Raport Franki final · Frankowe kredyty hipoteczne w Polsce – podstawowe fakty 6 2. ... nia 2012...

Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową

1

Kredyty we frankach Rzeczywista skala problemu dla polskiej gospodarki. Konsekwencje realizacji proponowanych rozwiązań .

Raport opracowany pod kierownictwem dra Bohdana Wyżnikiewicza

Warszawa

Czerwiec 2015


2


3

Spis treści

Wprowadzenie 5

1. Frankowe kredyty hipoteczne w Polsce – podstawowe fakty 6

2. Sytuacja frankowiczów po aprecjacji franka szwajcarskiego 16

3. Działania doraźne – „sześciopak” 23

4. Propozycje rozwiązań systemowych 26

5. Przewalutowanie kredytów frankowych po kursie z dnia ich

zaciągnięcia 33

6. Konsekwencje pomocy frankowiczom 36

7. Podsumowanie 42


4


5

Wprowadzenie

15 stycznia 2015 roku Szwajcarski Bank

Narodowy niespodziewanie zaprzestał

obrony minimalnego kursu franka wobec

euro na poziomie 1,20, czego efektem

było znaczące wzmocnienie szwajcar-

skiej waluty wobec euro, a w konse-

kwencji także wobec polskiego złotego.

Kurs franka szwajcarskiego przekroczył

chwilowo poziom 5 złotych, co stało się

sensacją medialną i wzbudziło zrozumia-

łe przerażenie u osób zadłużonych

w szwajcarskiej walucie. Po pierwszych

nerwowych godzinach kurs franka spadł

wyraźnie, jednak nadal pozostaje wyższy

niż przed 15 stycznia.

Wydarzenia te spowodowały, oprócz

wspomnianego już szumu medialnego,

reakcje polityków, którzy zaczęli prze-

ścigać się w propozycjach mających,

w ich ocenie, pomóc osobom zadłużo-

nym we frankach w spłacie niespodzie-

wanie powiększonych kredytów. Propo-

zycje działań mających na celu ograni-

czenie negatywnego wpływu kursu fran-

ka przedstawiły też instytucje nadzoru-

jące rynek finansowy w Polsce, a także

Związek Banków Polskich. Niezależnie

od tego, część banków komercyjnych

podjęła własne działania zmierzające do

poprawy sytuacji swoich kredytobior-

ców.

Celem opracowanego przez Instytut Ba-

dań nad Gospodarką Rynkową raportu

jest prezentacja faktów związanych ze

wzrostem kursu franka, analiza rzeczy-

wistego wpływu tego wzrostu na sytua-

cję osób posiadających kredyty w szwaj-

carskiej walucie oraz ocena zapropono-

wanych przez nadzór oraz stronę ban-

kową rozwiązań systemowych mających

na celu łagodzenie sytuacji. Wydaje się,

że po pięciu miesiącach emocje wokół

problemu opadły już na tyle, że nadszedł

czas na uporządkowanie dyskusji na te-

mat sytuacji tzw. frankowiczów i formy

ewentualnego wsparcia dla tej grupy

kredytobiorców, a także konsekwencji

jakie będą się z tym wiązać. Mamy na-

dzieję, że nasz raport przyczyni się do

wypracowania najlepszych możliwych

rozwiązań zaistniałych problemów.


6

1. Frankowe kredyty hipoteczne w Polsce – podstawowe fakty

W pierwszej dekadzie XXI wieku stopy

procentowe w Polsce utrzymywały się

na poziomie znacznie wyższym niż w wy-

żej rozwiniętych krajach Europy Za-

chodniej. Fakt ten w znaczącej mierze

wpływał hamująco na rozwój rynku kre-

dytów hipotecznych. Wysoki koszt kre-

dytów sprawiał bowiem, że były one nie-

dostępne dla wielu Polaków chcących

kupić mieszkanie. Naturalną rynkową

konsekwencją tego faktu było zwrócenie

się osób zainteresowanych kredytami

mieszkaniowymi w kierunku tańszych

mechanizmów finansowania. Źródłem

takim stały się kredyty denominowane w

walutach obcych, dla których stopa

oprocentowania była znacznie niższa niż

w przypadku złotych polskich. Niższe

oprocentowanie implikowało znacznie

niższą ratę spłaty kredytu, a co się z tym

wiąże również podwyższało zdolność

kredytową potencjalnych kredytobior-

ców.

Początkowo największym zainteresowa-

niem cieszyły się kredyty denominowane

w dolarach amerykańskich i euro. Stop-

niowo na znaczeniu zyskiwać zaczęły

kredyty udzielane we frankach szwajcar-

skich. Największą popularność zyskały

one po przystąpieniu Polski do Unii Eu-

ropejskiej. Gospodarka polska pod

wpływem obecności w strukturach unij-

nych zaczęła się wówczas szybko rozwi-

jać, a stopa bezrobocia, m. in. dzięki emi-

gracji zarobkowej zaczęła szybko spadać.

Dla uzyskania rynkowej dominacji kredy-

tów frankowych nad udzielanymi we

wspólnej europejskiej walucie decydują-

ce znaczenie miały niższe oprocentowa-

nie kredytów frankowych oraz, do sierp-

nia 2008 roku, korzystne zmiany kursu

waluty szwajcarskiej względem polskiej.

Począwszy od maja 2004 roku zarysował

się wyraźny trend spadku kursu franka

szwajcarskiego względem złotego. Trwał

on do końca lipca 2008 roku. Cena walu-

ty szwajcarskiej spadła w tym okresie

z poziomu 3,11 PLN/CHF w dniu 17 maja

2004 roku do 1,96 PLN/CHF w dniu 31

lipca 2008 roku. Z początkiem sierpnia

2008 roku nastąpiło odwrócenie trendu

oraz wyraźna aprecjacja kursu franka.

W okresie bezpośrednio związanym

z wybuchem światowego kryzysu finan-

sowego i upadkiem banku Lehman Bro-

thers aprecjacja ta nabrała charakteru

gwałtownej, jako że waluta szwajcarska

zawsze postrzegana jest jako bezpieczna,

a w okresach zawirowań gospodarczych

jako stabilna. Szczyt aprecjacji osiągnięty

został w dniu 18 lutego 2009 roku przy

poziomie 3,32 złotego polskiego za fran-

ka. Po wygaśnięciu przejściowej paniki

rynkowej, do marca 2010 roku nastąpiło

odreagowanie wcześniejszych wzrostów

i kurs złotego wobec franka ponownie

nieco się umocnił. Począwszy od marca

2010 roku rozpoczął się kolejny trend

aprecjacji franka i 11 sierpnia 2011 roku

znowu odnotowane zostało historyczne


7

maksimum kursu waluty szwajcarskiej

względem polskiej na poziomie 3,96

PLN/CHF. Po technicznej korekcie kursu

i względnej jego niestabilności do sierp-

nia 2012 roku, nastąpił okres stabilizacji

kursu w przedziale 3,30-3,55 PLN/CHF,

trwający aż do stycznia 2015 roku.

Wykres 1. Średni kurs NBP franka szwajcarskiego względem złotego polskiego (PLN/CHF)

w okresie 1995.01.01-2015.06.10.

Źródło: NBP.

15 stycznia 2015 roku Szwajcarski Bank

Narodowy (SNB) ogłosił swoją decyzję

o zaprzestaniu obrony kursu franka

i zniósł parytet wymiany na poziomie 1,2

CHF/EUR. Wywołało to natychmiastową

reakcję światowych rynków walutowych

i gwałtowną aprecjację kursu franka

szwajcarskiego. Nie zapobiegła jej nawet

podjęta jednocześnie decyzja o obniże-

niu poziomu stopy depozytowej SNB

do -0,75 procent. Średni kurs NBP fran-

ka wzrósł z poziomu 3,57 PLN/CHF

w dniu 14 stycznia 2015 roku do pozio-

mu 4,16 PLN/CHF dzień później.

W szczytowym okresie paniki 15 stycz-

nia kurs przejściowo przekraczał nawet

poziom 5 PLN/CHF. Historyczne maksi-

mum notowań dziennych odnotowane

zostało 23 stycznia na poziomie 4,32

PLN/CHF (średni kurs NBP). W następ-

nych dniach doszło do odreagowania

wzrostów i nastąpiła względna stabiliza-


8

cja kursu w granicach 3,8-3,9 PLN/CHF.

Pod koniec kwietnia szwajcarska waluta

była nawet wyceniana na 3,81 PLN, co

w porównaniu do 15 stycznia oznaczało

wzrost zaledwie o 6,7 procenta.W ostat-

nim okresie nastąpiło umocnienie franka

szwajcarskiego w okolicy 3,90-4,00 PLN.

Kurs franka szwajcarskiego przyjmował okresowo wartości wyższe niż obecnie już w sierpniu 2011 roku.

Wykres 2. Średni kurs NBP franka szwajcarskiego względem złotego polskiego (PLN/CHF)

w okresie 2014.12.15-2015.06.10.

Źródło: NBP.

Pobieżna analiza historycznych zmian

kursu franka zarysowuje skrótowo pro-

blem ryzyka kursowego, na które wy-

stawieni są kredytobiorcy posiadający

zobowiązania w walucie szwajcarskiej,

a realizujący swoje dochody w walucie

polskiej. Pomimo tego trudno się dziwić,

nawet a posteriori, decyzjom konsumen-

tów wybierających w pierwszej dekadzie

XXI wieku kredyty frankowe. Biorąc pod

uwagę wysokość spłacanych rat kredytu,

wydawały się one najbardziej korzystne.

Dla przykładu, w 2005 roku oprocento-

wanie kredytu mieszkaniowego w wyso-

kości 250 tysięcy złotych, zaciągniętego

na 30 lat wynosiło około 5,3 procent


9

w złotych, 3,1 procent w euro oraz 1,8

procent we frankach. Wynikające z róż-

nic oprocentowania miesięczne raty kre-

dytu stanowiły znaczącą różnicę dla

przeciętnego gospodarstwa domowego:

około 1400 PLN dla kredytu złotowego,

1100 PLN dla kredytu w euro oraz 930

PLN dla kredytu we frankach.

W ostatnich dziesięciu latach warunki

rynkowe dla zadłużania się we frankach

szwajcarskich były bardzo korzystne.

Kredytobiorcy, którzy w lipcu 2006 roku

zdecydowali się na kredyt we frankach,

na skutek osłabienia szwajcarskiej walu-

ty, do końca 2008 roku odnosili korzyści

w postaci spadku nie tylko miesięcznej

raty, ale wielkości całkowitego zadłuże-

nia. Jeśli kredytobiorca miał możliwość

i zdecydował się na wcześniejszą spłatę

całego zadłużenia, w przeliczeniu na zło-

te oddał bankowi kwotę niższą od poży-

czonej. Nie są znane dokładne dane

w tym zakresie, ale według informacji

Związku Banków Polskich 210 tysięcy

kredytów we frankach szwajcarskich

udzielonych w Polsce po 2000 roku zo-

stało już spłaconych w całości.

Niższe raty spłaty kredytu w naturalny

sposób zwiększały ponadto zdolność

kredytową potencjalnych kredytobior-

ców1. Pozwoliło to na znaczące przyspie-

szenie rozwoju rynku nieruchomości

mieszkalnych. W latach 2004-2008 ry-

1 Biała księga kredytów frankowych w Polsce, Związek Banków Polskich, Warszawa, Marzec 2015, s. 8.

nek mieszkaniowy odnotował najszybszy

rozwój od początku transformacji sys-

temowej w Polsce. Liczba mieszkań, któ-

rych budowę rozpoczęto oraz liczba od-

dawanych do użytkowania mieszkań

zwiększyła się mniej więcej trzykrotnie,

o około 6 metrów kwadratowych wzro-

sła przeciętna powierzchnia mieszkania

sprzedawanego na rynku pierwotnym,

a tempo wzrostu liczby zawieranych

transakcji przekraczało 30 procent rocz-

nie.

Najbardziej spektakularnym miernikiem

obrazującym tendencje na rynku miesz-

kaniowym był jednak wzrost cen miesz-

kań. W latach 2004-2008 przeciętna

cena mieszkania w skali kraju zwiększyła

się ponad dwukrotnie, a w przypadku

największych miast (np. w Gdańsku, Po-

znaniu czy w Warszawie) dynamika ta

była znacznie wyższa. Kulminacja hossy

na rynku mieszkaniowym miała miejsce

w 2008 roku. Już w pierwszej połowie

roku wyhamowane zostały wzrosty cen,

a dynamika liczby transakcji obniżyła się.

W drugiej połowie roku, w związku

z wybuchem światowego kryzysu gospo-

darczego, nastąpiło obniżenie liczby

transakcji, a ceny mieszkań zaczęły spa-

dać.

Dynamiczny rozwój rynku mieszkanio-

wego ściśle powiązany był z rozwojem

rynku kredytowego. Wysoka dostępność

kredytów hipotecznych, wynikająca

z niskiej stopy procentowej kredytów

frankowych, spadającego kursu franka

oraz poszerzającej się oferty banków,

sprzyjała akceptacji przez kredytobior-

ców wyższych cen mieszkań.


10

W drugą stronę, dynamiczny wzrost cen

skłaniał banki do udzielania kredytów

o wyższych wskaźnikach LtV, informują-

cych o stosunku wartości kredytu do

wartości kredytowanych mieszkań.

