budynków i budowli

Ogółem W tym zakupy inwestycyjne

Ogółem W tym remonty

domów i stołówek studenckich

w tys. zł w % w tys. zł w % w tys. zł w % w tys. zł w %

Ogółem 4 950 770,2 1 825 393,6 408 766,7 158 636,3

Szkoły wyższe publiczne

3 847 763,6 100 1 256 496,6 100 382 026,2 100 156 812,8 100

Uniwersytety 1 362 415,6 35,4 350 743,7 27,9 116 616,3 30,5 46 420,7 29,6

Wyższe szkoły techniczne

1 002 109,2 26,0 446 168,5 35,5 113 094,2 29,6 50 165,2 32,0

Wyższe szkoły rolnicze

169 619,0 4,4 70 882,7 5,6 29 412,2 7,7 13 524,0 8,6

Wyższe szkoły ekonomiczne

55 055,7 1,4 16 331,5 1,3 16 761,0 4,4 7 238,7 4,6

Wyższe szkoły pedagogiczne

101 690,7 2,6 10 853,6 0,9 7 681,9 2,0 4 009,5 2,6

Uniwersytety medyczne

686 437,3 17,8 270 471,4 21,5 38 381,9 10,0 16 059,1 10,2

Akademie wychowania fizycznego

79 049,0 2,1 3 778,1 0,3 8 464,0 2,2 6 614,1 4,2

Wyższe szkoły artystyczne

64 806,8 1,7 18 066,5 1,4 13 571,3 3,6 1 979,3 1,3

Pozostałe szkoły wyższe

221 112,8 5,7 35 680,0 2,8 10 872,2 2,8 5 644,1 3,6

Inne 105 467,5 2,7 33 520,6 2,7 27 171,2 7,1 5 158,1 3,3

Szkoły wyższe niepubliczne

9

1 103 006,6 100 568 897,0 100 26 740,5 100 1 823,5 100

W tym:

Wyższe szkoły ekonomiczne

175 048,4 15,9 69 049,1 12,1 11 236,9 42,0 149,2 8,2

Pozostałe szkoły wyższe

805 173,8 73,0 471 848,1 82,9 6 513,2 24,4 61,0 3,3


9 Dane z zestawienia GUS; dane nie sumują się.


27

Powyższa tabela zarysowuje także kwestię związaną z infrastrukturą towarzyszącą szkół wyższych wykorzystywaną przez studentów. W tej kategorii mieszczą się przede wszystkim domy i stołówki studenckie, ale także inne obiekty socjalne, sportowo-rekreacyjne, biblioteki. Dane dotyczące finansowania tych obiektów (budowy, rozbudowy, remontów) nie są dostępne w statystyce publicznej. Stąd posługując się przedstawionymi powyżej danymi, można zauważyć, że na remonty domów i stołówek studenckich najwięcej środków w 2010 r. przeznaczyły wyższe szkoły techniczne. Niewiele mniej funduszy na ten cel przyznały uniwersytety. Szkoły wyższe niepubliczne przeznaczają na ten cel aż 86-krotnie mniej środków niż szkoły publiczne, jednakże nie posiadają one zwykle tego typu infrastruktury. Infrastruktura towarzysząca jest również wspierana ze środków UE. Dostępne dane zamieszczone na stronie internetowej MNiSW 10 ukazują liczbę projektów w zakresie: infrastruktury towarzyszącej (tutaj głównie domy studenckie), infrastruktury sportowej, bibliotek. Łączna wartość 63 projektów w zakresie infrastruktury towarzyszącej realizowanych przy współfinansowaniu z budżetu UE wynosi 451 435 145,82 zł.11 W zakresie infrastruktury sportowej realizowanych jest 25 projektów na łączną sumę 334 606 400,63 zł. Z kolei budowa i zakup wyposażania dla bibliotek szkół wyższych pochłania środki w wysokości 1 171 790 917,48 zł (33 projekty).12 Sumaryczna wartość projektów w zakresie infrastruktury towarzyszącej, sportowej i blibliotek wynosi niecałe 2 mld zł.13

10

http://www.nauka.gov.pl/szkolnictwo-wyzsze/inwestycje-w-obszarze-nauki-i-szkolnictwa-wyzszego. 11

Bez uwzględnienia projektów, których celem były dostosowanie budynków domów studenckich do wymogów ochrony przeciwpożarowej. 12

http://www.nauka.gov.pl/szkolnictwo-wyzsze/inwestycje-w-obszarze-nauki-i-szkolnictwa-wyzszego. 13

Opis do mapy mówi o projektach zakończonych w ostatnim czasie i prowadzonych obecnie (nie zostało podane czy są to wszystkie projekty realizowane w latach 2007-2013).


Wykres 1 Projekty współfinansowane ze środków UE realizowane przez szkoły wyższe w zakresie infrastruktury towarzyszącej, sportowej i bibliotek.

Źródło: opracowanie własne na podstawie obszarze-nauki-i-szkolnictwa-wyzszego/

W podziale na regiony najwięcej projektów na zadania związane ztowarzyszącą, sportową i bibliotekami pozyskał Dolny Śląsk (477 mln zł). Zdecydowana większość środków została tam przeznaczona na budowę, remonty i zakup wyposażenia bibliotek, w tym największą inwestycję prowadzi Politechnika (Biblioteka Techniczna i Centrum Wykładowe o wartości 80,5 mln zł). Poza Małopolską, w żadnym więcej regionie inwestycje w zakresie infrastruktury towarzyszącej, sportowej i bibliotek nie przekraczają kwoty 200 mln zł. W powyższym zestawieniu widać też aktywność uczelni zwarmińsko-mazurskiego, lubelskiego, kujawskopozycję niż mazowieckie.

Przedstawione dane finansowe należy odnieść do sytuacji szkolnictwa wyższego w ostatnich latach, a przede wszystkim do liczby studentów. W roku akademick1 841 251 osób, z czego 1 261prywatnych. Dwadzieścia lat wcześniej czyli w roku 1990/1991 studiowały 403roku akademickim 2000/2001 liczba studentów wzrosł10 lat liczba studentów wzrosła niemal czterokrotnie. W przeciągu kolejnych 10 lat przybyło ponad 300 tys. studentów.


Projekty współfinansowane ze środków UE realizowane przez szkoły wyższe w zakresie infrastruktury towarzyszącej, sportowej i bibliotek.

Źródło: opracowanie własne na podstawie http://www.nauka.gov.pl/szkolnictwowyzszego/ (dane aktualne na dzień 22.10.2012).

W podziale na regiony najwięcej projektów na zadania związane z, sportową i bibliotekami pozyskał Dolny Śląsk (477 mln zł). Zdecydowana

większość środków została tam przeznaczona na budowę, remonty i zakup wyposażenia bibliotek, w tym największą inwestycję prowadzi Politechnika (Biblioteka Techniczna i

we o wartości 80,5 mln zł). Poza Małopolską, w żadnym więcej regionie inwestycje w zakresie infrastruktury towarzyszącej, sportowej i bibliotek nie przekraczają kwoty 200 mln zł. W powyższym zestawieniu widać też aktywność uczelni z

azurskiego, lubelskiego, kujawsko-pomorskiego, które osiągnęły nawet wyższą

Przedstawione dane finansowe należy odnieść do sytuacji szkolnictwa wyższego w ostatnich latach, a przede wszystkim do liczby studentów. W roku akademickim 2010/2011 studiowało

261 175 na uczelniach publicznych, a 580 076 uczyło się w szkołach prywatnych. Dwadzieścia lat wcześniej czyli w roku 1990/1991 studiowały 403roku akademickim 2000/2001 liczba studentów wzrosła do 1 584 804. Jak więc widać w ciągu 10 lat liczba studentów wzrosła niemal czterokrotnie. W przeciągu kolejnych 10 lat przybyło


28

Projekty współfinansowane ze środków UE realizowane przez szkoły wyższe w

http://www.nauka.gov.pl/szkolnictwo-wyzsze/inwestycje-w-

W podziale na regiony najwięcej projektów na zadania związane z infrastrukturą , sportową i bibliotekami pozyskał Dolny Śląsk (477 mln zł). Zdecydowana

większość środków została tam przeznaczona na budowę, remonty i zakup wyposażenia bibliotek, w tym największą inwestycję prowadzi Politechnika (Biblioteka Techniczna i

we o wartości 80,5 mln zł). Poza Małopolską, w żadnym więcej regionie inwestycje w zakresie infrastruktury towarzyszącej, sportowej i bibliotek nie przekraczają kwoty 200 mln zł. W powyższym zestawieniu widać też aktywność uczelni z województwa

pomorskiego, które osiągnęły nawet wyższą

Przedstawione dane finansowe należy odnieść do sytuacji szkolnictwa wyższego w ostatnich im 2010/2011 studiowało 076 uczyło się w szkołach

prywatnych. Dwadzieścia lat wcześniej czyli w roku 1990/1991 studiowały 403 824 osoby. W 804. Jak więc widać w ciągu

10 lat liczba studentów wzrosła niemal czterokrotnie. W przeciągu kolejnych 10 lat przybyło


29

Wykres 2 Liczba studentów (łącznie z cudzoziemcami) w latach 1990-2010.

0

200 000

400 000

600 000

800 000

1 000 000

1 200 000

1 400 000

1 600 000

1 800 000

2 000 000

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Współczynnik skolaryzacji brutto w roku 1990/1991 wynosił 12,9% natomiast w roku 2000/2001 już 40,7%, a w 2010/2011 kształtował się na poziomie 53,8 %. W układzie regionalnym wyraźnie widać, w których regionach znajdują się najsilniejsze ośrodki akademickie. Przoduje tutaj Mazowsze z 107 szkołami wyższymi, a także z najwyższą liczbą studentów. W czołówce znajduje się także województwo śląskie oraz małopolskie. Powyżej 107 tys. studentów odnotowano w województwach: łódźkim, wielkopolskim, dolnośląskim, pomorskim. Z kolei regiony, na terenie których znajduje się najmniejsza liczba szkół wyższych i kształci się najmniej studentów to: opolskie, świętokrzyskie, lubuskie, warmińsko-mazurskie.


30

Mapa 1 Studenci i szkoły wyższe według województw w roku akademickim 2010/2011.

Źródło: Szkoły wyższe i ich finanse w 2010 r., GUS, Warszawa, 2011, s. 25. Na przestrzeni ostatnich 20 lat dokonał się w Polsce skok ilościowy w szkolnictwie wyższym, na co duży wpływ miało m.in. zaangażowanie środków prywatnych. Jednak z pozytywnymi wynikami powinno wiązać się również podnoszenie jakości studiowania, zarówno w kontekście kształcenia, jak i zapewnienia odpowiedniej infrastruktury. Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich wskazuje, że zapewnienie konkurencyjności polskiego szkolnictwa wyższego w skali międzynarodowej jest możliwe tylko w przypadku wydatnego wzrostu funduszy na szkolnictwo wyższe, tak publicznych jak i prywatnych14.

3.1.3 Umiędzynarodowienie szkół wyższych a poziom rozwoju infrastruktury dydaktycznej i naukowej Umiędzynarodowienie uczelni jest obecnie uważane za jedno z podstawowych kryteriów oceny rozwoju obszaru szkolnictwa wyższego. Staje się to konieczne nie tylko dla krajów zaawansowanych technologicznie, ale także tych, które chcą dołączyć do tego grona. Wśród bezpośrednich czynników internacjonalizacji szkolnictwa wyższego można wymienić15:

14

Polskie szkolnictwo wyższe: stan, uwarunkowania, perspektywy, Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich (KRASP), Warszawa, 2009. 15

Polskie szkolnictwo wyższe: stan, uwarunkowania, perspektywy, Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich (KRASP), Warszawa, 2009, s. 135.


31

- Rosnącą mobilność studentów i kadry naukowo-dydaktycznej na globalnym rynku edukacyjnym;

- Zwiększającą się liczbę szkół wyższych zabiegających na rynku globalnym o „płacących klientów“ lub najświetniejsze umysły;

- Włączanie do oferty edukacyjnej elementów międzynarodowych i międzykulturowych (m.in. programów kształcenia, prowadzących do podwójnych lub wspólnych dyplomów);

- Coraz wyraźniejszą domincję języka angielskiego na konferencjach naukowych, w publikacjach i nauczaniu;

- Narastający eksport usług edukacyjnych i badawczych do krajów rozwijających się; - Wzrastającą liczbę transnarodowych sieci i obszarów współpracy w zakresie

studiowania oraz prowadzenia badań naukowych, w tym powstawanie międzynarodowych konsorcjów dedykowanych wyższej edukacji;

- Prowadzenie badań istotnych w wymiarze globalnym (zmiany klimatyczne, ochrona środowiska, choroby zakaźne) przez zespoły międzynarodowe;

- Dążenie do koordynacji polityk krajowych w zakresie szkolnictwa wyższego (np. Proces Boloński w UE).

Umiędzynarodowienie, w związku z tym że wiąże się z wieloma elementami, jest szerokim procesem włączania międzynarodowego, międzykulturowego lub globalengo wymiaru do misji i zadań szkolnictwa wyższego. 16 Stąd też można rozpatrywać różne formy umiędzynarodowienia uczelni, takie jak: mobilnośc studentów i pracowników akademickich (zwłaszcza w ramach programu Erasmus), programy studiów w języku obcym, udział w międzynarodowych projektach, stowarzyszeniach, sieciach tematycznych, związkach. To także kształcenie studentów zagranicznych, zatrudnianie wykładowców z zagranicy, rozwijanie systemu wspólnych dyplomów, pełne uznawanie okresu studiów za granicą. Katalog działań i form współpracy międzynarodowej może być bardzo szeroki. Do przestawienia sytuacji szkolnictwa wyższego pod kątem internacjonalizacji posłużą nam informacje dotyczące realizacji projektów międzynarodowych, udział studentów zagranicznych oraz informacje zebrane podczas badań ilościowych (CATI) i jakościowych (wywiady, FGI, panel ekspertów). 3.1.3.1 Cudzoziemcy na polskich uczelniach W roku akademickim 2010/2011 na polskich uczelniach studiowało 21 474 cudzoziemców17. W poprzednim roku akademickim 2009/2010 polskie uczelnie ukończyło 2 833 zagranicznych studentów. Mimo, że liczba cudzoziemnców decydujących się na studia w Polsce ciągle wzrasta, to przyrosty te są niewielkie (2-4 tys. nowych studentów rocznie). Najwięcej cudzoziemnców decyduje się na studiowanie w Polsce na uniwersytetach (30%) i uniwersytetach medycznych (24%). Wybierane są najczęściej uczelnie takie jak: Uniwersytet Warszawski (1 703 studentów), Uniwersytet Jagielloński (1 290), Uniwersytet Medyczny im.

16

Definicja za: Polskie szkolnictwo wyższe: stan, uwarunkowania, perspektywy, Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich (KRASP), Warszawa, 2009, s. 163. 17

Na podstawie danych: GUS, Szkoły wyższe i ich finanse w 2010 r.


32

Karola Marcinkowskiego w Poznaniu (1 059). Najchętniej wybieranymi grupami kierunków są te ekonomiczno-administracyjne, medyczne, społeczne i humanistyczne. Zainteresowanie studiami w Polsce wykazuje młodzież polskiego pochodzenia – w roku akademickim 2010/2011 stanowiła ona 19,2% spośród wszystkich studiujących cudzoziemców. Na studia w Polsce decydują się przede wszystkim studenci z Europy, a najliczniej reprezentowane są kraje: Ukraina, Białoruś, Norwegia, Szwecja. Polska, wśród 27 krajów OECD, zajmuje ostatnie miejsce pod względem udziału studentów zagranicznych w ogóle studentów. Wynik 0,5% jest znacznie niższy od średniej dla krajów OECD (9,6%). Liderem zestawienia jest Szwajcaria (17,9%). Ukazuje to dystans jaki dzieli Polskę nie tylko od liderów, ale nawet od krajów Europy Środkowej i naszych sąsiadów (Czechy, Węgry, Słowacja). Ukazują to także statystyki dotyczące przyjazdów studentów zagranicznych do Polski w ramach programu Erasmus. W roku akademickim 2009/2010 Polska znalazła się na 15. miejscu z liczbą 6 070 zagranicznych studentów Erasmusa. Dane wskazują, że oferta polskich uczelni jest mało atrakcyjna dla cudzoziemców. Do czynników ograniczających liczbę studentów zagranicznych w Polsce można zaliczyć18:

• Niewielką liczbę programów kształcenia oferowanych w językach obcych;

• Zbyt małą liczbę szkół przygotowujących do studiowania w języku polskim;

• Brak zachęt finansowych do podejmowania kariery akademickiej w Polsce;

• Niską atrakcyjność polskiego rynku pracy, spowodowana niekonkurencyjnym poziomem wynagrodzeń względem innych krajów;

• Niską jakość infrastruktury dydaktycznej, naukowej, socjalnej. Przedstawionym problemom można zapobiec albo chociaż je ograniczać poprzez podjęcie różnorodnych działań takich jak: przygotowanie materiałów informacyjnych, przydzielenie studentom indywidualnych opiekunów, indywidualne rozmowy i konsultacje, wsparcie finansowe. Wykres 3 Udział studentów zagranicznych wśród ogółu studentów w wybranych krajach (2008 r.)

Źródło: Higher Education to 2030, za: Diagnoza stanu szkolnictwa wyższego w Polsce, raport cząstkowy przygotowany przez konsorcjum Ernst & Young Business Advisory i Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, 2009, s. 108.

18



33

3.1.3.2 Mobilność studentów i pracowników naukowych Mobilność studentów i pracowników naukowych stanowi jeden z ważniejszych przejawów umiędzynarodowienia szkolnictwa wyższego. Studenci oraz kadra naukowa uczestniczący w wyjazdach zagranicznych, przyczyniają się do transferu wiedzy i doświadczeń zagranicznych do polskich ośrodków akademickich. Pozwala to osiągnąć w skali UE porównywalność nabywanych przez studentów kwalifikacji oraz jednocześnie podnosić jakość kształcenia. Duży nacisk na wspieranie mobilności studentów i pracowników naukowych kładą najlepsze uczelnie na świecie. Mobilność studentów jest związana głównie z programem Erasmus, który umożliwia odbycie części studiów w innym kraju, biorącym udział w programie. Polska jest aktywnym krajem w tym obszarze – polscy studenci chętnie wyjeżdzają za granicę. Ciągle także rośnie liczba polskich uczelni posiadających Kartę Uczelni Erasmusa – w roku akademickim 2011/2012 było ich w kraju 315, podczas gdy w roku 2005/2006 - 21719. Liczba polskich studentów, którzy wyjechali na stypendium Erasmus szybko rośnie. W roku akademickim 2000/2001 takich studentów było 3 691, natomiast 10 lat później – w roku akademickim 2010/2011 już 14 234. Polska należy do czołówki krajów, które wysyłają na stypendia największą liczbę studentów. Na przestrzeni ostatnich 20 lat wzrost intensywności wyjazdów studentów jest widoczny w całej Europie. Sytuację Polski, z racji dużej asymetrii mobilności zagranicznej (dużo więcej osób wyjeżdza niż przyjeżdza w celach dydaktycznych, ale i badawczych) można rozpatrywać w kontekście zagadnienia drenażu mózgów. Dla studentów wyjazd do innego kraju stanowi nie tylko możliwość zdobycia dodatkowej, cenionej przez pracodawców wiedzy i doświadczenia, ale często jest to także pierwszy krok na drodze do podjęcia decyzji o stałym pobycie zagranicą, zwłaszcza ze względu na lepsze perspektywy pracy. Kraj opuszczają młode, wykształcone (na koszt państwa) i najbardziej zdolne osoby. Celem powinno być więc umożliwienie studentom i pracownikom akademickim wyjazdów zagranicznych, z jednoczesnym stosowaniem systemu zachęt do powrotu do kraju. Wykres 4 Kraje, które wysyłają najwięcej studentów w roku akademickim 2009/10 w ramach programu Erasmus

Źródło: serwis internetowy www.erasmus.org.pl.

19

Dane z serwisu internetowego www.erasmus.org.pl


34

Pracownicy polskich uczelni wykazują jeszcze wyższą niż studenci aktywność w ramach programu Erasmus. W latach 1998-2011 odbyło się ponad 26,5 tys. wyjazdów pracowników polskich uczelni, z czego 21 330 w celu prowadzenia zajęć (wyjazdy dydaktyczne) a 5 223 były to wyjazdy na szkolenia. Polska od kilku lat zajmuje 1 miejce w Europie pod względem liczby wyjazdów pracowników uczelni w ramach Erasmusa. Dużo gorzej wyglądają statystyki dotyczące przyjazdów studentów zagranicznych do Polski w ramach programu Erasmus. W roku akademickim 2009/2010 Polska znalazła się na 15. miejscu z liczbą 6 070 zagranicznych studentów Erasmusa. Czynnikami, które ograniczają liczbę studentów zagranicznych w Polsce są20:

• Niewielka liczba programów kształcenia oferowanych w językach obcych;

• Zbyt mała liczba szkół przygotowujących do studiowania w języku polskim;

• Brak zachęt do podejmowania kariery akademickiej w Polsce;

• Niska atrakcyjność polskiego rynku pracy, spowodowana niekonkurencyjnym poziomem wynagrodzeń względem innych krajów;

• Zorientowanie polskiego szkolnictwa wyższego na realizację celów partykularnych, regionalnych, itp.

Poza Erasmusem istnieją inne programy, w ramach których polscy naukowcy mogą wyjechać za granicę. Duża część z nich jest organizowana przez Fundację na Rzecz Nauki Polskiej. Do naukowców chcących wyjechać za granicę skierowane są programy takie jak: KWERENDA (stypendia na kwerendy za granicą), MISTRZ (stypendium wyjazdowe), KOLUMB (stypendia na zagraniczne staże podoktorskie). Fundacja wspiera także działania zachęcające zagranicznych uczonych do przyjazdu do Polski. Mają to na celu następujące programy: HOMING PLUS (subsydia dla młodych uczonych zachęcające do podjęcia pracy badawczej w Polsce), WELCOME (wsparcie projektów realizowanych przez wybitnych uczonych z zagranicy tworzących zespoły badawcze w polskich jednostkach naukowych). Część programów (WELCOME i HOMING PLUS) dofinansowana jest w ramach działania 1.2. PO IG. Ze względu na duzą rolę jaka jest przypisywana umiędzynarodowieniu uczelni, komponenty związane z wyjazdami na staże, szkolenia, studia zagraniczne studentów i naukowców mogą stanowić uzupełnienie dla działań infrastrukturalnych. Tym bardziej, że obecnie pozycja Polski w tym zakresie jest bardzo niska, a skala oferowanego wsparcia jest niewystarczająca. 3.1.3.3 Udział w międzynarodowych projektach badawczych W ramach niniejszego badania sformułowano pytanie ewaluacyjne dotyczące wpływu poziomu rozwoju infrastruktury szkolnictwa wyższego w Polsce na uczestnictwo w projektach międzynarodowych. Analizie zostały poddane z jednej strony subiektywne oceny respondentów dotyczące wpływu jakości infrastruktury na udział w takich inicjatywach, a z drugiej strony dane odnoszące się do udziału polskich zespołów w projektach badawczych.

20



35

Udział w projektach międzynarodowych stanowi jedną z głównych dróg do wymiany doświadczeń między naukowacami, poszukiwania nowych rozwiązań i nawiązywania współpracy między uczelniami. Wzmacnia to także mobilność pracowników naukowo – dydaktycznych i podnosi prestiż nauki w danym kraju. Komisja Europejska mając na względzie korzyści z realizacji działań na poziomie międzynarodowym wspiera je poprzez uruchamianie licznych programów. Przede wszystkim mieszczą się tutaj Programy Ramowe w zakresie badań i rozwoju technologicznego. Można także do tej grupy włączyć Programy Operacyjne Współpracy Transgranicznej, Mechanizm Norweski oraz Szwajcarsko – Polski Program Współpracy. Polskie uczelnie publiczne w największym stopniu brały udział w 6. Programie Ramowym, w którym występowały 327 razy jako beneficjent wiodący lub partner. Dominującą rolę odgrywa województwo mazowieckie, przede wszystkim za sprawą aktywnych uczelni warszawskich – Uniwersytetu Warszawskiego oraz Politechniki Warszawskiej. Następnie wyróżniają się województwa: małopolskie, dolnośląskie, wielkopolskie, pomorskie i łódzkie. W przypadku małopolskiego duże znaczenie odgrywają projekty z Mechanizmu Norweskiego, natomiast w województwie dolnośląskim i śląskim można odnotować duży udział projektów z 7. Programu Ramowego. Z kolei w regionach nadmorskich większe znaczenie odgrywają środki z Programu Współpracy Transgranicznej Południowy Bałtyk. Jednakże uczelnie w wielu regionach pozostają mało aktywne w realizacji projektów międzynarodowych; zwłaszacza widać to we wszystkich województwach Polski Wschodniej.


Mapa 2 Wartość projektów międzynarodowych realizowanych przez uczelnie publiczne (w Euro).

Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy danych MRR.

Poziom zaangażowania uczelni prywatnych w realizację projektów międzynarodowych jest niewielki – szkoły prywatne uczestniczą w zaledwie 14 projektach.biorą udział tylko uczelnie warszawskie (Akademia im. Leona Koźmińskiego, PolskoWyższa Szkoła Technik Komputerowych w Warszawie) oraz łódzkie (Akademia Zarządzania w Łodzi). Projekty realizuje się także w województwie pomorskim, zachodniopomorskim, śląskim oraz lubuskim. Jeśli chodzi o wartość projektów realizowanych przez uczelnie prywatne to na czoło wysuwa się województwo mazowieckie (środki 6 PR), a następnie można odnotować pozycję województwa pomorskiego (środki WT Południowy Bałtyk) i łódźkiego (środki 6 PR). W porównaniu do uczelni publicznych, środki dostępne na uczelniach prywatnych są nieporównywalnie niższe. Zestawiając przedstawione dane zstwierdzić iż beneficjenci działania 13.1. PO IiŚ deklarują, że infrastruktury uczelni nie stoi na przeszkodzie do realizacji projektów międzynagrupie uczelni, które nie korzystały ze środków PO IiŚ odnotowano 70% odpowiedzi potwierdzających, że posiadana infrastruktura wystarcza do włączania się w inicjatywy


Wartość projektów międzynarodowych realizowanych przez uczelnie publiczne (w

Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy danych MRR.

Poziom zaangażowania uczelni prywatnych w realizację projektów międzynarodowych jest szkoły prywatne uczestniczą w zaledwie 14 projektach. W 6.Programie Ramowym

zelnie warszawskie (Akademia im. Leona Koźmińskiego, PolskoWyższa Szkoła Technik Komputerowych w Warszawie) oraz łódzkie (Akademia Zarządzania w Łodzi). Projekty realizuje się także w województwie pomorskim, zachodniopomorskim,

Jeśli chodzi o wartość projektów realizowanych przez uczelnie prywatne to na czoło wysuwa się województwo mazowieckie (środki 6 PR), a następnie można odnotować pozycję województwa pomorskiego (środki WT Południowy Bałtyk) i

W porównaniu do uczelni publicznych, środki dostępne na uczelniach prywatnych są nieporównywalnie niższe.

Zestawiając przedstawione dane z wynikami badania CATI, należy w pierwszej kolejności stwierdzić iż beneficjenci działania 13.1. PO IiŚ deklarują, że generalnie poziom rozwoju infrastruktury uczelni nie stoi na przeszkodzie do realizacji projektów międzynagrupie uczelni, które nie korzystały ze środków PO IiŚ odnotowano 70% odpowiedzi potwierdzających, że posiadana infrastruktura wystarcza do włączania się w inicjatywy


36

Wartość projektów międzynarodowych realizowanych przez uczelnie publiczne (w

Poziom zaangażowania uczelni prywatnych w realizację projektów międzynarodowych jest W 6.Programie Ramowym

zelnie warszawskie (Akademia im. Leona Koźmińskiego, Polsko- Japońska Wyższa Szkoła Technik Komputerowych w Warszawie) oraz łódzkie (Akademia Zarządzania w Łodzi). Projekty realizuje się także w województwie pomorskim, zachodniopomorskim,

Jeśli chodzi o wartość projektów realizowanych przez uczelnie prywatne to na czoło wysuwa się województwo mazowieckie (środki 6 PR), a następnie można odnotować pozycję województwa pomorskiego (środki WT Południowy Bałtyk) i

W porównaniu do uczelni publicznych, środki dostępne na uczelniach

wynikami badania CATI, należy w pierwszej kolejności generalnie poziom rozwoju

infrastruktury uczelni nie stoi na przeszkodzie do realizacji projektów międzynarodowych. W grupie uczelni, które nie korzystały ze środków PO IiŚ odnotowano 70% odpowiedzi potwierdzających, że posiadana infrastruktura wystarcza do włączania się w inicjatywy


37

międzynarodowe21. 19% respondentów stwierdziło, że tylko niektóre uczelnie posiadają taki potencjał, natomiast 11% uznało, że poziom rozwoju infrastruktury ich uczelni nie sprzyja projektom międzynarodowym. Największe uczelnie wyrażały najmniej obaw co do tej kwestii. Wykres 5 Odpowiedź na pytanie: Czy poziom rozwoju infrastruktury Państwa uczelni pozwala na uczestnictwo w projektach międzynarodowych?

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania ilościowego. (N=107)

Z kolei w grupie beneficjentów PO IiŚ zdecydowaną większość odpowiedzi (97%) stanowiły te potwierdzające, że infrastruktura nie stanowi przeszkody dla realizacji projektów międzynarodowych22. Niepewność co do tej kwestii pojawiła się tylko w grupie uczelni z liczbą studentów między 14 a 34 tys. – 7% przedstawicieli uczelni wskazało, że poziom infrastruktury umożliwia udział w projektach międzynarodowych tylko niektórym ośrodkom/jednostkom uczelni. Porównując otrzymane wyniki badania CATI z prezentowanymi danymi na tamat uczestnictwa polskich uczelni w projektach międzynarodowych można zauważyć, że pomimo tego, że według przedstawicieli uczelni infrastruktura nie stanowi problemu to aktywność polskich uczelni we współpracy międzynarodowej jest niewystarczająca. Jest ona domeną przede wszystkim silnych ośrodków, które skupiają wiele projektów i częściej też pełnią rolę lidera projektu. Niskiego poziomu współpracy międzynarodowej można więc upatrywać w

21

W badaniu CATI skierowanym do uczelni nie będących beneficjentami działania 13.1. PO IiŚ odpowiedzi udzieliło 107 szkół. 22

W badaniu CATI uzyskano zwrot N=36, co nie jest równe liczbie uczelni (w badaniu wzięło udział 31 uczelni). Przyjęto założenie, że badaniem objęte są projekty, a więc odpowiedzi były udzielane przez różne jednostki/biura projektowe danej uczelni (w przypadku uczelni, które realizowały więcej niż jeden projekt w ramach PO IiŚ.

70% 65% 65% 67%

92%

19% 26%19%

23%

8%11% 9%15% 10%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Ogółem liczba studentów: do 1500

liczba studentów: 1500 -3500

liczba studentów: 3500 -8000

liczba studentów: powy żej 8000

Nie

Tak, ale jedynie tylko niektórych o środków/jednostek uczelni

Tak


38

innych czynnikach. Należy pamiętać, że wyniki CATI odzwierciedlają deklaracje beneficjentów, aczkolwiek duża liczba pozytywnych odpowiedzi mogła być uzasadniona faktyczną realizacją projektów międzynarodowych (wychodząc z założenia, że skoro na uczelni prowadzone są takowe projekty to raczej infrastruktura nie stanowi problemu) albo oczekiwaniami co do wzrostu aktywności międzynarodowej dzięki realizacji projektu. Infrastruktura uczelni stanowi niewątpliwie podstawę dla rozwoju kontaktów międzynarodowych, jednak sama w sobie nie jest czynnikiem decydującym. Dlatego też, za wsparciem infrastrukturalnym powinny iść nakłady na działania wspierające inicjowanie i rozwój współpracy międzynarodowej na uczelniach. Warto również zwrócić uwagę na rolę, jaką pełnią polskie uczelnie w projektach międzynarodowych. Zdecydowanie częściej zdarza się im pełnić funkcję partnera niż beneficjenta wiodącego. Największy udział projektów, w których polska jednostka jest liderem widać w Wielkopolsce, a następnie w Małopolsce. Funkcję beneficjenta wiodącego mają szansę pełnić ośrodki, które posiadają wystarczający potencjał w zakresie badań naukowych rozumiany jako nowoczesna infrastruktura oraz kadra naukowa. Na pewno warto dodać także inne czynniki, takie jak: chęć podejmowania i angażowania się we współpracę, kultura współpracy i innowacji, wcześniejsze doświadczenia we współpracy międzynarodowej, zdolność organizacyjna do kierowania projektem. Skupiając się na infrastrukturze, zgodnie z wypowiedzią jednego z reposndentów, brak odpowiedniego zaplecza infrastrukturalnego może stanowić przeszkodę w przewodniczeniu projektom międzynarodowym. W takich przypadkach wkład uczelni ogranicza się do wymiany doświadczeń, wkładu intelektualnego kadry naukowej, konsultacji. Dodatkowe informacje na ten temat zostały pozyskane w trakcie wywiadów indywidualnych. Rozmówcy, zwłaszcza Ci reprezentujący uczelnie, doceniają znaczenie współpracy międzynarodowej i uważają ją za wyróżnik najlepszych uczelni. Potencjał w tym zakresie posiadają jednak tylko najlepsze uczelnie w kraju - posiadające zaplecze B+R, cechujące się wysoką jakością kształcenia, mające kadrę renomowanych naukowców. Sugerowane było skoncentrowanie się danej uczelni, na dziedzinach w których może ona zaistnieć na arenie międzynarodowej, a nie tylko w kraju. W tym kontekście współpraca międzynarodowa rzeczywiście może stanowić domenę tylko największych (a w Polsce jednocześnie najlepszych) uczelni. Powinny one mieć także większe aspiracje do przewodniczenia projektom międzynarodowym. Małe uczelnie w niewielkim stopniu będą potrafiły wykazać odpowiednie zaplecze i kadrę do realizacji projektów, aczkolwiek możliwe jest że posiadają one niszowe specjalizacje czy inne przewagi, które mogą okazać się istotnym wkładem w projektach. Niemniej jednak małe uczelnie będą zwykle pełniły rolę partnerów, co w ich przypadku należy traktować jako bardzo ważne doświadczenie. Przedstawiciele uczelni podczas rozmów podkreślali, że inwestycje realizowane w ramach PO IiŚ przyniosły widoczną poprawę infrastruktury a przez to potencjału uczelni, zwłaszcza w obliczu ograniczenia środków publicznych dla uczelni w innych krajach. Z tej perspektywy polskie ośrodki są potrzegane jako perspektywiczne. Ma to duże znaczenie dla prestiżu polskiej nauki oraz podejmowania zaawansowanych badań przyciągających zagraniczną


39

kadrę. Zmianie ulega także wizerunek polskich uczelni i generalnie wizerunek polskiej nauki. Pomaga także budować wysoką kulturę badań naukowych.

3.2 Wnioski płynące z realizacji XIII Priorytetu PO IiŚ

Poniższy rozdział prezentuje kontekst XIII osi POIiŚ – aktualną realizację założeń Programu na podstawie zrealizowanych wartości wskaźników oraz wstępną ocenę efektów interwencji w opinii instytucji wdrażających i beneficjentów. Priorytet, którego celem jest rozwój ośrodków akademickich kształcących specjalistów w zakresie nowoczesnych technologii oraz podniesienie jakości kształcenia cieszy się dużym zainteresowaniem ze strony uczelni wyższych, o czym świadczy wysoka kontraktacja – do końca lipca 2012 zawarto umowy na 91%23 alokacji. Ośrodkom przekazano środki w wysokości blisko 38% alokacji24. Obie wartości stawiają oś XIII w czołówce w priorytetów realizowanych w POIiŚ. Wysoka sprawność w wydatkowaniu środków została doceniona podczas przeglądu śródokresowego, kiedy to zwiększono alokację o dodatkowe 196 mln zł. Efektywność wydatkowania środków chwalona była podczas wywiadów indywidualnych z przedstawicielami różnych poziomów wdrażania Programu: „Priorytet trzynasty jest najlepiej wdrażanym priorytetem na poziomie Programu Operacyjnego, znaczy się najlepiej, tudzież prawie najlepiej. Poziom kontraktacji jest bardzo wysoki, podział krajowej rezerwy wykonania priorytetów uzyskał najwięcej środków w skali Polski, nie tylko w skali naszego programu. […] tempo kontraktacji wskazuje na bardzo dobrą pracę i instytucji wdrażającej i pośredniczącej, jak również beneficjentów. […] nie da się ukryć, że jest to wzór w programie jak, w jakim tempie należy wdrażać”. Średnia wartość projektu realizowanego w ramach osi wynosi 76,1 mln PLN. Im większy, pod względem uczęszczających studentów, ośrodek akademicki tym wyższa wartość projektów – na uczelniach małych wartość projektów wynosi 54,2 mln zł, średnich 72 mln zł i dużych ponad 113 mln zł. Wartość co drugiego projektu realizowanego przez ośrodki kształcące ponad 34 tys. studentów wynosi ponad 100 mln zł, tego typu dofinansowanie otrzymała jedynie co czwarta średniej wielkości uczelnia, na której studiuje od 14 do 34 tys. osób. Naturalnie celem interwencji nie jest wydanie środków a osiągnięcie efektów w postaci zwiększenia liczby studentów na określonych kierunkach. 25 Oczywiście tylko w tym przypadku, ponieważ postawione cele powinny generalnie odnosić się do innych, szerszych efektów (szczególnie w kontekście niżu demograficznego). Umowy na realizację projektów w większości podpisano w drugiej połowie 2009 r. (62%) i na początku 2010 r. (27%), co dziesiąta umowa podpisana została w 2011 r. oznacza to, iż w chwili obecnej większość obiektów jest dopiero w średniozaawansowanej fazie realizacji.26 Jak wskazują wyniki badań

23

Informacja miesięczna z realizacji POIiŚ wg stanu na 31 lipca 2012 r. pobrane z: http://www.pois.gov.pl/AnalizyRaportyPodsumowania/Strony/default.aspx 24

Tamże. 25

Liczba studentów jest wskaźnikiem tego działania. 26

Sprawozdanie okresowe z realizacji Priorytetu XIII, sprawozdanie nr I/2012/IiŚ/XIII.


40

ilościowych, pierwszych efektów można spodziewać się wcześniej w największych ośrodkach akademickich, w których to aż 42% projektów polega na modernizacji już istniejącej infrastruktury. Pomiędzy wyróżnionymi ze względu na liczbę studentów trzema grupami ośrodków akademickich występują różnice pod względem typu realizowanych inwestycji. Wszystkie duże ośrodki realizują projekty polegające na wyposażeniu w aparaturę dydaktyczno-badawczą oraz nowoczesne rozwiązania pozwalające na zastosowanie ICT w dydaktyce. Ten typ inwestycji podejmowany jest w ok. 80% uczelni średnich i najmniejszych – mających do 14 tys. studentów. Właśnie najmniejsze ośrodki w znacznie większymi stopniu niż uczelnie średniej wielkości, czy też duże ośrodki akademickie, koncentrują się na budowie i rozwoju bezpiecznych szerokopasmowych sieci komputerowych – 62% w porównaniu do zaledwie jednej czwartej projektów realizowanych przez duże ośrodki akademickie. Jak widać na poniższym wykresie projekty realizowane w działaniu mają kompleksowy charakter zarówno pod względem infrastruktury jak i wyposażenia. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania ilościowego (N=45).

Inną, bardziej problematyczną kwestią jest pozyskanie środków na utrzymanie i realizacje "miękkich" projektów pozwalających na efektywne wykorzystanie wybudowanych ośrodków. Obecny sposób wdrażania programów nakłada obciążenie na uczelnie, w postaci konieczności odrębnego aplikowania o środki na projekty infrastrukturalne oraz mękkie, dzięki którym wybudowaną infrastuktrę można by efektywnie wykorzystać wybudowane ośrodki. Podnadto obecny system wprowadza niepewność do działań beneficjentów, czy ostatecznie pozyskają dofinansowanie zarówno na rozwój infrastruktury jak i programów edukacyjnych. Zaznaczyć należy, że dopiero oba typy wsparcia pozwalają uczniom skutecznie konkurować o studentów a w efekcie zwiększyć liczbę studentów na pożądanych kierunkach. Wielu rozmówców wiąże duże nadzieje z możliwością wdrażania kompleksowych projektów w nowej perspektywie programowej. Zgodnie ze sprawozdaniem za I półrocze 2012 r., od początku wdrażania Działania 13.1 zmodernizowano 42 budynki (z zakładanych we wnioskach 99), w tym wybudowano od podstaw 17 (36,2% z zakładanych przez beneficjentów 47). Na wydziałach powstały miejsca dla dodatkowych 551 studentów, a z powstałej infrastruktury korzysta już 5386 studentów. W tym miejscu należy zaznaczyć, iż planowane przez beneficjantów wartości ww.

89% 87%76%

40%33% 33%

85%77% 77%

62%

31% 31%

84% 84%74%

37% 32% 32%

100% 100%

75%

25%

42% 42%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

wyposażenie w aparaturę dydaktyczno-badawczą

wykorzystywaną w procesie kształcenia

wyposażenie w nowoczesne rozwiązania

pozwalające na zastosowanie ICT w

dydaktyce

budowa nowych obiektów infrastruktury szkoły

wyższej

budowa lub rozwój bezpiecznych

szerokopasmowych sieci komputerowych

przebudowa lub rozbudowa istniejących obiektów infrastruktury

szkoły wyższej

inne

Ogółem liczba studentów: do 14000

liczba studentów: 14000 - 34000 liczba studentów: powy żej 34000

Wykres 6 Typ realizowanej inwestycji przez uczelnie wyższe a liczba kształconych studentów.


41

wskaźników wydają się być przeszacowane. Przyczyną czego jest interpretacja wskaźnika jako liczby potencjalnych miejsc dla studentów, a nie faktycznie zrekrutowanych osób. Barierą w osiągnięciu wskaźników dotyczących liczby studentów może być ponadto zmiana w ustawie o szkolnictwie wyższym, wprowadzająca konieczność akceptacji przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego znaczących przyrostów liczebności (powyżej 2% rok do roku) studentów na studiach stacjonarnych. 27 Często podnoszoną kwestią w wywiadach z zarówno beneficjentami jak i instytucjami była zasadność tych wskaźników w przypadku interwencji infrastrukturalnych. Wielu respondentów wskazywało, iż zmiana liczby studentów kierunków ścisłych może zależeć od innych czynników niż inwestycja w infrastrukturę tj. niż demograficzny, popyt na rynku pracy: „jeszcze nie skończyliśmy projektów, a już mieliśmy do czynienia ze wzrostem kształcenia na tych kierunkach. Do czego się oczywiście przyczynił w dużej mierze popyt samych pracodawców na tego typu absolwentów. Niekoniecznie samo uatrakcyjnienie bazy […] szkolnictwa wyższego. Owszem jest to ważny powód ale wydaje się, że nie jedyny”. Wsparcie oferowane w osi pozwala uczelniom na odnowienie przestarzałej infrastruktury, na której modernizację uczelnie nie miały środków od lat. W ten sposób stwarzane się warunki studiowania na europejskim poziomie. Bez środków z POIiŚ inwestycje te nie zostałyby podjęte lub ich realizacja rozłożona byłaby na dziesięciolecia ze względu na brak środków własnych na inwestycje tej skali: „To byłoby zupełnie nie możliwe [realizacja projektu bez dofinansowania z POIiŚ – przyp. aut.]. […] my jesteśmy w stanie rocznie przeznaczyć na [modernizację budynków – przyp. aut.] około 10 mln złotych w naszym budżecie. No to jak podzielimy te dwieście kilkadziesiąt milionów przez 10 milionów to zobaczymy ile lat musielibyśmy oszczędzać, żeby ten projekt moglibyśmy zrealizować własnymi środkami”. Poszukując odpowiedzi na pytanie czy, czy bez interwencji współfinansowanej z EFRR inwestycje te zostałyby podjęte, warto odnieść się do wyników badań wśród uczelni, które mogły ubiegać się o dofinansowanie w ramach XIII osi, jednak z różnych względów o dofinansowanie nie aplikowały bądź go nie otrzymały. 15% badanych potencjalnych beneficjentów aplikowało o środki w ramach XIII osi POIiŚ, zdecydowanie częściej krok taki podejmowały duże ośrodki akademickie – kształcące ponad 8 tys. studentów (46 proc.) niż ośrodki na których kształci się od 1,5 do 8 tys. osób – jedynie co dziesiąta uczelnia tej wielkości aplikowała o środki. Jako powody nieaplikowania o przyznanie dofinansowania 44% przedstawicieli uczelni przedstawiało wiele jednostkowych przyczyn, które zakwalifikowane zostały do odpowiedzi „inne”. Ponad jedna piąta uczelni nie aplikowała ponieważ nie spełniała wymogów formalnych, 17% nie miała potrzeb z zakresu rozbudowy infrastruktury dydaktycznej. W co dziesiątej uczelni inwestycje takie były podejmowane, lecz z wykorzystaniem środków własnych lub innych programów. O szerokiej promocji

27

Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365, z późn. zm.) Art. 8. 1. 4. Zwiększenie ogólnej liczby studentów studiów stacjonarnych w uczelni publicznej powyżej 2% ogólnej liczby studentów studiów stacjonarnych studiujących w poprzednim roku akademickim następuje w drodze decyzji ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego albo właściwego ministra nadzorującego uczelnię, o którym mowa w art. 33 ust. 2, podjętej w uzgodnieniu z ministrem właściwym do spraw szkolnictwa wyższego, uwzględniającej: 1) liczbę studentów na poszczególnych kierunkach studiów, w tym kierunkach priorytetowych dla rozwoju kraju; 2) oceny jakości kształcenia dokonane przez Polską Komisję Akredytacyjną.


42

interwencji świadczy fakt, iż jedynie 7% potencjalnych beneficjentów nie miało świadomości możliwości ubiegania się o środki w ramach PO IiŚ. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania ilościowego. (N=107)

Obecnie na ponad co drugiej uczelni, która nie jest beneficjentem PO IiŚ, spośród uczelni objętych niniejszym badaniem, realizowany jest projekt z zakresu rozbudowy infrastruktury uczelni. Im większy ośrodek akademicki tym częściej podejmowane są tego typu inwestycje. Podobnie jak ma to miejsce w przypadku XIII osi, projekty te polegają na zakupie aparatury dydaktyczno-badawczej (66%). W ponad co drugiej przebadanej uczelni realizowane projekty polegają na budowie nowej infrastruktury lub modernizacji już istniejącej. W przypadku jedynie co trzeciej podejmowanej inwestycji rozbudowie infrastruktury towarzyszą inwestycje polegające na zakupie wyposażenia ICT do zastosowania w dydaktyce. W nielicznych ośrodkach podejmowane są inwestycje polegające na budowie i rozwoju bezpiecznych szerokopasmowych sieci komputerowych.

Wykres 7 Przyczyny nieubiegania się uczelni wyższych o dofinansowanie projektów inwestycyjnych a liczba kształconych studentów.

21%17%

11%7%

43%

9%

30%

17%13%

61%

31%

15%

4%

12%

39%

30%

10%7%

3%

50%

13%8%

21%

0%

21%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Uczelnia nie spełnia kryteriów formalnych

Nie było potrzeb z zakresu rozwoju

infrastruktury uczelni

Rozwój infrastruktury uczelni finansowany był ze środków własnych

uczelni/ innych programów

Nie mieliśmy świadomości takiej

możliwości

Inne przyczyny

Ogółem

liczba studentów: do 1500

liczba studentów: 1500 - 3500




43


Inwestycje podejmowane przez potencjalnych beneficjentów XIII osi finansowane są najczęściej w ramach PO Rozwój Polski Wschodniej – 58% z nich korzysta z dofinansowania w ramach tego Programu. Jedna trzecia inwestycji finansowanych jest ze środków własnych uczelni a im mniejsza uczelnia tym częściej spotykane to źródło finansowania inwestycji. Nieznacznie rzadziej inwestycje finansowane są ze źródeł MNiSW, z tego źródła znacznie częściej korzystają większe ośrodki akademickie – kształcące od 3,5 o 8 tys. studentów. Istotnym źródłem finansowania infrastruktury edukacyjnej są ponadto regionalne programy operacyjne, z których to skorzystała co czwarta badana uczelnia. W opinii przedstawicieli instytucji wdrażającej 70% wybudowanych budynków nie powstałoby bez środków POIiŚ, 25% być może by powstało lecz w dużo wolniejszym tempie. Deklaracje potencjalnych beneficjentów wskazują, iż od 11 do 63% inwestycji potencjalnie mogłoby zostać sfinansowane ze środków własnych uczelni.


66%

54% 54%

32%

20% 19%

50%

25%

63%

25%

0%

13%

46%

23%

77%

31%

0%8%

77%

59%

41% 41%

12%

35%

83% 83%

50%

33%

56%

11%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

wyposażenie w aparaturę

dydaktyczno-badawczą

budowa nowych obiektów

infrastruktury szkoły wyższej

przebudowa lub rozbudowa

istniejących obiektów infrastruktury szkoły

wyższej

wyposażenie w nowoczesne rozwiązania

pozwalające na zastosowanie ICT w

dydaktyce

budowa lub rozwój bezpiecznych

szerokopasmowych sieci komputerowych

inne

Ogółem





58%

32%27% 25%

3% 2%

13%

63%

13%

25%

0% 0%

46%

54%

8%

31%

0% 0%

65%

24%

41%

12%

0% 0%

83%

11%

22%

33%

11%6%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Ze środków PO RPW Ze środków własnych uczelni

Ze środków Ministerstwa Nauki i

Szkolnictwa Wyższego

Ze środków RPO Ze środków PO IG Z innych środków krajowych

Ogółem





Wykres 9 Źródło finansowania projektów infrastrukturalnych a liczba studentów.

Wykres 8 Typ realizowanego projektu a wielkość uczelni.


44

Kolejną kwestią poruszaną podczas wywiadów z beneficjentami były dodatkowe efekty wynikające z podjęcia inwestycji w ramach XIII Osi. Jako takie wskazywano:

� Wyższą atrakcyjność uczelni jako potencjalnych partnerów w projektach międzynarodowych;

� Inwestycje w infrastrukturę sportowo-rekreacyjną zwiększają atrakcyjność uczelni dla studentów zagranicznych (25% środków projektów może zostać przeznaczona na ten cel);

� Inwestycje infrastrukturalne pozwalają na uruchomienie kontaktów z przedsiębiorstwami i jednostkami sektora B+R. Zrealizowane inwestycje mogą potencjalnie prowadzić do współpracy pomiędzy uczelniami a instytucjami i firmami, co przyczyni się do transferu wiedzy, wymiany doświadczeń czy wypracowania nowych rozwiązań, produktów. Jednakże w chwili obecnej główną barierą dla tej współpracy są zasady wykorzystania wybudowanej infrastruktury i zakupionej aparatury na potrzeby komercyjne obowiązujące w bieżącym okresie programowania. Rozwiązaniem jest tutaj wypracowanie w przyszłym okresie programowania rozwiązań pozwalających wykorzystywać infrastrukturę do celów badawczych i rozwojowych, nie tylko dydaktycznych. Istotne jest także powiązanie projektów realizowanych w ramach EFRR z projektami finansowanymi z EFS.28

Podsumowując, inwestycje podejmowane w ramach XIII osi cechują się wysoką dodatkowością – bez współfinansowania obiekty te nie powstałyby. Większość wspartych beneficjentów deklaruje, że otrzymane wsparcie zwiększyło ich potencjał przyciągania zagranicznych partnerów i studentów, natomiast rzeczywiste efekty będzie można zaobserwować dopiero po ukończeniu inwestycji i pozyskaniu dodatkowego dofinansowania na rozwój kierunków. Krytycy tego typu interwencji często wskazują, iż problemem inwestycji podejmowanych w XIII osi była „przyjęta logika, że generalnie najpierw stawiamy mury potem szukamy ludzi, a potem zobaczymy co z tego wyjdzie”. Problem ten podnoszą sami beneficjenci, którzy winą za ten stan rzeczy obarczają rozproszenie wsparcia pomiędzy programami i brak pewności pozyskania dofinansowania na potrzebne inwestycje infrastrukturalne i związane z rozwojem nowych kierunków. W nowej perspektywie przy utrzymaniu tego typu wsparcia, postulowane jest połącznie dwóch typów wsparcia finansowanego z EFS i EFRR w jednym projekcie: "Wydaje mi się, że dobrze by było gdyby znalazła się możliwość zgłaszania projektów, które mają i jeden komponent i drugi. Inaczej, proszę zauważyć, znajdujemy się w takiej sytuacji, że powstaje ryzyko, że można zdobyć dofinansowanie na jedno, a można nie zdobyć dofinansowania na drugie. Czyli można mieć bardzo dobre perspektywy na finansowanie kadry naukowej, czy też badaczy, wykładowców. Ale powiedzmy w którymś konkursie dotyczącym infrastruktury nie wygramy". Chodzi więc o zapewnienie takiego wsparcia, które z jednej strony będzie komplementarne a z drugiej będzie miało charakter miękki i twardy (a co za tym idzie finansowane będzie zarówno z EFRR, jak i EFS). Punktem wyjścia w takiej logice jest składanie jednego wniosku, który obejmowałby całość interwencji.

28

Więcej o sposobach powiązań pomiędzy EFS i EFRR w dalszej części raportu oraz Aneksie nr 5.


45

W opinii badanych inwestycje mają duże znaczenie zarówno w skali kraju i regionu, w niektórych przypadkach również na skalę europejską. Natomiast znaczenie to zależy w dużym stopniu od początkowego potencjału aplikującego. Pomimo zdefiniowanych kryteriów dostępu, premiujących czołowe uczelnie w kraju, wśród beneficjantów Programu można znaleźć uczelnie o potencjale pozwalającym im konkurować na rynku europejskim oraz ośrodki, których takiego potencjału nie mają. Analizę przeprowadzono także w obrębie zagadnień powiązania projektów z uczelnianymi strategiami rozwoju. W przypadku zdecydowanej większości beneficjentów, niezależnie od ich wielkości, realizowane projekty są bezpośrednią kontynuacją programu inwestycyjnego uczelni. Przy czym jak pokazały wywiady przeprowadzone w ramach badania, dokumenty planistyczne uczelni mają zwykle charakter bardzo szeroki, umożliwiający realizację wielu różnych projektów.

3.3 Charakterystyka wsparcia uczelni wyższych w przyszłym okresie programowania 2014-2020

3.3.1 Charakter wsparcia uczelni wyższych w przyszłym okresie programowania

Szukając odpowiedzi na pytanie o rodzaj infrastruktury dydaktycznej i naukowej która wymaga wsparcia w przyszłej perspektywie finansowej należy odnieść się bezpośrednio do potrzeb uczelni wyższych. Uczelnie, które są obecnie beneficjentami PO IiŚ, pytane o potrzeby najczęściej wskazywały na konieczność zakupu apartury dydaktyczno-badawczej wykorzystywanej w procesie kształcenia, na drugim miejscu znalazły się przedsięwzięcia z zakresu wyposażenia w nowoczesne rozwiązania pozwalające na zastosowanie ICT w dydaktyce. Dopiero na trzecim miejscu pod względem częstości wskazań, znalazły się przedsięwzięcia z zakresu budowy nowych obiektów infrastruktury szkolnictwa wyższego. Co charakterystyczne, czym większa uczelnia tym większe są jej potrzeby w tym właśnie zakresie. Największe uczelnie wskazywały jednak częściej potrzeby w zakresie przebudowy lub rozbudowy istniejącej infrastruktury szkoły wyższej. Mniejsze zapotrzebowanie dotyczyć może budowy lub rozwoju szerokopasmowych sieci komputerowych, co tłumaczyć można realizacją takich inwestycji w obecnym okresie programowania. Natomiast wnioski, które płyną z badań jakościowych wskazują dodatkowo, że bardzo potrzebnym kierunkiem wsparcia infrastruktury jest infrastruktura towarzysząca uczelni, tj. obiekty rekreacyjno-sportowe, biblioteki, akademiki, itp.


Wykres 10 Jaki rodzaj infrastruktury naukowej do celów dydaktycznych wymaga jeszcze wsparcia w przypadku Państwa uczelni?

Źródło: opracowanie własne na podstawie

Wskazania te pokrywały się także zwskazanych inwestycji. Wśród beneficjentów PO IiŚ największy priorytet uzyskały przedsięwzięcia z zakresu wyposażenia w kształcenia. Nowe obiekty infrastruktury szkolnictwa wyższego znalazły się dopiero na trzecim miejscu pod względem ważności inwestycji. Warto także podkreślić wysoki priorytet nadany przedsięwzięciom znajwiększych uczelni. Co zaskakujące bardzo podobne kierunki wsparcia wskazywali przedstawiciele uczelni wyższych, które nie były beneficjentami XIII PO IiŚ. Niezależnie od ich wielkości najczęściej wskazywany podydaktyczno-badawczą. Kolejne miejsca (również pod względem priorytetów) zajęły przedsięwzięcia z zakresu wyposażenia w nowoczense rozwiązania pozwalające na zastosowanie ICT w dydaktyce oraz przebudowa infrasuktury szkoły wyższej. Dopiero na czwartym miejscu znalazły się przedsięwzięcia polegające na budowie nowych obiektów infrastruktury. Należy jednak pamiętać, że w przypadku beneficjentów potrzeby w zakresie budowy odmienne od podmiotów, które takiego wsparcia nie uzyskały.


Jaki rodzaj infrastruktury naukowej do celów dydaktycznych wymaga jeszcze wsparcia w przypadku Państwa uczelni?


Wskazania te pokrywały się także z priorytetami uczelni w zakresie realizacji poszczególnych, wskazanych inwestycji. Wśród beneficjentów PO IiŚ największy priorytet uzyskały

zakresu wyposażenia w aparaturę dydaktyczno-badawczą na potrzeby kształcenia. Nowe obiekty infrastruktury szkolnictwa wyższego znalazły się dopiero na trzecim miejscu pod względem ważności inwestycji. Warto także podkreślić wysoki priorytet nadany przedsięwzięciom z zakresu modernizacji istniejących obiektów w przypadku największych uczelni. Co zaskakujące bardzo podobne kierunki wsparcia wskazywali przedstawiciele uczelni wyższych, które nie były beneficjentami XIII PO IiŚ. Niezależnie od ich wielkości najczęściej wskazywany potrzeby to potrzeby z zakresu wyposażenia w aparaturę

badawczą. Kolejne miejsca (również pod względem priorytetów) zajęły zakresu wyposażenia w nowoczense rozwiązania pozwalające na

zastosowanie ICT w dydaktyce oraz przebudowa lub rozbudowa istniejących obiektów infrasuktury szkoły wyższej. Dopiero na czwartym miejscu znalazły się przedsięwzięcia polegające na budowie nowych obiektów infrastruktury. Należy jednak pamiętać, że w przypadku beneficjentów potrzeby w zakresie budowy nowych obiektów mogą być odmienne od podmiotów, które takiego wsparcia nie uzyskały.


46

Jaki rodzaj infrastruktury naukowej do celów dydaktycznych wymaga jeszcze

priorytetami uczelni w zakresie realizacji poszczególnych, wskazanych inwestycji. Wśród beneficjentów PO IiŚ największy priorytet uzyskały

badawczą na potrzeby kształcenia. Nowe obiekty infrastruktury szkolnictwa wyższego znalazły się dopiero na trzecim miejscu pod względem ważności inwestycji. Warto także podkreślić wysoki priorytet

ernizacji istniejących obiektów w przypadku największych uczelni. Co zaskakujące bardzo podobne kierunki wsparcia wskazywali przedstawiciele uczelni wyższych, które nie były beneficjentami XIII PO IiŚ. Niezależnie od ich

zakresu wyposażenia w aparaturę badawczą. Kolejne miejsca (również pod względem priorytetów) zajęły

zakresu wyposażenia w nowoczense rozwiązania pozwalające na lub rozbudowa istniejących obiektów

infrasuktury szkoły wyższej. Dopiero na czwartym miejscu znalazły się przedsięwzięcia polegające na budowie nowych obiektów infrastruktury. Należy jednak pamiętać, że w

nowych obiektów mogą być


47

Wykres 11 Jaki rodzaj infrastruktury naukowej do celów dydaktycznych wymaga jeszcze wsparcia w przypadku Państwa uczelni?


Warto również odnieść się w tym miejscu do współpracy uczelni wyższych z sektorem przedsiębiorstw oraz innymi instytucjami sektora B+R. Jest to o tyle istotne, że kierunki wsparcia w przyszłym okresie programowania powinny odnosić się do potrzeb tego sektora a także priorytetowo traktować działania na rzecz badań i rozwoju oraz innowacji i kapitału ludzkiego. Uczelnie wyższe pytane o to czy projekty realizowane w przyszłej perspektywie powinny łączyć potrzeby inwestycyjne uczelni wyższych oraz potrzeby przedsiębiorstw i rynku pracy, prawie zgodnie, potwierdzały taką konieczność. Chodzi w tym przypadku zarówno o lepsze wykorzystanie infrastruktury na przykład poprzez prowadzenie badań na rzecz lub wspólnie z przedsiębiorcami, jak i lepsze wykorzystanie zasobów ludzkich oraz współpracę w tym zakresie. W tym przypadku chodzi z kolei o realizację programów stażowych, praktyk studenckich oraz działań, których celem jest wymiana wiedzy pomiędzy pracownikami uczelni a pracownikami przedsiębiorstw. W zasadzie tylko nieliczni przedstawiciele uczelni (6%) wskazywali, że nie jest to pożądany kierunek działań. Podobne były też wskazania uczelni w odniesieniu do inwestycji w infrastrukturę i ich powiązania z potrzebami instytucji sektora edukacji i nauki. Aż 86% respondentów wskazało, iż jest to pożądany kierunek wsparcia.


48

Wykres 12 Czy projekty powinny łączyć inwestycje w infrastrukturę z potrzebami przedsiębiorstw i potrzebami rynku pracy. Czy projekty powinny łączyć inwestycje w infrastrukturę ze wsparciem powiązań z innymi instytucjami sektora nauki i edukacji?


Na koniec należy odnieść się także do współpracy uczelni z instytucjami sektora B+R, takimi jak jednostki nauki, centra badawczo-rozwojowe, czy też firmy prowadzące działalność B+R. Potrzeby tych instytucji, nie tylko w zakresie zasobów ludzkich, ale także w zakresie przedsięwzięć infrastrukturalnych wiążą się bezpośrednio z inwestycjami uczelni wyższych. Współpraca tych jednostek w świetle badań naukowych nie jest silnie zaawansowana, jednak coraz częściej podmioty te współpracują ze sobą. Potwierdzają to również wyniki niniejszego badania. Większość jednostek podejmuje współpracę z uczelniami wyższymi, współpraca ta oceniana jest zwykle bardzo dobrze, lub częściej dobrze. Najczęściej przedmiotem współpracy jest prowadzenie wspólnych badań naukowych (97% respondentów wskazało taką właśnie odpowiedź). W drugiej kolejności jest to współpraca w zakresie realizacji staży lub praktyk studenckich i doktoranckich, zaś w trzeciej kolejności, współpraca w zakresie korzystania przez uczelnię z infrastruktury badawczej analizowanej jednostki. Rzadziej jednak jednostki nauki korzystają z zaplecza i infrastruktury badawczej uczelni, co wskazuje na lepsze wyposażenie tych pierwszych. Co druga jednostka współpracuje też z uczelniami w zakresie dydaktyki.


49

Wykres 13 Współpraca jednostek B+R z uczelniami wyższymi.


3.3.2 Innowacyjność realizowanych projektów Większość beneficjentów pytanych o innowacyjny charakter projektu wskazuje, że realizowane przez nich projekty w ramach XIII Osi Priorytetowej PO IiŚ są innowacyjne. Wskazują przy tym, że innowacyjność ta wynika z wysokiej jakości aparatury i sprzętu, który jest zakupywany w ramach projektu. Wśród odpowiedzi znalazły się również odpowiedzi wskazujące na innowacyjny charakter wynikający z wdrożenia technologii ICT na uczelni. Niektóre z uczelni wskazywały, że sprzęt umożliwi im wejście na wyższy poziom realizacji badań i umożliwi podjęcie współpracy z uczelniami międzynarodowymi. Ważne jest także wytworzenie pewnych efektów synergicznych oraz stworzenie warunków do lepszej motywacji pracowników: „Nasz projekt w całym szeregu swoich aspektów jest innowacyjny. Dlaczego? Dlatego że, przede wszystkim dostarcza bardzo nowoczesnych narzędzi. Taki jednorazowy zastrzyk środków finansowych pozwala na to, żeby dosyć łatwo stworzyć pewną masę krytyczną, która jest niezbędna do prowadzenia działalności innowacyjnej. PO IŚ stworzył właśnie taką okazję do wytworzenia masy krytycznej, tam gdzie mieliśmy dobre podstawy do tego i zainwestowanie tych pieniędzy wywołało taki efekt entuzjazmu ludzi.“ W opinii beneficjentów, innowacyjność projektów realizowanych w ramach XIII PO IiŚ przejawia się więc nie tylko w aspekcie technologicznym, ale także w tworzeniu użytecznej wartości dodanej. Projekty zwiększają poziom wiedzy pracowników zaangażowanych w ich realizację, dają nowe narzędzia, których wykorzystanie będzie procentować w innych obszarach. Dotyka problemów zarządzania uczelnią, aspektów społecznych, ale także dydaktyki. Innowacyjność projektów wychodzi jednak poza te ramy i rozciąga się znacznie szerzej. Chodzi tutaj bowiem nie tylko o innowacyjność produktową, która przejawia się w


50

nowym sprzęcie i aparaturze oraz efektach które dzięki temu można osiągnąć, ale również innowacje w obszarze edukacji. Te ostatnie sprzyjają tworzeniu rozwiązań sprzyjajacych podnoszeniu jakości i wartości wiedzy w społeczeństwie co ma przyczynić się do wzrostu innowacyjności gospodarki. Ale to również kultura akademicka rozumiana jako misja uczelni. W jaki sposób zapewnić więc innowacyjność projektów realizowanych w nowej perspektywie finansowej? Wydaje się, że najskuteczniejszym rozwiązaniem jest realizacja projektów zintegrowanych, łączych elementy infrastrukturalne z innymi typami projektów, w tym przede wszystkim projektami miękkimi. Projekty te będą tworzyły efekty synergiczne, które będą miały wpływ na funkcjonowanie uczelni wyższych. Natomiast operacjonalizując powyższe należy położyć większy nacisk na kryteria wyboru projektów sprzyjające realizacji projektów zintegrowanych, oddziałujących na wiele różnych aspektów funkcjonowania uczelni. Efektem tego będzie podnoszenie jakości nauczania i jakości wiedzy, co przyczyni się do wzmocnienia procesów transferu wiedzy i technologii z uczelni do otoczenia.29

3.3.3 Typ wspieranych beneficjentów w nowej perspektywie finansowej

Istotne z punktu widzenia KE jest wspieranie projektów, które mają wpływ na rozwój gospodarki, zarówno na poziomie regionu, jak i w szerszej perspektywie. Dlatego priorytetem powinny być objęte te szkoły wyższe, które koncentrują się na technice, transferze technologii oraz przekształcaniu wiedzy w innowacyjne produkty i usługi, gdyż ich działalność jest bardziej nakierowana na rozwój ekonomiczny regionu. W obecnej perspektywie finansowej wspierane były przede wszystkim uczelnie zajmujące się naukami przyrodniczymi i ścisłymi. Biorąc pod uwagę dalszą koncentrację na wzroście konkurencyjności, rozwoju gospodarczym i tworzeniu nowych miejsc pracy, wspierane powinny być z pewnością te uczelnie wyższe, które kształcą w kierunkach na które jest zapotrzebowanie na rynku pracy. Niezależnie od tego czy jest to uczelnia techniczna, kształcąca na kierunkach humanistycznych, czy też inna uczelnia. W szczególności regiony powinny stosować strategie inteligentnych specjalizacji, które powinny określać nisze rynkowe oraz technologie istotne dla rozwoju gospodarki. Z tego powinno wynikać w których dziedzinach jest największe zapotrzebowanie na wiedzę i umiejętności. Strategie te określą więc ramy i kierunki wsparcia w zakresie badań, rozwoju i innowacji, a także w dziedzinie edukacji. Na przykład, jeśli władze regionu uznają, że jego przewagą konkurencyjna są biotechnologie, gdyż w tym obszarze tworzą się klastry i istnieje wiele instytucji zajmujących się ta tematyką, Komisja Europejska będzie oczekiwała, że w tym regionie wspierane będą właśnie instytucje edukacyjne i naukowe w obszarze biotechnologii. W podręczniku Connecting Universities to Regional Growth: A Practical Guide, Komisja Europejska, Bruksela, wrzesień 2011 zwraca również uwagę, na konieczność włączenia w procesy rozwojowe tych uczelni, które dotychczas pozostawały na uboczu:

Furthermore the dominant paradigm has been one of a technology push, which has largely ignored the potential contribution of the Arts, Humanities and Social Sciences to regional development and innovation. (…) However policy makers

29

Więcej na temat w rozdziale poświęconym kryteriom wyboru projektów.


51

should consider how this might be challenged going forwards, and seek to embed the non traditional players in the innovation process in future programmes.

(str. VIII) W ocenie zespołu ewaluacyjnego, co do zasady wszystkie typy szkół wyższych powinny mieć możliwość ubiegania się o środki. Dotyczy to również uczelni prywatnych, które w obecnej perspektywie nie były beneficjentem XIII Priorytetu PO IiŚ. Powinny to być jednak wiodące instytucje o znaczeniu krajowym i międzynarodowym i wysokiej jakości nauczania, a także posiadające odpowiedni potencjał do prowadzenia badań naukowych. Przemawia za tym kilka przesłanek. Pierwszą z nich jest koncentracja środków finansowych, których wielkość w przyszłej perspektywie nie pozwoli z pewnością na zaspokojenie wszystkich istniejących potrzeb. Po drugie środki koncentrować należy na tych ośrodkach, które prowadzą badania i tworzą efekty synergiczne w środowisku, nie tylko na poziomie regionu, ale również na poziomie kraju. I po trzecie ma to swoje uzasadnienie w kontekście specjalizacji poszczególnych ośrodków. Ostatnim aspektem wpływającym na zakres wsparcia poszczególnych uczelni jest aspekt niżu demograficznego. „Bardzo również, moim zdaniem, słuszne jest to, że to działanie jest skierowane do wiodących ośrodków akademickich, ponieważ w aspekcie niżu demograficznego który idzie te uczelnie słabsze mogą mieć problemy. Moim zdaniem mogą być to nawet problemy prowadzące do likwidacji tych uczelni a nawet ostatnie lata pokazują że pomimo już spadającej liczby studentów uczelnie wiodące, te czołowe i tak maja kilka razy przebicie chętnych w stosunku do tego co są w stanie zaoferować (...) skutkuje to podnoszeniem poziomu polskiej nauki, jak i pozwala konkurować na rynku światowym.“ „Uważam że przyszedł czas na wspieranie i na skoncentrowanie wysiłku na tych uczelniach, które mogą dobrze konkurować na arenie międzynarodowej z poważnymi ośrodkami naukowymi. W związku z tym tu bym uważał, że poziom naukowy tych instytucji jest bardzo ważny i on powinien być jako pierwszy brany pod uwagę. A jako następne kryterium, powinno być brane pod uwagę to, na ile dobrze ten poziom naukowy przejawia się w postaci osiągnięć publikacyjnych, współpracy z gospodarką, tworzeniu sieci międzynarodowych, sieci doskonałości, zdobywaniu grantów międzynarodowych (...).“ Należy dodać że wsparcie uczelni wyższych w przyszłej perspektywie finansowej na poziomie regionalnym powinno być zorientowane na te uczelnie, czy ośrodki akademickie, które odgrywają istotną rolę na poziomie regionalnym, natomiast z poziomu krajowego powinno się przyjąć ostrzejsze kryteria i dążyć do tego, by wspierać wiodące ośrodki akademickie. Oba kierunki wsparcia za cel powinny stawiać sobie jednak wysoką jakość kształcenia. Wsparcie regionalne natomiast powinno skupić na: uczelniach kształcących w obszarze regionalnych "smart specialization", działaniach realizujących strategie rozwoju społeczno-gospodarczego regionów oraz odpowiadać na potrzeby lokalnych i regionalnych pracodawców. Jak zauważono wyżej, efektywność wsparcia szkolnictwa powinna mieć u podstaw także refleksję nad efektywnością wspierania pewnych specjalizacji w danych ośrodkach.


