SZKOŁA POLICJI W KATOWICACH

Wydawnictwo

Szkoły Policji w Katowicach

2012

Pierwsza pomoc.

Rany, krwotoki, wstrząs – przyczyny,

objawy, postępowanie

Opracowanie:

mł. asp. Bartosz Saczka

ZAKŁAD OGÓLNOZAWODOWY

Wszelkie prawa zastrzeżone – Szkoła Policji w Katowicach 2012

Druk i oprawa: Szkoła Policji w Katowicach

Spis treści

Wstęp ....................................................................................................... 5

Rozdział 1. RANY ............................................................................................ 6

1.1. Rodzaje ran ........................................................................................................ 6

1.1.1. Rana powłok brzusznych z wytrzewieniem ................................................ 7

1.1.2. Otwarta rana klatki piersiowej – podejrzenie odmy urazowej .................... 8

1.1.3. Ciało obce w ranie ....................................................................................... 8

1.1.3. Amputacja ................................................................................................... 9

1.2. Postępowanie ..................................................................................................... 9

1.2.1. Opatrunek osłaniający ............................................................................... 10

1.2.2. Opatrunek uszczelniający .......................................................................... 11

1.2.3. Opatrunek stabilizująco-mocujący ............................................................ 14

1.2.4. Opatrunek foliowy (wilgotny) ................................................................... 14

1.2.5. Opatrunek uciskowy .................................................................................. 15

1.2.6. Opaska uciskowa ....................................................................................... 16

1.2.7. Opatrunki specjalne (taktyczne) ................................................................ 17

Rozdział 2. KRWOTOK ............................................................................... 20

2.1. Rodzaje i przyczyny ........................................................................................ 20

2.2. Postępowanie ................................................................................................... 21

Rozdzial 3. WSTRZĄS .................................................................................. 23

3.1. Objawy wstrząsu ............................................................................................. 24

3.2. Postępowanie ................................................................................................... 25

Rozdział 4. BEZPIECZEŃSTWO WŁASNE ............................................. 27

BIBLIOGRAFIA .............................................................................................. 29

5

Wstęp

„Ciało człowieka podczas wypadku przy prędkości zaledwie 50 km/h gromadzi

energię kinetyczną porównywalną do uderzenia o ziemię po upadku z trzeciego

piętra”1. Nietrudno się domyślić, że w takiej sytuacji osoba poszkodowana będzie

miała dużo obrażeń zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Mogą to być rany,

krwotoki albo powikłanie krwotoku jakim jest wstrząs.

Opracowanie to zawiera sposoby postępowania z osobami rannymi, które

przeprowadzać będą ratownicy niemedyczni lub inne osoby przeszkolone w zakresie

udzielania pierwszej pomocy zarówno w warunkach „cywilnych”, jak i w sytuacjach

„policyjnych” np.: patroli, działań pododdziałów zwartych czy grup realizacyjnych.

Każdy z policjantów może znaleźć się w sytuacji, w której będzie konieczne

podjęcie czynności ratujących życie i zdrowie osób poszkodowanych czy to w wyniku

przestępstwa, czy nieszczęśliwego wypadku losowego.

Rozdział pierwszy zawiera informacje na temat ran, ich rodzajów oraz

sposobów postępowania przy użyciu zarówno klasycznych materiałów

opatrunkowych, jak i nowoczesnych, taktycznych środków opatrunkowych. Rozdział

drugi zawiera informacje dotyczące problematyki krwotoków zewnętrznych

i wewnętrznych, a także sposobów postępowania w takich przypadkach. Rozdział

trzeci dotyczy wstrząsu czyli zaburzeń pracy organizmu spowodowanego różnymi

czynnikami oraz metod reagowania w takich sytuacjach. Rozdział czwarty poświęcony

jest problematyce zabezpieczania przed materiałem zakaźnym w czasie udzielania

pierwszej pomocy.

1 Driving safety forward. Renault and safety. LAB (Laboratory for accident research, biomechanics and human

behaviour studies) 2010, za: www.onet.moto.pl.

6

Rozdział 1. RANY

Rana to uszkodzenie ciągłości skóry, a często również głębszych tkanek lub narządów

na skutek urazu mechanicznego. Istnieją także pewne rodzaje ran, które powstają

w wyniku innych procesów chorobowych np. owrzodzenie żylakowe, owrzodzenie

troficzne (odleżyna), owrzodzenie neuropatyczne, rana powstała w wyniku

niedokrwienia lub zakażenia tkanek.