Mieszkania kupowane były również

chętniej przez podmioty traktujące je

jako korzystną lokatę kapitału, o wyso-

kiej stopie wzrostu. W pewnym okresie

i warunkach stosunek wysokości raty

i stawek opłat za wynajem mieszkania

pozwalał na dokonanie inwestycji bez

żadnego wkładu własnego2. W odpowie-

dzi na zapotrzebowanie pojawił się kre-

dyt na mieszkanie na wynajem z którego

skorzystać mogły osoby nieposiadające

zdolności kredytowej. Założeniem było,

że kredyt będzie spłacany z czynszu za

wynajem. W odniesieniu do rynku

mieszkaniowego można zatem mówić

o mechanizmie typowej bańki spekula-

cyjnej.

Najszybsze tempo rozwoju rynku kredy-

tów hipotecznych denominowanych we

frankach szwajcarskich przypadło na lata

2006-2008. W okresie tym zaciągnięto

łącznie niemal 375 tysięcy kredytów we

2 Dla przykładu – rata kredytu we frankach szwaj-carskich o równowartości 300 000 PLN, wziętego na 30 lat w czerwcu 2007 roku, wynosi obecnie 1600 PLN, ale do początku 2011 roku było to poniżej 1500 PLN, zaś minimalna wartość wynosi-ła nawet 1250 PLN (obliczenia KNF). W tym sa-mym czasie koszt najmu mieszkania w Warszawie, w której udzielono co piątego kredytu we fran-kach, wynosił między 1200 a 1560 PLN (w przy-padku mieszkania 1-pokojowego) i między 1750 a 2250 PLN (w przypadku mieszkania 2-poko-jowego.

frankach, na łączną kwotę (według kur-

sów bieżących) prawie 108 miliardów

złotych. W 2008 roku kredyty hipotecz-

ne w złotówkach stanowiły zaledwie 25

procent wszystkich udzielanych.

Jak wspomniano wyżej, w latach tych

jednocześnie obserwowano silny wzrost

cen na rynku nieruchomości. Uwagę

zwraca zwłaszcza 2008 rok, w którym

udzielono największej liczby kredytów,

na rekordową wartość, a ceny nierucho-

mości notowały swoje historyczne mak-

sima. W drugiej połowie tego roku, jak

wspomniano wcześniej, nastąpiło od-

wrócenie tendencji zmian kursu franka

względem złotego. Wybuch globalnego

kryzysu finansowego i przyspieszenie

aprecjacji franka skłoniły banki do ogra-

niczenia udzielania kredytów we fran-

kach. Na znaczeniu ponownie zaczęły

zyskiwać kredyty hipoteczne udzielane

w euro. Od 2009 roku zarówno liczba jak

i wartość kredytów frankowych dra-

stycznie obniżyła się, by od 2014 roku

zaniknąć, w związku z omówionym

w dalszej części zakazem udzielania kre-

dytów walutowych dla osób zarabiają-

cych w złotych.

W roku 2008, który był kulminacją popu-

larności kredytów we frankach banki

udzieliły 162 tysiące kredytów. W tym

samym okresie zawarto w Polsce 457

tysięcy transakcji na rynku nieruchomo-

ści. Oznacza to, że kredyty we frankach

szwajcarskich finansowały 35 procent

transakcji.

Większość kredytów mieszkaniowych

we frankach z lat 2006-2008 udzielona


11

została przy kursie w granicach 2,0-2,6

PLN/CHF. Obserwowane w następnych

latach zmiany kursu szwajcarskiej waluty

nie wywierały jednak znaczącej presji na

wysokość rat spłacanych przez kredyto-

biorców. Działo się tak dlatego, że wraz

ze wzrostem kursu następował zazwy-

czaj spadek stopy procentowej LIBOR

dla franka. Dopóki stopa procentowa dla

franka utrzymywała się na poziomie po-

wyżej zera, istniał wystarczający bufor,

który pozwalał na amortyzację zmian

poziomu kursu dla osób wystawionych

na ryzyko kursowe. W styczniu 2015

roku ujemna stopa procentowa LIBOR

dla franka w znaczącym stopniu utrudni-

ła i ograniczyła działanie tego mechani-

zmu.

W aktywach banków na koniec listopada

2014 roku było około 679,6 tysięcy

mieszkaniowych kredytów walutowych,

z czego 565,8 tysiąca (ponad 83 procent)

przypadało na kredyty we frankach.

W ogólnej liczbie kredytów mieszkanio-

wych odsetek kredytów we frankach jest

niższy i wynosi około jednej czwartej.

Kredyty mieszkaniowe udzielone we

frankach mają najlepszy w porównaniu

z innymi kredytami hipotecznymi współ-

czynnik spłacalności, wynoszący 97,4

procent. Wartościowo, w ogólnej kwocie

kredytów mieszkaniowych, kredyty

frankowe stanowiły w końcu listopada

2014 roku 38,7 procent, a w łącznej

kwocie kredytów walutowych 84,2 pro-

cent.

Tablica 1. Kredyty mieszkaniowe w aktywach banków, stan na 30 XI 2014.

Wartość kredytów

(mld PLN)

Udział w łącznej kwocie

kredytów mieszkanio-

wych (proc.)

Kredyty mieszkaniowe w PLN 187,3 54,0

Kredyty walutowe łącznie 159,5 46,0

w CHF* 134,2 38,7

w EUR* 24,5 7,1

pozostałe waluty 0,8 0,2

Kredyty mieszkaniowe łącznie 346,8 100,0

* Kursy: 3,47 PLN/CHF; 4,18 PLN/EUR.

Źródło: ZBP.


12

Wykres 3. Liczba kredytów we frankach szwajcarskich według roku udzielenia (tys. sztuk).

Źródło: KNF.

Wykres 4. Wartość kredytów we frankach szwajcarskich według roku udzielenia (mld PLN).

Źródło: KNF.

67,2

83,1

115,5

97,0

162,0

19,2 8,3 9,7

0,4 0,1 0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

120,0

140,0

160,0

180,0

do 2005 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

5,6

10,5

23,6

31,4

52,6

5,5 2,9 3,3

0,2 0,1 0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

do 2005 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013


13

Aprecjacja franka szwajcarskiego

w styczniu 2015 roku zmieniła opisane

wyżej proporcje, zwiększając udziały

wartości kredytów frankowych w ogól-

nej kwocie kredytów oraz w łącznej

kwocie kredytów walutowych. W zależ-

ności od wartości kursu wymiany, udział

kredytów frankowych w ogólnej kwocie

kredytów walutowych wynosi obecnie

40-42 procent.

Sytuacja banków, które udzielały kredy-

tów we frankach szwajcarskich jest po-

wiązana z kursem tej waluty. Wraz

z osłabieniem złotego rosną zobowiąza-

nia banków zaciągnięte w celu sfinanso-

wania akcji kredytowej we frankach.

Prawo wymaga, by banki miały stałe po-

krycie dla udzielanych kredytów

w walutach, w których kredyty zostały

udzielone. Każdy kredyt w złotych

w bilansie banku powinien być zabezpie-

czony depozytem klienta, obligacjami,

albo pożyczką od innego banku.

W przypadku kredytów w polskiej walu-

cie zabezpieczeniem są lokaty i oszczęd-

ności trzymane w złotych w polskich

bankach. Ponieważ jednak depozytów

we frankach szwajcarskich praktycznie

w Polsce nie ma, banki albo musiały po-

życzać franki od innych banków, na

przykład od swoich zagranicznych wła-

ścicieli, albo emitować obligacje denomi-

nowane we frankach – ta metoda była

wykorzystywana np. przez PKO BP. Gdy

klient spłaca raty przeliczane po aktual-

nym kursie franka, bank systematycznie

spłaca z tych pieniędzy część kredytu,

który zaciągnął za granicą. Bank nie po-

życza swoich pieniędzy – jest pośredni-

kiem i nie zarabia na zmianach ceny wa-

luty, ale na różnicy w oprocentowaniu,

marży oraz spreadzie walutowym.

Kolejna metoda polega na transakcjach

na instrumentach pochodnych, które

zapewniały środki finansowe w odpo-

wiedniej walucie. Są to tak zwane swapy

walutowe albo transakcje CIRS (Currency Interest Rate Swap), czyli swapy łączące

wymianę walut z zabezpieczeniem stopy

procentowej w obu wymienianych walu-

tach. Sprzedają je głównie banki inwe-

stycyjne.

W całościowej ocenie racjonalności de-

cyzji o zaciąganiu kredytów we frankach

szwajcarskich istotną kwestię stanowi

podejście kredytobiorców oraz systemu

bankowego do zagadnienia ryzyka kur-

sowego. Świadomość konieczności eli-

minacji zagrożeń, wynikających z możli-

wości gwałtownej zmiany kursu waluto-

wego, istniała wśród przedstawicieli sek-

tora bankowego przynajmniej od 2005

roku. Pojawiła się zatem co najmniej

w okresie przyspieszenia rozwoju rynku

kredytów hipotecznych denominowa-

nych we frankach. Związek Banków Pol-

skich powołał wówczas zespół, którego

zadaniem było wypracowanie propozycji

rozwiązań legislacyjnych, które mogłyby

być zastosowane w celu ograniczenia

akcji kredytowej w walutach obcych.

Efektem prac zespołu było skierowanie

na przełomie listopada i grudnia 2005

roku oficjalnego pisma do Generalnego

Inspektoratu Nadzoru Bankowego,

w którym zawarte zostały propozycje

rozwiązań formalnych mających na celu

zakaz udzielania kredytów frankowych.


14

Propozycje te jednak nie zyskały wspar-

cia ze strony GINB.

W marcu 2006 roku Komisja Nadzoru

Bankowego (w lipcu 2006 roku wchło-

nięta organizacyjnie przez Komisję Nad-

zoru Finansowego) wprowadziła w życie

tzw. rekomendację S. Stanowiła ona pró-

bę odpowiedzi przez regulatora rynku na

rysujące się teoretycznie ryzyko, zwią-

zane z rosnącym wolumenem kredytów

walutowych. W rekomendacji tej zobo-

wiązano banki do przedstawiania poten-

cjalnym kredytobiorcom w pierwszej

kolejności oferty kredytów w złotych.

Kredyty walutowe miały być udzielane

dopiero po pisemnym oświadczeniu

klientów potwierdzającym, że dokonali

dobrowolnego wyboru kredytu w walu-

cie obcej, będąc jednocześnie świado-

mymi wynikającego z tego ryzyka. Przy

udzielaniu kredytu walutowego banki

zobowiązane zostały ponadto, by dla

potrzeb liczenia zdolności kredytowej

przyjmować oprocentowanie w wysoko-

ści analogicznej jak dla kredytu

w złotych, a zdolność kredytowa powin-

na być przynajmniej o 20 procent wyż-

sza, niż w przypadku klientów ubiegają-

cych się o kredyt w złotych. Rekomenda-

cja okazała się dosyć łagodna i wbrew

wcześniejszym zamiarom nie znalazły się

w niej zalecenia mogące rzeczywiście

ograniczyć istotnie udzielanie nowych

kredytów walutowych, takie jak np.

ograniczenia kapitałowe dla banków, czy

wymóg posiadania wkładu własnego.

Zapowiedź wprowadzenia Re-komendacji S spowodowała wzrost popytu na kredyty we

frankach. Odpowiedzią konsu-mentów na próby zmniejszenia ryzyka związanego z kredytem w walucie obcej, była intensyfi-kacja wejścia do grupy ryzyka. Gdy rekomendacja zaczęła obo-wiązywać, zainteresowanie fran-kiem spadło.

Równolegle w tym samym czasie rozpo-

częła się kampania na rzecz utrzymania

prawa do zadłużania się w walutach ob-

cych. Przeciwko próbom zakazania moż-

liwości zaciągania kredytów frankowych

zastrzeżenia zgłaszał m. in. Urząd Ochro-

ny Konkurencji i Konsumentów, przed-

stawiciele rządu, politycy oraz wypowia-

dający się w mediach eksperci. Sytuacja

zmieniła się pod koniec 2008 roku, wraz

z wybuchem światowego kryzysu gospo-

darczego oraz gwałtowną aprecjacją

kursu franka szwajcarskiego. Komisja

Nadzoru Finansowego, przy współpracy

ze Związkiem Banków Polskich, przygo-

towała nowelizację rekomendacji S, któ-

ra nieco zaostrzyła warunki udzielania

kredytów walutowych. Kolejne obo-

strzenia dla kredytów walutowych przy-

jęte zostały w marcu 2010 roku w posta-

ci tzw. rekomendacji T oraz w styczniu

2011 jako tzw. rekomendacja S (III). Do-

piero w czerwcu 2013 roku kolejna no-

welizacja rekomendacji S zakazała ban-

kom od 1 lipca 2014 roku udzielania kre-

dytów w walucie innej, niż uzyskiwane

przez kredytobiorców dochody, dzięki

czemu wyeliminowane zostało ryzyko

walutowe w odniesieniu do nowo udzie-

lanych kredytów hipotecznych. Banki

zobowiązane zostały ponadto do wpro-


15

wadzenia stopniowo obowiązku posia-

dania przez kredytobiorców wkładu

własnego na poziomie co najmniej 20

procent.

Podsumowując, stwierdzić należy, że ze

strony środowiska bankowego świado-

mość konieczności ograniczenia znacze-

nia ryzyka kursowego istniała od począt-

ku rozwoju akcji kredytowej we fran-

kach. Największe banki w Polsce postu-

lowały całkowity zakaz udzielania kredy-

tów w obcych walutach, jednak finalnie

nie znalazły się one w ofercie tylko ban-

ku Pekao SA. Klienci banków informo-

wani byli o ponoszonym ryzyku co naj-

mniej od wejścia w życie rekomendacji S

(czyli od marca 2006 roku). Patrząc za-

tem na rozkład czasowy procesu udzie-

lania kredytów walutowych, większość

klientów podpisała oświadczenia o zapo-

znaniu się z ryzykiem wynikającym

z ekspozycji walutowej.