52

3.4 Propozycje systemu wskaźników produktu, rezultatu i oddziaływania dla zidentyfikowanych kierunków wsparcia nowej perspektywy 2014-2020

3.4.1 Obecna perspektywa finansowa 2007-2013 W Programie Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko dla XIII osi priorytetowej Infrastruktura szkolnictwa wyższego przewidziano 4 wskaźniki produktu i 7 wskaźników rezultatu, z tym że jeden wskaźnik produktu i dwa wskaźniki rezultatu określone zostały na poziomie całego programu operacyjnego. Wskaźniki te dwukrotnie podlegały ewaluacji: raz w trzecim kwartale roku 2008 [Kantor]30 i ponownie na początku roku 2011 [EGO]31. Pierwsza z ewaluacji miała na celu stwierdzenie czy Katalog Wskaźników Obowiązkowych (KWO) PO IiŚ jest trafny i wyczerpujący i czy umożliwia agregowanie informacji z poziomu projektów na wyższe poziomy tj. Instytucji Wdrażających, Pośredniczących i w rezultacie – Instytucji Zarządzającej. W wyniku ewaluacji stwierdzono m.in., że:

„Katalog jest raczej trafny i wyczerpujący. Każdy beneficjent znajdzie wskaźniki, które będą mu niezbędne do raportowania. W przypadku, kiedy KWO nie zawiera wskaźnika dla bardzo specyficznego projektu, beneficjent może wykorzystać wskaźnik ogólny – np. choć nie ma na konkretnego wskaźnika na wybudowanie suszarni lub spalarni osadów ściekowych, to wykorzystać można wskaźnik liczby wybudowanych lub zmodernizowanych oczyszczalni ścieków.”

[Kantor], str. 8 Jednocześnie wskazano na kłopoty z monitorowaniem postępu w realizacji zakładanych wartości wskaźników i brak procedur postępowania, na wypadek znaczących opóźnień w projektach powodujących zagrożenie w realizacji założonych wartości:

„Wskaźniki są wystarczające z punktu widzenia potrzeb sprawozdawczych – są to wskaźniki, które przekładają się wprost na cel Programu. Jednak zaproponowane [wskaźniki] w pewnym stopniu uniemożliwiają monitorowanie postępu w realizacji projektu. Większość wskaźników bowiem pokazuje końcowy efekt realizacji danego przedsięwzięcia a nie np. etapy jego realizacji.”

[Kantor], str. 9 W raporcie z ewaluacji nie zaproponowano jednak żadnego benchmarku, grup kontrolnych, wskaźników „alertowych”, ani zmian w Katalogu Wskaźników Obowiązkowych w odniesieniu do XIII osi priorytetowej PO IiŚ.

W wyniku ewaluacji mid-term potwierdzono zbyt ogólny (uniwersalny) charakter wskaźników produktu oraz, że brakuje indykatorów, które ilustrują stopień osiągania (…) efektów. Wskazano także, iż jeden z celów szczegółowych XIII osi priorytetowej PO IiŚ (Podniesienie jakości kształcenia poprzez wykorzystanie ICT) ma słabe odzwierciedlenie we

30

Raport końcowy z badania ewaluacyjnego pt. Analiza systemu wskaźników Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, Kantor Doradcy w Zarządzaniu Sp. z o.o., Warszawa, wrzesień 2008. 31

Śródokresowa ocena realizacji celów szczegółowych założonych w XIII Priorytecie PO IiŚ jako odpowiedź na potrzeby rozwojowe szkolnictwa wyższego, zapotrzebowanie rynku pracy na absolwentów kierunków priorytetowych oraz realizacji celów Strategii Lizbońskiej. Raport końcowy, EGO s.c., Warszawa, (zgodnie z danymi z bazy badań ewaluacyjnych, badanie zakończyło się w lutym 2011 r.).


53

wskaźnikach, gdyż odnosi się do niego zaledwie jeden wskaźnik rezultatu. Dlatego zaproponowano wprowadzenie fakultatywnego zestawu wskaźników, które mogą być gromadzone przez beneficjentów (poza obligatoryjnym systemem w terminie do 3 lat po zakończeniu projektu).32 Zestaw ten zawierał dwa wskaźniki produktu i sześć wskaźników rezultatu, z których jeden został opisany jako wskaźnik oddziaływania. 3.4.1.1 Wskaźniki produktu Jak wspomniano w PO IiŚ przewidziano 4 wskaźniki produktu dla XIII osi priorytetowej Infrastruktura szkolnictwa wyższego: liczbę projektów, liczbę obiektów edukacyjnych wspartych w wyniku realizacji projektów (w tym liczbę obiektów nowo wybudowanych), liczbę uczelni, które wdrożyły kompleksowe rozwiązania w zakresie infrastruktury ICT w nauczaniu oraz liczbę nowych miejsc pracy utworzonych bezpośrednio w fazie realizacji projektu (wskaźnik obowiązkowy). Wartość bazowa wszystkich wskaźników w roku 2007 wynosiła 0 (zero). Postęp realizacji wskaźników jest na bieżąco monitorowany i raportowany w okresach półrocznych. W ostatnim raporcie NCBR z czerwca 2012 roku podano następujące wartości realizacji wskaźników: Tabela 4 Zestawienie zrealizowanych i zakładanych wartości wskaźników produktu w XIII osi priorytetowej PO IiŚ na koniec czerwca 2012 r.

Lp. Wskaźnik Realizacja (06.2012)

Wartość deklarowana

przez beneficjentów

Wartość docelowa

(2015)

1. Liczba projektów (szt.) 2 (6%) 45 (125%) 36

2.

Liczba obiektów edukacyjnych wspartych w wyniku realizacji projektów (wybudowanych, przebudowanych, zmodernizowanych) (szt.)

42 (35%) 99 (83%) 120

– w tym liczba obiektów nowo wybudowanych (szt.) 17 (34%) 47 (94%) 50

3. Liczba uczelni, które wdrożyły kompleksowe rozwiązania w zakresie infrastruktury ICT w nauczaniu (szt.)

3 (30%) 45 (450%) 10

4. Liczba nowych miejsc pracy utworzonych bezpośrednio w fazie realizacji projektu (ekwiwalent pełnego czasu pracy)

80,60 224,45 595033

Źródło: dane NCBR.

Należy tu zaznaczyć, że dane te nie uwzględniają drugiego naboru wniosków w XIII osi priorytetowej PO IiŚ, który został przeprowadzony w okresie 11 kwietnia – 31 lipca 2012 r. Jak z tego widać obecny poziom realizacji wskaźników produktu wynosi ok. 21%, z tym że realizacja wskaźnika nr 1. Liczba projektów wynosi 6%, gdyż tylko dwa z realizowanych projektów zostały rozliczone, więc ich realizacja się zakończyła. Na poziomie XIII osi priorytetowej PO IiŚ nie da się określić stopnia realizacji wskaźnika obowiązkowego nr 4. 32

Tamże, s. 91. 33

Wartość wskaźnika ustalona dla całego PO IiŚ. Do jego osiągnięcia mają przyczynić się wszystkie projekty realizowane w ramach całego programu. Nie mozna zatem wartości osiągniętych i deklarowanych odnosić do wartości docelowej.


54

Liczba bezpośrednio utworzonych nowych miejsc pracy, gdyż wartość docelowa została określona na poziomie całego programu. Biorąc pod uwagę jedynie pozostałe trzy wskaźniki stopień realizacji rzeczowej XIII osi priorytetowej PO IiŚ można określić na ok. 33%,34 co jest zbieżne ze stopniem realizacji finansowej podpisanych umów o dofinansowanie, który jest na poziomie 41%.35 Jednocześnie patrząc na deklarowane wartości wskaźników, które powinny zostać osiągnięte po zakończeniu realizacji projektów trzeba zwrócić uwagę, iż Liczba projektów (wskaźnik nr 1.) przekroczy wartość docelową o 25%, zaś Liczba uczelni, które wdrożyły kompleksowe rozwiązania w zakresie infrastruktury ICT w nauczaniu (wskaźnik nr 3.) – o 350%. Przekroczenie wartości tych dwóch wskaźników ulegnie jeszcze zwiększeniu, po uwzględnieniu danych z 2. konkursu. W praktyce okazuje się więc, że wszystkie 30 uczelni realizujących projekty w sektorze szkolnictwa wyższego wdroży kompleksowe rozwiązania w zakresie infrastruktury ICT. Infrastruktura ICT okazuje się więc oczywista w przypadku budowy, przebudowy lub modernizacji obiektów dydaktycznych i wskaźnik ten wydaje się niepotrzebny. Potwierdzają to informacje zebrane podczas wywiadów z przedstawicielami Instytucji Wdrażającej (Ośrodka Przetwarzania Informacji). Biorąc pod uwagę, że deklarowany poziom realizacji wskaźnika nr 2. Liczba obiektów edukacyjnych wspartych w wyniku realizacji projektów jest na poziomie 83%. W obawie o możliwość osiągnięcia wartości planowanej Instytucja Pośrednicząca (NCBiR) zaproponowała zmniejszenie wartości docelowej tego wskaźnika ze 120 do 100 (deklarowana realizacja po pierwszym konkursie będzie więc na poziomie 99%) przy okazji zmiany Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (wersja 4.0 PO IiŚ). Jednocześnie wartość wskaźnika dla obiektów nowo wybudowanych pozostaje bez zmian, a jej deklarowana realizacja po pierwszym konkursie wynosi 94%. W obecnej sytuacji, gdy wnioski złożone w 2. naborze wniosków są jeszcze na etapie oceny merytorycznej, realizacja wartości docelowych wskaźnika nr 2. nie wydaje się zagrożona. Należy jednak zwrócić uwagę, że liczba obiektów nowo wybudowanych jest prawie równa liczbie obiektów przebudowywanych i modernizowanych, podczas gdy pierwotnie zakładano, że będzie o ok. 1/3 niższa. Trzeba przy tym pamiętać, że zakładane wartości docelowe wskaźników określano biorąc pod uwagę pierwotną alokację środków dla XIII osi priorytetowej PO IiŚ. W szczególności wartości te nie uwzględniały zwiększenia alokacji z Krajowej Rezerwy Wykonania. Z powyższej analizy wynika, że realizowane projekty mają budżety mniejsze od zakładanych, w wyniku czego zakładana docelowa liczba przebudowywanych i modernizowanych obiektów została przeszacowana, zaś liczba wpartych projektów – niedoszacowana. Dofinansowane projekty są także nowocześniejsze, niż zakładano, gdyż większy jest w nich udział nowych budynków, a praktycznie każdy z projektów wiąże się z budową infrastruktury ICT. Z informacji zebranych podczas wywiadów z przedstawicielami Instytucji Wdrażającej (Ośrodka Przetwarzania Informacji) wynika, że na poziomie projektów problematyczne może

34

Liczone jako średnia arytmetyczna ze stanu realizacji wskaźników 2. i 3. 35

Sprawozdanie okresowe z realizacji priorytetu za okres 01.01.2012 r. – 30.06.2012 r., NCBiR, Warszawa 23 sierpnia 2012 r., str. 19.


55

być osiągnięcie zadeklarowanych przez beneficjentów wartości wskaźników zatrudnienia (wskaźnik nr 4.). Wynika to głównie z faktu, iż wskaźnik dotyczy nowych miejsc pracy i to liczonych jako ekwiwalent pełnego czasu pracy. Czasowe oddelegowanie pracownika do realizacji projektu na część etatu nie może być wliczane do osiągniętej wartości tego wskaźnika, co nie zawsze było dobrze rozumiane przez beneficjentów. 3.4.1.2 Wskaźniki rezultatu W XIII osi priorytetowej PO IiŚ Infrastruktura szkolnictwa wyższego przewidziano 7 wskaźników rezultatu: dodatkową liczbę miejsc na wspartych kierunkach, liczbę studentów korzystających ze wspartej infrastruktury, (w tym liczbę studentów na kierunkach ścisłych i technicznych), liczbę studentów wykorzystujących utworzoną infrastrukturę ICT (w tym uczestniczących w kursach Learning), udział liczby studentów na priorytetowych kierunkach ścisłych i technicznych w stosunku do ogólnej liczby studentów na uczelniach, udział kobiet w liczbie absolwentów kierunków ścisłych i technicznych w stosunku do ogólnej liczby absolwentów tych kierunków, przewidywaną całkowitą liczbę utworzonych bezpośrednio nowych miejsc pracy oraz odsetek absolwentów kierunków matematycznych, przyrodniczych i technicznych wśród wszystkich absolwentów szkół wyższych. Stopień realizacji wartości wskaźników w połowie 2012 roku wygląda następująco: Tabela 5 Zestawienie zrealizowanych i zakładanych wartości wskaźników rezultatu w XIII osi priorytetowej PO IiŚ na koniec czerwca 2012 r.

Lp. Wskaźnik Realizacja (06.2012)

Wartość deklarowana

przez beneficjentów

Wartość docelowa

(2015)

1. Dodatkowa liczba miejsc na wspartych kierunkach (szt.)

551 (28%) 13 802 (690%) 2 000

2.

Liczba studentów korzystających ze wspartej infrastruktury (os.)

5 386 (18%) 142 518 (475%) 30 000

– w tym liczba studentów na kierunkach ścisłych i technicznych korzystających ze wspartej infrastruktury (os.)

5 386 (108%) 129 505 (2590%) 5 000

3.

Liczba studentów wykorzystujących utworzoną, w ramach projektów infrastrukturę ICT (os.)

5 386 (36%) 136 806 (912%) 15 000

– w tym uczestniczących w kursach eLearning (liczba użytkowników) (os.)

130 (9%) 31 909 (2127%) 1 500

4. Udział liczby studentów na priorytetowych kierunkach ścisłych i technicznych w stosunku do ogólnej liczby studentów na uczelniach (%)

28% 27%

5. Udział kobiet w liczbie absolwentów kierunków ścisłych i technicznych w stosunku do ogólnej liczby absolwentów tych kierunków (%)

39% 37%

6. Przewidywana całkowita liczba bezpośrednich utworzonych nowych miejsc pracy (ekwiwalent pełnego czasu pracy)

36

3 224,45

36

Wskaźnik horyzontalny dla całego PO IiŚ.


56

7. Absolwenci szkół wyższych na kierunkach matematycznych, przyrodniczych i technicznych (% absolwentów szkół wyższych ogółem)

37

44% 148%


Jak stwierdzono powyżej, bieżący stopień realizacji wskaźników nie może służyć do stwierdzenia, czy osiągnięcie zakładanych wartości docelowych jest zagrożone, czy nie, gdyż deklarowane we wnioskach wartości będą mogły zostać osiągnięte co najmniej w rok po zakończeniu danego przedsięwzięcia (por. [Kantor], str. 28 oraz [EGO], str. 48). Natomiast analiza wartości deklarowanych przez beneficjentów prowadzi do wniosku, że zakładane wartości docelowe są mocno niedoszacowane. Problematyczna jest jednak realność tych deklaracji. W analizie mid-term stwierdzono, że:

„Pierwotnie przyjęte wartości docelowe wskaźników rezultatu (...) nie oddają w pełni efektów obecnie osiąganych przez projekty. Ich wartości zostały określone bardzo ostrożnie, tak aby zminimalizować ryzyko ich nie osiągnięcia. Z drugiej strony wartości wskaźników rezultatów przyjęte przez beneficjentów w projektach zostały z kolei przeszacowane, na co dowód stanowią „niemiarodajne” analizy popytu w studiach wykonalności, jak występujące korekty dokonywane przez samych beneficjentów w poziomie osiągnięcia rezultatów w ich projektach.”

[EGO], str. 40 Wydaje się więc, że na poziomie działania wskaźniki powinny zostać osiągnięte, a być może przekroczone i w ewaluacji mid-term rekomendowano nawet znaczące zwiększenie wartości docelowych wskaźników rezultatu. Należy jednak pamiętać, że wskaźniki na poziomie działania stanowią element negocjacji z Komisją Europejską przy ustanawianiu programu operacyjnego. W interesie każdego kraju członkowskiego UE jest by wskaźniki te były niższe, zaś w interesie Komisji Europejskiej – by były one wyższe. Wychodzenie z inicjatywą zwiększania wartości docelowych wskaźników i to w trakcie realizacji programu nie wydaje się celowe. Na poziomie projektów realizacja zadeklarowanych wartości wskaźników rezultatu może być jednak problematyczna. Potwierdzają to informacje zebrane podczas wywiadów z przedstawicielami Instytucji Wdrażającej. Wydaje się, że beneficjenci nie wzięli pod uwagę nadchodzącego niżu demograficznego oraz innych czynników:

„Duża część beneficjentów mówi, że ich kierunki cieszą się dużym zainteresowaniem, natomiast są także uczelnie, które już wiedzą, że mają 20-30% spadek naborów i to nie są uczelnie w przysłowiowym Pcimiu Dolnym i jakiś nieznany kierunek, tylko podstawowe kierunki np. biologia gdzie odnotowuje się nagle spadek np. o 20%, wiec jest to troszeczkę niepokojące.”

Stwierdzenie to dotyczy przede wszystkim wskaźników nr 1. – 3.

Wskaźniki powinny umożliwiać pomiar stopnia osiągnięcia celów działania/osi priorytetowej. Cele XIII osi priorytetowej PI IiŚ sformułowano następująco:

37

Wskaźnik horyzontalny dla całego PO IiŚ.


57

Cel główny: Rozwój nowoczesnych ośrodków akademickich przede wszystkim kształcących specjalistów w zakresie nowoczesnych technologii.

Cele szczegółowe: 1. Unowocześnienie infrastruktury szkolnictwa wyższego oraz zwiększenia udziału liczby

studentów na priorytetowych kierunkach studiów, 2. Podniesienie jakości kształcenia poprzez wykorzystanie technologii informacyjnych i

komunikacyjnych.

Należy stwierdzić, że cele te nie zostały sformułowane poprawnie, gdyż nie są mierzalne. W celu głównym nie określono na czym ma polegać rozwój ośrodków akademickich i jak ma być mierzony (jest to de facto proces, a nie cel). W celach szczegółowych zawarto bardziej konkretne sformułowania (unowocześnienie infrastruktury, zwiększenie udziału liczby studentów, podniesienie jakości kształcenia), ale nie wiadomo jak ma być mierzone unowocześnienie infrastruktury, ani do jaki poziom ma zostać osiągnięty w wyniku realizacji XIII priorytetu PO IiŚ. Na problemy te zwracano już uwagę w raporcie z ewaluacji mid-term38, choć formalnie przypisano w nim wskaźniki do celów szczegółowych. W tej sytuacji z jednej strony żadna wartość docelowa wskaźników nie pozwala na stwierdzenie, czy cele priorytetu zostały osiągnięte, a z drugiej zaś – jakakolwiek osiągnięta dodatnia wartość może zostać uznana za osiągnięcie celów, gdyż będzie stanowiła krok w kierunku wyznaczanym przez te cele. W związku z tym należy stwierdzić, że wartości wskaźników osiągnięte w wyniku realizacji XIII priorytetu PO IiŚ można porównywać z wartościami docelowymi, ale nie odnoszą się one do realizacji celów tego priorytetu.

3.4.2 Przyszła perspektywa finansowa 2014-2020 Wobec opisanych wyżej niedoskonałości systemu wskaźników produktu i rezultatu w XIII osi priorytetowej Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko w przyszłej perspektywie finansowej celowe byłoby wprowadzenie nowych wskaźników. Jak wspomniano powyżej, pewien zestaw nowych wskaźników został zaproponowany już dla bieżącej perspektywy w ewaluacji mid-term XIII osi priorytetowej PO IiŚ. Dla konstrukcji zestawu wskaźników kluczowe będą decyzje o ulokowaniu finansowania infrastruktury szkolnictwa wyższego w przyszłych programach operacyjnych. Chodzi tu przede wszystkim o to, czy utrzymane zostanie odrębne finansowanie infrastruktury dydaktycznej i infrastruktury badawczej. Obecny rozdział jest bowiem powszechnie krytykowany przez beneficjentów i ekspertów. Połączenie tych dwóch strumieni finansowania byłoby także zgodne ze stanowiskiem Komisji Europejskiej i priorytetami strategii Europa 2020, która to Strategia w dużej części poświęcona jest innowacyjności oraz badaniom i rozwojowi. Komisja Europejska uznaje, że finansowanie systemu edukacji jest domeną krajów członkowskich UE i niechętnie widzi przeznaczanie na ten cel środków z EFRR.

38

[EGO], str. 34.


58

Drugim istotnym czynnikiem wpływającym na konstrukcję zestawu wskaźników będzie ostateczna decyzja dotycząca trybu przeprowadzania naboru wniosków o dofinansowanie wskazanego w opisie działania bądź działań.39 O ile w przypadku projektów indywidualnych łatwiej jest trafnie określić spodziewane wartości docelowe wskaźników, o tyle przy trybie konkursowym wartości docelowe muszą być szacowane na podstawie analizy popytu, która jest stosunkowo trudna do przeprowadzenia i obarczona zwykle dużym błędem. Zastosowanie trybu indywidualnego ma również sens z punktu widzenia zapewnienia lepszej koncentracji środków i koordynacji ich wydawania (w tym komplementarności projektów), gdyż projekty indywidualne są zwykle większe. Należy jednak zauważyć, że ten tryb nie jest dobrze widziany przez Komisję Europejską, która przychylniej patrzy na tryb konkursowy. Trudność polega więc na takim skonstruowaniu wymagań i kryteriów oceny wniosków (w tym i zestawu wskaźników), by preferowane były projekty większe, komplementarne z innymi projektami i prowadzące do tworzenia kompatybilnych rozwiązań o znaczeniu ponadregionalnym. 3.4.2.1 Wskaźniki produktu Ponieważ wskaźniki rezultatu mogą zostać osiągnięte dopiero co najmniej rok po zakończeniu realizacji projektów, do monitorowania bieżących postępów w realizacji programu najlepiej byłoby zastosować wskaźniki produktu. Jak już wspomniano, obecnie stosowane wskaźniki produktu są powszechnie uznawane za niewystarczające, ze względu na swą ogólnikowość. Wskaźnik Liczba obiektów edukacyjnych wspartych w wyniku realizacji projektów (przebudowanych, zmodernizowanych) powinien więc zostać uzupełniony wskaźnikami typu:40

− liczba nowo wyposażonych pracowni dydaktycznych (szt.),

− liczba nowo wyposażonych laboratoriów badawczych (szt.),

− liczba nowo wyposażonych stanowisk dydaktycznych (szt.),

− liczba nowo utworzonych pracowni dydaktycznych (szt.),

− liczba nowo utworzonych laboratoriów badawczych (szt.),

− łączna powierzchnia nowych pracowni dydaktycznych udostępnionych do celów edukacyjnych (m2).41

W przypadku połączenia finansowania infrastruktury badawczej i dydaktycznej w jednym priorytecie/działaniu, w powyższych wskaźnikach należy uwzględnić na równi laboratoria/pracownie/centra badawcze i dydaktyczne. Jak już wspomniano powyżej wskaźnik Liczba uczelni, które wdrożyły kompleksowe rozwiązania w zakresie infrastruktury ICT w nauczaniu nie okazał się przydatny, więc można z niego zrezygnować. Wskaźnik ten można byłoby skonkretyzować i zastąpić np. wskaźnikami:

− liczba kablowych przyłączy/punktów dostępowych sieci lokalnych, w tym liczba przyłączy światłowodowych FTTD42 (szt.),

39

Zakłada się, że w każdym działaniu będzie tylko jeden tryb przeprowadzania naboru wniosków. 40

Trzy pierwsze z tych wskaźnikow były proponowane w raporcie z ewaluacji mid-term z tym, że dwa pierwsze były pierwotnie połączone w jeden ([EGO], str. 91). 41

Wskaźnik zainspirowany wskaźnikiem stosowanym w obecnej perspektywie finansowej na Węgrzech. 42

Z jęz. ang.: Fibre-to-the-Desk, przyłącze światłowodowe doprowadzone do stanowiska pracy (np. biurka).


59

− liczba stacji roboczych zainstalowanych na stanowiskach dydaktycznych (szt.),

− liczba punktów bezpłatnego dostępu radiowego do sieci Internet dla studentów (hot-spotów) (szt.).

Należy tutaj zaznaczyć, że powszechnie stosowany w innych działaniach wskaźnik Liczba zainstalowanych serwerów nie jest dobrym rozwiązaniem, gdyż popularna obecnie technika wirtualizacji serwerów powoduje wątpliwości interpretacyjne przy określaniu wartości wskaźnika, a nie zawsze większa liczba serwerów jest właściwym rozwiązaniem. Celowe byłoby także doprecyzowanie wskaźnika Liczba nowych miejsc pracy utworzonych bezpośrednio w fazie realizacji projektu (ekwiwalent pełnego czasu pracy) i określenie jego wartości docelowej na poziomie działania, co ułatwiłoby jego monitorowanie. Oszacowanie oczekiwanych wartości docelowych wskaźników produktu można przeprowadzić wychodząc od zapotrzebowania na inwestycje w sektorze szkolnictwa wyższego. Po określeniu wartości docelowych wskaźników można byłoby oszacować niezbędną alokację środków na te inwestycje. Niestety ze względu na szczupłość środków w praktyce alokacja zawsze będzie mniejsza, niż zapotrzebowanie. Realne badanie zapotrzebowania będą też trudne do przeprowadzenia. Można jedynie założyć, że potrzeby infrastrukturalne szkolnictwa wyższego w Polsce nie zostały zaspokojone przez finansowanie z EFRR w perspektywie finansowej 2007 – 2013 ze względu na wieloletnie zaniedbania i niedostateczne finansowanie tego sektora z budżetu państwa w latach poprzednich. Mowa tutaj wyłącznie o odnowieniu lub wymianie istniejącej infrastruktury, a nie o jej rozbudowie, stąd należy oczekiwać, że zapotrzebowanie na inwestycje w perspektywie finansowej 2014 – 2020 będzie kształtować się na podobnym poziomie, co w latach poprzednich ze względu na deprecjację starych obiektów i aparatury. Podchodząc do problemu pragmatycznie, należy więc wyjść od wielkości alokacji na działanie związane z infrastrukturą szkolnictwa wyższego w nowej perspektywie finansowej, przy założeniu, że nie będzie ona mniejsza, niż w obecnej perspektywie finansowej (powinna być raczej powiększona o współczynnik inflacji) z uwzględnieniem jej zwiększenia z Krajowej Rezerwy Wykonania. Oszacowanie wartości docelowych wskaźników produktu może zostać dokonane na zasadzie odniesienia do obecnej perspektywy, gdyż generalnie wartości docelowe wskaźników w XIII osi priorytetowej PO IiŚ były dobrze oszacowane (tylko w przypadku jednego wskaźnika, jego wartość docelowa została zmniejszona o 17%, a w efekcie może zostać przekroczona43). W tym celu należy posłużyć się średnią wielkością projektu, która dla projektów indywidualnych wynosi obecnie 57,3 mln zł, zaś dla projektów wybieranych w trybie konkursowym – 50,2 mln zł. Kwoty te powinny zostać powiększone o współczynnik inflacji. Liczba projektów z zakresu inwestycji w infrastrukturę szkolnictwa wyższego realizowanych w przyszłej perspektywie finansowej będzie zależna od przyjętego trybu wyboru projektów i będzie stanowiła iloraz kwoty alokacji i prognozowanej średniej wartości projektu. Liczba budowanych, przebudowywanych i modernizowanych obiektów edukacyjnych będzie ok. dwa razy większa od liczby wniosków (wg danych z NCBiR obecnie w każdym projekcie modernizowane są średnio ponad 2 budynki, ale rekordzista – Politechnika Gdańska – planuje zmodernizować ich aż 17). Jednocześnie – jak wskazano powyżej – liczba nowo wybudowanych obiektów stanowi ok. połowy wszystkich obiektów, w które inwestycje

43

Dotyczy wskaźnika produktu: Liczba obiektów edukacyjnych wspartych w wyniku realizacji projektów (wybudowanych, przebudowanych, zmodernizowanych) (szt.).


60

uzyskały wsparcie. Stąd liczba nowo wybudowanych obiektów będzie z grubsza równa liczbie projektów. Wartości docelowe proponowanych wskaźników związanych z powierzchnią laboratoriów i/lub pracowni, liczbą punktów dostępu do sieci oraz liczbą stacji roboczych również mogą zostać wyznaczone na podstawie danych historycznych, ale w tym celu należy zebrać takie dane z projektów dofinansowanych w ramach XIII osi priorytetowej PO IiŚ, a następnie wyliczyć średnią dla projektu. Jeśli komputerowe stanowiska dydaktyczne dla studentów mają być preferowane, średnią w zakresie dwóch ostatnich wskaźników należy wyliczyć biorąc pod uwagę tylko te projekty, w których takie stanowiska były tworzone (średnia będzie wtedy wyższa, co wpłynie na wyższą wartość docelową). Dla uzyskania wartości docelowej na poziomie działania/priorytetu należy uzyskana średnią przemnożyć przez liczbę projektów, których wsparcie jest oczekiwane. Liczba punktów bezpłatnego dostępu radiowego do sieci Internet dla studentów (hot-spotów) w budowanych, przebudowywanych i modernizowanych obiektach edukacyjnych zależy w dużej mierze od kubatury, kształtu, liczby pięter i konstrukcji tych obiektów. Należy też zauważyć, że jeśli stanowiska dydaktyczne będą zaopatrzone w przyłącza kablowe do sieci lokalnych, to nie jest w nich potrzebny dostęp do sieci za pomocą hot-spotów. Dostęp radiowy jest więc potrzebny tylko w pomieszczeniach rekreacyjnych i przeznaczonych do zajęć własnych (czytelnie, kawiarnie, korytarze, itp.). Dlatego można przyjąć, że liczba hot-spotów powinna wynosić 1 – 2 na budynek. Z oszacowania liczby budynków, można wyliczyć docelową liczbę przyłączy radiowych na poziomie działania/priorytetu. Przyłącza światłowodowe FTTD są w Polsce jeszcze bardzo rzadko spotykane, choć np. w Korei Południowej stanowią już standard zarówno w szkołach wyższych, jak i w dzielnicach mieszkalnych (zazwyczaj FTTH44). Dlatego ustalenie wartości docelowej tego wskaźnika na poziomie działania/priorytetu jest mocno uzależnione od tego, czy w kryteriach wyboru wniosków promowane będą takie rozwiązania. W razie nadania tej technologii odpowiedniego priorytetu nawet 100% przyłączy sieciowych może zostać w niej wykonanych (wtedy wartość tego wskaźnika jest równa ogólnej liczbie kablowych przyłączy do sieci). Bez promowania takiego rozwiązania, należy oczekiwać, że łącza FTTD będą stanowiły poniżej jednego promila wszystkich przyłączy kablowych (a w skrajnym przypadku, wartość ta wyniesie zero). Powyższe schematy wyliczeń zostały opisane przy założeniu, że w przyszłej perspektywie finansowej utrzymany zostanie rozdział finansowania infrastruktury edukacyjnej i badawczej. W przeciwnym przypadku, należało będzie odnieść się także do wartości nakładów na infrastrukturę badawczą i do wielkości związanych z projektami mającymi na celu jej dofinansowanie. 3.4.2.2 Wskaźniki rezultatu Podstawowym mankamentem zestawu wskaźników rezultatu w obecnej perspektywie finansowej był fakt, że z wyjątkiem jednego odnosiły się one do poziomu realizacji 1. celu szczegółowego XIII osi priorytetowej PO IiŚ (Unowocześnienie infrastruktury szkolnictwa wyższego oraz zwiększenie udziału liczby studentów na priorytetowych kierunkach studiów).

44

Z jęz. ang.: Fibre-to-the-Home, przyłącze światłowodowe doprowadzone do domu (także biura lub posesji).


61

Tylko jeden ze wskaźników odnosił się do poziomu realizacji celu 2. (Podniesienie jakości kształcenia poprzez wykorzystanie ICT), a więc celu jakościowego. Dlatego podczas ewaluacji mid-term zaproponowano wprowadzenie sześciu nowych wskaźników rezultatu:45

− liczba nowych kierunków kształcenia (specjalizacji), utworzonych w wyniku projektu (szt.),

− odsetek absolwentów znajdujących pracę zgodną ze swoją specjalizacją w pierwszym roku po ukończeniu studiów w ogóle absolwentów (%),

− wyniki oceny przeprowadzonej przez Państwową Komisję Akredytacyjną kierunków kształcenia korzystających z infrastruktury sfinansowanej przez PO IiŚ (np. liczba ocen wyróżniających),

− liczba absolwentów studiów I stopnia wspartych przez PO IiŚ kontynuujących naukę na studiach II stopnia (os.),

− liczba absolwentów studiów II stopnia wspartych przez PO IiŚ kontynuujących naukę na studiach III stopnia (os.),

− liczba studentów studiów III stopnia wspartych przez PO IiŚ uzyskujących stopień doktora (os.).

Proponowane wskaźniki są warte rozważenia, ale trzeba zwrócić uwagę, że pierwszy z nich – liczba nowych kierunków kształcenia (specjalizacji), utworzonych w wyniku projektu – nie ma charakteru jakościowego, więc nie spełnia podstawowego celu, dla którego został zaproponowany. Ma on za to tę podstawową zaletę, że jest łatwo mierzalny, w odróżnieniu chociażby od drugiego – odsetek absolwentów znajdujących pracę zgodną ze swoją specjalizacją w pierwszym roku po ukończeniu studiów w ogóle absolwentów. Informacje do drugiego ze wskaźników muszą być jednak zbierane przez uczelnie zgodnie z art. 13a ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365, z późn. zm.), który stanowi, że: uczelnia monitoruje kariery zawodowe swoich absolwentów w celu dostosowania kierunków studiów i programów kształcenia do potrzeb rynku pracy, w szczególności po trzech i pięciu latach od dnia ukończenia studiów. Wskaźnik trzeci odnosi się do wyników oceny przeprowadzonej przez Polską Komisję Akredytacyjną.46 Nie jest jasne, czy tego rodzaju wskaźnik zostałby uznany przez Komisję Europejską, ale sam pomysł wydaje się dobry. Trzy ostatnie wskaźniki obrazują trzy różne etapy kształcenia i ich powiązanie. Nie jest jednak powiedziane, że fakt kontynuowania nauki przez danego studenta na tej samej uczelni mówi cokolwiek o jakości oferowanego w niej kształcenia. Jedynie ostatni z nich bada uzyskanie tytułu naukowego, co jest miernikiem jakości. Dwa wcześniejsze należałoby odnieść do ukończenia studiów I i II stopnia odpowiednio, bez wiązania ich z dalszą edukacją. Należy przy tym zwrócić uwagę, że w szczególności na kierunkach technicznych wiązanie ukończenia studiów II stopnia z natychmiastowym rozpoczęciem studiów III stopnia prowadzi do obniżenia jakości edukacji. Na renomowanych europejskich uczelniach technicznych (np. na

45

[EGO], str. 91 – 92. 46

Na mocy ustawy z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 84, poz. 455) z dniem 1 października 2011 r. Państwowa Komisja Akredytacyjna zmieniła nazwę na „Polska Komisja Akredytacyjna“.


62

Politechnice w Zurychu) przystąpienie do studiów doktoranckich wymaga co najmniej dwuletniego okresu karencji powiązanej ze zdobyciem doświadczenia praktycznego poza uczelnią (domyślnie: w przemyśle).47 Przy założeniu przeformułowania tych wskaźników tak, by pokazywały liczbę absolwentów na każdym stopniu studiów, bez powiązania ich między sobą, wszystkie trzy wskaźniki mogą być stosowane równolegle, ale można też wybrać tylko jeden z nich, w zależności od strategicznych priorytetów w zakresie edukacji. Wobec celów strategii Europa 2020 w zakresie edukacji oraz jeszcze większego zaakcentowania w EFRR w przyszłej perspektywie finansowej tematyki innowacyjności, badań i rozwoju należałoby zaproponować wykorzystanie jedynie ostatniego wskaźnika odnoszącego się do studiów III stopnia. Reasumując, ze wskaźników zaproponowanych w wyniku ewaluacji mid-term można byłoby zastosować następujące:

− liczba nowych kierunków kształcenia (specjalizacji), utworzonych w wyniku projektu (szt.),

− odsetek absolwentów znajdujących pracę zgodną ze swoją specjalizacją w pierwszym roku po ukończeniu studiów w ogóle absolwentów (%),

− wyniki oceny przeprowadzonej przez Polską Komisję Akredytacyjną kierunków kształcenia korzystających z infrastruktury sfinansowanej przez PO IiŚ (np. liczba ocen wyróżniających),

− liczba studentów studiów III stopnia wspartych przez PO IiŚ uzyskujących stopień doktora (os.).

W dyskusjach w grupach fokusowych oraz w wywiadach z przedstawicielami Instytucji Wdrażającej podnoszono kwestie współpracy międzynarodowej i fakt, że Polskie uczelnie nie mają renomy międzynarodowej, co przejawia się m.in. w małej liczbie studentów zagranicznych. Kolejne wskaźniki jakościowe mogą więc odnosić się do tych zagadnień, np.:

− liczba projektów dotyczących międzynarodowej wymiany studentów, zrealizowanych z wykorzystaniem wspartej infrastruktury (szt.),

− liczba staży zagranicznych pracowników nauki, zrealizowanych z wykorzystaniem wspartej infrastruktury (szt.),

− liczba studentów zagranicznych korzystających ze wspartej infrastruktury (os.). Nawiązując do wspomnianych powyżej priorytetów strategii Europa 2020, warto również rozważyć wskaźniki pokazujące współpracę z przemysłem. W zależności od tego, czy utrzymany zostanie rozdział wsparcia infrastruktury edukacyjnej i badawczej, wskaźniki mogą zostać sformułowane jako:

− liczba projektów edukacyjnych (cykli szkoleń, kursów) dla przedsiębiorców zrealizowanych z wykorzystaniem wspartej infrastruktury (os.),

lub

− liczba projektów badawczych zrealizowanych wspólnie z przedsiębiorcami z wykorzystaniem wspartej infrastruktury (os.).48

47

Wprowadzenie takiej zasady w polskim szkolnictwie wyższym (szczególnie w uczelniach technicznych) byłoby ze wszech miar godne polecenia. Taka rekomendacja wykracza jednak poza zakres niniejszego badania ewaluacyjnego. 48

Wskaźnik zainspirowany wskaźnikiem stosowanym w obecnej perspektywie finansowej w Niemczech.


63

Ponadto wychodząc naprzeciw akcentowanej przez Komisję Europejską strategii inteligentnych specjalizacji regionów, celowe wydaje się rozważenie wskaźników typu:

− udział liczby studentów na kierunkach zgodnych ze specjalizacją regionu w stosunku do ogólnej liczby studentów na uczelni (%),

na przykład w miejsce dotychczasowego wskaźnika Udział liczby studentów na priorytetowych kierunkach ścisłych i technicznych w stosunku do ogólnej liczby studentów na uczelniach. Wobec braku odpowiednich i aktualnych danych GUS49 oszacowanie wartości docelowych wskaźników rezultatu powinno zostać wykonane na podstawie badania wykonanego na populacji beneficjentów wsparcia w obecnym okresie programowania. Badanie powinno dotyczyć wskaźników rezultatu proponowanych do wykorzystania w przyszłej perspektywie finansowej, ale w odniesieniu do projektów, których realizacja zakończyła się co najmniej rok przed terminem badania. Badanie takie powinna zlecić Instytucja Zarządzająca lub Instytucja Pośrednicząca dla działania związanego ze wsparciem infrastruktury szkolnictwa wyższego. Do wyników badań należy jednak podchodzić z wielką ostrożnością, mając na uwadze przeszacowanie wartości wskaźników rezultatu deklarowanych przez beneficjentów we wnioskach o dofinansowanie. Dobrą praktyką w obecnej perspektywie finansowej było więc bardzo ostrożne podejście do szacowania tak, aby nie określać wartości, które mogą być zbyt trudne do osiągnięcia. Im wyższe wartości docelowe wskaźników rezultatu zostaną ustalone na poziomie działania/priorytetu, tym wyższe wymagania i kryteria oceny muszą zostać zastosowane przy ocenie wniosków o dofinansowanie. 3.4.2.3 Sposób monitorowania wskaźników Biorąc pod uwagę, że w działaniu związanym z dofinansowaniem inwestycji związanych z infrastrukturą szkolnictwa wyższego wskaźniki są wolnozmienne, tj. wskaźniki produktu pojawiają się w nich praktycznie dopiero w momencie zakończenia projektu, zaś wskaźniki rezultatu około 1 – 2 lat po zamknięciu projektu50 bieżące monitorowanie osiągniętych wartości wskaźników jest utrudnione. Dlatego w zakresie monitorowania wskaźników produktu można zaproponować wymaganie wprowadzenia do harmonogramów załączanych do wniosków o dofinansowanie oraz do umów na realizację projektów kamieni milowych, których osiągnięcie byłoby przez beneficjentów raportowane do Instytucji Wdrażającej lub do Instytucji Pośredniczącej na specjalnym formularzu elektronicznym. Wtedy udałoby się uniknąć skokowych informacji o przyrostach wartości wskaźników. Jednocześnie częstotliwość raportowania wskaźników na etapie realizacji projektu powinna być zwiększona do co najmniej raz na pół roku. W zakresie wskaźników rezultatu należy wymagać ich raportowania co najmniej raz w roku przez cały okres trwałości projektu. W celu zdobycia materiału porównawczego należy wykonać wspomniane powyżej badanie na populacji beneficjentów wsparcia w obecnym okresie programowania. Aby ułatwić monitorowanie realizacji wskaźników na poziomie działania/priorytetu konieczne jest, by wskaźniki na poziomie działania/priorytetu miały bezpośrednie

49

por. [EGO], str. 38. 50

por. [EGO], str. 45.


64

odwzorowanie we wskaźnikach na poziomie projektów. Składanie sprawozdań dotyczących wskaźników powinno odbywać się wyłącznie drogą elektroniczną z zastosowaniem kwalifikowanego bądź niekwalifikowanego (np. wydanego przez Instytucję Wdrażającą lub Instytucję Pośredniczącą) podpisu elektronicznego lub profilu zaufanego na platformie ePUAP. Formularze do raportowania osiągniętych wartości wskaźników powinny być jak najprostsze i zawierać głównie dane liczbowe. Powinny one być jednak wyposażone w intuicyjna pomoc kontekstową. Sumowanie wartości na poziom działania/priorytetu powinno być dokonywane automatycznie przez system informatyczny. Tabelaryczne zestawienie proponowanych wskaźników wraz z podaniem proponowanych wartości docelowych znajduje się w Aneksie nr 5.


65

3.5 Określenie propozycji kierunków studiów i specjalności przy uwzględnieniu zapotrzebowania rynku pracy, które będą wspierane w okresie programowania 2014-2020 3.5.1 Zapotrzebowanie otoczenia rynku pracy Analiza danych źródłowych wskazuje na główne tendencje zatrudnienia i rozwoju rynku pracy w Polsce. Następuje wzrost rozwoju sektora usług, przy równoczesnym odchodzeniu od sektora rolnictwa i tradycyjnego przemysłu, co podnosi zapotrzebowanie w długim okresie czasu na pracowników – szczególnie w usługach dla biznesu, i to w takich sektorach, jak: informatyka i telekomunikacja, ubezpieczenia i konsulting, ochrona zdrowia, logistyka, marketing, administracja, praca socjalna, dystrybucja, zarządzanie sprzedażą, uslugi osobiste, hotelarstwo, catering i częściowo edukacja. Oczekuje się od przyszłych pracowników tego sektora dodatkowych umiejętności w zakresie obsługi klientów, czy w zakresie świadczenia wysokiej jakości usług. Wymagane są na rynku umiejętności horyzontalne, takie jak zdolności analityczne, rozwiązywania problemów, zarządzania czasem, komunikatywności oraz radzenia sobie z sytuacjami stresowymi. Natomiast prognozy ekspertów wskazują na spadek zainteresowania rynku w sektorze usług prostych, jak ochrona, serwis sprzątający, pomoce domowe czy kasjerzy.51 Odnotowuje się niedobór oraz niedopasowanie umiejętności i kompetencji absolwentów szkół wyższych, jakie są wymagane przez gospodarkę uprzemysłowioną i sektor usług, gdzie np. w ICT poszukuje się specjalistów w zakresie technologii posiadających zarazem umiejętności zarządzania i marketingu. Zawody z takich branż, jak medycyna, farmacja, technologie oferują w 2012 r. największe możliwości rozwoju na rynku pracy i najlepsze perspektywy zarobkowe. W I kwartale 2012 roku w Centralnej Bazie Ofert Pracy zostało zarejestrowanych 10,5 tys. ofert pracy ze wszystkich powiatowych urzędów pracy w Polsce. Najwięcej, bo ok. tysiąc ofert (ponad 9% wszystkich ogłoszeń) dotyczyło pracy w sprzedaży, handlu oraz doradztwie dla klientów. Poszukiwani są także kierowcy – 7,2% ofert. Liderem na rynku pracy jest sektor prywatny, który zatrudnia 3/4 Polaków. Największymi branżami pod względem zatrudnienia są: przetwórstwo przemysłowe, rolnictwo, handel i budownictwo, które razem stanowią 73% ogólnego zatrudnienia w sektorze prywatnym. W 2010 roku w przemyśle przetwórczym wzrost zatrudnienia był największy spośród badanych sektorów, wzrosło także zatrudnienie w budownictwie, zaś stały poziom zatrudnienia utrzymały przedsiębiorstwa handlowe.52 W krajach Unii Europejskiej do 2020 r. wzrośnie do 31,3% udział stanowisk pracy wymagających wyższego wykształcenia (z 25,1% w 2006 r.). Gospodarka europejska potrzebuje ok. 15 mln profesjonalistów z wykształceniem inżynierskim, specjalistów z zakresu nauk ścisłych oraz ochrony zdrowia. Tymczasem mimo, iż maleje w naszym kraju liczba osób z wyższym wykształceniem, które wkraczałyby na rynek pracy, to ich udział jako absolwentów kierunków ścisłych i technicznych na 1000 osób w wieku 20-29 lat wyniósł w

51

Foresight kadr nowoczesnej gospodarki, red. Krzysztof B. Matusiak, Jacek Kuciński, Agnieszka Gryzik, PARP, Warszawa 2009, s. 48. 52

http://kierunkistudiow.pl/raporty_-_rynek_pracy/branze_i_zawody_w_cenie.html


66

2005 r. 11,1 w stosunku do średniej w krajach UE wynoszącej 13,2.53 W świetle badań TNS OBOP z 2007 r., jakie zostaly przeprowadzone dla Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, aż 60% przedsiębiorstw sygnalizowało brak specjalistów-inżynierów, w tym szczególnie inżynierów mechaników (29%), inżynierów budownictwa i środowiska (16%) oraz inżynierów elektryków (10%). W Polsce ten niedobór wykwalifikowanych pracowników nadal ma miejsce, mimo coraz większego dostępu osób z maturą do wykształcenia wyższego. Jednym z powodów może być migracja za granicę osób studiujących w Polsce, ktore wyjeżdżając na staże, praktyki czy stypendia nie wracają do kraju lub po ukończonych studiach pozostają poza granicami celem poszukiwania zatrudnienia w krajach strefy euro lub w Wielkiej Brytanii. Zmniejsza się liczba wysokiej jakości kadr w kraju, prowadząc do nierównowagi na rynku pracy. Nie jest ona wyrównywana ofertą kształcenia w szkołach wyższych, gdyż te nie sprzyjają uzupełnianiu wykwalifikowanych kadr na rynku pracy. Monitoring zawodów nadwyżkowych i deficytowych odzwierciedla zapotrzebowanie rynku pracy na osoby o określonych kwalifikacjach i kompetencjach. Jeśli porównamy dziesięć najtrudniejszych do obsadzenia zawodów w Polsce w roku 2009 i 2010, to zobaczymy, jak dynamicznie zmienia się zapotrzebowanie rynku pracy na określone kategorie pracowników. W ciągu roku pojawiło się zapotrzebowanie na cztery grupy zawodowe: pracownicy hoteli i restauracji, pracownicy księgowości i finansów, pracownicy działów IT i pracownicy recepcji. Nie znależli się w tej grupie niewykwalifikowani pracownicy fizyczni, pracownicy produkcji, pracownicy działu obsługi klienta i przedstawiciele handlowi.54 Tabela 6 Najtrudniejsze do obsadzenia zawody w Polsce w latach 2009-2010 (strzałka w kolumnie 2010 wskazuje kierunek wzrostu lub spadku zapotrzebowania na specjalistów danej kategorii, czcionką pogrubioną oznaczono nowe zawody).

Najtrudniejsze do obsadzenia zawody w Polsce

Lp. 2009 Lp. 2010

1. Wykwalifikowani pracownicy fizyczni 1. Wykwalifikowani pracownicy fizyczni

2. Menedżerowie projektów 2. Menedżerowie projektów

3. Przedstawiciele handlowi 3. Kucharze/szefowie kuchni

4. Inżynierowie 4. Kierowcy

5. Kierowcy 5. Pracownicy sekretariatu, asystenci dyrekcji, asystenci ds. administracji

6. Niewykwalifikowani pracownicy fizyczni 6. Pracownicy hoteli i restauracji

7. Pracownicy sekretariatu, asystenci dyrekcji, asystenci ds. administracji

7. Pracownicy księgowości i finansów

8. Kucharze/szefowie kuchni 8. Inżynierowie

9. Pracownicy produkcji 9. Pracownicy działów IT

10. Pracownicy działu obsługi klienta 10. Pracownicy recepcji

Źródło: Manpower Polska 2010.

Ilościowa analiza ofert pracy zamieszczonych przez pracodawców w portalu www.pracuj.pl w niemalże analogicznym okresie I-IV 2010 - I – VI 2011 ukazuje wielkość zapotrzebowania na

53

Foresight kadr nowoczesnej gospodarki, red. Krzysztof B. Matusiak, Jacek Kuciński, Agnieszka Gryzik, PARP, Warszawa 2009, s. 49. 54

Manpower Polska 2010.


67

przedstawicieli określonych branż i sekcji gospodarczych. Okazuje się, że miał w tym czasie miejsce znaczący przyrost średniej liczby ofert pracy. W przypadku tylko jednej z nich, a jest to informatyka (programowanie, administracja) wzrost jest niemalże dwukrotny, podczas gdy w odniesieniu do większości utrzymuje się na tym samym lub zbliżonym poziomie. Najnowszy Raport PARP z 2012 r.55 wskazuje zapotrzebowanie rynku na takich specjalistów, jak: przedstawiciele handlowi, agenci ubezpieczeniowi, księgowi, lekarze i pielęgniarki różnej specjalizacji, specjaliści do spraw ekonomicznych i zarządzania, specjaliści nauk fizycznych, matematycznych i technicznych (głównie inżynierowie budowlani, architekci, projektanci wzornictwa przemysłowego oraz graficy komputerowi). Potrzeba również specjalistów do spraw technologii informacyjno-komunikacyjnych (programiści aplikacji oraz specjaliści do spraw rozwoju oprogramowania systemów informatycznych), specjalistów z dziedziny prawa (radcy prawni, archiwiści i adwokaci), dziedzin społecznych i kultury oraz specjalistów losztalcenia i wychowania różnych specjalizacji np. wychowanie przedszkolne, opieka nad osobami starszymi, edukacja domowa czy edukacja dorosłych. Jest to jednak efekt zmian sezonowych lub też dostosowywania się rynku pracy do kryzysu gospodarczego, procesów demograficznych (np. wydłużony wiek życia) czy polityki państw UE (strategia podwyższania wskaźnika do 95% objęcia edukacją przedszkolną dzieci w wieku 4-5 lat). W świetle badań pracodawców w latach 2010-2011 (tab.7) największe zapotrzebowanie jest w budownictwie i transporcie (22%), przemyśle i górnictwie (19%), a dalej w usługach związanych z handlem, hotelarstwem, gastronomią, specjalistycznych (17%). Nie jest też prawdą, że nie ma czy też zmniejsza się zapotrzebowanie na pracowników sfery edukacyjnej (publicznej i prywatnej) skoro łącznie obeujmuje ono poziom 18%. Tym samym nie znajduje potwierdzenia mit o zbyt powszechnym kształceniu na kierunkach pedagogicznych i nauczycielskich, skoro zapotrzebowanie na kadry w tej branży jest prawie dwukrotnie wyższe, niż w opiece zdrowotnej i pomocy społecznej (10%). Tego typu oczekiwania rynku pracy są pochodną także regionalnych uwarunkowań, jak np. położenie geograficzne (w tym lokalizacja w stosunku do głównych szlaków transportowych,sieć kolejowa, lotnicza,jakość dróg itp.), nasycenie uczelniami wyższymi o odmiennych ofertach kształcenia, zróżnicowanie struktury produkcji w województwie, lokalizacja znanych i cenionych w regionie pracodawców (marek), strukturalne możliwości przyciągania inwestorów (np. Specjalna Strefa Ekonomiczna), stan lokalnej gospodarki, sieć sektora usług, stan infrastruktury społecznej (bazy edukacyjnej), dysproporcje w wyposażeniu miast i wsi (np. gaz, kanalizacja itp.), stopa rejestrowanego bezrobocia, itp. Popyt na pracę wiąże się z zapotrzebowaniem gospodarki na potencjał ludzi zdolnych do jej wykonywania. W praktyce jest on równy liczbie miejsc pracy, jakie są oferowane kandydatom lub osobom już ją wykonujacym. Podobnie jest z podażą pracy, która jest częścią zrealizowanego i niezrealizowanego popytu na pracę, przy czym o równowadze można mówić, kiedy ma miejsce zrealizowanie obydwu wymienionych kategorii jako tożsamościowo równych. Zjawisko równowagi na rynku pracy

55

M. Kocór, A. Strzebońska, K. Keler, Kogo chcą zatrudniać pracodawcy? Potrzeby zatrudnieniowe pracodawców i wymagania kompetencyjne wobec poszukiwanych pracowników, Warszawa: PARP 2012, s. 8.


68

ma miejsce wówczas, kiedy zgłaszane przez pracodawców zapotrzebowanie na pracowników odpowiada liczbie i strukturze (np. wykształcenia, płci, ale i tzw. miękkich kompetencji) osób chętnych do pracy. W latach 2010-2011 wzrost zapotrzebowania na nowych pracowników dotyczył branży budowlanej i transportowej, natomiast wyraźny zastój nastąpił w sektorze edukacyjnych usług publicznych. Tabela 7 Zapotrzebowanie na nowych pracowników według branży działalności.

Źródło: M. Kocór, A. Strzebońska, K. Keler,2012, s. 21.

Prognozy zatrudnienia w świetle raportu Manpower dotyczące popytu na pracowników w I kwartale 2009 r. wskazywały zwiększenie zatrudnienia na poziomie 16%. Wzrost miał dotyczyć budownictwa (18%), usług hotelarskich i restauracyjnych (14%), w instytucjach sektora publicznego (13%), finansach i ubezpieczeniach (9%), rolnictwie, leśnictwie i rybołóstwie (7%). Niestety, poziom kompetencji, jakie nabywają studenci w toku kształcenia akademickiego nie są w pełni dostosowane do wymagań rynku pracy związanego z nowymi technologiami i globalizacją polaryzującą stanowiska pracy oraz do gospodarki opartej na wiedzy, innowacjach i kapitale społecznym. Z diagnozy zapotrzebowania na kwalifikacje i kompetencje absolwentów szkół wyższych Mazowsza wchodzących na rynek pracy, która została przeprowadzona w 2011 r. wynika, że najwięcej bezrobotnych z wyższym wykształceniem jest wśród ekonomistów, specjalistów do spraw marketingu i handlu, pedagogów, specjalistów do spraw administracji publicznej, specjalistów do spraw organizacji usług gastronomicznych, hotelarskich i turystycznych, politologów, specjalistów do spraw badań społeczno-ekonomicznych, specjalistów bankowości, nauczycieli nauczania początkowego, prawników, legislatorów, pielęgniarek i specjalistów do spraw finansowych.56 Pracodawcy oczekują od kandydatów do pracy co najmniej trzech kategorii kompetencji:

1. Samoorganizacyjne, dotyczące organizacji własnej pracy, przejawiania inicjatywy, zaangażowania, terminowości oraz wysokiej motywacji do pracy (50% wskazań pracodawców);

2. Interpersonalne, związane z umiejętnością nawiązywania kontaktów społecznych, z

56

Diagnoza zapotrzebowania na kwalifikacje i kompetencje absolwentów szkół wyższych Mazowsza wchodzących na rynek pracy. Raport z badań. Projekt Foresight regionalny dla szkół wyższych Warszawy i Mazowsza „Akademickie Mazowsze 2030”, Warszawa: Politechnika Warszawska 2012, s.


69

innymi ludźmi (45% wskazań pracodawców); 3. zawodowe które są właściwe dla każdego zawodu i związane ze specyfiką czynności,

jakie powinni wykonywać (38% wskazań). 57

Ukończenie zatem studiów na konkretnym kierunku jest dla pracodawców istotne z punktu widzenia uzyskania przez kandydatów do pracy specyficznych umiejętności, ale najważniejszą rolę odgrywają dla nich dwie pierwsze kategorie tzw. miękkich kompetencji (horyzontalnych). Co ciekawe, kompetencje zawodowe nie są dla pracodawców tak istotne w przypadku kierowników i specjalistów. Coraz częściej zatem uczelnie techniczne, biorąc pod uwagę powyższe oczekiwania pracodawców w zakresie dwóch najistotniejszych kompetencji ich absolwentów, uruchamiały własne studia kierunkowe i podyplomowe na kierunkach związanych z zarządzaniem i administracją czy finansami. Wśród oczekiwań pracodawców występuje dualizm postaw. Z analiz ekspeckich oraz badań Delphi wynika, że wśród pożądanych kompetencji, które mają stanowić o jakości kadr na poziomie zarządczym i wykonawczym – a są one tu potraktowane łącznie, bez względu na funkcję i zadania, jakie ktoś wykonuje - dominować będą: kreatywność i przedsiębiorczość, „przekwalifikowalność“ i mobilność, umiejętności komunikacyjne, pracy w zespole i zarządzania zespołem, umiejętność funkcjonowania w międzynarodowym otoczeniu, ugruntowane podstawy matematyki, zarządzanie wiedzą i infobrokerstwo, znajomość technologii informatycznych oraz mobilność ich wykorzystywania, ochrona własności intelektualnej oraz znajomość języków obcych. 58 Stoi to w częściowej sprzeczności z dotychczasowymi wynikami badań wśród pracowników, którzy zwracają uwagę na to, że w niektórych sektorach usług np. finansowych, edukacyjnych, hotelarskich itp. nie wymaga się od nich kreatywności, a wręcz przeciwnie, wszelkie odstępstwa od procedur traktowane są przez pracodawców jako łamanie regulaminu pracy. Pracownicy mają być punktualni i lojalni oraz skrupulatnie przestrzegać organizacji pracy, jaką ustala dla nich pracodawca. Kłóci się to zatem z publicznie formułowanymi na rynku pracy oczekiwaniami od absolwentów studiów tzw. miękkich kompetencji, skoro ukrytym ich programem ma być posłuszeństwo, lojalność i uległość.59 Monitoring preferencji dotyczących kompetencji dla specjalistów i stanowisk kierowniczych osób z wyższym wykształceniem w wybranych regionach kraju pozwala na dostrzeżenie zróznicowania oczekiwań pracodawców w tym zakresie. Z badań M.Kocór i A. Strzembońskiej na Mazowszu w 2011 r. wynika, że pracodawcy poszukują specjalistów z wyksztalceniem licencjackim (31%), inżynierskim (18%)i magisterskim (20%) oczekując od nich nastęujących kompetencji: kognitywnych (wyszukiwanie i analiza informacvji oraz wyciąganie wniosków, technicznych (obsługa, montowanie i naprawa urządzeń), matematycznych (wykonywanie obliczeń), komputerowych (obsługa komputera i wykorzystywanie internetu), kulturalnych (zdolności artystyczne i twórcze), fizyczne (sprawności), samoorganizacyjne (samoorganizacja pracy i przejawianie inicjatywy, terminowość), interpersonalne (kontakty z innymi ludźmi), biurowe (organizowanie i

57

M. Kocór, A. Strzebońska, K. Keler, Kogo chcą zatrudniać… s. 9. 58

B. Mażewska, Rozwój szkoleń kształtujących kompetencje kadr przyszłości, [w:] Forsight kadr…, s. 155. 59

Foresight kadr…


70

prowadzenie prac biurowych), kierownicze (zdolności kierownicze i organizacja pracy), dyspozycyjność, rozumiane wąsko (jako wiedza, umiejętności i postawy wynikające ze specyfiki pracy w określonym zawodzie) – kompetencje zawodowe.60 Preferencje pracodawców – na przykładzie monitorowania zapotrzebowania na kwalifikacje i kompetencje absolwentów szkół wyższych Mazowsza wchodzących na rynek pracy – w świetle diagnoz z 2011 r. , mimo swojej niereprezentatywności dla całego kraju, wskazują na istotne w Polsce tendencje w tym zakresie. Waga wykształcenia zawodowego i wyuczonego zawodu jest zdecydowanie wyższa niż w pozostałych branżach w edukacji, opiece zdrowotnej i pomocy społecznej. Takie podejście wynika z uproszczonego postrzegania wymogów programowych ksztalcenia w tych zawodach, które w ramach profesjonalizacji obejmują już jako warunek sine qua non nabycie także umiejętności i postaw w zakresie tzw. kompetencji miękkich (horyzontalnych) jak pracowitość, pozytywne nastawienie do pracy, sumeinność, dokładność, uczciwość, rzetelność, samodyscyplina, systematyczność, obowiązkowość, zaangażowanie w wykonywanie obowiązków, elastyczność w działaniu, gotowość do podróży służbowych, mobilność, odporność na stres, konsekwencja, precyzja, umiejętność rozwiązywania problemów itp. Wykres 14 Wymagania kompetencyjne dla specjalistów i stanowisk kierowniczych na Mazowszu.

Źródło: M. Kocór, A. Strzebońska, dz. cyt. s. 28.

60

M. Kocór, A. Strzebońska, dz. cyt. S. 28


71

Wykres 15 Preferencje dotyczące wykształcenia kandydatów do pracy na Mazowszu w zależności od branży.

Źródło: M. Kocór, A. Strzebońska, dz. cyt. s. 27.

Wspomniane preferencje pracodawców odnośnie cech, umiejętności i kwalifikacji pracowników wymagają szczegółowych analiz w odniesieniu do każdego z pięciu zasadniczych oczekiwań, jakimi są: doświadczenie zawodowe, znajomość języków obcych, umiejętność obsługi komputera (w tym w zakresie programów specjalistycznych), odpowiednie do wymagań stanowiska wykształcenie kandydata do pracy oraz jego wiedza kierunkowa. Okazuje się bowiem, że kluczowe wymogi wobec przyszłych pracowników są tu bardzo zróżnicowane.

3.5.2 Potrzeby dydaktyki Przedsiębiorstwa poszukują przede wszystkim absolwentów studiów technicznych, matematycznych i fizycznych, tymczasem zainteresowanie nimi maturzystów jest jeszcze stosunkowo niskie. Dominacja w sektorze szkolnictwa wyższego niepublicznych uczelni dydaktycznych, wąskozawodowych w stosunku do uczelni publicznych powoduje, że przeważa w szkolnictwie wyższym koncentracja na pozyskiwaniu studiujących jako istotnego źródła dochodów założycieli szkół niepublicznych z równoczesnym nieprowadzeniem w nich działalności naukowo-badawczej. Przewaga szkół zawodowych, dydaktycznych sprawia, że są one pozbawione transferu najnowszej wiedzy naukowej do procesu kształcenia i same też takowej nie generują i nie transmitują do gospodarki. W okresie najbliższych 12 lat następował będzie coraz głębszy spadek liczby kandydatów na studia wyższe w wyniku niżu demograficznego w populacji ludności w wieku 19-24 lat. Jeżeli zatem pozostanie na niezmienionym poziomie udział maturzystów ubiegających się o przyjęcie na studia, to liczba kandydatów będzie systematycznie spadać o 30%. Według danych GUS w 2009 r. studenci w wieku do 24 roku życia stanowili 48,8% wszystkich


72

studiujących (na Mazowszu ten wskaźnik wyniósł 55,6%). Następuje jednak głęboki spadek populacji w tym wieku w Polsce, co znacznie zredukuje zasilanie systemu szkolnictwa wyższego tą kategorią wiekową studentów. Szansą na zmianę jest adresowanie przez szkoły wyższe ofert do osób w wieku 25-29 lat oraz 30-34 lata, czy nawet osób starszych, które nie miały wcześniej takich aspiracji, możliwości czy woli do podjęcia studiów. Obecna tendencja spadku liczby studiujących jest niekorzystna dla niepublicznych szkół wyższych, natomiast nie będzie negatywnie rzutować na szkolnictwo publiczne. To ostatnie będzie mogło dzięki środkom budżetowym dokonać restrukturyzacji i zmian w ofertach kształcenia zgodnych tak z potrzebami rynku pracy, jak i zmnieniającymi się aspiracjami młodzieży. Ta ostatnia ma coraz wyższą świadomość zagrożeń bezrobociem, jakie wynikają z podjęcia studiów na tzw. modnych kierunkach studiów, ale bez adekwatnej podaży miejsc pracy dla ich absolwentów. Jeszcze w 2007 r. w uczelniach publicznych było 63% studiujących na studiach stacjonarnych spośród ogółu studiujących, w tym w uczelniach ekonomicznych 54%, a w uczelniach morskich 52%.61 Ta tendencja ulega niekorzystnej zmianie. W szkolnictwie publicznym w 1998 r. studiowało 74% studentów, w tym grupa studiów inżyniersko-technicznych wynosiła 22%, biznesu i administracji - 18%, humanistycznych i nauk społecznych po 11% a pedagogicznych - 12%. Uczelnie niepubliczne kształciły przede wszystkim na kierunkach biznesu i administracji - 50,3%, (w 2004 – 32%, w 2007 – 36%), humanistycznych i nauk społecznych po ok. 18,6%, pedagogicznych - 13,5%.62 Przy niskich nakładach państwa na edukację wyższą uczelnie publiczne nie były zainteresowane prowadzeniem kosztochłonnych kierunków studiów. Na domiar tego te uczelnie publiczne, które prowadziły kształcenie na oczekiwanych przez rynek kierunkach, w ramach oszczędności, redukowały wydatki w obszarze organizacji procesu kształcenia, zwiększając liczebność grup, nie zatrudniając bardziej wykwalifikowanych kadr oraz modyfikując jedynie programy studiów. Także uczelnie techniczne w małym stopniu przystosowywały się do zmian dokonujących się w gospodarce krajowej i światowej, oferując wąsko wyspecjalizowane studia inżynierskie. Odnotowywana jest powolna zmiana struktury studentów i absolwentów, jak np. wzrost zainteresowania studiami ekonomicznymi z 16% w 2003 do 17,4% w 2007 r.63 W wyniku wprowadzonej reformy w 2011 r. umożliwiającej elastyczne konstruowanie kierunków i programów studiów oferta kierunkowa uczelni publicznych jest bardziej zróżnicowana, niż niepublicznych szkół wyższych, które kształcąc na kierunkach głównie humanistycznych i społecznych nie są w stanie inwestować przy coraz niższym dopływie kandydatów w otwieranie potrzebnych gospodarce, a kosztochłonnych, kierunków studiów.

61

Polskie szkolnictwo…, s. 64. 62

Strategia rozwoju szkolnictwa wyższego: 2010-2020. Projekt środowiskowy, Warszawa: WUW 2009, s. 43. 63

Strategia rozwoju szkolnictwa wyższego: 2010-2020. Projekt środowiskowy, Warszawa: WUW 2009, s. 43.


73

Wykres 16 Roczne wydatki na wykształcenie ucznia na poziomie wyższym (2009) w świetle Raportu OECD – Educational et Glance 2012.

Źródło:http://forsal.pl/grafika/646814,109481,ile_kosztuje_wyksztalcenie_polaka.html. W wyniku „ucieczki“ młodzieży do tzw. „łatwiejszych“ studiów humanistycznych i społecznych, w ponad dwukrotnie większej liczbie wyższych szkół niepublicznych w stosunku do uczelni publicznych i państwowych wyższych szkół zawodowych, tylko 40% studentów kształci się na studiach stacjonarnych. Nie odnotowuje się też w szkolnictwie niepublicznym uruchamiania nowych kierunków studiów, które służyłyby przygotowywaniu specjalistów do nowych zawodów, gdyż te skupiają się na kształceniu na kierunkach masowych. Z badań PARP 2009 r. dotyczących zapotrzebowania rynku pracy na podnoszenie kwalifikacji studentów wszystkich specjalności wynika, że szkolnictwo wyższe powinno silniej orientować proces dydaktyczny na następujące umiejętności i postawy: - zachęcanie studentów do wykorzystywania niekonwencjonalnych sposobów

rozwiązywania zadań problemowych; - wdrożenie studentów do realizacji wspólnych projektów opartych na rzeczywistych

sytuacjach gospodarczych, w tym również przygotowywania zespołowych prac dyplomowych/magisterskich;

- intensywne wdrażanie technik informacyjnych i telekomunikacyjnych do procesu edukacyjnego, uwzględniające umiejętność praktycznej obsługi programów użytkowych;

- premiowanie przy ocenie niezależności i logiki myślenia obok posiadania ugruntowanej wiedzy z danego przedmiotu;

- połączenie zakresu i tematyki studenckich praktyk zawodowych z procesem kształcenia teoretycznego w sposób pozwalający z jednej strony na ywkorzystanie nabytej wiedzy do zadań praktycznych, a z drugiej przenoszenie zdobytego doświadczenia na płaszczyznę teoretyczną;

- aktywne właczenie przedsiębiortsw w proces edukacji studentów – przyszłych pracowników poprzez powierzanie im w trakcie praktyk obowiązków, z których będą


74

rozliczani na takich samych zasadach, jak inni pracownicy.64 -

Popyt na absolwentów studiów wyższych wynika także z nowych zawodów, którymi będzie zainteresowany rynek pracy. Na przykładzie Mazowsza wskazuje się na możliwe zatrudnianie w pespektywie do 2030 r. absolwentów szkół wyższych w następujacych obszarach65: - w przemysłach wysokiej techniki przemysłu biotechnologicznego, z zastosowaniem jego

technologii w ochronie zdrowia, rolnictwie i przemyśle spożywczym; - w przemysłach nanotechnologicznych, opartych na wykorzystaniu technologii

miniaturyzacji w skali molekularnej; - w ochronie środowiska; - w budownictwie, w tym szczególnie w zakresie budowy obiektów inżynierii wodnej; - w uslugach, szczeólnie motoryzacyjnych; - w ochronie zdrowia ze względu na zdobycze biomedycyny i metody kompleksowej

opieki gerontologicznej.

Monitoring rynku pracy w innych województwach, jak np. w łódzkim wskazuje na to, że nadal będzie zapotrzebowanie na specjalistów w administracji publicznej, w obszarach kształcenia dorosłych, informatyki, specjalistów do spraw biznesu, nauk przyrodniczych i politechnicznych.66 Z analiz prognoz zatrudnienia w województwie łódzkim na lata 2010-2014 wynika, że będzie tu dominować 7 kluczowych branż, a mianowicie: logistyka, budownictwo, turystyka i hotelarstwo, nowoczesne technologie (IT oraz AGD), BP) (Business Process Offshoring), energetyka i przemysł mody.67

W świetle danych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w 2013 68roku w przemyśle może zabraknąć nawet 46,8 tys. inżynierów, a w sektorze usług niedobór ten może wynieść ponad 22 tys. osób. Właściwym rozwiązaniem jest zatem kontynuowanie przez MNiSW wspomagania tych uczelni, które będą kształcić na kierunkach szczególnie potrzebnych naszej gospodarce. W roku akad. 2012/2013 resort przeznaczył 250 mln zł. na kierunki zamawiane ze względu na szczególne potrzeby rynku pracy oraz strategiczne cele rozwoju gospodarki. Są to głównie kierunki techniczne i nauk matematyczno-przyrodniczych, jak: automatyka i robotyka, budownictwo, energetyka, informatyka, mechanika i budowa maszyn, biotechnologia, ochrona środowiska, chemia, fizyka, mechatronika i inżynieria materiałowa. Nadal bardzo niski jest też udział przedstawicieli i partnerów rynku pracy w ciałach decyzyjnych uczelni publicznych oraz niezadowalająca współpraca z przedstawicielami pracodawców. Sprawia to, że ich misja nie jest w pełni adekwatna względem otoczenia społecznego i gospodarczego.

