1

Tugrul Kurt

Ramazan Adıbelli- Mircea Eliade ve Din (Mircea Eliade ve Mitoloji)

Ramazan Adıbelli: “Mircea Eliade ve Din”

MİT

Mit Fransızca “Mythe” kelimesinden gelir ve Türkçede yaygın olarak “efsane, söylence, masal”

anlamlarında kullanılır.

Eliade’nin Türkçeye çevrilen eserlerde Fransızca MYTHE kelimesinin farklı tercümeleri:

- Mehmet Aydın Eliade’nin “la nostalgie des origines” kitabındaki

MYTHE kavramını mitoloji olarak tercüme eder

- Mehmet Ali Kılıçbay, Eliade’nin “Kutsal ve Din dışı” adlı

eserinde Mythe kelimesini Efsane olarak tercüme eder

- Sema Rıfat (“Mitlerin Özellikleri) adlı eserinde Mit olarak

tercüme eder

- Bir başka tercümede Mitos, diğerinde ise Söylence olarak tercüme

edilir…

Eliade’nin eserlerindeki MYTHE kelimesi Türkçeye farklı tercüme edilir. Bu aslında çevirilerin eksik

(tercüme eden diğer kitaplara bakmadan tercüme etmesinden kaynaklanabilir) ve mit kavramının

Türkçeye çevirisi ve tanımın çok kolay olmadığını gösterir

TDK’ya göre…

A. MİT:

1. Geleneksel olarak yayılan veya toplumun hayal gücü etkisiyle biçim değiştiren, tanrı,

tanrıça, evrenin doğuşu ile ilgili hayalî, alegorik bir anlatımı olan halk hikayesi,

“Ergenekon efsanesi bir mittir”

2. Mecaz: Efsaneleşen kavram veya kişi

B. Mitoloji: (mythologie)

1. Mitlerin doğuşlarını, anlamlarını yorumlayan, inceleyen bilim

2. Bir ulusa, bir dine, özellikle Yunan, Latin uygarlığına ait mitlerin, efsanelerin bütünü.

“Yunan Mitolojisi”

C. Efsane: (farsça efsane)

1. Eski çağlardan beri söylenegelen, olağanüstü varlıkları, olayları konu eden hayalî hikâye,

söylence

2. Mecaz: Gerçeğe dayanmayan, asılsız söz, hikâye…

MİT KAVRAMI, ELİADE’NİN ÇALIŞMALARINDA ÜZERİNDE DURDUĞU KAVRAMLARDAN BİRİDİR.

Eliade’ye göre, dindar insan çoğu zaman bilinçaltında olan derin arzusunu ortaya çıkaran şey

mittir!

2

Tugrul Kurt

Ramazan Adıbelli- Mircea Eliade ve Din (Mircea Eliade ve Mitoloji)

a. Mit Tanımlamaları:

Rennie: “Mit araştırmacısının sayısı kadar mit tanımı vardır”

Batı’da 20. Yy’a kadar Mit tanımları Yunan mitolojisine dayanılarak yapılmıştır. Bundan mütevellit

mit kavramına hayalî, uydurma, gerçek dışı, kurgu, yalan vs. gibi anlamlar yüklenmiştir

“Homeros ve Hesiodus’un Yunan tanrılarıyla ilgili mitolojik ifadelerini eleştirerek bunların

gerçekliğini reddeden Ksenofanes (M.Ö 565-470) sonra Yunanlılar, mythos kavramını, her tür dinî

ve metafizik değerden yavaş yavaş arındırmışlardır”1

(Homeros ve Hesiodus, insanlar tarafından yapıldığında ayıplanacak rezil ne kadar iş varsa hepsini

tanrılara atfettiler ve hırsızlık, zina ve aldatma gibi birçok gayrı meşru iş yaptırdılar (tanrılara))

Logos daha sonra historia kavramların karşıtı haline gelmiştir. Daha sonra

“gerçekte var olmayan” şeyleri ifade etmek için kullanılmaya başlamıştır.

(anlam kayması)2

Hıristiyanlık kendini özellikle Septuaguinta ile birlikte3, yani Kitab-ı

Mukaddes’in Yunanca tercümeleri ve Yunanca kavramların aktarılması

ve benimsenmesiyle birlikte, paganizme karşı yunan düşüncesiyle cevap

vermeye çalışmıştır ve MİT kavramını da bu anlamda kullanmıştır.