Nie oznacza to oczywiście, że w przy-

padku przynajmniej części kredytów za-

ciąganych wcześniej świadomość ryzyka

wśród klientów nie istniała. Jak pokazują

jednak badania ankietowe przeprowa-

dzone w maju 2014 roku przez TNS Pol-

ska na zlecenie Centrum AMRON, 80

procent kredytobiorców twierdzi, że

zdawało sobie sprawę z wpływu zmiany

kursu walutowego na wartość zobowią-

zania i wysokość miesięcznych rat. Po-

łowa kredytobiorców walutowych od-

czuwa, że została w rzetelny sposób po-

informowana przez banki o ryzyku walu-

towym, a jedna czwarta jest przeciwnego

zdania. Według innego badania, prze-

prowadzonego przez portal Bankier.pl

w sierpniu 2013 roku, niemal 60 procent

ankietowanych kredytobiorców franko-

wych twierdziło, że byli świadomi ryzyka

kursowego, a niespełna 30 procent de-

klaruje, że pracownicy banków udziela-

jący kredytów nie poświęcili omówieniu

ryzyka związanego z kredytem w walucie

obcej dostatecznej uwagi.


16

2. Sytuacja frankowiczów po aprecjacji franka szwajcarskiego

Bezpośrednią konsekwencją wzrostu

kursu franka szwajcarskiego względem

złotego w drugiej połowie stycznia 2015

roku był wzrost średniej wartości kredy-

tu mieszkaniowego we frankach oraz

miesięcznych rat spłacanych kredytów.

Na niekorzyść zmienił się również

wskaźnik LtV, informujący o stosunku

wartości kredytu do wartości kredyto-

wanych mieszkań. Początkowy szok ryn-

kowy w znaczącej mierze został jednak

w następnych tygodniach złagodzony

dzięki częściowemu odreagowaniu apre-

cjacji franka i umocnieniu złotego oraz

spadkowi stopy oprocentowania oraz

innym działaniom podjętych przez

Szwajcarski Bank Narodowy.

W końcu grudnia 2014 roku średnia

wartość frankowego kredytu mieszka-

niowego wynosiła 244 tysiące złotych.

W końcu stycznia 2015 roku, na skutek

zmian kursowych, zwiększyła się ona do

276 tysięcy złotych, czyli o ponad 13

procent. Przy założeniu braku zmiany

stopy procentowej, przykładowa rata

kredytu mieszkaniowego o wartości 250

tysięcy złotych (106 770 CHF), zacią-

gniętego w styczniu 2007 roku na 30 lat3

wzrosłaby z 1389,52 PLN przed 15

stycznia 2015 roku do 1625,72 PLN po

15 stycznia. W rzeczywistości jednak

3 Marża 1,5 procent, kurs 2,46 PLN/CHF.

wzrost przeciętnych rat spłacanych

przez przeciętnego frankowego kredy-

tobiorcę był niższy. Złożyły się na to

z jednej strony spadek stopy procento-

wej, a z drugiej strony efekty przyjętego

przez banki pakietu, tzw. „sześciopaku”4.

Pomimo wzrostu przeciętnej wartości

raty kredytu pamiętać należy, że kredyty

udzielone we frankach mają najlepszy

współczynnik spłacalności spośród

udzielonych kredytów mieszkaniowych,

wynoszący obecnie 97,4 procent. We-

dług Biura Informacji Kredytowej, prze-

terminowanych kredytów mieszkanio-

wych we frankach jest obecnie około 7,5

tysiąca, przy 27,1 tysiącach przetermi-

nowanych kredytów złotowych. Oznacza

to, że w strukturze wszystkich kredytów

przeterminowanych (powyżej 90 dni)

kredyty złotowe stanowią 76 procent,

a kredyty frankowe 21 procent. W łącz-

nej liczbie kredytów mieszkaniowych

kredyty złotowe stanowią 65 procent

czynnych kredytów, a kredyty frankowe

29 procent.

4 O przyjętych w jego ramach rozwiązaniach sze-rzej w rozdziale 3.


17

Wykres 5. Rata kredytu jako część miesięcznych dochodów.

Źródło: Polityka Insight dla Gazety Wyborczej na podstawie Diagnozy Społecznej i danych KNF, 22.01.2015.

Wykres 6. Dochód netto na osobę w gospodarstwie domowym.

Źródło: Ankieta Bankier.pl "Czy państwo powinno pomóc frankowcom?" 20.01.2015r.

Na niski udział kredytów przetermino-

wanych decydujący wpływ ma rozkład

dochodów wśród kredytobiorców. We-

dług raportu Polityki Insight, opracowa-

nego na podstawie danych KNF i Dia-

gnozy Społecznej, dla 77,8 procent po-

siadaczy kredytów we frankach wyso-

kość miesięcznej raty kredytu jest mniej-

sza niż 30 procent dochodów domowego

budżetu. Co dziewiąty kredytobiorca

przeznacza na spłatę kredytu poniżej

1/10 dochodów. Według szacunków

11,8 30,2

34,8 8,4

6,3

8,5

4 12,5

mniej niż 10%

10-20%

20-30%

30-40%

40-50%

50-60%

powyżej 60%

9

28

25

14

24 poniżej 1200 zł

1200-2400 zł

2400-3600 zł

3600-4800 zł

powyżej 4800 zł


18

NBP, udział kredytobiorców dla których

wysokość raty przekracza połowę do-

chodów wynosi zaledwie 6 procent,

a tylko dla 4 procent spośród nich jest to

ponad 60 procent dochodów.

Statystki KNF pokazują, że kredyty we

frankach szwajcarskich dominowały ab-

solutnie wśród pożyczek o najwyższej

wartości. W 2007 roku udział kredytów

we frankach szwajcarskich wśród kredy-

tów o najwyższej wartości wynosił 100

procent. Banki udzieliły wówczas 6,5

tysiąca kredytów w kwotach wyższych

niż 600 tysięcy złotych i ani jednego ta-

kiego kredytu w złotych.

Grupa, która ma problem ze spła-tą kredytu hipotecznego nie jest tożsama z grupą posiadających kredyt we frankach szwajcar-skich. Najczęściej to nie waluta i jej cena jest główną przyczyną ich kłopotów. Osoby, które wzię-ły kredyt we frankach szwajcar-skich w latach 2005-2008 i dziś doświadczają problemu ze spłatą rat, byłyby w podobnej sytuacji, gdyby miały kredyt w złotych. Co więcej, dla posiadaczy kredytów w polskiej walucie, kłopoty mo-głyby się zacząć nawet wcześniej ze względu na wyższe raty.

Wykres 7. Liczba przeterminowanych (powyżej 90 dni) kredytów hipotecznych (tys.).

Źródło: “O frankach i bankach” ZBP. 24.02.2015r.

27,1

0,8

7,5 PLN

EUR

CHF


19

Pomimo faktu, że osób posiadających

kredyty mieszkaniowe we frankach nie

można określić jako homogenicznej gru-

py, a sytuacja zadłużonych gospodarstw

domowych jest mocno zróżnicowana,

wychwycić można pewne najbardziej

typowe cechy, właściwe przeciętnemu

kredytobiorcy. Przede wszystkim, 83

procent zadłużonych we frankach to

pracownicy, 10 procent to samozatrud-

nieni, a emeryci, renciści oraz rolnicy to

łącznie mniej niż 4 procent frankowi-

czów. 46 procent zadłużonych ma wy-

kształcenie co najmniej magisterskie,

a 40 procent średnie. W blisko połowie

zadłużonych gospodarstw mieszka czte-

ry lub więcej osób, 10 procent zadłużo-

nych we frankach mieszka samotnie, 15

procent we dwoje, a 30 procent we trój-

kę.

W 2013 roku przeciętny dochód netto

zadłużonych gospodarstw wynosił 5 ty-

sięcy złotych, a w co piątym dochód ten

przekraczał 8,5 tysiąca złotych. Połowa

zadłużonych przyznawała, że miewa

trudności z domknięciem domowego

budżetu, ale tylko dla jednej piątej były

to trudności istotne. Około połowy kre-

dytobiorców zadłużonych we frankach

mieszka w miastach powyżej 200 tysięcy

mieszkańców (w tym 20 procent w War-

szawie), w miastach poniżej 200 tysięcy

mieszkańców mieszka prawie 30 procent

zadłużonych, a na wsi około jednej piątej.

Pod tym względem sytuacja kształtuje

się korzystniej, niż w przypadku kredy-

tobiorców w złotych.

Nakreślić warto jeszcze jedną charakte-

rystykę analizowanej grupy: pod kątem

posiadanej wiedzy o ryzyku. W grupie

tych, którzy zaciągnęli kredyt we fran-

kach są osoby doskonale rozumiejące

ryzyko walutowe, które podjęłyby taką

decyzje nawet bez informacji o ryzyku ze

strony banków. Są też osoby, które były

przekonane, że rozumieją ryzyko w tym

sensie, że akceptowały dopuszczalny dla

siebie poziom zmiany kursu franka, nie

wierząc w możliwość wahań, które uczy-

nią ich kredyt droższym, niż w polskiej

walucie. Trzeci zbiór to kredytobiorcy,

którzy nie mieli wiedzy o ryzyku na jakie

się decydują w przypadku produktu fi-

nansowego o długości życia wynoszącej

25-35 lat. Zakładać należy, że w tej gru-

pie mogą być również osoby, które nie

zostały wystarczająco poinformowane

o ryzyku, a nawet takie, którym w ogóle

nie przekazano informacji w tym zakre-

sie. Choć powyższa klasyfikacja jest

istotna z punktu widzenia obecnych

oczekiwań kredytobiorców, to niezwykle

trudno byłoby oszacować udział każdej

z tych trzech wyodrębnionych grup.

Statystycznego posiadacza kredytu we

frankach można zatem określić jako sto-

sunkowo dobrze zarabiającego, nieźle

wykształconego mieszkańca dużego

miasta. Według szacunków KNF, liczbę

gospodarstw, które mogą mieć problemy

ze spłatą kredytu hipotecznego, określić

należy na poziomie około 35 tysięcy. Po-

łowa jednak spośród nich posiada kredy-

ty w złotych. Szacunki te są zbieżne

z informacjami Biura Informacji Kredy-

towej. Na podstawie raportów z banków

o liczbie klientów nie płacących rat

w terminie BIK szacuje, że utrata domu

lub mieszkania grozi 35 tysiącom kredy-


20

tobiorców, ale (w odróżnieniu od sza-

cunków KNF) 27 tysięcy z tych gospo-

darstw, czyli ponad 77 procent, spłaca

kredyt w złotych. Pamiętać należy, że

szacunki te dokonywane były przed

styczniem 2015 roku, jednak jak wspo-

mniano na początku rozdziału, na skutek

umocnienia złotego oraz rozwiązań

wdrożonych przez banki, obecna wyso-

kość miesięcznego obciążenia gospo-

darstw domowych z tytułu kredytów

hipotecznych nie różni się znacząco

w porównaniu z sytuacją z końca 2014

roku.

Większym niż spłata zobowiązań pro-

blemem dla tej części kredytobiorców,

którzy chcieliby sprzedać kredytowaną

nieruchomość stanowić może pogorsze-

nie struktury wskaźnika LtV. Zmiana

kursu franka spowodowała bowiem

istotny wzrost udziału kredytów, któ-

rych wartość przekracza wartość nieru-

chomości. Łączna wartość kredytów

o współczynniku LtV przekraczającym

100 procent wzrosła między grudniem

2014 roku a styczniem 2015 roku z 56

do 77 miliardów złotych. Oznacza to, że

w grudniu 2014 roku 42,7 procent war-

tości kredytów przypadało na nierucho-

mości wyceniane niżej niż kredyty na nie

zaciągnięte, a w styczniu 2015 roku

udział ten wzrósł do 51,6 procent. Po

umocnieniu franka aż co trzeci kredyt

(32,9 procent) przekracza wartość nie-

ruchomości zabezpieczającej go. Około

180 tysięcy mieszkań jest zatem w prak-

tyce niezbywalna na rynku. Nie jest to

oczywiście zbieżne z liczbą kredytobior-

ców, którzy byliby zainteresowani

sprzedażą mieszkania stanowiącego za-

bezpieczenie kredytu hipotecznego we

frankach.

Według badania TNS Polska, przepro-

wadzonego w maju 2014 roku, w zdecy-

dowanej większości przypadków (90

procent) kredyty zaciągane były na za-

spokojenie własnych potrzeb mieszka-

niowych, a tylko w nielicznych przypad-

kach z przeznaczeniem do późniejszej

sprzedaży lub na wynajem. Zdecydowa-

na większość kredytobiorców waluto-

wych (87 procent) nie ma zamiaru sprze-

dawać kredytowanych nieruchomości,

a jedynie 6 procent chciałoby je sprze-

dać, a nie robi tego ze względu na zmianę

kursu walutowego i wzrost wartości zo-

bowiązań.

Problem LtV przekraczającego 100 procent spowodowany jest nie tylko zmianami kursu walut, ale także opisaną w raporcie bańką spekulacyjną na rynku nie-ruchomości z którą mieliśmy do czynienia w Polsce.

Jednak kwestia LtV ma realne znaczenie

dopiero w momencie sprzedaży nieru-

chomości. W tym kontekście warto

zwrócić uwagę na opinię amerykańskie-

go noblisty, profesora Roberta J. Shillera.

Przekonuje on, że mieszkanie nie jest

inwestycją, ale specyficznym dobrem

konsumpcyjnym. Dlatego wyznaczni-

kiem sytuacji kredytobiorcy nie powinna

być bieżąca wartość nieruchomości po-

równywana do aktualnego stanu zadłu-

żenia. W pierwszej kolejności rachunek

zysków i strat z punktu widzenia gospo-


21

darstwa domowego powinien według

Shillera brać pod uwagę sumę zapłaco-

nych rat, a także wieloletnią użyteczność

będącą efektem korzystania z kredyto-

wanej nieruchomości5.