Rany czyli obrażenia tkanek miękkich powstają wskutek działania różnych

czynników zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Ranami nazywamy różnego

rodzaju uszkodzenia skóry lub błon śluzowych (rany otwarte) bądź obrażenia tkanek

podskórnych bez naruszenia ciągłości skóry (rany zamknięte).

1.1. Rodzaje ran

Ze względu na sposób powstania możemy podzielić rany na różne rodzaje, m.in.:

rany cięte – powstają, gdy skóra ma kontakt z ostrymi krawędziami, mogą dość

głęboko penetrować, uszkadzając tkanki i narządy głębiej położone,

krwawienie jest z reguły dość obfite;

rany kłute – powstają, gdy następuje kontakt z cienkim, ostrym i długim

przedmiotem, często uszkodzeniu ulegają narządy głębiej położone, istnieje

również duże ryzyko zakażenia rany;

rany postrzałowe – powstające w wyniku działania pocisku z broni miotającej

(broń palna, kusza, łuk itp.), w wyniku działania pocisku może powstać kilka

ran (wlotowa i wylotowa);

rany tłuczone – powstają, gdy następuje uderzenie tępym narzędziem, z reguły

krwawienie jest nieznaczne z uwagi na brak przerwania lub niewielkie

przerwanie ciągłości skóry;

rany szarpane – powstają w wyniku rozdarcia ze znacznym uszkodzeniem

skóry, towarzyszy im często obfite krwawienie (np. pogryzienie przez zwierzę);

7

otarcia naskórka – uszkodzenie powierzchownych warstw naskórka,

krwawienie jest niewielkie;

amputacje – jeśli dochodzi do oderwania, odrąbania części ciała;

rany miażdżone – w przypadku ran miażdżonych dochodzi do zniszczenia

struktur tkankowych na dużą głębokość.

Ze względu na miejsce wystąpienia rany możemy podzielić na obrażenia:

głowy,

szyi,

klatki piersiowej,

brzucha,

kończyn.

Szczególnego rodzaju opatrzenia wymagają rany:

wytrzewienia w obrębie jamy brzusznej,

odmy urazowej (przebicia ściany klatki piersiowej i opłucnej),

z obecnym ciałem obcym,

amputacji,

z towarzyszącym krwotokiem (patrz rozdz. 2.).

1.1.1. Rana powłok brzusznych z wytrzewieniem

Jest to obrażenie polegające na

wypadnięciu na zewnątrz ciała

narządów wewnętrznych, np. żołądka

lub jelit, w następstwie rozległej rany

brzucha.

Fot. 1.1. Wytrzewienie w obrębie jamy brzusznej

8

1.1.2. Otwarta rana klatki piersiowej – podejrzenie odmy urazowej

Powstaje, gdy dochodzi do przebicia ściany klatki

piersiowej oraz opłucnej. Powietrze atmosferyczne

z uwagi na różnicę ciśnienia w opłucnej i w atmosferze

dostaje się do wnętrza worka opłucnowego powodując

zapadanie się płuca.

Towarzyszą temu objawy, takie jak:

pęcherzyki powietrza widoczne w obrębie rany,

specyficzny świst przy wdechu,

pokasływanie,

ból w klatce piersiowej – o nagłym początku, ostry,

nasilający się przy oddychaniu, kaszlu lub ruchach

klatki piersiowej,

asymetria ruchów oddechowych klatki piersiowej,

duszność,

sinica (w niektórych przypadkach),

wstrząs,

niewydolność krążeniowa.

1.1.3. Ciało obce w ranie

Gdy przedmiot wbije się w ciało

i w nim pozostaje wystając poza

obrys ciała.

Fot. 1.3. Ciało obce w ranie

Rys. 1.2. Odma

9

1.1.4. Amputacja

Jeżeli w wyniku urazu dochodzi do oderwania, odrąbania lub odcięcia fragmentu ciała

(np. kończyny, nosa, ucha). W takim przypadku może nastąpić amputacja całkowita

lub częściowa.