Nasıl??? Ahd-i Atik ve Ahd-i Cedid’de geçmeyen her şey uydurma efsanedir. Aynen bu şekilde 19.yy’a

kadar Hıristiyanlıktan beslenen Batı’daki din adamlarında da bu yaklaşım hâkimdi. Mit bu çerçevede

değerlendiriliyordu. Bununla ilgili Eliade şu sözleri sarf eder: “YUNANLAR, BUNDAN 25 ASIR ÖNCE

ÖYLE İLAN ETTİKLERİ İÇİN BÜTÜN AVRUPA DİLLERİNDE MİT KELİMESİ BİR KURGUYA İŞARET

ETMEKTEDİR”

Farklı Mit tanımlamaları:

A. Max Müller:

- “MİT BİR “DİL HASTALIĞIDIR”4 demiştir ve Mit kavramanın önemine ve aynı şekilde hem farklı

anlaşılmasına hem de anlam kaymasına uğradığını gösterir aslında

1 Ramazan Adıbelli, a.g.e s.197 2 HİSTORİA ile ilgili Latince’de bir deyim vardır: Historia magistra vitae est veya Magistra Vitae! Bu deyime göre tarihten her zaman dersler alınır-alınmalı. Bu da bize aslında historia’nin ne anlama geldiğini anlatmakta. Zira yukarıda bahsedildiği gibi eğer sadece var olmayan şeyler hakkında bilgi vermiş olsaydı pek ders alınması mümkün olmayabilirdi. Ancak burada bu deyim bunun aksini ifade eder ve HİSTORİA denilen şeyin gerçek ve ders alınması gereken bir olgu olduğunu söyler. Bu deyimin devamı niteliğinde: Historia vero testis temporum, lux veritatis, vita memoriae, magistra vitae, nuntia vetustatis, qua voce alia nisi oratoris immortalitati commendatur? By what other voice, too, than that of the orator, is history, the evidence of time, the light of truth, the life of memory, the directress of life, the herald of antiquity, committed to immortality? 3 Kitab-ı Mukaddes’in Yunancaya çevirisi 4 Max Müller, “Contributions to the science of mythology, 1897.

3

Tugrul Kurt

Ramazan Adıbelli- Mircea Eliade ve Din (Mircea Eliade ve Mitoloji)

B. Tylor:

- günlük tecrübenin mitlere dönüştürülmesini temel nedeni olarak, bütün doğanın canlı olması

ve dolayısıyla kişiselleştirilebileceği inancına bağlayarak MİTİ NAİF BİR ANİMİST İCAT olarak

görmüştür Tylor

- Mitleri tıpkı bilim gibi fizik dünyanın bir açıklaması olarak ele alır

- Tylor Miti iptidai bir bilim olarak değerlendirmişt ve onu modern bilimle karşılaştırarak bu

ikisinin birbiriyle bağdaşmayacağı sonucuna varmıştır. (Mitler yanlış, yalandan ibarettir.)

C. Andrew Lang:

- Mit değersiz bir fantezidir

D. Alman Pan-Babil ve Astro- Mitoloji okulu:

- Mit, uzaysal fenomenlerin bir projeksiyonudur

E. William Smith:

- Mit, ritüelin söz haline gelişidir, yani ritüelin açıklamasıdır

F. Sigmund Freud:

- Mit, ilk baba cinayetine ilişkin bir fantazm/fantazidir

G. 20.yy’dan sonra araştırmacılar:

- Uydurma hikaye, koca-karı masalları değildir,

- ARKAİK TOPLUMLARDA ANLAŞILDIĞI ŞEKLİYLE, YANİ “GERÇEK BİR ÖYKÜ” YE İŞARET EDEN BİR

TERİM OLARAK KULLANILIRDI…

H. Harmsworth’s Universal Encyklopedia:

- Mitler, dünyadaki birçok halkın kutsal öyküler olarak kabul ettiği ve bunların kutsal olmayan

öykülerin aksine gerçek olduğuna, yani mitlerde anlatılanların gerçekten vuku bulduğuna

inanılır

I. Branislaw Malinowski:

- Mit, iptidailerin, mitlerin yanında bilim anlayışına da sahiptir

- Mit, Tylor ve Frazer’in dediği gibi, iptidai bilimin karşılığı, yani fizikî dünyanın bir izahı

DEĞİLDİR!