64

Tamże, s. 156 65

Foresigt „Akademickie Mazowsze 2030”. Raport końcowy, red. Janina Jóźwiak, Warszawa: Politechnika Warszawska 2012. 66

Diagnoza zapotrzebowania na kwalifikacje… dz. cyt. s. 33. 67

L. Kuras, J. Stempień, J. Tokarski, Prognoza zatrudnienia w województwie łódzkim na lata 2010-2014. Analizy i badania nr 8, Łódzkie Centrum Doskonalenia Nauczycieli i Kształcenia Praktycznego, Łódź 2010, s. 95-96. 68

K. Klinger, Po trych uczelniach 9 na 10 absolwentów dostaje etat, [w:] http://serwisy.gazetaprawna.pl/edukacja/artykuly/645606,po_tych_uczelniach_9_na_10_absolwentow_dostaje_etat.html, odczyt 9.09.2012


75

Jak wynika z prognoz OECD nasz kraj będzie niebawem miał najwięcej absolwentów studiów wyższych na świecie. Ich liczba rośnie u nas bardzo szybko, bowiem o ile w 2000 r. studia ukończyło 34 % roczników, to w 2010 już 55%.69 Liczba osób w wieku pretendującym do nauki w ośrodkach akademickich kraju zmniejszy się do 2030 r.w grupie wiekowej 19-24 lata z 3,4% w 2010 r. do 2,4% w 2030 r, w grupie wiekowej 25-29 lat z 9% w 2010 r. do 6% w 2030 r. i w grupie wiekowej 40-64 lata z 12,9% w 2010 r. do 13,5% w 2030 r. Nie można również pomijać problemu migracji ludności, w tym, najlepiej wykształconej młodzieży, gdzie szacuje się, że z każdym rokiem liczba migrantów rośnie o 3%. Także większość mobilnych pracowników przenosi się do innych krajów w poszukiwaniu lepszych możliwości finansowych, opieki socjalnej, zdrowotnej, kosztów utrzymania czy wysokości podatków. Coraz częściej pracodawcy obawiają się utraty narodowych talentów.70 Z raportu Manopower z 2009 r. wynika, że aż 75,9% Polaków deklarowało gotowość wyemigrowania z kraju celem pozyskiwania lepszych zarobków, w tym 32,7% deklarowało wyjazd do dowolnego państwa w świecie, zaś ponad 52% Polaków jest gotowa wyprowadzić się na stałe ze swojego miejsca zamieszkania, jeśli tylko otrzymałaby lepszą ofertę pracy. Powodem gotowości do migracji dla 93,8% Polaków były lepsze zarobki.71 Jak podaje GUS migracje zagraniczne na okres 12 miesięcy i dłużej mają tendencję rosnącą z 41 216 osób w 2010 r. do 44 337 w roku 2011.72

3.5.3 Potrzeby nauki Słaba pozycja polskich uczelni w międzynarodowych rankingach oraz niska ocena wyników badań naukowych mierzona nikłą cytowalnością publikacji potwierdza, że Polski system szkolnictwa wyższego nie jest przystosowany do konkurowania na międzynarodowym rynku badań naukowych i kształcenia na poziomie wyższym.73 Nastąpuje jednak poprawa jakości i wolumenu wyników badań, dzięki zwiększaniu dostępności ich wyników w renomowanych oficynach wydawniczych, jak i czasopismach w świecie. Pośrednio przyczyni się to do doskonalenia procesu kształcenia studentów. W rankingu trzydziestu krajów świata wg SCImago Journal &Country Rank z dn. 22 marca 2012 r. Polska znajduje się na 19 miejscu, gdzie z krajów europejskich wyprzedzają nas Holandia, Szwajcaria i Szwecja, a więc kraje o mniejszej liczbie ludności. Kryterium porównawczym oceny poziomu naukowego badań była tu liczba prac opublikowanych we wszystkich dyscyplinach naukowych i indeksowanych w

69

Education at a Glance 2012. OECD Indicators, http://www.oecd.org/edu/eag2012%20%28eng%29--Ebook%20%28FINAL%2011%2009%202012%29.pdf 70

Raport ekspercki Manpower „Pracownicy bez granic 2008”, https://candidate.manpower.com/wps/wcm/connect/4a479d0041cb3727be32bf94a9a2d887/Pracownicy+bez+granic_raport+ekspercki+Manpower.pdf?MOD=AJPERES . 71

Badanie mobilnośc zawodowa 2008 r. za: https://candidate.manpower.com/wps/wcm/connect/5509070041e0e9e28bf6bf94a9a2d887/10_6.pdf?MOD=AJPERES. 72

Mały Rocznik Statystyczny GUS, Warszawa 2012, s. 133. 73

Polskie szkolnictwo wyższe. Stan, uwarunkowania i perspektywy, Warszawa: WUW 2009, s. 17.


76

Scopusie.74 Najwyższy poziom w światowym rankingu dyscyplin naukowych pod względem liczby indeksowanych prac spośród polskich 13 miejsce zajmuje fizyka i astronomia, zaś pod względem ich oddziaływania (indeks Hirscha) zajmuje ta dyscyplina 14 miejsce. Tabela 8 Miejsce polskich dyscyplin naukowych w świecie (wg liczby opublikowanych prac) i ich wartości indeksu Hirscha.

Źródło: A. Rogalski, M. Kaźmierkowski, L. Czarnecki, Nauki techniczne w rankingach międzynarodowych, Forum Akademickie 2012 nr 9, s. 36. Odkrycia naukowe znajdujące zastosowanie w gospodarce, w praktyce życia społecznego, są wytwarzane w uczelniach publicznych, których naukowcy uzyskują w 95% środki budżetowe w konkursach na finansowanie badań podstawowych i stosowanych. Większość złożonych na konkursy w MNiSW projektów badawczych uczelni publicznych (94,9%) uzyskało w latach 2007-2010 środki na badania własne i promotorskie, z czego na Mazowszu 75% pozytywnie rozpatrzonych wniosków przypadło naukowcom z trzech uczelni publicznych – UW, PW i

74

A. Rogalski, M. Kaźmierkowski, L. Czarnecki, Nauki techniczne w rankingach międzynarodowych, Forum Akademickie 2012 nr 9, s. 34-35.


77

SGGW. O ile wśród najlepszych wniosków UW przeważały te z nauk społecznych i humanistycznych (44%), o tyle w PW zdecydowana większość, bo ponad 80% dofinansowanych projektów dotyczyła badań z nauk technicznych, zaś 20% z nauk ścisłych. W SGGW przeważały projekty badawcze z dziedziny nauk przyrodniczych (81%), a tylko co ósmy wniosek dotyczył nauk humanistycznych i społecznych.75 W tegorocznym konkursie Starting Grants Europejskiej Rady DS. Badań Naukowych (ERC) w ramach programu IDEAS, do którego zostało zgłoszonych z państw UE 4741 wniosków z 21 państw, Polska uzyskała tylko jeden grant na interdyscyplinarne badania z nauk humanistycznych i społecznych (historia, filozofia, filologia, lingwistyka i antropologia)76. Laureatami ogólnopolskiego konkursu na uzyskanie statusu Krajowych Naukowych Ośrodków Wiodących, które otrzymają w ramach dodatkowego finansowania 50 mln zł na wzmocnienie potencjału naukowego i badawczego, rozwój kadry naukowej, kreowanie atrakcyjnych warunków pracy badawczej, budowanie silnej i rozpoznawalnej marki, a także na wyższe wynagrodzenia naukowców krajowych i zatrudnianie naukowców zagranicznych z nauk ścisłych, medyczynych, farmaceutycznych i nauk o zdrowiu otrzymało w 2012 r. sześć jednostek: Warszawskie Centrum Nauk Matematycznych, Krakowskie Konsorcjum Naukowe Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego i Instytutu Farmakologii PAN, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego oraz Centrum Badań Innowacyjnych w Białymstoku.

3.5.4 Projekty realizowane w ramach PO IiŚ a wsparcie wybranych kierunków studiów Na podstawie przeprowadzonych badań ilościowych w ramach niniejszego projektu można sformułować dwa najważniejsze wnioski: 1. Studenci oraz kadra dydaktyczna takich kierunków, jak: biotechnologia (28%), fizyka

(28%), biologia (25%), inżynieria materiałowa (25%), chemia (22%), ochrona środowiska (19%), automatyka i robotyka (17%), inżynieria biomedyczna (17%) i mechatronika (17%) oraz informatyka (14%) korzysta z rezultatów inwestycji. W przyszłej jednak perspektywie finansowej – zgodnie z wskazaniami respondentów - powinny zostać wsparte takie kierunki studiów, jak: biotechnologia (25%), inżynieria materiałowa (22%), inżynieria biomedyczna (14%), ochrona środowiska (14%), informatyka (14%), ochrona zdrowia i nowoczesne technologie w medycynie (14%), elektronika i telekomunikacja (14%), fizyka (11%), biologia (11%), automatyka i robotyka (11%). Wynika z tego, ze dotychjczasowe dofinansowanie infrastrukturalne niektórych kierunków studiów jest już wystarczające np. fizyka, natomiast pojawiają się już pożądane rynkowo nowe kierunki studiów.

2. Do lepszej realizacji celów dydaktycznych uczelnie wymagają jeszcze infrastrukturalnego wsparcia w postaci: a) wyposażenie w aparaturę dydaktyczno-badawczą wykorzystaną w

75

Analiza szkół wyższych Warszawy i Mazowsz. Raport analityczny na temat potencjału, kluczowych kompetencji, strategii oraz działania szkół wyższych na Mazowszu, Wydawnictwo: Politechnika Warszawska, Warszawa 2010, s. 113. 76

PK, Jedyny polski grant, Forum Akademickie 2012 nr 9, s. 45.


78

procesie kształcenia, b) wyposażenie w nowoczesne rozwiązania pozwalające na zastosowanie ICT w dydaktyce i c) budowa nowych obiektów infrastruktury szkoły wyższej.

3.6 Prognoza wielkości popytu finansowego przyszłego wsparcia dla infrastruktury szkolnictwa wyższego 3.6.1 Wysokość alokacji Alokacja środków w XIII osi priorytetowej PO IiŚ wynosiła pierwotnie 690 mln euro, czyli ok. 2,9 mld złotych77 na cały okres 2007-2013, czyli średnio 410 mln złotych na rok. Kwota ta została powiększona o środki z Krajowej Rezerwy Wykonania o kwotę 85,5 mln euro, czyli ok. 355 mln złotych. Łączna alokacja wynosi więc obecnie 775,5 mln euro, czyli ok. 3,2 mld złotych (średnio 460 mln złotych na rok). W ramach XIII osi priorytetowej przewidziano pierwotnie tylko projekty indywidualne (kluczowe). Nabór dokonywany był na podstawie Listy projektów indywidualnych dla Programu Operacyjnego Infrastruktury i Środowisko. Na liście znalazło się 26 wniosków dotyczących wsparcia infrastruktury szkolnictwa wyższego na łączną kwotę 1,8 mld złotych, co stanowiło ok. 62% pierwotnej alokacji (co odpowiada 55% alokacji aktualnej). Wszystkie projekty indywidualne uzyskały finansowanie. Wobec niewykorzystania całej alokacji w XIII osi priorytetowej PO IiŚ wprowadzono konkursowy tryb naboru. Przeprowadzone zostały dwa nabory wniosków o dofinansowanie (konkursy): pierwszy w dniach 22 października 2008 r. – 31 grudnia 2008 r. i drugi w dniach 11 kwietnia 2012 r. – 31 lipca 2012 r. Ocena wniosków złożonych w drugim konkursie jeszcze się nie zakończyła, więc projekty te nie mogą być przedmiotem niniejszego badania ewaluacyjnego. W pierwszym konkursie złożono w sumie 42 wnioski na łączną kwotę 1,8 mld złotych (czyli na kwotę bardzo zbliżoną do łącznego budżetu projektów indywidualnych). W wyniku przeprowadzonej oceny ostatecznie dofinansowanie uzyskało zaledwie 19 projektów (45% wniosków) na łączną kwotę 870 mln złotych (49% łącznego budżetu wniosków złożonych). W efekcie powyższych procedur z całej alokacji w ramach XIII osi priorytetowej rozdysponowano 2,7 mld złotych, czyli 82% aktualnej alokacji. Do rozdysponowania pozostało zatem ok. 568 mln złotych, czyli o ok. 35% mniej, niż kwota rozdysponowana w pierwszym konkursie. Wiadomo już, że w drugim konkursie złożono w sumie 47 wniosków, na łączną kwotę 2,1 mld złotych. W konkursie tym złożono więc o 12% więcej wniosków, na łączną kwotę o blisko 20% wyższą niż w konkursie pierwszym. Jak z tego wynika finansowanie może uzyskać tylko ok. 27% projektów, a średnia wielkość projektów wzrosła tylko nieznacznie z 42 mln zł do 45 mln zł, czyli o 7%. Wiadomo także, że wnioski złożyło 38 uczelni, z czego 23 (61%) realizuje już inne projekty w ramach XIII osi priorytetowej PO IiŚ.

77

W tej kwocie 85% stanowią środki wspólnotowe, a 15% – środki krajowe. Z punktu widzenia beneficjenta nie ma to jednak większego znaczenia, gdyż otrzymuje on 100% finansowanie projektu, jeśli nie generuje on zysku.


79

Zwiększenie się zainteresowania finansowaniem pomiędzy pierwszym i drugim konkursem należy tłumaczyć faktem, że drugi konkurs był stosunkowo długo zapowiadany i przygotowywany. Dzięki kampanii promocyjnej wśród potencjalnych beneficjentów wzrosła też świadomość możliwości wykorzystania tych środków. Przedstawiciele Instytucji Wdrażającej (Ośrodka Przetwarzania Informacji) twierdzili więc, że: Konkurs numer jeden był, który nie był obiecywany, był dużym zaskoczeniem, znalazły się nieduże pieniądze, które później zostały kilkukrotnie zwiększone ku radości wszystkich beneficjentów. Jednocześnie należy stwierdzić, że przewidywany współczynnik sukcesu w drugim konkursie na poziomie 27% jest porównywalny ze współczynnikami typowymi np. dla unijnych programów ramowych badań i rozwoju. Współczynniki na tym poziomie uznawane są za wyraz dużego zainteresowania pozyskaniem finansowania. Fakt, że aż 61% jednostek złożyło wnioski po raz kolejny świadczy z jednej strony o tym, że popyt na wsparcie projektów inwestycyjnych nie został wyczerpany, zaś z drugiej o zadziałaniu mechanizmów selektywności wsparcia, ograniczające liczbę potencjalnych beneficjentów. Jednocześnie uczelnie nie będące beneficjentami wsparcia w ramach XIII osi priorytetowej PO IiŚ, z których zdecydowana większość (84%) nie aplikowała o wsparcie deklarują niemal wszystkie (93%), że zamierzają ubiegać się o finansowanie w przyszłości, co również świadczy o niezaspokojonym popycie ze strony tych uczelni.

Wykres 17 Popyt na wsparcie inwestycji w infrastrukturę szkolnictwa wyższego. Wykres przedstawia rozkład odpowiedzi na pytanie: Czy zamierzają Państwo ubiegać się o dofinansowanie na rozwój infrastruktury uczelni w przyszłości?


Średnia wysokość alokacji rocznej w XIII osi priorytetowej PO IiŚ – ok. 460 mln złotych nieznacznie przekracza średnie roczne nakłady z budżetu państwa na wydatki majątkowe w szkolnictwie wyższym w okresie 2007 – 2011, które wynoszą 434 mln złotych.78 W tym okresie wydatki te były najniższe w roku 2009 (372 mln zł), a najwyższe w roku 2011 (485 mln zł). Pokazuje to dobitnie, że popyt na inwestycje w infrastrukturę szkolnictwa wyższego

78

Wydatki majątkowe obejmują finansowanie inwestycji o charakterze budowlanym i zakupów inwestycyjnych, bez współfinansowania inwestycji z udziałem środków Unii Europejskiej. Dane pochodzą z omówień do Sprawozdań z wykonania budżetu państwa.

93% 87% 92% 97% 100%

8% 13% 8% 3%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Ogółem liczba studentów:

do 1500



liczba studentów:

powy żej 8000

Tak Nie nie wiem / trudno powiedzie ć


80

jest niezaspokojony i dużo większy niż alokacja na ten cel w ramach PO IiŚ. Wynika to przede wszystkim z wieloletnich zaniedbań i niedostatecznego finansowania tego sektora z budżetu państwa w latach poprzednich. W większości przypadków wspierana infrastruktura ma służyć poprawie warunków i jakości kształcenia, a nie zwiększeniu liczby studentów, stąd nadchodzący niż demograficzny nie powinien mieć wpływu na wielkość popytu. Na poniższym wykresie przedstawiono ponadto nakłady z budżetu państwa na inwestycje w infrastrukturę badawczą, które są średnio o 34% niższe, niż nakłady na infrastrukturę dydaktyczną.

Wykres 18 Nakłady z budżetu państwa na wydatki majątkowe w szkolnictwie wyższym i w nauce w latach 2001 – 2011 (tys. zł).

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Finansów.

W świetle tych danych należy stwierdzić, że potrzeby inwestycyjne polskich uczelni w zakresie infrastruktury nie zostały dotychczas zaspokojone. Część respondentów wskazywała, że podobnie jak w sektorze opieki zdrowotnej, potrzeby te nigdy tak naprawdę nie zostaną zaspokojone, gdyż zawsze będą istniały jakieś potrzeby w zakresie budowy lub remontów budynków oraz odnowienia wyposażenia. Okazuje się, że nawet fakt zaadresowania wsparcia do selektywnie dobranej, wąskiej grupy szkół wyższych nie spowodował w pełni zaspokojenia ich potrzeb w zakresie infrastruktury. Wynika to głównie z faktu, że większość dużych uczelni przeżywała okres rozkwitu w latach 70-tych XX wieku, a wiele obiektów zbudowanych w tamtych czasach wymaga obecnie przebudowy. Fakt ten był kilkakrotnie sygnalizowany przez respondentów, m.in. w wywiadach z przedstawicielami Instytucji Pośredniczącej (NCBiR):

„Projekty indywidualne pokrywały duże zapóźnienia cywilizacyjne na uczelniach gdzie budynki nie były remontowane od lat siedemdziesiątych i potrzebna była już nowa, bardzo nowoczesna infrastruktura, odpowiadająca wymogom czasów i konkurencji.”

Jednocześnie współczynnik sukcesu w 2. konkursie w XIII osi priorytetowej PO IiŚ można uznać za dobry poziom konkurencyjności. Dlatego należałoby rekomendować utrzymanie alokacji na wsparcie infrastruktury szkolnictwa wyższego na obecnym poziomie (z uwzględnieniem zwiększenia pierwotnej alokacji Krajowej Rezerwy Wykonania) – średnio ok.

0

100 000

200 000

300 000

400 000

500 000

600 000

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

Szkolnictwo wyższe

Nauka


81

460 mln złotych rocznie, czyli ok. 3,2 mld złotych w skali całego działania/priorytetu. Oszacowanie to dotyczy wyłącznie infrastruktury dydaktycznej. W przypadku likwidacji rozdziału na wsparcie infrastruktury dydaktycznej i badawczej, alokacja powinna zostać zwiększona dwukrotnie, tj. do 6,4 mld złotych. 3.6.2 Efektywność wsparcia Jednym z zarzutów podnoszonych w odniesieniu do XIII osi priorytetowej PO IiŚ jest niska efektywność wsparcia. Polegała ona między innymi na dofinansowaniu infrastruktury, w dziedzinach, w których nie były potem realizowane projekty miękkie z zakresu edukacji (na co wskazywali przedstawiciele Komisji Europejskiej) oraz na zbyt dużym wsparciu uczelni słabych przez łączenie wsparcia z różnych źródeł:

„Mamy do czynienia z pewnym przeinwestowaniem wsparcia. Mam na myśli dublowanie się wsparcia z naszego Programu [PO IiŚ] z Programem Rozwoju Polski Wschodniej. Mamy tam, co by nie powiedzieć, obiektywnie słabe ośrodki akademickie, które tym wsparciem zostały nazbyt hojnie obdarzone.“

Przedstawiciele Instytucji Pośredniczącej i Wdrażającej wskazywali ponadto, że powodem tego stanu rzeczy są kryteria preferujące określonych wnioskodawców (beneficjentów), a nie poszczególne projekty:

„Natomiast tutaj [w osi XIII PO IiŚ] efektywność jest krytykowana. Być może jest to pochodną właśnie tego, że przeciętne, marne projekty były realizowane na dobrych uczelniach; dobra uczelnia ze słabym projektem ma dużą szansę dostania dofinansowania co jest na pewno błędem.”

Pojawił się więc problem mierzenia efektywności inwestowanych środków. W sektorze prywatnym uznaną metodą sprawdzania efektywności finansowej jest wskaźnik zwrotu z inwestycji (ang. ROI – Return on Investment), liczony jako iloraz zysku netto i zainwestowanego kapitału. W sektorze publicznym jednakże, gdzie zysk nie jest generowany, nie istnieją powszechnie uznane i stosowane metody szacowania efektywności finansowej. Wynika to głownie z faktu, że funkcjonowanie sektora publicznego jest z definicji kosztem finansowanym z podatków. Zysk jest generowany po stronie obywateli, którzy korzystają z usług tego sektora. Taki zysk jest niesłychanie trudny, a wręcz niemożliwy do policzenia. Dlatego we wszelakich szacunkach finansowych dla sektora publicznego w miejsce zysku bierze się pod uwagę obniżenie kosztów jego funkcjonowania oraz ew. obniżenie tzw. kosztów społecznych (np. czasu spędzonego w urzędzie przez obywatela), co również jest dość trudne do wyszacowania. W przypadku finansowania infrastruktury szkolnictwa wyższego napotykamy na dodatkowy problem. Finansowanie obejmuje różne dziedziny nauki, wymagające różnej infrastruktury (w tym infrastruktury dydaktycznej). Znajduje to odzwierciedlenie w tzw. wskaźniku kosztochłonności kierunków studiów, który np. dla nauk teologicznych, społecznych i prawnych wynosi 1,0; dla nauk technicznych – 2,5; zaś dla nauk medycznych i


82

farmaceutycznych – 3,0. 79 Nie jest więc możliwe ustalenie jednolitego wskaźnika efektywności ekonomicznej dla inwestycji służących celom dydaktycznym we wszystkich dziedzinach nauki. Sytuację utrudnia dodatkowo fakt, że obiekt dydaktyczny może być wykorzystywany równocześnie do kształcenia studentów na różnych kierunkach. Dlatego wydaje się, że wskaźniki typu: liczba studentów w przeliczeniu na wartość inwestycji lub liczba m2 powierzchni dydaktycznej w przeliczeniu na wartość inwestycji nie są miarodajne. Jednocześnie Szczegółowy opis priorytetów PO IiŚ odnosi efektywność do procesu kształcenia, nie definiując żadnych jej wskaźników, czy miar:80

„Dofinansowanie infrastruktury uczelni przełoży się na unowocześnienie oraz Zwiększenie efektywności procesu kształcenia, niezależnie od kierunku studiów.”

Zawężanie problemu wyłącznie do efektywności finansowej nie jest tutaj na miejscu. Problemem jest bowiem optymalizacja (zwiększenie efektywności) wyboru projektów pod kątem realizacji celów wsparcia (w bieżącej perspektywie finansowej – XIII osi priorytetowej PO IiŚ). Celami tymi są:81

1. Unowocześnienie infrastruktury szkolnictwa wyższego oraz zwiększenia udziału liczby studentów na priorytetowych kierunkach studiów,

2. Podniesienie jakości kształcenia poprzez wykorzystanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych.

Jak wskazano w rozdziale 3.4 wskaźniki rezultatu XIII osi priorytetowej PO IiŚ słabo odnosiły się do realizacji drugiego celu szczegółowego. Stąd w rozdziale tym zaproponowano dodatkowe wskaźniki jakościowe. Ponadto, należy mieć tu na uwadze efektywność wykorzystania wspieranej infrastruktury, tj. maksymalizację jej wykorzystania (24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu, przez 365 dni w roku). Dobrym miernikiem tak rozumianej efektywności może być więc stopień „obłożenia” wspieranej infrastruktury. Pochodną tego jest sposób jej wykorzystania. Miarą efektywności może więc być liczba projektów realizowanych z wykorzystaniem wspartej infrastruktury. Dotyczy to obecnie tylko projektów dydaktycznych (np. wymiany studenckie, staże, itp.). Beneficjenci powszechnie wskazywali jednak jako nieefektywny rozdział finansowania infrastruktury badawczej od dydaktycznej, który potencjalnie może prowadzić do finansowania zakupu dwóch (często kosztownych) zestawów aparatury, z których jeden może być wykorzystywany tylko do prowadzenia badań, a drugi – tylko do kształcenia studentów. Zawracano na to uwagę m.in. w ewaluacji mid-term:

„Zdaniem badaczy i beneficjentów obowiązująca linia demarkacyjna pomiędzy Działaniami 13.1 PO IiŚ i 2.1 PO IG może obniżać efektywność wsparcia dla szkół

79

Por. rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 9 lutego 2012 r. w sprawie sposobu i trybu ustalania wskaźników kosztochłonności dla poszczególnych kierunków studiów stacjonarnych pierwszego i drugiego stopnia, jednolitych studiów magisterskich oraz obszarów kształcenia, a także dla stacjonarnych studiów doktoranckich (Dz. U. poz. 179). 80

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007 – 2013, Szczegółowy opis priorytetów, Wersja 3.8, Warszawa, 24 stycznia 2012 r., str. 210. 81

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007 – 2013, Wersja 3.0, str. 169.


83

wyższych, gdyż ogranicza możliwość wykorzystania utworzonej infrastruktury do prowadzenia działalności naukowo-badawczej.”82

W przypadku zniesienia tego rozdziału, miarą efektywności mogłaby być liczba projektów badawczo-rozwojowych realizowanych z wykorzystaniem wspartej infrastruktury lub liczba projektów zrealizowanych wspólnie z przedsiębiorcami. W każdym z tych przypadków, problem sprowadza się jednakże do komplementarności projektów. Komisja Europejska oczekuje od Polski większej integracji finansowania z EFRR na infrastrukturę edukacyjną i EFS – na szkolenia, gdyż dotychczasowe doświadczenia pokazują, że nie zawsze są one skorelowane, np. dofinansowane jest tworzenie nowych programów nauczania, ale dofinansowanie w zakresie infrastruktury idzie na projekty dotyczące kształcenia w zupełnie innych dziedzinach. Jeśli chcemy się skoncentrować np. na biotechnologiach i wspieramy edukacje w tym zakresie, to powinna być również wspierana infrastruktura (np. laboratoria). W Niemczech wskaźniki w projektach infrastrukturalnych w szkołach wyższych są różne w zależności od kraju związkowego (Landu) oraz programu. Zazwyczaj jednak dotyczą one liczby projektów badawczych, ilości powiązań (partnerstw) pomiędzy przedsiębiorcami a uczelniami, liczby personelu zatrudnionego przy projektach czy poziomu nakładów. Często pojawiającym się wskaźnikiem jest wysokość wkładu środków „trzecich” – środków pochodzących od biznesu, które zostały zainwestowane w związku z realizowanymi projektami. Przedstawiciele Komisji Europejskiej stwierdzili w wywiadach, że pod pojęciem efektywności rozumieją optymalizację wsparcia pod kątem uzyskania maksymalnych efektów przy ograniczonym budżecie UE. Celem wsparcia jest rozwój społeczno-gospodarczy regionów. Dlatego wspierać należy transfer technologii oraz współpracę pomiędzy szkołami wyższymi, centrami badawczymi i przedsiębiorcami tak, by były one źródłem wzrostu gospodarczego i przyczyniały się do zwiększenia liczby miejsc pracy. Innym sposobem zwiększenia efektywności inwestycji są inteligentne specjalizacje. Ponieważ budżet jest ograniczony, nie wszystkie obszary tematyczne mogą być wspierane i dlatego należy dokonywać wyboru priorytetów rozwojowych. W projekcie rozporządzenia ustanawiającego wspólne przepisy dotyczące funduszy strukturalnych zobowiązuje się państwa członkowskie UE do koncentracji tematycznej wsparcia „na działaniach przynoszących największą wartość dodaną w odniesieniu do realizacji unijnej strategii na rzecz inteligentnego, trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu”.83

82

[EGO], str. 6. 83

Propozycja (projekt) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego objętych zakresem wspólnych ram strategicznych oraz ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności, oraz uchylającego rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 (COM(2011) 615 final/2, Bruksela, 14.03.2012 r.), art. 16.


84

3.6.3 Podsumowanie

Niezaspokojony popyt na wsparcie inwestycji w infrastrukturę szkolnictwa wyższego wynika przede wszystkim z wieloletnich zaniedbań i niedostatecznego finansowania tego sektora z budżetu państwa w latach poprzednich. W większości przypadków wspierana infrastruktura ma służyć poprawie warunków i jakości kształcenia, a nie zwiększeniu liczby studentów, stąd nadchodzący niż demograficzny nie powinien mieć wpływu na wielkość popytu. W obecnej perspektywie finansowej zainteresowanie uczelni inwestycjami rosło i osiągnęło wartość typową dla procedur konkursowych w badaniach naukowych. Całkowity poziom wsparcia infrastruktury dydaktycznej jest praktycznie dwukrotnie wyższy, ze względu na wsparcie udzielane z budżetu państwa. Kryteria udzielania wsparcia powinny odnosić się do poszczególnych projektów, a nie ich wnioskodawców. Powinny one obejmować kryteria jakościowe, korelację z innymi projektami, współpracę z przemysłem, wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy regionu i strategię inteligentnej specjalizacji.

3.7 Propozycja koncepcji linii demarkacyjnej i komplementarności interwencji związanych ze szkolnictwem wyższym, a sektorem nauki w nowej perspektywie budżetowej UE 3.7.1 Komplemetarność wsparcia przeznaczonego na rozwój szkolnictwa wyższego na poziomie programów Demarkacja i komplementarność stanowią pojęcia wzajemnie ze sobą powiązane. Linia demarkacyjna 84 to zestaw kryteriów wskazujących dla określonych typów projektów program ich realizacji. Kryteria te to: zasięg terytorialny/charakter projektu, wartość (kosztów kwalifikowalnych) projektu, rodzaj beneficjenta. Wyznaczenie linii demarkacyjnej ma zapobiegać wielokrotnemu finansowaniu z różnych funduszy UE tych samych projektów. Komplementarność z kolei wiąże się z wykorzystywaniem różnych źródeł środków, przez co możliwe jest osiąganie efektu synergii w odniesieniu do danego celu. Zgodnie z zapisami Szczegółowego Opisu Osi Priorytetowych Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, Priorytet XIII jest komplementarny z wymienionymi poniżej Programami i priorytetami/działaniami. Lista ta jednocześnie obrazuje możliwości finansowania infrastruktury szkół wyższych ze środków UE w latach 2007-2013. Poza Priorytetem IV PO KL w ramach którego realizowane są działania miękkie, wszystkie przedstawione działania skierowane są na wsparcie projektów infrastrukturalnych.

84

Podstawowym dokumentem przedstawiającym zasady demarkacji jest: Linia demarkacyjna pomiędzy Programami Operacyjnymi Polityki Spójności, Wspólnej Polityki Rolnej i Wspólnej Polityki Rybackiej z dnia 11 lipca 2012 r.


85

Tabela 9 Środki przeznaczone na rozwój infrastruktury szkół wyższych, komplementarne z działaniem 13.1 PO IiŚ.

Program Operacyjny

Priorytet Działanie Cel i zakres działania

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko

XI Kultura i dziedzictwo kulturowe

11.3. Rozwój infrastruktury szkolnictwa artystycznego

Wsparcie dla projektów z zakresu rozwoju i poprawy stanu infrastruktury szkół i uczelni artystycznych (także prac prowadzonych w obiektach zabytkowych oraz zespołach obiektów wraz z ich otoczeniem).

XII Bezpieczeństwo zdrowotne i poprawa efektywności systemu ochrony zdrowia

12.2. Inwestycje w infrastrukturę ochrony zdrowia o znaczeniu ponadregionalnym

Wsparcie dla inwestycji w infrastrukturę ochrony zdrowia polegające na przebudowie, rozbudowie, remoncie oraz wyposażeniu m.in. dla publicznych uczelni medycznych lub publicznych uczelni prowadzących działalność dydaktyczną i badawczą w dziedzinie nauk medycznych.

Program Operacyjny Kapitał Ludzki

IV Szkolnictwo wyższe i nauka

4.1. Wzmocnienie i rozwój potencjału dydaktycznego uczelni oraz zwiększenie liczby absolwentów kierunków o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy

Realizowane są trzy poddziałania mające na celu budowę potencjału rozwojowego uczelni poprzez umożliwienie im rozszerzenia i wzbogacenia oferty edukacyjnej, zapewnienie efektywnego zarządzania systemem szkolnictwa wyższego oraz dostosowanie struktury podaży absolwentów do potrzeb gospodarki.

4.2. Rozwój kwalifikacji kadr systemu B+R i wzrost świadomości roli nauki w rozwoju gospodarczym

Wspierane są działania w zakresie podnoszenia umiejętności pracowników B+R w zakresie zarządzania badaniami naukowymi i pracami rozwojowymi oraz komercjalizacji rezultatów prac badawczych, a także podnoszące świadomość pracowników B+R w zakresie współpracy nauki z gospodarką.

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka

II Infrastruktura sfery B+R

Działanie 2.1. Rozwój ośrodków o wysokim potencjale badawczym

Wsparcie rozwoju infrastruktury jednostek naukowych w ośrodkach o wysokim potencjale badawczym, umożliwiające prowadzenie wysokiej jakości badań.

Działanie 2.2. Wsparcie tworzenia wspólnej infrastruktury badawczej jednostek naukowych

Wsparciem w ramach działania zostaną objęte projekty, których efektem będzie stworzenie wspólnej infrastruktury badawczej kilku jednostek naukowych, polegające na przenoszeniu lub zakupie wspólnej infrastruktury badawczej.

Działanie 2.3. Inwestycje związane z rozwojem infrastruktury nauki

Wspierane są projekty o charakterze ponadregionalnym w zakresie rozwoju infrastruktury informatycznej, rozwoju zasobów informacyjnych nauki w postaci cyfrowej, rozwoju zaawansowanych aplikacji i usług teleinformatycznych.

Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej

I Nowoczesna gospodarka

1.1.Infrastruktura uczelni W ramach działania wspierane będą projekty z zakresu infrastruktury dydaktycznej oraz naukowo-badawczej związanej z procesem edukacji na poziomie wyższym. Działanie wspierać będzie projekty infrastrukturalne uczelni, które kształcą czy prowadzą badania naukowe w obszarze nauk technicznych bądź nauk matematyczno– przyrodniczych oraz innych kluczowych dla rozwoju społeczno –gospodarczego regionu. Kierunek kształcenia oraz rodzaj uczelni, która otrzyma wsparcie, a także rodzaj projektu, wynikać powinien z zapisów Regionalnych Strategii Innowacji województw Polski Wschodniej bądź Strategii Rozwoju Województwa.

1.3.Wspieranie innowacji W ramach działania 1.3. wspierane będą projekty związane z tworzeniem i udostępnianiem


86

przedsiębiorcom infrastruktury do prowadzenia innowacyjnej działalności gospodarczej w ramach parków przemysłowych, parków technologicznych oraz inkubatorów m.in. technologicznych wraz z wyposażeniem znajdujących się w nich laboratoriów. W ramach tego działania wsparciem zostaną objęte również jednostki naukowe, centra doskonałości, centra transferu technologii, a także przedsiębiorstwa w zakresie tworzenia infrastruktury zaplecza badawczo-rozwojowego.

RPO Województwa Dolnośląskiego

VII Rozbudowa i modernizacja infrastruktury edukacyjnej na Dolnym Śląsku („Edukacja”)

7.1. Rozwój infrastruktury szkolnictwa wyższego

Poprawa warunków infrastrukturalnych ośrodków akademickich służących podniesieniu jakości i zwiększeniu dostępności kształcenia na poziomie wyższym z uwzględnieniem e-usług w edukacji. Projekty w zakresie budowy i modernizacji infrastruktury dydaktycznej i naukowo-badawczej oraz towarzyszącej, a także zakup wyposażenia.

RPO Województwa Kujawsko-Pomorskiego

III Rozwój infrastruktury społecznej

3.1.Rozwój infrastruktury edukacyjnej

Rozwój i poprawa stanu infrastruktury wykorzystywanej dla celów edukacyjnych, dla podniesienia jakości kształcenia prowadzącego do zwiększenia poziomu wykształcenia, kwalifikacji i dostosowania umiejętności do potrzeb rynku pracy oraz wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci i młodzieży z obszarów wiejskich. Inwestycje w infrastrukturę wykorzystywaną dla celów edukacyjnych na wszystkich poziomach kształcenia.

RPO Województwa Łódzkiego

V Infrastruktura społeczna

5.3. Infrastruktura edukacyjna

Działanie zorientowane jest na podniesienie wiedzy mieszkańców regionu oraz dostosowanie ich kompetencji do potrzeb rynku pracy. Obejmuje ono budowę lub przebudowę, a także zakup wyposażenia dla szkół wszystkich poziomów edukacji i innych placówek prowadzących działalność edukacyjną.

RPO Województwa Lubelskiego

VIII Infrastruktura społeczna

8.1.Infrastruktura dydaktyczna i społeczna szkół wyższych

Celem działania jest zwiększenie wykorzystania potencjału regionalnych szkół wyższych, a także poprawa dostępu do bazy dydaktycznej na poziomie wyższym. Obejmuje ono działania związane z budową, modernizacją, zakupem wyposażenia obiektów dydaktycznych i naukowo-badawczych.

RPO Województwa Lubuskiego

II Stymulowanie wzrostu inwestycji w przedsiębiorstwach i wzmocnienie potencjału innowacyjnego

2.4. Transfer badań, nowoczesnych technologii i innowacji ze świata nauki do przedsiębiorstw

Wsparcie dla projektów mających na celu budowę systemu wspierania innowacji i nowoczesnej infrastruktury innowacyjnej w regionie, tworzenie infrastruktury niezbędnej do prowadzenia działalności o charakterze naukowo-badawczym na rzecz sfery biznesu. Działanie obejmuje zakup wyposażenia i rozwój infrastruktury sfery B+R oraz budowę/tworzenie lub rozbudowę parków technologicznych, parków naukowo technologicznych, inkubatorów i wyposażenia obiektów.

RPO Województwa Małopolskiego

I Warunki dla rozwoju społeczeństwa opartego na wiedzy

1.1.Poprawa jakości usług edukacyjnych

Działanie skierowane jest na rozwój infrastruktury szkół wyższych, infrastruktury kształcenia ustawicznego oraz kształcenia zawodowego. W odniesieniu do szkół wyższych wsparcie przeznaczone na rozwój infrastruktury służącej celom dydaktycznym i badawczym. Preferowane projekty tworzące sieci kształcenia ustawicznego oraz o znaczącym oddziaływaniu na region.

RPO Województwa Mazowieckiego

VII Tworzenie i poprawa warunków dla

7.2. Infrastruktura służąca edukacji

Celem działania jest wyrównywanie szans edukacyjnych poprzez poprawę jakości nauczania oraz dostępności regionalnej infrastruktury edukacyjnej na


87

rozwoju kapitału ludzkiego

każdym poziomie kształcenia (dotyczy placówek systemu oświaty oraz szkół wyższych).

RPO Województwa Opolskiego

V Infrastruktura społeczna i szkolnictwo wyższe

5.1. Wsparcie infrastruktury edukacyjnej 5.1.1.Wsparcie regionalnej infrastruktury edukacyjnej

Celem poddziałania jest poprawa warunków kształcenia na poziomie wyższym oraz w regionalnych instytucjach oświatowych na poziomie ponadgimnazjalnym i policealnym, prowadzące do zwiększenia poziomu wykształcenia, kwalifikacji i dostosowania umiejętności mieszkańców regionu do potrzeb rynku pracy. Finansowana będzie infrastruktura dydaktyczna i naukowo-badawcza. Projekty realizowane w ramach poddziałania dotyczyć będą tych kierunków kształcenia, które mają największy związek z rozwojem gospodarczym regionu.

RPO Województwa Podkarpackiego

V Infrastruktura publiczna

5.1. Infrastruktura edukacyjna

Wsparcie przeznaczone na cały system oświaty – wszystkie typy szkół w zakresie robót budowlanych, wyposażenia obiektów dydaktycznych i obiektów towarzyszących. W przypadku szkół wyższych finansowana jest infrastruktura dydaktyczna i naukowo-badawcza oraz infrastruktura towarzysząca.

RPO Województwa Podlaskiego

VI Rozwój infrastruktury społecznej

6.1. Rozwój infrastruktury z zakresu edukacji

Nadrzędnym celem działania jest stworzenie warunków koniecznych do rozwoju społeczeństwa o wysokich kwalifikacjach zawodowych. W działanie wpisują się projekty dotyczące infrastruktury przedszkoli, szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych oraz szkół wyższych. W zakresie szkolnictwa wyższego preferowane będą projekty tworzące bazę edukacyjno-badawczą wzmacniającą rozwój branż priorytetowych dla rozwoju województwa.

RPO Województwa Pomorskiego

II Społeczeństwo wiedzy

2.1. Infrastruktura edukacyjna i naukowo-dydaktyczna

W ramach Działania realizowane będą przedsięwzięcia przyczyniające się do poprawy dostępności oraz jakości usług edukacyjnych na poziomie wyższym. Wszystkie realizowane projekty powinny wynikać z potrzeb naukowo-dydaktycznych regionu, a także odzwierciedlać potrzeby rozwoju proinnowacyjnego. Realizowane przedsięwzięcia będą ukierunkowane na rozwój infrastruktury dydaktycznej i naukowo-dydaktycznej. Infrastruktura towarzysząca jako element uzupełniający projektów. Preferowane projekty partnerskie (uczelnie, samorząd, firmy), wynikające z zapisów RIS i zlokalizowane poza Trójmiastem.

RPO Województwa Śląskiego

VIII Infrastruktura edukacyjna

8.1. Infrastruktura szkolnictwa wyższego

Celem działania jest wzrost dostępności i poprawa warunków kształcenia na poziomie wyższym. Działanie wspiera budowę (w tym rozbudowa, nadbudowa, odbudowa), przebudowę i remont istniejących obiektów dydaktycznych i wybranych obiektów towarzyszących.

RPO Województwa Świętokrzyskiego

II Wsparcie innowacyjności, budowa społeczeństwa informacyjnego oraz wzrost potencjału inwestycyjnego regionu

2.1. Rozwój innowacji oraz wspieranie działalności dydaktycznej i badawczej szkół wyższych oraz placówek sektora B+R

Celem działania 2.1. jest poprawa konkurencyjności gospodarki regionalnej poprzez podnoszenie poziomu innowacyjności, w tym zwiększenie transferu nowoczesnych rozwiązań technologicznych, produktowych oraz organizacyjnych do przedsiębiorstw i instytucji. Finansowana jest budowa, przebudowa, modernizacja i wyposażenie obiektów dydaktycznych i badawczych uczelni wyższych.

V Wzrost jakości 5.2. Podniesienie jakości Wsparcie skierowane będzie na inwestycje służące


88

infrastruktury społecznej, oraz inwestycje w dziedzictwo kulturowe, turystykę i sport

usług publicznych poprzez wspieranie placówek edukacyjnych i kulturalnych

poprawie stanu infrastruktury dydaktycznej i socjalno-administracyjnej szkół wyższych. Przewidziane są także projekty mające na celu poprawę jakości infrastruktury oraz zakup wyposażania na potrzeby jednostek kształcenia i doskonalenia zawodowego oraz placówek opiekuńczo-wychowawczych (przedszkola).

RPO Województwa Warmińsko-Mazurskiego

III. Infrastruktura społeczna

3.1.Inwestycje w infrastrukturę edukacyjną

Celem działania jest poprawa warunków do kształcenia kadr w zawodach dla gospodarki regionu, poprawie jakości kształcenia na wszystkich poziomach i stworzenie możliwości uzyskania przez mieszkańców wyższej jakości kwalifikacji. Wspierania jest budowa nowych oraz rozbudowa i modernizacja istniejących placówek i obiektów świadczących usługi z zakresu edukacji zawodowej, a także budowa, rozbudowa, modernizacja wraz z wyposażeniem infrastruktury dydaktycznej w uczelniach wyższych obejmująca w szczególności laboratoria, sale wykładowe, zagospodarowanie terenów otaczających obiekty wymienione powyżej. Preferowane projekty uczelni w zakresie kierunków kształcenia, poszukiwanych na rynku pracy województwa warmińsko-mazurskiego.

RPO Województwa Wielkopolskiego

V Infrastruktura dla kapitału ludzkiego

5.1. Infrastruktura szkolnictwa wyższego

Celem działania jest zwiększenie dostępności i poprawa jakości kształcenia na poziomie wyższym, wzmocnienie pozycji szkół wyższych i przygotowanie ich do odegrania kluczowej roli w tworzeniu konkurencyjnej gospodarki regionalnej, zwiększeniu atrakcyjności inwestycyjnej regionu oraz tworzeniu warunków do wzrostu zatrudnienia. Wsparcie przeznaczone na infrastrukturę dydaktyczną oraz towarzyszącą.

RPO Województwa Zachodniopomorskiego

VII Rozwój infrastruktury społecznej i ochrony zdrowia

7.1. Infrastruktura edukacyjna, poddziałanie 7.1.1. Infrastruktura edukacyjna - szkolnictwo wyższe

Celem głównym poddziałania jest poprawa jakości i dostępności do infrastruktury edukacyjnej na poziomie wyższym, a co za tym idzie wzmocnienie konkurencyjności województwa poprzez promowanie modelu społeczeństwa rozwijającego swój potencjał intelektualny. Wsparcie obejmuje budowę, przebudowę obiektów infrastruktury szkół wyższych i zakup wyposażenia. Wsparcie, w szczególności powinno być skierowane na rozwój kierunków kształcenia w zawodach deficytowych w regionie

Źródło: opracowanie własne na podstawie Szczegółowych Opisów Osi Priorytetowych poszczególnych programów operacyjnych.

Jak pokazuje powyższa tabela w każdym województwie szkoły wyższe mogły ubiegać się o środki na rozwój infrastruktury z kilku źródeł: PO Innowacyjna Gospodarka, PO Infrastruktura i Środowisko oraz regionalnego programu operacyjnego danego województwa. W przypadku pięciu województw Polski Wschodniej dochodzą dodatkowe środki z PO Rozwój Polski Wschodniej. Każde województwo posiada wydzielone środki na cele związane z rozwojem infrastruktury szkolnictwa wyższego w ramach regionalnego programu operacyjnego. W siedmiu regionach stworzono działania skierowane wyłącznie do uczelni, natomiast w przypadku ośmiu wsparcie dotyczy infrastruktury edukacyjnej, w tym szkolnictwa wyższego. Środki mogą być przeznaczone na infrastrukturę dydaktyczną, w mniejszej liczbie województw także na infrastrukturę naukowo-badawczą. Często elementem projektów może też być np. rozwój


89

infrastruktury towarzyszącej czy zagospodarowanie otoczenia obiektów. W większości dokumentów pojawiają się także sformułowania dotyczące preferowanego typu projektów – zazwyczaj są to projekty dotyczące rozwoju kierunków określonych w danych regionie jako priorytetowe (np. w regionalnej strategii innowacji, analizach rynku pracy). Większość regionów uznaje za priorytetowe projekty z zakresu nauk technicznych i matematyczno-przyrodniczych. Tylko w jednym województwie wsparcie dla uczelni zostało wpisane w działanie dotyczące transferu badań i wiedzy ze świata nauki do przedsiębiorstw. Stąd też w tym przypadku możliwe jest wyłącznie wsparcie infrastruktury badawczej szkół wyższych. Należy także pamiętać, że w regionalnych programach operacyjnych pojawiają się inne działania dla szkół wyższych obejmujące m.in. wsparcie prac B+R, transfer technologii, rozwój społeczeństwa informacyjnego. Demarkacja między projektami z zakresu szkolnictwa wyższego została wyznaczona w następujący sposób85:

• W przypadku PO IiŚ została określona demarkacja kwotowa – minimalna wartość projektu to 20 mln PLN. Jeśli chodzi o przedmiot wsparcia to jest to infrastruktura dydaktyczna w zakresie kierunków priorytetowych: architektura i urbanistyka; automatyka i robotyka; biologia; biotechnologia; budownictwo; chemia; elektronika i telekomunikacja; elektrotechnika; energetyka; farmacja; fizyka; fizyka techniczna; geodezja i kartografia; górnictwo i geologia; informatyka; informatyka i ekonometria; inżynieria biomedyczna; inżynieria chemiczna i procesowa; inżynieria materiałowa; inżynieria środowiska; lotnictwo i kosmonautyka; matematyka; mechanika i budowa maszyn; mechatronika; metalurgia; ochrona środowiska; technologia chemiczna; transport; nowoczesne technologie w medycynie (kierunek lekarski, kierunek lekarsko-dentystyczny). Środki mogą być przeznaczone na infrastrukturę dydaktyczną, infrastrukturę społeczeństwa informacyjnego oraz infrastrukturę towarzyszącą wykorzystywaną przez studentów (do 25% kosztów kwalifikowalnych projektu).

• W przypadku PO IG demarkacja dotyczy przedmiotu wsparcia – jest to infrastruktura badawczo-rozwojowa w ośrodkach o wysokim potencjale badawczym. Minimalna wartość projektu to 4 mln PLN, z wyłączeniem projektów wpisanych na listę indykatywną w PO IiŚ i RPO.

• W przypadku PO RPW demarkacja przedmiotowa mówi o projektach w zakresie poprawy infrastruktury edukacyjnej służącej prowadzeniu działalności dydaktycznej na poziomie wyższym na kierunkach przyrodniczo-matematycznych bądź technicznych, a także innych kluczowych dla rozwoju społeczno-gospodarczego regionu, wynikających z regionalnych strategii innowacyjności bądź strategii rozwoju województwa. Minimalna wartość projektu to 20 mln PLN w przypadku działania

85

Linia demarkacyjna pomiędzy Programami Operacyjnymi Polityki Spójności, Wspólnej Polityki Rolnej i Wspólnej Polityki Rybackiej z dnia 11 lipca 2012 r. oraz Szczegółowy Opis Osi Priorytetowych Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko.


90

1.1.86 W działaniu 1.3. minimalna wartość projektu to 12 mln PLN87. Wsparcie jest skierowane wyłącznie do województw Polski Wschodniej (kryterium zasięgu terytorialnego): lubelskiego, podlaskiego, podkarpackiego, świętokrzyskiego, warmińsko-mazurskiego.

• W przypadku regionalnych programów operacyjnych realizowane są projekty nie znajdujące się na liście indykatywnej załączonej do PO IiŚ oraz projekty nie znajdujące się w planie inwestycyjnym PO RPW. Maksymalna kwota wsparcia na projekt to 20 mln PLN, natomiast jeśli chodzi o typ beneficjenta i przedmiot projektu jest to tożsame z zapisami PO IiŚ.

3.7.2 Komplementraność na poziomie projektów Większość szkół wyższych nie ogranicza się do realizacji projektów wyłącznie z PO IiŚ. Potencjał wielu uczelni w Polsce pozwala im na jednoczesne realizowanie co najmniej kilku projektów, które łącznie mają podwyższać jakość i dostępność szkolnictwa oraz wspierać prowadzenie badań naukowych. Zgodnie z analizą wniosków o dofinansowanie beneficjentów działania 13.1. PO IiŚ, tylko 11 z 34 szkół wyższych, zaznaczyło w nich, że ich projekt jest komplementarny z innymi projektami, które zostały zrealizowane, są w trakcie realizacji lub potencjalnie mogą być realizowane88. Pamiętając o tym, że beneficjentami XIII osi priorytetowej są najsilniejsze ośrodki w kraju, zaledwie jedna trzecia szkół wskazująca na projekty komplementarne nie wydaje się być zadowalającym wynikiem. Przyczyn tego stanu rzeczy można upatrywać, w tym że podczas pisania wniosków do PO IiŚ beneficjenci nie zakładali jeszcze realizacji innych projektów. Potwierdzać to może fakt, że we wnioskach pojawiają się odwołania do projektów komplementarnych z poprzedniej perspektywy finansowej czyli lat 2004-2006 (WKP, ZPORR). Pogłębiona analiza komplementarności na poziomie projektów, przeprowadzona na podstawie aktualnej Listy beneficjentów Funduszy Europejskich89, wykazała że uczelnie mogą pochwalić się realizacją szerokiego zakresu projektów komplementarnych. Należy przy tym zaznaczyć, że nie zawsze komplementarność na poziomie programów/działań przekłada się wprost na komplementarność projektów danej uczelni. Wynika to między innymi z tego, że beneficjenci pragną realizować własne cele, często odmienne od tych sformułowanych i

86

Dla projektów znajdujących się na Liście projektów indywidualnych kwota wyraża minimalną całkowitą wartość projektu. Dla projektów wybranych w drodze konkursu kwota wyraża minimalną wartość całkowitych wydatków kwalifikowanych. 87

Dla projektów znajdujących się na Liście projektów indywidualnych kwota wyraża minimalną całkowitą wartość projektu. Dla projektów wybranych w drodze konkursu kwota wyraża minimalną wartość całkowitych wydatków kwalifikowanych. 88

Istniała możliwość wskazania także projektów, które w momencie składania wniosku do 13.1 PO IiŚ nie były realizowane (nie otrzymały dofinansowania), a które były złożone lub planowano ich realizację. 89

Lista beneficjentów Funduszy Europejskich – stan na 30 czerwca 2012 r.; http://www.mrr.gov.pl/aktualnosci/fundusze_europejskie_2007_2013/Strony/Lista_beneficjentow_FE_300612.aspx


91

oczekiwanych przez instytucje nadrzędne (IZ, IW, IP). Przez to też starają się formułować możliwie ogólne cele projektów, tak aby formalnie spełniać cele interwencji90. Mając to na uwadze, przedstawiona poniżej siatka projektów uczelni, ukazuje w dużym stopniu potencjalną komplementarność. Kwestią otwartą pozostaje na ile uczelnie będą potrafiły wykorzystać potencjalne efekty synergiczne.

90

Śródokresowa ocena realizacji celów szczegółowych założonych w XIII Priorytecie PO IiŚ jako odpowiedź na potrzeby rozwojowe szkolnictwa wyższego, zapotrzebowanie rynku pracy na absolwentów kierunków priorytetowych oraz realizacji celów Strategii Lizbońskiej, EGO s.c. , s.62.


92

Tabela 10 Projekty komplementarne realizowane przez beneficjentów działania 13.1. PO IiŚ.

Źródło: opracowanie własne na podstawie Listy beneficjentów Funduszy Europejskich – stan na 30 czerwca 2012 r.

Liczba projektówProgram

Działanie 12.2 13.1 2.1 2.2 2.3 4.1 4.21 Akademia Górniczo Hutnicza 2 2 1 2 7 93 068 637,88 zł 426 497 502,21 zł 8 71 066 654,07 zł 2 Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu 1 1 1 71 035 194,13 zł 184 091 553,20 zł 1 9 847 716,10 zł 3 Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II 1 1 21 777 503,93 zł 2 182 580 004,56 zł 2 3 14 257 464,88 zł 4 Politechnika Białostocka 1 1 9 527 732,49 zł 1 165 973 149,43 zł 5 28 437 263,85 zł 5 Politechnika Gdańska 2 1 1 2 9 522 320,38 zł 172 955 138,38 zł 7 38 499 416,22 zł 6 Politechnika Koszalińska 2 53 141 291,07 zł 3 29 876 102,55 zł 7 Politechnika Łódzka 2 1 1 1 6 953 008,93 zł 136 478 631,74 zł 9 98 802 302,84 zł 8 Politechnika Poznańska 2 1 1 80 571 114,20 zł 254 423 865,23 zł 8 2 64 284 565,45 zł 9 Politechnika Śląska 2 1 1 5 31 482 916,04 zł 226 736 695,56 zł 16 1 111 729 289,03 zł

10 Politechnika Świętokrzyska 1 1 12 5 144 190,14 zł 2 247 931 140,12 zł 6 37 142 823,11 zł 11 Politechnika Warszawska 2 3 1 566 297 152,90 zł 5 2 109 908 417,98 zł 12 Politechnika Wrocławska 2 3 1 69 614 007,87 zł 311 700 684,51 zł 5 2 58 942 138,68 zł 13 Pomorski Uniwersytet Medyczny 1 1 1 2 3 290 396,23 zł 109 762 800,86 zł 3 11 475 155,80 zł 14 Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego 1 49 311 165,51 zł 2 13 430 636,15 zł 15 Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach 1 30 353 773,72 zł 16 Uniwersytet Gdański 1 4 71 383 729,62 zł 312 407 359,25 zł 4 33 010 784,72 zł 17 Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu 1 1 362 972 907,52 zł 10 1 105 465 426,03 zł 18 Uniwersytet Jagielloński 1 1 4 1 1 6 93 065 243,89 zł 584 345 586,66 zł 8 2 72 533 956,10 zł 19 Uniwersytet Łódzki 2 127 915 076,47 zł 6 3 35 923 226,87 zł 20 Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej 1 2 2 36 199 303,35 zł 3 394 278 145,02 zł 9 1 64 805 425,33 zł 21 Uniwersytet Medyczny w Łodzi 1 61 859 511,57 zł 4 17 709 071,43 zł 22 Uniwersytet Medyczny w Poznaniu 1 1 1 32 000 821,22 zł 112 473 526,99 zł 1 2 090 675,94 zł 23 Uniwersytet Mikołaja Kopernika 1 1 74 857 506,97 zł 101 144 293,82 zł 12 76 244 191,49 zł 24 Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie 1 38 257 331,82 zł 4 15 032 339,19 zł 25 Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu 1 3 70 738 508,46 zł 152 504 387,00 zł 5 15 662 006,97 zł 26 Uniwersytet Rzeszowski 2 2 231 888 819,73 zł 8 1 86 987 877,76 zł 27 Uniwersytet Śląski 1 5 44 675 774,74 zł 124 853 292,64 zł 4 1 55 147 739,75 zł 28 Uniwersytet w Białymstoku 1 3 264 165 161,57 zł 5 21 140 258,00 zł 29 Uniwersytet Warszawski 1 2 2 2 1 66 249 220,99 zł 843 138 570,10 zł 16 3 116 057 581,11 zł 30 Uniwersytet Wrocławski 1 2 5 844 892,13 zł 61 225 901,46 zł 9 56 943 891,99 zł 31 Uniwersytet Zielonogórski 1 48 883 683,87 zł 1 546 744,87 zł 32 Warszawski Uniwersytet Medyczny 1 1 434 146 167,92 zł 2 9 594 945,25 zł 33 Wojskowa Akademia Techniczna im. Jarosława Dąbrowskiego 1 2 1 1 1 11 505 555,85 zł 154 420 993,67 zł 34 Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny 2 1 1 100 735 202,36 zł 3 12 356 909,44 zł

Suma ko ńcowa 3 45 23 9 12 60 908 507 579,44 zł 13 7 629 850 468,44 zł 191 22 1 494 952 998,95 zł

Warto ść projektów "mi ękkich"POKLWarto ść projektów "twardych"Liczba projektów Liczba projektów

Warto ść projektów RPOPOIGPOIŚRPO PORPW

Raport końcowy z badania ewaluacyjnego pn. „Wypracowanie potencjalnych 2014 – 2020 w oparciu o doświadczenia z wdrażania XIII osi priorytetowej PO IiŚ Infrastruktura szkoln

Przyglądając się sumie projektów we wszystkich programach dla poszczególnych uczelni można wskazać jednostki, które prowadzą (zarówno twardych, jak i miękkich). Kolejno są to:

• Uniwersytet Warszawski

• Politechnika Śląska (26 projektów, z czego 9 twardych i 17 miękkich);

• Uniwersytet Jagielloński (24 projekty, z czego 14 twardych i 10 miękkich);

• Akademia Górniczo8 miękkich);

• Politechnika Świętokrzyska (22 projekty, z czego 16 twardych i 6 miękkich). Jedyną uczelnią która nie zrealizowała żadnego projektu komplementarnego jest Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach. Wykres 19 Liczba projektów kompldziałania 13.1 PO IiŚ.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MRR.

badania ewaluacyjnego pn. „Wypracowanie potencjalnych kierunków interwencji w okresie programowania doświadczenia z wdrażania XIII osi priorytetowej PO IiŚ Infrastruktura szkoln

Przyglądając się sumie projektów we wszystkich programach dla poszczególnych uczelni można wskazać jednostki, które prowadzą największą liczbę projektów(zarówno twardych, jak i miękkich). Kolejno są to:

Uniwersytet Warszawski (27 projektów, z czego 8 twardych i 19 miękkich);

Politechnika Śląska (26 projektów, z czego 9 twardych i 17 miękkich);

Uniwersytet Jagielloński (24 projekty, z czego 14 twardych i 10 miękkich);

Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie (22 projekty, z czego 1

Politechnika Świętokrzyska (22 projekty, z czego 16 twardych i 6 miękkich). Jedyną uczelnią która nie zrealizowała żadnego projektu komplementarnego jest Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach.

Liczba projektów komplementarnych realizowanych przez beneficjentów


kierunków interwencji w okresie programowania doświadczenia z wdrażania XIII osi priorytetowej PO IiŚ Infrastruktura szkolnictwa wyższego“.

93

Przyglądając się sumie projektów we wszystkich programach dla poszczególnych największą liczbę projektów

(27 projektów, z czego 8 twardych i 19 miękkich);

Politechnika Śląska (26 projektów, z czego 9 twardych i 17 miękkich);

Uniwersytet Jagielloński (24 projekty, z czego 14 twardych i 10 miękkich);

Hutnicza w Krakowie (22 projekty, z czego 14 twardych i

Politechnika Świętokrzyska (22 projekty, z czego 16 twardych i 6 miękkich). Jedyną uczelnią która nie zrealizowała żadnego projektu komplementarnego jest

ementarnych realizowanych przez beneficjentów


Jeśli chodzi o całkowitą wartość wszystkich projektów komplementarnych to wyróżniają się następujące uczelnie:

• Uniwersytet Warszawsk959 196 151,21 zł;

• Politechnika Warszawska

• Uniwersytet Jagielloński Wykres 20 Wartość projektów komplementarnych realizowanych przez beneficjentów działania 13.1 PO


Rozpatrując wartość projektów komplementarnych w podziale na regiony na prowadzenie wysuwa się województwo mazowieckie. O sile tego regionu stanowi kilka najprężniejszych uczelni w skali całego kraju (m.in. Uniwersytet Warszawski, Politechnika Warszawska,


Jeśli chodzi o całkowitą wartość wszystkich projektów komplementarnych to wyróżniają się następujące uczelnie:

Uniwersytet Warszawski – decydowany lider z łączną kwotą projektów

Politechnika Warszawska – 676 205 570,88 zł;

Uniwersytet Jagielloński – 656 879 542,76 zł.

Wartość projektów komplementarnych realizowanych przez beneficjentów działania 13.1 PO IiŚ (w mln zł).


Rozpatrując wartość projektów komplementarnych w podziale na regiony na prowadzenie wysuwa się województwo mazowieckie. O sile tego regionu stanowi kilka najprężniejszych uczelni w skali całego kraju (m.in. Uniwersytet Warszawski, Politechnika Warszawska, WAT, SGGW). Drugie w kolejności jest województwo


94

Jeśli chodzi o całkowitą wartość wszystkich projektów komplementarnych to

decydowany lider z łączną kwotą projektów

Wartość projektów komplementarnych realizowanych przez

Rozpatrując wartość projektów komplementarnych w podziale na regiony na prowadzenie wysuwa się województwo mazowieckie. O sile tego regionu stanowi kilka najprężniejszych uczelni w skali całego kraju (m.in. Uniwersytet Warszawski,

WAT, SGGW). Drugie w kolejności jest województwo


mazowieckie; na wynik tego regionu zapracował przede wszystkim Uniwersytet Jagielloński i Akademia Górniczo Wykres 21 Wartość projektów komplementarnych realizowanych przez beneficjentów działania 13.1. PO IiŚ według regionów.


Ciekawe jest zestawienie udziału środków RPO w wartości innych projektów twardych (czyli realizowanych w ramach PO IG, PO IiŚ, PO RPW). Niektóre uczelnie realizują co najmniej kilka projektów infrastrukturalnych w ramach RPO, liderem jest tutaj Politechnika Świętokrzyska z 12 projektami. Aczkolwiek przyglądając się wartości projektów sfinansowanych w ramach RPO można zauważyć, że niekoniecznie liczba projektów przekładałzdarzają się uczelnie realizujące 1 projekt na dużą kwotę. Największa wartość inwestycji w ramach RPO osiągają:

• Akademia Górniczo

• Uniwersytet Jagielloński

• Politechnika Poznańska

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

• Uniwersytet Gdański


mazowieckie; na wynik tego regionu zapracował przede wszystkim Uniwersytet Jagielloński i Akademia Górniczo-Hutnicza.

Wartość projektów komplementarnych realizowanych przez a 13.1. PO IiŚ według regionów.


Ciekawe jest zestawienie udziału środków RPO w wartości innych projektów twardych (czyli realizowanych w ramach PO IG, PO IiŚ, PO RPW). Niektóre uczelnie

ajmniej kilka projektów infrastrukturalnych w ramach RPO, liderem jest tutaj Politechnika Świętokrzyska z 12 projektami. Aczkolwiek przyglądając się wartości projektów sfinansowanych w ramach RPO można zauważyć, że niekoniecznie liczba projektów przekładała się na wielkość środków, bowiem zdarzają się uczelnie realizujące 1 projekt na dużą kwotę. Największa wartość inwestycji w ramach RPO osiągają:

Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie – 93 068 637,88 zł (7 projektów);

Uniwersytet Jagielloński - 93 065 243,89 zł (6 projektów);

Politechnika Poznańska – 80 571 114,20 zł (1 projekt);

Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu – 74 857 506,97 (1 projekt);

Uniwersytet Gdański – 71 383 729,62 (4 projekty).


95

mazowieckie; na wynik tego regionu zapracował przede wszystkim Uniwersytet

Wartość projektów komplementarnych realizowanych przez

Ciekawe jest zestawienie udziału środków RPO w wartości innych projektów twardych (czyli realizowanych w ramach PO IG, PO IiŚ, PO RPW). Niektóre uczelnie

ajmniej kilka projektów infrastrukturalnych w ramach RPO, liderem jest tutaj Politechnika Świętokrzyska z 12 projektami. Aczkolwiek przyglądając się wartości projektów sfinansowanych w ramach RPO można zauważyć, że

a się na wielkość środków, bowiem zdarzają się uczelnie realizujące 1 projekt na dużą kwotę. Największa wartość

637,88 zł (7 projektów);

506,97 (1 projekt);


Wykres 22 Stosunek środków z RPO do środków z innych progprzeznaczonych na działania „twarde“.


Komplementarność projektów infrastrukturalnych z projektami z PO KLze względu na możliwość powiązania działań czysto twardych z tymi miękkimi. Wśród beneficjentów 13.1 PO IiŚ można znaleźć zaledwie dwie uczelnie, które nie zrealizowały żadnego projektu z IV Priorytetu PO KL (Śląski Uniwersytet Medyczny W Katowicach, Wojskowa Akademia Techniczna). Najwięcej projektów i jednocześnie o najwyższej łącznej wartości zrealizował Uniwersytet Warszawski (116 057 581,11 zł.). Niewiele mniej projektów przeprowadziła Politechnika Śląska (17 o wartości 111 729 289,03 zł). Istotne jest natomiast bliższe przyjrzenie się ramach poddziałania 4.1.2znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy


Stosunek środków z RPO do środków z innych progprzeznaczonych na działania „twarde“.


Komplementarność projektów infrastrukturalnych z projektami z PO KLze względu na możliwość powiązania działań czysto twardych z tymi miękkimi. Wśród beneficjentów 13.1 PO IiŚ można znaleźć zaledwie dwie uczelnie, które nie zrealizowały żadnego projektu z IV Priorytetu PO KL (Śląski Uniwersytet Medyczny W

icach, Wojskowa Akademia Techniczna). Najwięcej projektów i jednocześnie o najwyższej łącznej wartości zrealizował Uniwersytet Warszawski –

581,11 zł.). Niewiele mniej projektów przeprowadziła Politechnika Śląska 289,03 zł).

Istotne jest natomiast bliższe przyjrzenie się projektom komplementarnym w 4.1.2 Zwiększenie liczby absolwentów kierunków o kluczowym

znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy, które obejmuje tzw. kierunki


96

Stosunek środków z RPO do środków z innych programów

Komplementarność projektów infrastrukturalnych z projektami z PO KL jest ważna ze względu na możliwość powiązania działań czysto twardych z tymi miękkimi. Wśród beneficjentów 13.1 PO IiŚ można znaleźć zaledwie dwie uczelnie, które nie zrealizowały żadnego projektu z IV Priorytetu PO KL (Śląski Uniwersytet Medyczny W

icach, Wojskowa Akademia Techniczna). Najwięcej projektów i jednocześnie o – 19 projektów

581,11 zł.). Niewiele mniej projektów przeprowadziła Politechnika Śląska

projektom komplementarnym w Zwiększenie liczby absolwentów kierunków o kluczowym

, które obejmuje tzw. kierunki


zamawiane. W ramach poddziałania wspierana jest realizacja kształcenia zamawianego poprzez podniesienie atrakcyjności kształcenia na kierunkach technicznych, matematycznych i przyrodniczych. Osiągnięte ma to zostać poprzez realizację projektów takich jak: wdrażania programów wyrównawczych dla studentów I roku, wdrażanie nowych lub zmienionych programów kształcenia oraz inne formy działalności dydaktycznej podnoszące atrakcyjność kształcenia. Funkcja uzupełniajstosunku do Priorytetu XIII PO IiŚ przejawia się w nastawieniu na rozwój kierunków technicznych, przyrodniczych i matematycznych poprzez bezpośrednie wspieranie studentów, którzy będą mogli korzystać z nowej infrastruktury. 24 beneficjentów działania 13.1 PO IiŚ skorzystało z możliwości wsparcia kierunków zamawianych. 9 projektów z poddziałania 4.1.2 PO KL realizuje Politechnika Śląska, a po 8 Uniwersytet Warszawski oraz Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Jeśli chodzi o łączną wartość projektów z poddziałania 4.1.2 PO KL to najwyższa jest ona w przypadku Politechniki Śląskiej (55 Wykres 23 Wartość projektów z podziałania 4.1.2 PO KL realizowanych przez beneficjentów działania 13.1 PO IiŚ.

Źródło: opracowania własne na podstawie danych MRR


zamawiane. W ramach poddziałania wspierana jest realizacja kształcenia zamawianego poprzez podniesienie atrakcyjności kształcenia na kierunkach technicznych, matematycznych i przyrodniczych. Osiągnięte ma to zostać poprzez realizację projektów takich jak: tworzenie programów stypendialnych, tworzenie i wdrażania programów wyrównawczych dla studentów I roku, wdrażanie nowych lub zmienionych programów kształcenia oraz inne formy działalności dydaktycznej podnoszące atrakcyjność kształcenia. Funkcja uzupełniająca tego poddziałania w stosunku do Priorytetu XIII PO IiŚ przejawia się w nastawieniu na rozwój kierunków technicznych, przyrodniczych i matematycznych poprzez bezpośrednie wspieranie studentów, którzy będą mogli korzystać z nowej infrastruktury.

ficjentów działania 13.1 PO IiŚ skorzystało z możliwości wsparcia kierunków zamawianych. 9 projektów z poddziałania 4.1.2 PO KL realizuje Politechnika Śląska, a po 8 Uniwersytet Warszawski oraz Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Jeśli

ą wartość projektów z poddziałania 4.1.2 PO KL to najwyższa jest ona w przypadku Politechniki Śląskiej (55 343 961,7 zł).

Wartość projektów z podziałania 4.1.2 PO KL realizowanych przez beneficjentów działania 13.1 PO IiŚ.

a własne na podstawie danych MRR.


97

zamawiane. W ramach poddziałania wspierana jest realizacja kształcenia zamawianego poprzez podniesienie atrakcyjności kształcenia na kierunkach technicznych, matematycznych i przyrodniczych. Osiągnięte ma to zostać poprzez

tworzenie programów stypendialnych, tworzenie i wdrażania programów wyrównawczych dla studentów I roku, wdrażanie nowych lub zmienionych programów kształcenia oraz inne formy działalności dydaktycznej

ąca tego poddziałania w stosunku do Priorytetu XIII PO IiŚ przejawia się w nastawieniu na rozwój kierunków technicznych, przyrodniczych i matematycznych poprzez bezpośrednie wspieranie

ficjentów działania 13.1 PO IiŚ skorzystało z możliwości wsparcia kierunków zamawianych. 9 projektów z poddziałania 4.1.2 PO KL realizuje Politechnika Śląska, a po 8 Uniwersytet Warszawski oraz Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Jeśli

ą wartość projektów z poddziałania 4.1.2 PO KL to najwyższa jest ona

Wartość projektów z podziałania 4.1.2 PO KL realizowanych przez


98

Warto przedstawione dane zestawić z odpowiedziami beneficjentów XIII Priorytetu PO IiŚ pozyskanymi podczas badania CATI. Bardzo korzystna sytuacja wyłania się z odpowiedzi beneficjentów na pytanie czy studenci kierunków zamawianych korzystają lub będą korzystać z budynków objętych wsparciem w ramach PO IiŚ. Ogółem uzyskano 96% pozytywnych odpowiedzi na tak postawione pytanie. 8% negatywnych odpowiedzi pojawiło się w grupie uczelni kształcących między 14 a 34 tys. studentów. Generalnie uzyskany wynik świadczy o tym, że wsparcie w ocenie beneficjentów jest komplementarne. Dopełnieniem obrazu komplementarności projektów z poddziałania 4.1.2. PO KL z projektami infrastrukturalnymi z działania 13.1. są wnioski z wywiadów pogłębionych. Z wypowiedzi respondentów wynikało, że zauważana skala komplementarności jest niższa niż przedstawiona w niniejszym raporcie, przy uwzględnieniu że punktem wyjścia była lista beneficjentów działania 13.1. PO IiŚ. Jak wskazali respondenci z Instytucji Pośredniczącej wewnętrzne analizy wskazują na istnienie komplementarności pomiędzy działaniem 13.1 PO IiŚ a poddziałaniem 4.1.2 PO KL w przypadku 50% projektów infrastrukturalnych. Należy również pamiętać, że w zdecydowanej większości inwestycje z PO IiŚ nie zostały jeszcze ukończone, tak wiec zazwyczaj to co studenci kierunków zamawianych zastają obecnie na uczelniach jest „starą” infrastrukturą. Niewątpliwie jednak, zgodnie z wypowiedziami respondentów, komplementarność między projektami miękkimi i twardymi w tym przypadku może przynieść pożądane efekty. Studenci mogą chętniej decydować się na trudniejsze studia, jeśli będą do tego odpowiednio zmotywowani przez program z PO KL, ale też istotny może być dostęp do lepszej infrastruktury. „Ale z punktu widzenia takiego studenta, czy absolwenta, czy maturzysty to to jest tak, że mogę pójść na uczelnię, która na kierunku może dość trudnym, jakaś biotechnologia, no ale powiedzmy, że decyduje się go studiować, ma piękną bazę dydaktyczną, badawczą właśnie przez nas wybudowaną, a dodatkowo jeszcze mogę dostać tam stypendium, ponieważ uczelnia wygrała projekt w POKLu. No tak. I to jest wielka, że tak się wyrażę okoliczność, która powoduje, że ktoś może zagłosować nogami i tam przyjść, tylko że te stypendia się kiedyś skończą”. Istotną kwestią będzie przy tym zapewnienie ciągłości działań realizowanych obecnie z 4.1.2. PO KL. Jak było wspomniane koniec wielu inwestycji z PO IiŚ jest jeszcze przed uczelniami, stąd kwestią przyszłości jest czy nowe budynki „zapełnią się studentami”, zwłaszcza w obliczu niżu demograficznego. Zapewnienie kontynuacji działań w celu wsparcia określonej grupy studentów, którzy potencjalnie będą korzystać z wybudowanej infrastruktury pozwoli osiągnąć spodziewane efekty.