Fot. 1.4. Amputacja całkowita Fot. 1.5. Amputacja częściowa

1.2. Postępowanie

Ogólne zasady opatrywania ran to:

zadbaj o bezpieczeństwo własne

zabezpiecz poszkodowanego przed upadkiem, posadź, połóż

odsłoń miejsce rany, rozcinając bądź rozrywając odzież

dokonaj oceny rany celem ustalenia dalszego postępowania

odpowiednio zabezpiecz obrażenie

rany nie oczyszczaj, nie stosuj żadnych środków dezynfekujących

Na rany stosuje się opatrunki. Najczęściej stosowanym

opatrunkiem jest tzw. opatrunek osłaniający.

Na niektóre miejsca jednak trzeba w pewnych

okolicznościach zakładać specjalne rodzaje

opatrunków. Do opatrunków stosowanych w nietypowych

okolicznościach zaliczamy opatrunki: uszczelniający,

stabilizująco-mocujący, wilgotny (foliowy), uciskowy,

opaskę uciskową. Fot.1.6. Materiały opatrunkowe

10

Poniżej opisane zostaną poszczególne rodzaje opatrunków. Należy jednak pamiętać,

że opatrywanie ran jest tylko jednym z elementów udzielania pierwszej pomocy.

Całość akcji ratowniczej opiera się na algorytmie postępowania (patrz str. 28), który

warunkuje prawidłowe przeprowadzenie czynności zmierzających do uratowania

czyjegoś życia lub zdrowia.

1.2.1. Opatrunek osłaniający

Składa się z dwóch elementów. Części osłaniającej (jałowej gazy opatrunkowej) oraz

części mocującej (bandaż dziany lub elastyczny albo plaster). Zadaniem elementu

osłaniającego jest zabezpieczenie rany przed wtórnym zabrudzeniem oraz infekcją,

czasem również zakładany jest w celu zatamowania krwawienia. Zadaniem elementu

mocującego jest natomiast „trzymanie” opatrunku w miejscu urazu. Opatrunek ten jest

stosowany na większość ran. Przykładem takiego opatrunku jest opatrunek osobisty

stosowany przez wojsko czy policję.

Fot. 1.7. Gaza jałowa i bandaż Fot. 1.8. Na ranę przykładamy gazę

Fot. 1.9. Owijamy całość bandażem

11

1.2.2. Opatrunek uszczelniający

Głównym elementem budującym taki rodzaj opatrunku jest materiał nieprzepusz-

czający powietrza np. folia. Materiał ten musi być szczelnie przymocowany do skóry,

gdyż ma nie dopuścić do przedostania się powietrza do jamy opłucnej przy urazie

penetrującym klatki piersiowej (podejrzenie odmy – patrz str. 8). Folię oklejamy

plastrem lub taśmą samoprzylepną na krawędziach ze wszystkich stron (opatrunek

szczelny) lub pozostawiając nieprzyklejony jeden narożnik (opatrunek wentylowy).

Po założeniu opatrunku, poszkodowanego

układamy w pozycji półsiedzącej stosowanej

u osób przytomnych w przypadku obrażeń

w obrębie klatki piersiowej, duszności, a także

przy urazach czaszkowo-mózgowych.

Jeśli osoba poszkodowana jest nieprzytomna,

wtedy układamy ją w pozycji bezpiecznej

(bocznej ustalonej na boku rannym!). Pozycja ta zapewnia drożność dróg oddecho-

wych, możliwość wypływania płynów z jamy ustnej oraz zapewnia stabilne, bezpieczne

położenie ciała. Przed przystąpieniem do układania poszkodowanego zdejmujemy mu

okulary, wyciągamy z kieszeni duże, twarde przedmioty oraz prostujemy kończyny dolne.

Fot.1.10. Opatrunek wentylowy z opatrunku osobistego i plastra

Fot. 1.11. Pozycja półsiedząca

12

Aby ułożyć osobę w pozycji bezpiecznej należy:

Przyklęknąć z boku osoby poszkodowanej.

Kończynę górną znajdującą się bliżej nas ugiąć

w stawie łokciowym około 90º i położyć z boku.

Naszą drugą ręką chwycić okolice kolana nogi

dalszej poszkodowanego i unieść kolano do góry.

Rękę bliższą głowy zapleść palcami o rękę dalszą

poszkodowanego.

Następnie umieścić ją pod policzkiem poszkodo-

wanego stroną grzbietową dłoni.

Fot. 1.12-15. Pozycja bezpieczna układanie

13

Ciągnąc za kolano obrócić osobę na bok kontrolując

ułożenie dłoni pod policzkiem.