- MİT, MODERN ROMANLARDAKİ ÖYKÜLER GİBİ BASİT BİR KURGUDAN İBARET OLMAYIP

BİLAKİS YAŞANILAN BİR GERÇEKLİKTİR

- MİTLER VUKUU BULMUŞTUR

- Kutsal anlatıdır mitler (SACRED TALES)

b. Eliade’ye göre MİT:

- Mit kavramı, söz ve masal kavramlarından ayrılıp, “kutsal fiil, anlamlı hareket, ilk olay” ile

ilişkilendirilmesi gerekir. Eliade şunu da açıkça ifade etmektedir ki, MİT’in tam olarak (net bir

şekilde) tanımını yapmak zordur. TÜM ARKAİK VE GELENEKSEL TOPLUMLARDAKİ MİTLERİN

HER TÜRÜNÜ VE BÜTÜN İŞLEVLERİNİ KAPSAYACAK ŞEKİLDE BİR MİT TANIMI YAPMAK

İMKÂNSIZDIR

4

Tugrul Kurt

Ramazan Adıbelli- Mircea Eliade ve Din (Mircea Eliade ve Mitoloji)

- Eliade’ye göre mit, çeşitli ve birbirini tamamlayıcı birçok açıdan yaklaşılabilen ve

yorumlanabilen son derece karmaşık bir kültürel gerçekliktir

:

MİT, bir şeyin …

..anlatır

Eliade’ye göre MİT’in gerçekliği:

5 Eliade, “İmages and symboles”, s.50

gerçekleştiğini/var olmaya başladığını

yaratılış öyküsünüontolojik

boyuutunu

ve inananlar perspektifinden ONTOFANİsini

İNSANÜSTÜ VARLIKLAR

DOĞAÜSTÜ VARLIKLAR

TANRILAR

TANRISAL VARLIKLAR

YARI TANRILAR

UYGARLAŞTIRICI KAHRA

MİT

İN Ö

ZNEL

ERİ

MİT, KUTSAL BİR ÖYKÜ ANLATIR, BİDAYETTE (BAŞLANGIÇLARIN) EFSANEVÎ

ZAMANINDA GERÇEKLEŞEN BİR OLAYI NAKLEDER (…) DOĞAÜSTÜ VARLIKLARIN

İCRAATLARI SAYESİNDE BİR GERÇEKLİĞİN NASIL MEYDANA GELDİĞİNİ ANLATIR.

DOLAYISIYLA MİT, HER ZAMAN BİR “YARATILIŞ” ÖYKÜSÜDÜR. BİR ŞEYİN NASIL

MEYDANA GELDİĞİ, NASIL VAR OLMAYA BAŞLADIĞI ANLATILIR. MİT, SADECE

GERÇEKTEN MEYDANA GELEN, TAMAMEN TEZAHÜR EDEN ŞEYDEN BAHSEDER.

MİTLERDEKİ SAHISLAR DOĞAÜSTÜ VARLIKLARDIR (…)

ÖZETLE MİT: “KUTSALIN (ya da doğaüstü olanın) DÜNYADA ÇEŞİTLİ VE BAZEN DE DRAMATİK ŞEKİLDE ORTAYA ÇIKIŞINI TASVİR EDER. DÜNYAYI GERÇEK OLARAK TESİS EDEN VE ONU BUGÜNKÜ

HALİNE GETİREN İŞTE KUTSALIN BU ORTAYA ÇIKIŞIDIR. DAHASI, DOĞAÜSTÜ VARLIKLARIN MÜDAHELELERİ SONUCUNDA İNSAN BUGÜNKÜ HALE, YANİ ÖLÜMLÜ, CİNSİYETLİ VE KÜLTÜREL

BİR VARLIK OLMA DURUMUNA GELMİŞTİR Mircea Eliade Aspects du Mythe page 16-17

5

Tugrul Kurt

Ramazan Adıbelli- Mircea Eliade ve Din (Mircea Eliade ve Mitoloji)

Aslında Eliade açıkça ifade etmese de miti sembolizm içeren bir öykü olarak algılar (s.204)

Douglas Allen: “Mitler, kutsal gerçeklikleri ortaya koyan “hakiki” birer öykü ya da tarihi sunmak

üzere sembollerin anlatım biçiminde bir araya getirildiği özel bir dinî fenomen kategorisini

oluşturmaktadır.”