99

3.7.3 Wnioski pod kątem przyszłej linii demarkacyjnej na podstawie przeprowadzonych badań jakościowych

Kwestia ustanowienia optymalnej demarkacji pomiędzy poszczególnymi programami operacyjnymi jest o tyle istotna, iż pozwala osiągnąć wysoką efektywność wsparcia, co powinno też być nadrzędnym założeniem wdrażania funduszy UE. Prawidłowe rozłożenie funduszy przeznaczonych na ten sam cel – czyli w tym przypadku na szkolnictwo wyższe, sprowadza się do kilku pytań:

• Czy wsparcie infrastruktury dydaktycznej powinno być połączone ze wspieraniem infrastruktury badawczej?

• Czy wsparcie w zakresie infrastruktury szkolnictwa wyższego jako działanie o charakterze „twardym” powinno być uzupełnione i w jaki sposób, o działania „miękkie” ?

Powyższe kwestie stanowią niejako podsumowanie zagadnień w zakresie komplementarności wsparcia w obecnym okresie programowania, poruszanych w niniejszym badaniu, ale także w innych zrealizowanych ewaluacjach91. Przydatne w tym podrozdziale będą także przedstawione wcześniej analizy opierające się na projektach komplementarnych realizowanych przez beneficjentów XIII Priorytetu PO IiŚ. Beneficjenci działania 13.1 PO IiŚ, a więc niewątpliwie też najsilniejsze ośrodki akademickie w Polsce (co gwarantowały kryteria wyboru projektów), to także miejsca koncentracji prac badawczo – rozwojowych. Stąd też ukazana w podrozdziale 3.7.2. siatka projektów realizowanych przez uczelnie jest często bogata, a nierzadko jedna uczelnia posiłkuje się środkami z PO IiŚ, PO IG oraz RPO. Jest to całkowicie zrozumiałe przy uwzględnieniu faktu ciągłego niedoinwestowania sektora szkolnictwa wyższego w Polsce. Uczelnie ”otaczają” też swoje projekty infrastrukturalne projektami miękkimi. W myśleniu o rozwoju uczelni i jej sukcesie, pojawia się zwykle bardziej całościowe spojrzenie i łączenie celów związanych z dydaktyką, badaniami i rozwojem, a także rozwojem kadry. Ukazuje to wypowiedź jednego z beneficjentów: „Tak, dlatego że aby każdy taki projekt miał sens i mógł się zakończyć sukcesem, wymaga współdziałania tych wszystkich rzeczy. Musimy mieć i pomysły, i kadrę, i infrastrukturę. A więc Infrastruktura i Środowisko skupia się w tym momencie na tej jednej trzeciej, na tej materialnej stronie całego przedsięwzięcia. I oczywiście w pewnym momencie brak dobrego finansowania tych pozostałych zaczyna być czynnikiem hamującym, ograniczającym możliwość dobrego wykorzystania” 92. W obecnym okresie programowania skoordynowanie między projektami realizowanymi w ramach różnych programów operacyjnych było niewielkie, jeśli chodzi o możliwość zaplanowania systemu projektów składających się na jeden

91

Szczególnie przydatny materiał stanowi ewaluacja pt.: Ocena komplementarności i linii demarkacyjnej w zakresie działań dotyczących infrastruktury szkolnictwa wyższego w ramach XIII Priorytetu Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej oraz Regionalnych Programów Operacyjnych, PSDB. 92

IDI z beneficjentem działania 13.1 PO IiŚ.


100

wspólny efekt. Odnosi się to głównie do stosowanego podejścia, które można podsumować stwierdzeniem jednego z rozmówców – „generalnie najpierw stawiamy mury potem szukamy ludzi, a potem zobaczymy co z tego wyjdzie“. Kompleksowość projektów jest przede wszystkim rozumiana jako możliwość połączenia działań twardych z tymi miękkimi. Z perspektywy uczelni działania te są o tyle istotne, że infrastruktura uczelni powinna być wykorzystywana w celu podniesienia jakości kształcenia, ale też osiągnięcia wielu innych celów (np. przyciągnięcie większej liczby studentów w obliczu niżu demograficznego, zwiększenie liczby studentów zagranicznych). „Ale powinniśmy dzisiaj w dużym stopniu współfinansować albo w sumie dofinansować także miękkie elementy z tych programów. Bo dzisiaj mamy infrastrukturę, a my mamy teraz tą infrastrukturę wykorzystać dalej dla celów, właśnie nauczania, rozszerzania tej kultury technologicznej, i dalej rozwijać ją. Czyli po prostu musimy mieć środki miękkie na etapy zatrudnienia, musimy mieć środki na utrzymanie tego, na współpracę międzynarodową itd. Ten element powinien być bardzo ściśle powiązany w nowej perspektywie, na nową pozycje postdoktorów, tego typu rzeczy, żeby ci którzy kończą teraz studia doktoranckie, mogli znaleźć możliwość tych czteroletnich, postdoktorskich treningów. Potrzeba również, żeby, ten obszar następny, żeby były środki na inicjowanie treningów kształcenia zewnętrznego, żeby ludzie mogli zakładać nowe firmy, ci nasi doktorzy, którzy kończą”. W powyższej wypowiedzi pojawiły się propozycje działań uzupełniających, zapewniających ciągłość efektów projektów PO IiŚ. Również inny respondent widzi konieczność zapewnienia kompleksowości projektów poprzez cross financing z EFS. Proponowanymi działaniami komplementarnymi są kursy czy szkolenia dla potencjalnych użytkowników nowego sprzętu, których w tym momencie brakuje. Komplementarność wsparcia z działaniem 4.1.2 PO KL była istotna dla osiągnięcia efektów synergii z działaniem 13.1. PO IiŚ. Respondenci doceniają próbę połączenia komponentu miękkiego z twardym, jednakże poza kierunkami zamawianymi widzą szersze możliwości realizacji tego typu działań m.in.: wspieranie nowych stylów zarządzania uczelnią, przyjmowanie zagranicznych naukowców do pracy na nowym sprzęcie. Inną istotną kwestią jest powiązanie systemów edukacji na różnych szczeblach, aby zapewnić wysoką jakość kształcenia. Respondenci na podstawie swojej wiedzy i przemyśleń wyrażali przekonanie, że w przyszłym okresie programowania komplementarność nabierze większego niż obecnie znaczenia: „Moje przewidywania są takie, że te projekty nie będą mogły być już w 100% takie stricte infrastrukturalne. One będą musiały mieć jakiś taki komponent nie wiem bardziej miękki który będzie właśnie … bardziej może położone na samego studenta. Może to będzie jakiś tylko element tego takiego nie wiem, priorytetu gdzie będziemy mieli wsparcie tylko jakieś aparaturowe, które będzie bardzo już ściśle związane z kształceniem studenta na potrzeby rynku”.


101

Jak było wielokrotnie podkreślane, tylko projekty zintegrowane mogą przynieść wartość dodaną. Bazując na doświadczeniach związanych z wdrażaniem XIII Priorytetu PO IiŚ wielu rozmówców wyrażało przekonanie, że „samych murów dla studentów nie należy wspierać”. Najwięcej negatywnych komentarzy w stosunku do obecnej linii demarkacyjnej zostało zanotowanych w stosunku do podziału interwencji między działanie 13.1 PO IiŚ a działanie 2.1. PO IG. Rozdział między finansowanie infrastruktury dydaktycznej (PO IiS) a finansowanie infrastruktury naukowej (PO IG) w opinii wielu respondentów, zarówno tych z instytucji zarządzającej, wdrażającej jak i beneficjentów, był sztuczny i nie pozwalał na osiągnięcie maksymalnej efektywności interwencji. „Zgadza się i myślę, że takie będą właśnie wymagania rynku bo tak naprawdę ten podział który był w tym okresie programowania, akurat w części dotyczącej nauki i szkolnictwa wyższego, był dosyć podziałem takim sztywnym, narzuconym. (...) A tak naprawdę rzeczywistość i praktyka pokazuje że te dwie sfery się mocno przenikają i zgodnie z tymi projektami rozporządzeń, zgodnie teraz z wykładnią, jak gdyby interpretacją która obowiązuje na tym etapie tak naprawdę mówi się o tym, żeby projekty, które będą realizowane w następnej perspektywie z nowych pieniędzy miały właśnie ten komponent taki zintegrowany, żeby one były komplementarne, żeby ta komplementarność nie była takim sztucznym tworem tylko byłą faktyczna“93. W związku z takim zaprojektowaniem interwencji rozmówcy często twierdzili, że faktycznej komplementarności pomiędzy działaniami z PO IG a tymi z PO IiŚ brakowało. Mimo, że są uczelnie, które realizowały projekty z jednego i drugiego programu operacyjnego to takie przeprowadzenie linii demarkacyjnej uniemożliwiło otrzymanie efektów synergii. Co było podkreślane, sfera dydaktyki i badań jest ze sobą ściśle związana i się przenika, stąd wymaganie od uczelni wykorzystywania danej infrastruktury do wyłącznie jednego celu stanowi wymuszoną sytuację. Dla beneficjentów sposób przeprowadzenia linii demarkacyjnej był uciążliwy, wymuszając niekiedy dzielenie jednego spójnego projektu na dwie odrębne części, przy czym zdarzało się, że uczelni udało się uzyskać dofinansowanie wyłącznie na jedną z nich. W takiej sytuacji efekty całej inwestycji również pozostawały mniejsze.

3.7.4 Propozycja linii demarkacyjnej i komplementarności interwencji związanych ze szkolnictwem wyższym Projektowanie linii demarkacyjnej wymaga uwzlędnienia wytycznych i założeń co do przyszłej perspektywy finansowej. Opierając się na dokumencie krajowym „Programowanie perspektywy finansowej 2014 – 2020 – uwarunkowania strategiczne“ można podać podstawowe elementy pojawiające się w dyskusji nad

93

IDI z przedstawicielem Instytucji Pośredniczącej.


102

zakresem wsparcia działań rozwojowych z funduszy Wspólnych Ram Strategicznych (WRS). W odniesieniu do linii demarkacyjnej i komplementarności warto przytoczyć następujące zagadnienia:

• Duży nacisk na forum unijnym kładzie się na wartość dodaną inwestycji współfinansowanych z budżetu unijnego i ich znaczenie w osiąganiu wspólnych celów rozwojowych. Oznacza to, że fundusze WRS są postrzegane jako główne instrumenty realizacji nowej strategii na rzecz wzrostu i zatrudnienia;

• Programy mają być wielofunduszowe co oznacza, że ma istnieć możliwość łączenia kilku celów tematycznych i funduszy na poziomie osi priorytetowej do wysokości 20% wkładu unijnego do programu;

• Nastawienie na zintegrowane podejście, tam gdy nie będzie możliwe realizowanie wielofunduszowych osi priorytetowych niezbędne będzie szersze niż obecnie stosowanie crossfinancingu EFRR – EFS. Na lata 2014-2020 zakłada się dopuszczalny poziom crossfinancingu na poziomie 5%94.

• Planowana jest większa decentralizacja wdrażania środków UE – rola regionów w polityce rozwoju ma być większa. Komplementarność między wsparciem na poziomie regionów i kraju ma gwarantować kontrakt terytorialny. Ustalone zostały też ramowe zasady nowego podziału interwencji między poziom krajowy i regionalny:

o tam gdzie to możliwe, dążenie do określenia jednego poziomu interwencji dla danego priorytetu inwestycyjnego ewentualnie typu działań;

o odejście od stosowania kryterium kwotowego (które nastręczało wiele problemów w perspektywie 2007-2013);

o zastosowanie nie więcej niż dwu kryteriów podziału jednocześnie. Najważniejsze kryteria podziału to: zasięg geograficzny wsparcia; beneficjent (typ beneficjenta/masowość beneficjenta/zdolność instytucjonalna); skala oddziaływania interwencji (znaczenie) oraz oczywiście kryteria charakterystyczne dla konkretnego typu interwencji.

Tabela 11 Wstępny podział finansowania z EFRR i EFS na poziomie regionalnym i krajowym.

EFRR EFS

Poziom regionalny

Regionalna i lokalna infrastruktura naukowa, transfer technologii, regionalne badania i innowacje (cel tematyczny 1.) Regionalna i lokalna infrastruktura

94

Z danych z KSI wynika, że w perspektywie 2007-2013 crossfinancing dla ESF liczony na poziomie programu POKL wynosi 2,7%, natomiast dla EFRR liczony łącznie dla programów regionalnych i krajowych wynosi 0,4%, podczas gdy maksymalny dopuszczalny jego poziom (liczony na poziomie osi priorytetowej) wynosi 10%.


103

edukacyjna, społeczna, rewitalizacja, lokalne strategie rozwoju, dostępność do usług (cel 9., cel 10.)

Poziom krajowy

Wzmacnianie infrastruktur B+R, centrów kompetencji o największym znaczeniu itd., tylko najważniejsze klastry i wspieranie przedsiębiorstw wysoko innowacyjnych - ewentualnie kilku kluczowych branż (cel tematyczny 1.).

Poprawa jakości, skuteczności i dostępności szkolnictwa wyższego oraz kształcenia na poziomie równoważnym w celu zwiększenia udziału i poziomu osiągnięć (cel tematyczny 10.).

Źródło: „Programowanie perspektywy finansowej 2014 – 2020 – uwarunkowania strategiczne“.

Przedstawiony układ został zaproponowany w dokumencie MRR „Programowanie perspektywy finansowej 2014 – 2020 – uwarunkowania strategiczne“. Zgodnie z nim finansowanie regionalnej i lokalnej infrastruktury edukacyjnej w latach 2014-2020 ma być domeną regionów. Tak samo ma być w przypadku regionalnej i lokalnej infrastruktury naukowej. Z kolei na poziomie kraju mają być finansowane projekty wspierające infrastrukture B+R o największym znaczeniu w skali kraju. Z wypowiedzi przedstawicieli Komisji Europejskiej wynika, że sposób finansowania w obecnej perspektywie finansowej był odpowiedni i mógłby zostać utrzymany: „W obecnej perspektywie finansowej większość działań związanych ze szkolnictwem wyższym była finansowana z programów ogólnokrajowych, a działania dotyczące niższych szczebli edukacji – z regionalnych programów operacyjnych. Jak będzie to zorganizowane w nowym okresie programowania 2014-2020 nie zostało zadecydowane, bo będzie to wynikiem negocjacji Polski z Komisją Europejską. Jednakże rozwiązanie obecnie obowiązujące wydaje się trafne, więc jest duże prawdopodobieństwo, że zostanie utrzymanie w przyszłym okresie programowania”.95 Wsparcie na poziomie krajowym pozwala zwiększyć oddziaływanie interwencji dzięki zapewnieniu większej konkurencji o środki. Ponadto, finansowanie na poziomie krajowym ma zapobiegać wielokrotnemu finansowaniu podobnych inwestycji. Należy także uwzględnić specyfikę danego kraju, gdyż np. w Niemczech poszczególne kraje federalne są bardzo silne i stąd też więcej projektów dofinansowywanych jest na poziomie regionalnym. Z perspektywy polskich instytucji problem jest trochę bardziej skomplikowany, gdyż w dużym stopniu istotny jest wynik uzgodnień między poszczególnymi jednostkami. Wielokrotnie podczas rozmów wskazywane było, że z racji tego że finansowanie szkolnictwa wyższego odbywa się na poziomie krajowym, więc także środki UE powinny być na tym poziomie dysponowane. Podnoszone było, że skoro z budżetu państwa finansowane jest szkolnictwo wyższe, to władza także na tym poziomie powinna mieć wpływ na zakres, a przez to i oddziaływanie inwestycji w szkolnictwo wyższe. Skala inwestycji, sposób wpisywania się w cele rozwoju na poziomie kraju

95

Wywiad z przedstawicielem Komisji Europejskiej.


104

lub regionu są to bardzo istotne kwestie. Jeden z respondentów wskazał, że w obecnym okresie programowania podział środków na szkolnictwo wyższe na poziom krajowy (PO IiS, PO IG, PO RPW) i regionalny (RPO), spowodowało niekiedy brak spójności inwestycji oraz ich małą skalę. Można ogólnie zauważyć rozproszenie funduszy na poziomie regionalnym. Zarysowaną sytuację trudno jest ocenić w sposób jednoznaczny. Z jednej strony, inwestycje w infrastrukturę szkolnictwa wyższego powinny być skoncentrowane, tak aby móc osiągnąć odpowiednie efekty i dać realne wsparcie uczelniom. Wiążą się z tym bardzo duże nakłady finansowe, co też widać po wartości inwestycji realizowanych w ramach 13.1. PO IiŚ. Z drugiej strony, regiony także powinny mieć głos co do tego jakie kierunki wsparcia z perspektywy rozwoju gospodarki regionalnej są istotne. Można jednak zauważyć, że problemem jest brak ustalenia i koordynacji jednoznacznej polityki, wizji rozwoju gospodarki krajowej, i powiązanych z tym celów rozwojowych regionów. Suma efektów inwestycji na poziomie regionalnym powinna bowiem składać się na efekty na poziomie krajowym. W związku z tym, że „każdy ma swoje badania” trudno jest takie efekty obecnie osiągnąć. „Po drugie również jak obserwujemy projekty w regionach w bardzo dużej części one są zgodne ze strategią regionów a nie ze strategią kraju i strategią polskiej nauki przedstawionej między innymi, w nowej ustawie o szkolnictwie wyższym, czy ma to odzwierciedlenie w nowej ustawie o szkolnictwie wyższym. Czyli np. regiony inwestują w ośrodki akademickie, które no nie da się ukryć są schyłkowe. Czyli inwestowanie zgodnie z interesami województw w te ośrodki tak naprawdę nie ma sensu bo nie podniesie konkurencyjności naszej gospodarki, wiec moim zdaniem główny nacisk powinien być położony jednak na wdrażanie tych projektów z punktu widzenia krajowego a nie regionalnego.” Powiązaną kwestią jest to, że kryterium demarkacji ograniczało inwestycje w regionach do 20 mln zł. W regionach środki te były przeznaczane w różnorodny sposób – rozpraszane na wielu beneficjentów i równie wiele celów. Fundusze zostały także przeznaczone na rozwój infrastruktury towarzyszącej szkół wyższych (trudno się nie zgodzić, że jest to również istotne). Jednakże w skali rozwoju nauki krajowej inwestycje te można ocenić jako mało znaczące. Inwestycje o tak niewielkiej skali nie przyniosą raczej wartości dodanej. Jak zostało wcześniej wskazane w okresie 2014-2020 ma nastąpić odejście od stosowania kryterium kwotowego, które zwłaszcza w przypadku inwestycji infrastrukturalnych było nie do końca adekwatne. Kolejną kwestią, którą należy poruszyć jest układ celów tematycznych i ich wzajemne uzupełnianie się w perspektywie finansowej 2014-2020. Restrukturyzacja infrastruktury edukacyjnej nie jest głównym celem wsparcia z EFRR, co znajduje chociażby odzwierciedlenie w kolejności celów tematycznych i priorytetów inwestycyjnych EFRR. Według przedstawiciela KE 96 wsparcie infrastruktury edukacyjnej powinno być udzielane ze środków krajowych. Komisja natomiast 96

Wywiad z przedstawicielem KE.


105

uzupełnia to wsparcie tylko w takim zakresie, w jakim przyczynia się ono do inteligentnej specjalizacji regionów. Duże znaczenie ma natomiast mieć wspieranie infrastruktury naukowej (cel tematyczny 1.) Jednakże, zgodnie z założeniami KE cele tematyczne 1. i 10. są wzajemnie powiązane, gdyż szkoły wyższe są kluczowym elementem rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. EFRR ma wspierać lepsze włączenie szkół wyższych w rozwój regionalny oparty na inteligentnej specjalizacji (poprzez wsparcie infrastruktury badawczej, projektów badawczo-rozwojowych i zwiększenia potencjału kapitału ludzkiego). Celem nadrzędnym jest ogólnie także koncentracja na wspieraniu innowacyjności i przedsiębiorczości. Nie jest powiedziane, że dofinansowywane działania muszą wpisywać się tylko w jeden cel tematyczny. Komisja będzie zachęcała do wspierania działań adresujących jednocześnie kilka celów tematycznych97. Należy tutaj chwilę zatrzymać się przy koncepcji inteligentnej specjalizacji, która w dużej mierze ma przyświecać wdrażaniu funduszy w latach 2014 – 2020. Inteligentna specjalizacja („smart specialisation”) odnosi się do wspierania innowacyjności i rozwoju regionów (ale także kraju), a bazuje na założeniu, że samorządy powinny same określić i wybrać swoje najmocniejsze strony (regionalne specjalizacje) i je rozwijać. Dzięki temu możliwe jest skoncentrowanie działań na mniejszej liczbie celów. Pozwala to osiągnąć korzyści skali, i rozwijać specyficzne, oryginalne obszary wiedzy, prowadząc do wzrostu produktywności. Zgodnie z założeniami smart specialisation, strategie które łączą innowacje ze specyficznymi wyróżnikami (mocnymi stronami) danego regionu/kraju mają większą szansę na odniesienie sukcesu. Pokazuje to także, że próby naśladowania i uczynienia na siłę z danego regionu „drugiej Doliny Krzemowej” są skazane na porażkę. Warto poszukiwać unikalnej wiedzy i zasobów danego regionu czyniąc z nich potencjał do rozwoju i wzrostu konkurencyjności98. Komisja Europejska pragnie, aby kraje i regiony stosowały strategię inteligentnej specjalizacji i określały nisze rynkowe, jakie widzą dla swoich gospodarek. Wprost z tego ma wynikać w których dziedzinach jest największe zapotrzebowanie na wiedzę i umiejętności. Strategie te określają ramy i kierunki wsparcia w zakresie badań, rozwoju i innowacji, a także w dziedzinie edukacji. Na przykład, jeśli władze regionu uznają, że jego przewagą konkurencyjna są biotechnologie, gdyż w tym obszarze tworzą się klastry i istnieje wiele instytucji zajmujących się ta tematyką, Komisja Europejska będzie oczekiwała, że wspierane będą właśnie instytucje edukacyjne i naukowe w obszarze biotechnologii99. Dzięki inteligentnej specjalizacji ma zostać osiągnięta bardzo ważna korzyść – wsparcia ma być wzajemnie komplementarne i ma mieć realny wpływ na rozwój gospodarczy danego regionu. Dla przykładu, jeśli Komisja Europejska wspiera

97

Wywiad z przedstawicielem KE. 98

Guide to Research and Innovation Strategies form Smart Specialisations (RIS3), Europen Commission, May 2012. 99

Wywiad z przedstawicielem KE.


106

rozbudowę infrastruktury edukacyjnej szkół wyższych, ważne jest co dzieje się ze studentami. Jeśli zostają oni na uczelniach bez jakiegokolwiek kontaktu z przedsiębiorcami, wsparcie nie przekłada się na wzrost gospodarczy regionu. Jeśli jednak zostanie stworzony system przepływu osób pomiędzy szkołami wyższymi i przedsiębiorstwami, i absolwenci będą brali udział np. w tworzeniu innowacyjnych strategii firm, wtedy wpływ na gospodarkę regionu jest jasny100. Stąd też dobre wyniki może przynieść wdrażanie projektów zintegrowanych albo też grup projektów wzajemnie ze sobą powiązanych. Nacisk ma być kładziony na wyraźne wskazywanie powiązań między projektami. Dlatego jeśli wspierana ma być infrastruktura edukacyjna szkolnictwa wyższego, w programie powinno być zapisane, jak ta interwencja wiąże się z projektami w zakresie badań i innowacji oraz transformacji wiedzy w produkty i usługi komercyjne. Z programu musi wynikać, jak wsparcie infrastruktury edukacyjnej jest powiązane z innymi obszarami wsparcia i jak przełoży się na wzrost gospodarczy regionu101. Z perspektywy strategii inteligentnych specjalizacji istotne jest, aby uczelnie były aktywniejsze w zakresie transferu wiedzy. KE zwraca uwagę, że powinno się uwzględniać w większym stopniu nie tylko funkcje edukacyjne, ale także aktywniejszy transfer wiedzy: tworzenie firm spin-off, kształcenie uzupełniające w zakresie przedsiębiorczości, tworzenie inkubatorów przedsiębiorczości i parków naukowo-przemysłowych. Zagadnienia te były adresowane w obecnej perspektywie finansowej, ale KE będzie dążyć do zintensyfikowania działań w tym zakresie. Wspierana więc będzie nie tylko infrastruktura czysto edukacyjna, ale również infrastruktura służąca transferowi wiedzy102. Równie istotna jest zwiększenie integracji finansowania z EFRR na infrastrukturę edukacyjną i EFS na działania miękkie, „gdyż dotychczasowe doświadczenia z Polski pokazują, że nie zawsze są one skorelowane”103. Przykładowo, dofinansowane jest tworzenie nowych programów nauczania, ale dofinansowanie w zakresie infrastruktury idzie na projekty dotyczące kształcenia w zupełnie innych dziedzinach. Jeśli chcemy się skoncentrować np. na biotechnologiach i wspieramy edukacje w tym zakresie, to powinna być również wspierana infrastruktura (np. laboratoria). Wsparcie przeznaczone na szkolnictwo wyższe musi być dopasowane do potrzeb i specyfiki danego kraju, stąd warto podać także przykłady wspierania tego celu w innych krajach UE104. Niemcy

• widoczna jest kompleksowość wsparcia: niektóre z programów operacyjnych odnoszą się zarówno do elementów infrastrukturalnych jak i programów rozwoju zasobów ludzkich;

100





Szerszy opis został zamieszczony w Aneksie 2 Studium przypadku.


107

• wsparcie skoncentrowane jest na współpracy sektora B+R i przedsiębiorstw (zwłaszcza MSP), a w mniejszy stopniu skierowane jest na elementy dydaktyki;

• bardzo istotna jest komplementarność: w ramach jednego Programu i nawet jednego priorytetu przewidziane jest wsparcie dla przedsiębiorstw (mikro-, małe i średnie przedsiębiorstwa) różnego typu jednostek badawczych oraz szkół wyższych, a także wspomnianych powyżej programów doskonalenia i szkoleń zawodowych. W ramach programów operacyjnych, bardzo często, obok wsparcia infrastruktury szkół wyższych, wspólnych przedsięwzięć z zakresu B+R pojawia się zagadnienie wsparcia dla szkolnictwa stopnia średniego – ogólnego i zawodowego;

• większość wsparcia dystrybuowana jest z poziomu landów. Węgry

• istnieje rozdział między wsparciem kierowanym na infrastrukturę szkół wyższych, a wsparciem z zakresu badań i rozwoju przedsiębiorstw na poziomie programów operacyjnych;

• komplementarność wsparcia na infrastrukturę istnieje z programem operacyjnym wspierającym szkolnictwo wyższe w zakresie wzrostu aktywności na rynku pracy osób w wieku produkcyjnym (reforma szkolnictwa wyższego, rozszerzenie współpracy nauki z biznesem, wzmocnienie powiązań nauki z rynkiem pracy).

Wielka Brytania

• środki przeznaczane są na poszczególne uczelnie, które same decydują o przeznaczeniu funduszy infrastrukturalnych. Obowiązuje kilka wspólnych zasad przyznawania grantów, oraz, co ciekawe odwołanie do tzw. „dobrych praktyk” – standardów wypracowanych przez różne podmioty prywatne i publiczne w specyficznych dziedzinach, np. budynki przyjazne środowisku naturalnemu, bezpieczeństwo i zdrowie w budowlach itp.;

• mechanizm ten został wypracowany wspólnie z uczelniami, aby z niego skorzystać, uczelnie muszą przede wszystkim: wykazać, iż zarządzanie infrastrukturą jest integralnym elementem planowania strategicznego i operacyjnego; wykazać, iż plany w tym zakresie są przyjazne środowisku; uzyskać finansowanie powtarzalne na nauczanie i badania;

• dodatkowe warunki stanowią, aby granty dla infrastruktury dydaktycznej: o przyczyniały się do długoterminowej stabilności finansowej uczenia,

nauczania i infrastruktury o wspierały te elementy, które we wcześniejszych okresach były

niedoinwestowane; o przyczyniały się do redukcji zużycia węgla i lepszego

zagospodarowania przestrzeni; o promowały współpracę z przemysłem; o promowały zdolności do uczenia na najwyższym poziomie, zgodnie z

narodowymi priorytetami, włączając e-learning;

• odpowiednio granty w zakresie infrastruktury badawczej powinny:


108

o przyczyniać się do długoterminowej stabilności finansowej badań i infrastruktury;

o przyczyniać się do redukcji zużycia węgla i lepszego zagospodarowania przestrzeni i dzielenia się sprzętem badawczym;

o promować partnerstwa z przemysłem, rządem i organizacjami społecznymi;

o promować zdolności badawcze na najwyższym światowym poziomie we wszystkich dyscyplinach oraz zapewnić zdolność do działania w narodowych priorytetach.

Jak wynika z przedstawionych przykładów, finansowanie infrastruktury szkół wyższych może być bardzo zróżnicowane. Najbardziej zbliżonym modelem do polskiego jest model węgierski – pojawia się w nim rozdział środków na infrastrukturę dydaktyczną i naukową. W Niemczech istotną rolę pełnią regiony. Co do samego wsparcia to nastawione jest ono na projekty kompleksowe i komplementarne, łączące wsparcie dla różnych grup beneficjentów przyświecające wspólnemu celowi. Z kolei w Wielkiej Brytanii podejście jest bardziej oddolne, gdyż uczelnie mają prawo same decydować o przeznaczeniu funduszy, uwzględniając tylko ogólnie sformułowane cele.

3.8 Propozycja terytorializacji wsparcia w przyszłej perspektywie finansowej 2014-2020 dla sektora szkolnictwa wyższego

Rozkład terytorialny wsparcia udzielonego dotychczas z XIII osi priorytetowej PO IiŚ jest nierównomierny i wykazuje koncentrację w największych ośrodkach akademickich w kraju, tj. Warszawa, Trójmiasto, Wrocław, Poznań, Łódź (powyżej 250 mln zł i 3 – 6 projektów w każdym z ośrodków) oraz Białystok, Śląsk, Kraków, Szczecin (100 – 250 mln zł i 2 – 5 projektów). Taka koncentracja jest zabiegiem świadomym i została zapisana na poziomie opisu XIII osi priorytetowej w PO IiŚ:

Uzyskanie największej wartości dodanej wymaga, aby wsparcie adresowane było tylko do wiodących ośrodków akademickich w kraju, dysponujących odpowiednim potencjałem dydaktycznym pozwalającym na prowadzenie studiów II i III stopnia (magisterskie i doktoranckie). Wspierane uczelnie muszą spełniać uznane międzynarodowo standardy kształcenia. Wsparcie otrzymać mogą jedynie najlepsze instytucje spośród wszystkich, które otrzymały co najmniej ocenę „pozytywną” Państwowej Komisji Akredytacyjnej.105

Szczegółowy rozkład projektów i ich sumarycznej wartości w regionach przedstawia poniższa mapa.

105

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007 – 2013, Wersja 3.0, str. 170


Mapa 3. Rozkład projektów realizowanych w ramach XIII podziale na województwa


Pewne zdziwienie budzić może wysoka pozycja stosunkowo niskiej takich ośrodków jak Lublin i Toruń z Bydgoszczą, ale przy tak niewielkiej liczbie projektów i ich stosunkowo dużej wartości uzyskania dofinansowania przez jeden projekt może diametralnie zmienić ranking ośrWynika to także z faktu, że jak wynika z wywiadów z przedstawicielami Instytucji Zarządzającej XIII osią priorytetową PO IiŚ, zapisana w programie operacyjnym zasada koncentracji wsparcia nie do końca została zrealizowana:

„Moim zdaniem wsparcie z pselekcjonować ośrodki. Takie podejście mieliśmy na samym początku kiedy mówiliśmy o jednostkach akademickich, czy o ośrodkach akademickich o największym potencjale dydaktycznym. (…) Później jednak dostawaliśmy sygnały, (…) żwtedy już zorientowaliśmy się jak ciężko jest taką ostrą selekcję przyjąć. Ale oczywiście co nie znaczy, że takowej być nie powinno!”

Brak terytorializacji wsparcia, rozumianej jako określenie budżetów przeznaczonych dla konkretnych regionów, był wręcz postrzegany jako słaba strona XIII osi priorytetowej PO IiŚ. Wynikało to z faktu, że wiele uczelni mogło wnioskować o wsparcie bardzo podobnych inwestycji:


Rozkład projektów realizowanych w ramach XIII osi priorytetowej PO IiŚ podziale na województwa na koniec października 2012 r.

Pewne zdziwienie budzić może wysoka pozycja Białegostoku i Szczecina, przy stosunkowo niskiej takich ośrodków jak Lublin i Toruń z Bydgoszczą, ale przy tak niewielkiej liczbie projektów i ich stosunkowo dużej wartości uzyskania dofinansowania przez jeden projekt może diametralnie zmienić ranking ośrWynika to także z faktu, że jak wynika z wywiadów z przedstawicielami Instytucji Zarządzającej XIII osią priorytetową PO IiŚ, zapisana w programie operacyjnym zasada koncentracji wsparcia nie do końca została zrealizowana:

„Moim zdaniem wsparcie z programu krajowego powinno ostro selekcjonować ośrodki. Takie podejście mieliśmy na samym początku kiedy mówiliśmy o jednostkach akademickich, czy o ośrodkach akademickich o największym potencjale dydaktycznym. (…) Później jednak dostawaliśmy sygnały, (…) żebyśmy złagodzili nasze nastawienie i wtedy już zorientowaliśmy się jak ciężko jest taką ostrą selekcję przyjąć. Ale oczywiście co nie znaczy, że takowej być nie powinno!”

Brak terytorializacji wsparcia, rozumianej jako określenie budżetów przeznaczonych la konkretnych regionów, był wręcz postrzegany jako słaba strona XIII osi

priorytetowej PO IiŚ. Wynikało to z faktu, że wiele uczelni mogło wnioskować o wsparcie bardzo podobnych inwestycji:


109

osi priorytetowej PO IiŚ w

Białegostoku i Szczecina, przy stosunkowo niskiej takich ośrodków jak Lublin i Toruń z Bydgoszczą, ale przy tak niewielkiej liczbie projektów i ich stosunkowo dużej wartości uzyskania dofinansowania przez jeden projekt może diametralnie zmienić ranking ośrodków. Wynika to także z faktu, że jak wynika z wywiadów z przedstawicielami Instytucji Zarządzającej XIII osią priorytetową PO IiŚ, zapisana w programie operacyjnym

rogramu krajowego powinno ostro selekcjonować ośrodki. Takie podejście mieliśmy na samym początku kiedy mówiliśmy o jednostkach akademickich, czy o ośrodkach akademickich o największym potencjale dydaktycznym. (…) Później

ebyśmy złagodzili nasze nastawienie i wtedy już zorientowaliśmy się jak ciężko jest taką ostrą selekcję przyjąć.

Brak terytorializacji wsparcia, rozumianej jako określenie budżetów przeznaczonych la konkretnych regionów, był wręcz postrzegany jako słaba strona XIII osi

priorytetowej PO IiŚ. Wynikało to z faktu, że wiele uczelni mogło wnioskować o


110

„Jesteśmy bezbronni w sytuacji kiedy o wsparcie na to samo aplikują na przykład uczelnie z jednego miasta.”

Ogólnie przedstawiciele Instytucji Zarządzającej, Instytucji Pośredniczącej i Instytucji Wdrażającej są więc zgodni co do tego, że wsparcie z programów krajowych powinno być bardzo selektywne i promować ośrodki o znaczącym potencjalne akademickim, rozpoznawalne za granicą. Jest to również zgodne ze stanowiskiem Komisji Europejskiej, która uważa, że uczelnie o niższym potencjale powinny uzyskiwać dofinansowanie z programów regionalnych w zakresie, w jakim wpisują się w regionalną strategię rozwoju społeczno-gospodarczego i inteligentnej specjalizacji regionu. Pozostałe uczelnie nie powinni uzyskiwać wsparcia z funduszy strukturalnych UE, gdyż restrukturyzacja systemu edukacji jest w gestii (i w budżetach) krajów członkowskich. Podstawowym problemem pozostaje w tej sytuacji wskazanie kryteriów wyboru ośrodków o „znaczącym potencjalne akademickim”. W ewaluacji mid-term XIII osi priorytetowej PO IiŚ rekomendowano terytorializację wsparcia dla sektora szkolnictwa wyższego po 2013 r. (rozumianą jako dostosowanie wsparcia do regionalnych uwarunkowań rozwoju, zgodnie z założeniami Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2010-2020).106 Niestety zaproponowane kryterium obejmowało większość ośrodków akademickich w kraju:

Zdecydowana większość środków powinna zostać przeznaczona na wzmocnienie najsilniejszych ośrodków akademickich. Przede wszystkim dla (1) Warszawy, Krakowa, Wrocławia, Poznania, Łodzi, Trójmiasta, aglomeracji śląskiej, Lublina, w dalszej kolejności wspierane powinny być (2) pozostałe stolice województw oraz (3) pozostałe miasta powyżej 100 tys. mieszkańców.107

Zgodnie z cytowanymi powyżej opiniami wydaje się, że finansowanie infrastruktury szkolnictwa wyższego na poziomie krajowym powinno zostać skierowane wyłącznie do pierwszej z wymienionych grup:

„Pytanie brzmi: w jaki sposób spowodować żeby tych kilka uczelni poprawiło swoją konkurencyjność na tle uczelni europejskich i można je by zaadresować do najlepszych Polskich uczelni: UJ, UW, Uniwersytetu w Poznaniu… To są takie uczelnie gdzie rzeczywiście zależałoby nam na tym żeby one zaistniały na poziomie europejskim i one są w stanie taką ofertę dydaktyczną rzeczywiście zapewnić.”

Należy zwrócić uwagę, że listy ośrodków wymienianych przez różnych respondentów, lista wymieniona w raporcie z ewaluacji mid-term i ranking regionów, które uzyskały dofinansowanie w ramach XIII osi priorytetowej PO IiŚ trochę się od siebie różnią. Dlatego ośrodki te nie powinny być wskazywane enumeratywnie. Wynika to choćby z faktu, że niektóre uczelnie mogą podnosić jakość kształcenia i znaczenie prowadzonych badań lub wprost przeciwnie – mogą obniżać poziom. Celowość wspierania silnych ośrodków, w miejsce egalitarnego wspierania wszystkich uczelni potwierdza fakt, że ambitni studenci, poszukujący wysokiej jakości kształcenia są na tyle mobilni, by studiować w odległym miejscu w kraju i za granicą.

106

[EGO], str. 87 107

j.w.


Wskazuje na to również fakt, że dobre ośrodki akademickie prowadzą działalność na skalę ponadregionalną. Instytuty badawcze na przykład współpracują ze szkołami wyższymi z terenu całego kraju, bez względu na ich lokalizację, co pokazuje poniższy wykres.

Wykres 24 Współpraca instytutów badawczych ze szkołami wyższymi w kraju. Wykres przedstawia rozkład odpowiedzi na pytanie: Czy uczelnia/ePaństwo współpracują funkcjonuje/ą w tym samym mieście lub regionie, co Państwa instytut? Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników

Na kłopoty ze zdefiniowaniem „znaczącego” czy „największego” potencjału wskazywali również przedstawiciele Instytucji Zarządzającej: co rozumiemy przez ten największy potencjał, no i tutaj się zaczęło...zaproponować można zdopuszczających:





− uzyskanie co najmniej „pozytywnej” oceny



− projekty składane przez kwspólnej infrastruktury (np. wszystkie uczelnie z danego miasta/regionu),

108

j.w. 109

PO IiŚ, str. 170.

Tak Nie Współpracujemy i z uczelniami z naszego regionu i z uczelniami z innych regionów kraju


Wskazuje na to również fakt, że dobre ośrodki akademickie prowadzą działalność na skalę ponadregionalną. Instytuty badawcze na przykład współpracują ze szkołami wyższymi z terenu całego kraju, bez względu na ich lokalizację, co pokazuje poniższy wykres.

Współpraca instytutów badawczych ze szkołami wyższymi w kraju. Wykres przedstawia rozkład odpowiedzi na pytanie: Czy uczelnia/e z którą/którymi Państwo współpracują funkcjonuje/ą w tym samym mieście lub regionie, co Państwa


Na kłopoty ze zdefiniowaniem „znaczącego” czy „największego” potencjału wskazywali również przedstawiciele Instytucji Zarządzającej: Później nas się spytano co rozumiemy przez ten największy potencjał, no i tutaj się zaczęło...zaproponować można zastosowanie kombinacji następujących kryteriów

liczba nauczycieli akademickich i/lub osób zatrudnionych w B+R,

liczba studentów zagranicznych,

uprawnienia do nadawania stopnia doktora,

uzyskanie co najmniej „pozytywnej” oceny Polskiej Komisji Akredytacyjnej,

liczba kierunków studiów prowadzonych w całości w językach obcych,

minimalna wartość kosztów kwalifikowanych projektu (zwiększenie ponad obecne 20 mln zł),

projekty składane przez konsorcja naukowe (konsorcja uczelni), dotyczące wspólnej infrastruktury (np. wszystkie uczelnie z danego miasta/regionu),

7%0%

93%

Współpracujemy i z uczelniami z naszego regionu i z uczelniami z innych regionów kraju


111

Wskazuje na to również fakt, że dobre ośrodki akademickie prowadzą działalność na skalę ponadregionalną. Instytuty badawcze na przykład współpracują w większości ze szkołami wyższymi z terenu całego kraju, bez względu na ich lokalizację, co

Współpraca instytutów badawczych ze szkołami wyższymi w kraju. z którą/którymi

Państwo współpracują funkcjonuje/ą w tym samym mieście lub regionie, co Państwa

Na kłopoty ze zdefiniowaniem „znaczącego” czy „największego” potencjału Później nas się spytano

co rozumiemy przez ten największy potencjał, no i tutaj się zaczęło... Ogólnie astosowanie kombinacji następujących kryteriów

liczba nauczycieli akademickich i/lub osób zatrudnionych w B+R,108

Komisji Akredytacyjnej,109

liczba kierunków studiów prowadzonych w całości w językach obcych,

minimalna wartość kosztów kwalifikowanych projektu (zwiększenie ponad

onsorcja naukowe (konsorcja uczelni), dotyczące wspólnej infrastruktury (np. wszystkie uczelnie z danego miasta/regionu),

Współpracujemy i z uczelniami z naszego regionu i z uczelniami z innych regionów kraju


112



Chodzi bowiem o to, żeby wybór ośrodków uprawnionych do uzyskania dofinansowania nie był arbitralny i zamknięty. Należy też zwrócić uwagę, że ostatnie dwa z zaproponowanych kryteriów są typowymi wskaźnikami stosowanymi w naukometrii. Wskaźniki te pokazują poziom naukowy, a nie dydaktyczny uczelni. Ich zastosowanie jest spójne z sugerowanym zniesieniem rozdziału wsparcia na infrastrukturę dydaktyczną i badawczą oraz zgodne z priorytetami strategii Europa 2020.

W zgodnej ocenie respondentów wsparcie infrastruktury szkolnictwa wyższego w programie operacyjnym na poziomie krajowym powinno być bardzo selektywne. Selekcja powinna być ostrzejsza niż w obecnej perspektywie finansowej. Kryteria selekcji są trudne do ustalenia, ale powinny promować ośrodki o znaczącym potencjale akademickim, uznane za granicą. Wpływ na dobór kryteriów może mieć decyzja w sprawie utrzymania, bądź nie utrzymania rozdziału wsparcia infrastruktury dydaktycznej i badawczej. Podczas gdy na poziomie krajowym wspierane powinny być wybrane, najlepsze uczelnie, pozostałe szkoły wyższe mogą uzyskiwać wsparcie na poziomie regionalnym, pod warunkiem, że wpisują się one w regionalne strategie rozwoju społeczno-gospodarczego i inteligentnych specjalizacji regionów.

3.9 Propozycje kryteriów wyboru projektów w odniesieniu do przyszłej perspektywy finansowej 2014-2020 3.9.1 Kryteria wyboru projektów w obecnym okresie programowania Sformułowanie propozycji kryteriów wyboru projektów w odniesieniu do przyszłej perspektywy warto poprzedzić krótką analizą obecnych kryteriów wyboru projektów XIII Osi priorytetowej PO IiŚ. Ich analiza wskazuje listę kryteriów, które obecnie sprawiają beneficjentom i potencjalnym beneficjentom trudności. I tak wśród kryteriów formalnych oceny wniosków najczęściej popełniane błędy dotyczyły następujących kryteriów:

- Kryterium Kompletność wniosku;

- Kryterium Wniosek posiada komplet załączników;

- Kryterium Przeznaczenie rozwijanej infrastruktury dla celów dydaktycznych.110

W przypadku kryterium Kompletność wniosku braki występowały zazwyczaj w części opisowej wniosku o dofinansowanie oraz w pojedynczych punktach wniosku. Często

110

Na podstawie raportów z oceny formalnej projektów indywidualnych oraz konkursowych przygotowany przez OPI, Warszawa, 2010.


113

niespełnianym kryterium było również kryterium odnoszącym się do skompletowania załączników do wniosku, w szczególności następujących załączników: „Program rozwoju dydaktyki i badań”, załącznika „Strategia rozwoju uczelni” oraz „Studium wykonalności“. Problemy beneficjentom sprawiło również kryterium „Przeznaczenie rozwijanej infrastruktury dla celów dydaktycznych“. Dotyczyły one zwykle podziału infrastruktury na dydaktyczną i towarzyszącą, którą powinni przedstawiać wnioskodawcy. Wnioskodawcom mniejsze problemy sprawiały następujące kryteria:

- Kryterium Strategiczny charakter projektu;

- Kryterium Przedstawienie Programu dydaktyki i badań;

- Kryterium Przeznaczenie wsparcia przede wszystkim dla rozwoju bazy dydaktycznej w ramach kierunków priorytetowych.

W ocenie śródokresowej XIII PO IiŚ autorzy raportu111 wskazali, że „przyjęte kryteria wyboru projektów nie gwarantowały wyboru najlepszych projektów, gdyż dotyczyły kwestii potencjału samej uczelni oraz przygotowania formalnego i administracyjnego projektów (…) Kryteria merytoryczne I i II stopnia w bardzo małym stopniu odnoszą się do jakości projektu. Koncentrują się za to na samym beneficjencie, jego potencjale i gotowości operacyjnej beneficjenta do uruchomienia danego przedsięwzięcia. Wnioskując autorzy twierdzą, że obecny system kryteriów nie gwarantuje wyboru najlepszych projektów, przy czym z pewnością system ten nie eliminuje takich przedsięwzięć.” Tak sformułowane wnioski wskazują kierunek zmian, jaki powinno się obrać przy definiowaniu nowych kryteriów w nowym okresie programowania, niezależnie od zakresu wsparcia i strategicznie wyznaczonych celów interwencji. Kierunkiem tym jest ocena efektów wsparcia, ale oczywiście przy spełnieniu podstawowych wymagań odnośnie potencjału beneficjenta. Dobrym przykładem wydają się być tutaj kryteria zdefiniowane dla konkursu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego o nadanie statusu Krajowego Naukowego Ośrodka Wiodącego. 112 Obok kryteriów formalnych, takich jak posiadanie odpowiedniego statusu (jednostki organizacyjnej uczelni, centrum naukowego, konsorcjum naukowego), czy posiadanie programu rozwoju naukowego, w konkursie zdefiniowano ogólne kryteria, wspólne dla wszystkich podmiotów. Kryteriami tymi są:

� prowadzenie badań naukowych na najwyższym poziomie, potwierdzone posiadaniem kategorii A lub A+, w rozumieniu ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki;

111

Śródokresowa ocena realizacji celów szczegółowych założonych w XIII Priorytecie PO IiŚ jako odpowiedź na potrzeby rozwojowe szkolnictwa wyższego, zapotrzebowanie rynku pracy na absolwentów kierunków priorytetowych oraz realizacji celów Strategii Lizbońskiej, MNiSZ, styczeń 2011. 112

Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie kryteriów, warunków i trybu ubiegania się o nadanie statusu Krajowego Naukowego Ośrodka Wiodącego, Dz.U. Nr 192, poz. 1142.


114

� posiadanie uprawnień do nadawania stopni naukowych lub stopni w zakresie sztuki;

� prowadzenie studiów doktoranckich powiązanych z prowadzonymi badaniami naukowymi;

� zapewnianie wysokiej jakości kształcenia, potwierdzonej oceną Polskiej Komisji Akredytacyjnej;

� prowadzenie współpracy z otoczeniem społeczno-gospodarczym; � prowadzenie działań na rzecz rozwoju kadry naukowej.

Dla wszystkich podmiotów bierze się równieć pod uwagę liczbę cytowań oraz Index Hirscha opublikowanych prac w czasopismach znajdujących się na liście filadelfijskiej (Journal Citation Reports) dla każdego pracownika naukowego lub naukowo-dydaktycznego jednostki lub podmiotu aplikującego. Wyodrębniono również grupy kryteriów odpowiadające specyfice poszczególnych dziedzin nauki. I tak dla obszaru nauk ścisłych, przyrodniczych, technicznych, rolniczych, leśnych i weterynaryjnych oraz medycznych, nauk o zdrowiu oraz nauk o kulturze fizycznej w konkursie brano pod uwagę następujące kryteria: 1) liczbę opublikowanych prac naukowych znajdujących się w grupie 25% najlepszych czasopism z aktualnej listy filadelfijskiej (Journal Citation Reports) dla danego obszaru nauki, według kategorii zaproponowanych przez Thomson Reuters Scientific; 2) liczbę uzyskanych międzynarodowych grantów naukowych przyznawanych w Programach Ramowych Unii Europejskiej przez European Research Council oraz inne wiodące międzynarodowe instytucje finansujące badania naukowe; 3) patenty udzielone jednostce lub podmiotowi za granicą; 4) wynalazki, wzory użytkowe i wzory przemysłowe, które uzyskały ochronę i zostały wystawione na międzynarodowych wystawach lub targach; 5) liczbę pracowników naukowych lub naukowo-dydaktycznych jednostki lub podmiotu będących redaktorami czasopism z listy filadelfijskiej (Journal Citation Reports). 6) liczbę pracowników naukowych lub naukowo-dydaktycznych jednostki lub podmiotu będących autorami monografii naukowych o międzynarodowym zasięgu; 7) nagrody międzynarodowe za działalność naukową lub naukowo-dydaktyczną; 8) udział jednostki lub podmiotu w międzynarodowych konsorcjach naukowych lub międzynarodowych sieciach naukowych; 9) udział jednostki lub podmiotu w międzynarodowych projektach naukowych, w których są wykorzystywane specjalne urządzenia badawcze; 10) uczestnictwo jednostki lub podmiotu na polskiej lub międzynarodowej (ESFRI) mapie drogowej infrastruktury badawczej; 11) współpraca finansowa jednostki lub podmiotu z przedsiębiorcami w realizacji badań naukowych lub w procesie uruchamiania i prowadzenia centrów szkoleniowych; 12) zastosowania praktyczne badań naukowych prowadzonych przez pracowników naukowych lub naukowo-dydaktycznych jednostki lub podmiotu.


115

Przy ocenie wniosków w dziedzinach nauk z obszaru nauk humanistycznych uwzględniono dodatkowo liczbę: 1) opublikowanych prac naukowych znajdujących się w grupie 25% najlepszych czasopism z aktualnej listy European Reference Index for the Humanities (ERIH) oraz w bazie Web of Science; 2) pracowników naukowych lub naukowo-dydaktycznych jednostki lub podmiotu będących redaktorami czasopism z listy European Reference Index for the Humanities (ERIH) oraz z bazy Web of Science. Ocena wniosków w dziedzinach nauk z obszaru nauk społecznych uwzględniono jeszcze dodatkowo kryterium liczby pracowników naukowych lub naukowo-dydaktycznych jednostki lub podmiotu będących redaktorami czasopism z listy European Reference Index for the Humanities (ERIH).

3.9.2 Postulowane kryteria wyboru projektów w przyszłej perspektywie finansowej Kryteria wyboru projektów były również przedmiotem badań jakościowych realizowanych w ramach niniejszego badania ewaluacyjnego. Beneficjenci pytani o warunki wsparcia w przyszłej perspektywie finansowej wskazywali najczęściej odpowiedzi, które pogrupować można według trzech kategorii - obszarów. Pierwszym z nich jest obszar związany z potencjałem, doświadczeniem i dorobkiem naukowym uczelni. Wśród wymienianych kryteriów oceny były:

- posiadanie doświadczenia w danej dziedzinie,

- wykazanie dorobku naukowego w danej dziedzinie powiązane z osiągnięciem konkretnego efektu, rezultatu (czasem z konkretnym pomysłem który można skomercjalizować),

- posiadanie dużego potencjału, statusu jednostki wiodącej w danej dziedzinie. „Z jednej strony uczelnia powinna mieć doświadczenie w danej dziedzinie, czyli jednak wykazać się, że ma jakiś dorobek, a z drugiej strony jasno określić, co będzie chciała zrobić, by był jakiś efekt.“ Pojawiły się ttuaj również kryteria dotyczące jakości kształcenia na danym kierunku w ramach którego realizowana byłaby inwestycja. Drugą grupę kryteriów stanowią kryteria odnoszące się do efektów i efektywności wsparcia, także w wymiarze czasowym. Do nich zaliczyć można np. kryteria związane z wykorzystaniem sprzętu i aparatury w praktyce (w całości lub części), w rzeczywistych pracach realizowanych na zlecenie przedsiębiorstw, czy kryterium odnoszące się do dorobku naukowego wypracowanego na nowozakupionym sprzęcie i jego praktycznym wykorzystaniu. Do tej grupy zaliczyć należy również kryteria odnoszące się do trwałości realizowanych projektów, takie jak na przykład losy absolwentów korzystających z obiektów wspartych w ramach interwencji:


116

„Bardzo fajnym kryterium byłoby to, że ten sprzęt będzie zaangażowany gdzieś w przedsiębiorstwo. Czy wypracowany dorobek naukowy, gdzie efekty będą gdzieś implementowane u przedsiębiorców. Żeby to nie była nauka dla nauki. Trzeba byłoby wykazać że istnieje jakaś tam współpraca z firmami.“ „Kryterium dotyczące tego jak oni sobie radzą, czyli bardziej z trwałością projektów obecnie prowadzonych. Bardziej jest to wiarygodność, no ale to też o czymś mówi. Natomiast jeśli chodzi o sam projekt myślę, że trzeba byłoby położyć większy nacisk na takie rzetelne badanie efektywności tych projektów, ten element efektu projektu.“ Trzecią grupę kryteriów stanowią kryteria odnoszące się już wyłącznie do realizowanych projektów. Znalazły się tutaj np.:

- ilość doktorantów zaangażowanych w projekty realizowane na nowozakupionym sprzęcie,

- komplementarność i synergia projektu z innymi realizowanymi projektami,113

- sposób zarządzania projektem,

- właściwie przeprowadzona ocena potrzeb,

- międzynarodowy potencjał projektu. „Ale też powinny być projekty takie, które pokazują ten potencjał powiązań międzynarodowych, bo z tego zawsze coś wynika. Bo dzisiaj nie zrobi się dużo nowych rzeczy, jeżeli się trafi na ludzi, którzy nie mają doświadczenia, nie mają przeszłości, z której wynika, że czegoś już dokonali. Więc w ocenie musi się brać pod uwagę, absolutnie, dokonania, także w tym zakresie powiązań międzynarodowych.“ O ile pierwsza grupa kryteriów odnosi się w większym stopniu do beneficjenta i jego potencjału, o tyle druga i trzecia grupa dotyczy już bezpośrednio realizowanych projektów. Niemniej jednak warto podkreślić, że kryteria jakie powinny być stawiane beneficjentom wsparcia oraz realizowanym projektom, powinny w jak największym stopniu uwzględniać indywidualne, elastyczne podejście do oceny, przez co rozumie się tworzenie osobnych kryteriów np. dla różnych typów uczelni, czy też specjalizujących się w różnych dziedzinach nauki, jak również o różnym potencjale. W szczególności to ostatnie kryterium wydaje się być najbardziej obiektywnym kryterium dlatego też sugeruje się, aby konkursy w nowym okresie programowania były skierowane osobno do uczelni o wysokim potencjale i do uczelni, które kierują swoją ofertę na rynek regionalny.

3.9.3 Podsumowanie Formułując odpowiedzi na pytania ewaluacyjne należy wskazać w pierwszej kolejności, że nowe kryteria wyboru projektu powinny być przede wszystkim dobrane do sformułowanych celów strategicznych interwencji i w jak największym

113

Kryterium to zostało wprowadzone w obecnym okresie programowania do katalogu kryteriów wyboru projektów w ramach XIII Osi priorytetowej.


117

stopniu sprzyjać ich realizacji. Dotyczy to zarówno celów danego Programu, jak i szerszych celów strategicznych w które interwencja się wpisuje: „Tutaj trzeba by chyba zadać pytanie o to, jaka jest filozofia udzielania wsparcia. Od tego też zależy ocena kryteriów. Jeżeli celem jest to, abyśmy mieli, powiedzmy dużo uczelni, które są dość porządnie wyposażone będziemy starali się tak kryteria zdefiniować, aby one odnosiły się do przeciętnego poziomu i zapewniły dostęp szerokiej grupie odpowiednio dobrych uczelni. Jeżeli będziemy myśleli o tym, żeby stworzyć ośrodki doskonałości na bardzo wysokim poziomie, te kryteria zdefiniujemy inaczej. Więc tutaj najpierw trzeba byłoby powiedzieć co chcemy osiągnąć.“ O wsparciu danego beneficjenta i projektu powinno decydować spełnienie kilku grup kryteriów. Z jednej strony powinny być to kryteria odnoszące się do potencjału uczelni. Z drugiej strony w kontekście wsparcia i potrzeb sektora szkolnictwa wyższego istotne są także kryteria o charakterze strategicznym. Wskazane dwie grupy kryteriów, można byłoby zmieniać potencjalnie w odniesieniu do istniejących, bieżących potrzeb (a więc w roku x ogłoszony konkurs premiuje projekty z danego obszaru, zaś w roku y projekty z innego). Po trzecie powinny być to kryteria odnoszące się bezpośrednio do projektów i ich efektów. Temu ostatniemu towarzyszy założenie, że projekty te spełniają odpowiednie kryteria przygotowania i są lub będą odpowiednio zarządzane. Główne kryteria wyboru projektów, które powinny zostać w szczególności uwzględnione w przyszłej perspektywie to w odniesieniu do poszczególnych grup kryteriów m.in. następujące kryteria: 1) Kryteria strategiczne: Powiązanie z otoczeniem społeczno-gospodarczym – zakres powiązań uczelni ze środowiskiem gospodarczym, w tym w szczególności zakres współpracy z przedsiębiorcami; Zgodność z Mapą Drogową Infrastruktury Badawczej – zakres spójności podejmowanych działań i inwestycji ze wspomnianą mapą oraz kierunkami wsparcia sektora B+R. 2) Potencjał uczelni: Kompleksowość – projekty powinny być kompleksowe i dotyczyć różnych aspektów funkcjonowania uczelni (nauki/dydaktyki/współpracy z sektorem przedsiębiorstw). Oceniana byłaby tutaj kompleksowość w ujęciu funkcjonalno-użytkowym, czyli powiązanie projektów twardych, infrastrukturalnych, z projektami miękkimi służącymi wykorzystaniu infrastruktury (wyposażenie, wykorzystanie infrastruktury, dydaktyka, szkolenia, realizacja projektów, itd.);


118

Realizacja w obszarze specjalizacji uczelni – odpowiadające specyfice poszczególnych dziedzin nauki stanowiących specjalizację uczelni; Międzynarodowy potencjał uczelni – oceniane byłbyby: liczba publikacji, pozyskane granty, uzyskane patenty, zgłoszone wynalazki, otrzymane nagrody, udział w międzynarodowych sieciach współpracy, zaangażowanie pracowników w projekty międzynarodowe i działania o charakterze międzynarodowym. 3) Potencjał projektu: Wpływ na rozwój kadry naukowej – analizowany byłby wpływ projektu na rozwój kadry naukowej; Praktyczne wymiar projektu – możliwość wykorzystania i zastosowania wyników projektu w praktyce oraz kształcenie na potrzeby rynku pracy. Efektywność wsparcia – w tym ocena kosztochłonności kształcenia na danym kierunku studiów oraz ocena potrzeb tj. oceniana byłaby m.in. adekwatność zaproponowanego zakresu inwestycji w odniesieniu do zidentyfikowanych problemów. Oceniana była również efektywność zastosowanych rozwiązań w kontekście poprawy jakości nauczania a w szczególności możliwości pełnego wykorzystywania zakupionego sprzętu laboratoryjnego przez studentów i doktorantów, koszt sprzętu w zestawieniu z kosztami jego eksploatacji, itd. Trwałość wsparcia – zakres efektów w czasie, w tym np. liczba studentów korzystających z infrastruktury w kolejnych latach; Komplementarność i synergia danego projektu – powiązanie realizowanego przedsięwzięcia z innymi projektami, ich spójność oraz możliwość powstania efektów synergicznych; Międzynarodowy potencjał projektu – oceniane byłoby spełnianie międzynarodowych standardów kształcenia w tym wymogów związanych z implementowaniem zaleceń Procesu Bolońskiego oraz możliwość wykorzystania infrastruktury w projektach międzynarodowych realizowanych przez uczelnię; Zarządzanie projektem – oceniana byłaby metodyka realizacji projektu, doświadczenie zespołu, posiadanego certyfikaty w zakresie zarządzania projektami a także doświadczenie beneficjenta w zarządzaniu projektami finansowanymi przy udziale środków zewnętrznych. Priorytetowe z punktu widzenia wsparcia wydają się być tutaj kryteria dotyczące potencjału projektu, dla których łączna waga powinna stanowić nie mniej niż 40% oceny. Dla pozostałych dwóch grup kryteriów wagi te powinny być rozłożone równomiernie (po 30%).


119

3.10 Analiza sektora szkolnictwa wyższego pod kątem przygotowania do realizacji celów i założeń Strategii rozwoju regionu Morza Bałtyckiego 3.10.1 Kontekst systemowy i instytucjonalny Strategii dla rozwoju regionu Morza Bałtyckiego Procedura przyjęcia Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego (SUE RMB) rozpoczęła się Komunikatem Komisji Europejskiej dotyczącym Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego 10.06.2009r., jednak sam pomysł zaprojektowania takiego aktu prawnego powstał w Parlamencie Europejskim (grupa Baltic Europe)114. Rada ds. Ogólnych przyjęła Komunikat (tzw. konkluzje) ws. SUE RMB na posiedzeniu 26-27 października 2009 r. oraz przyjęła do wiadomości Plan Działania. Następnie Rada na posiedzeniu 29-30 października 2009 r., zatwierdziła te uzgodnienia oraz wezwała wszystkie zainteresowane podmioty do szybkiego podjęcia działań i do zapewnienia pełnej realizacji Strategii, która mogłaby służyć jako przykład nowego podejścia makroregionalnego. Rzeczniczką Strategii na forum Rady stała się Szwecja. Działanie Strategii oparto na istniejących już możliwościach finansowych (np. w ramach EFRR, Funduszu Spójności), nie stworzono na potrzeby jej realizacji żadnej dodatkowej Instytucji. To Komisja Europejska koordynuje wypełnianie zapisów dokumentu. W Polsce ośrodkiem koordynującym wdrażanie Strategii jest Ministerstwo Spraw Zagranicznych jako Narodowy Punkt Kontaktowy. Polska (Główny Inspektor Ochrony Środowiska) wspólnie z Finlandią odpowiada dodatkowo za I obszar priorytetowy, jakim jest Redukcja zrzutów substancji biogennych do morza do akceptowalnego poziomu. Oprócz tego, nasz kraj (Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego) razem ze Szwecją koordynuje działania związane z priorytetem VII- Pełne wykorzystanie potencjału regionu w zakresie badań oraz innowacyjności. Polska jest także liderem w wybranych projektach flagowych oraz partnerem w projektach SUE RMB. Mimo że Strategia dotyczy państw członkowskich UE usytuowanych w regionie Morza Bałtyckiego, dokumentem objęto także współpracę z Rosją, Norwegią oraz Białorusią. Celem rozszerzenia kręgu zainteresowanych państw i nawiązania konstruktywnej współpracy z innymi podmiotami było rozwiązanie wielu regionalnych problemów. Jeśli chodzi o Polskę, to Strategią nie są objęte wyłącznie województwa mające bezpośredni dostęp do Morza Bałtyckiego, ale cały obszar kraju. Wszystkie województwa mają wspólne interesy w zakresie wzmacniania współpracy

114

Rezolucja przyjęta w tej sprawie w dn. 06.11.2006 r.


120

gospodarczej, poprawy spójności transportowej oraz ochrony środowiska115

3.10.2 Założenie oraz cele Strategii UE dla rozwoju regionu Morza Bałtyckiego Genezą utworzenia Strategii było założenie, iż wprowadzenie przepisów wspólnotowych, jak również potencjał związany ze wspólnotowymi instrumentami i dziedzinami polityki otworzyły nowe, znaczne możliwości w zakresie skutecznej koordynacji działań, co z kolei może zapewnić wyższy poziom życia obywatelom państw członkowskich leżących nad Morzem Bałtyckim. Jednak pomimo skutecznej komunikacji i współpracy na szczeblu międzynarodowym, nie udało się w pełni wykorzystać nowych możliwości wynikających z członkostwa w UE116. Celem głównym Strategii stało się więc zwiększanie współpracy w regionie i wykorzystanie potencjału, który powstał w Regionie Morza Bałtyckiego w wyniku rozszerzenia Unii Europejskiej w 2004 r. oraz podjęcie wspólnego wysiłku na rzecz rozwiązywania złożonych problemów regionu. Rada położyła bardzo duży nacisk na kwestie środowiska naturalnego, ze względu na niepokojącą sytuację biologicznej degradacji Morza Bałtyckiego. Jednak głównym wyzwaniem gospodarczym Strategii jest ograniczenie różnic w zaawansowaniu badań naukowych i innowacyjności produkcyjnej (które uniemożliwiają wykorzystanie obecnego i przyszłego potencjału) oraz na zniwelowanie barier dla wspólnego rynku. W przypadku dostępności kwestie priorytetowe obejmują ulepszenie sieci połączeń, przerwanie energetycznej izolacji niektórych części regionu oraz zapewnienie zrównoważenia rodzajów transportu za pomocą środków najbardziej przyjaznych środowisku. Z kolei priorytety w dziedzinie bezpieczeństwa wiążą się z ograniczeniem wielorakich zagrożeń dla mieszkańców regionu, infrastruktury i środowiska, zwłaszcza ze strony przypadkowego zanieczyszczenia morza i przestępczości zorganizowanej. Założeniem Strategii był ogromny potencjał, który można lepiej wykorzystać, czyli: wysoce wykwalifikowaną siłę roboczą, wiedzę specjalistyczną w zakresie innowacyjności (zwłaszcza w gałęziach przemysłu opartych na wiedzy), rozległe i stosunkowo dobrze zachowane środowisko lądowe bogate w zasoby naturalne oraz silną tradycję współpracy w skali regionalnej. Budowanie sieci kontaktów między organami finansującymi badania naukowe z wszystkich nadbałtyckich państw UE, wspieranie programem ramowym badań stanowi szansę na uczestnictwo polskich uczelni wyższych w realizacji Strategii. Pierwszemu dokumentowi wewątrzunijnemu o charakterze makroregionalnych,

115

http://www.rpo.lodzkie.pl/wps/wcm/connect/rpo/rpo/strona_glowna/strategia_morza_baltyckiego, stan na 05.10.2012r. 116

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno- Społecznego i Komitetu Regionów dotyczący Strategii Unii Europejskiej dla Regionu Morza Bałtyckiego, 2009 r.


121

jakim jest Strategia, nadano charakter horyzontalny. Pierwotnie Strategia oparta jest na czterech obszarach tematycznych (najważniejsze wyzwania):

• Ochrona środowiska,

• Dobrobyt,

• Dostępność i atrakcyjność,

• Bezpieczeństwo.

Realizacja podstawowych filarów Strategii została opracowana w Planie Działania, który z kolei zawiera 15 obszarów priorytetowych (np. energetyka, transport, rozwój innowacji i przedsiębiorczości) i ok. 80 projektów flagowych (np. opracowanie programu regionu Morza Bałtyckiego na rzecz innowacji, klastrów i sieci MŚP czy analiza wyników działań pilotażowych finansowanych przez EFRR, LIFE i Baltic 21, mających na celu zapobieganie eutrofizacji), a także 12 działań horyzontalnych (działania przekrojowe oparte w szczególności na projekcie BONUS-169, 7. Programu Ramowego, łączącym podejście ekosystemowe ze skuteczną platformą kontaktów między środowiskiem naukowym a polityką). W Planie Działania Komisja położyła nacisk na to, aby państwa członkowskie i inne zainteresowane strony wzięły odpowiedzialność jako główni partnerzy za konkretne zagadnienia priorytetowe i najważniejsze projekty- na przykład poprzez rozwój struktur zintegrowanej gospodarki morskiej zgodnie z zasadami zintegrowanego podejścia do polityki morskiej117. W aktualnym Komunikacie Komisji Europejskiej 118 , w celu większego skoncentrowania i ukierunkowania Strategii precyzyjniej określono kluczowe cele jakimi są:

• Ocalenie morza,

• Rozwój połączeń w regionie,

• Zwiększenie dobrobytu.

Kwestia zaangażowania polskich podmiotów, w tym uczelni wyższych, w proces realizacji założeń Strategii, zależy w dużej mierze od stanowiska Rządu RP, który jako organ wykonawczy ma istotny wpływ na stwarzanie warunków polskim instytucjom, przedsiębiorcom, ale również od władz regionalnych. O tym, że przedstawiciele województw zdaja sobie sprawę z kluczowej roli polskich uczelni w realizacji Strategii świadczy Stanowisko Konwentu Marszałków Województw RP, w którym pośród najważniejszych postulatów wymienia się takie przedsięwzięcia jak:

� Pogłębianie współpracy uniwersyteckiej (w tym badawczo- rozwojowej), jako urzeczywistnienie dążenia do stworzenia Bałtyckiego Rynku Wiedzy

117

http://polskawue.gov.pl/Strategia,UE,dla,regionu,Morza,Baltyckiego,8002.html, stan na 05.10.2012. 118

Komunikat Komisji do Parlamenty Europejskiego, Rady Europejskiego Komitetu Ekonomiczno- Społecznego i Komitetu Regionów dotyczący Strategii Unii Europejskiej dla regionu Morza Bałtyckiego, z dnia 23.03.2012 r.


122

poprzez: uruchomienie wieloletniego programu stypendiów i staży dla studentów i naukowców, obejmującego wszystkie kraje UE w Regionie Bałtyckim, ze szczególnym uwzględnieniem dziedzin wiedzy, w których Region Bałtycki dysponuje kompetencjami w skali europejskiej lub globalnej; mocniejszą koordynację współpracy na rzecz efektywniejszego wykorzystania zasobów i infrastruktury nauki w Regionie Bałtyckim, co może prowadzić do utworzenia Bałtyckiej Infrastruktury Wiedzy; ulokowanie we Wrocławiu jednej ze Wspólnot Wiedzy i Innowacji w ramach Europejskiego Instytutu Technologicznego; uruchomienie inicjatywy Baltic Brain Bridge obejmującej wszystkie obszary metropolitalne w Regionie Bałtyckim i będącej próbą stworzenia przeciwwagi dla obszaru Pentagonu zachodniej części UE.

� Pobudzanie rozwoju współpracy w dziedzinie przedsiębiorczości i innowacji poprzez uruchomienie serii pogłębionych projektów pilotażowych, których celem będzie identyfikacja partnerów oraz potencjału gospodarczego i innowacyjnego, a także ekonomicznych korzyści i realnych barier tworzenia transnarodowych klastrów bałtyckich, w obszarach których Region Bałtycki ma unikalne kompetencje, doświadczenie i znaczenie gospodarcze w skali europejskiej i światowej (np. biotechnologia, ekologia, energetyka, informatyka, przemysł farmaceutyczny, design, obróbka bursztynu)119.