Ułożyć górną nogę tak, aby była zgięta w stawie

biodrowym i kolanowym pod kątem około 90º

stabilizując pozycję ciała.

Na koniec odchylamy głowę, aby zapewnić droż-

ność dróg oddechowych.

Pozycja bezpieczna (boczna ustalona).

Fot. 1.16-19. Pozycja bezpieczna układanie

14

1.2.3. Opatrunek stabilizująco-mocujący

Stosowany w przypadku ciała obcego wbitego w ciało. Zbudowany jest z kilku

elementów: poza gazą jałową przykładamy koło przedmiotu wbitego dwa sztywne

elementy (klocki lub zwinięte bandaże) w celu ustabilizowania ciała obcego.

Następnie bandażem owijamy te elementy mocując do ciała tak, aby cały opatrunek

ograniczał ruchomość wbitego przedmiotu.

Po założeniu opatrunku staramy się, aby osoba nie wykonywała żadnych ruchów

z uwagi na ryzyko przemieszczania się ciała obcego.

1.2.4. Opatrunek foliowy (wilgotny)

Stosowany w przypadku wytrzewienia. Główną częścią tego opatrunku jest folia

lub wilgotna gaza, które mają zabezpieczyć np. jelita przed wyschnięciem. Folię lub

gazę należy oczywiście zamocować na ciele tak, aby się nie zsunęły i nie uciskały

wytrzewionych narządów. Można to zrobić chustą trójkątną, bandażem albo plastrem.

Fot. 1.22. Opatrunek wilgotny

Fot. 1.20-21. Opatrunek stabilizująco-mocujący

15

Pozycją stosowaną u poszkodowanych z obrażeniami w obrębie jamy brzusznej

(rany, krwotok do jamy brzusznej) oraz przy bólu brzucha, jest pozycja z ugięciem

biodrowo-kolanowym.

1.2.5. Opatrunek uciskowy

Stosowany przy krwotoku. Składa się z trzech elementów: jałowej gazy, elementu

dociskającego (klocka, zwiniętego bandaża) oraz elementu mocującego (bandaża).

Fot. 1.25 - 26. Pozycja z ugięciem biodrowo-kolanowym

Fot. 1.27. Opatrunek uciskowy gaza Fot. 1.28. Opatrunek uciskowy element dociskający

Fot. 1.23-24. Opatrunek foliowy

16

Po opatrzeniu rany krwotocznej unosimy kończynę do góry w celu ograniczenia

napływu krwi do miejsca urazu i stosujemy pozycje przeciwwstrząsową (patrz str. 26).

1.2.6. Opaska uciskowa

Stosowana w przypadku amputacji w celu ograniczenia krwawienia z kikuta.

Zakładamy ją co najmniej 3 do 5 cm od miejsca odcięcia / oderwania na szerokość

minimum 5 cm. Na opasce należy zapisać czas jej założenia. Raz założonej opaski

nie zdejmujemy i nie luzujemy (zrobi to dopiero wykwalifikowany personel

medyczny). Można zastosować opaskę profesjonalną (np. typu MAT lub CAT) lub

improwizowaną np. chustę trójkątną. W ostateczności dopuszczalne jest zastosowanie

opaski uciskowej przy masywnym krwotoku, ale tylko jeśli pozostałe sposoby jego

zatamowania zawiodły! Dalsze posterowanie jest identyczne jak w przypadku

krwotoku.

Fot. 1.29. Opatrunek uciskowy mocowanie Fot. 1.30. Uniesienie kończyny do góry

Fot. 1.31. Opaska uciskowa typu MAT Fot. 1.32. Opaska uciskowa typu CAT

17

Po założeniu opaski i zastosowaniu postępowania przeciwwstrząsowego należy

również prawidłowo zabezpieczyć odciętą część. W tym celu należy:

zapakować ją do szczelnego foliowego worka,

następnie tak zapakowany worek włożyć do pojemnika z zimną wodą lub wodą

z dodatkiem lodu.

Pamiętaj!

Nie wkładamy do lodu (nie wolno zamrażać)!

Nie wkładamy bezpośrednio do wody!

1.2.7. Opatrunki specjalne (taktyczne)

Są to elementy wyposażenia używane

przez policję, wojsko i inne formacje.