MİT’in temel yapısal özelliklerinden birisi de, onun SIRRI AÇIĞA ÇIKARMAK olarak da

nitelendirilebilir. Yani Başlangıçta (yaratılışta) olanlarla ve insan için muamma olan ve gizlenmiş

bir bilgi olan Yaratılış gibi olaylar hakkında bilgiler verir… YANİ TAM OLARAK (SIRRIN İFŞASI)

DEYESEL VE SOSYAL YOLLARLA ELDE EDİLMESİ MÜMKÜN OLMAYAN BİR GERÇEKLİĞİN İFŞASIDIR.

İN NE OLDUĞU BİLİNMİYOR

Arkaik insanlar aslında MİT’le efsane/masal arasında fark gözetebiliyordu. Aşkın bir anlam ifade

etmeyen olayları konu edindikleri için efsaneler ve masallar, sahte hikâyeler olarak

değerlendirilmektedir.

Ancak: Tarih içerisinde yer alan tüm fenomenler gibi mitlerde değişikliğe uğramıştır. Ancak

“iptidailerin” mitleri zamanla değişikliğe uğramış olsa da hala başlangıçtaki bir durumu

yansıtmaktadır. (Aspects du Mythe, s.15)

Eğer mit, zaman içerisinde başlangıçtaki durumu ifade edemeyecek durumda bozulan ve

varoluşsal karakterini kaybeden bir anlatı haline gelirse, o zaman bu anlatıya mit değil MASAL

(FABLE) denilebilir

MİT, İN İLLO TEMPORE ANLATILAN GERÇEKLİKLER HAKKINDA ANLATIMDIR.

DİRİDİR, GERÇEKTİR VE YÖN BELİRLEYİCİDİR…

Rennie: “Bir miti mit yapan şey, inanan kişinin niyetidir/kastıdır”

Eliade Pettazoninin şu ifadesine katılır: “KUTSAL BİR ÖYKÜ OLDUĞU İÇİN MİT,

HAKİKİ BİR ÖYKÜDÜR”6

Eliade’nin mitlerin dile getirdiği olayların gerçekleştiği zamanı ifade etmek için kullandığı

kelimeler:

BAŞLANGIÇTA = AU COMMENCEMENTS, A L’ORİGİNE

BAŞLANDIÇTAKİ ZAMAN = LE TEMPS PRİMORDİAL

ZAMANIN BAŞLANGICINDA = AU COMMENCEMENT DU TEMPS

+Latince kavramlar

6 Raffaele Pettazoni, “The truht of myth”

Latince başlangıcı ifade eden kavramlar

İN İLLO TEMPORE

AB ORİGİNE

İN PRİNCİPİO

AB İNİTİO

ELİADE’YE GÖRE

MİTLER HALA

CANLILIKLARINI

KORURLAR

6

Tugrul Kurt

Ramazan Adıbelli- Mircea Eliade ve Din (Mircea Eliade ve Mitoloji)

İn Principio, Kitab-ı Mukaddes’in 4.yy’da St. Jerome tarafından Latinceye çevirisinde (Vulgata)

“başlangıçta…” yani “in principio” ile başlamıştır. (Aynı şekilde Yuhanna İncili “başlangıçta kelime

vardı…” bu şekilde başlar:

Kozmos var olmaya başlamadan önce kozmik zaman yoktu. Bu yüzden yaratılışın İN PRİNCİPİO

(zamanın başlangıcında) gerçekleştiği söylenir. Mit zaman dışı süresi olmayan bir anda, kutsal bir

zamanda gerçekleşmektedir. Zaman, yeni bir varlık ortaya çıkarmasıyla birlikte zuhur etmektedir.7

Eliade, Traitê d’histoire des religions adlı eserinde şöyle der: “MODERN ZİHİN PERSPEKTİFİNDEN

MİT, TARİHİ ORTADAN KALDIRMAKTADIR (…). MİTLERİN ÇOĞUNLUĞU İN İLLO TEMPORE DE

GERÇEKLEŞEN OLAYLARI ANLAYIR. AB ORİGİN DE OLUP BİTENLERİ ANLATTIĞI İÇİN KOSMOGONİK

MİT DE BİR TARİHTİR

Profan olsan insan mitler ve ritüeller vasıtasıyla normal şartlarda ulaşamayacağı Mutlak