3.10.3 Analiza zapisów wniosków o dofinansowanie składanych przez polskie uczelnie w XIII Priorytecie PO IiŚ Projektodawcy we wnioskach o dofinansowanie (pkt B 5.1- Istniejąca infrastruktura i wpływ projektu, część „Wpływ projektu na poziomie zgodności z dokumentami strategicznymi”) nie wskazywali Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego, jako dokumentu stanowiącego odniesienie do celów projektu. Ma to również związek z okresem przygotowywania wniosków, często wcześniejszym niż opracowanie Strategii. Odniesień do SUE RMB nie było również we wnioskach uniwersytetów funkcjonujących najbliżej Morza Bałtyckiego (np. Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny czy Akademia Morska w Szczecinie). Należy jednak pamiętać o tym, że Strategia jest dedykowana całemu obszarowi kraju, nie tylko województwom lokalizacyjnie najbliższych Morzu Bałtyckiemu. Realizacja projektów przyczyniających się do wdrażania założeń Strategii jest problematyczna, również dla uczelni wyższych, ze względu na charakter samego dokumentu. W literaturze przedmiotu oraz w opiniach ekspertów pojawiają się opinie nt. słabości Strategii, wynikających w znacznej mierze z jej struktury, nieokreślonych jasno celów, braku dostatecznego dofinansowania i mało przejrzystego sposobu zarządzania. Być może miał na to wpływ specyficzny proces określania celów Strategii, które zostały sformułowane dopiero po wyborze środków do ich osiągnięcia, czyli projektów zgłoszonych on-line przez zainteresowane

119

Stanowisko Konwentu Marszałków Województw RP w sprawie Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego, Niedzica, 18.12.2008 r.


123

podmioty. Natomiast brak dodatkowych środków finansowania SUE RMB demotywuje podmioty do rozwijania jej idei120.

3.10.4 Analiza aktywności i potencjału polskich uczelni wyższych w obszarze projektów związanych z regionem Morza Bałtyckiego Edukacja i nauka to jednej z ważniejszych czynników wpływających na konkurencyjność regionu Morza Bałtyckiego oraz na jego zrównoważony rozwój, co jest zarazem celem Strategii UE dla rozwoju regionu Morza Bałtyckiego. Warto zauważyć, że pomimo zidentyfikowanych problemów regionu Morza Bałtyckiego, charakteryzuje się on także wysokim poziomem wykształcenia mieszkańców, znacznymi nakładami na badania i rozwój, obecnością liczących się ośrodków badawczo- rozwojowych, wysoką stopą zatrudnienia oraz szybkim rozwojem społeczeństwa informacyjnego. Oczywiście należy mieć na uwadze, że tak wysoki potencjał innowacyjności region zawdzięcza wynikom osiąganym przez kraje skandynawskie, a poziom wyżej wymienionych wskaźników jest bardzo zróżnicowany między krajami. Najsłabiej wśród państw Unii Europejskiej wypada Polska, która w całej Unii zajmuje przedostatnie miejsce121 . Mimo to, możliwość kooperacji z podmiotami, z krajów wiodących, przy dużym potencjale naukowym polskich instytucji, daje szansę dla podmiotów z tego regionu, w tym uczelni wyższych, do tworzenia projektów przyczyniających się do realizacji SUE RMB i samorozwoju. Polska czy Rosja charakteryzują się bowiem znaczą dynamiką i gotowością do zmian. Biorąc pod uwagę, że region Morza Bałtyckiego uważany jest za obszar o bardzo wysokim potencjale edukacyjnym (kapitał intelektualny w metropoliach państw członkowskich UE w regionie Morza Bałtyckiego to ponad 300 szkół wyższych, 800 ośrodków badawczych)122 dotychczasową aktywność polskich uczelni w zakresie udziału a projektach międzynarodowych przyczyniających się do budowy innowacyjności obszaru Morza Bałtyckiego, należy ocenić jako umiarkowaną. W celu zwiększenia możliwości realizacji założeń Strategii Unii Europejskiej dla rozwoju regionu Morza Bałtyckiego, istotne jest podniesienie jakości kształcenia. Globalny rozwój gospodarki opartej na wiedzy stawia przed systemami edukacyjnymi, w tym polskim, nie lada wyzwania. Edukacja pozostaje obszarem, którego rozwój należy zdynamizować, m.in. poprzez zacieśnianie współpracy między ośrodkami naukowymi funkcjonującymi w regionie Morza Bałtyckiego. O konieczności dbania o potencjał uczelni wyższych w regionie Morza Bałtyckiego,

120

Puka L., „Przegląd Strategii UE dla Regionu Morza Bałtyckiego- główne wyzwania”, w: Biuletyn Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych, Nr 67/2011. 121

M. Budzyńska, „Edukacja i nauka jako czynniki wpływające na konkurencyjność regionu Morza Bałtyckiego”, Biuletyn Analiz UKIE, nr 19. 122

Op. cit.


124

także polskich, świadczą rankingi światowe, w których uczelnie z państw bałtyckich są poza ścisłą „setką”, zaś polskie dopiero w czwartej „setce”123. O potencjale polskich uczelni w zakresie realizacji założeń Strategii UE RMB świadczy realizacja projektów w ramach Programu Operacyjnego Południowy Bałtyk, zwłaszcza, że zarówno zakres tematyczny, jak i typ projektów (międzynarodowe inicjatywy w obszarze krajów Południowego Bałtyku) może mieć znaczący wkład w realizację SUE RMB. Ogólnym celem tego programu operacyjnego, realizowanego przy współpracy Danii, Niemiec, Litwy, Polski i Szwecji, jest wzmocnienie zrównoważonego rozwoju regionu południowego Bałtyku poprzez wspólne działania na rzecz zwiększenia jego konkurencyjności i pogłębienia integracji między jego mieszkańcami i instytucjami. Jednym z głównych pozytywnych skutków inwestycji ma być zapewnienie warunków sprzyjających wzrostowi gospodarczemu i tworzeniu miejsc pracy ponad granicami państwowymi. W latach 2007-2012 14 uczelni wyższych (10 uczelni państwowych oraz 4 uczelnie prywatne) zrealizowało w sumie 24 projekty. Były to najczęściej uczelnie zlokalizowane w województwach nadmorskich, takie jak: Uniwersytet Szczeciński, Uniwersytet Gdański, Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku, Uniwersytet Medyczny w Gdańsku, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie, Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku, Politechnika Gdańska, Akademia Morska w Szczecinie, Wyższa Szkoła Administracji i Biznesu im. E. Kwiatkowskiego w Gdyni, Zachodniopomorska Szkoła Biznesu, Europejska Wyższa Szkoła Hotelarstwa, Turystyki i Przedsiębiorczości w Sopocie i Powszechna Wyższa Szkoła Humanistyczna „POMERANIA” z siedzibą w Chojnicach. Wyjątkiem lokalizacyjnym jest Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Elblągu znajdująca się w województwie warmińsko-mazurskim. Na poniższej mapie został przedstawiony przestrzenny rozkład realizowanych projektów, na którym uwzględniono projekty realizowane w ramach PO Południowy Bałtyk.

123

M. Budzyńska, „Edukacja i nauka jako czynniki wpływające na konkurencyjność regionu Morza Bałtyckiego”, Biuletyn Analiz UKIE, nr 19.


125

Mapa 4 Rozkład przestrzenny realizowanych projektów, z uwzględnieniem PO Południowy Bałtyk.

Źródło: opracowanie własne na podstawie baz danych udostępnianych przez Instytucje koordynujące na stronach internetowych; stan na 23.08.2012 r.

Polskie uczelnie w międzynarodowej współpracy występowały z reguły w roli partnera. Jedynie raz (Uniwersytet Gdański) został beneficjentem wiodącym. Wartość dofinansowania dedykowanego polskim uczelniom w ramach projektów szacuje się na kwotę 4 221 895,27 euro. Większość projektów, w które zaangażowane były polskie uczelnie wyższe otrzymało dofinansowanie w 2009 roku (10 projektów) oraz w 2010 roku (10). W roku 2008 był to jedynie 1 projekt, a w 2011- 3 projekty. Realizowane projekty najczęściej (7 projektów) dotyczyły Działania 1.1 Rozwój przedsiębiorczości a ich docelowymi efektami były np.: rozwój innowacyjnych systemów w oparciu o wymianę doświadczenia, zmniejszanie różnic istniejących w obrębie Południowego Bałtyku w zakresie dostępu do wiedzy, technologii i rozwoju w dziedzinie gospodarki opartej na wiedzy ekologicznej, transfer doświadczenia i wiedzy w zakresie gazu LNG w rejonie Południowego Bałtyku, utworzenie ponadnarodowego potencjału biznesowego podmiotów funkcjonujących na obszarze Południowego Bałtyku. Z kolei projekty realizowane w ramach Działania 1.2 Integracja rynków pracy i szkolnictwa (4) miały na celu m.in.: integrację i edukację studentów, absolwentów uczelni oraz przedsiębiorstw sektora MŚP w zakresie zarządzania przemysłem projektowym, utworzenie wirtualnego laboratorium dedykowanego studentom zajmującym się tematyką nauk morskich, dostosowanie szkolnictwa morskiego do


126

zmieniających się warunków na rynku pracy celem zbudowania potencjału nowego pokolenia ekspertów Morza Bałtyckiego, zwiększanie mobilności siły roboczej oraz zwiększania współpracy podmiotów rynku pracy w obszarze Południowego Bałtyku. Inicjatywy uczelni wpisujące się w Działanie 2.1 Zarządzanie środowiskiem Morza Bałtyckiego (3) przyczyniały się natomiast do: zastosowania w przyszłości w praktyce nowego typu wałów zbudowanych z przetestowanych materiałów, utworzenia współpracy transgranicznej w zakresie planowania przestrzennego obszarów morskich i zarządzania dorzeczami, stworzenia kompleksowego podejścia do zmniejszania eutrofizacji. Projekty realizowane w ramach Działania 2.2 Oszczędzanie energii oraz odnawialne źródła energii (2) były podjęte w celu: opracowania strategii rozwoju nowych parków wiatrowych na morzu, a co za tym idzie zapewnienie w przyszłości bezpiecznych dostaw energii dla regionu Południowego Bałtyku, zwiększenie konkurencyjności regionu poprzez wzmocnienie pozycji na europejskim rynku energii odnawialnej, zwiększenie zatrudnienia w obszarze OZE oraz promowanie trwałych odnawialnych łańcuchów dostaw energii (biomasa, energia wodna, wiatrowa oraz słoneczna). Natomiast efektami projektów prowadzonych w Działaniu 2.3. Zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych oraz dziedzictwa kulturowego w celu rozwoju regionalnego (4) było: wspólne opracowanie transgranicznych produktów turystycznych i informacyjnych muzeów oceanograficznych regionu Południowego Bałtyku, wdrożenie e-przewodnika po muzeach oceanograficznych regionu Południowego Bałtyku, konsolidacja sieci przystani i wzmocnienie marketingu turystyki wodnej w regionie Południowego Bałtyku, rewitalizacja szlaku kultury europejskiej w regionie Południowego Bałtyku. Najważniejszymi efektami aktywności polskich uczelni w ramach prowadzonych projektów w Działaniu 2.4 Inicjatywy społeczności lokalnych (3) były: wsparcie potencjalnych beneficjentów PO Południowy Bałtyk (szczególnie władz lokalnych i organizacji pozarządowych) w przygotowaniu i realizacji projektów transgranicznych, kształcenie i szkolenie morskie młodzieży w celu krzewienia kultury regionu Morza Bałtyckiego i podniesienia kompetencji i potencjału przyszłej kadry zatrudnionej w sektorze morskim, identyfikacja i promowanie innowacyjnych praktyk w nauczaniu. Natomiast projekt realizowany w Działaniu 1.3 Dostępność transportowa ma na celu poprawę jakości usług przewozu ładunków ponadnormatywnych i interoperacyjności realokacji dużych przedmiotów w obszarze Południowego Bałtyku. Analizując cele i efekty realizowanych projektów wydaje się, że wpisują się one w ogólne cele Strategii UE dla rozwoju Regionu Morza Bałtyckiego. Część z nich przyczynia się z pewnością do budowania zaplecza innowacyjnej gospodarki regionu, natomiast pozostałe skupiają się na problemach środowiskowych basenu Morza Bałtyckiego, jak również kreowaniu kapitału ludzkiego w regionie. Doświadczenie uczelni polskich w realizacji tego typu projektów międzynarodowych wzmacnia ich potencjał w zakresie możliwości współrealizacji SUE RMB.


127

Programem, który obok PO Południowy Bałtyk, w dużym stopniu wspiera potencjał polskich uczelni, zarówno merytoryczny, jak i organizacyjny, jest Baltic Sea Region Programm. Program Region Morza Bałtyckiego (BSR) jest realizowany w ramach celu 3. polityki spójności Unii Europejskiej – Europejska Współpraca Terytorialna. Opiera się on na doświadczeniach dwóch poprzednich programów wspierających współpracę transnarodową w regionie Morza Bałtyckiego – Inicjatywy Wspólnotowe „INTERREG II C” (1997-1999) i „Program Sąsiedztwa INTERREG III B” (2000-2006).Najważniejszym celem strategicznym Programu Region Morza Bałtyckiego jest wsparcie rozwoju zrównoważonego, konkurencyjnego i terytorialnie zintegrowanego regionu Morza Bałtyckiego poprzez łączenie potencjałów ponad granicami. Tym samym Program realizuje cele zawarte w strategiach z Lizbony i Göteborga. Obszar kwalifikowany obejmuje całe terytorium Danii, Estonii, Finlandii, Łotwy, Litwy, Polski i Szwecji oraz północne części Niemiec (Landy: Berlin, Brandenburgia, Brema, Hamburg, Meklemburgia Pomorze Przednie, Szlezwik-Holsztyn i Dolna Saksonia – tylko region NUTS II Lüneburg), jako państwa członkowskie UE. Do obszaru objętego programem należą także kraje sąsiadujące – Norwegia (cały kraj), Rosja (Sankt Petersburg i otaczający go Okręg Leningrad, Republikę Karelii, Okręg Kaliningradu, Murmańsk, Nowogród i Psków; dla projektów dotyczących regionu Morza Barentsa przewidywana jest współpraca z Okręgiem Archangielska, Republiką Komi i Nienieckim Okręgiem Autonomicznym) i Białoruś (cały kraj). W latach 2007-2012 16 uczelni (w tym 2 prywatne) zrealizowało w sumie 25 projektów. Wartość dofinansowania dedykowanego polskim uczelniom w ramach projektów szacuje się na kwotę 5 601 416,6 euro. Większość projektów, w które zaangażowane były polskie uczelnie wyższe otrzymało dofinansowanie w 2008 i 2009 roku (w sumie 15 projektów ) oraz w 2010 i 2011 roku (w sumie 10 projektów). Do aktywnych w tym obszarze szkół wyższych należą: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Politechnika Wrocławska, Politechnika Warszawska, Politechnika Gdańska, Zachodniopomorska Szkoła Biznesu, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny, Akademia Morska w Gdyni, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Akademia Górniczo- Hutnicza w Krakowie, Politechnika Białostocka, Akademia Morska w Szczecinie, Politechnika Łódzka, Uniwersytet Gdański, Wojskowa Akademia Techniczna, Politechnika Koszalińska, Wyższa Hanzeatycka Szkoła Zarządzania w Słupsku. Podobnie jak w przypadku PO Południowy Bałtyk, polskie uczelnie występowały w zasadzie zawsze jako partner projektowy. Wyjątkiem okazała się Akademia Górniczo- Hutnicza, która w jednym z realizowanych przez uczelnię projektów została liderem. W przeciwieństwie do PO Południowy Bałtyk, zaangażowane uczelnie funkcjonują już na obszarze szerszym niż województwa nadmorskie. Jednak projekty realizowane w województwach pomorskim i zachodniopomorskim stanowią największy udział finansowy, co obrazuje poniższa mapa.


128

Mapa 5 Wartość projektów Programu Baltic Sea Region, w układzie przestrzennym.

Źródło: opracowanie własne na podstawie baz danych udostępnianych przez Instytucje koordynujące na stronach internetowych; stan na 23.08.2012 r.

Rozmiar otrzymanego wsparcia finansowego w ramach realizowanych projektów dedykowany konkretnie uczelni również przedstawia się najkorzystniej dla uczelni „nadmorskich”. Realizowane projekty najczęściej dotyczyły Priorytetu I- Wspieranie Innowacyjności (10 projektów). Liczebność pozostałych projektów, z podziale na priorytety, przedstawia się następująco: Priorytet II- Zewnętrzna i Wewnętrzna Dostępność- 3 projekty, Priorytet III- Morze Bałtyckie jako wspólny zasób- 5 projektów, Priorytet IV- Promowanie atrakcyjności i konkurencyjności miast i regionów- 7 projektów. Zakładanymi celami projektów wspierających innowacyjność były:

� zintegrowanie lokalnych, regionalnych i krajowych podmiotów w klaster żywnościowy w celu przyczynienia się do rozwoju gospodarczego w regionie Morza Bałtyckiego, charakteryzującego się wysokim udziałem MŚP w sektorze przedsiębiorstw;

� wsparcie wdrożenia Strategii Lizbońskiej poprzez inwestycje w infrastrukturę innowacyjną w krajach Morza Bałtyckiego oraz wypracowanie modelu wspierania innowacyjnych MŚP w ramach indywidualnego doradztwa w formie coachingu i Transnarodowego Funduszu Gwarancyjnego;


129

� stworzenie środowiska pracy i usunięcie barier działania innowacyjnych MŚP w regionie Morza Bałtyckiego objętym siecią parków nauki i klastrów poprzez zwiększanie dostępu finansowania małych i średnich podmiotów rynkowych oraz umiędzynarodowiania ich działalności;

� budowa zrównoważonego, energooszczędnego prototypu budownictwa mieszkalnego, przy zastosowaniu innowacyjnych rozwiązań i technologii przy jednoczesnej harmonizacji procedur i wytycznych instytucjonalnych;

� wymiana doświadczeń i wiedzy między naukowcami w wieku 55 i starszych (m.in. poprzez wolontariat na rzecz MŚP), jako sposób na podniesienie potencjału innowacyjnego regionu Morza Bałtyckiego oraz zmianę postrzegania ludzi w wieku 55+;

� podniesienie poziomu innowacyjności w przedsiębiorstwach, lepsze wykorzystanie potencjału rynkowego, poprawa warunków politycznych i administracyjnych służących trwałym innowacjom w MŚP oraz zwiększenie siły innowacyjnej i podaży wykwalifikowanych pracowników oraz kadry kierowniczej MŚP;

� rozpowszechnienie w krajach nadbałtyckich wiedzy na temat możliwości stosowania technologii plazmowych do oczyszczania gazów spalinowych i innych gazów odlotowych ze szkodliwych tlenków azotu, tlenków siarki i lotnych związków organicznych oraz usuwania plam ropy z wody morskiej;

� wspieranie ponadnarodowej współpracy poprzez łączenie środowisk badawczych, klastrów oraz sieci MŚP oraz tworzenie globalnie wiodących badań oraz węzłów innowacji w celu zwiększenia międzynarodowej pozycji regionu;

� utworzenie mechanizmów wspierających rozwój przedsiębiorczości opartej o działalność wydobywczą i przeróbczą, a także wdrożenie regionalnego planu akcji w zakresie gospodarowania odpadami i rekultywacji;

� wzmocnienie promocji innowacyjnych MŚP poprzez rozwój kultury pracy, organizacji oraz wyrównywanie szans kobiet i mężczyzn.

Z kolei zakładanymi efektami projektów w ramach Priorytetu Wewnętrzna i Zewnętrzna dostępność były: zebranie wszystkich dotychczasowych wizji, planów oraz działań praktycznych tworzonych przez różne instytucje i podmioty gospodarcze w regionie Bałtyku w jedną spójną i usystematyzowaną koncepcję z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju regionalnego oraz wejść i wyjść z systemu (centra logistyczne, porty, linie kolejowe autostrady na morzu itd.), stworzenie transnarodowej platformy współpracy pomiędzy istotnymi publicznymi i prywatnymi aktorami działającymi na rzecz rozwoju transnarodowego i przyjaznego klientowi połączenia kolejowego Rail Baltica, ciągnącego się od Berlina aż do Tallina, minimalizacji zanieczyszczenia powietrza, przy jednoczesnym dążeniu do optymalizacji konkurencyjności przemysłu morskiego. Jeśli chodzi o projekty wpisujące się w Priorytet- Morze Bałtyckie jako wspólny zasób, to ich celem było: skuteczne zarządzanie wodą w celu poprawy stanu Morza


130

Bałtyckiego, poprawa bezpieczeństwa morskiego oraz stanu środowiska regionu Morza Bałtyckiego, integracja środowisk lokalnych oraz regionalnych dla wspólnych działań w dziedzinie bezpieczeństwa morskiego (tj. prewencja, zapobieganie skutkom katastrof na lądzie i morzu, stworzenie sieci współpracy oraz monitoringu), badanie aktualnie stosowanych nawozów naturalnych stosowanych w rolnictwie w regionie Morza Bałtyckiego oraz przetestowanie innowacyjnych rozwiązań w tym zakresie, opracowanie modelu pozwalającego na identyfikację rejonów skażonych, rozprzestrzeniania się skażenia oraz kompleksową ocenę ryzyka związanego z zalegającą na dnie Bałtyku bronią chemiczną. Natomiast celem projektów realizowanych w ramach Priorytetu Promowanie atrakcyjności i konkurencyjności miast i regionów uczelnie wyższe wraz z innymi partnerami dążyły do: upowszechnienia i wymiany najlepszych praktyk w zakresie innowacyjnych metod sieci bioenergetycznych, promocja zrównoważonych rozwiązań prowadzących do utworzenia „ekoregionu”, w którym wzrost ekonomiczny idzie w parze z ochroną środowiska i sprawiedliwością społeczną, opracowanie strategii radzenia sobie ze zmianami klimatycznymi w regionie Morza Bałtyckiego dla władz lokalnych i regionalnych oraz innych podmiotów, opracowanie profilów regionalnych w zakresie samodzielności energetycznej opartej na odnawialnych źródłach energii, stworzenie międzynarodowej platformy wymiany kompetencji w zakresie gospodarki opadami, wsparcie rozwoju Ekowioski jako bardziej zrównoważonego stylu życia (w znaczeniu, ekonomicznym, społecznym oraz w aspekcie ochrony środowiska) na obszarach wiejskich w regionie Morza Bałtyckiego, wspieranie dobrych praktyk zarządzania zasobami leśnymi w obszarze Morza Bałtyckiego.

3.10.5 Podsumowanie Analiza realizowanych projektów przez polskie uczelnie wyższe, szczególnie tych międzynarodowych, świadczy o potencjale szkół wyższych w zakresie przyczyniania się do realizacji założeń SUE RMB. Część projektów, szczególnie prowadzonych w Programie Baltic Sea Region Programm, wprost odwołuje się do Strategii, a kilka z nich tworzy katalog projektów flagowych. Pomimo wskazanych w rozdziale niedociągnięć Strategii oraz biorąc pod uwagę opisywaną w niniejszym raporcie diagnozę sektora uczelni wyższych w Polsce, należy stwierdzić, iż te podmioty mają możliwość przyczyniania się do realizacji SUE RMB. Aby wzmacniać ten potencjał i uczynić ze szkół wyższych poważnego partnera w realizacji projektów międzynarodowych należy jednak ograniczać zidentyfikowane bariery, takie jak np. braki w infrastrukturze badawczej czy ogólnie pojęte niedofinansowanie sektora nauki w Polsce. Ten stan rzeczy, w przypadku projektów realizujących SUE RMB, przejawia się dość niską liczbą realizowanych projektów oraz często jedynie partnerską rolą polskich uczelni w przedsięwzięciu badawczym.


131

W przypadku SUE RMB istotna jest jej specyfika instytucjonalna oraz systemowa. Dotychczasowy brak odrębnego funduszu i budżetu na realizację założeń dokumentu oraz zdiagnozowane braki, w tym infrastrukturalne, uczelni polskich wymagają, aby kształtowane obecnie programy na kolejną perspektywę finansową zawierały komponenty wzmacniające pozycję polskich uczelni i starzały im lepsze warunki do zaistnienia na międzynarodowej arenie badawczej, w celu realizacji celów tak istotnych dokumentów jakimi są m.in. Strategia UE dla rozwoju regionu Morza Bałtyckiego i Europa 2020. Kolejnym wnioskiem z przeprowadzanych analiz jest stwierdzenie, że budowanie sieci kontaktów między organami finansującymi badania naukowe z wszystkich nadbałtyckich państw UE stanowi szansę nie tylko na przyczynienie się polskich instytucji naukowych (w tym szkół wyższych) do realizacji Strategii, ale zarazem do samorozwoju tych podmiotów i do wzmacniania innowacyjności polskiej gospodarki.

3.11 Cele i kierunki wsparcia w nowej perspektywie finansowej Komisja Europejska przygotowała propozycję rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego objętych zakresem wspólnych ram strategicznych oraz ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności, oraz uchylającego rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 (COM(2011) 615 final/2, Bruksela, 14.03.2012 r.), zwanego dalej Rozporządzeniem ogólnym, w którym określone zostały m.in. cele tematyczne funduszy objętych zakresem wspólnych ram strategicznych. Należy zauważyć, że wsparcie dla infrastruktury badawczej zawiera się w celu 1., zaś dla infrastruktury edukacyjnej w celu 10. Zgodnie z ww. projektem rozporządzenia „cele tematyczne są przekładane na priorytety specyficzne dla każdego funduszu objętego zakresem wspólnych ram strategicznych i określane w przepisach dotyczących poszczególnych funduszy”. Komisja Europejska przygotowała projekt rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie przepisów szczegółowych dotyczących Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i celu „Inwestycje na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia” oraz w sprawie uchylenia rozporządzenia (WE) nr 1080/2006 (KOM(2011) 614 wersja ostateczna, Bruksela, 06.10.2011 r.), zwane dalej rozporządzeniem ws. EFRR, w którym określono priorytety inwestycyjne w ramach poszczególnych celów tematycznych. W szczególności dla celów 1. i 10. są to (art. 5):


132

1. wzmacnianie badań naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji:124

a. udoskonalanie infrastruktury badań i innowacji i podnoszenie zdolności do tworzenia doskonałości w zakresie badań i innowacji oraz wspieranie ośrodków kompetencji, w szczególności leżących w interesie Europy;

b. promowanie inwestycji przedsiębiorstw w badania i innowacje, rozwoju produktów i usług, transferu technologii, innowacji społecznych i aplikacji z dziedziny usług publicznych, tworzenie sieci, pobudzanie popytu, klastrów i otwartych innowacji poprzez inteligentną specjalizację;

c. wspieranie badań technologicznych i stosowanych, linii pilotażowych, działań w zakresie wczesnej walidacji produktów i zaawansowanych zdolności produkcyjnych i pierwszej produkcji w dziedzinie kluczowych technologii wspomagających oraz rozpowszechnianie technologii o ogólnym przeznaczeniu;

(…) 10. inwestycje w edukację, umiejętności i uczenie się przez całe życie poprzez rozwój infrastruktury edukacyjnej i szkoleniowej.

W nowym okresie programowania 2014-2020 polityka i finansowanie muszą być również zgodne z programem Europa 2020, Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu i ze szczegółowymi rekomendacjami dla danego kraju (country specific recommendations)125. Podstawową zasadą jest to, że projekty finansowane w ramach programów operacyjnych powinny wspierać zwiększenie konkurencyjności, wzrost gospodarczy i tworzenie nowych miejsc pracy. Takie obszary tematyczne jak: kultura, opieka zdrowotna i infrastruktura szkolnictwa wyższego nie są więc głównymi priorytetami w zakresie finansowania. Do szkolnictwa wyższego odnosi się cel tematyczny 10.: inwestowanie w edukację, umiejętności i uczenie się przez całe życie w rozporządzeniu ogólnym. Celem nadrzędnym jest uzyskanie „inteligentnego 126 i trwałego wzrostu gospodarczego, sprzyjającego włączeniu społecznemu“ przez zwiększenie liczby dobrze wykształconych absolwentów, posiadających odpowiednią wiedzę i umiejętności oraz przez bardziej efektywne wykorzystanie potencjału innowacyjnego szkół wyższych i ich pracowników. Celem szczegółowym jest, by 40% populacji Unii Europejskiej w wieku 30-34 lat uzyskiwało wyższe wykształcenie. W przypadku Polski, jako kraju o wysokim stopniu wykształcenia 127 , wskaźnik ten wynosi 36,9%. Cele edukacyjne powinny być

124

Nazwy priorytetów tematycznych w polskich wersjach językowych obu rozporządzeń nieco się różnią. 125

Zalecenie Rady w sprawie krajowego programu reform Polski z 2012r. oraz zawierającego opinię Rady na temat przedstawionego przez Polskę programu konwergencji na lata 2012-2015 (COM(2012) 323 final, Bruksela 30.05.2012r.).

126 Inteligentny wzrost gospodarczy, to wzrost opierający się na inteligentnej specjalizacji.

127 Obecnie wskaźnik ten wynosi dla Polski 36,9% (wg Country Fact Sheet, Polska, Komisja Europejska,

DG REGIO, lipiec 2012).


133

dodatkowo wyraźnie powiązane z krajową strategią rozwoju edukacji, z uwzględnieniem malejącej dynamiki rozwoju demograficznego. Podobnie jak w obecnym okresie programowania, wsparcie dla infrastruktury szkół wyższych będzie możliwe w ramach różnych celów tematycznych i priorytetów inwestycyjnych. W szczególności w ramach celu tematycznego 1.: wzmacnianie badań naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji jednym z priorytetów inwestycyjnych jest: udoskonalanie infrastruktury badań i innowacji i podnoszenie zdolności do tworzenia doskonałości w zakresie badań i innowacji. Zgodnie z założeniami Komisji Europejskiej cele tematyczne 1. i 10. są wzajemnie powiązane, gdyż szkoły wyższe są kluczowym elementem rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. EFRR ma wspierać lepsze włączenie szkół wyższych w rozwój regionalny oparty na inteligentnej specjalizacji (poprzez wsparcie infrastruktury badawczej, projektów badawczo-rozwojowych i zwiększenia potencjału kapitału ludzkiego). Celem nadrzędnym jest ogólnie także koncentracja na wspieraniu innowacyjności i przedsiębiorczości. Nie zostało powiedziane, że dofinansowywane działania muszą wpasowywać się tylko w jeden cel tematyczny. Komisja będzie zachęcała do wspierania działań adresujących jednocześnie kilka celów tematycznych. Wynika z tego, że podział na priorytety i działania w programach operacyjnych nie musi i nawet nie powinien odzwierciedlać podziału na poszczególne cele tematyczne. „Taka jest filozofia projektów zintegrowanych, czy podejścia zintegrowanego do rozwoju kiedy powinniśmy patrzeć na to jaki cel chcemy osiągnąć, a nie to, na co nam fundusze pozwalają. Oczywiście powinno być to też wsparcie dobrze przemyślane, a projekty integrowały w sobie obszary dzisiejszych: PO IG, PO KL, PO IŚ.“ W szczegółowych zaleceniach dla Polski128 rekomenduje się m.in.: „zwiększenie dostępności programów praktyk zawodowych i uczenia się w miejscu pracy, podniesienie jakości szkoleń zawodowych i przyjęcie strategii uczenia się przez całe życie“, „lepsze dopasowanie systemu edukacji do potrzeb rynku pracy i podniesienie jakości nauczania“, „zwiększenie udziału kobiet w rynku pracy“ oraz „podwyższenie wskaźnika przyjmowania dzieci zarówno do placówek opieki nad najmłodszymi dziećmi, jak i placówek przedszkolnych“. Zalecenia te dotyczą oczywiście głównie obszarów wspieranych w ramach EFS. Dodatkowo należy zauważyć, że Komisja Europejska zamierza wspierać projekty realizowane przez uczelnie, konsorcja szkół wyższych oraz konsorcja szkół wyższych i przedsiębiorstw jeśli jest to zgodne z celami rozwoju kraju i regionów. Natomiast Komisja Europejska nie określa sposobu, w jaki powiązania te należy wspierać.129

128

Zalecenie Rady w sprawie krajowego programu reform Polski z 2012 r. oraz zawierające opinię Rady na temat przedstawionego przez Polskę programu konwergencji na lata 2012–2015. 129

Poglądy Komisji na powiązania uczelni i na rozwój regionalny zostały przedstawione w podręczniku Guide to Research and Innovation Strategies for Smart Specialisation (RIS 3), Komisja Europejska, Bruksela, maj 2012.


134

Wsparcie szkolnictwa wyższego w perspektywie 2014-2020 musi wpisywać się w podstawowe wytyczne sformułowane przez Komisję Europejską, a stanowiące m.in. o celach tematycznych funduszy objętych zakresem wspólnych ram strategicznych.130 Ale w nowym okresie programowania polityka i finansowanie muszą być również zgodne z programem Europa 2020, Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu i ze szczegółowymi rekomendacjami dla danego kraju (country specific recommendations)131. Strategia Europa 2020 obejmuje trzy wzajemnie ze sobą powiązane priorytety czyli 1) rozwój inteligentny (rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji), 2) rozwój zrównoważony (wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej), 3) rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu (wspieranie gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniającej spójność społeczną i terytorialną). Aby osiągnąć cele strategii Europa 2020 prowadzonych ma być siedem projektów przewodnich. Do szkolnictwa wyższego można przede wszystkim odnieść 3 z nich: Unia innowacji, Młodzież w drodze, Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia. Działania na rzecz szkolnictwa wyższego powinny wpisywać się także w cele dokumentów strategicznych na szczeblu krajowym. Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020 opiera się na trzech obszarach strategicznych: Sprawne i efektywne państwo; Konkurencyjna gospodarka; Spójność społeczna i terytorialna. Ogólnie ujmując, cele odnoszące się do szkolnictwa wyższego zawarte są w obszarze Konkurencyjna gospodarka, nastawionym na poprawę kształcenia oraz wzrost innowacyjności gospodarki. Z kolei realizacji Strategii Rozwoju Kraju 2020 ma służyć dziewięć strategii zintegrowanych. Należy tutaj przede wszystkim wymienić Strategię innowacyjności i efektywności gospodarki, Strategię rozwoju kapitału ludzkiego, Strategię rozwoju kapitału społecznego i Krajową Strategię Rozwoju Regionalnego. Podsumowując, cele i kierunki wsparcia w nowej perspektywie finansowej powinny wpisywać się w istniejącą i realizowaną politykę rozwoju Europy i Polski, wyrażoną w wyżej wymienionych dokumentach. Ich emanacją jest podnoszenie poziomu cywilizacyjnego kraju, które wyrażać się będzie w lepszym wykształceniu społeczeństwa. W tym kontekście istotne jest więc podnoszenie jakości kształcenia na polskich uczelniach. Cele powinny mieć również charakter bardziej utylitarny i powinny realizować oczekiwania sektora edukacji, nauki i gospodarki. Natomiast ich

130

Propozycja rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego objętych zakresem wspólnych ram strategicznych oraz ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności, oraz uchylającego rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 (COM(2011) 615 final/2, Bruksela, 14.03.2012 r.) 131

Zalecenie Rady w sprawie krajowego programu reform Polski z 2012r. oraz zawierającego opinię Rady na temat przedstawionego przez Polskę programu konwergencji na lata 2012-2015 (COM(2012) 323 final, Bruksela 30.05.2012r.).


135

struktura powinna być również wynikiem analizy najważniejszych słabych i mocnych stron oraz szans i zagrożeń obecnego wsparcia uczelni wyższych. Poniższa tabela zawiera katalog najważniejszych zidentyfikowanych w ramach badania czynników dla poszczególnych grup oraz ich wagi (w skali od 1 do 5, gdzie 5 to bardzo istotny czynnik, 1 najmniej istotny czynnik). W uzasadnionych przypadkach analiza wychodzi poza ramy wsparcia udzielanego w ramach PO IiŚ lub wiąże się z nim pośrednio. Celem takiego podejścia jest możliwie szerokie spojrzenie na analizowane zagadnienia. Dla porządku czynniki te oznaczono kursywą. Tabela 12 Słabe i mocne strony oraz szanse i zagrożenia obecnego wsparcia uczelni.

Mocne strony Waga Słabe strony Waga

Wysoka sprawność w wydatkowaniu środkow Programu Operacyjnego

Infrastruktura i Środowisko (m.in. wysoki stopień kontraktacji)

4

Rozproszenie inwestycji współfinansowanych ze środków UE na poziomie regionalnym oznaczające brak

możliwości koordynacji inwestycji realizowanych w ramach PO IiŚ

z inwestycjami realizowanymi w ramach RPO

3

Możliwość realizacji projektu budowy nowych obiektów wraz z wyposażeniem w infrastrukturę dydaktyczną i infrastrukturę

ICT

4

Brak standardów zarządzania uczelniami w takich obszarach jak

zarządzanie strategiczne, zarządzanie prawami własności intelektualnej,

transfer technologii, itp.

4

Możliwość dofinansowania infrastruktury uczelni, które w przeciwnym wypadku nie

miałyby na to środków (wysoki efekt dodatkowości) oraz nadrabianie zapóźnień w zakresie finansowania szkolnictwa wyższego

4

Brak pełnego, tj.efektywnego wykorzystania infrastruktury

dydaktycznej wspartej w ramach PO IiŚ przez studentów innych uczelni i

wydziałów

4

Duża skala inwestycji odpowiadająca na potrzeby sektora szkolnictwa wyższego w

zakresie finansowania infrastruktury 5

W PO IiŚ niewystarczające powiązanie inwestycji w infrastrukturę z potrzebami

przedsiębiorstw i nauki 5

Wysoka innowacyjność realizowanych inwestycji w opinii uczelni (wysoka jakość

zakupionego sprzętu) 3

Przeprowadzenie linii demarkacyjnej pomiędzy działaniami z zakresu wsparcia

infrastruktury dydaktycznej (PO IiS) a tymi obejmującymi infrastrukturę naukową (PO IG) uniemożliwiające otrzymanie efektów synergicznych i

obniżające efektywność całego wsparcia ze środków UE

5

Poziom rozwoju infrastruktury największych uczelni w kraju pozwalający na uczestnictwo

w projektach międzynarodowych 5

Niewspółmierne do gwałtownego rozwoju nakłady inwestycyjne uczelni, skutkujące niższą jakością kształcenia

4

Wysoki w skali Europy odsetek osób kończących studia

3

Niedopasowanie systemu kształcenia do potrzeb rynku pracy oraz brak tradycji

współpracy pomiędzy uczelniami a przedsiębiorstwami

4

Wysoka pozycja Polski na tle innych krajów europejskich w zakresie wyjazdów polskich

studentów i naukowców na zagraniczne studia i staże

4 Niska jakość i dostępność infratruktury

towarzyszącej szkół wyższych 5

Niski poziom umiędzynarodowienia

uczelni w Polsce 5

Odsetek studentów i absolwentów kierunków ścisłych i technicznych w

ogólnej liczbie studentów i absolwentów jest w Polsce wciąż niższy niż w Unii

3


136

Europejskiej

Brak możliwości sfinansowania wszystkich potrzeb uczelni wyższych w

zakresie wyposażenia w aparaturę dydaktyczno-badawczą

4

Szanse Zagrożenia

Przyciągnięcie studentów z krajów Europy Wschodniej i krajów azjatyckich

5

Utrzymanie lub nasilenie się tendencji do wyjazdów zagranicznych

najzdolniejszych studentów i młodych naukowców

4

Realizacja projektów kompleksowych, łączących wsparcie infrastrukturalne ze

wsparciem miękkim pozwalające na zwiększenie liczby studentów na pożądanych

kierunkach studiów

5

Malejąca liczba studentów ze względu na niż demograficzny prowadząca do

konkurencji między uczelniami o studenta-klienta

4

Rzetelne i kompleksowe wyznaczenie przyszłościowych kierunków/dziedzin

rozwoju polskiej sfery B+R i szkolnictwa wyższego

4 Marginalizacja Polski w Europejskiej

Przestrzeni Badawczej 5

Włączenie szkół wyższych w procesy rozwojowe, zwłaszcza w kontekście inteligentnej specjalizacji regionów

3 Niewielki wpływ Polski na politykę europejską w zakresie szkolnictwa

wyższego oraz sfery B+R 3

Adresowanie przez szkoły wyższe oferty do osób w wieku 25-29 lat oraz 30-34 lata, czy

nawet osób starszych, które nie miały wcześniej takich aspiracji, możliwości czy

woli do podjęcia studiów

4

Fragmentaryczność realizowanych inwestycji na poziomie regionalnym w

relacji do wszystkich inwestycji w sektorze szkolnictwa wyższego

4

Większa świadomość młodzieży (maturzystów) na temat wyboru kierunku

studiów – coraz częstsze wybieranie kierunków inżyniersko-technicznych, ze

względu na informacje o bezrobociu wśród absolwentów kierunków humanistycznych i

społecznych

3

Niedopasowanie kierunków studiów wybieranych przez studentów do

bieżących potrzeb rynku pracy (skutkujące m.in. migracjami

absolwentów w kierunku tych rynków pracy na których takie zapotrzebowanie

istnieje)

4

Dostępność programów badawczych i dydaktycznych wspieranych przez UE

4 Brak chęci do nawiązywania współpracy

z innymi podmiotami przez kadrę dydaktyczno-naukową uczelni

3

Dostępność wysokiej jakości infrastruktury dydaktycznej wspartej w ramach PO IiŚ,

często na poziomie europejskim, sprzyjająca podnoszeniu jakości kształcenia

4

Brak wsparcia mniejszych ośrodków, który będzie miał przełożenie na ich

rozwój w obszarach kluczowych z perspektywy rozwoju kraju

2

Poczynione inwestycje w ramach PO IiŚ mogą prowadzić do współpracy uczelni z

sektorem przedsiębiorstw 4

Brak zdefiniowanych kierunków rozwoju branż i technologii w kraju i regionach

5

Reformy szkolnictwa wyższego sprzyjające zmianom w sektorze szkolnictwa wyższego,

w tym otwieraniu nowych, interdyscyplinarnych kierunków studiów

4

Wysoki w skali Europy odsetek osób kończących studia, skutkujący

spłaszczeniem podaży zasobów pracy w innych, niewymagających kwalifikacji

zawodach i branżach

3

Istniejący wymóg monitorowania losów absolwentów przez uczelnie pozwalający na

lepsze dopasowanie oferty uczelni do istniejących potrzeb

4

Rosnący odsetek studentów i absolwentów kierunków ścisłych i technicznych w ogólnej liczbie studentów i absolwentów w Polsce

3


137

Na podstawie analizy powyższej analizy SWOT, na podstawie wniosków płynących z innych analiz, które były przedmiotem niniejszego badania, w tym w szczególności zagadnień poruszanych na panelu ekspertów, jak również na podstawie przeprowadzonych studiów przypadku, sformułować można katalog celów dla wsparcia uczelni wyższych w przyszłym okresie programowania. Cel główny Priorytetu:

Udział szkół wyższych w rozwoju społeczno-gospodarczym kraju i regionów

poprzez ich pełne włączenie w implementację strategii inteligentnych specjalizacji.132

Cele szczegółowe Priorytetu:

1. Poprawa konkurencyjności uczelni. 2. Włączenie uczelni w realizację strategii inteligentnych specjalizacji regionów. 3. Podniesienie efektywności inwestycji, w tym optymalizacja wykorzystania

sprzętu i aparatury badawczej. 4. Podniesienie standardów i jakości zarządzania uczelnią.

1. Poprawa konkurencyjności uczelni. Wymaganym celem wsparcia powinno być podejmowanie działań na rzecz większego umiędzynarodowienia największych uczelni wyższych, w tym zwiększanie mobilności kadry dydaktycznej, realizowanie dydaktyki na poziomie europejskim oraz realizację projektów międzynarodowych.

2. Włączenie uczelni w realizację strategii inteligentnych specjalizacji regionów.

Konieczne jest położenie większego nacisku na praktyczny wymiar kształcenia i zacieśnianie współpracy z sektorem gospodarki oraz sektorem B+R, w szczególności w obszarach inteligentnej specjalizacji regionów. Ze względu na ograniczone zasoby, a także potencjał uczelni i możliwości konkurowania z innymi uczelniami w kraju i zagranicą należy wspierać również specjalizację uczelni. Nie pomniejsza to roli interdyscyplinarnych kierunków kształcenia. Ważne jest także tutaj podnoszenie jakości kształcenia.

132

Przez pełne włączenie rozumie się sytuację, gdy uczelnie, które uzyskały wsparcie są w stanie w pełni (w 100%) zaspokoić zapotrzebowanie gospodarki na absolwentów w dziedzinach określonych w strategiach inteligentnych specjalizacji na poziomie kraju i regionów.


138

3. Podniesienie efektywności inwestycji, w tym optymalizacja wykorzystania sprzętu i aparatury badawczej.

Konieczne jest podejmowanie działań na rzecz lepszego, bardziej efektywnego wykorzystania istniejącej infrastruktury, w tym finansowanej w obecnej perpsektywie. To także optymalizacja istniejących zasobów, w tym także poprzez realizację wspólnych projektów wielu jednostek - uczelni wyższych, jednostek sektora B+R oraz przedsiębiorstw.

4. Podniesienie standardów i jakości zarządzania uczelnią. Realizacja projektów w przyszłej perspektywie powinna mieć na uwadze konieczność podnoszenia standardów i jakości zarządzania uczelnią. Dotyczy to zarówno aspektu strategicznego, jak i operacyjnego funkcjonowania uczelni w powiązaniu ze wsparciem inwestycyjnym uczelni, szczególnie w zakresie technik wspomagających zarządzanie uczelniami, ICT, itp. Poniżej przedstawione zostały działania, które mogłyby być realizowane na rzecz osiągnięcia wskazanych celów. Ich szczegółowy opis zawiera aneks nr 5.

Działanie 1: Wsparcie wiodących kierunków i specjalizacji uczelni wyższych o największym potencjale.

Działanie 2: Wsparcie na rzecz lepszego dopasowania oferty uczelni do potrzeb rynku pracy.

Działanie 3: Podnoszenie efektywności, jakości oraz standardów funkcjonowania uczelni wyższych oraz promocja ich potencjału.


139

IV. Wnioski Poniżej zaprezentowano najważniejsze wnioski płynące z realizacji badania w odniesieniu do poszczególnych jego bloków. Rekomendacje wynikające z przedstawionych wniosków zawarto z kolei w stosownej tabeli stanowiącej aneks nr 6 do raportu. Wnioski dotyczące diagnozy sytuacji szkolnictwa wyższego

• Analiza aktualnych danych dotyczących finansowania infrastruktury szkolnictwa wyższego wykazała, że nakłady finansowe na szkolnictwo wyższe w Polsce są niewspółmierne do gwałtownego rozwoju, jakie przeżywa ono w ostatnich latach. Mimo przyrostu liczby studentów, który stanowi niewątpliwy sukces, należy zwrócić uwagę na jakość kształcenia, szczególnie w odpowiedzi na potrzeby rynku pracy. Szczególne znaczenie ma to w przypadku uczelni technicznych czy tych prowadzących studia cechujące się wyższą kosztochłonnością. Aby jakość kształcenia była dopasowana do potrzeby gospodarki potrzebna jest przede wszystkim infrastruktura dydaktyczna pozwalająca studentom na nowoczesną naukę.

• Wszelkie analizy, między innymi te przeprowadzone na potrzeby opracowania strategii rozwoju szkolnictwa wyższego, wskazują, że sektor szkolnictwa wyższego jest niedoinwestowany 133 . Mimo że nakłady inwestycyjne wzrastają z roku na rok, to należy zwrócić uwagę na to jak zmieniają się uwarunkowania działalności uczelni. Istotny jest zwłaszcza wzrost liczby studentów, któremu nie towarzyszyły równie duże nakłady na rozwój infrastruktury.

• Aktywność szkół wyższych w zakresie współpracy międzynarodowej pozostaje na niskim poziomie. Jednakże aktywność ta jest zróżnicowana. Liczba studiujących cudzoziemców jest bardzo niska, ale polscy studenci i naukowcy chętnie wyjeżdzają do innych krajów (np. w ramach programu Erasmus). W zakresie realizacji projektów międzynarodowych potencjał skupiony jest w największych ośrodkach akademickich w kraju, na co wskazują dane dotyczące liczby szkół wyższych i liczby studentów w poszczególnych regionach połączone z informacjami o liczbie realizowanych projektów międzynarodowych.

• Respondenci w badaniu CATI jednoznaczenie wskazywali, że poziom rozwoju infrastruktury uczelni nie jest barierą w uczestnictwie w międzynarodowych projektach badawczych. Przyczyn tego stanu rzeczy należy raczej upatrywać w innych czynnikach takich jak: brak chęci nawiązywania współpracy międzynarodowej, brak potencjału naukowego i dydaktycznego (raczej w przypadku mniejszych uczelni), braku tradycji współpracy, niskiej znajomości polskiego środowiska naukowego przez zagranicznych naukowców.

133

Polskie szkolnictwo wyższe: stan, uwarunkowania, perspektywy, Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich (KRASP), Warszawa, 2009.


140

• Polskie uczelnie znacznie częściej pełnią funkcję partnera niż instytucji wiodącej w projektach międzynarodowych. Dla uczelni o słabszym potencjale bycie partnerem stanowi baardzo ważne doświadczenie, jednakże najsilniejsze krajowe ośrodki powinny posiadać ambicję, aby częściej przewodniczyć zespołom międzynarodowym.

• Umiędzynarodowienie może stanowić szansę dla polskiej nauki, szczególnie te największe o największym potencjale. W obliczy niżu demograficznego pozwoli to na przyciągnięcie nowych studentów, zwłaszcza z krajów Europy Wschodniej (np. Ukraina) czy krajów azjatyckich (Indie, Wietnam).

Wnioski dotyczące efektów realizacji XIII Priorytetu PO IiŚ

• Pomimo sukcesów osi w postaci wysokiej kontraktacji i wydatkowania, w opinii badanych przedstawicieli instytucji zaangażowanych we wdrażanie interwencji oraz beneficjentów, konieczne jest lepsze powiązanie budowanej infrastruktury ośrodków akademickich z potrzebami przedsiębiorców, skupienie się na infrastrukturze B+R oraz realizacji projektów miękkich. Również skala wsparcia powinna zostać dostosowana do zmieniającej się sytuacji demograficznej. Wszyscy rozmówcy zgadzali się także co do opinii, by w nowej perspektywie nacisk położony został na wykorzystanie budowanej obecnie infrastruktury.

• Projekty realizowane w ramach Priorytetu XIII PO IiŚ przyczyniają się do rozwoju bazy infrastrukturalnej uczelni. Inwestycje zrealizowane w ramach Priorytetu XIII PO IiŚ pozwoliły wielu uczelniom na rozwój bazy infrastrukturalnej, która przyczynia się do podnoszenia jakości kształcenia i konkurencyjności na rynku edukacyjnym.

• Podejmowane inwestycje pozwalają na zwiększenie konkurencyjności w skali kraju i regionu, a w niektórych przypadkach również na skalę europejską. Pozwalają na uruchomienie kontaktów z przedsiębiorstwami i jednostkami sektora B+R. Zrealizowane inwestycje mogą prowadzić do współpracy pomiędzy uczelniami a instytucjami i firmami, co przyczyni się do transferu wiedzy, wymiany doświadczeń czy wypracowania nowych rozwiązań.

• W chwili obecnej duża część działań koncentruje się na rozwoju dużych ośrodków naukowych, co ułatwia ich rozwój, ale z drugiej strony może prowadzić do wyraźnych nierówności w skali kraju i regionów oraz prowadzić do zahamowania rozwoju w mniejszych ośrodkach, nie tylko w kwestii edukacji, ale i gospodarki czy życia społecznego. Dlatego wsparcie powinno być ukierunkowane w taki sposób by z jednej strony podnosić jakość kształcenia na wszystkich uczelniach, również tych regionalnych, działających w większym stopniu na potrzeby regionalnego rynku pracy, a z drugiej strony premiować ośrodki najsilniejsze w wybranych obszarach specjalizacji, także w wymiarze ponadkrajowym.


141

Wnioski dotyczące kierunków wsparcia w przyszłej perspektywie finansowej

• Wsparcie dla uczelni wyższych w przyszłej perspektywie finansowej powinno mieć wymiar zarówno centralny, jak i regionalny. W ramach komponentu centralnego, wsparcia powinno być przeznaczone przede wszystkim na wzmacnianie wiodących ośrodków o największym potencjale, dla wzmocnienia ich konkurencyjności w skali europejskiej. Na tym poziomie wspierana powinna być również współpraca najsilniejszych ośrodków z innymi ośrodkami naukowymi i badawczymi w Polsce, celem wsparcia procesów dyfuzji wiedzy i technologii. Z kolei na poziomie regionalnym powinno wspierać się te działania, które zmierzają do podnoszenia konkurencyjności uczelni w skali kraju, a także te, które wzmacniają konkurencyjność regionów. W tym ostatnim przypadku odnosi się to również do lepszego dopasowania oferty uczelni do potrzeb regionalnych rynków pracy.

• Cele dla nowej perspektywy finansowej powinny obejmować działania z zakresu włączenia uczelni w realizację strategii inteligentnych specjalizacji regionów, podniesienia efektywności inwestycji, w tym optymalizację wykorzystania sprzętu i aparatury badawczej, podniesienie standardów i jakości zarządzania uczelnią oraz poprawę konkurencyjności uczelni wyższych. Dla tak sformułowanych celów można zdefiniować kilka kierunków wsparcia. Będą to: - Zwiększenie praktycznego wymiaru kształcenia oraz wsparcie wymiany wiedzy i doświadczeń uczelni, sektora przedsiębiorstw i administracji samorządowej w regionie, - Realizacja wspólnych projektów infrastrukturalnych uczelni i konsorcjów naukowych oraz przedsiębiorstw; - Wsparcie infrastrukturalne, organizacyjne i doradcze w zakresie poprawy procesów zarządczych; - Podniesienie międzynarodowego prestiżu uczelni wyższych oraz podnoszenie umiejętności zarządzania uczelniami.

• Z perspektywy typów podmiotów, które powinny być wspierane w przyszłym okresie programowania, biorąc pod uwagę dalszą koncentrację na wzroście konkurencyjności, rozwoju gospodarczym i tworzeniu nowych miejsc pracy, wspierane powinny być z pewnością te uczelnie wyższe, które kształcą w kierunkach na które jest zapotrzebowanie na rynku pracy. W szczególności regiony powinny stosować strategie inteligentnych specjalizacji, które powinny określać nisze rynkowe oraz technologie istotne dla rozwoju gospodarki. Z tego powinno wynikać w których dziedzinach jest największe zapotrzebowanie na wiedzę i umiejętności. Strategie te określą więc ramy i kierunki wsparcia w zakresie badań, rozwoju i innowacji, a także w dziedzinie edukacji.

• W ocenie zespołu ewaluacyjnego, co do zasady wszystkie szkoły wyższe powinny mieć możliwość ubiegania się o wsparcie. Dotyczy to również uczelni prywatnych, które w obecnej perspektywie nie były beneficjentem XIII Priorytetu PO IiŚ. Powinny to być jednak wiodące instytucje o znaczeniu krajowym i międzynarodowym i wysokiej jakości nauczania, a także posiadające odpowiedni potencjał do prowadzenia badań naukowych.


142

Przemawia za tym kilka przesłanek. Pierwszą z nich jest koncentracja środków finansowych, których wielkość w przyszłej perspektywie nie pozwoli z pewnością na zaspokojenie wszystkich istniejących potrzeb. Po drugie środki koncentrować należy na tych ośrodkach, które prowadzą badania i tworzą efekty synergiczne w środowisku, nie tylko na poziomie regionu, ale również na poziomie kraju i świata. I po trzecie ma to swoje uzasadnienie w kontekście specjalizacji poszczególnych ośrodków.

• Większość uczelni deklaruje innowacyjność realizowanych projektów i fakt wpisywania się przedsięwzięć w strategie rozwoju uczelni. Ważne wydaje się to, by innowacyjność była jak najbardziej kompleksowa i nie koncentrowała się na jednym, wybranym obszarze. Zwrócono uwagę na konieczność łączenia innowacyjnych inwestycji technicznych z działaniami miękkimi czy rozwojem kreatywności, pozwalających na lepsze wykorzystanie infrastruktury.

• W latach 2014-2020 celem nadrzędnym interwencji będzie wspieranie innowacyjności i przedsiębiorczości. Stąd też nacisk zostanie położony na wspieranie infrastruktury naukowej (cel tematyczny 1.) Jednakże, zgodnie z założeniami KE cele tematyczne 1. i 10. są wzajemnie powiązane, gdyż szkoły wyższe są kluczowym elementem rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. Nie jest powiedziane, że dofinansowywane działania muszą wpasowywać się tylko w jeden cel tematyczny. Komisja będzie zachęcała do wspierania działań adresujących jednocześnie kilka celów tematycznych.

• Równie istotne jest zwiększenie integracji finansowania z EFRR na infrastrukturę edukacyjną i EFS na działania miękkie, „gdyż dotychczasowe doświadczenia z Polski pokazują, że nie zawsze są one skorelowane”. Ważne będzie zintegrowane podejście, tam gdzie nie będzie możliwe realizowanie wielofunduszowych osi priorytetowych niezbędne będzie szersze niż obecnie stosowanie crossfinancingu EFRR – EFS.

• Komisja Europejska pragnie, aby kraje i regiony stosowały strategię inteligentnej specjalizacji i określały nisze rynkowe, jakie widzą dla swoich gospodarek. Wprost z tego ma wynikać w których dziedzinach jest największe zapotrzebowanie na wiedzę i umiejętności. Dzięki inteligentnej specjalizacji ma zostać osiągnięta bardzo ważna korzyść – wsparcie ma być wzajemnie komplementarne i ma mieć realny wpływ na rozwój gospodarczy danego obszaru.

• Dobre wyniki może przynieść wdrażanie projektów zintegrowanych albo też grup projektów wzajemnie ze sobą powiązanych. Nacisk ma być kładziony na wyraźne wskazywanie powiązań między projektami. Z programu musi wynikać, jak wsparcie infrastruktury edukacyjnej jest powiązane z innymi obszarami wsparcia i jak przełoży się na wzrost gospodarczy regionu.

• Bardzo istotne jest też powiązanie inwestycji realizowanych w obecnym okresie programowania w ramach XIII Priorytetu PO IiŚ z przedsięwzięciami podejmowanymi w ramach nowego okresu programowania. Dlatego też sugeruje się uwzględnienie w przyszłych działaniach nowej perspektywy możliwości wykorzystania powstałej w ramach PO IiŚ bazy infrastrukturalnej uczelni.


143

Wnioski dotyczące katalogu wskaźników obecnej i przyszłej perspektywy finansowej

• Generalnie katalog wskaźników w XIII osi priorytetowej PO IiŚ jest trafny i wyczerpujący, choć niektóre wskaźniki produktu są zbyt ogólne. Wskaźniki rezultatu w większości odnoszą się tylko do jednego z dwóch celów szczegółowych XIII osi priorytetowej. Brakuje wskaźników jakościowych. Wskaźniki na poziomie działania/priorytetu korespondują ze wskaźnikami na poziomie projektów.

• Ze względu na inwestycyjny charakter projektów wskaźniki są wolno zmienne: wskaźniki produktu są realizowane na zakończenie projektu zaś wskaźniki rezultatu ok. 1 – 2 lata po jego zakończeniu.

• Wartości wskaźników na poziomie działania/priorytetu zostały oszacowane ostrożnie, co należy jednak uznać za dobrą praktykę. Dzięki temu wartości docelowe wszystkich wskaźników powinny zostać osiągnięte, chociaż wartość jednego ze wskaźników produktu trzeba było obniżyć o ok. 17%. Z kolei wskaźniki deklarowane przez beneficjentów na poziomie projektów są mało realistyczne. Istnieje zatem rozdźwięk pomiędzy ostrożnymi szacowanymi wartościami na poziomie działania/priorytetu, a przeszacowanymi wskaźnikami w projektach.

• Brak odpowiednich i aktualnych danych GUS dotyczących infrastruktury szkolnictwa wyższego. Analizy popytu we wnioskach o dofinansowanie obarczone są dużymi błędami. Celowe byłoby przeprowadzenie badania co najmniej na próbie wszystkich beneficjentów XIII osi priorytetowej PO IiŚ.

• Monitorowanie realizacji wartości wskaźników powinno odbywać się w pełni elektronicznie. Informacje o osiągnięciu kamieni milowych w projektach powinny być powiązane z informacją o wskaźnikach i niezwłocznie przesyłane przez beneficjentów do IZ lub IP.

Wnioski dotyczące kierunków studiów i specjalności oraz zapotrzebowania rynku pracy

• Ukończenie studiów na konkretnym kierunku jest dla pracodawców istotne z punktu widzenia uzyskania przez kandydatów do pracy specyficznych umiejętności, ale najważniejszą rolę odgrywają dla nich tzw. miękkie kompetencje.

• Następuje wzrost rozwoju sektora usług, przy równoczesnym odchodzeniu od sektora rolnictwa i tradycyjnego przemysłu, co podnosi zapotrzebowanie w długim okresie czasu na pracowników – szczególnie w usługach dla biznesu, w takich sektorach, jak: informatyka i telekomunikacja, ubezpieczenia i konsulting, ochrona zdrowia, logistyka, marketing, administracja, praca socjalna, dystrybucja, zarządzanie sprzedażą, uslugi osobiste, hotelarstwo, catering i częściowo edukacja.

• Odnotowuje się niedobór oraz niedopasowanie umiejętności i kompetencji absolwentów szkół wyższych, jakie są wymagane przez gospodarkę


144

uprzemysłowioną i sektor usług, gdzie np. w ICT poszukuje się specjalistów w zakresie technologii posiadających zarazem umiejętności zarządzania i marketingu.

• Zawody z takich branż, jak medycyna, farmacja, technologie oferują w 2012 r. największe możliwości rozwoju na rynku pracy i najlepsze perspektywy zarobkowe.

• W okresie najbliższych 12 lat następował będzie coraz głębszy spadek liczby kandydatów na studia wyższe w wyniku niżu demograficznego w populacji ludności w wieku 19-24 lat. Jeżeli zatem pozostanie na niezmienionym poziomie udział maturzystów ubiegających się o przyjęcie na studia, to liczba kandydatów będzie systematycznie spadać o 30%. Następuje jednak głęboki spadek populacji w tym wieku w Polsce, co znacznie zredukuje zasilanie systemu szkolnictwa wyższego tą kategorią wiekową studentów. Szansą na zmianę jest adresowanie przez szkoły wyższe ofert do osób w wieku 25-29 lat oraz 30-34 lata, czy nawet osób starszych, które nie miały wcześniej takich aspiracji, możliwości czy woli do podjęcia studiów.

• W wyniku wprowadzonej reformy w 2011 r. umożliwiającej elastyczne konstruowanie kierunków i programów studiów oferta kierunkowa uczelni publicznych jest bardziej zróżnicowana, niż niepublicznych szkół wyższych, które kształcąc na kierunkach głównie humanistycznych i społecznych nie są w stanie inwestować przy coraz niższym dopływie kandydatów w otwieranie potrzebnych gospodarce, a kosztochłonnych, kierunków studiów. Elastyczne konstruowanie kierunków i programów studiów, powinno sprzyjać również tworzeniu elitarnych kierunków studiów, z małą liczbą studentów.

• Słaba pozycja polskich uczelni w międzynarodowych rankingach oraz niska ocena wyników badań naukowych mierzona nikłą cytowalnością publikacji potwierdza, że Polski system szkolnictwa wyższego nie jest przystosowany do konkurowania na międzynarodowym rynku badań naukowych i kształcenia na poziomie wyższym. Nastąpuje jednak poprawa jakości i wolumenu wyników badań, dzięki zwiększaniu dostępności ich wyników w renomowanych oficynach wydawniczych, jak i czasopismach w świecie. Pośrednio przyczyni się to do doskonalenia procesu kształcenia studentów.

Wnioski dotyczące zapotrzebowania na środki finansowe sektora szkolnictwa wyższego

• Należy utrzymać obecny poziom wsparcia infrastruktury szkolnictwa wyższego na poziomie ok. 460 mln złotych rocznie, czyli ok. 3,2 mld złotych w skali całego działania/priorytetu. W przypadku likwidacji rozdziału na wsparcie infrastruktury dydaktycznej i badawczej, alokacja powinna zostać zwiększona dwukrotnie, tj. do 6,4 mld złotych. Wspierana powinna być przede wszystkim infrastruktura badawczo-dydaktyczna (w tym infrastruktura ICT) oraz budowa nowych obiektów.

• Popyt na inwestycje w infrastrukturę szkolnictwa wyższego jest niezaspokojony i dużo większy niż alokacja na ten cel w ramach PO IiŚ.


145

Wynika to przede wszystkim z wieloletnich zaniedbań i niedostatecznego finansowania tego sektora z budżetu państwa w latach poprzednich. W większości przypadków wspierana infrastruktura ma służyć poprawie warunków i jakości kształcenia, a nie zwiększeniu liczby studentów, stąd nadchodzący niż demograficzny nie powinien mieć wpływu na wielkość popytu.

• W obecnej perspektywie finansowej zainteresowanie uczelni inwestycjami rosło i osiągnęło wartość typową dla procedur konkursowych w badaniach naukowych. Całkowity poziom wsparcia infrastruktury dydaktycznej jest praktycznie dwukrotnie wyższy, ze względu na wsparcie udzielane z budżetu państwa. Kryteria udzielania wsparcia powinny odnosić się do poszczególnych projektów, a nie ich wnioskodawców. Powinny one obejmować kryteria jakościowe, korelację z innymi projektami, współpracę z przemysłem, wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy regionu i strategię inteligentnej specjalizacji.

Wnioski dotyczące komplementarności wsparcia

• Potencjalna komplementarność projektów finansowanych w ramach działania 13.1. PO IiŚ z projektami z innych programów operacyjnych jest bardzo duża. Określana jest ona jako potencjalna ze względu na to, że w niniejszym badaniu założono, że komplementarność na poziomie programów/działań można wprost przenieść na poziom projektów. Jednakże należy pamiętać, że stopień wykorzystania efektów synergicznych przez uczelnie zależy od wielu czynników m.in. stopnia wpisania projektów w politykę rozwoju uczelni, chęci wykazywania faktycznej komplementarności projektów, dobrego zaplanowania inwestycji.

• Beneficjenci działania 13.1. PO IiŚ realizują liczne projekty miękkie z działania 4.1. i 4.2. PO KL. Oznacza to, że projekty infrastrukturalne mogą zostać połączone ze wsparciem o charakterze miękkim. Zwracając szczególną uwagę na realizacje projektów z poddziałania 4.1.2. czyli tzw. kierunków zamawianych, zdecydowana większość beneficjentów Priorytetu XIII PO IiŚ realizuje także takowe projekty. Badanie ilościowe wykazało, że 96% przedstawicieli uczelni deklaruje, że studenci kierunków zamawianych w ramach PO KL korzystają lub będą korzystać z budynków objętych wsparciem infrastrukturalnym w ramach PO IiŚ. Połączenie projektów infrastrukturalnych z projektami miękkimi (np. kierunkami zamawianymi) może przynieść pożądane efekty. Stąd też ważna jest kontynuacja i rozszerzenie działań miękkich komplementarnych do wsparcia infrastruktury w przyszłym okresie programowania.

• W obecnym okresie programowania skoordynowanie między projektami realizowanymi w ramach różnych programów operacyjnych było niewielkie, jeśli chodzi o możliwość zaplanowania systemu projektów składających się na jeden wspólny efekt. Dotyczy to wsparcia na infrastrukturę dydaktyczną, naukową oraz na projekty miękkie. Beneficjentom niekiedy bardzo trudno


146

było zaplanować realizację szeregu projektów, tak aby tworzyły spójna całość (np. beneficjent mógł nie dostać dofinansowania na jeden z projektów, który w zamierzeniu był integralną częścią większego planu inwestycyjnego/ rozwojowego).

• Kompleksowość projektów jest przede wszystkim rozumiana jako możliwość połączenia działań twardych z tymi miękkimi. Z perspektywy uczelni działania te są o tyle istotne, że infrastruktura uczelni powinna być wykorzystywana w celu podniesienia jakości kształcenia, ale też osiągnięcia wielu innych celów (np. przyciągnięcie większej liczby studentów w obliczu niżu demograficznego, zwiększenie liczby studentów zagranicznych).

• Najwięcej negatywnych komentarzy w stosunku do obecnej linii demarkacyjnej zostało zanotowanych w stosunku do podziału interwencji między działanie 13.1 PO IiŚ a działanie 2.1. PO IG. Rozdział między finansowanie infrastruktury dydaktycznej (PO IiS) a finansowanie infrastruktury naukowej (PO IG) w opinii wielu respondentów, zarówno tych z instytucji zarządzającej, wdrażającej, pośredniczącej, jak i beneficjentów, był sztuczny i nie pozwalał na osiągnięcie maksymalnej efektywności interwencji. Stąd też rozmówcy często twierdzili, że faktycznej komplementarności pomiędzy tymi działaniami brakowało. Mimo, że są uczelnie, które realizowały projekty z jednego i drugiego programu operacyjnego to takie przeprowadzenie linii demarkacyjnej uniemożliwiło otrzymanie efektów synergii. W przyszłym okresie programowania należy rozważyć realizację projektów łączonych.

• W kontekście przyszłej linii demarkacyjnej istotne jest, z jakiego poziomu (regionalnego czy krajowego) będą wspierane cele związane ze szkolnictwem wyższym. Za poziomem krajowym przemawia system finansowania szkolnictwa wyższego w Polsce, a także możliwość zwiększenia konkurencji o środki. Poziom regionalny z kolei pomaga wspierać projekty dopasowane do potrzeb regionów, ale też pozwala na bardziej równomierne przestrzennie rozłożenie projektów. Z perspektywy KE system finansowania w obecnej perspektywie finansowej był w Polsce odpowiedni, jednakże instytucje krajowe zauważają jego słabe strony. Jest to przede wszystkim rozproszenie funduszy na poziomie regionalnym na zbyt wiele projektów, często też nie wpisujących się w strategię rozwoju na poziomie kraju, a przez to nie przynoszących żadnej wartości dodanej.

• Problemem jest także brak ustalenia i koordynacji jednoznacznej polityki, wizji rozwoju gospodarki krajowej, i powiązanych z tym celów rozwojowych regionów. Suma efektów inwestycji na poziomie regionalnym powinna bowiem składać się na efekty na poziomie krajowym. W związku z tym, że „każdy ma swoje badania” trudno jest takie efekty obecnie osiągnąć.

• W przyszłej perspektywie finansowej należy odejść od kryterium kwotowego; to między innymi ono przyczyniło się do rozproszenia środków w regionach. Uwzględniając fakt, że inwestycje w infrastrukturę pochłaniają znaczne nakłady finansowe, inwestycje o niewielkiej skali nie przyniosą raczej wartości dodanej.


147

Wnioski dotyczące terytorializacji wsparcia

• Terytorializacja wsparcia infrastruktury szkół wyższych powinna wynikać przede wszystkim z podziału na ośrodki (uczelnie) o wysokim potencjale akademickim, rozpoznawalne za granicą, które powinny być dofinansowywane na poziomie krajowym oraz na pozostałe ośrodki i uczelnie, które mogą być dofinansowywane bądź to ze środków krajowych, bądź regionalnych programów operacyjnych, w zależności od przedmiotu wsparcia. Uczelnie o niższym potencjale powinny uzyskiwać też dofinansowanie z programów regionalnych w zakresie, w jakim wpisują się w regionalną strategię rozwoju społeczno-gospodarczego i inteligentnej specjalizacji regionu. Wsparcie ze środków krajowych (centralnych) powinno dotyczyć z kolei wzmocnienia konkurencji największych uczelni z uczelniami europejskimi.

• Na poziomie krajowym lokalizacja uczelni nie powinna determinować przyznania wsparcia. Ośrodki kwalifikujące się do wsparcia nie powinny być też wskazane enumeratywnie. Jedynymi kryteriami powinny być kryteria jakościowe. Zaproponowano następujące kryteria dopuszczające do przyznania wsparcia:











Wnioski dotyczące realizacji projektów na rzecz Strategii Regionu Morza Bałtyckiego

• Dotychczasową aktywność polskich uczelni w zakresie udziału a projektach międzynarodowych przyczyniających się do budowy innowacyjności obszaru Morza Bałtyckiego, należy ocenić jako umiarkowaną.

• Analiza realizowanych projektów przez polskie uczelnie wyższe świadczy o potencjale szkół wyższych w zakresie przyczyniania się do realizacji założeń SUE RMB. Część projektów, szczególnie prowadzonych w Programie Baltic Sea Region Programm, wprost odwołuje się do Strategii, a kilka z nich tworzy


148

katalog projektów flagowych. Pomimo wskazanych w rozdziale niedociągnięć Strategii oraz biorąc pod uwagę opisywaną w niniejszym raporcie diagnozę sektora uczelni wyższych w Polsce, należy stwierdzić, iż te podmioty mają możliwość przyczyniania się do realizacji SUE RMB.

• W przypadku SUE RMB istotna jest jej specyfika instytucjonalna oraz systemowa. Dotychczasowy brak odrębnego funduszu i budżetu na realizację założeń dokumentu oraz zdiagnozowane braki, w tym infrastrukturalne, uczelni polskich wymagają, aby kształtowane obecnie programy na kolejną perspektywę finansową zawierały komponenty wzmacniające pozycję polskich uczelni i starzały im lepsze warunki do zaistnienia na międzynarodowej arenie badawczej, w celu realizacji celów tak istotnych dokumentów jakimi są m.in. Strategia UE dla rozwoju regionu Morza Bałtyckiego i Europa 2020.