Porównując sytuacje kredytobiorców,

którzy zaciągnęli kredyty hipoteczne we

frankach i w złotych, w całym dotychcza-

sowym okresie kredytowania stwierdzić

należy, że sytuacja tych pierwszych, po-

mimo zawirowań na rynku, jest w dal-

szym ciągu korzystniejsza. Ogólna suma

wartości zapłaconych dotychczas rat jest

niższa dla kredytów frankowych, niż dla

analogicznych kredytów złotowych. Dla

przykładu, kredytobiorca, który zacią-

gnął w styczniu 2007 roku trzydziesto-

letni kredyt frankowy na 250 tysięcy

złotych (marża 1,5 proc., spread 5 proc.,

początkowy kurs 2,46 PLN/CHF) spłacił

do stycznia 2015 roku 122.224,13 PLN.

Kredytobiorca, który zaciągnął kredyt na

tę sama sumę (przy nawet niższej ban-

kowej marży oprocentowania wynoszą-

cej 1,4 procent) zapłacił w tym samym

okresie raty o łącznej wartości

142.548,13 PLN. Różnica na korzyść

kredytobiorcy frankowego wyniosła za-

tem w analizowanym okresie 20.324

PLN.

W okresie funkcjonowania kre-dytów we frankach szwajcar-skich w Polsce obserwowany jest

5 Więcej: Cezary Stypułkowski, O naturze kredytu we frankach, Rzeczpospolita, 30.01.2015.

obecnie najmniej korzystny mo-ment. Warto jednak zauważyć, że nawet w czasie globalnego kryzy-su finansowego wysokość rat kredytów we frankach była sto-sunkowo stabilna. Przed kredy-tobiorcami jeszcze średnio 20 lat spłaty kredytu, dlatego istnieje prawdopodobieństwo, iż w per-spektywie całego życia kredytu będzie on bardziej opłacalny od złotowego.

Trudno się zatem dziwić, że opinie kre-

dytobiorców dotyczące podjętych decy-

zji kredytowych są w znaczącej części

pozytywne. Według badania TNS Polska

z maja 2014 roku, 53 procent kredyto-

biorców frankowych twierdziło, że nie

żałuje swojej decyzji odnośnie wyboru

kredytu w obcej walucie. Tylko nie-

znacznie powyżej jednej piątej spośród

nich deklarowało, że obecnie wybrałoby

do kredytowania zakupu nieruchomości

walutę krajową. Spośród osób, które

twierdzą, że we właściwy sposób zostali

poinformowani na temat ryzyka kurso-

wego, również 53 procent ankietowa-

nych nie żałowało swojego wyboru. 37

procent osób, które odczuwają, że nie

zostały poinformowane właściwie odno-

śnie ryzyka kursowego, wybrałoby

obecnie kredyt złotowy, a ponownie

kredyt we frankach tylko 27 procent.

Proporcje te po 15 stycznia 2015 roku

prawdopodobnie zmieniły się na nieko-

rzyść kredytów frankowych. Podejrze-

wać należy jednak, że po ucichnięciu me-

dialnej wrzawy dotyczącej kredytów


22

frankowych oraz analizie zmian mie-

sięcznych obciążeń wynikających z ob-

sługi kredytów przez gospodarstwa do-

mowe, zmiana odczuć kredytobiorców

nie będzie znacząca. Podkreślić należy

bowiem ponownie, że różnice w pono-

szonych miesięcznie kosztach spłaty

kredytów, między sytuacją z końca 2014

roku a obecną, nie są znaczące.


23

3. Dzia łania doraźne – „sześciopak”

23 stycznia 2015 roku, a więc w szczycie

rynkowej paniki, związanej z nagłą apre-

cjacją franka szwajcarskiego, Związek

Banków Polskich zaproponował doraźne

rozwiązania, mające wspomóc kredyto-

biorców frankowych w trudnej sytuacji,

w jakiej się znaleźli. W ramach tych roz-

wiązań, ZBP przedstawił bankom posia-

dającym w swoich portfelach kredyty

walutowe sześć propozycji, których rea-

lizacja miałaby prowadzić do złagodze-

nia osobom narażonym na ryzyko kur-

sowe skutków nagłego szoku kursowe-

go. Propozycje te potocznie określone

zostały mianem „sześciopaku” i obejmo-

wały:

1. Uwzględnienie ujemnej stawki pro-

centowej LIBOR w wyliczaniu wyso-

kości oprocentowania kredytów hi-

potecznych, poprzez pomniejszenie

marży banku.

2. W okresie do 30 czerwca 2015 roku

zmniejszenie tzw. spreadu waluto-

wego, które skutkować miałoby od-

czuwalnym obniżeniem ponoszo-

nych przez klienta kosztów obsługi

kredytu.

3. W przypadku klientów, których rata

kredytowa, w związku ze wzrostem

kursu franka szwajcarskiego, uległa-

by zwiększeniu o więcej niż 10 pro-

cent w stosunku do ostatniej raty

przed uwolnieniem kursu CHF, do-

konania przez bank, na wniosek

klienta, restrukturyzacji zadłużenia

poprzez wydłużenie okresu spłaty

lub okresowe zawieszenie spłaty ra-

ty kapitałowej, tak aby jej poziom nie

był wyższy niż przed uwolnieniem

kursu. Wnioski te mogłyby być skła-

dane wyłącznie przez kredytobior-

ców zamieszkujących kredytowaną

nieruchomość.

4. Umożliwienie kredytobiorcom ter-

minowo spłacającym raty dokonania

zamiany waluty kredytu z franków

na złote, po bieżącym kursie, bez po-

noszenia kosztów (czyli bez tzw.

spreadu i prowizji).

5. Rezygnacja dla kredytobiorców ter-

minowo spłacających raty kredyto-

we i zamieszkujących kredytowaną

nieruchomość z wymogu żądania

dodatkowego zabezpieczenia kredy-

tu, wobec tych nieruchomości, któ-

rych współczynnik LtV przekroczył

poziom 100 procent.

6. Uelastycznienie zasad restruktury-

zacji kredytów hipotecznych dla

klientów zamieszkujących kredyto-

wane nieruchomości.

29 marca 2015 roku banki zaakceptowa-

ły propozycje Związku Banków Polskich

i zobowiązały się w trybie pilnym podjąć

działania, które miały sprowadzić się do:

• uwzględnienia ujemnej stawki

LIBOR;

• obniżenia w najbliższych miesiącach

spreadów walutowych, a gdyby

w niesprzyjających okolicznościach

okazało się to niewystarczające, na

wniosek klienta banki mają być go-

towe dokonać w odpowiednim za-


24

kresie zmiany kalendarza spłat,

wprowadzenia wakacji kredytowych

itp.;

• stałego umożliwienia dokonania

bezprowizyjnej zamiany waluty kre-

dytu z franków na złote według kur-

su zbliżonego do średniego kursu

NBP;

• uelastycznienia procedur restruktu-

ryzacyjnych;

• odstąpienia od żądania nowych za-

bezpieczeń od klientów, którzy regu-

larnie wywiązują się ze swoich zo-

bowiązań.

Działania podjęte przez banki przyjęły

ostatecznie zróżnicowane w szczegółach

formy, w niektórych przypadkach wy-

kraczające również poza obszary reko-

mendowane w propozycjach przedsta-

wionych pierwotnie w „sześciopaku”

Związku Banków Polskich. Wdrożone

rozwiązania objęły przede wszystkim

tych kredytobiorców, którzy mają pro-

blemy ze spłatą zobowiązań związanych

z kredytami walutowymi. Pomijając

szczegóły różniące je w poszczególnych

bankach, streścić je można w następują-

cych punktach:

• wydłużenie okresu kredytowania

– o ile okres kredytowania, na jaki

kredyt został udzielony, nie przekra-

cza maksymalnego okresu kredyto-

wania.

• zmniejszenie wysokości raty – zmia-

na harmonogramu poprzez ustalenie

rat stałych (niższych niż wynika to

z aktualnie obowiązującego harmo-

nogramu) na okres maksymalnie 12

miesięcy; najczęstsza praktyka to

6 miesięcy.

• elastyczny harmonogram – możli-

wość dopasowania harmonogramu

do zmiennych dochodów uzyskiwa-

nych przez kredytobiorcę (różna wy-

sokość i terminy rat).

• zawieszenie (odroczenie) płatności

rat – możliwość zawieszenia raty

w całości lub w części kapitałowej na

maksymalnie 12 miesięcy; najczęst-

sza praktyka to 6 miesięcy.

• ugoda (dla umów po wypowiedzeniu)

– ustalenie przez bank nowego har-

monogramu spłat, dostosowanego

do możliwości klienta.

• wakacje kredytowe – możliwość za-

wieszenia raty kapitałowo-odsetko-

wej w danym miesiącu.

Szybka reakcja środowiska bankowego

na zaistniałą sytuację rynkową w realny

sposób wpłynęła na złagodzenie skut-

ków szokowej aprecjacji franka szwaj-

carskiego dla klientów wystawionych na

ryzyko walutowe.

W niektórych przypadkach moż-liwości zawarte w „sześciopaku” przyczyniły się nawet do zmniej-szenia obciążeń kredytobiorców poniżej poziomu z grudnia 2014 roku. Równie istotną jednak zale-tą wdrożonych rozwiązań była szybkość ich zastosowania.

Okres z przełomu stycznia i lutego 2015

roku był bowiem najtrudniejszy dla kre-

dytobiorców ze względu na skalę zacho-

dzących zmian oraz niepewność związa-


25

ną z rysującym się zagrożeniem utraty

możliwości regulowania zobowiązań,

skutkującym utratą mieszkania.

Kolejnym ważnym aspektem związanym

z tzw. „sześciopakiem” jest prostota za-

proponowanych i przyjętych rozwiązań.

Grupa kredytobiorców frankowych, po-

mimo wyższego niż przeciętnie w społe-

czeństwie wykształcenia, jest mocno

zróżnicowana i dla znaczącej jej części

skomplikowane konstrukcje instrumen-

tów pomocowych mogłyby nie być do

końca zrozumiałe, zwłaszcza że wdrożo-

ne one musiały być one w trybie pilnym.

Zalety tej nie posiadają pojawiające się

w kolejnych tygodniach rozwiązania,

które w sposób systemowy miałyby ure-

gulować zagrożenia związane z ekspozy-

cją kredytów hipotecznych na ryzyko

walutowe. Rozwiązania te omówione

zostały w rozdziale czwartym.

27 maja Związek Banków Polskich za-

proponował przedłużenie działania „sze-

ściopaku” do końca 2015 roku.

Podsumowując powiedzieć moż-na, że działania wdrożone w oparciu o „sześciopak” Związ-ku Banków Polskich spełniły swoją rolę, którą miało być zła-godzenie dla frankowych kredy-tobiorców skutków rynkowego szoku ze stycznia 2015 roku. Bio-rąc pod uwagę aktualną sytuację rynkową, tj. przede wszystkim kształtowanie się kursu franka

szwajcarskiego względem pol-skiego złotego, ujemną stopę procentową banku szwajcarskie-go, a także sytuację przeciętnego kredytobiorcy oraz efekty wdro-żonych rozwiązań, zastanowić się należy, czy w dalszym ciągu ko-nieczne jest w ogóle przyjmowa-nie nowych rozwiązań systemo-wych, zwłaszcza takich, które w sposób istotny zmieniają obo-wiązujące obecnie zasady ryn-kowe.

Wsparciem dla frankowiczów jest też

podpisane przez Ministra Finansów roz-

porządzenie, na podstawie którego oso-

by, które uzyskały korzyść finansową

z tytułu restrukturyzacji kredytów we

frankach nie zapłacą od tej korzyści po-

datku dochodowego. Restrukturyzacja

zadłużenia może obejmować między in-

nymi wydłużenie okresu spłaty kredytu,

zmniejszenie rat, umorzenie części kre-

dytu czy też zastosowanie przez banki

ujemnej stopy procentowej. Dotyczy to

kredytów zaciągniętych przed 15 stycz-

nia 2015 r. oraz ma zastosowanie tylko

w przypadku jeśli kredytowana nieru-

chomość wykorzystywana jest na własne

cele mieszkaniowe. Brak takiej decyzji ze

strony MF uniemożliwiałby w praktyce

skorzystanie przez osoby zadłużone we

frankach z rozwiązań przygotowanych

przez banki w ramach „sześciopaku”.


26

4. Propozycje rozwiązań systemowych

Spośród kilku różnych propozycji roz-

wiązań systemowych dotyczących kre-

dytów we frankach formułowanych

w ostatnich miesiącach przez polityków

i ekonomistów, w chwili obecnej (począ-

tek czerwca 2015 r.) poważnie rozważa-

ne są dwie. Pierwsza przygotowana zo-

stała przez Komisję Nadzoru Finanso-

wego, a druga przez Związek Banków

Polskich. Osobno, w kolejnym rozdziale

zostanie opisana propozycja zgłaszana

przez prezydenta-elekta Andrzeja Dudę.

Propozycja Komisji Nadzoru Finansowe-

go polega na zobowiązaniu banków, któ-

re mają w swoich portfelach kredyty

frankowe, do umożliwienia klientom

przewalutowania tych kredytów na ści-

śle określonych warunkach. Kredyty te

miałyby być przewalutowane po bieżą-

cym kursie i podzielone na dwie części.