Oczywiście nie każdy policjant czy

żołnierz ma zawsze przy sobie taki rodzaj

ekwipunku. Opatrunki te, z wyjątkiem

opatrunku osobistego, są najczęściej

na wyposażeniu jednostek specjalnych

lub na wyposażeniu kontyngentów na

misjach zagranicznych. Fot. 1.35. Opatrunki taktyczne

Fot. 1.33. Opaska uciskowa typu CAT - zakładanie Fot. 1.34. Blokada krępulca

18

Opatrunek typu Quikclot (Quikclot ACS +) – jest to opatrunek proszkowy służący

do tamowania masywnych krwotoków. Działa w ten sposób, że po wsypaniu proszku

do rany następuje gwałtowna reakcja chemiczna absorpcji wody, w wyniku czego

dochodzi do koagulacji tkanek i zatrzymania krwawienia. Niestety skutkiem

ubocznym jest powstanie wysokiej temperatury powodującej sparzenie rejonu

działania proszku. Powstała również nowsza wersja Quikclot ACS + , w której zamiast

proszku występują granulki schowane w worku z gazy, na skutek czego ograniczono

nieco działanie skutków ubocznych.

Opatrunek CELOX – podobnie jak

opatrunek Quikclot jest opatrunkiem

hemostatycznym służącym do tamowania

krwotoków, nie powoduje jednak przy tym

poparzeń.

Fot. 1.36. Opatrunek Quikclot Fot. 1.37. Opatrunek Quikclot ACS +

Fot. 1.38. Opatrunek CELOX

19

Opatrunek Ashermana (ACS) – opatrunek na ranę klatki piersiowej z podejrzeniem

odmy urazowej. Służy do uszczelnienia rany w celu powstrzymania narastania odmy.

Jednocześnie dzięki wentylowi powietrze już nagromadzone może wypływać

na zewnątrz.

Opatrunek osobisty – używany powszechnie w zasadzie przez wszystkie służby.

Ten rodzaj opatrunku istnieje już kilkadziesiąt lat bez większych zmian. Mimo tego

za jego pomocą można opatrzyć prawie każdy rodzaj rany. Opatrunek ten jest

wodoodporny i jałowy. Składa się z dwóch jałowych gaz przymocowanych do

bandaża (dawniej dzianego, obecnie również w wersji z bandażem elastycznym)

umieszczonych w foliowym opakowaniu.

Fot. 1.39-40. Opatrunek Ashermana (ACS)

Fot. 1.41. Opatrunek osobisty zapakowany Fot. 1.42. Opatrunek osobisty miejsce nacięcie początkowe

Fot. 1.43. Opatrunek osobisty rozerwanie Fot. 1.44. Opatrunek osobisty zawartość

20

Rozdział 2. KRWOTOK

Krwawienie utrata krwi na skutek choroby (na przykład gorączki krwotocznej)

lub urazu naczyń krwionośnych.

Krwotok – gwałtowna, duża i szybka utrata krwi najczęściej na skutek urazu.

2.1. Rodzaje i przyczyny

Krwawienie występuje przy prawie każdym urazie uszkadzającym skórę, natomiast

krwotok następuje przy uszkodzeniu dużych naczyń krwionośnych (tętnic lub żył).

Groźne dla życia krwotoki mogą wystąpić w przebiegu następujących chorób:

gruźlica płuc, rak, żylaki przełyku, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy

czy hemofilia. Krwotoki, które pociągają za sobą szybką utratę znacznej ilości krwi,

mogą doprowadzić do wstrząsu krwotocznego, a nawet śmierci.

Krwotoki można podzielić na:

tętnicze – charakteryzują się silnym pulsującym wypływem krwi, trudnym

do zatamowania, są najgroźniejsze, ponieważ szybko doprowadzają do

wstrząsu, a nawet zgonu;

żylne – krew wypływa ze stałą prędkością, jest ciemnoczerwona, wypływ krwi

nie jest tak dynamiczny jak przy krwotoku tętniczym, jednak przy uszkodzeniu

dużej żyły również może doprowadzić do wstrząsu i zgonu;

włośniczkowe – przy powierzchownych uszkodzeniach skóry, krew przesiąka

przez skórę, powstaje również przy oparzeniach, wypływ krwi jest znacznie

wolniejszy niż przy krwotoku tętniczym czy żylnym.

Innym rozróżnieniem jest podział krwotoków na:

zewnętrzny – gdy krew z naczyń krwionośnych wylewa się poza obrys ciała;

wewnętrzny – krew wylewa się do jam ciała poza naczynia krwionośne

bez wypływu na zewnątrz;

mieszany – gdy część krwi wylewa się do jam ciała, a pewna ilość wypływa

na zewnątrz.