• Kolejnym wnioskiem z przeprowadzanych analiz jest stwierdzenie, że budowanie sieci kontaktów między organami finansującymi badania naukowe z wszystkich nadbałtyckich państw UE stanowi szansę nie tylko na przyczynienie się polskich instytucji naukowych (w tym szkół wyższych) do realizacji Strategii, ale zarazem do samorozwoju tych podmiotów i do wzmacniania innowacyjności polskiej gospodarki.


149

Aneksy


150

Aneks 1. Szczegółowa metodologia badania oraz dobór prób badawczych.

ANALIZA DANYCH ZASTANYCH (DESK RESEARCH)

Analiza danych zastanych objęła wymienione poniżej dokumenty i dane:

� Dokumenty strategiczne:

• Strategia Europa 2020,

• Strategia Rozwoju Kraju do 2030,

• Strategia Rozwoju szkolnictwa wyższego w Polsce do 2020 r. wariant pierwszy i drugi, Szkoły wyższe i ich finanse.

• Publikacje GUS, w tym BDR – dane dotyczące nakładów na inwestycje majątkowe,

• Diagnoza stanu szkolnictwa wyższego w Polsce,

• Strategie rozwoju uczelni,

• Kurs na innowacje. Jak wyprowadzić Polskę z rozwojowego dryfu?

� Dokumenty programowe oraz inne obowiązujące dokumenty tj. wytyczne,

zalecenia mi.n.:

• Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2007-2013,

• Szczegółowy Opis Priorytetów PO IiŚ 2007 – 2013,

• Wytyczne w zakresie kwalifikowania wydatków w ramach PO IiŚ z dnia 21 czerwca 2011 r.,

• Kryteria wyboru projektów w ramach PO IiŚ 2007-2013,

• Wytyczne w zakresie kontroli realizacji PO IiŚ z dnia 7 grudnia 2011 r.,

• Wytyczne w zakresie sprawozdawczości PO IiŚ z dnia 20 lutego 2012 r.,

• Linia demarkacyjna pomiędzy Programami Operacyjnymi Polityki Spójności, Wspólnej Polityki Rolnej i Wspólnej Polityki Rybackiej – aktualna i zatwierdzona przez Komitet Koordynacyjny NSRO na dzień sporządzania raportu.

� Akty prawne:

• Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (t.j. Dz. U. z 2009 Nr 84, poz. 712 z późn. zm.),

• Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. nr 157, poz.1240 z późn. zm.),


151

• Ustawa z dnia 29 stycznia 2004r. Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2010 r. Nr 113, poz.759),

• Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999,

• Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1828/2006 z dnia 8 grudnia 2006 r. ustanawiające szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności oraz rozporządzenia (WE) nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego,

• Dokumenty, rozporządzenia i wytyczne KE umieszczone na stronie http://ec.europa.eu/regional_policy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Funduszu Spójności, w tym projekty rozporządzeń dla perspektywy finansowej na lata 2014-2020 opublikowane w październiku 2011 roku przez Komisję Europejską.

� Raporty końcowe z badań ewaluacyjnych dotyczących POIiŚ 2007-2013 oraz

badań przeprowadzonych dotychczas przez Instytucję Pośredniczącą dla Priorytetu XIII PO IiŚ, tj.:

• Analiza zapotrzebowania gospodarki na absolwentów kierunków kluczowych w kontekście realizacji strategii Europa 2020.

• Gotowość szkół wyższych do realizacji projektów kluczowych w ramach XIII Osi Priorytetowej PO IiŚ Infrastruktura szkolnictwa wyższego,

• Ewaluacja systemu oceny i wyboru projektów w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007-2013,

• Ocena komplementarności i linii demarkacyjnej w zakresie działań dotyczących infrastruktury szkolnictwa wyższego w ramach XIII Priorytetu Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej oraz Regionalnych Programów Operacyjnych

• Badanie beneficjentów Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007-2013: stopień poinformowania nt. zasad i procedur realizacji projektów,

• Śródokresowa ocena realizacji celów szczegółowych założonych w XIII Priorytecie PO IiŚ jako odpowiedź na potrzeby rozwojowe szkolnictwa wyższego, zapotrzebowanie rynku pracy na absolwentów kierunków priorytetowych oraz realizacji celów Strategii Lizbońskiej,

• Kształtowanie i realizacja działań informacyjno – promocyjnych w Działaniu 13.1 Infrastruktura szkolnictwa wyższego Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko,

• Ewaluacja/analiza sprawności obsługi finansowej projektów XIII Priorytetu Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na poziomie beneficjentów oraz Instytucji Wdrażającej i Pośredniczącej,


152

• Analiza występowania uchybień/nieprawidłowości oraz wpływ działań prowadzonych przez Instytucję Wdrażającą na ograniczenie występowania w projektach realizowanych w XIII Priorytecie PO IiŚ.

� Dokumenty i publikacje związane z zakresem niniejszej ewaluacji, w tym m.in. następujące dokumenty:

� Polskie szkolnictwo wyższe - stan, uwarunkowania i perspektywy opracowana

przez Fundację Rektorów Polskich, Konferencję Rektorów Akademickich Szkół Polskich i Konferencję Rektorów Zawodowych Szkół Polskich,

� Strategia rozwoju szkolnictwa wyższego 2010-2020 opracowana przez Fundację Rektorów Polskich, Konferencję Rektorów Akademickich Szkół Polskich i Konferencję Rektorów Zawodowych Szkół Polskich,

� Diagnoza stanu szkolnictwa wyższego w Polsce opracowana przez Ernst & Young oraz Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową,

� Strategia rozwoju szkolnictwa wyższego w Polsce do 2020 roku opracowana przez Ernst & Young oraz Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową,

� Projekt założeń reformy systemu nauki i reformy systemu szkolnictwa wyższego,

� Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015, � Raport o Kapitale Intelektualnym Polski, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów,

2008, � Polska 2030, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, 2009, � Projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o

stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (wraz z uzasadnieniem),

� Krajowa strategia rozwoju regionalnego 2010-2020: regiony, miasta, obszary wiejskie,

� Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, � Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013, � Kierunki Zwiększania Innowacyjności Gospodarki na lata 2007–2013, � Strategia Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego w Polsce do roku 2013, � Wyniki Narodowego Programu Foresight Polska 2020, � Foresight kadr nowoczesnej gospodarki, � Założenia do nowelizacji ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym oraz ustawy

o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki,

� Badanie ewaluacyjne ex-ante dotyczące oceny zapotrzebowania gospodarki na absolwentów szkół wyższych kierunków matematycznych, przyrodniczych i technicznych,

� Ocena komplementarności i linii demarkacyjnej w zakresie działań dotyczących infrastruktury szkolnictwa wyższego w ramach XIII Priorytetu Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej oraz Regionalnych Programów Operacyjnych,


153

� Komplementarność i synergia projektów realizowanych na terenie Polski Wschodniej w ramach programów operacyjnych polityki spójności oraz Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 w kontekście priorytetów Strategii Rozwoju społeczno-gospodarczego,

� Ocena gotowości pomorskich uczelni do absorpcji środków w ramach RPO WP, z uwzględnieniem innych programów operacyjnych (PO IiŚ, PO IG, PO KL).

� Dodatkowo analizie poddano następujące dokumenty i dane:

• wnioski o dofinansowanie projektów w ramach Priorytetów XIII PO IiŚ, • dane z KSI SIMIK 2007-2013, • dane z KPK oraz MRR na temat udziału polskich jednostek w projektach

międzynarodowych, • dane BAEL (GUS), • wydatki budżetowe w części 38 Szkolnictwo wyższe, • Program Konwergencji, aktualizacja 2012, • Zalecenie Rady w sprawie krajowego programu reform Polski z 2012, • Krajowy Program Reform aktualizacja 2012.

INDYWIDUALNE WYWIADY POGŁĘBIONE (IDI) W niniejszym badaniu Wykonawca zrealizował szereg indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI) z niżej wymienionymi grupami osób. A) Z przedstawicielami MRR (Inststytucja Zarządzająca Priorytet XIII PO IiŚ), B) Z przedsiębiorcami powiązanymi z sektorem badawczo- rozwojowym (B+R), C) Z przedstawicielami uczelni wyższych, D) Z przedstawicielami Komisji Europejskiej zajmującymi się sektorem szkolnictwa wyższego, edukacji oraz badań i rozwoju. E) Z przedstawicielami Narodowego Centrum Badań i Rozwoju (IP), F) Z przedstawicielami Ośrodka Przetwarzania Informacji (IW).

Szczegółowy rozkład liczebności przeprowadzonych wywiadów oraz dobór próby badawczej przedstawia poniższa tabela.


154

Tabela 3. Dobór próby badawczej.

Instytucja (respondenci) Liczba wywiadów

Dobór próby badawczej- uzasadnienie

Przedsiębiorcy powiązanymi z sektorem badawczo- rozwojowym (B+R) oraz szkolnictwa wyższego.

4 IDI Badaniem objęto beneficjentów I Priorytetu Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka.

Przedstawiciele uczelni wyższych.

4 IDI Wywiady przeprowadzono z przedstawicielami następujących uczelni:

- Politechnika Lubelska - Uniwersytet Warszawski - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w

Poznaniu - Politechnika Wrocławska.

Przedstawiciele Instytucji Zarządzającej PO IiŚ.

2 IDI Zrealizowano wywiady z przedstawicielami Departamentu Koordynacji Programów Infrastrukturalnych .

Przedstawiciele Komisji Europejskiej zajmującymi się sektorem szkolnictwa wyższego, edukacji oraz badań i rozwoju.

3 IDI Przeprowadzono 3 wywiady z przedstawicielami KE.

Przedstawiciel Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

1 Diada Przeprowadzono diadę z przedstawicielami Departamentu Strategii Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Przedstawiciele Narodowego Centrum Badań i Rozwoju (Instytucja Pośrednicząca).

5 IDI

Przeprowadzono łącznie trzy wywiady z przedstawicielami Narodowego Centrum Badań i Rozwoju (Dział Wdrażania Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko) oraz dwa wywiady z przedstawicielami OPI (Dział Wdrażania XIII Osi Priorytetowej PO IiŚ).

Przedstawiciele Instytucji Wdrażającej XIII Priorytet PO IiŚ – Ośrodek Przetwarzania Informacji.

INDYWIDUALNE WYWIADY TELEFONICZNE (ITI) ZE SPECJALISTAMI RYNKU PRACY

Przeprowadzono trzy ITI z ekspertami rynku pracy z Wojewódzkich Urzędów Pracy (Białystok, Wrocław, Małopolska), oraz trzy ITI z ekspertami innych instytucji: Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Instytutu Badań Edukacyjnych.


155

ZOGNISKOWANE WYWIADY GRUPOWE (FGI)

W ramach badania przeprowadzono 3 FGI, w których łącznie uczestniczyło 18 osób. Uczestnikami zogniskowanych wywiadów grupowych byli:

• beneficjenci realizujący projekty w ramach Priorytetu XIII PO IiŚ (cztery podmioty),

• przedstawiciele uczelni będących beneficjentami, ale reprezentujący inne komórki organizacyjne uczelni (trzy osoby),

• przedstawiciele uczelni nieobjętych wsparciem w ramach Priorytetu XIII PO IiŚ (jedna uczelnia publiczna oraz trzy uczelnie niepubliczne),

• przedsiębiorcy powiązani z sektorem badawczo- rozwojowym (trzy przedsiębiorstwa),

• przedstawiciele Narodowego Centrum Badań i Rozwoju (dwie osoby), • przedstawiciele Ośrodka Przetwarzania Informacji (jedna osoba). • Eksperci związani z sektorem nauki i szkolnictwa wyższego (jedna osoba).

BADANIA ILOŚCIOWE CAWI/CATI

Wielkość i dobór prób badawczych w badaniu ilościowym:

� Badanie CAWI zostało skierowane do całej populacji obecnych Beneficjentów Priorytetu XIII PO IiŚ (35 uczelni).

� Badanie CAWI zostało również skierowane do uczelni nieobjętych do momentu rozpoczęcia badania wsparciem w obszarze XIII Priorytetu PO IiŚ (200 podmiotów).

� Badaniem CATI objęte zostały podmioty, które nie wzięły udziału w badaniu CAWI.

� Badanie CATI zostało skierowane także do innych instytucji sektora badawczo- rozwojowego w Polsce. Były to przede wszystkim: jednostki Polskiej Akademii Nauk, wybrane jednostki badawczo-rozwojowe, jednostki obsługi nauki, jednostki rozwojowe i przedsiębiorstwa posiadające własne zaplecze badawcze. Badanie zostało skierowane do 30 tego typu instytucji (przy uwzględnieniu zróżnicowania rodzajowego oraz rozmieszczenia geograficznego).


156

Łącznie w badaniach ilościowych wzięło udział:

- 35 uczelni – beneficjentów Priorytetu XIII PO IiŚ, - 107 uczelni – niebeneficjentów XIII PO IiŚ, - 30 podmiotów sektora B+R.

PANEL EKSPERTÓW

W niniejszej ewaluacji panel ekspertów przeprowadzony został w ostatniej fazie badania, stanowiąc podsumowanie działań analitycznych i badawczych. W panelu wzięło udział 11 osób, w tym:

- trzech przedstawicieli Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, - przedstawicielka Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji, - przedstawiciel Uniwersytetu Warszawskiego, - przedstawiciel Politechniki Wrocławskiej, - przedstawicielka Akademii im.L.Koźminskiego w Warszawie, - przedstawicielka Uniwersytetu Medycznego w Warszawie, - przedsiębiorca, - dwóch przedstawicieli wykonawcy badania.


157

Aneks 2. Studia przypadku Spis treści:

STUDIUM PRZYPADKU: NIEMCY .................................................................................................................... 158

1. Podstawowe informacje ........................................................................................................................ 158

2. Wsparcie w ramach funduszy UE .......................................................................................................... 159

3. System wsparcia uczelni wyższych ........................................................................................................ 164

4. Wskaźniki monitorowania działań oraz ocena efektywności działań ................................................... 164

5. Lokalizacja, komplementarność, demarkacja ...................................................................................... 164

6. Dobre praktyki na poziomie projektów ................................................................................................. 164

STUDIUM PRZYPADKU: WĘGRY ..................................................................................................................... 166





5. Lokalizacja, komplementarność, demarkacja ...................................................................................... 169


STUDIUM PRZYPADKU: WIELKA BRYTANIA ................................................................................................... 173






Inne przykłady dobrych praktyk .................................................................................................................... 183


158

STUDIUM PRZYPADKU: NIEMCY

1. Podstawowe informacje Republika Federalna Niemiec składa się z szesnastu krajów związkowych (Landów), w tym trzech dużych aglomeracji miejskich na prawach landów – Berlina, Bremy i Hamburga. Każdy Land ma swoją konstytucję, ustawy i rząd. Ważnym elementem porządku prawnego Niemiec są oparte o Ustawę Zasadniczą uregulowania dotyczące podziału kompetencji pomiędzy tzw. Bund – związek – władze na poziomie centralnym a poszczególnymi krajami związkowymi - Landami. Od 2006 roku, poważnej reformy konstytucyjnej obszar związany z edukacją – od

szkoły podstawowej po szkolnictwo wyższe i inne instytucje naukowo-badawcze przynależy się praktycznie wyłącznie poszczególnym Landom. Rząd centralny ma bardzo mały wpływ na strukturę, formę funkcjonowania szkolnictwa. W zakresie związanym z edukacją rząd centralny zachowuje jedynie kompetencje dotyczące:

• Pozaszkolnego dokształcania zawodowego i szkoleń;

• Kwestie związane z dostępem (rozpoczęciem nauki) do szkolnictwa wyższego i jego ukończeniem;

• Wspieranie finansowe edukacji;

• Wspieranie badań naukowych i rozwoju technologicznego (w szczególności młodych naukowców);

• Pomoc dla młodzieży;

• Przedsięwzięcia na rzecz wsparcia zatrudnienia – rynku pracy i badań związanych z zatrudnieniem.

Szczegółowe uregulowania kompetencji zawarte są w konstytucjach poszczególnych landów i innych ustawach na poziomie landów. Według danych z 2012 roku, w Niemczech były 394 instytucje szkolnictwa wyższego, w tym: 104 uniwersytety, 189 wyższych szkół zawodowych, 51 wyższych uczelni artystycznych, 14 szkół teologicznych, 30 szkół administracji publicznej, 6 uczelni nauczycielskich. Według


159

danych Federalnego Biura Statystycznego, w semestrze 2008/2009 studiowało około 1.996 miliona studentów (w tym 48% kobiet). Szacunkowo 2/3 wszystkich studentów studiuje na uniwersytetach a tylko poniżej 29% na wyższych szkołach zawodowych. Liczba nowoprzyjętych studentów osiągnęła rekordową liczbę 386,500 w roku akademickim 2008/2009. Według danych Federalnego Ministerstwa Nauki i Badań (BMBF) w 2013 roku nastąpi znaczący wzrost nakładów na edukację i badania, osiągając poziom 13.75 milarda euro, wzrost o 6,3 % (dodatkowe 811 milionów) w stosunku do roku poprzedniego. Obecnie Niemcy są na etapie realizowania nowej strategii szkolnictwa wyższego pn. „Pakt Szkolnictwa Wyższego 2020” (Hochschulpakt 2020), którego celem jest zwiększenie dostępności i liczby młodzieży studiującej. Realizowane jest to w zgodzie z unijną strategią Lizbońską. Mówiąc o edukacji w Niemczech, należy wspomnieć, iż szczególna rola i nacisk kładzione są tam na programy dokształcania i douczania. Często stosuje się pojęcia typu: „Aus-, Fort- und Weiterbildung”, które tłumaczy się, jako wykształcenie, dokształcanie i szkolenia. Bardzo często w programach wsparcia edukacji można się spotkać z projektami wsparcia infrastruktury związanej z dokształcaniem i szkoleniami, co nie do końca można wyraźnie przyporządkować do podziału na stopnie edukacji typu szkolnictwo zawodowe, szkolnictwo wyższe itp.

2. Wsparcie w ramach funduszy UE Na lata 2007-2013 na terenie Niemiec przewidziano inwestycje w wysokości ok 26 miliardów Euro ze środków unijnych. Duża część tych środków przeznaczona jest na działania w ramach celu Konwergencji (16 miliardów), którym objęte są wszystkie tzw. nowe landy, czyli obszar byłego NRD oraz rejon Lüneburga, zatem na obszarze regionów konwergencji mieszka 15,26 miliona osób (18.5% całej ludności Niemiec). Poniższa tabela prezentuje wsparcie ze środków EFRR na programy operacyjne poszczególnych Landów, a w porównaniu z liczbą ludności, pokazuje średnią inwestycję na jednego mieszkańca. Ewidentne staje się zróżnicowanie wielkości środków między regionami posiadającymi największe wsparcie (kolor niebieski) – landy wschodnie i najmniejszy (kolor pomarańczowy) w landach zachodnich.

Land Wsparcie UE

(w euro)

% wsparcia

z UE wkład krajowy razem wsparcie ludność

średnio na mieszkańca

Baden-Württemberg 143 400 068 52% 134 150 068 277 550 136 10 789 000 25,73

Bayern 575 934 188 58% 424 411 750 1 000 345 938 12 584 000 79,49

Berlin 875 589 810 51% 825 154 420 1 700 744 230 3 496 000 486,48

Brandenburg 1 498 732 588 80% 380 174 805 1 878 907 393 2 497 000 752,47

Mecklenburg-Vorpommern 1 252 420 390 86% 209 473 500 1 461 893 890 1 636 000 893,58


160

Thüringen 1 477 687 909 75% 492 600 000 1 970 287 909 2 224 000 885,92

Sachsen 3 091 139 706 76% 968 980 232 4 060 119 938 4 140 000 980,71

Sachsen-Anhalt 1 931 792 253 74% 666 309 181 2 598 101 434 2 317 000 1 121,32

Nordrhein-Westfalen

1 283 430 816 56% 1 013 430 816 2 296 861 632 17 847 000 128,70

Hessen 263 454 159 68% 126 000 495 389 454 654 6 090 000 63,95

Niedersachsen 1 227 769 613 63% 726 426 765 1 954 196 378 7 920 000 246,74

Bremen 142 006 631 58% 101 216 631 243 223 262 661 000 367,96

Hamburg 35 268 791 48% 38 782 291 74 051 082 1 798 000 41,19

Schleswig-Holstein 373 888 769 61% 235 488 769 609 377 538 2 838 000 214,72

Saarland 169 312 437 51% 161 675 702 330 988 139 1 014 000 326,42

Rheinland-Pfalz 217 613 760 66% 114 458 760 332 072 520 4 001 000 83,00

14 559 441 888 6 618 734 185 21 178 176 073 81 852 000

(Opracowanie własne)

Zgodnie z Niemieckimi Strategicznymi Ramami Odniesienia, wsparcie funduszy strukturalnych zostało przełożone na 36 programów operacyjnych – po 18 programów Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Europejskiego Funduszu Społecznego (17 programów - po jednym na każdy land + osobno miasto Lüneburg), oraz tylko dwa programy na poziomie narodowym – na infrastrukturę transportową i na edukację i szkolenia. Aby dokonać analizy finansowania infrastruktury szkolnictwa wyższego w Niemczech, należy przejrzeć wszystkie programy operacyjne poszczególnych Landów. Zgodnie z ogólnym priorytetem rozwoju konkurencyjności i zatrudnienia, większość programów operacyjnych sformułowana jest w dość podobny sposób. Praktycznie we wszystkich Landach nacisk kładziony jest na zacieśnianie współpracy pomiędzy sektorem biznesu a szkolnictwa wyższego. Partnerem szkół wyższych i innych jednostek badawczo-naukowych mają być przede wszystkim mali i średni przedsiębiorcy. Dotyczy to przede wszystkim wspólnych projektów badawczo-rozwojowych, praktycznego wykorzystywania wyników badań naukowych, tworzenia regionalnych centrów kompetencji, wiedzy i innowacji. Niektóre programy wspierają możliwości zlecania badań B+R na uczelniach przez przedsiębiorstwa. Mimo bardzo zbliżonej konstrukcji, każdy program inaczej formułuje priorytety i kładzie nacisk na inne elementy. Każdy program operacyjny oparty jest na danych społeczno-ekonomicznych, istniejącej infrastruktury i stawianych celów rozwoju poszczególnych Landów. W związku z takim rozdrobnieniem, trudno też dokonać jednoznacznej i pełnej oceny stanu infrastruktury szkolnictwa wyższego i priorytetów rozwoju dla Niemiec. Łatwo jednak zaobserwować, co jest logiczne, iż landy byłego NRD mają większe zapotrzebowanie dotyczące inwestycji w infrastrukturę szkolnictwa wyższego. Zazwyczaj mają jasno wyodrębnioną oś priorytetową lub obszar działania koncentrujący się na tej kwestii. Zachodnie Landy bardzo często podkreślają z dumą


161

w swoich analizach, iż nakłady na ich szkolnictwo wyższe w minionych okresach przynosi teraz widoczne efekty w postaci dobrze wyposażonych i nowoczesnych instytucji naukowych, badawczych i edukacyjnych. Niektóre Landy wyraźnie wskazują na priorytetowe konkretne dziedziny nauki, które będą wspierać na swoim obszarze (np. Meklemburgia – Pomorze Wschodnie na technologie morskie) inne programy operacyjne nie wskazują konkretnych tematów czy obszarów. Ważnym spostrzeżeniem analizy programów operacyjnych jest fakt, iż bardzo mało przykładów projektów jest formułowanych w opisach. Zazwyczaj zakreśla się pewne dziedziny, obszary, cele strategiczne i dążenia, bez podawania przykładowych projektów. Wszystkie programy operacyjne zawierają zapisy dotyczące wagi szkół wyższych, uniwersytetów, nie-uniwersyteckich uczelni, w szczególności wyższych szkół zawodowych, innych podmiotów badawczych jako miejsc generujących wiedzę i innowacje potrzebne dla gospodarki. Jednakże nie wszystkie programy wyraźnie doprecyzowują potrzebę inwestycji w infrastrukturę szkolnictwa wyższego. Poniżej znajduje się krótki przegląd programów operacyjnych poszczególnych Landów, które dotyczą infrastruktury szkolnictwa wyższego. Land Sformułowanie w zapisach:

Badenia – Wirtembergia (Baden-Württemberg)

W ramach priorytetu 1. (Innowacja, gospodarka oparta na wiedzy i klastery) wyszczególniono działanie 1.2. Badania i transfer wiedzy. Koncentruje się ono przede wszystkim na wspieraniu połączeń pomiędzy przedsiębiorstwami (małymi i średnimi) a jednostkami badawczymi, uczelniami. Program finansuje powstawanie tzw. Centrów Badań Stosowanych na Wyższych Szkołach Zawodowych (Zentren für angewandte Forschung an Fachhochschulen - ZAFH).

Bawaria (Bayern)

Jako jeden z głównych punktów tego priorytetu podaje się rozbudowę infrastruktury technologicznej i intensyfikację transferu wiedzy, choć Bawaria może się poszczycić bardzo wysokim poziomem rozwoju szkolnictwa wyższego oraz instytucji badawczych.

Berlin

Oś priorytetowa 2: Innowacja i gospodarka oparta na wiedzy, koncentruje się na regionalnym wsparciu dla możliwości związanych z innowacją i regionalnymi procesami innowacyjnymi. Przeznaczone zostaną środki na badania i rozwój w przedsiębiorstwach, usługi związane z wiedzą, używanie technologii IT, transfer technologii i infrastrukturę badawczą. Ale brak wśród priorytetów wyraźnej informacji o infrastrukturze szkolnictwa wyższego.

Brandenburgia (Brandenburg)

Wyszczególniono priorytet 2: Rozwój infrastruktury ukierunkowanej na innowację, technologię i edukację, w którym wyraźnie wskazuje się na potrzebę dalszego inwestowania m.in. w infrastrukturę szkolnictwa wyższego.

Meklenburgia – Pomorze Przednie (Mecklenburg-Vorpommern)

W ramach osi priorytetowej 1: Wsparcie innowacji, badań i rozwoju oraz edukacji, wyszczególniono wsparcie dla infrastruktury szkół wyższych, jako miejsc dających impuls innowacji i z których działań mogą korzystać przedsiębiorcy. Wskazano zadanie 4: Wsparcie kompetencji w zakresie badań na uczelniach wyższych, w ramach którego finansuje się zarówno zakup aparatury technicznej jak i inwestycje budowlane. Ważnym elementem jest kwestia bezpośredniego przekazywania osiągnięć i zastosowania ich w gospodarce. Zgodnie ze strategią rozwoju Landu, priorytetowo będą wspierane inwestycje w zakresie badań medycznych, fizyki plazmy, systemów informatycznych, badań


162

nad katalizą, badania w zakresie rolnictwa, technika produkcji, badań materiałowych i technologii morskich. Również wsparcie w zakresie nowoczesnego wykorzystania energii w inżynierii budownictwa i techniki energii. Również podkreśla się wsparcie finansowe dla działań związanych z dalszym dokształcaniem i szkoleniami.

Turyngia (Thüringen)

W ramach swojego priorytetu 1: Edukacja, Badania i Rozwój, Innowacja, wyraźnie wskazuje się na potrzebę dalszego modernizowania infrastruktury związanej z badaniami i rozwojem, w tym szkolnictwa wyższego. Znajduje się to w ramach wyszczególnionego zadania pod nazwą: Wspieranie badania i rozwoju na szkołach wyższych oraz pozauniwersyteckich jednostkach badawczych, rozbudowa szkół wyższych. Tutaj finansuje się projekty dotyczące budynków wraz z obszerną częścią laboratoryjną, urządzeniami (aparaturą), wyposażeniem technicznym i sieciami informatycznymi. Można również finansować adaptacje budynków. W programie znajdują się zapisy dotyczące tych obszarów, które w szczególności będą wspierane: technika optyczna i optyczno-elektroniczna, technika produkcyjna, technika precyzyjna, mikroelektronika, technika małych systemów, systemy informatyczne, nowe materiały i surowce, technika pomiarowa, kierująca i sterująca, biotechnologia, biomedycyna i technika medyczna, technika tworzyw sztucznych, technika samochodowa. Stawiany sobie cel to przygotowanie szkół wyższych i innych jednostek badawczych do nowych wyzwań i międzynarodowej konkurencji. Ważnym elementem projektów jest współpraca z przedsiębiorcami.

Saksonia (Sachsen)

Oś priorytetowa 1: Wzmocnienie innowacji, nauki i badań – W jej ramach finansowane będą projekty B+R realizowane przez poszczególne przedsiębiorstwa, wspólne projekty, transfer technologii, projekty badań stosowanych a także infrastruktura, w tym infrastruktura uczelni. Oś priorytetowa 2: Poprawa infrastruktury edukacyjnej i szkoleniowej – W ramach jednej osi priorytetowej zakłada się wspieranie infrastruktury różnych typów szkół – zarówno ogólnych jak i szkolnictwa zawodowego czy centrów edukacji nauczycielskiej.

Saksonia-Anhalt (Sachsen-Anhalt)

Program operacyjny dla tego Landu posiada najbardziej rozbudowany plan wsparcia infrastruktury szkolnictwa. Wspierane będą projekty z zakresu współpracy między uczelniami a małymi i średnimi przedsiębiorstwami. Program będzie wspierał możliwości zlecania badań przez MŚP na uczelniach. Osobnym działaniem jest wsparcie założeń inwestycyjnych w szkołach wyższych, pozauniwersyteckich, m.in. budowa, rozbudowa placówek, inwestycje w sprzęt, który pozwoli wzmocnić jakość badań. Wsparcie projektów rozwijających systemy informatyczne i zarządzania wiedzą, na państwowych szkołach wyższych Saksoni Anhalt, ze szczególnym uwzględnieniem tego, aby systemy informatyczne były przyjazne użytkownikom, istniała łatwość dostarczenia informacji oraz niezawodność systemów i treści. Dodatkowe wymogi to spersonalizowy dostęp oraz uniwersalność możliwości informatycznych. Poszczególne projekty mogą dotyczyć testowania, analizy procesów, jak również działań technicznych i organizacyjnych. Projekty pilotażowe mogą dotyczyć jednej lub więcej szkół. Wsparcie dla dużych projektów budowy, przebudowy i powiększania budynków w obszarze szkolnictwo wyższego.

Północna Nadrenia-Westfalia

Priorytet 2: Innowacja i gospodarka oparta na wiedzy przewiduje osobne działanie 2.2. Ukierunkowana na gospodarkę infrastruktura technologiczna i badawcza. Działanie zakłada wyraźnie wsparcie infrastruktury jednostek


163

(Nordrhein-Westfalen)

badawczych, szkół wyższych, ośrodków kompetencji, inkubatorów. Brak jednak dalszego uszczegółowienia.

Hesja (Hessen)

W ramach swojej osi priorytetowa 1: Innowacja i gospodarka oparta na wiedzy, znajduje się zapis dotyczący wsparcia wspólnych projektów badawczych szkół wyższych oraz innych jednostek badawczych we współpracy z przedsiębiorcami (MŚP). Wspierane będzie tworzenie regionalnych centrów (umiejscowionych na uczelniach) innowacji, wykorzystania badań i kompetencji. Wspierane będą przedsięwzięcia z zakresu tworzenia prognoz rozwoju technologicznego. Ciekawym przykładem wsparcia wskazanym w drugiej osi priorytetowej 2: Wsparcie fundamentów i operacyjnej konkurencyjności i zatrudnienia w małych i średnich przedsiębiorstwach, pojawia się punkt dotyczący wsparcia infrastruktury przedsiębiorstw i szkół wyższych w wyposażenie opieki nad dziećmi, celem wsparcia młodych naukowców (głownie matek).

Dolna Saksonia (Niedersachsen)

Szczególne zadanie pod nazwą Rozwój zdolności innowacyjnych i społecznego potencjału wiedzy. Rola szkolnictwa wyższego bardzo zaakcentowana jest w tym programie operacyjnym, w ramach Landu zakłada się koncentrację i szczególne wspieranie badań, rozwoju szczególnych gałęzi technologii jak technologie informatyczne, nanotechnologia oraz transport lotniczy i astronautyka.

Brema (Bremen)

W ramach osi priorytetowej 1: Wsparcie dla wzrostu, innowacji i wiedzy, finansowane będą przedsięwzięcia z zakresu wspierania uczelni z biznesem. Wspierane będą przede wszystkim projekty z zakresu transferu informacji i wiedzy pomiędzy uczelniami a przedsiębiorcami.

Hamburg W ramach priorytetu 1: Innowacja i gospodarka oparta na wiedzy, finansowane są projekty z zakresu infrastruktury badawczo-rozwojowej, jednakże brak szczególnego odniesienia do szkół wyższych.

Szlezwik-Holsztyn (Schleswig-Holstein)

W ramach osi priorytetowej 1: Wzmocnienie Wiedzy i Innowacji, jednym z najważniejszych elementów to wspieranie infrastruktury szkolnictwa wyższego i innych instytucji badawczych. Wsparcie udzielone będzie również przedsięwzięciom współpracy między instytucjami badawczymi, szkołami wyższymi a przedsiębiorstwami. Wspierana będzie infrastruktura dokształcania i szkoleń, i powiązanie jej wraz z programami i koncepcja uczenia się przez całe życie. Szczególnie wspieranie infrastruktury dokształcania zawodowego.

Kraj Saary (Saarland)

Oś priorytetowa 2: Forsowanie zmian strukturalnych poprzez gospodarkę opartą na wiedzy, innowację i rozbudowę specyficznych mocnych stron, mimo częstego odwoływania się do potencjału i wagi szkolnictwa wyższego, praktycznie kładzie nacisk na wspieranie przedsiębiorstw i w małym zakresie można znaleźć informację o wspieraniu infrastruktury szkolnictwa wyższego.

Nadrenia Palatynat (Rheinland-Pfalz)

Posiada priorytet 2: Wsparcie dla wiedzy i innowacji dla zwiększenia wzrostu. W ramach tego wskazany jest Obszar działania 2.1: Budowa i rozbudowa infrastruktury B+R, który wspiera: rozwój infrastruktury uczelni wyższych ukierunkowany na najnowsze technologie, inkubatory, centra innowacji. Infrastruktura szkół wyższych wspierana jest również ze względu na ich rolę jako ośrodków wsparcia, doradztwa i transferu wiedzy. Wsparcie infrastruktury szkolnictwa jest umiejscowione jako priorytet średni, wśród innych priorytetów Landu.


164

3. System wsparcia uczelni wyższych Jak wynika z przedstawionego przeglądu środków przekazanych na infrastrukturę szkolnictwa wyższego w ramach programów operacyjnych Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, nacisk kładziony jest zdecydowanie na współpracę sektora badań i rozwoju umiejscowionego na uczelniach i innych instytucjach badawczych a przedsiębiorcami – małymi i średnimi. Bezpośrednio programy te formułują bardzo mały nacisk na elementy dydaktyki, bardziej badań i rozwoju. Niektóre z programów operacyjnych odnoszą się zarówno do elementów infrastrukturalnych jak i programów rozwoju zasobów ludzkich.

4. Wskaźniki monitorowania działań oraz ocena efektywności działań Praktycznie każdy Land formułuje własne wskaźniki, głównie są to wskaźniki produktu i rezultatu. Dla każdego z programu są sformułowane inaczej. Zazwyczaj dotyczy to ilości projektów badawczych, ilości powiązań (partnerstwa) pomiędzy przedsiębiorcami a uczelniami, liczbę personelu zatrudnionego przy projektach czy poziom nakładów. Często pojawiającym się wskaźnikiem jest wysokość wkładu środków „trzecich” – środków pochodzących od biznesu, które zostały zainwestowane w związku z realizowanymi projektami.

5. Lokalizacja, komplementarność, demarkacja Istotnym elementem prawie wszystkich programów operacyjnych dla poszczególnych landów jest komplementarność różnych form wsparcia. W ramach jednego Programu i nawet jednego priorytetu przewidziane jest wsparcie dla przedsiębiorstw (mikro-, małe i średnie przedsiębiorstwa) różnego typu jednostek badawczych oraz szkół wyższych, a także wspomnianych powyżej programów doskonalenia i szkoleń zawodowych. W ramach programów operacyjnych, bardzo często, obok wsparcia infrastruktury szkół wyższych, wspólnych przedsięwzięć z zakresu B+R pojawia się zagadnienie wsparcia dla szkolnictwa stopnia średniego – ogólnego i zawodowego.

6. Dobre praktyki na poziomie projektów Poza silnym regionalizmem w funkcjonowaniu systemu edukacji w Niemczech – opartej na kompetencji Landów, bardzo widoczny jest podział na byłe Niemcy Zachodnie i byłe NRD (nazywane „Nowymi Landami”). Infrastruktura szkolnictwa wyższego w Niemczech wschodnich jest w znacznie gorszym stanie, aniżeli zaplecze w Niemczech zachodnich. Oczywistym staje się zatem zróżnicowanie w priorytetach i przewidzianych środkach finansowych przeznaczonych na ten cel. Większa część nakładów inwestycyjnych w b. NRD przeznaczana jest na nowe budynki, wyposażenie dydaktyczne i badawcze uczelni, rozbudowę laboratoriów. W Landach


165

zachodnich nacisk kładzie się bardziej na tworzenie nowoczesnych centrów innowacji, inkubatorów czy wspieranie projektów badawczo-rozwojowych we współpracy z przedsiębiorcami.

Jako obrazowy projekt wsparcia infrastruktury szkolnej w Niemczech wschodnich można podać projekt Nowej Auli (zdjęcie obok) w Waldcampus Wyższej Szkoły dla Zrównoważonego Rozwoju w Eberswalde (Hochschule für nachhaltige Entwicklung Eberswalde) w Landzie Brandenburgia, w której uczą sie studenci z całych Niemiec i z zagranicy. Dzięki wsparciu EFRR, powstał centralny budynek

audytorium. Nowoczesna architektura łączy elementy szkła, kamienia, drewna, betonu. Jest bardzo estetyczna, funkcjonalna i wykorzystuje nowoczesne technologie (architekt Rüdiger Sudau). Budynek obejmuje dwie w pełni wyposażone sale z 90 do 180 miejsc. Tego typu inwestycję można podać jako dość charakterystyczną dla Niemiec, gdzie bardzo duży nacisk kładzie się na budowle uwzględniające bardzo zaawansowany poziom ochrony środowiska – naturalne materiały, pasywność w zużyciu energii, itp. W innym nowym Landzie Saksonii można podać kolejne przykłady projektów inwestycyjnych: Wyższa Szkoła Techniki i Gospodarki w Dreźnie otrzymała kilka dotacji o łącznej kwocie 7’329’000 euro m.in. na stworzenie centrum badań dotyczących rozwoju strategii oszczędności energii elektrycznej w systemach przetwarzania informacji dla elektroniki samochodowej. Wyższa Szkoła Techniki, Gospodarki i Kultury w Lipsku otrzymała 42’070’000 euro, z których m.in. wybudowano nowe budynki biblioteki i centrum medycznego, laboratoriów i sal wykładowych. A Wyższa Szkoła Zittau/Görlitz otrzymała dotacje na kilka projektów za 9’396’000 euro w tym stworzenie hali prób i laboratorium związane z zaawansowanymi technologiami systemów magnetycznych, nowoczesne budynki dydaktyczne i laboratoryjne.


166

STUDIUM PRZYPADKU: WĘGRY

1. Podstawowe informacje Węgry są krajem o powierzchni 93.030 km2 i ludności ok. 9.962 tyś. Węgry posiadają 70

instytucji szkolnictwa

wyższego - 19 uniwersytetów i 10 innych publicznych szkół wyższych, 7

niepublicznych uniwersytetów i 34 niepubliczne szkoły wyższe. Łączna

liczba studentów studiujących w roku akademickim 2008/2009 wynosiła ok. 397 tysięcy. Na Węgrzech, zgodnie z ustawą z 2005 r. rozpoczęto reformę systemu szkolnictwa wyższego, starając się dostosować istniejący system do nowego programu, zgodnego z założeniami Procesu Bolońskiego. Opracowano wiele programów studiów a I Narodowy Plan Rozwoju ulokował znaczne środki na programy wzmacniania relacji między szkolnictwem wyższym a biznesem oraz rozwój infrastruktury szkolnictwa wyższego. Mimo projektów inwestycyjnych realizowanych w pierwszej fazie wsparcia w latach ubiegłych, wykorzystania znacznych funduszy publicznych, teraz także PPP, wsparcie modernizacji i rozbudowa infrastruktury szkolnictwa wyższego wymaga dalszych inwestycji. Wiele instytucji nie nadąża za zmianami, w tym szybkimi zmianami naukowo-technologicznymi i dostępna infrastruktura ulega pogorszeniu, wiele budynków, pomieszczeń i wyposażenia stało się niewystarczającymi na potrzeby dydaktyki oraz badań naukowych wobec zwiększającej się liczby studentów. Dane EUROSTAT’u wskazane na wykresie poniżej pokazują wzrost liczby studentów na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat, co przekłada się na dostępność infrastruktury.


167

Według danych OECD134 za 2009 rok, inwestycje w szkolnictwo wyższe na Węgrzech wynosiły 1,0% produktu krajowego brutto, dla porównania w Wielkiej Brytanii stanowi to 1,3%, USA 2,6%, Finlandia 1,9%, Niemcy 1,3% i Polska 1,5%.

2. Wsparcie w ramach funduszy UE Plan Rozwoju „Nowe Węgry“ (New Hungary Development Plan), będący nazwą dla węgierskich strategicznych ram odniesienia obejmuje osiem programów operacyjnych na poziomie ogólnokrajowym oraz siedem regionalnych programów operacyjnych. Istotną informacją podczas analizy konstrukcji węgierskich programów operacyjnych jest ogromna dysproporcja w rozwoju regionu Centralne Węgry (obejmującym Budapeszt) a innymi regionami kraju. Stąd też z siedmiu regionów, sześć zostało uznanych za regiony podlegające konwergencji, z wyjątkiem centralnego regionu z Budapesztem. Poniższy wykres obrazuje skalę inwestycji w szkolnictwo wyższe w latach 1993 – 2003 w podziale na regiony.

134 OECD, Education at glance 2012, OECD Indicators.

Liczba studentów wy ższych uczelni na W ęgrzech

307

100

330

500

354

400

390

500

422

200

436

000

438

700

431

600

413

700

397

700

389

000

0

50 000

100 000

150 000

200 000

250 000

300 000

350 000

400 000

450 000

500 000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Inwestycje publiczne w szkolnictwo wy ższe w latach 1993-2003, w podzialne na regiony (w %)

Central Hungary63%

South-Transdanubia7%

Central Transdanubia

1%

West Pannon3%

North Hungary7%

North Great Plain11%

South Great Plain8%


168

Wsparcie dla infrastruktury dydaktycznej i naukowej węgierskich wyższych uczelni jest realizowany przede wszystkim przez Program Operacyjny Infrastruktura Społeczna (Social Infrastructure - SIOP) Głównym celem SIOP jest wzmocnienie stabilnego wzrostu i rozwoju zatrudnienia poprzez rozbudowę fizycznej podstawy infrastrukturalnej dla usług publicznych – edukacji i szkoleń, opieki zdrowotnej oraz rynku pracy i pomocy społecznej. Jedną z osi priorytetowych SIOP jest: 1. Rozwój Infrastruktury Edukacji, gdzie obok wspierania edukacji szkolnej, jedno działanie jest szczególnie ukierunkowane na szkolnictwo wyższe - działanie 1.3 Rozwój Infrastruktury Usług i Działań Badawczych w Szkolnictwie Wyższym (Development of the Infrastructure of Service and Research Activities in Higher Education). Na działania w ramach tej osi priorytetowej przeznaczono 542 586 384 euro ze środków UE i 95 750 539 euro ze środków krajowych.

3. System wsparcia uczelni wyższych W ramach programu SIOP wydzielono cztery główne linie rozwoju: 1. Rozwój Infrastruktury Potrzebnej do Podniesienia Standardów Działań

Szkolnictwa Wyższego - tutaj finansuje się:

• Infrastrukturę wspierającą międzynarodową mobilność (tworzenie miejsc tymczasowego zakwaterowania dla odwiedzających wykładowców, tłumaczenia symultaniczne, budynki akademików i wielofunkcyjnych przestrzeni z tym związanych);

• Projekty służące lepszej obsłudze studentów celem lepszej współpracy z rynkiem pracy (biura karier, centra walidacji ECTC, centra wynalazcze, specjalne przestrzenie promujące współpracę między biznesem, przemysłem i edukacją);

• Rozwój infrastruktury sieci szkoleniowych dla nauczycieli;

• Tworzenie możliwości dla poruszających się na wózkach inwalidzkich oraz dodatkowe wyposażenie wspierające matki z dziećmi.

2. Poprawa Infrastruktury i Technologii konieczna do zwiększenia liczby studentów na kierunkach technicznych i nauk przyrodniczych – w ramach tej linii, wspierane jest tworzenie warunków infrastrukturalnych koniecznych na kierunkach technicznych i nauk przyrodniczych, np. budynki, laboratoria, kompleksy dla współpracy student – nauczyciel – badacz. Tutaj również ważnym aspektem jest wsparcie dostępu dla osób niepełnosprawnych oraz matek z dziećmi. Pomoc przekazana będzie tym uczelniom, które oczywiście posiadają kierunki techniczne i nauk przyrodniczych.

3. Tworzenie systemów IT dla nowoczesnej administracji uczelnianej i między-uczelnianej, przepływu informacji i zarządzania – w ramach tej interwencji wspierane będą działania m.in.


169

• służące szkolnej administracji i zarządzaniu (n.p. nowoczesne systemy zarządzania uczelnią obejmujące dokumentację studentów, finanse, przepływ informacji, kontakty z absolwentami, systemy podnoszenia jakości);

• służące wspierania nauki i badań (dostępność zasobów on-line, sieci internetowe, routery, serwery, stanowiska komputerowe, projekty wspierające e-learning, itp.);

• służące tworzeniu centrów kompetencji, których misją będzie zbieranie i rozpowszechnianie wiedzy i informacji dotyczących organizacji szkolnictwa wyższego;

• służące zwiększeniu dostępu dla osób niepełnosprawnych. 4. Innowacyjna infrastruktura kulturalna połączona z uniwersyteckimi centrami

rozwoju – Szczególny rodzaj wspieranych przedsięwzięć to nowoczesne centra związane z uczelniami, które, w przystępny sposób, prezentują regionalne osiągnięcia w zakresie innowacji i dają możliwość włączenia się w procesy innowacyjne. Pozwoli to na wykorzystanie osiągnięć w praktyce i zwiększy zainteresowanie kierunkami technicznymi i nauk przyrodniczych.

4. Wskaźniki monitorowania działań oraz ocena efektywności działań Z kolei Program Operacyjny Infrastruktura Społeczna formułuje jedną listę wskaźników dla całego programu. Część dotyczy szkół pierwszego i drugiego stopnia. Te dotyczące szkolnictwa wyższego to: 1. Wskaźniki produktu: - liczba nowoczesnych przestrzeni (odnowionych lub wybudowanych w ramach programu) dostępnych dla działań edukacyjnych i badawczych. Zakładany wskaźnik wzrostu o 100.000 m2 do 2013 roku (przy założeniu, że w 2007 wynosił 0) 2. Wskaźnik Rezultatu: - liczba absolwentów MST (maths, science and technology) szkół wyższych na 1000 mieszkańców, w wieku 20-29 lat, wzrośnie do 6,5 w 2013 roku (z 5,1 w 2005).

5. Lokalizacja, komplementarność, demarkacja Dość jasno określona jest linia demarkacyjna wsparcia na infrastrukturę związaną z badaniami i rozwojem. Program Operacyjny SIOP wspiera infrastrukturę szkół wyższych, podczas gdy inny Program Operacyjny Rozwój Ekonomiczny (OP Economic Development - EDOP) wspiera działania z zakresu badań i rozwoju przedsiębiorstw.

PO SIOP EDOP

1.3. Rozwój usług i infrastruktury w szkołach wyższych: rozwój infrastruktury potrzebnej dla związanej z badaniami działań dydaktycznych lub badawczych tylko w szkołach wyższych.

Wyłączne wsparcie technologicznego i infrastrukturalnego rozwoju potrzebnego do badań, rozwoju i działań innowacyjnych podejmowanych lub kierowanych przez przedsiębiorstwa w ramach projektów badawczych.


170

Zakłada się, iż interwencja SIOP powinna bezpośrednio lub pośrednio przyczyniać się do osiągnięcia celów procesu lizbońskiego na Węgrzech, którego celem jest promowanie wzrostu gospodarczego i zatrudnienia, w szczególności w następujących obszarach programu reform rozpoczętych w 2005 roku: Edukacja publiczna:

• Wdrożenie nowoczesnej edukacji publicznej zapewniającej równość szans;

• Podniesienie ogólnego poziomu funkcjonowania edukacji poprzez poprawę zaplecza infrastrukturalnego, przedmiotu kształcenia i efektywności funkcjonowania instytucji;

• Rozwój systemu instytucjonalnego w zakresie szkolnictwa wyższego, które powinno zapewnić konkurencyjny i wysokiej jakości poziom kształcenia oraz poprawę odniesienia się edukacji do rynku pracy

• Rozwój systemu instytucjonalnego w dziedzinie szkolnictwa wyższego poprzez efektywne i przejrzyste zarządzanie finansami i profesjonalną "administrację".

Badania i rozwój oraz innowacje

• Rozwój badań i rozwoju oraz innowacji, oraz niezbędnej infrastruktury;

• Wspieranie współpracy między sektorem biznesu, jednostkami naukowo-badawczymi oraz uniwersyteckimi ośrodki badawczymi;

• Poprawa transferu technologii, a także inwestycji kapitałowych niezbędnych dla technologii i wiedzy.

Poprawa jakości, efektywności i skuteczności kształcenia:

• Tworzenie podstaw dla poprawy efektywności zarządzania możliwościami edukacyjnymi i zasobami ludzkimi w edukacji;

• Poprawa efektywności i przejrzystości zarządzania edukacją;

• Wzmocnienie partnerstwa instytucji oświatowych i kulturalnych;

• Zintegrowana, systematyczna ewaluacja instytucji, mierzenie wyników osób uczących się i zapewnienie jakości kształcenia.

Wsparciu w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura Społeczna podlega sześć regionów konwergencji spośród siedmiu administracyjnych regionów Węgier. Siódmy – Środkowe Węgry, ze względu na swoją sytuację nie należy do regionów konwergencji, choć różne elementy wsparcia ujęte są w Programie Operacyjnym Środkowe Węgry (Central Hungary Operational Programme CHOP) Według danych, na których oparto założenia Programów Operacyjnych, w latach 1993 – 2003 nakłady na wyższe uczelnie w Środkowych Węgrzech wyniosły 63% wszystkich środków. W programie CHOP ujęta jest oś priorytetowa 4. Rozwój systemu instytucji służących człowiekowi (Development of the system of human service institutions), gdzie jednym z działań jest wsparcie infrastruktury szkolnictwa wyższego.

PO SIOP PO CHOP

1.3. Rozwój usług i infrastruktury w szkołach wyższych sześciu regionach „konwergencji”.

Te same założenia, co SIOP mające miejsce w regionie Środkowe Węgry.


171

Istotne jest wskazanie komplementarności z innym Programem Operacyjnym, który wspiera szkolnictwo wyższe – mianowicie Program Operacyjny Odnowa Społeczna (Social Renewal OP SROP), którego celem jest wzrost aktywności na rynku pracy osób w wieku produkcyjnym na Węgrzech. W ramach SROP ujęta jest oś priorytetowa 4 pt.: Rozwój treści i struktury szkolnictwa wyższego celem budowania społeczeństwa opartego na wiedzy (Developing the content and organisation of higher education to create a knowledge-based society). Stawia sobie ona za cel: - przyspieszenie realizacji reformy szkolnictwa wyższego - rozszerzenie działań Badania+Rozwój+Innowacje+Edukacja instytucji szkolnictwa

wyższego w interesie utworzenia bliższej współpracy z biznesem; - wzmocnienie odniesienia do rynku pracy szkolnictwa wyższego poprzez

zwiększenie liczby studentów studiujących na fakultetach technicznych i naukowych, oraz rozwój programów kształcenia zorientowanych na praktykę;

- wzmocnienie regionalnej konkurencji. Składa się ona z dwóch działań: 4.1 Poprawa jakości edukacji trzeciego stopnia (wyższej) w zgodności z koncepcją uczenia się przez całe życie (Improving the quality of tertiary education in accordance with lifelong learning) 4.2. Powiększenie możliwości Badań+Rozwoju+Inowacji+Edukacji w szkolnictwie wyższym, zatem wsparcie dla wzmocnienia instytucjonalnej współpracy z biznesem. Obydwa programy są bardzo zbliżone do siebie – łączy je ten sam cel strategiczny, różnice są wskazane w tabeli poniżej.

PO SIOP PO SROP

1.3. Rozwój usług i infrastruktury w szkołach wyższych.

Rozwój organizacji i treści w szkolnictwie wyższym celem stworzenia gospodarki opartej na wiedzy. Oś priorytetowa: Rozwój treści koniecznych dla efektywnego i skutecznego szkolnictwa wyższego, posiadającego zdolność do elastycznego dostosowania się do ciągłych zmian społeczeństwa opartego na wiedzy.

6. Dobre praktyki na poziomie projektów Porównując przypadek węgierski z Polską, należy pamiętać o znacznej różnicy w liczbie ludności i obszarze obydwu krajów. Jak już zostało wspomniane, główny program wsparcia infrastruktury szkolnictwa wyższego to SIOP, który dotyczy wszystkich regionów z wyjątkiem Środkowych Węgier (wokół stolicy), zdecydowanie


172

różniącego się od pozostałych części kraju ze względu na swój rozwój społeczno-ekonomiczny. Zatem pojawia się zdecydowanie mniej problemów związanych z demarkacją między programem ogólnokrajowym a programami regionalnymi. Może to być pomocne w planowaniu przyszłych rozwiązań, aby programy regionalne w większym stopniu uwzględniały lokalne uwarunkowania i np. kładły nacisk inwestycyjny na szczególne dla danego regionu braki, lub potencjał. Inna ciekawa obserwacja podczas analizy przypadku węgierskiego to włączenie do jednego programu (SIOP = Infrastruktura Społeczna) wsparcia infrastrukturalnego dla różnych sfer usług społecznych. Poza szkolnictwem wyższym, SIOP obejmuje wsparciem infrastrukturę edukacji innych szczebli (podstawowej, średniej, szkolnictwa zawodowego), służby zdrowia, instytucji kultury, a także infrastrukturę wspierającej równy dostęp do usług publicznych, opiekę dzieci, ośrodki pomocy społecznej, przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, udział w rynku pracy. Wydaje się być to dobrym rozwiązaniem, gdyż w swoich założeniach wiele obszarów usług publicznych boryka się z podobnymi wyzwaniami i wymaga inwestycji w podobnych sferach, m.in. systemy zarządzania, wyposażenie stacjonarne, rozwój dostępu elektronicznego do usług i łączy je niekomercyjny charakter działalności.


173

STUDIUM PRZYPADKU: WIELKA BRYTANIA

1. Podstawowe informacje Wielka Brytania podzielona jest na cztery historyczne krainy – Anglię, Walię, Szkocję i Irlandię Północną, których regionalizm i wysoki poziom autonomii jest wyraźny w bardzo wielu sferach działalności politycznej, gospodarczej, społecznej i kulturowej. W zakresie edukacji i szkolnictwa wyższego ten podział też jest zaznaczony, w dużej mierze, jeżeli chodzi o finansowanie szkolnictwa wyższego. Wielka Brytania od dawna słynie z wysokiego poziomu inwestycji w szkolnictwo wyższe, i co za tym idzie, bardzo wysokiego poziomu tego sektora. W różnych zestawieniach najlepszych uczelni świata, Wielka Brytania, obok USA od zawsze znajdowała się w ścisłej czołówce. Wystarczy tylko wspomnieć takie uczelnie jak: Cambridge, Oxford, Imperial College London, University College London, University of Edinburgh, University of Manchester, University of Bristol czy University of Warwick135. Wraz z ogólnym poziomem szkolnictwa wyższego w Wielkiej Brytanii, adekwatnie, bardzo wysoko oceniany jest poziom infrastruktury – zarówno budynków (budynki uczelni, biblioteki, campusy) jak i wyposażenia dydaktycznego i badawczego. Instytucje finansujące szkolnictwo w Wielkiej Brytanii kładą nacisk na to, aby infrastruktura uczelni była jak najbardziej współmierna i przekładała się na wyniki edukacyjne. W tym zakresie są realizowane badania i analizy, pokazujące jak elementy infrastrukturalne przyczyniają się do jakości nauczania i wpływają na osiąganie celów edukacyjnych.136 Duży nacisk kładzie się również na informację, dostęp do informacji i danych, ich transparentność. W 1993, na mocy porozumień między rządami, uczelniami powołano Higher Education Statistics Agency – (http://www.hesa.ac.uk), która zajmuje się zbieraniem, analizowaniem i rozpowszechnianiem danych ilościowych związanych ze szkolnictwem wyższym w Wielkiej Brytanii. Na tym przykładzie widać cechy charakterystyczne szkolnictwa brytyjskiego – przy historycznej, politycznej i kulturowej odrębności, szkolnictwo jest zintegrowane, różne podmioty ściśle ze sobą współpracują. W przedsięwzięciach, wspólnych projektach bardzo często uczestniczy wiele uczelni razem, np. skupionych w pewnym regionie.

135 Zestawienie 400 najlepszych uczelni świata, U.S. News World's Best Universities ranking, oparte na QS World University Rankings, za 2011 rok. Z kolei w zestawieniu http://www.timeshighereducation.co.uk, wśród 400 najlepszych uczelni świata, aż 32 z nich to uczelnie brytyjskie. 136 Matching post-16 estate investment to educational outcomes, marzec 2012, badanie na zlecenie Scottish Funding Council.


174

2. System wsparcia uczelni wyższych Środki przeznaczane są na poszczególne uczelnie, które same decydują o przeznaczeniu funduszy infrastrukturalnych. Obowiązuje kilka wspólnych zasad przyznawania grantów, oraz, co ciekawe odwołanie to tzw. „dobrych praktyk” – standardów wypracowanych przez różne podmioty prywatne i publiczne w specyficznych dziedzinach, np. budynki przyjazne środowisku naturalnemu, bezpieczeństwo i zdrowie w budowlach itp. Mechanizm ten został wypracowany wspólnie z uczelniami, aby z niego skorzystać, uczelnie muszą przede wszystkim: - wykazać, iż zarządzanie infrastrukturą jest integralnym elementem planowania strategicznego i operacyjnego; - wykazać, iż plany w tym zakresie są przyjazne środowisku; - uzyskać finansowanie powtarzalne na nauczanie i badania. Dodatkowe warunki stanowią, aby granty dla infrastruktury dydaktycznej: - przyczyniać się do długoterminowej stabilności finansowej uczenia, nauczania i

infrastruktury - wsparcie dla tych elementów, które we wcześniejszych okresach były

niedoinwestowane; - przyczyniać się do redukcji zużycia węgla i lepszego zagospodarowania

przestrzeni; - promować współpracę z przemysłem; - promować zdolności do uczenia na najwyższym poziomie, zgodnie z narodowymi

priorytetami, włączając e-learning. Odpowiednio granty w zakresie infrastruktury badawczej powinny: - przyczyniać się do długoterminowej stabilności finansowej badań i infrastruktury; - przyczyniać się do redukcji zużycia węgla i lepszego zagospodarowania

przestrzeni i dzielenia się sprzętem badawczym; - promować partnerstwa z przemysłem, rządem i organizacjami społecznymi; - promować zdolności badawcze na najwyższym światowym poziomie we

wszystkich dyscyplinach oraz zapewnić zdolność do działania w narodowych priorytetach.

Dodatkowym źródłem finansowania szkolnictwa wyższego w Wielkiej Brytanii są tzw. Rady Badawcze (UK Research Councils) dofinansowujące projekty badawcze na zasadzie otwartych konkursów. Również poszczególne projekty mogą uzyskują dofinansowanie rządów lokalnych (Anglia, Szkocja, Walia, Irlandia Północna). PROGRAMY KRAJOWE Na podstawie ustawy z 1992 o szkolnictwie wyższym (Further and Higher Education Act) utworzona została instytucja o nazwie Rada Finansowania Szkolnictwa Wyższego w Anglii (Higher Education Funding Council for England - HEFCE), która


175

jest jednostką państwową, niezależną od rządu, dystrybuującą fundusze publiczne dla 130 uniwersytetów i innych publicznych szkół wyższych w Anglii. Na podobnej zasadzie działa Rada Finansowania Uzupełniającego i Wyższego Szkolnictwa w Szkocji (The Scottish Further and Higher Education Funding Council) potocznie zwana Szkocką Radą Finansowania (the Scottish Funding Council - SFC), która wspiera 42 wyższ szkoły i 19 uniwersytetów oraz innych instytucji szkolnictwa wyższego. Odpowiednio, w Walii, istnieje Rada Finansowania Szkolnictwa Wyższego w Walii (Higher Education Funding Council for Wales – HEFCW), która ze środków rządu Walii wspiera 11 uniwersytetów i inne wyższe szkoły. Na obszarze Irlandii Północnej, szkolnictwo wyższe (w tym dwa uniwersytety) finansowane są przez Departament Zatrudnienia i Uczenia się Rządu Północnej Irlandii (Department for Employment and Learning, Northern Ireland). Wszystkie Rady (Councils) otrzymują wsparcie ze strony rządowego Departamentu Innowacji Gospodarczej i Umiejetności (Department for Business Innovation and Skills - BIS). Anglia Według danych HEFCE, szacuje się, iż przychody Instytucji szkolnictwa wyższego w Anglii w roku 2009-10 wyniosły 22.2 miliarda funtów, z czego około 33% to granty z funduszy na szkolnictwo wyższe (głównie poprzez HEFCE), 32% to opłaty od studentów (zarówno prywatne jak i publiczne), 16% to granty na badania i kontrakty a 19% pochodzi z innych źródeł. Program finansowania szkolnictwa wyższego w Anglii składa się z kilku zasadniczych elementów, tutaj kwoty na rok 2012-13: Fundusze powtarzalne

Nauczanie Wyliczenia opierają się na liczbie studentów, studiowanych kierunkach i szczególnych kosztów związanych z pewnymi grupami – np. studentami pochodzącymi z trudnych/ zaniedbanych środowisk

3,213 milionów GBP

Badania Wspieranie najwyższej jakości badań

1,558 milionów GBP

Fundusze nie-powtarzalne

Fundusz Innowacji Szkolnictwa Wyższego Wspiera się wspólne przedsięwzięcia uczelni z biznesem, lokalną społecznością, wsparcie wkładu uczelni w gospodarkę i społeczeństwo

150 milionów GBP

Specjalne fundusze 125 milionów GBP

Fundusze celowe na infrastrukturę przekazywane są uczelniom wyższym w ramach tzw Ram Inwestycji Kapitału (Capital Investment Framework (też Fund) i uczelnie same decydują, na co przekazać środki, choć istnieją też dwa narodowe programy – rozwoju informatyzacji i redukcji zużycia węgla.

265 milionów GBP

Fundusz Modernizacyjny 20 milionów GBP

Fundusz Modernizacyjny Uniwersytetów (projekty dotyczące efektywności)

88 milionów GBP


176

Fundusze przeznaczone na infrastrukturę ujęte są w formule tzw. Capital Investment Funds, który służy finansowaniu infrastruktury – budynków, wyposażenia oraz systemów informatycznych. Instytucje, które spełnią wymogi CIF mogą otrzymać dofinansowanie na zasadzie grantu w dwóch liniach – na nauczanie i na badania.

• Na infrastrukturę związaną z dydaktyką, w roku obrotowym 2012-13 przeznaczone będzie 49 milionów GBP. Są to fundusze przeznaczone na wsparcie procesu uczenia się i nauczania (Teaching Capital Fund).

• Osobno, kwotą 549 milionów GBP przeznaczona zostanie na wsparcie elementu badań Funduszu Kapitałowego (Research Capital Fund) w czterech najbliższych latach obrotowych 2011-12 do 2014-15. Ten fundusz przekazywany jest dwojako:

o Kapitał badawczy Instytucji Szkolnictwa Wyższego (253,216 milionów GBP), przekazywany w proporcji do przychodów na badania z Rad ds. Badań (Research Councils UK).

o Kapitał Badawczy (296 milionów GBP) – ten element przekazywany jest w proporcji do kwot wydatków HEFCE na badania dotyczące jakości oraz przychodów w poprzednim roku obrotowym z innych źródeł, w tym innych instytucji grantodawczych (charities), rządu centralnego lub władz lokalnych, służby zdrowia i szpitali, biznesu, izb handlowych, funduszy unijnych.

Mimo czytelnego rozdziału na kapitał związany z uczeniem się i nauczaniem oraz badania HEFCE uznaje, iż często efektywność wymaga, aby te fundusze wspólnie finansowały jedno przedsięwzięcie. Walia i Szkocja Zasadniczo mechanizmy wspierania szkolnictwa wyższego w Walii i Szkocji są podobne do tych w Anglii. Na wsparcie infrastruktury związanej z badaniami, Departament Innowacji Gospodarczej i Umiejętności (BIS) rządu centralnego w roku 2012-13 wykłada 2,557,444 GBP, rząd Walii dokłada się do finansowania, aby razem

Wsparcie szkolnictwa wy ższego w Anglii (miliony funtów)

Fundusz Modernizacyjny; 20

Fundusz Modernizacyjny

Uniwersytetów ; 88

Capital Investment Fund; 265

Specjalne fundusze; 125

Nauczanie; 3 213

Badania; 1 558

Fundusz Innowacji Szkolnictwa

Wyższego; 150


177

uzyskać kwotę 5,114,888 GBP. SCF w Szkocji współfinansuje szkolnictwo wyższe kwotą 1,6 miliarda GBP, w tym na infrastrukturę badawczą Departament BIS rządu centralnego i rząd Szkocji składają się po 10,4 miliona GBP = 20,8 miliona funtów.

3. Wsparcie w ramach funduszy UE Poza finansowaniem ze środków krajowych, w Wielkiej Brytanii realizowane są również programy wsparcia ze strony Unii Europejskiej. W latach 2007-2013 w Wielkiej Brytanii zainwestowane będzie 10,6 miliarda funtów, z czego 2,9 miliarda w ramach celu konwergencji, 7 miliardów w ramach Regionalnej Konkurencyjności i Zatrudnienia. Wielka Brytania realizuje 22 regionalne programy operacyjne, przy czym nie ma jednego wspólnego programu ogólnonarodowego. Rozłożenie programów operacyjnych w wielkiej Brytanii Poniżej, w tabeli ujęto zestawienie środków na poszczególne regiony ze środków unijnych – EFS i EFRR

Konwergencja fundusz Wkład UE (€)

Highlands and Islands of Scotland ESF 52 150 195

West Wales and the Valleys ESF 833 585 460

England and Gibraltar ESF 196 433 940

Highlands and Islands of Scotland ERDF 121 862 392

West Wales and the Valleys ERDF 1 250 378 189

Cornwall and the Isles of Scilly ERDF 458 056 615

ESF 1 082 169 595

ERDF 1 830 297 196

Razem: 2 912 466 791

Konkurencyjność i Zatrudnienie fundusz Wkład UE (€)

East Wales ESF 63 597 452

Lowlands and Uplands of Scotland ESF 269 920 942

Northern Ireland ESF 165 777 300

England and Gibraltar ESF 2 893 452 439

Lowlands and Uplands of Scotland ERDF 375 957 844

South East England ERDF 23 706 375

Northern Ireland ERDF 306 833 439

East England ERDF 110 994 719

North East England ERDF 375 698 920

London England ERDF 181 889 213

West Midlands England ERDF 399 899 930

North West England ERDF 755 754 611

Yorkshire and Humberside England ERDF 583 580 959

East Midlands England ERDF 268 495 983

South West England ERDF 124 658 086

East Wales ERDF 72 451 721

Gibraltar ERDF 5 800 739

ESF 3 392 748 133

ERDF 3 585 722 539

Razem: 6 978 470 672


178

W Wielkiej Brytanii uznano trzy regiony podlegające celowi konwergencji, które są wspierane ze środków EFRR: West Wales and the Valleys w Walii, Cornwall and Isles of Scilly w Anglii oraz Highlands and Islands w Szkocji. Ze względu na liczbę programów operacyjnych w Wielkiej Brytanii, niniejszy dokument skoncentruje się na obszarach objętych celem konwergencji, jako najbardziej zbliżonych i porównywalnych do Polski. Walia W PO West Wales and the Valleys całkowity budżet programu wynosi 2,2 miliarda euro, w tym wsparcie ze strony Unii to 1,25 miliarda. W ramach priorytetu 1: Budowanie gospodarki opartej na wiedzy, znajduje się Temat 1: badania i Rozwój, innowacja i technologia, w ramach którego może być udzielane wsparcie uczelniom wyższym, głównie na wspólne projekty z przedsiębiorstwami. Kolejny temat 2: Infrastruktura IT i społeczeństwo informacyjne dla wszystkich, zgodnie ze swoim tytułem wspiera tworzenie wspólnych platform IT, wykorzystywanych przez uczelnie wyższe dla badań, nowoczesne technologie między innymi na uczelniach. W priorytecie 3: Rozwój strategicznej infrastruktury dla nowoczesnej gospodarki ujęto Temat 2: Strategiczna infrastruktura. Dokumenty odwołują się do edukacji, nie precyzując, o jaką formę edukacji chodzi. Jednakże uczelnie wyższe wykazane są, jako potencjalni beneficjenci. W ramach tego tematu finansowane będą inwestycje w budynki, odnowienie lub adaptacje przestrzeni do nauki. Anglia Program Operacyjny dla regionu Cornwall and Isles of Scilly zawiera dwa priorytety, w ramach których możliwe jest finansowanie infrastruktury szkolnictwa wyższego. Priorytet 1: Innowacje, badania i rozwój [około 20,9% całkowitych funduszy], ma na celu stworzenie możliwości konkurencyjnych regionu jako centrum kreatywności, innowacji, badań i rozwoju. Z kolei Priorytet 3: Infrastruktura transformacyjna [około 23,5% całkowitych funduszy] koncentruje się na inwestowanie w transformacyjną infrastrukturę na rzecz gospodarki opartej na wiedzy, ściślejszej współzależności, w tym ICT, oraz infrastruktury szkolnictwa wyższego oraz wspomaganie transformacji gospodarki. Jako przykład ostatniej rozpoczętej inwestycji (początek w 2010) można podać utworzenie Centrum Kształcenia na Dunheved House w Launceston137 – które realizuje studia w oparciu o elastyczny model świadczenia wykorzystujący najnowsze technologie IT, videokonferencji, oraz technikach nauczania z wykorzystaniem IT, aby umożliwić uczącym się dopasować naukę do warunków pracy i zycia prywatnego. W ramach tego programu sfinansowano również powstanie Centrum Innowacyjnego Tremough w kampusie Penryn.

137 Więcej informacji na: http://www.convergencecornwall.com/convergence-investments/


179

Szkocja W Szkocji realizowane są dwa regionalne programy operacyjne w ramach EFRR – Highlands and Islands of Scotland oraz Lowlands and Uplands of Scotland, przy czym ten pierwszy objęty jest celem konwergencji ze względu na swoje położenie peryferyjne, trudne i niesprzyjające warunki, a co za tym idzie zdecydowanie gorsza sytuacja gospodarcza. W programie operacyjnym dla regionu Highlands and Islands of Scotland, ujęto priorytet 2: Wzmocnienie kluczowych czynników zrównoważonego wzrostu [około 31,6% przeznaczonych funduszy]. Priorytet wskazuje koncentruje się na trzech elementach: 1) Wzmocnienie zaplecza badawczego i dydaktycznego, realizowanego głównie

przez University of Highlands and Islands (UHI); 2) Szersza infrastruktura badawcza oraz 3) Zrównoważone gospodarcze wykorzystanie walorów przyrodniczych i

kulturowych regionu. Wskaźnikiem pomiaru dla tego priorytetu będzie wzrost zatrudnienia w sektorze związanym intensywnie z wiedzą w regionie, który obecnie jest na poziomie 13%138. W drugim regionalnym programie operacyjnym dla regionu Lowlands and Uplands, ujęta jest Oś priorytetowa 1: Badania i innowacje [około 22,5% całkowitych funduszy]. EFRR wesprze znaczące projekty, które stanowią podstawę badań naukowych i innowacji w regionie w kluczowych sektorach, takich jak: przemysł lotniczy, chemiczny, mediów cyfrowych, elektronika, energetyka, nauki o życiu, i pomiarów mikro-i optoelektronicznych. Szczególny nacisk położony będzie na odnawialne źródła energii. Priorytet ten skoncentruje się na wspieraniu wzrostu przedsiębiorstw i ośrodków badawczych i zachęca do tworzenia sieci pomiędzy małymi i średnimi przedsiębiorstwami (MŚP) i jednostkami badawczymi. Zdecydowana większość środków ulokowanych w tej osi priorytetowej przekazana zostaje uczelniom szkockim na 43 projekty badawcze, wyposażenie w specjalistyczny sprzęt, tworzenie centrów innowacji i transferu wiedzy.