Pierwszą część stanowiłby kredyt za-

bezpieczony hipotecznie, którego war-

tość odpowiadać miałaby obecnej war-

tości kredytu złotówkowego udzielone-

go w tym samym momencie co kredyt we

frankach. Druga część przewalutowane-

go i podzielonego kredytu pierwotnego

zamieniana byłaby na kredyt oprocen-

towany stopą w wysokości 1 procenta,

który byłby w połowie spłacany przez

kredytobiorcę, a w połowie umarzany

przez bank.

Propozycja KNF ma przede wszystkim

na celu eliminację ryzyka systemowego

związanego z posiadaniem przez banki

portfeli kredytowych we frankach szwaj-

carskich. Założeniem propozycji KNF

jest też podział kosztów i ryzyka kurso-

wego pomiędzy obie strony, czyli banki

i ich klientów.

Propozycja KNF zakłada dobro-wolność, co oznacza, że kredyto-biorca mógłby, ale nie musiał skorzystać z przewalutowania na powyższych zasadach. Jednak banki musiałyby zostać zobowią-zane do zapewnienia swoim klientom takiej możliwości.

Istotną zaletą propozycji KNF jest moż-

liwość rozwiązania ważnego problemu

polskiego systemu bankowego, jakim jest

niedopasowanie terminowe pasywów

i aktywów. W Polsce pasywa oparte są

przede wszystkim o wkłady a vista oraz

lokaty 3-miesięczne, a jedynie 0,7 pro-

cent aktywów zabezpieczonych jest pa-

sywami długoterminowymi. W innych

krajach wskaźnik ten jest znacznie wyż-

szy, a zdarzają się kraje (np. Dania),

w których wynosi on 100 procent.

Wdrożenie rozwiązania proponowanego

przez KNF przyczyniłoby się do poprawy

wskaźnika LtV (poprzez obniżenie war-

tości kredytów hipotecznych i poprawę

relacji między wartością kredytów a war-

tością nieruchomości stanowiących ich

zabezpieczenie), a zatem zwiększyłoby

bezpieczeństwo kredytów. Obecnie war-

tość wskaźnika LtV dla kredytów we

frankach wynosi 0,95, a rekomendowana

wartość to 0,6. Obniżenie wartości


27

wskaźnika LtV umożliwiłoby bankom

hipotecznym zwiększenie emisji listów

zastawnych, które obecnie nie są emito-

wane na dużą skalę, a które w wielu kra-

jach stanowią ważny i bezpieczny ele-

ment zabezpieczenia kredytów. W kon-

sekwencji zwiększyłby się w Polsce

udział pasywów długoterminowych

i wzrosłoby bezpieczeństwo całego sys-

temu bankowego.

Obok tych niewątpliwych zalet, propozycja KNF ma też kilka wad. Jak przyznają sami jej po-mysłodawcy, będzie miała nega-tywny wpływ na wyniki finanso-we sektora bankowego. Według wyliczeń KNF, potencjalna strata sektora może sięgnąć 25 mld zło-tych.

Zdaniem KNF kwota ta miałaby rozłożyć

się na okres 20-25 lat, a roczny koszt dla

banków wyniósłby od 1 do 1,2 mld zło-

tych. Jest to około 7 procent rocznego

wyniku sektora bankowego. W ocenie

KNF koszty całej operacji nie będą więc

miały dla żadnej ze stron (banków i kre-

dytobiorców) jednorazowego negatyw-

nego efektu, gdyż koszty będą rozłożone

w długim okresie. Ponadto, jak argumen-

tuje KNF, w rachunku należy uwzględnić

nie tylko koszty, ale także stronę przy-

chodową – kredyty po przewalutowaniu

na złote oprocentowane będą wyższą

stopą procentową, co pozytywnie wpły-

nie na przychody banków z tytułu odse-

tek. Uznając tę argumentację, należy

jednak zwrócić uwagę, że audytorzy

banków mogą jednak stać na stanowisku,

że powstałe w wyniku omawianej opera-

cji straty należy uwzględnić w bilansach

banków jednorazowo. Jest to bez wąt-

pienia słaba strona propozycji KNF,

a sprawę tę, w ocenie Instytutu, należa-

łoby jednoznacznie uregulować w spo-

sób umożliwiający bankom rozłożenie

powstałych strat na więcej niż jeden rok.

Propozycja KNF, ze zrozumiałych wzglę-

dów, nie spotkała się z pozytywną oceną

sektora bankowego. Oprócz argumen-

tów o wymiarze stricte finansowym

– akceptacja propozycji KNF oznacza

w praktyce zgodę na straty finansowe

– podnoszone są argumenty praktyczne,

takie jak na przykład niezwykle skompli-

kowane procedury operacyjne, które

musiałyby zostać wdrożone w bankach

w celu wprowadzenia w życie rozwiązań

zaproponowanych przez KNF. Ponadto

część banków stoi na stanowisku, że

klienci zdawali sobie sprawę z ryzyka

kursowego przy podejmowaniu decyzji

o zaciągnięciu kredytu walutowego i na

to ryzyko się godzili. Nie ma więc pod-

staw, aby z powodu zrealizowania się

tego ryzyka umarzać im część zaciągnię-

tych zobowiązań.

Zaproponowane rozwiązanie jest skom-

plikowane, zarówno od strony operacyj-

nej, a więc jego wprowadzenie genero-

wałoby istotne koszty dla sektora ban-

kowego, jak i z punktu widzenia zrozu-

mienia jego wszystkich niuansów przez

klientów. Jeśli dzisiaj, argumentem za

koniecznością pomocy frankowiczom

jest często niezrozumienie przez nich

w momencie zaciągania kredytu ryzyka

związanego ze wzrostem kursu waluto-


28

wego, to trudno oczekiwać aby te same

osoby zrozumiały znacznie bardziej

skomplikowany mechanizm przewalu-

towania kredytu, który proponuje im

obecnie KNF. Co więcej, można się spo-

dziewać, że w przypadku przewalutowa-

nia kredytu i późniejszego spadku kursu

franka (czego wykluczyć nie można) oraz

wzrostu stóp procentowych w Polsce,

część kredytobiorców mogłaby się po-

nownie domagać pomocy, ponieważ

w nowej sytuacji koszty obsługi kredytu

w złotych mogłyby okazać się znacznie

wyższe niż kredytu we frankach. Ponow-

nie pojawiałyby się argumenty o niezro-

zumieniu idei przewalutowania, o nieu-

zyskaniu pełnej informacji w banku czy

o nakłanianiu przez pracowników ban-

ków do przewalutowania kredytów.

W przypadku kredytów hipotecznych

okresy kredytowania są z reguły bardzo

długie i w tym czasie w gospodarce mogą

występować różne zjawiska, zarówno

korzystne, jak i niekorzystne dla kredy-

tobiorców. Powyższy przykład pokazuje

wyraźnie, że przygotowywanie rozwią-

zań systemowych jedynie w oparciu

o bieżącą sytuację rynkową nie jest

słuszne i może generować w przyszłości

kolejne problemy.

Przewalutowanie kredytów na zasadach proponowanych przez KNF urealnia potencjalne dotąd straty kredytobiorców. W przy-padku odwrócenia trendu (spa-dek ceny franka, wzrost stóp pro-centowych w Polsce) mogliby oni ponownie domagać się pomocy i powrotu do poprzednich zasad.

Mechanizm przewalutowania kredytów

zaproponowany przez KNF jest skompli-

kowany i choć umożliwia kredytobior-

com umorzenie części zadłużenia, to jed-

nak z drugiej strony wymaga od nich za-

ciągnięcia drugiego kredytu na kwotę

odpowiadającą połowie różnicy pomię-

dzy wartością starego frankowego kre-

dytu, a wartością nowego kredytu hipo-

tecznego w złotych. W praktyce oznacza

to pokrycie połowy tej różnicy przez

kredytobiorców z własnej kieszeni.

Z uwagi na to, może okazać się, że roz-

wiązanie zaproponowane przez KNF

spowoduje konieczność wdrożenia

w bankach czasochłonnych, kosztow-

nych i skomplikowanych prawnie proce-

dur i procesów, a oferta przewalutowa-

nia kredytów spotka się w niewielkim

zainteresowaniem ze strony klientów.

Jest to o tyle prawdopodobne, że, jak

wykazują badania, duża część osób mają-

cych zobowiązania we frankach nie

oczekuje żadnej pomocy ze strony pań-

stwa i jest w stanie oraz chce spłacać

kredyty na dotychczasowych zasadach.

Osoby, które realnie znalazły się w sytu-

acji krytycznej w związku z posiadaniem

kredytu we frankach szwajcarskich i po-

trzebują pomocy, nie skorzystają z pro-

pozycji KNF, gdyż prawdopodobnie nie

będą w stanie wygospodarować kwoty

wyrównującej korzyści osiągnięte wzglę-

dem posiadaczy kredytów w złotówkach.

Jak pokazano powyżej na przykładowym

kredycie, różnica ta wyniosła 20.324 zło-

te. W skrajnych warunkach sięga nawet

30.000 zł. Dodatkowo, stabilizujący się

z tendencją do spadku, kurs franka

szwajcarskiego powoduje i będzie w naj-

bliższym czasie powodował, że skłon-


29

ność do przewalutowania kredytów mo-

że być znacznie mniejsza niż spodziewa

się KNF.

Inną wadą propozycji zgłoszonej przez

KNF jest narzucenie bankom obowiązku

umorzenia części kredytów frankowych

po ich uprzednim przewalutowaniu

przez kredytobiorców, którzy się na to

zdecydują. Wydaje się, że nałożenie ta-

kiego obowiązku na banki byłoby zbyt

daleko idącą ingerencją w swobodę dzia-

łalności gospodarczej. Oznaczałoby to

w praktyce wymóg zmiany zapisów

umów kredytowych zawieranych pomię-

dzy bankami, a ich klientami. Nowe zapi-

sy umów przewidywałyby umorzenie

części zobowiązań kredytobiorców przez

bank, co w ocenie Instytutu stanowiłoby

naruszenie suwerennego interesu eko-

nomicznego banków. W takim przypad-

ku trudno nie zgodzić się z argumentacją

środowiska bankowego, że skoro pań-

stwo niejako zmusiłoby banki do ponie-

sienia nieplanowanych kosztów związa-

nych z umorzeniem części kredytów, co

bez wątpienia będzie musiało mieć nega-

tywny wpływ na wynik finansowy po-

szczególnych banków, to państwo po-

winno jednocześnie pokryć część strat

z tego wynikających.

Nałożenie na banki obowiązku umorzenia części kredytów było-by zbyt daleko idącą ingerencją w swobodę działalności gospo-darczej. Zmiany zapisów umów kredytowych stanowiłyby naru-szenie suwerennego interesu ekonomicznego banków.

27 maja 2015 roku Związek Banków

Polskich przedstawił swoją koncepcję

ograniczenia ryzyka związanego ze

wzrostem kursu franka oraz, szerzej,

z niespłacaniem zobowiązań przez osoby

posiadające kredyty hipoteczne. Propo-

zycja składa się z trzech elementów.

Pierwszym z nich jest wspomniane w po-

przednim rozdziale przedłużenie okresu

funkcjonowania opisanego w poprzed-

nim rozdziale „sześciopaku” do końca

2015 roku, z możliwością przedłużania

obowiązywania poszczególnych rozwią-

zań na kolejne okresy. Drugi element

propozycji ZBP dotyczy finansowania

Funduszu Wsparcia Restrukturyzacji

Kredytów Hipotecznych dla kredyto-

biorców posiadających kredyty waluto-

we, niezależnie od waluty w jakiej zacią-

gnięte zostały zobowiązania. Trzecim

elementem propozycji jest powołanie

przez banki wewnętrznych funduszy

stabilizacyjnych, skierowanych wyłącz-

nie do osób posiadających kredyty hipo-

teczne we frankach szwajcarskich.

Fundusz Wsparcia Restrukturyzacji Kre-

dytów Hipotecznych powołany miałby

być w drodze ustawy, o której uchwale-

nie ZBP zwrócił się do organów ustawo-

dawczych. Banki miałyby przeznaczyć

125 milionów złotych na jego finanso-

wanie. Zadaniem Funduszu miałoby być

wspieranie kredytobiorców, którzy zna-

leźliby się w szczególnie trudnej sytuacji

losowej, takiej jak np. klęski żywiołowej,

utraty pracy z powodu upadłości lub re-

strukturyzacji firmy, czy ciężkiej choroby

lub wypadku, uniemożliwiających termi-

nowe spłacanie zobowiązań wynikają-

cych z umowy kredytowej. Możliwość


30

skorzystania ze wsparcia dotyczyłaby

posiadaczy wszystkich kredytów hipo-

tecznych, niezależnie od waluty w jakiej

są one denominowane. Pomoc, która

poza szczególnymi przypadkami miałaby

charakter zwrotny, udzielana byłaby do

wysokości 100 procent raty kapitałowo-

odsetkowej w okresie do 12 miesięcy, ale

w kwocie nie wyższej niż 1500 złotych

miesięcznie. Fundusz miałby działać bez-

terminowo. Ponieważ oferowana pomoc

miałaby charakter zwrotny, środki, które

by do niego wracały służyłyby wsparciu

kredytobiorców w kolejnych latach.

Jedną z podstawowych słabości propo-

zycji jest ograniczoność jej zastosowania.

Duża część kredytobiorców posiada wy-

kupione ubezpieczenia od zdarzeń loso-

wych, których zaistnienie warunkuje

skorzystanie z pomocy. Wiele banków

wymagało bowiem od klientów ze sko-

rzystania z takiego zabezpieczenia, jako

warunek udzielania kredytu. Fundusz

skierowany byłby zatem przede wszyst-

kim do tych kredytobiorców, którzy

ubezpieczenia takiego nie posiadają.