21

2.2. Postępowanie

W przypadku stwierdzenia krwotoku zewnętrznego należy jak najszybciej ucisnąć

ranę w miejscu które krwawi. Można tego dokonać nawet ręką (uwaga na zakażenie),

najlepiej poprzez rękawiczkę. Następnie jak najszybciej stosujemy opatrunek

uciskowy (patrz str. 15). Jeśli nie ma przeciwwskazań, np. urazu kręgosłupa,

poszkodowanego układamy w pozycji przeciwwstrząsowej (patrz str. 26). Jeżeli

krwotok występuje na kończynie, to należy unieść ją do góry.

Należy pamiętać, tak jak w przypadku ran, że tamowanie krwotoku jest tylko

jednym z elementów udzielania pierwszej pomocy, a całość czynności ratowniczych

opiera się na algorytmie postępowania (patrz str. 28).

W przypadku stwierdzenia krwotoku wewnętrznego sytuacja jest znacznie

trudniejsza ponieważ w ramach pierwszej pomocy nie mamy możliwości

powstrzymania krwotoku. Postępowanie ogranicza się właściwie do próby

ograniczenia krwotoku. W tym celu należy jak najszybciej wezwać pomoc, określić

miejsce krwotoku, obłożyć okolice krwotoku lodem, zastosować odpowiednią pozycję

ułożeniową (przeciwwstrząsowa lub z ugięciem biodrowo-kolanowym w przypadku

krwotoku wewnętrznego w obrębie jamy brzusznej), ponadto cały czas monitorować

czynności życiowe – utrzymywać drożność dróg oddechowych.

Fot.2.1 i 2.2 Pozycja przeciwwstrząsowa.

Fot. 2.1. Udrożnienie dróg oddechowych

22

POSTĘPOWANIE PRZY KRWOTOKU

Poszkodowanego posadź

albo połóż

Ranę zabezpiecz opatrunkiem

uciskowym, jeżeli gwałtownie

nasiąka krwią nałóż kolejną

warstwę opatrunku

Jeżeli krwotok znajduje się

na kończynie unieś ją wyżej

Zastosuj pozycję

przeciwwstrząsową

Chroń przed utratą ciepła – załóż

koc termiczny

Bezpieczeństwo własne – załóż

rękawiczki

23

Rozdzial 3. WSTRZĄS

Wstrząs – jest to stan, w którym na skutek dysproporcji między zapotrzebowaniem

a dostarczeniem odpowiedniej ilości tlenu do komórek organizmu, dochodzi

do upośledzenia funkcji i niewydolności ważnych dla życia narządów.

Wstrząs możemy podzielić na:

wstrząs hipowolemiczny spowodowany zmniejszeniem objętości krwi

krążącej. Najczęstszą przyczyną jest obfity krwotok w wyniku urazu lub utrata

płynu pozakomórkowego w przebiegu oparzeń;

wstrząs kardiogenny spowodowany niewydolnością mięśnia sercowego,

na przykład zawałem. Jego przyczyną mogą być także inne wady serca

i arytmie;

wstrząs septyczny uwarunkowany wieloczynnikowo, spowodowany

uszkodzeniem wielu narządów.

Inne rodzaje wstrząsu należą do jednej z wyżej wymienionych grup lub nie spełniają

definicji wstrząsu jako takiego. Są to:

wstrząs normowolemiczny spadek ciśnienia krwi, nie jest spowodowany jej

fizyczną utratą;

toksyczny spowodowany kontaktem z substancją wywołującą nagły spadek

ciśnienia;

anafilaktyczny jego przyczyną jest anafilaksja, czyli reakcja alergiczna

polegająca na nagłym wyrzucie histaminy spowodowanym kontaktem

z alergenem. Najbardziej znanymi przypadkami tego rodzaju wstrząsu jest

reakcja na jad pszczeli. W przypadku braku szybkiej pomocy wstrząs

anafilaktyczny prowadzi do śmierci;

hemolityczny jest skutkiem przetoczenia niezgodnej grupowo krwi;

pourazowy – może wystąpić po urazach głowy lub innych miejsc

wstrząsorodnych;

24

neurogenny – powoduje go nagła dysfunkcja rdzenia kręgowego i zanik

regulacji nerwowej. Brak kontroli nerwowej nad ciśnieniem krwi powoduje

rozkurcz naczyń i niedokrwienie;

endokrynologiczny – czyli hormonalny (np. zaburzenia pracy tarczycy

tzw. przełom tarczycowy);

z niedotlenienia – niedobór lub brak tlenu w tkankach.