4. Wskaźniki monitorowania działań oraz ocena efektywności działań Monitoring i kontrola funduszy krajowych w Wielkiej Brytanii, jest zdecydowanie uproszczona w stosunku do podobnych procedur wg unijnych wymogów. Instytucje, które otrzymują dofinansowanie muszą przedstawić krótką informację o tym jak wykorzystały fundusze i jak planują wykorzystać środki w przyszłości. Składane raporty powinny się koncentrować na dużych przedsięwzięciach, które miały zdecydowany wpływ na funkcjonowanie uczelni. Uczelnie powinny wskazać, jakie i

138 Highlands & Islands Scotland, ERDF 2007-2013, structural funds operational programme.


180

gdzie będzie zapotrzebowanie na fundusze w przyszłości, aby rozwijać lub kontynuować rezultaty osiągnięte obecnym finansowaniem.

5. Dobre praktyki na poziomie projektów Podczas przeglądu projektów finansowanych ze środków UE w Wielkiej Brytanii, widocznym staje realizowanie dużych projektów wspólnie przez wiele uczelni z danego regionu. Tworzą one wspólne konsorcja i podejmują się realizacji projektów, które dotyczą zarówno badań naukowych jak i wyposażenia zaplecza infrastrukturalnego, które służyłoby wszystkim uczestnikom projektu. Przykłady takich wspólnych projektów: Walia – Projekt SEACAMS, dofinansowanie UE: 12‘660‘000 funtów Projekt będzie oparty na kluczowych obszarach wiedzy każdego z partnerów akademickich (Uniwersytety Bangor, Aberystwyth i Swansea) dotyczących rozwoju gospodarki morskiej, przybrzeżnej i środowiska naturalnego w Walii. Projekt ma na celu zwiększenie możliwości gospodarczych uwzględnienia i wykorzystania szans, adaptacji związanych ze zmianami klimatu w sektorach morskich i przybrzeżnych. Projekt obejmuje również budowę nowego "centrum innowacji" w Menai Bridge – wydziale nauk oceanicznych, który będzie stanowić zaplecze laboratoryjne i powierzchni biurowej139. Szkocja – University of the Highlands and Islands (UHI); dofinansowanie EU: 15’877’000 funtów Instytucja, która jest najmłodszym uniwersytetem w Wielkiej Brytanii – status uniwersytetu uzyskała dopiero w 2011 roku. Funkcjonuje na najdalej wysuniętej, północnej części Szkocji, obejmującej głównie słabo zaludnione i wyspy z mało sprzyjającymi warunkami do życia. Takie położenie i sytuacja ekonomiczna zdecydowały o zaliczeniu tego regionu do celu konwergencji. Sama uczelnia nie posiada jednej centralnej lokalizacji, ale jest siecią centrów uniwersyteckich i jednostek badawczych położonych w różnych miejscach regionu. Ze środków EFRR (Priorytet 2: Główne Czynniki dla Zrównoważonego Rozwoju), University of the Highlands and Islands zrealizował trzy projekty infrastrukturalne, za łączną kwotę ok. 15’877’000 GBP. W ramach tego wyposażono uczelnię w sprzęt badawczy (m.in. dot. modelowania systemów energetycznych, modelowania fal i przypływów), rozszerzono infrastrukturę edukacyjną o nowe budynki do prowadzenia zajęć w Argyll oraz laboratoria w Dunstaffnage, wyposażono również w nowoczesne technologie IT. Anglia – North West HE Enterprise Champions, dofinansowanie EU: 6‘415‘950 funtów Innym ciekawym przedsięwzięciem finansowanym ze środków EFRR jest projekt Mistrzowie Biznesu Szkolnictwa Wyższego (The HE Enterprise Champions)

139 Więcej informacji na: http://www.seacams.ac.uk


181

realizowany w Północno-Wschodnim Regionie Anglii. Projekt realizowany od 2008 do 2013 (dwie rundy) za łączną kwotę 6‘415‘950 funtów. Mimo, iż projekt nie finansuje bezpośrednio infrastruktury szkolnictwa, lecz wspiera powstanie inkubator przedsiębiorczości dla studentów, jest dobrym przykładem na współpracę wielu uczelni. W ten projekt zaangażowanych jest aż osiem uniwersytetów: University of Bolton, University of Chester, Lancaster University, University of Liverpool, Liverpool John Moores University, Manchester Metropolitan University, Salford University, University of Central Lancashire.140 Szczególnie przytoczone przykłady projektów z Anglii i Walii mogą być uznane za dobre wzorce współpracy międzyuczelnianej wielu instytucji szkolnictwa wyższego, tak aby wzmacniać synergiczne rezultaty tych projektów. Poniżej przedstawione zostały inne, ciekawy przykłady realizowanych projektów. Uniwersity Challange Seed Fund Scheme Założony w 1999 roku ma za zadanie dostarczanie kapitału zalążkowego do rozwijających się, perspektywicznie efektywnych i komercyjnie nowych technologii powstałych na uniwersytetach. Budżet przedsięwzięcia wynosi 60 mln funtów, z czego 40 mln funtów to środki bezpośrednio z budżetu projektu, a kolejne 20 mln to środki od sponsorów. Fundusz przeznaczony jest zarówno na tworzenie firm typu spin off, jak i rozwijanie innych projektów związanych z transferem technologii. Pieniądze rozdzielane są w ramach konkursów. W pierwszej rundzie utworzono 15 funduszy zalążkowych, z których skorzystało 37 jednostek naukowych (31 uniwersytetów i 6 instytutów badawczych)141. Środki pokrywały 75% kosztów finansowanych projektów. Pieniądze przeznaczane są na sfinansowanie początkowej działalności nowopowstałych firm oraz zabezpieczenie praw własności intelektualnej, badania dodatkowe, prace nad stworzeniem prototypu lub/i pokrycie kosztów usług prawnych. Zdaniem wielu ekspertów stworzenie tego funduszu przyczyniło się do znaczącego wzrostu liczby firm spin off w Wielkiej Brytanii. Knowledge Transfer Partnership (KTP) Jest to przykład programu o charakterze ogólnokrajowym promującego współpracę między światem nauki i biznesu. W ramach programu przedsiębiorcy otrzymują wsparcie w podnoszeniu swojej konkurencyjności i wydajności poprzez możliwość wykorzystania wiedzy i technologii

140 Więcej informacji na: http://www.ncee.org.uk/entrepreneurship_education/enterprise_champions 141 „Przedsiębiorczość akademicka- wnioski i rekomendacje”; Brama Innovation Camp, marzec 2010 r.


182

wypracowanych w jednostkach naukowych. Z drugiej strony uczelnie otrzymują pomoc w postaci komercjalizacji opracowanych technologii oraz wykorzystania posiadanych zasobów wiedzy. Projekty realizowane są w ramach partnerstw zawieranych między firmą, a instytucją naukową w celu rozwiązania konkretnego, strategicznego celu (technicznego/technologicznego) we współpracy z przedstawicielem przedsiębiorstwa i reprezentantem uczelni. Partnerstwa trwają zazwyczaj od roku do trzech lat142. W partnerstwie uczestniczą też wykwalifikowani doradcy, których zadaniem jest optymalizacja współpracy między firmą a uczelnią. To ostatnie jest niezbędne, gdyż jak stwierdzono na podstawie prowadzonych wcześniej badań główną przeszkodą w efektywnej współpracy między uczelniami a przemysłem są trudności w negocjowaniu i zawieraniu porozumień143. W ramach partnerstwa korzysta się z wzorów umów regulujących w sposób kompleksowy kwestie własności oraz praw do rezultatów badań uczelni w zależności od stopnia udziału inwestora z przemysłu, wraz z całym zbiorem dodatkowych materiałów ułatwiających prowadzenie negocjacji.

142 Op cit jak wyżej 143 „Raport Lamberta”, którego celem była analiza aktualnych możliwości związanych ze zmianami podejścia przemysłu do zagadnień badań i rozowju. Grupa robocza Lamberta wypracowała wzory umów, co przyczyniło się wg niej do zawiązania około 60% porozumień z ich wykorzytaniem.


183

Inne przykłady dobrych praktyk

1. Partnerstwo publiczno-prywatnego w celu podniesienia konkurencyjności regionu (Australia)

http://www.latrobe.edu.au/infrastructure-projects/projects/all/agribio Projekt: “GRIBIO, THE CENTRE FOR AGRIBIOSCIENCE”

Uniwersytet La Trobe jest uczelnią wielokampusową w Wiktorii (Australia), zaliczaną do światowej czołówki. Opisując prowadzony projekt należy zauważyć, że ma on charakter infrastrukturalny a jego głównym rezultatem jest 15 380m2 terenu badawczego ułatwiającego prowadzenie badań oraz 4 677m2 szklarni, gdzie studenci oraz kadra naukowa mogą prowadzić własną działalność badawczą. Pozyskany dzięki projektowi sprzęt czyni uczelnię światowym centrum rozwoju nauk biologicznych i rolniczych. Projektodawcy planując projekt brali pod uwagę nie tylko rozwój samego uniwersytetu, ale również promocję miasta w świecie.

Projekt jest dobrym przykładem partnerstwa publiczno-prywatnego. Dzięki wybudowanemu zapleczu badawczemu kształconych będzie ok. 400 naukowców, przy czym szacuje się, że aż 300 z przemysłu działającego w regionie. Będzie to ułatwiać pożądaną w badaniach naukowych wymianę doświadczeń między sektorem nauki a sektorem rynku. Projekt zakłada zobowiązanie przedsiębiorców do wsparcia finansowego kierowanego dla uczelni, w zamian za możliwość korzystania z infrastruktury badawczej. To wspólne przedsięwzięcie zakłada wzrost jakości zarówno edukacji młodych naukowców, jak i wzrost konkurencyjności lokalnych przedsiębiorstw. Trwałość rezultatów projektu szacowana jest na ok. 25 lat.

Projekt jest finansowany i koordynowany przez rząd Wiktorii, który podjął w tym celu inicjatywę „Partnerships Victoria”.

Początkowy budżet projektu wynosi ok. 288 mln dol. Wkład uczelni to 50 mln dol. oraz koszty eksploatacji infrastruktury badawczej przez 25 lat.

Instytucja koordynująca: Department of Primary Industries


184

2. Projekt realizowany przez inne podmioty z myślą o uczelniach wyższych („Instytucje otoczenia uczelni”)

E-infrastruktura dla e-nauki

http://www.switch.ch/aaa/index.html

Projekt: „AAA/SWITCH transforms visions into reality”

Projekt został zaplanowany ze względu na rozwój e-learningu. Jego rezultatem mają być systemu wspomagające informatyczne zarządzanie uczelniami. Ma to być również osnowa akademickiej e-infrastruktury w terenie. Stworzony system informatyczny wspiera ogólnie pojęte zarządzanie edukacją i badaniami na uniwersytetach szwajcarskich.

Stworzony w ramach projektu system rozwinął instytucje szwajcarskiego sektora uczelni wyższych łącząc je ze sobą w sieć informatyczną. Zaletą takiego stanu rzeczy jest m.in. możliwość studiowania na więcej niż 1 uczelni i posługiwania się tym samym numerem identyfikacyjnym, co usprawnia pracę uczelni (np. zarządzanie sesjami egzaminacyjnymi, systemem studentów), jak i zwiększa komfort studiowania.

Ma to szczególne znaczenie po zidentyfikowanej mobilności studentów w Europie na skutek wprowadzonego procesu bolońskiego. Poza fizyczną aktywnością, obserwuje się także wzmożoną aktywność wirtualną (powstał szereg instytucji wirtualnych, w których oferuje się tylko i wyłącznie kształcenie on-line), którą właśnie wspiera ten projekt. Mobilność wirtualna wymaga bowiem współpracy (czasem transregionalnej) jednostek prowadzących edukację na poziomie studiów wyższych. Do projektu mogą przystąpić całe uczelnie, jak i mniejsze zespoły przewidujące chociażby kilkudniową kooperację z innym podmiotem. Projekt jest generalnym rozwiązaniem i stanowi alternatywę dla systemów zindywidualizowanych, niekompatybilnych w innych instytucjach nauki. Z punktu widzenia samych użytkowników systemu, jest on świetnym rozwiązaniem do: komunikacji, współpracy studenckiej, e-learningu. Dzięki temu rozwiązaniu i związaniem siecią innych instytucji naukowych, student oraz pracownik naukowy ma dostęp np. do danych z Centrum Badań Nuklearnych (CERN). Zwiększa się też dostęp obywateli do danych i odkryć naukowych.

Projekt jest obecnie aprobowany przez szereg instytucji wspierających innowacyjność oraz przeróżne zrzeszenia uniwersytetów szwajcarskich. Finansowaniem i wsparciem projektu zajęły się takie instytucje jak:

• Swiss University Conference SUK as project in category B (funding for Cantonal Universities),

• Federal Office for Professional Education and Technology OPET (funding for Universities of Applied Sciences) oraz

• ETH Board (funding for institutions of the ETH domain).


3. Projekt zwiększający potencjał badawczy uczelni oraz potencjał uczestnictwa w projektach międzynarodowych

http://www.chem.ttu.ee/instituudist/EU_FP7_Project_en Projekt: EU FP7 grant agreement No 22potential of Institute of Chemistry at Tallinn University of Technology, Estonia’ Celem projektu jest ułatwienie stworzenia ośrodków naukowych w dziedzinie chemii i biochemii działających na ternie „nowych państw UE”. Projekt prowadzony w latach 2009uzupełnienie klasycznej chemii w obszarze biochemii i biolecznictwa. Zaproponowana została interdyscyplinarna współpraca, co tworzy unikatowy charakter projektu. Dzięki niemu umożliwiającego wykonywanie kompleksowych badań oraz zdobycie kosztownych materiałów badawczych. Nowa aparatura badawcza oraz zaplecze naukowe zapewniło profesjonalne środowisko pracy dla wielu pracowników nawymianę doświadczeń przez wybitnych, światowych naukowców z dziedziny chemii i biochemii. Projekt wspierał bowiem kontakty naukowe na międzynarodowym poziomie, poprzez organizacji konferencji, warsztatów. Dzięki kontaktom naukowym zwiększono szansę Instytutu na umiędzynarodowienie dotychczasowych projektów badawczych, zapewniając im charakter paneuropejski. Instytut zwiększył zatem swój potencjał uczestnictwa w projektach międzynarodowych. Efektem tego są liczne publikacje naukowe. Projekt został sfinansowany w ramach 7. Programu Ramowego Unii Europejskiej.


ększający potencjał badawczy uczelni oraz potencjał uczestnictwa w projektach międzynarodowych

http://www.chem.ttu.ee/instituudist/EU_FP7_Project_en

Projekt: EU FP7 grant agreement No 229830 IC-UP2 ’Developing the research potential of Institute of Chemistry at Tallinn University of Technology, Estonia’

Celem projektu jest ułatwienie stworzenia ośrodków naukowych w dziedzinie chemii i biochemii działających na ternie „nowych państw UE”.

Projekt prowadzony w latach 2009-2012 rozwija potencjał Instytutu Chemii poprzez uzupełnienie klasycznej chemii w obszarze biochemii i biolecznictwa. Zaproponowana została interdyscyplinarna współpraca, co tworzy unikatowy charakter projektu. Dzięki niemu możliwa była modernizacja zaplecza badawczego, umożliwiającego wykonywanie kompleksowych badań oraz zdobycie kosztownych materiałów badawczych. Nowa aparatura badawcza oraz zaplecze naukowe zapewniło profesjonalne środowisko pracy dla wielu pracowników nawymianę doświadczeń przez wybitnych, światowych naukowców z dziedziny chemii i

Projekt wspierał bowiem kontakty naukowe na międzynarodowym poziomie, poprzez organizacji konferencji, warsztatów. Dzięki kontaktom naukowym

szansę Instytutu na umiędzynarodowienie dotychczasowych projektów badawczych, zapewniając im charakter paneuropejski. Instytut zwiększył zatem swój potencjał uczestnictwa w projektach międzynarodowych. Efektem tego są liczne

ostał sfinansowany w ramach 7. Programu Ramowego Unii Europejskiej.


185

ększający potencjał badawczy uczelni oraz potencjał uczestnictwa w

UP2 ’Developing the research potential of Institute of Chemistry at Tallinn University of Technology, Estonia’

Celem projektu jest ułatwienie stworzenia ośrodków naukowych w dziedzinie chemii

2012 rozwija potencjał Instytutu Chemii poprzez uzupełnienie klasycznej chemii w obszarze biochemii i biolecznictwa. Zaproponowana została interdyscyplinarna współpraca, co tworzy unikatowy

możliwa była modernizacja zaplecza badawczego, umożliwiającego wykonywanie kompleksowych badań oraz zdobycie kosztownych materiałów badawczych. Nowa aparatura badawcza oraz zaplecze naukowe zapewniło profesjonalne środowisko pracy dla wielu pracowników naukowych oraz wymianę doświadczeń przez wybitnych, światowych naukowców z dziedziny chemii i

Projekt wspierał bowiem kontakty naukowe na międzynarodowym poziomie, poprzez organizacji konferencji, warsztatów. Dzięki kontaktom naukowym

szansę Instytutu na umiędzynarodowienie dotychczasowych projektów badawczych, zapewniając im charakter paneuropejski. Instytut zwiększył zatem swój potencjał uczestnictwa w projektach międzynarodowych. Efektem tego są liczne

ostał sfinansowany w ramach 7. Programu Ramowego Unii Europejskiej.


186

4. Wirtualna współpraca na linii: przedsiębiorca-uczelnia-student

http://www.euvip.eu/How/How/manual.html Projekt: EU-VIP który był realizowany od października 2009 do września 2011 r., przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej.

Projekt ten został zrealizowany przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej. Międzynarodowe praktyki i staże są powszechnie znane oraz odgrywają coraz większą rolę w kontekście umiędzynarodowienia szkolnictwa wyższego w czasach światowej globalizacji.

Realizacja tradycyjnych praktyk, podczas których student fizycznie wyjeżdża za granicę, okazuję się często być niewykonalna, ze względu na bariery finansowe, kulturowe, bądź społeczne. Pojawiają sie również problemy w komunikacji i współpracy miedzy uczelnią, firmą a samym studentem.

Wirtualna mobilność, oparta na najnowszych osiągnięciach technologii informatycznych i telekomunikacyjnych (ICT), oferuje możliwości rozwiązania tych problemów.

Projekt dotyczy trzech podmiotów, które biorą udział w międzynarodowym stażu: instytucji szkolnictwa wyższego (HEI), studenta firmy oraz ich wzajemnego współdziałania: uczelni i firmy, studenta i uczelni, studenta i firmy. Projekt wspiera wymianę doświadczeń, za pomocą straży wirtualnych poprzez zastosowanie technologii informatycznych. Wartością tego projektu jest jego atrakcyjność dla przedsiębiorców, od których de facto zależy możliwość zdobywania wiedzy i praktyki przez studentów. Studenci z innych krajów mogą stać się swoistym pomostem do międzynarodowych rynków i sieci, dostarczycielem nowych pomysłów, perspektyw i „tłumacza” innej kultury biznesowej. Dla studentów z kolei jest to możliwość podjęcia międzynarodowej praktyki bez wychodzenia z domu. Również uczelnia zyskuje wiele, m.in. możliwość testowania nowych metod badawczych, umiędzynarodowienie programów kształcenia itd. To z kolei wymaga utrzymywania wysokiego poziomu kształcenia i motywuje uniwersytety do ambitnych działań.

Projekt zrzesza 16 partnerów z 8 krajów. Podmioty zrzeszone są w 3 grupy: przedstawiciele uczelni, biznesu oraz studentów.

• Media and Learning Unit, Katholieke Universiteit Leuven (BE), koordynator projektu

• Aalto University (FI) • BEST (FR)


187

• Coimbra Group (BE) • EAL, TietgenSkolen (DK) • EADTU (NL) • EFMD (BE) • EuroPACE ivzw (BE) • FernUniversität Hagen (DE) • Laurea University (FI) • KHLeuven (BE) • University of Padua (IT) • University of Bologna (IT) • University of Turku (FI) • University of Groningen (NL) • West Pomerian Business School (PL).


188

5. Współpraca uczelni z MŚP

Projekt: Construction Improvement Club (CIC) Start Online http://www.sfc.ac.uk/effective_institutions/casestudies/case_study_CIC.aspx

Construction Improvement Club Start Online jest wspólnym przedsięzwięciem siedmiu Szkockich uniwersytetów, prowadzonym przez Glasgow Caledinian University przy współudziale: Edinburgh Napier, Glasgow School of Art, Heriot Watt, Robert Gordon, Edinburgh and Strathclyde Universities. Projekt wspiera współpracę ośrodków akademickich z małymi i średnimi szkockimi przedsiębiorstwami w zakresie opracowania, testowania innowacyjnych rozwiązań w obszarze projektowania budowli. Projekt jest finansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz ze środków z programu SEEKIT realizowanego przez Scottish Founding Council. W jego rezultacie powstało ok. 50 studiów wykonalności oraz ok. 20 konsultacji akademickich przy współpracy ze szkockimi MŚP, a także konferencje naukowe, czy magazyn naukowy. Przedsięwzięcia projektowe obejmowały takie obszary tematyczne jak: energia odnawialna, zarządzanie energią, materiały budowlane, kontrukcje itp. Projekt skupia ok. 1300 członków z przeszło 1000 organizacji, w tym 560 MŚP. Projekt został uznany za jeden z najlepszych inicjatyw wspieranych z funduszu spójności UE w 2010 roku. Scottish Founding Council jest finansuje dydaktykę oraz badania i inne aktywności naukowe w 43 colleg’ach i 20 uniwersytetach w Szkocji. SFC jest niesektorowym organem publicznym wchodzącym w skład Rządu Szkockiego i swoją działalność rozpoczął oficjalnie 3 października 2005 roku.


189

6. Projekt wzorcowy wg rankigu Komisji Europejskiej 7th Framework Programme of the European Union

http://www.livingknowledge.org/livingknowledge/perares

Projekt: PUBLIC ENGAGEMENT WITH RESEARCH AND RESEARCH ENGAGEMENT WITH SOCIETY

Public Engagement with Research and Research Engagement with Society (PERARES) wzmacnia interakcję pomiędzy naukowcami a organizacjami obywatelskimi i Europejczykami. Partnerzy projektowi wspólnie organizują ponadnarodowe debaty na temat badań naukowych włączając w to lokalne organizacje. Projektowym zadaniem jest wsparcie dialogu z organizacjami naukowymi, w tym uczelniami wyższymi oraz transparentność projektów badawczych i informowanie społeczeństw. Część partnerów organizuje już swoje inicjatywy badawcze poprzez tzw. Science Shops. Głównym celem projektu jest zwiększenie wpływu społeczeństwa obywatelskiego na działania naukowców i instytucje naukowe.

Szacowane wsparcie unijne to ok. 2.7 mln euro.

Uczestnikami projektu są: University of Groningen (NL), Wageningen University and Research Centres (NL), Free University Brussels (BE), Science Shop Bonn (DE), WTT Science Shop Zittau (DE), Queens University Belfast (UK), University of Cambridge (UK), University of Glamorgan (UK), University College Cork (IR), Dublin Institute of Technology (IR), Dublin City University (IR), University Rovira I Virgili Tarragona (ES), Foundation Citizen Science (FR), Foundation for the Development of an Active Citizen Research ADReCA (FR), University of Lyon (FR), Swedish Research Council (SE), Technical University Crete (GR), Politehnica University Bucharest (RO), ESSRG Science Shop (HU), University of Stavanger (NO), University of Sassari (IT), European University (CY), Institute for Baltic Studies (EE), Technical University of Denmark (DK), Heschel Centre (IL).


190

7. Rozwój ICT na uniwersytetach jako wsparcie uczenia ustawicznego

http://www.hextlearn.eu/ Projekt: HEXTLEARN

Projekt to inicjatywa współfinansowana z program Lifelong Learning (EACEA) Komisji Europejskiej. Jest on skierowany na rozwój ustawicznego kształcenia poprzez narzędzia ICT stosowane przez uczelnie wyższe. Projekt zakłada przegląd metodologii, dostarczenie baz danych dobrych praktyk i innych użytecznych materiałów, organizację seminariów i innych powiązanych wydarzeń. W jego obrębie znajduje się również promocja poprzez rozpowszechniania dobrych rozwiązań wśród członków. HEXTLEARN skupia się na aspektach gwarancji jakości i na integrację rozwiązań ICT jako innowacyjnego narzędzia wykorzystywanego przez uczelnie wyższe. U podstaw i założeń projektowych leżą również nowe zjawiska takie jak zwiększająca się mobilność studentów oraz pracowników naukowych. Jednym z najważniejszych celów projektu jest także rozwój regionalny.

Pomysłodawcy projektu zidentyfikowali brak w przypadku większości europejskich uniwersytetów systemów ICT ułatwiających ustawiczne uczelnie się osobom z grupy osób pracujących. Projekt swym zasięgiem obejmuje rzecz jasna same uniwersytety, ale również kadrę pracowników, międzynarodowe korporacje, studenckie kampusy (organizacja szkoleń, dostarczenie stosownych opracowań). Projekt zakłada obligatoryjną współpracę instytucji naukowych i uniwersytetów, ponieważ opiera się on na sieci powiązań. Ma to zapewnić nie tylko szybszą wymianę doświadczeń, ale ma także przyczyniać się do zrównania poziomu wykształcenia i kompetencji Europejczyków. W ramach projektu działa konsorcjum podmiotów, w którego skład wchodzą obok sieci instytucji naukowych i badawczych oraz innych organizacji uczelnie wyższe. Partnerami projektowymi są m.in:

• BME, the Budapest University of Technology • ACA (akademickie stowarzyszenie) • EUROPACE • EFQUEL (Europejska Fundacja na Rzecz Jakości e-Learningu) • ESIB (związek stowarzyszeń studenckich) • UNIVERSITY OF GRANADA • SCIENTER ESPAÑA • EDEN (stowarzyszenie e-learningu) Jedną z gwarancji powodzenia przedmiotowego projektu jest bogate doświadczenie projektowe partnerów oraz przemyślana organizacja wewnętrzna konsorcjum, która pozytywnie wpływa na zarządzanie projektem.


191

8. Promocja współpracy uczelni z przedsiębiorcami w zakresie B+R

http://www.grace-project.eu/in_a_nutshell Projekt: GRACE, współfinansowany ze środków Komisji Europejskiej w ramach Programu Lifelong Learning.

Głównymi celami projektu są:

• Badanie stanu innowacyjnych praktyk wspierających badawcze projekty zrzeszające wiele podmiotów różnego typu,

• Zwiększanie świadomości przedsiębiorstw, uczelni wyższych, przedstawicieli instytucji badawczych oraz ostatecznych odbiorców w zakresie potrzeby promocji twórczej kogeneracji projektów badawczych,

• Rozwój badań naukowych zwiększających zaangażowanie zróżnicowanych podmiotów,

• Testowanie proponowanego podejścia w obszarze projektów badawczych,

• Zbudowanie platform wymiany doświadczeń pomiędzy uniwersytetami, przedsiębiorcami I innymi “udziałowcami” projektów badawczych.

Na skutek projektu przygotowano raport oraz mapy innowacyjnych dobrych praktyk w zakresie prowadzenia projektów badawczych. Ponadto zbudowano metodologię mającą na celu wspieranie podejścia twórczej kogeneracji w badaniach naukowych. Przeprowadzone badania pilotażowe wyłoniły przykłady udanych inicjatyw (dobre praktyki zidentyfikowano m.in w takich firmach jak: Bosch, Indesit, Renault).


192

Projekt jest tworzony przez konsorcjum, w skład którego wchodzą: -Suor Orsola Benincasa University -Universitat Politècnica de CatalunyaLandi RenzoDesign -InnovationUniversity Politehnica of BucharestBudapest University of ---Technology and EconomicsMENON -Universitat Politècnica de CatalunyaLandi RenzoDesign --InnovationUniversity Politehnica of BucharestBudapest University of -Technology and EconomicsMENON.


9. Najlepsze praktyki w kategorii inwestycje w na poziomie uczelni wyższych (rozwiązanie ekologiczne) wg rankingu OECD.

http://edfacilitiesinvestment Projekt Tourism and Leisure Building, Waterford Institute of Technology, Waterford, Ireland został zrealizowany w 2008 roku ze środków publicznych. Waterford Institute of Technology (WIT)uczelni wyższej, który kształci ok. 10 tysięcy studentów I zatrudnia ok. 1000 pracowników. Celem projektu było skonstruowanie budynku na powstałym wcześniej kampusie. Budynek opiera się na najnowszych technologiach, jest energetycznie wydajny, ekologiczny i nawiązuje do architektonicznej formy pozostałych budynków kampusu. Budynek łączy w sobie wiele przestrzeni takich jak: kuchnie, bar, sale treningowe, poczekalnie, szatnie etc. Zmaksymalizowano naturalne oświetlenie całodzienne. Zamontowano naturalną wentylację by zminimalizować zapotrzebowanie energetyczne. Budynek jest uważany za bardzo funpracowników uczelni. Ułatwia to poruszanie się I dostęp do wszelkich pomieszczeń dydaktycznych I wspierających działalność podmiotu. Projekt wyróżniał się także innym czynnikiem: w jego planowaniu uczestniczyli użytkownicy, społeczność lokalna, która również może korzystać z wybudowanego zaplecza. Ogólny koszt projektu to Centralny).


9. Najlepsze praktyki w kategorii inwestycje w infrastrukturę edukacyjną dydaktyczną na poziomie uczelni wyższych (rozwiązanie ekologiczne) wg rankingu OECD.

http://edfacilitiesinvestment-db.org/facilities/133

Tourism and Leisure Building, Waterford Institute of Technology, Waterford, Ireland został zrealizowany w 2008 roku ze środków publicznych.

Waterford Institute of Technology (WIT) jest instytutem posiadającym uprawnienia uczelni wyższej, który kształci ok. 10 tysięcy studentów I zatrudnia ok. 1000

Celem projektu było skonstruowanie budynku na powstałym wcześniej kampusie. Budynek opiera się na najnowszych technologiach, jest energetycznie wydajny, ekologiczny i nawiązuje do architektonicznej formy pozostałych budynków kampusu.

wiele przestrzeni takich jak: kuchnie, bar, sale treningowe, poczekalnie, szatnie etc. Zmaksymalizowano naturalne oświetlenie całodzienne. Zamontowano naturalną wentylację by zminimalizować zapotrzebowanie

Budynek jest uważany za bardzo funkcjonalny, zarówno dla studentów, jak I dla pracowników uczelni. Ułatwia to poruszanie się I dostęp do wszelkich pomieszczeń dydaktycznych I wspierających działalność podmiotu.

Projekt wyróżniał się także innym czynnikiem: w jego planowaniu uczestniczyli użytkownicy, społeczność lokalna, która również może korzystać z wybudowanego

Ogólny koszt projektu to EUR 26,000,000.00 (współfinansowanie- Europejski Bank


193

infrastrukturę edukacyjną dydaktyczną na poziomie uczelni wyższych (rozwiązanie ekologiczne) wg rankingu OECD.

Tourism and Leisure Building, Waterford Institute of Technology, Waterford,

em posiadającym uprawnienia uczelni wyższej, który kształci ok. 10 tysięcy studentów I zatrudnia ok. 1000

Celem projektu było skonstruowanie budynku na powstałym wcześniej kampusie. Budynek opiera się na najnowszych technologiach, jest energetycznie wydajny, ekologiczny i nawiązuje do architektonicznej formy pozostałych budynków kampusu.

wiele przestrzeni takich jak: kuchnie, bar, sale treningowe, poczekalnie, szatnie etc. Zmaksymalizowano naturalne oświetlenie całodzienne. Zamontowano naturalną wentylację by zminimalizować zapotrzebowanie

kcjonalny, zarówno dla studentów, jak I dla pracowników uczelni. Ułatwia to poruszanie się I dostęp do wszelkich pomieszczeń

Projekt wyróżniał się także innym czynnikiem: w jego planowaniu uczestniczyli sami użytkownicy, społeczność lokalna, która również może korzystać z wybudowanego

Europejski Bank


194

10. Najlepsze praktyki w kategorii: Zwiększenie jakości zakwaterowania studentów na skutek publiczno-prywatnego partnerstwa, wg OECD.

Projekt: Sports Centre and Hostel, Károly Eszterházy College, Eger, Heves County, Hungary

http://edfacilitiesinvestment-db.org/facilities/141 Celem tego projektu miało być zapewnienie dodatkowego zakwaterowania dla studentów przy działającym kampusie uczelni. Obiekt dostarcza współczesne obiekty sportowe, nie tylko studentom wychowania fizycznego. Każde mieszkanie studenckie składa się z 3 pokoi dla 6 studentów, które jest wyposażone w kuchnię I 2 łazienki. Każdy pokój wyposażony jest w TV oraz stałe łącze internetowe. Poza miesiącami nauki, pomieszczenia służą jako schronisko młodzieżowe. Cały kompleks został wybudowany w trybie porozumienia publiczno-prywatnego. Tereny, na których znajdują się budynki należą do uczelni, zaś same obiekty są własnością prywatnej firmy. Obiekty będą wynajmowane przez uczelnię od prywatnego inwestora przez 20 lat, a z kolei firma prowadzi nowoczesne usługi zarówno dla uczelni, jak i dla społeczności lokalnej. Studenci, jak i ich koledzy z okolicznych miejscowości mają prawo do korzystania z obiektów w dni powszednie od 8 do 17 praktycznie za darmo lub po uiszczeniu symbolicznej opłaty. Po godz. 17 oraz weekend, społeczność studencka I pozostali mogą używać sprzętu wg wyższej stawki, a wypracowany w ten sposób dochód należy do spółki. Planowanie projektowe zakładało aktywny udział studentów, społeczności lokalnej oraz innych użytkowników w procesie projektowym.

Obiekty: 3 zewnętrzne korty tenisowe, boisko do piłki nożnej oraz bieżnie, wewnętrzny kort tenisowy, 2 korty do squasha, pomieszczenie fitness, pomieszczenie do tenisa stołowego, 6 domów studenckich z 24 mieszkaniami (zakwaterowanie dla 144 studentów).

Dzięki projektowi, uczelnia może konkurować o studentów z innych regionów, a nawet krajów, oferując studentom wysoką jakość zakwaterowania. Dodatkowo, dodatkowa baza noclegowa umożliwia studiowanie osobom z odległych miejscowości.

Koszt projektu: HUF 777,991,770.00 (współfinansowanie- Europejski Bank Centralny).


195

Aneks 3. Prezentacja wyników badania CATI


196

(Ta strona została celowo pozostawiona pusta.)

11/8/2012

1

„Wypracowanie potencjalnych kierunków interwencji w okresie programowania 2014 –2020 w oparciu o do świadczenia z wdra żania

XIII osi priorytetowej PO Ii Ś Infrastruktura szkolnictwa wy ższego“

wykresy do raportu

Przygotowanie:

Łukasz Widła-Domaradzki

BENEFICJENCI

- 3 -

Podpisanie umowy

62%54% 53%

92%

27% 39%32%

8%11% 8%16%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Ogółem liczba studentów : do14000

liczba studentów :14000 - 34000

liczba studentów :powy żej 34000

2009 2010 2011

P1. Termin podpisania umowy o dofinansowanie projektu w ramach Priorytetu XIII PO IiŚ? (rok)

- 4 -

Rodzaj projektu

89% 87%

76%

40%

33% 33%

85%

77% 77%

62%

31% 31%

84% 84%

74%

32% 32%

100% 100%

75%

25%

42% 42%37%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

wy posażenie w

aparaturędy dakty czno-

badawczą

wy korzysty waną wprocesie kształcenia

wy posażenie w

nowoczesnerozwiązania

pozwalające na

zastosowanie ICT wdy daktyce

budowa nowy ch

obiektówinf rastruktury

szkoły wy ższej

budowa lub rozwój

bezpieczny chszerokopasmowy ch

sieci

komputerowy ch

przebudowa lub

rozbudowaistniejących

obiektów

inf rastrukturyszkoły wyższej

inne

Ogółem liczba studentów : do 14000liczba studentów : 14000 - 34000 liczba studentów : powy żej 34000

P2. Jakiego rodzaju projekt Państwo realizują/realizowali?

- 5 -

Tryb realizowanych projektów

56% 54% 53%58%

44% 46% 47%42%

0%

20%

40%

60%

80%

100%




tryb indyw idualny tryb konkursowy

P3. W jakim trybie realizują/realizowali Państwo projekt/y?

- 6 -

Wartość projektu

76.1

54.2

72.0

113.0

0

20

40

60

80

100

120

Ogółem liczba studentów : do 14000

liczba studentów : 14000 - 34000 liczba studentów : powy żej 34000

P4. Jaka jest/była wartość całego zrealizowanego/realizowanego przez Państwa wsparcia w ramach XIII Priorytetu PO KL?Dane w mln PLN

11/8/2012

2

- 7 -

Wartość projektu

15%

39%26%

15%

23%

16%

42%

15%

39%

32%15%

26%

50%

39%

8%

0%

20%

40%

60%

80%

100%




Do 40 mln PLN 41 - 57 mln PLN 58 - 100 mln PLN

Powy żej 100 mln PLN brak danych

P4. Jaka jest/była wartość całego zrealizowanego/realizowanego przez Państwa wsparcia w ramach XIII Priorytetu PO KL?

- 8 -

Kontynuacja projektu

91%85%

95%

4%8%

8%4% 8% 5%

92%

0%

20%

40%

60%

80%

100%




Tak Nie Trudno pow iedzie ć

P5. Czy realizowany/e projekt/y przez Państwa jest/są bezpośrednią kontynuacją programu inwestycyjnego uczelni lub się w niego wpisuje/ą?

- 9 -

Innowacyjno ść projektu

93% 92% 90%

7% 8% 11%

100%

0%

20%

40%

60%

80%

100%




Tak Nie Trudno pow iedzie ć

P6. Czy w Państwa opinii realizowany/e projekt/y jest/są innowacyjne, jeśli chodzi o podejście do dydaktyki i badań?

- 10 -

Realizowalno ść projektu bez dofinansowania

4%11%7%5%

27% 21%

33%

62%50%

17%

31%

63%69%

0%

20%

40%

60%

80%

100%




tak, w takim samym zakresie oraz czasie tak, ale w mniejszym zakresietak, ale w dłu ższym czasie tak, ale w mniejszym zakresie i w dłu ższym czasienie

P15. Czy zrealizowaliby Państwo inwestycję bez uzyskania dofinansowania z Priorytetu XIII PO IiŚ?

- 11 -

Kierunki, które skorzystaj ą na inwestycji (10 najcz ęściej wymienianych)

28% 28%25% 25%

22%19%

17% 17% 17%14%

0%

15%

30%

45%

60%

biot

echn

olog

ia

fizyk

a

biol

ogia

inż

ynie

riam

ater

iało

wa

chem

ia

ochr

ona

śro

dow

iska

auto

mat

yka

i

robo

tyka

inży

nier

ia

biom

edyc

zna

mec

hatr

onik

a

info

rmat

yka

P8. Studenci oraz kadra dydaktyczna jakich kierunków korzysta/ będzie korzystać z rezultatów inwestycji?

- 12 -

Kierunki, które w przyszło ści powinny by ć wsparte (10 najcz ęściej wymienianych)

25%22%

14% 14% 14% 14% 14%11% 11% 11%

0%

15%

30%

45%

60%

biot

echn

olog

ia

inż

ynie

ria

biom

edyc

zna

inż

ynie

ria

mat

eria

łow

a

ochr

ona

śro

dow

iska

info

rmat

yka

ochr

ona

zdro

wia

,no

woc

zesn

e

tech

nolo

gie

w

med

ycyn

ie

elek

tron

ika

i

tele

kom

unik

acja

fizyk

a

biol

ogia

auto

mat

yka

i

robo

tyka

P25. Jakie kierunki studiów powinny zostać wsparte w przyszłej perspektywie finansowej?

11/8/2012

3

- 13 -

Obecne a przyszłe wsparcie

P8. Studenci oraz kadra dydaktyczna jakich kierunków korzysta/ będzie korzystać z rezultatów inwestycji?P25. Jakie kierunki studiów powinny zostać wsparte w przyszłej perspektywie finansowej?

11%

8%

6% 6% 6%

3%

-8%

-11%

-14% -14% -14%

-17%-20%

-10%

0%

10%

20%

elek

tron

ika

ite

leko

mun

ikac

ja

hum

anis

tycz

ne

ochr

ona

zdro

wia

tech

nolo

gia

chem

iczn

a

inż

ynie

ria

biom

edyc

zna

lotn

ictw

o i

kosm

onau

tyka

mec

hani

ka i

budo

wa

mas

zyn

inż

ynie

ria

mat

eria

łow

a

biol

ogia

chem

ia

mec

hatr

onik

a

fizyk

a- 14 -

Kierunki zamawiane

81%73%

80%

17%

18%

3%9%

100%

20%

0%

20%

40%

60%

80%

100%




Tak Nie brak danych

P9. Czy realizują Państwo kształcenie na „kierunkach zamawianych“?

- 15 -

Kierunki zamawiane (2)

96% 100%92%

4%

100%

8%

0%

20%

40%

60%

80%

100%




Tak Nie

P10. Czy studenci zamawianych kierunków w ramach PO KL korzystają / będą korzystać z budynków objętych wsparciem infrastrukturalnym w ramach PO IiŚ?

- 16 -

Współpraca z przedsi ębiorstwami

75%

91%

73%

19%

9%

33%

6% 7%

56%

20%

11%

0%

20%

40%

60%

80%

100%




Tak Nie nie w iem / trudno powiedzie ć

P11. Czy realizacja projektu/ów przyczynia się/przyczyni się do współpracy z uczelni z sektorem przedsiębiorstw?

- 17 -

Współpraca z sektorem B+R

72%82%

73%

3%

9%25%

9%

27%

56%

44%

0%

20%

40%

60%

80%

100%





P13. Czy realizacja projektu/ów przyczynia się/ przyczyni się do współpracy uczelni z innymi instytucjami (sektora B+R)?

- 18 -

Dalsze wsparcie

75%

58%

50% 47%

33%

19%

6%

73%

46%

55%

46% 46%

27%

9%

73%67%

47%

27%

20%

7%

89%

67%

56%

78%

22%

11%

0%

33%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

wyp

osaż

enie

w

apar

aturę

dyda

ktyc

zno-

bada

wczą

wyk

orzy

styw

aną

w

proc

esie

ksz

tałc

enia

wyp

osaż

enie

wno

woc

zesn

e

rozw

iąza

nia

pozw

alają

ce n

a

zast

osow

anie

IC

T w

dyda

ktyc

e

budo

wa

now

ych

obie

któw

infr

astr

uktu

ry

szko

ły w

yższ

ej

prze

budo

wa

lub

rozb

udow

a

istn

ieją

cych

obie

któw

infr

astr

uktu

ry

szko

ły w

yższ

ej

budo

wa

lub

rozw

ójbe

zpie

czny

ch

szer

okop

asm

owyc

h

siec

i

kom

pute

row

ych

inny

rod

zaj

infr

astr

uktu

ry

nie

wie

m/t

rudn

o

pow

iedz

ieć

Ogółem

liczba studentów : do 14000

liczba studentów : 14000 - 34000

liczba studentów : powy żej 34000

P16. Jaki rodzaj infrastruktury naukowej do celów dydaktycznych wymaga jeszcze wsparcia w przypadku Państwa uczelni?

11/8/2012

4

- 19 -

Najpilniejsze potrzeby

2.8

2.0

1.8 1.7

1.1

0.6

2.9

2.01.8 1.7

1.5

0.7

2.7

2.1

1.6

0.9

0.5

3.2

2.22.1

2.8

0.8

0.4

1.1

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

wyp

osaż

enie

w

apar

aturę

dyda

ktyc

zno-

bada

wczą

wyk

orzy

styw

aną

w

proc

esie

ksz

tałc

enia

wyp

osaż

enie

w

now

ocze

sne

rozw

iąza

nia

pozw

alają

ce n

aza

stos

owan

ie I

CT

w

dyda

ktyc

e

budo

wa

now

ych

obie

któw

infr

astr

uktu

rysz

koły

wyż

szej

prze

budo

wa

lub

rozb

udow

a

istn

ieją

cych

obie

któw

infr

astr

uktu

rysz

koły

wyż

szej

budo

wa

lub

rozw

ójbe

zpie

czny

ch

szer

okop

asm

owyc

h

siec

i

kom

pute

row

ych

inny

rod

zaj

infr

astr

uktu

ry

Ogółem

liczba studentów : do 14000

liczba studentów : 14000 - 34000

liczba studentów : powy żej34000

P17. Proszę uszeregować wskazane rodzaje infrastruktury w zależności od priorytetu realizacji inwestycji.Wyniki średniej ważności na skali od 0 do 4, gdzie 4 oznaczało najbardziej pilną potrzebę

- 20 -

Projekty mi ędzynarodowe

97% 100%93%

3%

100%

7%

0%

20%

40%

60%

80%

100%




Tak Tak, ale jedynie tylko niektórych o środków /jednostek uczelni

P19. Czy poziom rozwoju infrastruktury Państwa uczelni pozwala na uczestnictwo w projektach międzynarodowych?

- 21 -

Czego powinno dotyczy ć przyszłe wsparcie?

11%18%

7%

28% 18%44%

61% 64% 67%

11%

27%

44%

0%

20%

40%

60%

80%

100%




brak danychrównie ż wsparcie innego rodzajuwyłącznie wsparcie infrastrukturalne

P20. Czy wsparcie proponowane w przyszłej perspektywie finansowej Priorytetu XIII PO IiŚ (2014-2020) powinno dotyczyć wyłącznie wsparcia bazy infrastrukturalnej uczelni?

- 22 -

Infrastruktura + komponenty mi ękkie?

58% 64% 60%

3%3%

9%

36%27%

33%

44%

7%

56%

0%

20%

40%

60%

80%

100%




Tak Nie nie w iem / trudno pow iedzie ć brak danych

P21. Czy projekty powinny łączyć wsparcie infrastrukturalne z komponentem miękkim?

- 23 -

Infrastruktura + rynek pracy?

67%

82%73%

6%

9%

11%

28%

9%

27%

44%

44%

0%

20%

40%

60%

80%

100%





P22. Czy projekty powinny łączyć inwestycje w infrastrukturę z potrzebami przedsiębiorstw i potrzebami rynku pracy?

- 24 -

Infrastruktura + wsparcie powi ązań?

86% 91% 87%

6%9%8% 13%

89%

11%

0%

20%

40%

60%

80%

100%





P23. Czy projekty powinny łączyć inwestycje w infrastrukturę ze wsparciem powiązań z innymi instytucjami sektora nauki i edukacji?

11/8/2012

5

- 25 -

Rodzaj wspieranych uczelni

39%

22%

14%

6%3%

44%

36%

18%

9% 9%

0%

55%

47%

20%

13%

7%

27%

33% 33%

22%

11%

0%

56%

0%0%

20%

40%

60%

80%

100%

Wszystkiespełniające

ogólne kryteria

Politechniki Uniwersytety Akademie Inne szkoływyższe

Inne

Ogółem




P27. Jaki rodzaj uczelni powinien być wsparty w przyszłej perspektywie finansowej?

POTENCJALNIBENEFICJENCI

- 27 -

Aplikacja o dofinansowanie

15%8%

46%

84%

100%90%

50%

10%

92%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Ogółem liczba studentów :do 1500

liczba studentów:1500 - 3500


liczba studentów:powy żej 8000

Tak Nie

P1. Czy aplikowali Państwo, jako uczelnia, o dofinansowanie projektu w ramach Priorytetu XIII PO IiŚ?

- 28 -

Powody nieaplikowania

21%17%

11%7%

43% 44%

9%

30%

17%13%

61%55%

31%

15%

4%

39%

27%30%

10%7%

3%

50%56%

13%8%

21%

0%

21%

12%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Uczelnia niespełnia kryteriów

formalnych

Nie było potrzeb zzakresu rozw oju

infrastrukturyuczelni

Rozw ójinfrastruktury

uczelnif inansow any był

ze środkóww łasnych uczelni/innych programów

Nie mieliśmyśw iadomości takiej

możliw ości

Inne przyczyny Inne

Ogółem





P3. Dlaczego nie aplikowali Państwo o dofinansowanie w ramach Priorytetu XIII PO IiŚ?

- 29 -

Inwestycje w infrastruktur ę

56%

35%

50%

75%

44%

65%

43%

25%

57%

50%

0%

20%

40%

60%

80%

100%





Tak Nie

P5. Czy obecnie realizują Państwo inwestycję w zakresie rozwoju infrastruktury uczelni?

- 30 -

Zakres inwestycji

66%

54% 54%

32%

20% 19%

50%

25%

63%

25%

0%

13%

46%

23%

77%

0%

8%

77%

59%

41% 41%

12%

35%

83% 83%

50%

33%

56%

11%

31%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

wy posażenie waparaturę

dy dakty czno-

badawczą

budowa nowy chobiektów

inf rastruktury szkoły

wy ższej

przebudowa lubrozbudowa

istniejący ch obiektów

inf rastruktury szkoływy ższej

wy posażenie wnowoczesne

rozwiązania

pozwalające nazastosowanie ICT w

dy daktyce

budowa lub rozwójbezpieczny ch

szerokopasmowy ch

sieci komputerowy ch

inne

Ogółemliczba studentów: do 1500

liczba studentów: 1500 - 3500liczba studentów: 3500 - 8000


P6. Jaki jest zakres realizowanej inwestycji?

11/8/2012

6

- 31 -

Środki na inwestycj ę

58%

32%27% 25%

3% 2%

13%

63%

13%

25%

0% 0%

46%

54%

8%

0% 0%

65%

24%

41%

12%

0% 0%

83%

11%

22%

33%

11%

6%

31%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Ze środków PO IiŚ Ze środków własny chuczelni

Ze środkówMinisterstwa Nauki i

Szkolnictwa Wy ższego

Ze środków RPO Ze środków PO IG Z inny ch środkówkrajowy ch




P7. Z jakich środków realizują Państwo inwestycję lub inwestycje?

- 32 -

Kierunki, które skorzystaj ą na inwestycji (10 najcz ęściej wymienianych)

25%

19%17%

15%14% 14%

10% 10% 10%9%

0%

15%

30%

45%

60%

info

rmat

yka

mec

hani

ka i

budo

wa

mas

zyn

budo

wni

ctw

o

społ

eczn

e

hum

anis

tycz

ne

ochr

ona

środ

owis

ka

chem

ia

mat

emat

yka

tran

spor

t

biot

echn

olog

ia

P8. Studenci oraz kadra dydaktyczna jakich kierunków korzysta/ będzie korzystać z rezultatów inwestycji?

- 33 -

Kierunki, które w przyszło ści powinny by ć wsparte (10 najcz ęściej wymienianych)

20%

12% 11%9% 9%

8% 8% 8% 8% 7%

0%

15%

30%

45%

60%

info

rmat

yka

mec

hani

ka i

budo

wa

mas

zyn

budo

wni

ctw

o

ochr

ona

środ

owis

ka

inż

ynie

riaśr

odow

iska

tran

spor

t

biot

echn

olog

ia

mec

hatr

onik

a

info

rmat

yka

i

ekon

omet

ria

auto

mat

yka

i

robo

tyka

P22. Jakie kierunki studiów powinny zostać wsparte w przyszłej perspektywie finansowej?

- 34 -

Obecne a przyszłe wsparcie

P8. Studenci oraz kadra dydaktyczna jakich kierunków korzysta/ będzie korzystać z rezultatów inwestycji?P22. Jakie kierunki studiów powinny zostać wsparte w przyszłej perspektywie finansowej?

6% 5%4% 3% 3% 3%

-6% -6% -6% -6%

-10% -11%

-20%

-10%

0%

10%

20%

info

rmat

yka

iek

onom

etria

inż

ynie

ria

mat

eria

łow

a

inż

ynie

ria

biom

edyc

zna

ochr

ona

zdro

wia

górn

ictw

o i

geol

ogia

inż

ynie

ria

śro

dow

iska

info

rmat

yka

budo

wni

ctw

o

mec

hani

ka i

budo

wa

mas

zyn

mat

emat

yka

hum

anis

tycz

ne

społ

eczn

e

- 35 -

Kierunki zamawiane

41%

22% 23%

63%

59%

78%

43%38%

57%

77%

0%

20%

40%

60%

80%

100%





Tak Nie

P9. Czy realizują Państwo kształcenie na „kierunkach zamawianych“?

- 36 -

Współpraca z przedsi ębiorstwami

19%9%

27%13%

61%74%

60%

67%

9% 9% 12%7%

8%

10% 9% 8% 13%

27%

54%

7%

0%

20%

40%

60%

80%

100%





nie w iem / trudno pow iedzie ćNie współpracujemy z przedsi ębiorstwamiMamy zadowalaj ącą współprac ę z przedsi ębiorstwamiMamy bardzo dobr ą współprac ę z przedsi ębiorstwami

P10. Jak oceniają Państwo współpracę z sektorem przedsiębiorstw?

11/8/2012

7

- 37 -

Współpraca z B+R

10% 9% 8%17%

47% 48% 50%

58%

22% 22%42%

20%4%

21% 22%15% 21%

10%

35%

20%

0%

20%

40%

60%

80%

100%





nie w iem / trudno pow iedzie ćNie współpracujemy z przedsi ębiorstwamiMamy zadowalaj ącą współprac ę z przedsi ębiorstwamiMamy bardzo dobr ą współprac ę z przedsi ębiorstwami

P12. Jak oceniają Państwo współpracę z innymi podmiotami sektora B+R?

- 38 -

Dofinansowanie infrastruktury

58%

37% 35% 33%

14%

28%

4% 4%

48%

39%

26%22%

13%

44%

9%

0%

54%

35% 35%

23% 23%

4%0%

57%

33%

40% 40%

10%

20%

0%3%

79%

46%42%

38%

13%

29%

0%

8%

31%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

wyp

osaż

enie

wap

arat

urę

dyda

ktyc

zno-

bada

wczą

wyp

osaż

enie

wno

woc

zesn

ero

zwią

zani

apo

zwal

ając

e na

zast

osow

anie

ICT

wdy

dakt

yce

prze

budo

wa

lub

rozb

udow

a is

tnie

jący

chob

iekt

ów in

fras

truk

tury

szko

ły w

yższ

ej

budo

wa

now

ych

obie

któw

infr

astr

uktu

rysz

koły

wyż

szej

budo

wa

lub

rozw

ójbe

zpie

czny

chsz

erok

opas

mow

ych

siec

i kom

pute

row

ych

inny

rod

zaj

infr

astr

uktu

ry

żade

n

nie

wie

m/tr

udno

pow

iedz

ieć




P14. Jaki rodzaj infrastruktury dydaktycznej i naukowej wymaga jeszcze dofinansowania w przypadku Państwa uczelni?

- 39 -

Najpilniejsze potrzeby

2.0

1.1 1.1 1.0

0.4

0.9

1.3

1.0

0.7 0.6

0.2

1.3

1.7

0.81.0

0.6 0.6

2.1

1.3 1.3 1.4

0.4

0.7

3.0

1.4 1.3 1.2

0.5

1.01.0

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

wyp

osaż

enie

w

apar

aturę

dyda

ktyc

zno-

bada

wczą

wyk

orzy

styw

aną

w

proc

esie

ksz

tałc

enia

wyp

osaż

enie

w

now

ocze

sne

rozw

iąza

nia

pozw

alają

ce n

aza

stos

owan

ie I

CT

w

dyda

ktyc

e

budo

wa

now

ych

obie

któw

infr

astr

uktu

rysz

koły

wyż

szej

prze

budo

wa

lub

rozb

udow

a

istn

ieją

cych

obie

któw

infr

astr

uktu

rysz

koły

wyż

szej

budo

wa

lub

rozw

ójbe

zpie

czny

ch

szer

okop

asm

owyc

h

siec

i

kom

pute

row

ych

inny

rod

zaj

infr

astr

uktu

ry

Ogółem





P15. Proszę uszeregować wskazane rodzaje infrastruktury w zależności od priorytetu realizacji inwestycji.Wyniki średniej ważności na skali od 0 do 4, gdzie 4 oznaczało najbardziej pilną potrzebę

- 40 -

Projekty mi ędzynarodowe

70% 65% 65%

92%

19% 26% 23%

8%11% 9%15%

10%

67%

19%

0%

20%

40%

60%

80%

100%





Tak Tak, ale jedynie tylko niektórych o środków /jednostek uczelni Nie

P17. Czy poziom rozwoju infrastruktury Państwa uczelni pozwala na uczestnictwo w projektach międzynarodowych?

- 41 -

Czego powinno dotyczy ć przyszłe wsparcie?

15% 17% 15%8%

25% 22%20%

25%

60% 61%54%

67%

13%

31%

67%

0%

20%

40%

60%

80%

100%





brak danychrównie ż wsparcie innego rodzajuwyłącznie wsparcie infrastrukturalne

P18. Czy wsparcie proponowane w przyszłej perspektywie finansowej Priorytetu XIII PO IiŚ (2014-2020) powinno dotyczyć wyłącznie wsparcia bazy infrastrukturalnej uczelni?

- 42 -

Infrastruktura + komponenty mi ękkie?

51% 48%39%

54%

7% 13%8%4%

4%

8%

4%

39% 35%46%

33%

67%

8%

33%

0%

20%

40%

60%

80%

100%





Tak Nie nie w iem / trudno pow iedzie ć brak danych

P19. Czy projekty powinny łączyć wsparcie infrastrukturalne z komponentem miękkim?

11/8/2012

8

- 43 -

Infrastruktura + rynek pracy?

75%87%

73%83%

11%

4%

13%

17%14%9%

15%

67%

12%

20%

0%

20%

40%

60%

80%

100%






P20. Czy projekty powinny łączyć inwestycje w infrastrukturę z potrzebami przedsiębiorstw i potrzebami rynku pracy?

- 44 -

Infrastruktura + wsparcie powi ązań?

89%96% 92% 92%

4%4%

3%

8%8% 8%

87%

10%

0%

20%

40%

60%

80%

100%






P21. Czy projekty powinny łączyć inwestycje w infrastrukturę ze wsparciem powiązań z innymi instytucjami sektora nauki i edukacji?

- 45 -

Ubieganie si ę o dofinansowanie

93% 87% 92%100%

8% 13%3%

97%

8%

0%

20%

40%

60%

80%

100%






P26. Czy zamierzają Państwo ubiegać się o dofinansowanie na rozwój infrastruktury uczelni w przyszłości?

Instytucje B+R

- 47 -

Współpraca B+R i uczelni

60%

33%

7%Tak

Tak, ale jedynieniektórych uczelni

Nie w iem/trudnopow iedzie ć

P1. Czy w Państwa ocenie obecny poziom rozwoju infrastruktury naukowo- dydaktycznej uczelni w Polsce pozwala na współpracę ośrodków akademickich z podmiotami sfery B+R?

- 48 -

Rodzaj współpracy

97%83%

67%60%

50%

63%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

wsp

ółpr

aca

w z

akre

sie

prow

adze

nia

wsp

ólny

ch b

adań

nau

kow

ych

wsp

ółpr

aca

w z

akre

sie

prak

tyk,

staż

y st

uden

ckic

h, d

okto

ranc

kich

wsp

ółpr

aca

w z

akre

sie

korz

ysta

nia

prze

z uc

zeln

ię z

infr

astr

uktu

ry

bada

wcz

ej,

loka

low

ej P

ańst

wa

jedn

ostk

i

wsp

ółpr

aca

w z

akre

sie

korz

ysta

nia

z in

fras

truk

tury

bad

awcz

ej,

loka

low

ej u

czel

ni

wsp

ółpr

aca

z za

kres

ie e

duka

cji

stud

entó

w,

dokt

oran

tów

itp. inne

P5. Na czym polega ta współpraca?

11/8/2012

9

- 49 -

Ocena współpracy

37%

57%

7%bardzo dobrze

dobrze

przeci ę tnie

P6. Jak generalnie oceniają Państwo współpracę z uczelnią/ami

- 50 -

Gdzie s ą umiejscowione uczelnie?

7%0%

93%

Tak

Nie

Współpracujemy i zuczelniami z naszegoregionu i zuczelniami z innychregionów kraju

P7. Czy uczelnia/e, z którą/ymi Państwo współpracują funkcjonują w tym samym mieście lub regionie co Państwa instytucja?

- 51 -

Czy infrastruktura jest wystarczaj ąca?Współpraca uczelni z przedsi ębiorcami

47%

27%

7%

20%Tak

Tak, ale jedynieniektórych uczelni

Nie


P8. Czy w Państwa ocenie obecny poziom rozwoju infrastruktury naukowo- dydaktycznej uczelni w Polsce pozwala na współpracę ośrodków akademickich z przedsiębiorcami?

- 52 -

Czy infrastruktura jest wystarczaj ąca?Udział uczelni w projektach mi ędzynarodowych

77%

7%

17% Tak

Nie


P9. Czy w Państwa ocenie poziom rozwoju infrastruktury szkolnictwa wyższego w Polsce pozwala na uczestnictwo w projektach międzynarodowych?


206

(Ta strona została celowo pozostawiona pusta.)


207

Aneks 4. Analiza SWOT Analizą SWOT został objęty sektor szkolnictwa wyższego w zakresie infrastruktury dydaktycznej i towarzyszącej stanowiącej propozycję wkładu do projektowania dokumentów programowych w nowej perspektywie finansowej 2014-2020 oraz analiza kierunków studiów i specjalności przy uwzględnieniu obecnego zapotrzebowania rynku pracy i szkół wyższych, które będą wspierane w okresie programowania 2014-2020. Analiza dotyczy czterech obszarów:

• Strengths (mocne strony programu, które należycie wykorzystane będą sprzyjać osiąganiu celów, a w chwili obecnej pozytywnie wyróżniają program, interwencję wśród innych i są jego przewagą)

• Weaknesses (słabe strony programu, których nie wyeliminowanie bądź nie zniwelowanie będzie hamować osiąganie jego efektów, np. niewłaściwe ukierunkowanie interwencji)

• Opportunities (szanse – uwarunkowania, które przy umiejętnym wykorzystaniu mogą wpływać pozytywnie na osiąganie zamierzonych pozytywnych efektów interwencji)

• Threats (zagrożenia – czynniki obecnie nie paraliżujące funkcjonowania programu, ale mogące być zagrożeniem w przyszłości dla sprawności jego funkcjonowania i osiągania zamierzonych efektów)

Poniżej zamieszczona została tabela, prezentująca podsumowanie przeprowadzonej analizy SWOT dla wybranych obszarów badania. Poszczególnym czynnikom przyporządkowano wagi odpowiadające ich istotności dla Programu w obecnym kształcie oraz w odniesieniu do przyszłego okresu programowania (gdzie 5 to bardzo istotny czynnik, 1 najmniej istotny czynnik). Suma dla poszczególnych obszarów wskazuje priorytety w zakresie podejmowanych działań oraz wyznacza kierunek strategii.


208

Mocne strony Waga Słabe strony Waga

Wysoka sprawność w wydatkowaniu środkow Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (m.in. wysoki stopień kontraktacji)

4

Rozproszenie inwestycji współfinansowanych ze środków UE na poziomie regionalnym oznaczające brak możliwości koordynacji

inwestycji realizowanych w ramach PO IiŚ z inwestycjami realizowanymi w ramach RPO

3

Możliwość realizacji projektu budowy nowych obiektów wraz z wyposażeniem w infrastrukturę dydaktyczną i infrastrukturę ICT

4 Brak standardów zarządzania uczelniami w takich obszarach jak

zarządzanie strategiczne, zarządzanie prawami własności intelektualnej, transfer technologii, itp.

4

Możliwość dofinansowania infrastruktury uczelni, które w przeciwnym wypadku nie miałyby na to środków (wysoki efekt dodatkowości) oraz nadrabianie

zapóźnień w zakresie finansowania szkolnictwa wyższego 4

Brak pełnego, tj.efektywnego wykorzystania infrastruktury dydaktycznej wspartej w ramach PO IiŚ przez studentów innych

uczelni i wydziałów 4

Duża skala inwestycji odpowiadająca na potrzeby sektora szkolnictwa wyższego w zakresie finansowania infrastruktury

5 W PO IiŚ niewystarczające powiązanie inwestycji w infrastrukturę

z potrzebami przedsiębiorstw i nauki 5

Wysoka innowacyjność realizowanych inwestycji w opinii uczelni (wysoka jakość zakupionego sprzętu)

3

Przeprowadzenie linii demarkacyjnej pomiędzy działaniami z zakresu wsparcia infrastruktury dydaktycznej (PO IiS) a tymi obejmującymi

infrastrukturę naukową (PO IG) uniemożliwiające otrzymanie efektów synergicznych i obniżające efektywność całego wsparcia ze

środków UE

5

Poziom rozwoju infrastruktury największych uczelni w kraju pozwalający na uczestnictwo w projektach międzynarodowych

5 Niewspółmierne do gwałtownego rozwoju nakłady inwestycyjne

uczelni, skutkujące niższą jakością kształcenia 4

Wysoki w skali Europy odsetek osób kończących studia 3 Niedopasowanie systemu kształcenia do potrzeb rynku pracy oraz

brak tradycji współpracy pomiędzy uczelniami a przedsiębiorstwami 4

Wysoka pozycja Polski na tle innych krajów europejskich w zakresie wyjazdów polskich studentów i naukowców na zagraniczne studia i staże

4 Niska jakość i dostępność infratruktury towarzyszącej szkół wyższych 5

Niski poziom umiędzynarodowienia uczelni w Polsce 5

Odsetek studentów i absolwentów kierunków ścisłych i technicznych

w ogólnej liczbie studentów i absolwentów jest w Polsce wciąż niższy niż w Unii Europejskiej

3

Brak możliwości sfinansowania wszystkich potrzeb uczelni wyższych

w zakresie wyposażenia w aparaturę dydaktyczno-badawczą 4

32 46

Szanse Zagrożenia


209

Przyciągnięcie studentów z krajów Europy Wschodniej i krajów azjatyckich 5 Utrzymanie lub nasilenie się tendencji do wyjazdów zagranicznych

najzdolniejszych studentów i młodych naukowców 4

Realizacja projektów kompleksowych, łączących wsparcie infrastrukturalne ze wsparciem miękkim pozwalające na zwiększenie liczby studentów na

pożądanych kierunkach studiów 5

Malejąca liczba studentów ze względu na niż demograficzny prowadząca do konkurencji między uczelniami o studenta-klienta

4

Rzetelne i kompleksowe wyznaczenie przyszłościowych kierunków/dziedzin rozwoju polskiej sfery B+R i szkolnictwa wyższego

4 Marginalizacja Polski w Europejskiej Przestrzeni Badawczej 5

Włączenie szkół wyższych w procesy rozwojowe, zwłaszcza w kontekście inteligentnej specjalizacji regionów

3 Niewielki wpływ Polski na politykę europejską w zakresie szkolnictwa

wyższego oraz sfery B+R 3

Adresowanie przez szkoły wyższe oferty do osób w wieku 25-29 lat oraz 30-34 lata, czy nawet osób starszych, które nie miały wcześniej takich aspiracji,

możliwości czy woli do podjęcia studiów 4

Fragmentaryczność realizowanych inwestycji na poziomie regionalnym w relacji do wszystkich inwestycji w sektorze

szkolnictwa wyższego 4

Większa świadomość młodzieży (maturzystów) na temat wyboru kierunku studiów – coraz częstsze wybieranie kierunków inżyniersko-technicznych, ze

względu na informacje o bezrobociu wśród absolwentów kierunków humanistycznych i społecznych

3

Niedopasowanie kierunków studiów wybieranych przez studentów do bieżących potrzeb rynku pracy (skutkujące m.in. migracjami absolwentów w kierunku tych rynków pracy na których takie

zapotrzebowanie istnieje)

4

Dostępność programów badawczych i dydaktycznych wspieranych przez UE 4 Brak chęci do nawiązywania współpracy z innymi podmiotami przez

kadrę dydaktyczno-naukową uczelni 3

Dostępność wysokiej jakości infrastruktury dydaktycznej wspartej w ramach PO IiŚ, często na poziomie europejskim, sprzyjająca podnoszeniu jakości kształcenia

4 Brak wsparcia mniejszych ośrodków, który będzie miał przełożenie na ich rozwój w obszarach kluczowych z perspektywy rozwoju kraju

2

Poczynione inwestycje w ramach PO IiŚ mogą prowadzić do współpracy uczelni z sektorem przedsiębiorstw

4 Brak zdefiniowanych kierunków rozwoju branż i technologii w kraju i

regionach 5

Reformy szkolnictwa wyższego sprzyjające zmianom w sektorze szkolnictwa wyższego, w tym otwieraniu nowych, interdyscyplinarnych kierunków studiów

4 Wysoki w skali Europy odsetek osób kończących studia, skutkujący spłaszczeniem podaży zasobów pracy w innych, niewymagających

kwalifikacji zawodach i branżach 3

Istniejący wymóg monitorowania losów absolwentów przez uczelnie pozwalający na lepsze dopasowanie oferty uczelni do istniejących potrzeb

4

Rosnący odsetek studentów i absolwentów kierunków ścisłych i technicznych w ogólnej liczbie studentów i absolwentów w Polsce

3

47 37


210

Macierz normatywnych strategii działania

Na podstawie tak przeprowadzonej analizy czynników sformułować można macierz

normatywnych strategii działania, która jest jednym ze sposób wykorzystania wyników analizy SWOT. Wskazuje ona w tym przypadku kierunki wsparcia w ramach nowego okresu programowania.

Szanse

[47]

Zagrożenia

[37]

Mocne strony

[32]

Strategia agresywna

Wykorzystuje efekt synergii, występujący pomiędzy

silnymi stronami Programu i szansami generowanymi

przez otoczenie

Strategia konserwatywna

Polega na minimalizowaniu negatywnego wpływu

otoczenia przez aktywne wykorzystanie potencjału

Programu

Słabe strony

[46]

Strategia konkurencyjna

Polega na eliminowaniu słabych stron oraz budowaniu pozycji

konkurencyjnej poprzez wykorzystanie szans

Strategia defensywna

Polega na minimalizowaniu wpływu słabości jak i zagrożeń

ze strony otoczenia


211

Aneks 5. Opis Priorytetu.

1. Nazwa Priorytetu

Wsparcie uczelni wyższych na rzecz wzmacniania potencjału badawczo – rozwojowego

wiodących jednostek naukowych oraz lepszego dopasowania oferty uczelni do potrzeb

rynku pracy.

2. Cele wsparcia sektora szkolnictwa wyższego wynikające z dokumentów

strategicznych

Wsparcie szkolnictwa wyższego w perspektywie 2014-2020 musi wpisywać się w podstawowe wytyczne sformułowane przez Komisję Europejską, a stanowiące m.in. o celach tematycznych funduszy objętych zakresem wspólnych ram strategicznych144. Do szkolnictwa wyższego należy odnieść dwa cele: cel 1. Wspieranie badań naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji oraz cel 10. Inwestowanie w edukację, umiejętności i uczenie się przez całe życie. Określone w ten sposób cele ukazują, że wsparcie ma być skoncentrowane na innowacyjności i przedsiębiorczości. Duże znaczenie ma mieć włączanie szkół wyższych w rozwój regionalny oparty na inteligentnej specjalizacji, jako że uczelnie stanowią jeden z kluczowych elementów systemu innowacji. W nowym okresie programowania 2014-2020 polityka i finansowanie muszą być również zgodne z programem Europa 2020, Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu i ze szczegółowymi rekomendacjami dla danego kraju (country specific recommendations)145. Strategia Europa 2020 obejmuje trzy wzajemnie ze sobą powiązane priorytety czyli 1) rozwój inteligentny (rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji), 2) rozwój zrównoważony (wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej), 3) rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu (wspieranie gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniającej spójność społeczną i terytorialną). Aby osiągnąć cele strategii Europa 2020 prowadzonych ma być siedem projektów przewodnich. Do szkolnictwa wyższego można przede wszystkim odnieść 3 z nich: Unia innowacji, Młodzież w drodze,

Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia.

144 Propozycja rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego objętych zakresem wspólnych ram strategicznych oraz ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności, oraz uchylającego rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 (COM(2011)

615 final/2, Bruksela, 14.03.2012 r.). 145 Zalecenie Rady w sprawie krajowego programu reform Polski z 2012r. oraz zawierającego opinię Rady

na temat przedstawionego przez Polskę programu konwergencji na lata 2012-2015 (COM(2012) 323

final, Bruksela 30.05.2012r.).


212

Działania na rzecz szkolnictwa wyższego wpisują się także w cele dokumentów strategicznych na szczeblu krajowym. Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020 opiera się na trzech obszarach strategicznych: Sprawne i efektywne państwo; Konkurencyjna gospodarka; Spójność społeczna i terytorialna. Ogólnie ujmując, cele odnoszące się do szkolnictwa wyższego zawarte są w obszarze Konkurencyjna gospodarka, nastawionym na poprawę kształcenia oraz wzrost innowacyjności gospodarki. Z kolei realizacji Strategii Rozwoju Kraju 2020 ma służyć dziewięć strategii zintegrowanych. Należy tutaj przede wszystkim wymienić Strategię innowacyjności i efektywności gospodarki, Strategię rozwoju kapitału ludzkiego, Strategię rozwoju kapitału społecznego i Krajową Strategię Rozwoju Regionalnego.