Z drugiej strony funkcjonowanie Fundu-

szu niosłoby ze sobą zagrożenie wystą-

pienia zjawiska tzw. moral hazard. Mimo,

że podstawową różnicą dzielącą wspar-

cie z Funduszu i wypłatę środków z ubez-

pieczenia byłaby konieczność zwrotu

wsparcia, to rozwiązanie to nie genero-

wałoby kosztów dla kredytobiorców,

a więc rezygnacja z ubezpieczenia mo-

głaby okazać się decyzją racjonalną.

W propozycji ZBP brak jest jednoznacz-

nej deklaracji, że zaproponowany Fun-

dusz miałby być finansowany wyłącznie

ze środków bankowych, bez udziału

środków publicznych. Koncepcja party-

cypacji pieniędzy budżetowych w roz-

wiązywaniu problemu kredytów franko-

wych pojawiała się we wcześniejszej

wersji propozycji przedstawianych przez

Związek. Ze względu na fakt, że Fundusz

miałby być powołany na drodze usta-

wowej, w dodatku w gorącym politycznie

okresie okołowyborczym, istnieje ryzyko

pojawienia się koncepcji dodatkowego

zaangażowania środków publicznych

w finansowanie projektu, na przykład

przy ewentualnym rozszerzeniu listy

potencjalnych beneficjentów propono-

wanego Funduszu. W ocenie IBnGR nie

ma jednak istotnych przesłanek, by bu-

dżet państwa dopłacał do rat kredyto-

wych osobom posiadającym kredyty hi-

poteczne.

Obok opisanego wyżej Funduszu, dzie-

sięć banków zrzeszonych w Związku

Banków Polskich zobowiązało się do

stworzenia wewnętrznych funduszy sta-

bilizacyjnych, skierowanych wyłącznie

do osób posiadających kredyty we fran-

kach szwajcarskich. W ramach tych fun-

duszy, klienci posiadający hipoteczne

kredyty frankowe mieliby uzyskać po-

moc w przypadku wzrostu kursu franka

szwajcarskiego powyżej granicy 5 PLN/

CHF. Pomoc ta polegać miałaby na do-

płacie do spłaty raty kredytu, a jej war-

tość nie przekraczałaby kwoty 33 groszy

do każdego franka. Warunkiem udziela-

nia pomocy miałaby być po pierwsze

terminowa obsługa wcześniejszych rat

kredytu, po drugie nieprzekroczenie

przez dochody kredytobiorcy granicy

przeciętnego miesięcznego wynagro-


31

dzenia w gospodarce narodowej oraz, po

trzecie, powierzchnia użytkowa kredy-

towanego mieszkania nie może przekra-

czać 75 m2 (w przypadku domu 100 m2),

a mieszkanie musi być przeznaczone na

własne cele mieszkaniowe. W zamian za

skorzystanie z pomocy kredytobiorca

musiałby się zobowiązać do przewalu-

towania swojego zobowiązania na złote

w przypadku umocnienia kursu złotego

do franka. Według nieoficjalnych zapo-

wiedzi przedstawionych na konferencji

prasowej ZBP, kurs ten miałby wynosić

około 3 PLN/CHF.

Podkreślić przy tym należy, że zapropo-

nowane rozwiązania mają charakter kie-

runkowy, a szczegółowe rozwiązania

banki przedstawić mają najwcześniej pod

koniec czerwca 2015 roku. Jako, że fun-

dusze stabilizacyjne tworzone mają być

indywidualnie przez dziesięć banków,

które się do tego zobowiązały, ostatecz-

ne rozwiązania mogą się w poszczegól-

nych bankach różnić między sobą. Brak

precyzyjności i ogólnikowość propozycji

nie pozwalają na razie na jej całościową

ocenę.

W opinii Komisji Nadzoru Finansowego,

rozwiązania zaproponowane przez ZBP

nie rozwiązują sedna problemu, wynika-

jącego ze wzrostu zadłużenia kredyto-

biorców frankowych. W obecnej sytuacji

problemem tym jest przede wszystkim

przekroczenie przez jedną trzecią kredy-

tów frankowych (stanowiących ponad

połowę wartości portfela hipotecznych

kredytów we frankach) poziomu 100

procent LtV, czyli przewyższenie warto-

ści kredytowanej nieruchomości przez

wartość kredytu.

Istotną wadą, na którą uwagę zwracają

również Ministerstwo Finansów oraz

Narodowy Bank Polski, jest ograniczenie

ewentualności udzielania pomocy do

sytuacji, w której kurs franka szwajcar-

skiego wobec złotego umocniłby się do

poziomu 5 PLN/CHF. Sytuacja taka wią-

zać by się musiała z wystąpieniem po-

ważnych perturbacji na rynku waluto-

wym.

Wśród innych wad związanych z powo-

łaniem przez banki funduszy stabiliza-

cyjnych wymienić należy mocno ograni-

czone pozostałe warunki skorzystania

z pomocy. Arbitralnie przyjęte zostały

warunki dotyczące wielkości kredyto-

wanych nieruchomości. Nie jest brane

pod uwagę zróżnicowanie regionalne

rynku nieruchomości, różnice w cenach

nieruchomości, ani wskaźniki wskaźnika

LtV. Również określenie kursu obligato-

ryjnego przewalutowania kredytu, dla

osób które będąc w trudnej sytuacji zde-

cydowałyby się na skorzystanie z ban-

kowej pomocy, na poziomie 3 PLN/CHF

jest mocno dyskusyjne. Taki poziom

kursu oznaczałby dla kredytobiorców

w większości przypadków konieczność

realizacji straty kursowej i brak możli-

wości zyskania na możliwym w długim

okresie umocnieniu kursu złotego wobec

franka.

Wadą proponowanych przez ZBP fundu-

szy stabilizacyjnych jest także stworze-

nie instrumentu przeznaczonego jedynie

dla kredytobiorców posiadających kre-


32

dyty we frankach. Fundusze te miałyby

służyć pomocą w spłacie rat jedynie oso-

bom zadłużonym w szwajcarskiej walu-

cie w przypadku ponownego znacznego

wzrostu jej kursu. ZBP nie uzasadnia

z jakich powodów inni kredytobiorcy

walutowi, których także dotyczy ryzyko

kursowe (euro, dolar) nie mieliby być

w ten sposób zabezpieczeni przed wzro-

stem kursu waluty, w której są zadłużeni.

Podobnie jak kredytobiorcy zadłużeni

w złotych, których dotyczy ryzyko zwią-

zane ze wzrostem stopy procentowej.

Tak więc istotną wadą propozycji ZBP

jest niejednolite traktowanie kredyto-

biorców, a zatem w konsekwencji nie-

sprawiedliwe ich różnicowanie.


33

5. Przewalutowanie kredytów frankowych po kursie z dnia ich zaciągnięcia Obok dwóch omówionych powyżej pro-

pozycji systemowej pomocy osobom po-

siadającym kredyty we frankach, pojawi-

ła się w ostatnim czasie trzecia – sformu-

łowana w czasie kampanii wyborczej

przez prezydenta-elekta Andrzeja Dudę.

Jak na razie nie są znane żadne szczegóły

tej propozycji, wiadomo jedynie, że pre-

zydent-elekt zapowiedział możliwość

przewalutowania kredytów we frankach

po kursie z dnia ich zaciągnięcia. Skrajny

wariant takiego rozwiązania oznaczałby,

że wszystkie osoby zadłużone we fran-

kach mogłyby przewalutować swoje

kredyty po kursie, w którym podpisały

umowę kredytową, a banki miałyby ob-

owiązek takiego przewalutowania doko-

nać.

W przypadku omawianej w poprzednim

rozdziale propozycji KNF, która także

zakłada możliwość przewalutowania

kredytów, przewalutowanie to obwaro-

wane jest licznymi warunkami, które

sprawiają, że nie wszyscy kredytobiorcy

mogliby i chcieli z niego skorzystać.

W wariancie skrajnym, gdzie nie ma żadnych dodatkowych wa-runków, z możliwości przewalu-towania skorzystaliby najpewniej niemal wszyscy zadłużeni we frankach. Przewalutowanie takie oznaczałoby bowiem dla nich bardzo duże korzyści finansowe.

Po pierwsze, z dnia na dzień zmniejszy-

łoby się ich zadłużenie wobec banków,

a więc także zmniejszyłoby się obciąże-

nie hipoteczne nieruchomości zakupio-

nych na kredyt. Po drugie, znacznie

zmniejszyłaby się wysokość bieżących

rat kredytowych, a więc znacznie spa-

dłyby bieżące koszty obsługi zadłużenia.

Dodatkowo należy podkreślić, że osoby

takie znalazłyby się w uprzywilejowanej

sytuacji wobec kredytobiorców zadłużo-

nych w złotych, gdyż nie musiałyby zre-

kompensować korzyści finansowych,

które osiągały wcześniej z tytułu niskie-

go kursu franka i niskich stóp procento-

wych dla kredytów w tej walucie (w pro-

pozycji KNF znajduje się mechanizm ta-

kiej rekompensaty).

O ile więc w przypadku przewalutowania

na zasadach zaproponowanych na przy-

kład przez KNF trudno w praktyce okre-

ślić koszty tej operacji, ponieważ nie

wiadomo ilu kredytobiorców zdecyduje

się skorzystać z zaproponowanego im

rozwiązania, to w skrajnym wariancie

przewalutowania (gdzie kredytobiorcy

otrzymują duże korzyści, a nie ponoszą

żadnych dodatkowych kosztów), można

założyć, że zdecydują się na nie niemal

wszyscy zadłużeni we frankach. Jeśli by

tak się stało, to szacowany koszt takiej

operacji wyniósłby około 30-40 miliar-

dów złotych.

Decydując się na przeprowadzenie

przewalutowania kredytów po kursie ich

zaciągnięcia bez żadnych dodatkowych


34

warunków należałoby więc określić, kto

miałby ponieść ogromne koszty tej ope-

racji. W ocenie IBnGR nie ma dobrej od-

powiedzi na to pytanie. Obciążenie kosz-

tami przewalutowania banków miałoby

bowiem poważne negatywne konse-

kwencje nie tylko dla sektora bankowe-

go, ale także dla całej polskiej gospodar-

ki. Z kolei pokrycie kosztów przewalu-

towania ze środków publicznych nie by-

łoby w całości możliwe ze względu na

wielkość tych kosztów, a po drugie było-

by niczym nieuzasadnionym wspiera-

niem jednej grupy obywateli przez

wszystkich podatników. W dodatku, jak

zostało wskazane we wcześniejszej czę-

ści raportu, grupy będącej przeciętnie

w lepszej niż średnia sytuacji finansowej

i życiowej.

W ocenie IBnGR, niezwykle ryzy-kowne byłoby obciążenie sektora bankowego kosztami przewalu-towania kredytów frankowych. Dla banków posiadających w swoim portfelu takie kredyty oznaczałoby to poważne proble-my finansowe, a w przypadku kilku mogłoby to oznaczać wyso-kie ryzyko bankructwa.

W praktyce oznaczałoby to zachwianie

stabilności całego systemu bankowego

w Polsce ze wszystkimi tego negatyw-

nymi konsekwencjami dla obywateli, fi-

nansów publicznych i całej gospodarki.

Jako pierwszy i bezpośredni efekt za-

chwiania stabilności systemu bankowego

wskazać należy zagrożenie depozytów

ulokowanych w bankach najbardziej na-

rażonych na negatywne konsekwencje

finansowe. Oprócz ryzyka konkretnych

strat dla depozytariuszy oznaczałoby to

gwałtowny spadek zaufania do systemu

bankowego, które jest na warunkiem

koniecznym do jego sprawnego funkcjo-

nowania.

Poważne pogorszenie sytuacji finanso-

wej banków, a w przypadku niektórych

ryzyko upadku, tak czy inaczej, spowo-

dowałoby w konsekwencji konieczność

wsparcia systemu bankowego środkami

publicznymi. Przywołać tu można przy-

kład amerykański czasów niedawnego

kryzysu finansowego, kiedy to prezydent

Obama zmuszony był ratować system

bankowy poprzez wsparcie finansowe

amerykańskich banków środkami pu-

blicznymi. Miało to na celu zapobieżenie

negatywnym skutkom ogólnogospodar-

czym załamania systemu bankowego.

Ostatecznie więc, w analizowanym sce-

nariuszu, nawet mimo początkowej chęci

nieangażowania środków publicznych

w pomoc frankowiczom, pieniądze po-

datników musiałyby najprawdopodob-

niej i tak zostać skierowane na ten cel

pośrednio.

Znaczące pogorszenie sytuacji finanso-

wej banków w Polsce znalazłoby z pew-

nością negatywne odzwierciedlenie na

Giełdzie Papierów Wartościowych. No-

towanych jest na niej trzynaście banków

posiadających w swoim portfelu kredyty

we frankach. W omawianym wariancie

pomocy frankowiczom pewne jest zała-

manie kursów akcji banków i wyraźne

obniżenie wartości indeksów całej war-

szawskiej giełdy, gdyż udział banków

w jej kapitalizacji jest znaczący. Problem


35

ten został omówiony nieco szerzej w ko-

lejnym rozdziale raportu.

Warto w tym miejscu przypomnieć, że

system bankowy stanowi swoisty krwio-

obieg organizmu jakim jest gospodarka.

Bez jego sprawnego funkcjonowania

niemożliwy jest efektywny rozwój go-

spodarczy. Znaczące pogorszenie sytua-

cji finansowej banków miałoby wiele ne-

gatywnych skutków dla gospodarki,

wśród których wymienić można chociaż-

by ograniczenie akcji kredytowej. To

z kolei wpłynęło negatywnie zarówno na

dynamikę inwestycji w gospodarce, jak

i na dynamikę konsumpcji, której istotna

część finansowana jest z kredytów. Dal-

szą oczywistą konsekwencją byłoby

ograniczenie wzrostu gospodarczego

w Polsce.