Jeszcze inny podział wstrząsu rozróżnia przyczyny jego powstania:

wstrząs hipowolemiczny – zmniejszenie objętości krwi krążącej w naczyniach

spowodowany krwotokiem lub znaczną utratą płynów ustrojowych;

wstrząs względnie hipowolemiczny – dystrybucyjny (poszerzenie łożyska

naczyniowego czyli nadmierne rozszerzenie naczyń krwionośnych), występuje

przy uszkodzeniu rdzenia kręgowego, posocznicy (sepsie), przedawkowaniu

niektórych leków;

wstrząs mechaniczny – utrudnienie przepływu krwi do serca lub wypływania

krwi z serca, występuje przy stłuczeniu serca, odmie prężnej czy tamponadzie

serca.

Utrata już 15 % krążącej w organizmie krwi (ok. 750 ml) może powodować

objawy wstrząsu!

3.1. Objawy wstrząsu

Kluczowe w prawidłowym postępowaniu jest jak najszybsze rozpoznanie wstrząsu.

Jest to bardzo istotne choć, w początkowej fazie po urazie, trudne.

Do objawów wstrząsu zaliczamy zaburzenia, które są wynikiem

niedostatecznego dopływu tlenu i innych składników niezbędnych do prawidłowego

działania komórek.

Podstawowe objawy wstrząsu to:

bladość skóry (spowodowana skurczem naczyń podskórnych);

przyspieszony oddech (wynikający z niedotlenienia);

25

ogólne osłabienie (niedotlenienie oraz zakwaszenie mięśni wynikające

z beztlenowych procesów komórkowych);

zaburzenia świadomości – splątanie, agresja, senność, a nawet śpiączka

(niedotlenienie mózgu);

wzmożone pragnienie (niedobór płynów w organizmie);

pocenie się (reakcja gruczołów potowych);

zatrzymanie krążenia (jest efektem krytycznej niewydolności serca po utracie

dużej ilości krwi i płynów oraz niedotlenienia mięśnia sercowego).

3.2. Postępowanie

Przy rozpoznaniu lub podejrzeniu wstrząsu należy jak najszybciej rozpocząć

postępowanie przeciwwstrząsowe. W takim przypadku konieczne jest jak najszybsze

wezwanie pogotowia ratunkowego. Postępowanie w zakresie pierwszej pomocy

nie jest w stanie odwrócić postępującego wstrząsu i trudno nawet mówić

o zatrzymaniu jego rozwoju. Walka ogranicza się do spowolnienia jego postępów

i próby wyeliminowania przyczyny, co nie zawsze jest możliwe.

Główne czynności postępowania przeciwwstrząsowego:

zatamować krwawienie (najczęstszy jest wstrząs hipowolemiczny);

ułożyć osobę we wstrząsie w pozycji leżącej, a jeśli to możliwe

przeciwwstrząsowej (z nogami uniesionymi 30 cm nad podłoże);

utrzymywać drożność dróg oddechowych;

często monitorować oddech u osoby nieprzytomnej (co 2 min.);

krwawiącą kończynę unieść do góry;

okryć osobę we wstrząsie kocem termicznym.

26

Pozycja przeciwwstrząsowa – stosowana u osób we wstrząsie oraz ewentualnie przy

omdleniu. WYJĄTEK – urazy głowy, jamy brzusznej, kończyn dolnych, kręgosłupa

lub miednicy

2

Jeśli stwierdzimy, że osoba poszkodowana jest nieprzytomna i nie oddycha

natychmiast należy podjąć czynności resuscytacyjne (RKO)!

Fot. 3.3. Resuscytacja

Fot. 3.1-2. Pozycja przeciwwstrząsowa

27

Rozdział 4. BEZPIECZEŃSTWO WŁASNE

Podczas działań ratowniczych trzeba mieć cały czas na uwadze bezpieczeństwo

własne. Aby móc skutecznie pomagać i jednocześnie nie narażać się na utratę zdrowia

lub nawet życia, ratownik musi stosować środki ochrony osobistej. Należą do nich

rękawiczki lateksowe (lub inne

np. winylowe) oraz odzież ochronna:

okulary ochronne, maska, maseczka

do sztucznego oddychania, rękawice

robocze zabezpieczające przed zranie-

niem o ostre krawędzie, np. blach lub

szkła. Środki te mają za zadanie

zabezpieczyć ratującego przed mate-

riałem zakaźnym. Za potencjalnie

niebezpieczne uważa się:

krew tkanki płyny ustrojowe wydzieliny.