3. Diagnoza sytuacji w sektorze szkolnictwa wyższego

Nakłady finansowe na polskie szkolnictwo wyższe w ostatnich latach były niewspółmierne do gwałtownego rozwoju jakie ono przeżywało. Przejawia się to między innymi we wzroście liczby studentów – w roku akademickim 1990/1991 liczba studentów wynosiła 403 824, natomiast już w roku akademickim 2010/2011 sięgnęła ona 1 841 251 osób. Ponad czterokrotny wzrost liczby studentów nie pociągnął za sobą znacznego zwiększenia finansowania szkolnictwa wyższego, gdyż w latach 2000-2010 wydatki publiczne mierzone jako % PKB nigdy nie przekroczyły 1%. Co więcej zmniejszają się one od 2005 roku. Z kolei nakłady inwestycyjne szkół wyższych w przeciągu ostatnich 10 lat wzrosły o 314%146. Nakłady pozostają jednak ciągle zbyt małe w stosunku do potrzeb, zwłaszcza w przypadku uczelni technicznych i tych prowadzących studia cechujące się wysoką kosztochłonnością. Odpowiednia infrastruktura jest natomiast niezbędna do tego, aby móc zapewnić wysoką jakość kształcenia i dostosować ofertę uczelni do potrzeb i wymagań gospodarki. Należy podkreślić, że projekty dofinansowane ze środków UE w latach 2007-2013 pozwoliły na podniesienie jakości infrastruktury oraz na zaspokojenie najpilniejszych potrzeb wielu ośrodków akademickich w kraju. Analiza zapotrzebowania na infrastrukturę i wyposażenie szkół wyższych wskazuje, że priorytetem powinno być wyposażenie w aparaturę dydaktyczno-badawczą, w tym wykorzystywaną w procesie kształcenia. W dalszej kolejności wśród potrzeb można wskazać przedsięwzięcia polegające na budowie nowych obiektów i ich wyposażeniu. Potrzeby te są szczególnie odczuwalne w przypadku dużych uczelni zlokalizowanych w największych miastach kraju.147 Z racji podnoszonego niedopasowania kwalifikacji i kompetencji absolwentów do potrzeb rynku pracy, w kontekście wsparcia infrastruktury, warto przywiązywać większą wagę do jakości infrastruktury dydaktycznej i jej wyposażenia, zwłaszcza dla kształcenia na kierunkach technicznych czy innych kierunkach, które mogą zostać uznane za strategiczne z perspektywy rozwoju kraju. Jakość infrastruktury należy rozumieć jako zapewnienie studentom nauki z wykorzystaniem aparatury i sprzętu, z którym później mogą się zetknąć w pracy zawodowej.

146 Na podstawie danych GUS: Szkoły wyższe i ich finanse w 2010 r., GUS, Warszawa, 2011. 147 Wyniki badań ilościowych realizowanych w ramach badania ewaluacyjnego pn.: Wypracowanie potencjalnych kierunków interwencji w okresie programowania 2014-2020 w oparciu o doświadczenia z wdrażania XIII osi priorytetowej PO IiŚ Infrastruktura szkolnictwa wyższego, NCBR 2012.


213

Nabywane umiejętności są wtedy adekwatne do potrzeb pracodawców, zwiększając szanse absolwentów na zatrudnienie. Istotne jest zwrócenie uwagi na wykorzystanie istniejącej infrastruktury oraz takie planowanie nowych inwestycji, aby uwzględniały one przyszłe wykorzystanie nowozakupionego sprzętu i aparatury. Jak wskazuje diagnoza Ernst&Young i IBnGR148 często na etapie planowania inwestycji nie poświęca się dostatecznej uwagi kosztom przyszłej eksploatacji i możliwościom zmian funkcji budynków. Należy pamietać, że w obliczu spodziewanego zmniejszenia się liczby studentów, duża skala zakończonych inwestycji, ich wysoki standard i wysokie koszty ekspoloatacji mogą prowadzić do poważnych trudności ekonomicznych uczelni. Poza infrastrukturą dydaktyczną i naukową, ciągle niedoinwestowana jest także infrastruktura towarzysząca wykorzystywana przez studentów w tym: domy studenckie, stołówki studenckie, baza sportowo-rekreacyjna, biblioteki. Nakłady na remonty domów i stołówek studenckich wynosiły w 2010 r. 158 636,3 tys. PLN, co jest dalece niewystarczające w odniesieniu do istniejących potrzeb. W latach 2007-2013 uczelnie realizowały projekty współfinansowane ze środków unijnych w ramach wszystkich programów operacyjnych oraz w ramach środków krajowych, skierowane na infrastrukturę domów studenckich, infrastrukturę sportową i biblioteki. Łącznie na tego typu projekty przeznaczono niecałe 2 mld zł. Najwyższe nakłady zostały poniesione na wsparcie bibliotek – 1 171 790 917,48 zł (33 projekty). Zła jakość i dostępność infrastruktury pomocniczej jest jednym z czynników zniechęcających studentów zagranicznych do podejmowania studiów w Polsce.149 Inwestycje powinny obejmować zarówno działania w obrębie dydaktyki, jak i badań. Pozwala to na osiągnięcie efektów synergicznych i możliwie efektywne wykorzystanie inwestycji. W przeważającej części uczelnie widzą tutaj potrzebę wdrażania inicjatyw na rzecz lepszej współpracy uczelni z instytucjami B+R oraz przedsiębiorstwami150. Inwestycje muszą odnosić się do potrzeb sektora gospodarki i priorytetowo traktować działania na rzecz rozwoju innowacji. Z kolei polskie przedsiębiorstwa cechuje niska skłonność do nawiązywania współpracy z uczelniami i jednostkami naukowymi. Szczególnie dotyczy to współpracy w obszarze innowacyjności i działalności B+R. Współpracę z uczelniami wyższymi w latach 2007-2009 deklarowało tylko 13,3% przedsiębiorstw przemysłowych i 6,3% przedsiębiorstw usługowych151. Współpraca przedsiębiorstw z gospodarką jest nadal uważana za jedną z głównych słabych stron polskiej nauki.

148 Diagnoza stanu szkolnictwa wyższego w Polsce, Ernst&Young, Instytut Badań nad Gospodarka

Rynkową, listopad 2009, s.70. 149Wyniki badań jakościowych przeprowadzonych w ramach badania ewaluacyjnego pn. Wypracowanie potencjalnych kierunków interwencji w okresie programowania 2014-2020 w oparciu o doświadczenia z wdrażania XIII osi priorytetowej PO IiŚ Infrastruktura szkolnictwa wyższego, NCBR 2012. 150 Wyniki badań jakościowych przeprowadzonych w ramach badania ewaluacyjnego pn. Wypracowanie potencjalnych kierunków interwencji w okresie programowania 2014-2020 w oparciu o doświadczenia z wdrażania XIII osi priorytetowej PO IiŚ Infrastruktura szkolnictwa wyższego, NCBR 2012. 151 GUS, ,,Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2006-2009”.


214

Inną słabą stroną jest umiędzynarodowienie polskich uczelni – mimo udziału najsilniejszych polskich uczelni w programach międzynarodowych152, wciąż rzadko pełnią one funkcję lidera. Uczestnictwo polskich zespołów w przedsięwzięciach badawczych powinno rosnąć nie tylko na poziomie wykonawczym, ale też koordynacyjnym, eksperckim i ewaluacyjnym153. Infrastruktura uczelni nie stanowi przeszkody do udziału w projektach międzynarodowych, stąd też potrzebne są działania mające na celu zachęcenie zagranicznych zespołów do prowadzenia działań w Polsce. Polska powinna też aktywnie włączyć się w proces internacjonalizacji badań i silniejszej integracji Europejskiej Przestrzeni Akademickiej. Konieczne jest do tego podjęcie działań promujących polską naukę i potencjał szkolnictwa wyższego zagranicą. Polska, wśród 27 krajów OECD, zajmuje ostatnie miejsce pod względem udziału studentów zagranicznych w ogóle studentów. Wynik 0,5% jest znacznie niższy od średniej dla krajów OECD (9,6%). W roku akademickim 2010/2011 na polskich uczelniach studiowało 21 474 cudzoziemców. W poprzednim roku akademickim 2009/2010 polskie uczelnie ukończyło 2 833 zagranicznych studentów. Mimo, że liczba cudzoziemców decydujących się na studia w Polsce ciągle wzrasta, to przyrosty te są niewielkie (2-4 tys. nowych studentów rocznie) 154 . Poza jakością infrastruktury innymi czynnikami, które ograniczają liczbę studentów zagranicznych w Polsce są155:

• Niewielka liczba programów kształcenia oferowanych w językach obcych;

• Zbyt mała liczba szkół przygotowujących do studiowania w języku polskim;

• Brak zachęt do podejmowania kariery akademickiej w Polsce;

• Niska atrakcyjność polskiego rynku pracy, spowodowana niekonkurencyjnym poziomem wynagrodzeń względem innych krajów;

• Zorientowanie polskiego szkolnictwa wyższego na realizację celów partykularnych, regionalnych itp.

Obecnie mobilność studentów i pracowników naukowych związana jest głównie z programem Erasmus. Polska jest aktywnym krajem w tym obszarze – polscy studenci chętnie wyjeżdzają za granicę. Ciągle także rośnie liczba polskich uczelni posiadających Kartę Uczelni Erasmusa – w roku akademickim 2011/2012 było ich w kraju 315, podczas gdy w roku 2005/2006 - 217156. Pracownicy polskich uczelni wykazują jeszcze wyższą niż studenci aktywność w ramach programu Erasmus. W latach 1998-2011 odbyło się ponad 26,5 tys. wyjazdów pracowników polskich uczelni, z czego 21 330 w celu prowadzenia zajęć (wyjazdy dydaktyczne) a 5 223 były to wyjazdy na szkolenia. Sytuację Polski, z racji dużej asymetrii mobilności zagranicznej (dużo więcej osób wyjeżdza niż przyjeżdza w celach dydaktycznych, ale i badawczych) można rozpatrywać w kontekście zagadnienia „drenażu mózgów“.157 Dla

152 6 i 7 Program Ramowy w zakresie badań i rozwoju technologicznego, Programy Operacyjne

Współpracy Transgranicznej, Mechanizm Norweski oraz Szwajcarsko – Polski Program Współpracy. 153 Polskie szkolnictwo wyższe: stan, uwarunkowania, perspektywy, Konferencja Rektorów Akademickich

Szkół Polskich (KRASP), Warszawa, 2009, s.72. 154 Na podstawie danych: GUS, Szkoły wyższe i ich finanse w 2010 r. 155 Polskie szkolnictwo wyższe: stan, uwarunkowania, perspektywy, Konferencja Rektorów Akademickich

Szkół Polskich (KRASP), Warszawa, 2009, s. 186. 156 Dane z serwisu internetowego www.erasmus.org.pl. 157 Polskie szkolnictwo wyższe: stan, uwarunkowania, perspektywy, Konferencja Rektorów Akademickich

Szkół Polskich (KRASP), Warszawa, 2009, s.147-148.


215

studentów wyjazd do innego kraju stanowi nie tylko możliwość zdobycia dodatkowej, cenionej przez pracodawców wiedzy i doświadczenia, ale często jest to także pierwszy krok na drodze do podjęcia decyzji o stałym pobycie zagranicą, zwłaszcza ze względu na lepsze perspektywy pracy. Kraj opuszczają młode, wykształcone (na koszt państwa) i najbardziej zdolne osoby. Celem wsparcia powinno być więc umożliwienie studentom i pracownikom akademickim wyjazdów zagranicznych, z jednoczesnym stosowaniem systemu zachęt do powrotu do kraju. W kontekście umiędzynarodowienia uczelni wyższych istotnym problemem dotyczącym kadry akademickiej jest także niski poziom atrakcyjności polskich szkół wyższych dla najlepszych specjalistów zza granicy. Sugerowane jest wprowadzenie mechanizmów ułatwiających ich pracę na polskich uczelniach158. Obecne uwarunkowania powodują zwrócenia się ku interdyscyplinarności, zarówno jeśli chodzi o kształcenie, jak i realizację projektów B+R. Wynika to z zapotrzebowania gospodarki, gdyż często kompetencje wytwarzane w toku pracy naukowej nie są tożsame z tymi, które są potrzebne w sektorze innowacyjnej gospodarki. Wąsko wyspecjalizowani absolwenci nie zawsze potrafią odnaleźć się w firmach, w których wymagane jest całościowe podejście do danego zagadnienia, bo tylko takie może być przedmiotem wdrożenia w przedsiębiorstwie159. Problemem polskiego szkolnictwa wyższego jest również niedostosowanie kształcenia do potrzeb rynku pracy. Dodatkowo na przyszłość szkół wyższych rzutować będzie niż demograficzny. W tym kontekście ważne jest dokonanie restrukturyzacji i zmian w ofertach kształcenia zgodnie z potrzebami rynku pracy, jak i też w związku ze zmieniającymi się aspiracjami młodzieży. Ta ostatnia ma coraz wyższą świadomość zagrożeń bezrobociem, jakie wynikają z podjęcia studiów na tzw. modnych kierunkach studiów, ale bez podaży miejsc pracy dla ich absolwentów. Dotyczy to wsparcia uczelni w zakresie w którym dostosowanie do rynku pracy łączy się z interdyscyplinarnością, bowiem pracodawcy coraz częściej wymagają od absolwenta odnajdywania się w wielu różnych sytuacjach zawodowych, w których potrzebne są rozmaite kompetencje (w tym kompetencje miękkie). Przystosowanie oferty uczelni do potrzeb rynku pracy powinno więc oznaczać nie tylko kształcenie w zawodach, na których absolwentów jest zapotrzebowanie, ale także wzbogacanie programów studiów o naukę kompetencji, których spodziewają się pracodawcy. Ponadto, pracodawcy często dostrzegają niedostosowanie kompetencyjne u potencjalnych kandydatów do pracy. Zgodnie z raportem PARP z 2009 r. dotyczącym zapotrzebowania rynku pracy na podnoszenie kwalifikacji studentów wszystkich specjalności można stwierdzić, że szkolnictwo wyższe powinno silniej orientować proces dydaktyczny na

158 Polskie szkolnictwo wyższe: stan, uwarunkowania, perspektywy, Konferencja Rektorów Akademickich

Szkół Polskich (KRASP), Warszawa, 2009, s.193. 159 Polskie szkolnictwo wyższe: stan, uwarunkowania, perspektywy, Konferencja Rektorów Akademickich

Szkół Polskich (KRASP), Warszawa, 2009, s.68.


216

następujące umiejętności i postawy takie jak kreatywność, praca zespołowa, wykorzystanie ICT w praktyce gospodarczej, logiczne myślenie, a także połączenie zakresu i tematyki studenckich praktyk zawodowych z procesem kształcenia teoretycznego w sposób pozwalający z jednej strony na wykorzystanie nabytej wiedzy do zadań praktycznych, a z drugiej przenoszenie zdobytego doświadczenia na płaszczyznę teoretyczną.160 W przyszłym okresie programowania dużą rolę powinno położyć się na dopasowanie oferty uczelni oraz specjalizację regionów. Uczelnie wyższe, będące elementem regionalnych systemów innowacji powinny aktywnie włączyć się w procesy rozwojowe. Dzięki inteligentnej specjalizacji ma zostać osiągnięta bardzo ważna korzyść – wsparcie ma być wzajemnie komplementarne i ma mieć realny wpływ na rozwój gospodarczy danego regionu. Biorąc powyższe pod uwagę wydaje się, że dobre wyniki może przynieść wdrażanie projektów kompleksowych albo też grup projektów wzajemnie ze sobą powiązanych. Nacisk ma być kładziony na wyraźne wskazywanie powiązań między projektami, tak aby uwidocznić jak dany projekt przełoży się na wzrost gospodarczy regionu. Wsparcie to powinno łączyć wsparcie z wielu funduszy, tj. angażować środki z EFRR oraz EFS i odwrotnie, angażując środki EFS włączać wsparcie z EFRR (cross financing).

4. Analiza SWOT

Poniżej, w układzie tabelarycznym przedstawione zostały słabe i mocne strony obecnego wsparcia uczelni wyższych, jak również szanse i zagrożenia, determinujące przyszły rozwój sektora szkolnictwa wyższego. W uzasadnionych przypadkach analiza wychodzi poza ramy wsparcia udzielanego w ramach PO IiŚ lub wiąże się z nim pośrednio. Celem takiego podejścia jest możliwie szerokie spojrzenie na analizowane zagadnienia. Dla porządku czynniki te oznaczono kursywą.

Mocne strony Słabe strony

Wysoka sprawność w wydatkowaniu środkow Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko

(m.in. wysoki stopień kontraktacji)

Rozproszenie inwestycji współfinansowanych ze środków UE na poziomie regionalnym oznaczające

brak możliwości koordynacji inwestycji realizowanych w ramach PO IiŚ z inwestycjami realizowanymi w

ramach RPO

Możliwość realizacji projektu budowy nowych obiektów wraz z wyposażeniem w infrastrukturę

dydaktyczną i infrastrukturę ICT

Brak standardów zarządzania uczelniami w takich obszarach jak zarządzanie strategiczne, zarządzanie

prawami własności intelektualnej, transfer technologii, itp.

Możliwość dofinansowania infrastruktury uczelni, które w przeciwnym wypadku nie miałyby na to środków

(wysoki efekt dodatkowości) oraz nadrabianie zapóźnień w zakresie finansowania szkolnictwa

wyższego

Brak pełnego, tj.efektywnego wykorzystania infrastruktury dydaktycznej wspartej w ramach PO IiŚ

przez studentów innych uczelni i wydziałów

Duża skala inwestycji odpowiadająca na potrzeby sektora szkolnictwa wyższego w zakresie finansowania

infrastruktury

W PO IiŚ niewystarczające powiązanie inwestycji w infrastrukturę z potrzebami przedsiębiorstw i nauki

160 Strategia rozwoju szkolnictwa wyższego: 2010-2020. Projekt środowiskowy, Warszawa: WUW 2009,

s.156.


217

Wysoka innowacyjność realizowanych inwestycji w opinii uczelni (wysoka jakość zakupionego sprzętu)

Przeprowadzenie linii demarkacyjnej pomiędzy działaniami z zakresu wsparcia infrastruktury

dydaktycznej (PO IiS) a tymi obejmującymi infrastrukturę naukową (PO IG) uniemożliwiające

otrzymanie efektów synergicznych i obniżające efektywność całego wsparcia ze środków UE

Poziom rozwoju infrastruktury największych uczelni w kraju pozwalający na uczestnictwo w projektach

międzynarodowych

Niewspółmierne do gwałtownego rozwoju nakłady inwestycyjne uczelni, skutkujące niższą jakością

kształcenia

Wysoki w skali Europy odsetek osób kończących studia Niedopasowanie systemu kształcenia do potrzeb rynku

pracy oraz brak tradycji współpracy pomiędzy uczelniami a przedsiębiorstwami

Wysoka pozycja Polski na tle innych krajów europejskich w zakresie wyjazdów polskich studentów i

naukowców na zagraniczne studia i staże

Niska jakość i dostępność infratruktury towarzyszącej szkół wyższych

Niski poziom umiędzynarodowienia uczelni w Polsce

Odsetek studentów i absolwentów kierunków ścisłych i technicznych w ogólnej liczbie studentów i

absolwentów jest w Polsce wciąż niższy niż w Unii Europejskiej

Brak możliwości sfinansowania wszystkich potrzeb

uczelni wyższych w zakresie wyposażenia w aparaturę dydaktyczno-badawczą

Szanse Zagrożenia

Przyciągnięcie studentów z krajów Europy Wschodniej i krajów azjatyckich

Utrzymanie lub nasilenie się tendencji do wyjazdów zagranicznych najzdolniejszych studentów i młodych

naukowców

Realizacja projektów kompleksowych, łączących wsparcie infrastrukturalne ze wsparciem miękkim pozwalające na zwiększenie liczby studentów na

pożądanych kierunkach studiów

Malejąca liczba studentów ze względu na niż demograficzny prowadząca do konkurencji między

uczelniami o studenta-klienta

Rzetelne i kompleksowe wyznaczenie przyszłościowych kierunków/dziedzin rozwoju polskiej sfery B+R i

szkolnictwa wyższego

Marginalizacja Polski w Europejskiej Przestrzeni Badawczej

Włączenie szkół wyższych w procesy rozwojowe, zwłaszcza w kontekście inteligentnej specjalizacji

regionów

Niewielki wpływ Polski na politykę europejską w zakresie szkolnictwa wyższego oraz sfery B+R

Adresowanie przez szkoły wyższe oferty do osób w wieku 25-29 lat oraz 30-34 lata, czy nawet osób

starszych, które nie miały wcześniej takich aspiracji, możliwości czy woli do podjęcia studiów

Fragmentaryczność realizowanych inwestycji na poziomie regionalnym w relacji do wszystkich inwestycji w sektorze szkolnictwa wyższego

Większa świadomość młodzieży (maturzystów) na temat wyboru kierunku studiów – coraz częstsze

wybieranie kierunków inżyniersko-technicznych, ze względu na informacje o bezrobociu wśród absolwentów kierunków humanistycznych i

społecznych

Niedopasowanie kierunków studiów wybieranych przez studentów do bieżących potrzeb rynku pracy

(skutkujące m.in. migracjami absolwentów w kierunku tych rynków pracy na których takie zapotrzebowanie

istnieje)

Dostępność programów badawczych i dydaktycznych wspieranych przez UE

Brak chęci do nawiązywania współpracy z innymi podmiotami przez kadrę dydaktyczno-naukową uczelni

Dostępność wysokiej jakości infrastruktury dydaktycznej wspartej w ramach PO IiŚ, często na

poziomie europejskim, sprzyjająca podnoszeniu jakości kształcenia

Brak wsparcia mniejszych ośrodków, który będzie miał przełożenie na ich rozwój w obszarach kluczowych

z perspektywy rozwoju kraju

Poczynione inwestycje w ramach PO IiŚ mogą prowadzić do współpracy uczelni z sektorem

przedsiębiorstw

Brak zdefiniowanych kierunków rozwoju branż i technologii w kraju i regionach

Reformy szkolnictwa wyższego sprzyjające zmianom w Wysoki w skali Europy odsetek osób kończących studia,


218

sektorze szkolnictwa wyższego, w tym otwieraniu nowych, interdyscyplinarnych kierunków studiów

skutkujący spłaszczeniem podaży zasobów pracy w innych, niewymagających kwalifikacji zawodach i

branżach

Istniejący wymóg monitorowania losów absolwentów przez uczelnie pozwalający na lepsze dopasowanie

oferty uczelni do istniejących potrzeb

Rosnący odsetek studentów i absolwentów kierunków ścisłych i technicznych w ogólnej liczbie studentów i

absolwentów w Polsce

Na podstawie powyższej analizy SWOT, a także na podstawie wniosków płynących z innych analiz, sformułować można katalog celów dla wsparcia uczelni wyższych w przyszłym okresie programowania.

Cel główny Priorytetu:

Udział szkół wyższych w rozwoju społeczno-gospodarczym kraju i regionów

poprzez ich pełne włączenie w implementację strategii inteligentnych

specjalizacji.161 Cele szczegółowe Priorytetu:

1. Poprawa konkurencyjności uczelni. 2. Włączenie uczelni w realizację strategii inteligentnych specjalizacji regionów. 3. Podniesienie efektywności inwestycji, w tym optymalizacja wykorzystania

sprzętu i aparatury badawczej. 4. Podniesienie standardów i jakości zarządzania uczelnią.

1. Poprawa konkurencyjności uczelni.

Wymaganym celem wsparcia powinno być podejmowanie działań na rzecz większego umiędzynarodowienia największych uczelni wyższych, w tym zwiększanie mobilności kadry dydaktycznej, realizowanie dydaktyki na poziomie europejskim oraz realizację projektów międzynarodowych.

2. Włączenie uczelni w realizację strategii inteligentnych specjalizacji regionów.

Konieczne jest położenie większego nacisku na praktyczny wymiar kształcenia i zacieśnianie współpracy z sektorem gospodarki oraz sektorem B+R, w szczególności w obszarach inteligentnej specjalizacji regionów. Ze względu na ograniczone zasoby, a także potencjał uczelni i możliwości konkurowania z innymi uczelniami w kraju i zagranicą należy wspierać

161 Przez pełne włączenie rozumie się sytuację, gdy uczelnie, które uzyskały wsparcie są w stanie w pełni

(w 100%) zaspokoić zapotrzebowanie gospodarki na absolwentów w dziedzinach określonych w

strategiach inteligentnych specjalizacji na poziomie kraju i regionów.


219

również specjalizację uczelni. Nie pomniejsza to roli interdyscyplinarnych kierunków kształcenia. Ważne jest także tutaj podnoszenie jakości kształcenia.

3. Podniesienie efektywności inwestycji, w tym optymalizacja wykorzystania sprzętu i

aparatury badawczej.

Konieczne jest podejmowanie działań na rzecz lepszego, bardziej efektywnego wykorzystania istniejącej infrastruktury, w tym finansowej w obecnej perpsektywie. To także optymalizacja istniejących zasobów, w tym także poprzez realizację wspólnych projektów wielu jednostek - uczelni wyższych, jednostek sektora B+R oraz przedsiębiorstw.

4. Podniesienie standardów i jakości zarządzania uczelnią.

Realizacja projektów w przyszłej perspektywie powinna mieć na uwadze konieczność podnoszenia standardów i jakości zarządzania uczelnią. Dotyczy to zarówno aspektu strategicznego, jak i operacyjnego funkcjonowania uczelni w powiązaniu ze wsparciem inwestycyjnym uczelni, szczególnie w zakresie technik wspomagających zarządzanie uczelniami, ICT, itp. Poniżej przedstawione zostały działania, które mogłyby być realizowane na rzecz osiągnięcia wskazanych celów.

Działanie 1: Wsparcie wiodących kierunków i specjalizacji uczelni wyższych o największym potencjale.

Działanie 2: Wsparcie na rzecz lepszego dopasowania oferty uczelni do potrzeb rynku pracy.

Działanie 3: Podnoszenie efektywności, jakości oraz standardów funkcjonowania uczelni wyższych oraz promocja ich potencjału.

5. Wskaźniki produktu i rezultatu Priorytetu.

W celu monitorowania i oceny stopnia realizacji celów proponuje się następujący katalog wskaźników produktu i rezultatu.

Wskaźnik produktu Wartość

bazowa

Wartość

docelowa

Liczba wspartych projektów (szt.) 0 120

Liczba obiektów edukacyjnych wspartych w wyniku realizacji projektów (przebudowanych, zmodernizowanych)

0 360

Liczba nowo wyposażonych pracowni dydaktycznych (szt.) 0 350

Liczba nowo wyposażonych laboratoriów badawczych (szt.) 0 650

Liczba nowo wyposażonych stanowisk dydaktycznych (szt.) 0 13 000

Liczba nowo utworzonych pracowni dydaktycznych (szt.) 0 400

Liczba nowo utworzonych laboratoriów badawczych (szt.) 0 200


220

Łączna powierzchnia nowych pracowni dydaktycznych udostępnionych do celów edukacyjnych (m

2)

0 30 000

Liczba kablowych przyłączy/punktów dostępowych sieci lokalnych, w tym liczba przyłączy światłowodowych FTTD (szt.)

0 20 000

(10 000)

Liczba stacji roboczych zainstalowanych na stanowiskach dydaktycznych (szt.)

0 5 000

Liczba punktów bezpłatnego dostępu radiowego do sieci Internet dla studentów (hot-spotów) (szt.)

0 360

Liczba nowych miejsc pracy utworzonych bezpośrednio w fazie realizacji projektu (ekwiwalent pełnego czasu pracy)

0 200

Wskaźniki rezultatu zostały przypisane do celów szczegółowych priorytetu:

Cel szczegółowy Wskaźnik Wartość

bazowa

Wartość

docelowa

Poprawa konkurencyjności uczelni

Odsetek absolwentów wspartych kierunków znajdujących pracę zgodną ze swoją specjalizacją w sześć miesięcy po ukończeniu studiów w ogóle absolwentów (%)

0%162

90%

Wyniki oceny przeprowadzonej przez Państwową Komisję Akredytacyjną kierunków kształcenia korzystających z infrastruktury sfinansowanej w ramach priorytetu (liczba ocen wyróżniających)

0 120

Liczba studentów studiów III stopnia wspartych w ramach priorytetu uzyskujących stopień doktora (os.)

0 9 000

Liczba studentów zagranicznych korzystających ze wspartej infrastruktury (os.)

0 4 000

Liczba projektów dotyczących międzynarodowej wymiany studentów, zrealizowanych z wykorzystaniem wspartej infrastruktury (szt.)

0 720

Liczba staży zagranicznych pracowników nauki, zrealizowanych z wykorzystaniem wspartej infrastruktury (szt.)

0 1000

Przewidywana całkowita liczba bezpośrednich utworzonych nowych miejsc pracy (ekwiwalent pełnego czasu pracy)

0 200

Włączenie uczelni w realizację strategii inteligentnych specjalizacji regionów

Liczba nowych kierunków kształcenia (specjalizacji), utworzonych w wyniku projektu (szt.)

0 240

Udział liczby studentów na kierunkach zgodnych ze specjalizacją regionu w stosunku do ogólnej liczby studentów na uczelni (%)

0%163

20%

Udział kobiet w liczbie absolwentów kierunków ścisłych i technicznych w stosunku do ogólnej liczby absolwentów tych kierunków (%)

37%164

40%

Absolwenci szkół wyższych na kierunkach matematycznych, przyrodniczych i technicznych (% absolwentów szkół wyższych ogółem)

22%165

50%

162 Dotyczy tylko wspartych kierunków studiów. 163 Ponieważ w perspektywie finansowej 2007 – 2013 regiony nie miały inteligentnych specjalizacji,

wartość bazowa wynosi 0%. 164 Jako wartość bazową przyjęto wartość docelową wskaźnika w perspektywie finansowej 2007 – 2013. 165 Jako wartość bazową przyjęto wartość docelową wskaźnika w perspektywie finansowej 2007 – 2013.


221

Liczba projektów edukacyjnych (cykli szkoleń, kursów) dla przedsiębiorców zrealizowanych z wykorzystaniem wspartej infrastruktury (os.)

0 500

Podniesienie efektywności inwestycji, w tym optymalizacja wykorzystania sprzętu i aparatury badawczej

Dodatkowa liczba miejsc na wspartych kierunkach (szt.) 0 4000

Liczba studentów korzystających ze wspartej infrastruktury (os.), – w tym liczba studentów na kierunkach ścisłych i technicznych korzystających ze wspartej infrastruktury (os.)

0 (0)

45 000 (40 000)

Liczba studentów wykorzystujących utworzoną, w ramach projektów infrastrukturę ICT (os.) – w tym uczestniczących w kursach eLearning (liczba użytkowników) (os.)

0 (0)

45 000 (2 000)

Podniesienie standardów i jakości zarządzania uczelnią

Liczba uczelni, które wdrożyły formalne systemy tworzenia, wdrażania, monitorowania i aktualizacji strategii rozwoju

0 30

Liczba uczelni, które wdrożyły systemy kontroli zarządczej 0 60

Liczba uczelni, które wdrożyły systemy komercjalizacji wyników badań i transferu technologii

0 30


222

6. Opis działań Priorytetu.

Działanie 1. Wspracie wiodących kierunków i specjalizacji uczelni wyższych o największym

potencjale – projekty konkursowe.

Wprowadzenie do zakresu wsparcia

Z przedstawionej diagnozy wynika, że najpilniejsze potrzeby uczelni wyższych to potrzeby związane z wyposażeniem, w tym zakupem nowej aparatury badawczej i dydaktycznej. W drugiej kolejności – w szczególności w odniesieniu do największych uczelni w kraju – wsparcie powinno zaspokoić deficyt w postaci niewystarczających środków na modernizację istniejących obiektów uczelnianych. Działania te powinny być jednak powiązane z działaniami o charakterze miękkim, bądź to związanych z otwieraniem nowych kierunków studiów, uruchamianiem kierunków interdyscyplinarnych, bądź powiązaniem inwestycji z istniejącymi kierunkami studiów (także z kierunkami studiów zamawianych). Diagnoza wskazuje również, że konieczne jest lepsze wykorzystanie infrastruktury uczelni, w tym przede wszystkim infrastruktury zakupionej w ramach XIII Osi Priorytetowej PO IiŚ. Dlatego też wsparcie powinno być przeznaczone na realizację projektów badawczych i badawczo-rozwojowych, mających na celu wykorzystanie tej infrastruktury.

Zakres Opis

1. Nazwa Priorytetu Wsparcie uczelni wyższych na rzecz

wzmacniania potencjału badawczo –

rozwojowego wiodących jednostek

naukowych oraz lepszego dopasowania

oferty uczelni do potrzeb rynku pracy.

2. Nazwa działania Wsparcie wiodących kierunków i

specjalizacji uczelni wyższych o największym

potencjale.

3. Opis działania Cel działania jest wsparcie wiodących ośrodków akademickich pod względem potencjału naukowego w zakresie infrastruktury oraz jej wykorzystanie. Uzyskanie największej wartości dodanej wymaga, aby wsparcie adresowane było tylko do renomowanych ośrodków akademickich. Dlatego głównym założeniem działania jest wsparcie ośrodków wiodących pod względem potencjału naukowego (np. wsparcie otrzymać będą mogły jedynie instytucje, które otrzymały status KNOW).


223

W ramach działania wspierane będą działania z zakresu modernizacji obiektów uczelni oraz zakup aparatury i sprzętu potrzebnego do realizacji projektów badawczych i badawczo-rozwojowych w wiodących obszarach specjalizacji jednostki. Zakłada się także, że nowa infrastruktura wykorzystana będzie do tworzenia elitarnych kierunków studiów, kierunków dla studentów z zagranicy, lub kierunków interdyscyplinarnych. Realizacja projektów badawczych zakłada udział partnerów z kraju lub zagranicy. Efektem długoterminowym będzie wzmocnienie potencjału wiodących ośrodków naukowych, z udziałem partnerów krajowych i zagranicznych oraz dalsze podnoszenie ich znaczenia w środowisku międzynarodowym.

4. Beneficjenci i grupy docelowe

Beneficjentem wsparcia są wiodące uczelnie wyższe w kraju kształcące na wiodących kierunkach studiów, stanowiących ich specjalizację. Grupą docelową wsparcia są studenci oraz kadra dydaktyczno-naukowa uczelni. W przypadku realizacji projektów B+R (typ 3) wsparciem objęte zostaną jednostki sektora B+R oraz przedsiębiorstwa.

5. Przykładowe rodzaje i typy projektów • Typ 1.Modernizacja istniejących obiektów uczelni wyższych w wiodących obszarach ich specjalizacji wraz z określeniem długoterminowego programu wykorzystania obiektów oraz uruchomieniem kierunków studiów (kierunków interdyscyplinarnych, kierunków zamawianych lub nowych kierunków studiów), także dla niewielkiej liczby studentów lub ukierunkowanych na studentów z zagranicy.

• Typ 2. Zakup nowej aparatury badawczej i dydaktycznej uczelni potrzebnej do realizacji projektów naukowych, badawczo-rozwojowych i wdrożeniowych, w tym przede wszystkim projektów o potencjale międzynarodowym i z udziałem partnerów z zagranicy w


224

wybranych wiodących obszarach specjalizacji uczelni wraz z określeniem długoterminowego programu wykorzystania nowozakupionej aparatury.

• Typ 3. Wsparcie projektów naukowych i badawczo-rozwojowych realizowanych przez uczelnie przy udziale partnerów z sektora B+R oraz sektora przedsiębiorstw z wykorzystaniem istniejącego sprzętu i aparatury.

6. Zakres wsparcia • Typ 1. Modernizacja istniejących obiektów uczelni wyższych oraz uruchamianie kierunków studiów zgodnie z rodzajami wsparcia.

• Typ 2. Zakup nowej aparatury badawczej i dydaktycznej uczelni na potrzeby realizacji konkretnych projektów naukowych.

• Typ 3. Wsparcie partnerskich projektów naukowych i badawczo-rozwojowych, dla realizacji określonych celów naukowych lub badawczo-rozwojowych z określeniem możliwości wykorzystania dostępnego sprzętu lub aparatury lub uzasadnieniem zakupu nowego sprzętu lub aparatury.

7. Komplementarność z innymi działaniami

Działanie komplementarne obejmują działania z zakresu praktycznego wykorzystania istniejącej i nowozakupionej infrastruktury, tj. programy stażowe, programy praktyk studenckich, a także projekty realizowane w ramach działania nr 2. Działanie będzie również komplementarne do działań realizowanych w regionach z zakresu wsparcia innowacji i sektora B+R.

8. Linia demarkacyjna

Brak.

9. Obszar terytorialny wsparcia Cały kraj.

10. Instytucje w systemie MRR – Instytucja Zarządzająca MNiSW/NCBR – Instytucja Pośrednicząca OPI – Instytucja Wdrażająca

11. Instytucje odpowiedzialne za dokonywanie płatności na rzecz beneficjentów

MNiSW/NCBR – Instytucja Pośrednicząca OPI – Instytucja Wdrażająca


225

12. Alokacja na działanie ogółem 3,275 mld zł (Alokacja łączna na wszystkie typy działania- zakłada się możliwość łączenia wsparcia stąd nie przypisano szczegółowych wartości dla poszczególnych typów).

13. Maksymalny poziom dofinansowania Typ 1: 100%; Typ 2: 100%; Typ 3: 100%;

14. Pomoc publiczna Typ 1,2 – brak Typ 3 – wsparcie może zostać objęte regułami dotyczącymi udzielania pomocy publicznej w przypadku udziału partnerów sektora prywatnego.

15. Minimalna wartość projektu Typ 1: 5,0 mln zł; Typ 2: 5,0 mln zł; Typ 3: 1,0 mln zł;

16. Maksymalna wartość projektu Typ 1: 100 mln zł; Typ 2: 100 mln zł; Typ 3: 50 mln zł.

17. Źródła finansowania Dla typu 1,2: Wiodącym źródeł finansowania jest EFRR. Cross financing (EFS) obejmować powinien wspracie w zakresie uruchamianie nowych kierunków studiów, w tym pozyskania studentów z zagranicy lub realizację wspólnych projektów badawczych. Dla typu 3: Wiodącym źródeł finansowania jest EFS. Cross financing (EFRR) obejmować powinien wspracie w zakresie zakupu sprzętu i aparatury.

18. Tryb naboru wniosku o dofinansowanie

Tryb konkursowy.


226

Działanie 2. Wsparcie na rzecz lepszego dopasowania oferty uczelni do potrzeb rynku pracy

– projekty konkursowe.


Z przedstawionej diagnozy wynika, że najpilniejsze potrzeby uczelni wyższych to potrzeby związane z wyposażeniem, w tym zakupem nowej aparatury badawczej i dydaktycznej. Infrastruktura ta służyć może podnoszeniu jakości kształcenia, a co za tym idzie, przyczyni się do lepszego dopasowania oferty uczelni do potrzeb rynku pracy. Aby tak się jednak stało konieczne jest jednoczesne uruchomienie programów stażowych i praktyk dla studentów oraz absolwentów uczelni, realizowanych wspólnie z przedsiębiorcami zakładających wykorzystanie tej infrastruktury. Alternatywną formą działań synergicznych z zakresu zakupu wyposażenia mogą być działania związane z wykorzystaniem infrastruktury do prowadzenia zajęć na studiach, w tym nowych kierunkach studiów, kierunkach interdyscyplinarnych, kierunkach zamawianych, czy też kierunkach studiów zgodnych z inteligentną specjalizacją regionu. Diagnoza wskazuje również, że konieczne jest lepsze wykorzystanie infrastruktury uczelni, w tym przede wszystkim infrastruktury zakupionej w ramach XIII Osi Priorytetowej PO IiŚ. Problemem polskiego szkolnictwa wyższego jest również niedostosowanie kształcenia do potrzeb rynku pracy. W tym kontekście ważne jest dokonanie zmian w ofercie kształcenia uczelni zgodnie z potrzebami rynku pracy. Stąd też wsparcie powinno być również przeznaczone na realizację programów stażowych i programów praktyk z udziałem przedsiębiorstw, trwających dłużej niż dotychczas realizowane programy wsparcia tego typu, nastawionych również na wykorzystanie istniejącej i zakupionej w ramach PO IiŚ infrastruktury. Działanie to będzie również odpowiedzią na potrzeby sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Poza infrastrukturą dydaktyczną i naukową, ciągle niedoinwestowana jest także infrastruktura towarzysząca wykorzystywana przez studentów w tym: biblioteki, akademiki, czy też baza sportowo-rekreacyjna uczelni wyższych. Stąd też wsparcie powinno również obejmować wsparcie tego typu przedsięwzięć.

Zakres Opis






2. Nazwa działania Wsparcie na rzecz lepszego dopasowania


3. Opis działania Cel działania jest wsparcie wszystkich uczelni wyższych w kraju, mające służyć podnoszeniu potencjału i jakości kształcenia.


227

W ramach działania wspierane będą działania z zakresu zakupu aparatury i wyposażenia uczelni wyższych pod warunkiem uruchomienia kierunków studiów zgodnych z inteligentną specjalizacją regionów lub uruchomieniem programów stażowych lub programu praktyk dla studentów, realizowanych wspólnie z przedsiębiorcami. Dodatkowo przewiduje się również realizację projektów stażowych i projektów praktyk studenckich wspólnie z przedsiębiorcami, z założeniem realizacji takich przedsięwzięć, w których wykorzystać będzie można dostępną na uczelniach aparaturę i sprzęt. Wsparcie powinno zostać również przeznaczone na rzecz tzw. infrastruktury towarzyszącej wykorzystywanej przez studentów (np. obiekty sportowo-rekreacyjne, biblioteki, domy studenckie itp.). Dostępne w ramach działania środki finansowe będą służyć wzmacnianiu istniejącego potencjału polskich uczelni i jakości kształcenia oraz lepszemu dopasowaniu oferty uczelni do potrzeb regionalnych rynków pracy.


Beneficjentem wsparcia są uczelnie wyższe. Grupą docelową wsparcia są studenci, absolwenci oraz kadra dydaktyczno-naukowa uczelni. W przypadku realizacji projektów typu 1 i 3 grupą docelową są dodatkowo przedsiębiorcy.

5. Przykładowe rodzaje i typy projektów • Typ 1. Zakup aparatury i wyposażenia uczelni w wybranych obszarach ich specjalizacji, wraz z uruchomieniem programów stażowych i praktyk dla studentów oraz absolwentów uczelni, realizowanych wspólnie z przedsiębiorcami.

• Typ 2. Zakup aparatury i wyposażenia uczelni w wybranych obszarach ich specjalizacji, wraz z uruchomieniem studiów (na kierunkach interdyscyplinarnych, kierunkach zamawianych, nowych kierunkach studiów lub zgodnych z inteligentną specjalizacją regionu).


228

• Typ 3. Staże i praktyki w firmach (np. trzymiesięczne, półroczne, roczne) dla studentów i absolwentów, z wykorzystaniem sprzętu i aparatury dostępnej na uczelniach (realizacja prac z wykorzystaniem uczelnianego sprzętu i aparatury).

• Typ 4. Budowa, rozbudowa, przebudowa i renowacja infrastruktury towarzyszącej uczelni (np. biblioteki, akademiki, hale sportowe, baseny, stołówki).

6. Zakres wsparcia • Typ 1. Zakup aparatury i wyposażenia uczelni. Uruchomienie programów stażowych i praktyk dla studentów oraz absolwentów uczelni.

• Typ 2. Zakup aparatury i wyposażenia uczelni; Uruchomienie studiów (na kierunkach interdyscyplinarnych, kierunkach zamawianych, nowych kierunkach studiów lub zgodnych z inteligentną specjalizacją regionu).

• Typ 3. Staże i praktyki w firmach (np. trzymiesięczne, półroczne, roczne) z wykorzystaniem dostępnego sprzętu i aparatury.

• Typ 4. Budowa, rozbudowa, przebudowa i renowacja infrastruktury pomocniczej uczelni (np. biblioteki, akademiki, hale sportowe, baseny, stołówki).


Działanie komplementarne obejmują projekty realizowane w ramach działania nr 1. Działanie będzie również komplementarne do działań realizowanych w regionach z zakresu wsparcia innowacji i sektora B+R. Wsparcie powinno być także komplementarne z inwestycjami umieszczonymi na „Polskiej mapie drogowej infrastruktury badawczej”.

8. Linia demarkacyjna

Brak.



229

10. Instytucje w systemie MRR – Instytucja Zarządzająca; MNiSW/NCBR – Instytucja Pośrednicząca. OPI – Instytucja Wdrażająca


OPI – Instytucja Wdrażająca

12. Alokacja na działanie ogółem 3,0 mld zł.

13. Maksymalny poziom dofinansowania Typ 1: 80%; Typ 2: 80%; Typ 3: 100%; Typ 4: 100 %.

14. Pomoc publiczna Typ 2,4 – brak Typ 1,3 – wsparcie może zostać objęte regułami dotyczącymi udzielania pomocy publicznej w przypadku udziału partnerów sektora prywatnego.

15. Minimalna wartość projektu Typ 1: 1,0 mln zł; Typ 2: 1,0 mln zł; Typ 3: 0,5 mln zł; Typ 4: 1,0 mln zł.

16. Maksymalna wartość projektu Typ 1: 50 mln zł; Typ 2: 50 mln zł; Typ 3: 20 mln zł; Typ 4: 50 mln zł.

17. Źródła finansowania Dla typu 1,2,4: Wiodącym źródeł finansowania jest EFRR. Cross financing (EFS) obejmować powinien wspracie w zakresie programów stażowych, praktyk oraz w zakresie organizacji nowych kierunków studiów. Dla typu 3: Wiodącym źródeł finansowania jest EFS. Cross financing (EFRR) obejmować powinien wspracie w zakresie zakupu sprzętu i aparatury.


Tryb konkursowy.


230

Działanie 3. Podnoszenie efektywności, jakości oraz standardów funkcjonowania uczelni

wyższych oraz promocja ich potencjału – projekty systemowe.


Obok działań ukierunkowanych wprost na wsparcie uczelni wyższych w zakresie podnoszenia jakości oferty, czy też w zakresie wzmocnienia infrastrukturalnego uczelni, dużą rolę powinny odgrywać działania wzmacniające potencjał ośrodków naukowych w wymiarze strategicznym. Dotyczy to nie tylko wsparcia doradczego w zakresie opracowywania dokumentów strategicznych, ale przede wszystkim działań definiujących standardy opracowywania takich dokumentów w uczelniach. Wsparcie powinno być również przeznaczone na wyznaczanie standardów w zakresie formułowania innych dokumentów porządkujących funkcjonowanie uczelni, czy też porządkujących współpracę uczelni z otoczeniem, w tym regulujących procesy transferu wiedzy i technologii, zarządzania własnością intelektualną i innych. Jednocześnie jak wskazuje diagnoza, mimo, że liczba cudzoziemców decydujących się na studia w Polsce ciągle wzrasta, to przyrosty te są niewielkie. Niskie jest również zainteresowanie pracowników naukowych zagranicznych uczelni pracą w Polsce, tj. zidentyfikowano niski poziom atrakcyjności polskich szkół wyższych dla najlepszych specjalistów zza granicy. Stąd też konieczne jest podejmowanie systemowych działań ukierunkowanych wprost na wzmacnianie wizerunku polskich uczelni zagranicą i promowanie ich potencjału. Jednym z problemów jest obecnie również wykorzystanie istniejącej infrastruktury oraz planowanie nowych inwestycji. Należy pamietać, że w obliczu spodziewanego zmniejszenia się liczby studentów, duża skala zakończonych inwestycji, ich wysoki standard i wysokie koszty ekspoloatacji mogą prowadzić do poważnych trudności ekonomicznych uczelni. A co za tym idzie, konieczne jest podejmowanie działań na rzecz optymalizacji wykorzystania infrastruktury do realizowanych obecnie i już zakończonych projektów o charakterze badawczym, czy też badawczo-rozwojowym, jak również dydaktyki prowadzonej w obrębie ośrodków naukowych. Konieczne jest wychodzenie tutaj poza ramy jednej uczelni oraz upowszechnienie potencjału infrastrukturalnego wśród innych jednostek. Ważną rolę pełnić tutaj będą już istniejące bazy, w tym np. POL-on, będący systemem informacji o szkolnictwie wyższym. Działania te powinny zmierzać do koordynacji zakupów, promowania wspólnych inicjatyw, w tym inicjatyw z zakresu wykorzystania sprzętu, a także opracowania standardów korzystania z infrastruktury.


231

Zakres Opis






2. Nazwa działania Podnoszenie efektywności, jakości oraz

standardów funkcjonowania uczelni

wyższych oraz promocja ich potencjału.

3. Opis działania Celem działania jest wsparcie udzielone na rzecz szkolnictwa wyższego poprzez wypracowanie standardów zarządzania uczelniami, lepsze wykorzystanie potencjału uczelni oraz wspomaganie procesów umiędzynarodowienia polskich uczelni. Projekty systemowe realizowane w ramach opisanego działania mają przede wszystkim na celu dostarczenie informacji o najbardziej efektywnych rozwiązaniach organizacyjnych (w zakresie zarządzania uczelniami, zarządzania transferem technologii, zarządzania własnością intelektualną uczelni) a następnie ich upowszechnienie wśród wszystkich typów uczelni. Tam gdzie to możliwe, efektem projektów będzie podjęcie działań na rzecz zmian w obowiązujących regulacjach. Drugim obszarem jest wsparcie w działaniach na rzecz umiędzynarodowienia uczelni poprzez wypracowanie Programu promocji polskich uczelni zagranicą, a następnie podjęcie działań na rzecz realizacji Programu. Długoterminowym oddziaływaniem projektów będzie bardziej efektywne wykorzystywanie finansów publicznych w zakresie środków na naukę oraz zwiększenie stopnia komercjalizacji wyników badań naukowych i prac rozwojowych przez uczelnie, jak również zwiększenie stopnia umiędzynarodowienia polskich uczelni (we wszystkich aspektach tj. zwiększenie liczby zagranicznych studentów studiujących w Polsce, zwiększenie liczby realizowanych projektów międzynarodowych, zwiększenie liczby realizowanych projektów z udziałem


232

pracowników z zagranicy).


Beneficjentami wsparcia mogą być: Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, NCBR. Grupą docelową wsparcia są polskie uczelnie wyższe niezależnie od ich statusu prawnego.

5. Przykładowe rodzaje i typy projektów • Typ 1. Opracowanie standardów dla opracowywanych strategii rozwoju uczelni wyższych.

• Typ 2. Opracowanie standardów z zakresu zarządzania uczelnią, w tym np. transferu technologii, zarządzania własnością intelektualną, itp.

• Typ 3. Promocja potencjału i dorobku naukowego polskich uczelni zagranicą.

• Typ 4. Optymalizacja wykorzystania infrastruktury badawczej i naukowej poprzez działania koordynacyjne z zakresu wykorzystania infrastruktury dydaktycznej i realizowanych projektów badawczych.

6. Zakres wsparcia • Typ 1. Wsparcie doradcze z zakresu opracowywania strategii rozwoju uczelni. Opracowanie standardów dla opracowywanych strategii rozwoju uczelni wyższych.

• Typ 2. Opracowanie standardów z zakresu zarządzania uczelnią, w tym np. transferu technologii, zarządzania własnością intelektualną, itp.

• Typ 3. Opracowanie programu promocji polskich uczelni zagranicą (niezależnie od ich statusu prawnego); Przeprowadzenie kampanii promocyjnych i reklamowych; Inne działania z zakresu promocji potencjału polskich uczelni zagranicą.

• Typ 4. Promowanie potencjału infrastrukturalnego uczelni wyższych; Stymulowanie działań z zakresu podejmowania współpracy uczelni i innych jednostek w oparciu o dostępną infrastrukturę uczelni (w tym zakupioną w ramach XIII PO IiŚ); Tworzenie standardów i zasad korzystania


233

z udostępnianej infrastruktury zakupionej ze środków publicznych; Inne działania na rzecz optymalizacji wykorzystania infrastruktury badawczej i naukowej.


Działanie jest komplementarne z innymi działaniami, w tym działaniami 1 i 2. Jest także komplementarne względem innych działań realizowanych na rzecz uczelni wyższych w regionach, w szczególności w zakresie opracowywanych strategii rozwoju uczelni, które powinny uwzględniać kontekst regionalny oraz w zakresie promowania wykorzystania potencjału uczelni, w tym uczelni dofinansowanych z innych źródeł.

8. Linia demarkacyjna Brak.


10. Instytucje w systemie MRR – Instytucja Zarządzająca; MNiSW/NCBR – Instytucja Pośrednicząca.


IP - NCBR

12. Alokacja na działanie ogółem 125 mln zł.

13. Maksymalny poziom dofinansowania Projekt systemowy obejmujący opisany typ 1 oraz typ 2: 20 mln zł; Projekt systemowy obejmujący opisany typ 3: 70 mln zł; Projekt systemowy obejmujący opisany typ 4: 35 mln zł.

14. Pomoc publiczna Brak.

15. Minimalna wartość projektu -

16. Maksymalna wartość projektu Typ 1: 10 mln zł; Typ 2: 10 mln zł; Typ 3: 70 mln zł; Typ 4: 35 mln zł.

17. Źródła finansowania Wsparcie udzielane z EFS. Cross financing (EFRR) obejmować powinien wspracie w zakresie zakupu oprogramowania służącego wdrożeniu wypracowanych standardów, także upowszechnieniu wypracowanych rozwiązań, elementy projektów kampanii promujących uczelnie.


234


Projekty systemowe (3). Uzasadnieniem dla realizacja działania i projektów systemowych jest konieczność uwzględnienia specyfiki uczelni o różnym statusie prawnym i szerokim zakresie funkcjonowania, a przy tym znajomości szerokiego kontekstu funkcjonowania uczelni wyższych w Polsce. Dodatkowo może wymagać podjęcia inicjatywy w zakresie zmian regulacji prawnych.


235

Aneks 6. Tabela wdrażania rekomendacji

Numer Tytuł raportu Wniosek Rekomendacje Adresat

Rekomendacji Sposób wdrożenia Status

Termin

realizacji

Klasyfika

cja

Obszar

tematyczny

1. Raport końcowy z badania „Wypracowanie potencjalnych kierunków interwencji w okresie programowania 2014 – 2020 w oparciu o doświadczenia z wdrażania XIII osi priorytetowej PO IiŚ Infrastruktura szkolnictwa wyższego.“

Patrząc na efekty wsparcia XIII PO IiŚ należy podkreślić, że projekty działania przyczyniają się do rozwoju bazy uczelni. Inwestycje pozwalają na zwiększenie konkurencyjności uczelni w skali kraju i regionu, a w niektórych przypadkach również na skalę europejską. Pozwalają na uruchomienie kontaktów z przedsiębiorstwami i jednostkami sektora B+R. [strony 41; 99 - 102 w raporcie]

Konieczne jest mocniejsze powiązanie budowanej infrastruktury ośrodków akademickich z potrzebami przedsiębiorców w zakresie realizacji projektów badawczych, realizacji staży i praktyk studenckich.

IZ, IP Programowanie nowych działań w sposób zakładający powiązanie ich z realnymi potrzebami przedsiębiorstw. Ujęcie w nowej perspektywie finansowej możliwości korzystania przez przedsiębiorców z zakupionej i wybudowanej infrastruktury B+R oraz infrastruktury dydaktycznej. Rekomendacja dla projektowania polityki spójności w perspektywie na lata 2014-2020.

Rekomendacja do wdrożenia w całości

2013-12-31

Rekomendacje horyzontalne

Infrastruktura i Środowisko 2007-2013


Patrząc na efekty wsparcia XIII PO IiŚ należy podkreślić, że projekty działania przyczyniają się do rozwoju bazy uczelni. Inwestycje pozwalają na zwiększenie konkurencyjności uczelni w skali kraju i regionu, a w niektórych przypadkach również na skalę europejską. Pozwalają na uruchomienie kontaktów z przedsiębiorstwami i jednostkami sektora B+R. [strony 41; 99 - 102 w raporcie]

Należy położyć większy nacisk na wykorzystanie budowanej obecnie infrastruktury w przyszłym okresie programowania. Ważna jest też kontynuacja i rozszerzenie działań miękkich (projekty badawczo-rozwojowe, nowe kierunki studiów, staże i praktyki w firmach), komplementarnych do wsparcia infrastruktury w przyszłym okresie programowania w odniesieniu do zrealizowanych obecnie inwestycji.

IZ, IP Uwzględnienie działań zakładających realizację projektów badawczych i wdrożeniowych z wykorzystaniem istniejącej obecnie infrastruktury badawczej. Uwzględnienie działań zakładających realizację projektów miękkich (stażowych, praktyk, uruchamianie nowych kierunków studiów, realizacja projektów badawczo-rozwojowych) z wykorzystaniem istniejącej infrastruktury, w tym zakupionej w ramach PO IiŚ. Rekomendacja dla projektowania polityki spójności w perspektywie na lata 2014-2020.


2013-12-31




236



Termin

realizacji

Klasyfika

cja

Obszar

tematyczny


Obecnie duża część działań koncentruje się na rozwoju dużych ośrodków naukowych a wsparcie powinno być ukierunkowane w taki sposób by z jednej strony podnosić jakość kształcenia na wszystkich uczelniach, również tych regionalnych, działających w większym stopniu na potrzeby regionalnego rynku pracy, a z drugiej strony premiować ośrodki najsilniejsze w wybranych obszarach specjalizacji, także w wymiarze ponadkrajowym. [strony 50 - 51 w raporcie]

Wsparcie powinny otrzymać ośrodki (uczelnie) o wysokim potencjale akademickim, rozpoznawalne za granicą, które powinny być dofinansowywane na poziomie krajowym oraz pozostałe ośrodki i uczelnie, które mogą być dofinansowywane z regionalnych programów operacyjnych lub ze środków krajowych w przypadku niektórych działań.

IZ, IP Zdefiniowanie ośrodków o wysokim potencjale np. poprzez zastosowanie następujących kryteriów: dopuszczających:











Rekomendacja dla projektowania polityki spójności w perspektywie na lata 2014-2020.


Rekomendacja do wdrożenia w trakcie przygotowania oraz w trakcie wdrażania nowego okresu programowania



4. Raport końcowy z badania „Wypracowanie potencjalnych kierunków interwencji w okresie programowania 2014 – 2020 w oparciu o doświadczenia

Obecnie duża część działań koncentruje się na rozwoju dużych ośrodków naukowych a wsparcie powinno być ukierunkowane w taki sposób by z jednej strony podnosić jakość kształcenia na wszystkich uczelniach, również tych regionalnych, działających w większym

Rekomenduje się przyjęcie do realizacji trzech działań. W ramach działania 1 realizowane były następujące typy projektów: Typ 1. Modernizacja istniejących obiektów uczelni wyższych oraz uruchamianie kierunków studiów zgodnie z rodzajami wsparcia.

IZ, IP Definiowanie zakresu wsparcia uczelni wyższych w przyszłym okresie programowania oraz prowadzenie dyskusji z tym związanych w oparciu o opracowane propozycje. Rekomendacja dla projektowania polityki spójności w perspektywie na lata 2014-2020.


Rekomendacja do wdrożenia w trakcie przygotowania oraz w trakcie wdrażani




237



Termin

realizacji

Klasyfika

cja

Obszar

tematyczny

z wdrażania XIII osi priorytetowej PO IiŚ Infrastruktura szkolnictwa wyższego.“

stopniu na potrzeby regionalnego rynku pracy, a z drugiej strony premiować ośrodki najsilniejsze w wybranych obszarach specjalizacji, także w wymiarze ponadkrajowym. [strony 50 - 51 w raporcie]

Typ 2. Zakup nowej aparatury badawczej i dydaktycznej uczelni na potrzeby realizacji konkretnych projektów naukowych. Typ 3. Wsparcie partnerskich projektów naukowych i badawczo-rozwojowych, dla realizacji określonych celów naukowych lub badawczo-rozwojowych z określeniem możliwości wykorzystania dostępnego sprzętu lub aparatury lub uzasadnieniem zakupu nowego sprzętu lub aparatury. W ramach działania 2 realizowane byłyby następujące typy projektów: Typ 1. Zakup aparatury i wyposażenia uczelni w wybranych obszarach ich specjalizacji, wraz z uruchomieniem programów stażowych i praktyk dla studentów oraz absolwentów uczelni, realizowanych wspólnie z przedsiębiorcami. Typ 2. Zakup aparatury i wyposażenia uczelni w wybranych obszarach ich specjalizacji, wraz z uruchomieniem studiów (na kierunkach interdyscyplinarnych, kierunkach zamawianych, nowych kierunkach studiów lub zgodnych z inteligentną specjalizacją regionu). Typ 3. Staże i praktyki w firmach (np. trzymiesięczne, półroczne, roczne) dla studentów i absolwentów, z wykorzystaniem sprzętu i aparatury dostępnej na uczelniach (realizacja prac z wykorzystaniem uczelnianego sprzętu i aparatury). Typ 4. Budowa, rozbudowa, przebudowa i renowacja infrastruktury towarzyszącej uczelni (np. biblioteki, akademiki, hale sportowe, baseny, stołówki). W ramach działania 3 realizowane byłyby następujące typy projektów: Typ 1. Opracowanie standardów dla opracowywanych strategii rozwoju uczelni wyższych. Typ 2. Opracowanie standardów z zakresu zarządzania uczelnią, w tym np. transferu technologii, zarządzania własnością intelektualną, itp. Typ 3. Promocja potencjału i dorobku naukowego polskich uczelni zagranicą. Typ 4. Optymalizacja wykorzystania infrastruktury badawczej i naukowej poprzez działania

a nowego okresu programowania


238



Termin

realizacji

Klasyfika

cja

Obszar

tematyczny

koordynacyjne z zakresu wykorzystania infrastruktury dydaktycznej i realizowanych projektów badawczych.


Na niskim poziomie pozostaje aktywność szkół wyższych w zakresie współpracy międzynarodowej. Niska jest liczba studiujących w Polsce cudzoziemców. W zakresie realizacji projektów międzynarodowych potencjał skupiony jest w największych ośrodkach akademickich w kraju. [strony 30 - 34 w raporcie]

Konieczne jest podejmowanie działań na rzecz silniejszego umiędzynarodowienia uczelni, które może stanowić szansę dla polskiej nauki.

IZ, IP Uwzględnienie możliwości otwierania nowych kierunków studiów atrakcyjnych z punktu widzenia studentów zagranicznych. Podejmowanie działań promujących potencjał polskich uczelni poza granicami kraju. Podejmowanie działań zachęcających do udziału polskich uczelni w projektach międzynarodowych poprzez: - uruchomienie kampanii

promujących efekty udziału w projektach międzynarodowych,

- wsparcie doradcze (w zakresie pozyskiwania informacji),

- wysłanie informacji o dostępnych programach do wszystkich uczelni wyższych w kraju.

Rekomendacja dla projektowania polityki spójności w perspektywie na lata 2014-2020.






Inwestycje finansowane w ramach XIII Priorytetu PO IiŚ wpisują się w istniejące potrzeby. Niezaspokojony popyt na wsparcie inwestycji w infrastrukturę szkolnictwa wyższego wynika przede wszystkim z wieloletnich zaniedbań i niedostatecznego finansowania tego sektora z budżetu państwa w latach poprzednich. [strony 78 - 81 w raporcie]

W przyszłym okresie programowania należy utrzymać obecny poziom wsparcia infrastruktury szkolnictwa wyższego na poziomie ok. 460 mln złotych rocznie, czyli ok. 3,2 mld złotych w skali całego działania/priorytetu. W przypadku likwidacji rozdziału na wsparcie infrastruktury dydaktycznej i badawczej, alokacja powinna zostać zwiększona dwukrotnie, tj. do 6,4 mld złotych.

IZ, IP Zakres nowego priorytetu / nowych działań powinien uwzględniać szacowaną wartość potrzeb uczelni wyższych w zakresie infrastruktury dydaktycznej lub i dydaktycznej i badawczej. Rekomendacja dla projektowania polityki spójności w perspektywie na lata 2014-2020.






239



Termin

realizacji

Klasyfika

cja

Obszar

tematyczny


Katalog wskaźników w XIII osi priorytetowej PO IiŚ jest trafny i wyczerpujący. Wskaźniki na poziomie działania/priorytetu korespondują ze wskaźnikami na poziomie projektów. Wartości wskaźników na poziomie działania/priorytetu zostały oszacowane ostrożnie. [strony 53 - 57 w raporcie]

W nowym okresie programowania rekomenduje się przyjąć do realizacji następujące wskaźniki: Wskaźniki produktu:

1. Liczba wspartych projektów (szt.) 2. Liczba obiektów edukacyjnych wspartych w wyniku realizacji projektów (przebudowanych, zmodernizowanych) 3. Liczba nowo wyposażonych pracowni dydaktycznych (szt.) 4. Liczba nowo wyposażonych laboratoriów badawczych (szt.) 5. Liczba nowo wyposażonych stanowisk dydaktycznych (szt.) 6. Liczba nowo utworzonych pracowni dydaktycznych (szt.) 7. Liczba nowo utworzonych laboratoriów badawczych (szt.) 8. Łączna powierzchnia nowych pracowni dydaktycznych udostępnionych do celów edukacyjnych (m2) 9. Liczba kablowych przyłączy/punktów dostępowych sieci lokalnych, w tym liczba przyłączy światłowodowych FTTD (szt.) 10. Liczba stacji roboczych zainstalowanych na stanowiskach dydaktycznych (szt.) 11. Liczba punktów bezpłatnego dostępu radiowego do sieci Internet dla studentów (hot-spotów) (szt.) 12. Liczba nowych miejsc pracy utworzonych bezpośrednio w fazie realizacji projektu (ekwiwalent pełnego czasu pracy). Wskaźniki rezultatu:

1. Odsetek absolwentów wspartych kierunków znajdujących pracę zgodną ze swoją specjalizacją w sześć miesięcy po ukończeniu studiów w ogóle absolwentów (%) 2. Wyniki oceny przeprowadzonej przez Polską Komisję Akredytacyjną kierunków kształcenia korzystających z infrastruktury sfinansowanej w ramach priorytetu (liczba ocen wyróżniających) 3. Liczba studentów studiów III stopnia wspartych w ramach priorytetu uzyskujących stopień doktora (os.) 4. Liczba studentów zagranicznych korzystających ze wspartej infrastruktury (os.)

MRR (IZ) oraz NCBR (IP)

Definiowanie sposobu monitorowania przyjętego do realizacji katalogu działań w oparciu o zdefiniowany katalog wskaźników. Rekomendacja dla projektowania polityki spójności w perspektywie na lata 2014-2020.






240



Termin

realizacji

Klasyfika

cja

Obszar

tematyczny

5. Liczba projektów dotyczących międzynarodowej wymiany studentów, zrealizowanych z wykorzystaniem wspartej infrastruktury (szt.) 6. Liczba staży zagranicznych pracowników nauki, zrealizowanych z wykorzystaniem wspartej infrastruktury (szt.) 7. Przewidywana całkowita liczba bezpośrednich utworzonych nowych miejsc pracy (ekwiwalent pełnego czasu pracy) 8. Liczba nowych kierunków kształcenia (specjalizacji), utworzonych w wyniku projektu (szt.) 9. Udział liczby studentów na kierunkach zgodnych ze specjalizacją regionu w stosunku do ogólnej liczby studentów na uczelni (%) 10. Udział kobiet w liczbie absolwentów kierunków ścisłych i technicznych w stosunku do ogólnej liczby absolwentów tych kierunków (%) 11. Absolwenci szkół wyższych na kierunkach matematycznych, przyrodniczych i technicznych (% absolwentów szkół wyższych ogółem) 12. Liczba projektów edukacyjnych (cykli szkoleń, kursów) dla przedsiębiorców zrealizowanych z wykorzystaniem wspartej infrastruktury (os.) 13. Dodatkowa liczba miejsc na wspartych kierunkach (szt.) 14. Liczba studentów korzystających ze wspartej infrastruktury (os.), w tym liczba studentów na kierunkach ścisłych i technicznych korzystających ze wspartej infrastruktury (os.) 15. Liczba studentów wykorzystujących utworzoną, w ramach projektów infrastrukturę ICT (os.), w tym uczestniczących w kursach eLearning (liczba użytkowników) (os.) Liczba uczelni, które wdrożyły formalne systemy tworzenia, wdrażania, monitorowania i aktualizacji strategii rozwoju 16. Liczba uczelni, które wdrożyły systemy kontroli zarządczej 17. Liczba uczelni, które wdrożyły systemy komercjalizacji wyników badań i transferu technologii.


241



Termin

realizacji

Klasyfika

cja

Obszar

tematyczny


Potencjalna komplementarność projektów finansowanych w ramach działania 13.1. PO IiŚ z projektami z PO KL, PO IG i RPO jest duża. Niskie jest faktyczne skoordynowanie pomiędzy projektami realizowanymi w ramach różnych programów operacyjnych, w szczególności w odniesieniu do systemu projektów składających się na jeden wspólny efekt. Dotyczy to wsparcia ukierunkowanego na jeden cel i składającego się ze wsparcia infrastruktury dydaktycznej, naukowej oraz na wspierania projektów miękkich tj. np. uruchomienie nowych kierunków studiów, programów stażowych i praktyk studenckich w firmach, realizację projektów badawczo-rozwojowych. [strony 99 - 102 w raporcie]

W przyszłym okresie programowania projekty powinny być realizowane bardziej kompleksowo, w sposób zintegrowany. Kompleksowość jest tutaj rozumiana jako możliwość połączenia projektów infrastrukturalnych (modernizacja obiektów oraz zakup aparatury i wyposażenia) z projektami o charakterze miękkim, tj. np. uruchomieniem nowych kierunków studiów, uruchomieniem programów stażowych i praktyk studenckich w firmach, realizacją projektów badawczo-rozwojowych.

IZ, IP Prace nad nowym okresem programowania bazują na wypracowanych propozycjach połączenia działań infrastrukturalnych (modernizacja obiektów, zakup aparatury i wyposażenia), działań miękkich (programów stażowych i praktyk studenckich, nowych kierunków studiów) oraz realizacji projektów badawczo-rozwojowych w ramach Działania 1. i Działania 2. Rekomendacja dla projektowania polityki spójności w perspektywie na lata 2014-2020.






242



Termin

realizacji

Klasyfika

cja

Obszar

tematyczny


W latach 2014-2020 celem nadrzędnym interwencji będzie wspieranie innowacyjności i przedsiębiorczości. Stąd też powinno się położyć nacisk na wspieranie infrastruktury naukowej (cel tematyczny 1). Jednakże, zgodnie z założeniami KE cele tematyczne 1. i 10. są wzajemnie powiązane, gdyż szkoły wyższe są kluczowym elementem rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. [strony 131 -133 w raporcie]

Wsparcie kierowane do uczelni powinno więc mieć wymiar horyzontalny, wpisujący się jednocześnie w dwa cele tematyczne: Cel 1: wzmacnianie badań naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji Cel 10: inwestycje w edukację, umiejętności i uczenie się przez całe życie poprzez rozwój infrastruktury edukacyjnej i szkoleniowej. Równie istotne jest zwiększenie integracji finansowania z EFRR na infrastrukturę edukacyjną i EFS na działania miękkie, tj. np. na uruchomienie nowych kierunków studiów, uruchomienie programów stażowych i praktyk studenckich w firmach oraz na realizację projektów badawczo-rozwojowych.

IZ, IP Programowanie nowych działań dla uczelni wyższych bazuje na założeniu, iż łączy się wsparcie udzielane w ramach dwóch ww. celów. Rekomendacja dla projektowania polityki spójności w perspektywie na lata 2014-2020.



Rekomendacja horyzontalna



Jako umiarkowaną należy ocenić aktywność polskich uczelni w zakresie udziału w projektach międzynarodowych przyczyniających się do budowy innowacyjności obszaru Morza Bałtyckiego. Tylko część projektów, szczególnie prowadzonych w Programie Baltic Sea Region Programm, wprost odwołuje się do Strategii, a kilka z nich tworzy katalog projektów flagowych. [strony 130 -131 w raporcie]

Kształtowane obecnie programy na kolejną perspektywę finansową powinny zawierać komponenty wzmacniające pozycję polskich uczelni i stwarzać im lepsze warunki do realizacji celów takich dokumentów jak Strategia UE dla rozwoju regionu Morza Bałtyckiego, np. poprzez uwzględnienie stosownych zapisów w nowych kryteriach wyboru projektów. Przykłady kryteriów:

• Projekt wpisuje się w jeden z trzech obszarów tematycznych (Ocalenie morza, Rozwój połączeń w regionie, Zwiększenie dobrobytu);

• Projekt realizowany jest wspólnie z partnerem mającym swoją siedzibę na terenie krajów objętych Strategią Regionu Morza Bałtyckiego;

• Projekt realizowany jest w jednym z następujących obszarów tematycznych: biotechnologia, ekologia, energetyka, informatyka, przemysł farmaceutyczny, design, obróbka bursztynu;

• Projektodawca współpracuje z podmiotami mającymi swoją siedzibę na terenie krajów objętych Strategią Regionu Morza Bałtyckiego.

IZ, IP W trakcie prac nad kryteriami wyboru projektów dla nowych działań zgłosić postulat uwzględnienia zdefiniowanych kryteriów oraz przyznanie im odpowiednich wag punktowych, adekwatnych do przedmiotu wsparcia. Rekomendacja dla projektowania polityki spójności w perspektywie na lata 2014-2020.





Raport koncowy WYDRUK - Ewaluacja · 2016. 11. 16. · Borys Czerniejewski Miłosz Czerniejewski...

Documents

Transcript of Raport koncowy WYDRUK - Ewaluacja · 2016. 11. 16. · Borys Czerniejewski Miłosz Czerniejewski...