Negatywne skutki takiego rozwoju wy-

padków widoczne byłyby w różnych ob-

szarach gospodarki. Oczywiste wydaje

się pogorszenie sytuacji na rynku pracy

i wzrost bezrobocia, co zawsze jest kon-

sekwencją spowolnienia gospodarczego.

Ale warto zwrócić także uwagę na mniej

oczywiste efekty, jak chociażby spadek

cen nieruchomości. Ograniczona akcja

kredytowa oznaczałaby bowiem mniej-

szy popyt na nieruchomości, a to musia-

łoby skutkować spadkiem ich cen.

W efekcie mogłoby się okazać, że osoby

zadłużone we frankach zyskały na prze-

walutowaniu, tracąc jednocześnie na

spadku cen nieruchomości nabytych za

przewalutowane już kredyty frankowe.

Państwo, pomagając frankowiczom

w bieżącej spłacie kredytów, szkodziłoby

im jednocześnie wpływając w dłuższym

okresie swoimi działaniami na spadek

wartości ich domów, mieszkań i działek.

Na tym przykładzie widać więc wyraźnie

jak niejednoznaczny jest to problem i jak

ingerencja w jednym obszarze gospo-

darki może rodzić odwrotne do oczeki-

wanych skutki gdzie indziej.

Podsumowując, Instytut stoi na stanowisku, że przewalutowanie kredytów po kursie z dnia ich za-ciągnięcia jest rozwiązaniem złym, które mogłoby mieć bardzo poważne negatywne konse-kwencje gospodarcze. Negatyw-ne skutki takiego rozwiązania dotknęłyby w pierwszej kolejno-ści sektor bankowy, a następnie rozlałyby się na całą polską go-spodarkę, czego nieuniknionym efektem byłby spadek tempa wzrostu gospodarczego i wzrost bezrobocia.

Na ryzyko poważnych strat finansowych

narażeni zostaliby klienci banków (depo-

zytariusze), inwestorzy giełdowi czy

właściciele nieruchomości. W ocenie

Instytutu straty Polaków wynikające

z przewalutowania kredytów we fran-

kach po kursie z dnia ich zaciągnięcia

znacznie przewyższyłyby korzyści jakie

to rozwiązanie przyniosłoby wąskiej gru-

pie obywateli jaką stanowią posiadacze

kredytów we frankach.


36

6. Konsekwencje pomocy frankowiczom

Propozycja KNF, wedle wyliczeń jej au-

torów, kosztowałaby sektor bankowy

łącznie około 25 mld złotych, co miałoby

oznaczać roczne obniżenie wyniku finan-

sowego o 1-1,2 mld złotych przez naj-

bliższe 25 lat. Należy jednak zauważyć,

że wprowadzenie w życie propozycji

KNF, podobnie jak w przypadku opisanej

powyżej propozycji prezydenta-elekta,

miałoby także swój szerzy negatywny

efekt ogólnogospodarczy, trudny

w chwili obecnej do oszacowania i wy-

kraczający znacznie poza koszty ponie-

sione przez banki.

Warto przypomnieć, że w październiku

2013 roku KNF oceniała, że skutkiem

przewalutowania kredytów byłaby de-

stabilizacja sektora, co wiązałoby się

z zagrożeniem depozytów, wzrostem

opłat i prowizji oraz ograniczeniem akcji

kredytowej w sektorze bankowym, co

miałoby negatywne konsekwencje dla

całej polskiej gospodarki. Koszty operacji

natychmiastowego przewalutowania

miliardowych kredytów powodowałyby

potężne straty banków, obniżyłyby też

znacząco wpływy z podatku CIT od

podmiotów należących do sektora ban-

kowego (wśród 15 największych płatni-

ków podatku CIT za 2014 co trzeci to

bank). Do listopada 2014 roku banki od-

prowadziły do budżetu państwa 3,77

mld zł podatku dochodowego6. Tak więc

jeśli nawet całość kosztów pomocy po-

siadaczom kredytów we frankach pono-

siłyby banki, w finalnym rozrachunku

budżet państwa musi się liczyć z utraco-

nymi korzyściami w postaci przychodów

podatkowych.

Suma utraconych korzyści w przypadku realizacji planu po-mocy frankowiczom i zmiany za-sad zawartych umów, byłaby większa niż wartość realnie udzielonej pomocy.

Pierwsze fakty, świadczące o tym, że

ograniczone mogą zostać wpływy podat-

kowe od sektora bankowego już mają

miejsce. Komisja Nadzoru Finansowego

wysłała zalecenia do banków posiadają-

cych kredyty frankowe, aby te wstrzy-

mały wypłacanie dywidendy za rok

2014. Takie zalecenia trafiły do tej pory

do trzech banków: mBank, BZ WBK

i PKO BP. Wstrzymanie wypłat dywi-

dend wypłacanych przez banki oznacza

dla budżetu brak wpływów z podatku od

zysków kapitałowych. Dodatkowo

w przypadku PKO BP głównym akcjona-

6Prezentacja ZBP: http://zbp.pl/public/repozytorium/wydarzenia/images/luty_2015/konferencja_prasowa/popr MITY_O_FRANKACH__19_02_2015_-_POPRAWIONA_v3bp.pdf


37

riuszem jest Skarb Państwa, który posia-

da 31 proc. akcji. Gdyby w tym roku bank

mógł wypłacić podobną dywidendę jak

w poprzednim, do budżetu wpłynęłoby

nawet 300 mln zł.

Przeprowadzenie przymusowego prze-

walutowania w jednym momencie kredy-

tów o wartości ponad 160 mld zł byłoby

niebezpieczne dla stabilności systemu

finansowego, na co kilkukrotnie wska-

zywał m.in. Marek Belka, prezes NBP7.

Ponadto takie rozwiązanie jest dysku-

syjne z punktu widzenia prawa, w szcze-

gólności zasady, że prawo nie działa

wstecz (dotyczy to zarówno koncepcji

KNF, jak i propozycji prezydenta-elekta).

Banki zostałyby ukarane za działania

prowadzone w zgodzie z ówcześnie ob-

owiązującym prawem. Należy więc się

liczyć z sytuacją, iż przymusowe i kom-

pleksowe przewalutowanie mogłoby

zostać podważone przez Trybunał Kon-

stytucyjny – skargi z pewnością zostały-

by złożone zarówno przez banki, jak

i klientów, którzy chcieliby pozostać przy

kredycie we frankach szwajcarskich,

a zostaliby tego prawa pozbawieni. Banki

poniosłyby wielomiliardowe straty, więc

prawdopodobnie dochodziłyby również

swoich racji w międzynarodowym arbi-

trażu.

7 Np. „Frank nie musi nam zaszkodzić”, Forbes, marzec 2015, str. 24, lub „Kropka nad i”, TVN24, 26.05.2015 (http://www.tvn24.pl/kropka-nad-i,3,m/marek-belka-w-kropce-nad-i,545989.html).

Kolejnym elementem negatywnego

wpływu osłabienia sektora bankowego

jest wpływ na Giełdę Papierów Warto-

ściowych w Warszawie na której noto-

wanych jest trzynaście banków posiada-

jących w portfolio kredyty hipoteczne

we frankach szwajcarskich. Ich łączna

kapitalizacja (bez Grupy Santander) wy-

nosi 216 mld zł (stan na 10.04.2015 r.).

15 stycznia 2015 roku, po decyzji Szwaj-

carskiego Banku Centralnego, kapitali-

zacja banków notowanych na warszaw-

skim parkiecie spadła o 10 mld zł. Kurs

akcji Getin Noble Banku spadł o 16,1

procent, Banku Millennium o 10,3

proc., mBanku o 7,3 proc., PKO BP stra-

ciło tego dnia 6,5 procenta. Dla porów-

nania, 15 września 2008 roku - w dniu

bankructwa Lehman Brothers - kurs

mBanku spadł o 4,2 proc., Millennium

o 4,0 proc., zaś PKO BP o 3,9 proc.

Ze spadkami cen akcji banków mieliśmy

także do czynienia w tygodniu 25-29

maja, po wyborach prezydenckich.

Część analityków uzasadniała spadki

obawami przed realizacją postulatów

prezydenta-elekta w zakresie dotyczą-

cym banków (przewalutowanie kredy-

tów we frankach szwajcarskich oraz po-

datek od obrotów nałożony na banki).

Prawdopodobne jest założenie, iż

w przypadku podjęcia decyzji o zmianie

zasad spłaty kredytów we frankach

szwajcarskich prowadzącej do dużych

strat po stronie banków, rynek kapita-

łowy zareaguje podobnie, jak 15 stycznia

i pod koniec maja. W zależności od przy-

jętego (lub narzuconego przez organy

państwa) rozwiązania, możemy mieć do


38

czynienia z sytuacją, w której zsumowa-

ne straty akcjonariuszy banków mogą

przekroczyć korzyści, których benefi-

cjentem będzie grupa posiadaczy kredy-

tów frankowych. Łączna liczba rachun-

ków maklerskich w Polsce wynosi około

1,5 mln. W przypadku większości ban-

ków, znaczącym akcjonariuszem są też

OFE, zatem pośrednio spadki cen akcji

banków dotyczą Polaków oszczędzają-

cych w drugim filarze.

W przypadku narzucenia bankom przez instytucje państwa kosz-townego planu pomocy franko-wiczom, grupa Polaków, która odczuje negatywne skutki tego będzie liczniejsza niż grupa po-siadaczy kredytów.

Jednym z głównych czynników spraw-

czych prawdopodobnego spadku cen

instytucji finansowych w tym przypadku

będą zachowania międzynarodowych

podmiotów inwestycyjnych. Narzucenie

bankom niekorzystnych z ich punktu wi-

dzenia warunków pomocy wybranej

grupie kredytobiorców wpłynie nega-

tywnie na atrakcyjność inwestycji w pol-

skim sektorze bankowym, ale przede

wszystkim na postrzeganie ogólnego

poziomu bezpieczeństwa inwestycji oraz

wiarygodność kraju. W efekcie skutki

w postaci spadku notowań może odczuć

nie tylko sektor finansowy, ale także inne

branże.

W tym kontekście należy wziąć pod

uwagę konsekwencje długoterminowe

i „miękkie” skutki całej sytuacji. Przykła-

dem może być reforma OFE z 2014 roku,

która spowodowała marazm na GPW.

Na europejskich parkietach pierwszy

kwartał 2015 roku był najlepszym od

2000 roku: indeksy w Londynie i we

Frankfurcie notowały w pierwszym

kwartale rekordowo wysokie wartości,

indeks giełdy paryskiej jest najwyżej od

pierwszej połowy 2008 roku, a indeks

Nikkei jest blisko najwyższej wartości

w tym wieku. Tymczasem zarówno pod

względem wzrostów, przeprowadzonych

IPO i obrotów na parkiecie, Warszawa

wyróżnia się negatywnie. Indeks WIG 20

jest na poziomie z 2005 roku, zaś obroty

na głównym rynku akcji spadły w 2014 r.

o 9 proc., do 233 mld zł. Wartość ofert

publicznych zmalała z kolei aż o trzy

czwarte, do 4,6 mld zł. W pierwszym

kwartale w Warszawie przeprowadzono

zaledwie dwie oferty publiczne o warto-

ści 8,2 mln euro.

Dla porównania, w ogarniętej kryzysem

Hiszpanii miał miejsce w tym czasie naj-

większy debiut w Europie o wartości 4,3

mld euro (Aena, firma zarządzająca lotni-

skami)8.

Jak pokazują powyższe dane, polska

giełda papierów wartościowych znacznie

straciła na swojej atrakcyjności w oczach

globalnych inwestorów, mimo że nie sta-

ło się to od razu po przeprowadzeniu

8http://wyborcza.biz/Gieldy/1,114507,17745470,Rekordo-wy_kwartal_debiutow_na_europejskich_parkietach_.html?biznes=warszawa#BoxBizLink


39

reformy OFE, to powiązanie jest tu bez-

sprzeczne. Kolejny negatywny sygnał

wysłany przez państwo polskie może

tylko umocnić ten trend. W oczach inwe-

storów ucierpiałaby wiarygodność Polski

jako kraju, w którym prowadzenie bizne-

su jest przewidywalne.

Nie jest możliwe precyzyjne określenie

wszystkich konsekwencji i kosztów in-

terwencji związanej z kredytami hipo-

tecznymi we frankach szwajcarskich,

jakkolwiek podjęcie takiej decyzji przez

instytucje państwowe z pewnością nie

pozostanie bez wpływu na sytuację całej

gospodarki. W tym kontekście, w ocenie

Instytutu, problem należy postrzegać

całościowo i przy wdrażaniu określonych

rozwiązań uwzględniać ogólny bilans

zysków i strat. W przeciwnym razie mo-

żemy mieć do czynienia z sytuacją,

w której zakumulowane koszty i straty

przewyższą korzyści i wartość pomocy

udzielonej jednej stosunkowo nielicznej

grupie społecznej.

Negatywne skutki interwencji obejmą liczniejszą niż pożyczko-biorcy we frankach szwajcarskich grupę Polaków. Państwo polskie wspierając frankowiczów wysy-łałoby kolejny sygnał, iż jest go-towe zrealizować postulaty wą-skich grup społecznych, jeśli ich żądania i protesty są wystarcza-jące nagłośnione.