Kontakt z tego typu materiałem jest groźny

zarówno dla ratującego, jak i dla innych

poszkodowanych z uwagi na możliwość

przeniesienia materiału zakaźnego przez

udzielającego pomocy. W związku z tym

należy zmieniać rękawiczki przy prze-

chodzeniu od jednego poszkodowanego

do drugiego.

Za najgroźniejszy uważa się powszechnie wirus HIV, jednak o wiele bardziej zakaźne

są wirusy Wirusowego Zapalenia Wątroby (WZW) typu B oraz C. Drogi przenoszenia

się wirusów są takie same w przypadku HIV oraz WZW, jednak te ostatnie są nawet

stukrotnie bardziej zakaźne od HIV.

Fot. 4.1. Maseczki do sztucznego oddychania

Fot. 4.2. Zabezpieczenie siebie poprzez

rękawiczki lateksowe

28

Algorytm 1

ALGORYTM POSTĘPOWANIA Z OSOBĄ POSZKODOWANĄ

Wrażenie ogólne

Oceń mechanizm urazu

Oceń świadomość

Stabilizuj kręgosłup szyjny

Airway usuń ciała obce, odchyl głowę do tyłu

Breathing sprawdź oddech

Circulation krążenie (jeśli jest oddech, to jest zachowane krążenie)

Wezwij karetkę

Tamuj krwawienia, stabilizuj złamania, opatrz rany, zastosuj odpowiednią pozycję ułożeniową

Zadbaj o komfort cieplny – przykryj kocem (folią termiczną), sprawdzaj oddech co 2-3 min

29

BIBLIOGRAFIA

Postępowanie w urazach, red. J. Jakubaszko, Wrocław: Górnicki Wydawnictwo

Medyczne, 2003.

Ratownik medyczny, red. J. Jakubaszko., Wrocław: Górnicki Wydawnictwo

Medyczne, 2003.

Medycyna ratunkowa i katastrof, red. A.Zawadzki, Warszawa: Wydawnictwo

Lekarskie PZWL, 2006 / 2007.

Wytyczne 2005 resuscytacji krążeniowo-oddechowej, Kraków: Polska Rada

Resuscytacji, 2005.

Bass. D., Baker. R.: Pierwsza pomoc i opieka domowa, Warszawa: Oficyna

Wydawnicza READ ME, 2006.

Ratownictwo Medyczne w wypadkach masowych, red. J. Ciećkiewicz, Wrocław:

Górnicki Wydawnictwo Medyczne, 2005.

Mikłaszewicz. P., Załupka. G.: Pierwsza pomoc przedmedyczna, Gdańsk:

Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o., 2000.

Basic Trauma Life Support dla paramedyków i ratowników medycznych

red. J. E. Campbell, Kraków: Medycyna praktyczna, 2006.

Międzynarodowe wytyczne w zakresie HIV / AIDS i praw człowieka. ONZ,

Warszawa: Krajowe Centrum ds. AIDS, 2003.

Przydatne strony internetowe:

www.pierwszapomoc.net.pl

www.tacmedsolutions.com

www.wikipedia.pl

www.czk.pl

www.chorobycywilizacyjne.pl

30

Wykaz źródeł fotografii przedstawionych w publikacji:

Fot. 1.1 i 1.22 – źródło: www.1pomoc.org/Urazy_klatki_piersiowej/Urazy_brzucha

Fot. 1.2 – źródło: www.chorobycywilizacyjne.pl/odma-oplucnowa/

Fot. 1.3 – źródło: www.gim1goleniow.internetdsl.pl/brd/rany.html

Fot. 1.4 – źródło: www.impactednurse.com/?p=38

Fot. 1.5 – źródło: alaptopswap.com/calculations-transradial-amputation/

Fot. 2.1 – źródło: www.nagle.mp.pl/wpraktyce/show.html?id=54893

Pozostałe fotografie przedstawione w publikacji są własnością Szkoły Policji

w Katowicach.