Taka sytuacja jest szczególnie niepożą-

dana w kontekście najważniejszych wy-

borów politycznych w kraju – prezy-

denckich i parlamentarnych. Konse-

kwencją działań będących elementem

np. realizacji obietnic wyborczych może

być w niedalekiej przyszłości zgłoszenie

się po wsparcie publiczne przez inne

grupy społeczne, które mogą znaleźć się

w kłopotach finansowych, choćby klien-

tów SKOK-ów, czy znacznie liczniejszą

niż frankowicze grupę osób posiadają-

cych tzw. „chwilówki”.

Przy podejmowaniu przez państwo de-

cyzji o udzielaniu wsparcia osobom po-

siadającym kredyty we frankach szwaj-

carskich (niezależnie od formy pomocy

i podmiotów udzielających pomocy) na-

leży wziąć pod uwagę również kwestie

sprawiedliwości. Jak wykazaliśmy w ra-

porcie, kredyty we frankach były przez

długi czas korzystniejsze niż analogiczne

zaciągnięte w rodzimej walucie. Gdy sy-

tuacja uległa odwróceniu, ich posiadacze

domagają się zmiany zasad, które nie

były przez nich kwestionowane, gdy było

to opłacalne. Powstałby precedens, na

który np. mogliby w przyszłości powołać

się zaciągający dziś kredyty hipoteczne

w złotówkach przy rekordowo niskim

oprocentowaniu. Jeśli wskutek polityki

państwa stopy procentowe znacznie

wzrosną, zwiększą się też raty ich kredy-

tów i mogą pojawić się problemy ze spła-

caniem, a także postulaty pomocy.

W kontekście potencjalnych ingerencji

w funkcjonowanie polskiego systemu

finansowego i dyskusji o kredytach walu-

towych warto zwrócić również uwagę, iż

polski system finansowy został uznany

przez Międzynarodowy Fundusz Walu-

towy za optymalny pod względem


40

wsparcia udzielanego przez instytucje

finansowe w rozwój gospodarki kraju.

MFW w swojej ocenie uwzględnia wiel-

kość systemu finansowego, jego płyn-

ność, ceny i dostępność usług, a także

poziom nadzoru jaki jest nad nim spra-

wowany9.

Należy jeszcze raz zaznaczyć, że IBnGR

uznaje za nieuzasadnione angażowanie

środków publicznych w jakąkolwiek po-

moc osobom posiadającym kredyty hipo-

teczne w walutach obcych. Podkreślić

należy, że choć ani KNF, ani prezydent-

elekt nie deklarują chęci ani zamiaru

wspierania frankowiczów środkami pu-

blicznymi, to mogłoby się okazać, że

wdrożenie któregoś z wariantów prze-

walutowania wymagałoby ostatecznie

zaangażowania środków publicznych.

Mogłoby się tak stać na przykład w przy-

padku poważnych kłopotów finanso-

wych banków, które w wyniku strat

związanych z przewalutowaniem wyma-

gałyby wsparcia ze środków publicznych.

W ocenie Instytutu, zły jest zarówno

scenariusz, w którym wdrożone zostały-

by propozycje przewalutowania kredy-

tów bez jednoczesnego współfinanso-

wania kosztów tej operacji ze środków

publicznych, jak i scenariusz, w którym

9 „Rethinking Financial Deepening: Stability and growth in Emerging Markets”, International Monetary Fund, May 2015, http://www.imf.org/external/pubs/ft/sdn/2015/sdn1508.pdf

wdrożenie tych propozycji byłoby

współfinansowanie z budżetu. W pierw-

szym przypadku, obok negatywnego

wpływu na krajowy sektor bankowy, po-

jawiłoby się duże ryzyko wystąpienia,

opisanych powyżej, negatywnych efek-

tów ogólnogospodarczych związanych

bezpośrednio i pośrednio z pogorsze-

niem sytuacji sektora bankowego. Na-

tomiast w drugim przypadku mielibyśmy

do czynienia z wykorzystaniem środków

publicznych w celu pomocy finansowej

dla wybranej grupy podatników, których

sytuacja socjalna w żaden sposób tego

nie uzasadnia.

Propozycja ZBP, polegająca na utworze-

niu funduszy wspierających kredytobior-

ców także posiada liczne poważne wady,

co powoduje, że Instytut ocenia ją nega-

tywnie. Warto jednak zauważyć, że kon-

cepcja ta nie generuje tak poważnych

negatywnych skutków dla sektora ban-

kowego jak przewalutowanie, a zatem

nie powodowałaby także pośrednich

negatywnych efektów w skali całej go-

spodarki. Ponadto, ewentualne współfi-

nansowanie proponowanych przez ZBP

funduszy ze środków budżetowych by-

łoby w opinii Instytutu nieuzasadnione.


41

Schemat pokazujący możliwe skutki ingerencji.


42

7. Podsumowanie

Kredyty hipoteczne we frankach szwaj-

carskich były stosunkowo krótko do-

stępne, ale intensywnie udzielane na pol-

skim rynku. Trend aprecjacyjny na fran-

ku w połączeniu ze spadkiem stóp pro-

centowych w Polsce spowodował, że

raty tych kredytów systematycznie rosły

i nastąpiło odwrócenie sytuacji – rata

kredytu we frankach stała się wyższa niż

analogicznego kredytu w złotych. Co

ciekawe, z podobną sytuacją mieliśmy do

czynienia w drugiej połowie 2011 roku,

gdy frank szwajcarski kosztował nawet

więcej, niż obecnie. Jednak wówczas

różnica w stopach procentowych powo-

dowała, że kredytobiorcy we franku

szwajcarskim wciąż płacili raty niższe,

niż przy analogicznym kredycie w zło-

tówkach.

Kulminacją obecnej sytuacji było zaprze-

stanie przez szwajcarski bank narodowy

obrony sztywnego kursu względem euro.

Znaczny wzrost wartości franka okazał

się jednak krótkotrwały i aktualnie usta-

bilizował się na poziomie 3,85-3,95 zł.

To, w połączeniu z ujemnym wskaźni-

kiem LIBOR i zastosowanymi przez banki

działaniami, tzw. „sześciopakiem”, po-

woduje, że raty kredytów frankowych

mogą być nawet niższe niż przed 15

stycznia.

Obecnie problemem kredytobiorców

pozostaje wyższa wartość kredytu wyra-

żona w złotych, niż wynosiła pierwotna

kwota kredytu otrzymana z banku.

W kontekście produktu obliczonego na

30-40 lat jakim jest kredyt hipoteczny,

głównym wskaźnikiem powinna być jed-

nak suma zapłaconych rat, a ta pozostaje

wciąż korzystna dla kredytobiorców we

frankach. Przeprowadzanie w tym mo-

mencie działań np. przewalutowania,

będzie materializacją strat w najmniej

korzystnym czasie. Porównując to do

rynku giełdowego będzie to jak sprzedaż

akcji w momencie ich najniższego w hi-

storii kursu.

Problem kredytów we frankach szwajcarskich dotyczy stosun-kowo niewielkiej grupy polskiego społeczeństwa. Jeszcze mniejszą grupę stanowią osoby, które do-świadczają realnego problemu z bieżącym regulowaniem rat: we-dług różnych szacunków to naj-wyżej kilkanaście tysięcy osób. Dlatego w ocenie Instytutu pań-stwo polskie nie powinno w spo-sób bezpośredni angażować się w ewentualną pomoc wybranej grupie kredytobiorców, zaś orga-ny odpowiedzialne za nadzór nad rynkiem kapitałowym, planując jakiekolwiek działania, powinny wziąć pod uwagę długookresowy bilans zysków i strat dla całej go-spodarki państwa i ogółu obywa-teli.


43

Sytuacja w której zmienione zostaną

umowy zawarte zgodnie z obowiązują-

cym prawem, a na bankach udzielających

kredytów walutowych dopuszczonych

przez nadzór bankowy wymuszone zo-

staną określone działania wiążące się ze

stratami, będzie miała bezpośrednio

wpływ na sektor bankowy, a pośrednio

na giełdę papierów wartościowych, go-

spodarkę kraju i wizerunek kraju

w oczach inwestorów międzynarodo-

wych.

Systemowe rozwiązanie eliminujące

z polskiego systemu finansowego ryzyko

kursowe związane z kredytami w obcych

walutach w dłuższej perspektywie było-

by korzystne z punktu widzenia stabilno-

ści i przewidywalności systemu. Wydaje

się jednak, że trudne będzie wypracowa-

nie rozwiązania, którego wdrożenie bę-

dzie neutralne dla gospodarki i tworzą-

cych ją podmiotów. Rozwiązanie syste-

mowe powinno być zaprojektowane tak,

aby nie wymagało zaangażowania środ-

ków publicznych jako pomocy finanso-

wej dla żadnej ze stron, tj. ani dla banków

ani dla kredytobiorców. Nie może też być

mowy o zmuszaniu przez instytucje nad-

zoru kredytobiorców do zmiany warun-

ków podpisanych umów – wszelkie roz-

wiązania muszą zakładać skorzystanie

z nich na zasadzie dobrowolności.

Kwestia kredytów hipotecznych w obcych walutach w Polsce w obecnej postaci nie stanowi za-grożenia dla rozwoju gospodarki i stabilności systemu finansowe-go.

Jest to problem zupełnie innej natury, niż

miało to miejsce w Stanach Zjednoczo-

nych, gdzie problemy ze spłacaniem kre-

dytów hipotecznych stały się jednym

z głównych czynników powodujących

globalny kryzys finansowy.

Po pierwsze kredyty we frankach nie są

już w Polsce udzielane. Po drugie, sprawa

dotyczy niewielkiej grupy osób, w dodat-

ku charakteryzujących się wyższym od

przeciętnej wynagrodzeniem i wykształ-

ceniem. To zupełnie inna sytuacja niż

w Stanach Zjednoczonych, gdzie banki

udzielały kredytów hipotecznych oso-

bom niemającym zdolności kredytowej

(tzw. NINJA – no income, no job or assets).

Efektem tego było łatwe zaprzestanie

regulowania rat, a nawet rezygnacja

z mieszkania czy domu w momencie kło-

potów finansowych. W Polsce zaś kredy-

ty hipoteczne wciąż należą do najlepiej

spłacanych, a dobrowolne oddawanie

bankom nieruchomości będących zabez-

pieczeniem kredytu praktycznie nie wy-

stępuje. Jest to także efektem stosowa-

nych w umowach zapisów dotyczących

zabezpieczenia kredytów.

Należy podkreślić, że podjęte już przez

banki działania doraźne, wchodzące

w skład tzw. „sześciopaku”, okazały się

skuteczne i pomocne dla wielu rodzin

spłacających kredyty we frankach. Zale-

tą zaproponowanych klientom rozwią-

zań było przede wszystkim ich bardzo

szybkie wdrożenie, dzięki czemu ich

działanie było odczuwalne w najtrud-

niejszym dla kredytobiorców, wiążącym

się z dużą niepewnością, okresie tuż po

styczniowej decyzji Narodowego Banku


44

Szwajcarii. Ponadto, rozwiązania przyję-

te w ramach „sześciopaku” są proste,

przejrzyste i łatwe do zrozumienia dla

kredytobiorców w odróżnieniu od pro-

ponowanych przez KNF i ZBP rozwiązań

systemowych.

W kontekście wyborów prezydenckich

oraz jesiennych wyborów parlamentar-

nych zaobserwować można wzmożone

zainteresowanie polityków tematem

kredytów hipotecznych we frankach

szwajcarskich. Przedstawiane rozwiąza-

nia – jak w przypadku propozycji prezy-

denta-elekta Andrzeja Dudy – przewalu-

towania kredytów po kursie z dnia udzie-

lenia pożyczki są atrakcyjne dla kredyto-

biorców, jednak finalnie bardzo kosz-

towne. I to nie tylko dla banków, ale dla

całego polskiego systemu bankowego

i gospodarki. Operacja systemowego

przewalutowania po historycznym kur-

sie skutkowałaby realnym zagrożeniem

bankructwa dla kilku mniejszych ban-

ków, szczególnie nie posiadających mię-

dzynarodowych instytucji finansowych

jako właścicieli. Banki zwrócą się do pań-

stwa polskiego o pomoc, i albo taka po-

moc w trosce o stabilność systemu ban-

kowego zostanie udzielona pieniędzmi

wszystkich podatników, albo w przypad-

ku odmowy klienci tych banków będą

musieli liczyć się z utratą przynajmniej

części oszczędności. Sytuacja taka nie

pozostanie bez wpływu na stabilność

polskiego systemu bankowego: spadek

zaufania do banków, ograniczenie akcji

kredytowej i wzrost kosztów kredytów,

problemy dla Bankowego Funduszu

Gwarancyjnego, utrata miejsc pracy

w bankach.

Dlatego jeszcze raz warto podkreślić, że

podejmując decyzje o pomocy dla fran-

kowiczów niezbędne jest uwzględnienie

wszystkich tego konsekwencji znacznie

wykraczających poza banki, które udzie-

lały kredytów w szwajcarskiej walucie.

W ocenie Instytutu, ingerencja w rynek walutowych kredytów hipotecznych w dłuższej per-spektywie to działanie przeciw skuteczne dla interesu kredyto-biorców. Wymierną pomocą dla całej grupy posiadaczy kredytów we frankach będzie nie odgórne narzucenie zmian, ale prorynko-wa, długofalowa strategia gospo-darcza, której efektem będzie stabilny wzrost polskiej gospo-darki i umocnienie się polskiego złotego względem szwajcarskiej waluty.


45


46


47

Notatki:

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….

…………………………………..…………………………………..…………………………………..……………………………….


48

Raport Franki final · Frankowe kredyty hipoteczne w Polsce – podstawowe fakty 6 2. ... nia 2012...

Documents

Transcript of Raport Franki final · Frankowe kredyty hipoteczne w Polsce – podstawowe fakty 6 2. ... nia 2012...