Gerçekliğin düzeyine ulaşabilmektedir. (Ramazan Adıbelli s.210)

Eliade’nin HOMO RELİGİOUSUS kavramı altında topladığı bütün bu insanlar (Müslüman, Yahudi

vs.) için mitler, bidayette gerçekleşen olayları anlatmak suretiyle insanın bugünkü hale neden ve

nasıl geldiğini izah etmektedir.

c. Kozmogoni:8

Kozmogoni= nizam, intizam, düzen ve süs, yani düzenli ahenkli evren

anlamındadır X bunu zıddı KAOS’tur (düzensiz şekilsiz)

Yunan mitolojisine göre ise, tanrılar ortaya çıkmadan önce KAOS

mevcuttu.

7 Eliade, “Le sacré et le profane”, s.70 8 Kosmogonie (gr. κοσμογονία kosmogonía „Weltzeugung“; in älteren Texten auch Kosmogenie) bezeichnet Erklärungsmodelle zur Entstehung und Entwicklung der Welt. Diese können mythisch die Weltentstehung deuten oder rational erklären. Kosmogonische Vorstellungen gehören zum Bereich der Mythologie, kosmogonische Theorien sind Gegenstand der Philosophie oder der Naturwissenschaften

Bir Miti anlatma, bir bakıma o mitin bahsettiği olayların gerçekleştiği kutsal zamanla cağdaş

olunmaktır (ELiade- images et symboles, s.74). MİT, İNSANNIN İÇİNDE BULUNDUĞU BİREYSEL,

KRONOLOJİK VE TARİHSEL ZAMANI AŞMASINI SAĞLAYARAK ONU SEMBOLİK OLARAK DA OLSAİ

GEÇMİŞE DÖNDÜRÜR- İLLUD TEMPUS’A GÖTÜRÜR…

7

Tugrul Kurt

Ramazan Adıbelli- Mircea Eliade ve Din (Mircea Eliade ve Mitoloji)

Kozmos ve doğuş/doğum anlamına gelen GENESİS terimlerinden oluşan KOZMOGONİ kavramı,

dünyanın nasıl meydana geldiğini açıklayan teoriler içermektedir. Kozmogonik mit, kaos’un nasıl

kozmosa dönüştüğünü, yani hiçliğin varlığa dönüştüğünü anlatır…

Bireylerin ve toplumların kendi menşelerini açıklama ihtiyacı duydukları gibi, kültürler de kendi

kökenlerini bilme ihtiyacı hissetmiştir. Bundan dolayıdır ki, neredeyse bütün kültürlerde yaratılış

mitlerine, yani kozmogoniye rastlamak mümkündür9

Çeşitli kültürlere ait kozmogonik miti Eliade 4 kategoriye ayırır:

Geleneksel toplumlardaki insan için kozmogoni, “başlangıcı” temsil eder

Kozmos tanrıların yarattığı en üstün şeydir. Kozmogoni de en üstün tanrısal tezahürüdür. Bir

şeyin “başlaması” onun yaratılması anlamına geldiği için kozmogonik mit böylece en üstün

yaratma fiilini temsil etmektedir. (Adıbelli s.213)

Kozmogoni varlığın nasıl meydana geldiğini anlatır. Dünyanın yaratılışını, her şeyden önce

varlığın bir tezahürüdür- yani ONTOFAN’dir

Bir nesnenin, hayvanın, bitkinin vs. başlangıcını, yani ne şekilde var olmaya başladığını bilmek,

bunlar üzerinde büyüsel bir güce sahip olma anlamına gelmektedir

Bir şeyin menşeini, yani ilk nasıl varlık kazandığını anlatan mit sayesinde o şeye hükmetmek

mümkündür. (sırra vukufiyetten mütevellit)

Mezopotamya’da RİTÜELLE KOZMOGONİK MİTİN OKUNMASI İNSANIN YENŞDEN DOĞMASINI

AMAÇLAR10 9 Adıbelli, s.212

1) EX NİHİLO • yoktan varlığın meydana gelişi

2) SUYA DALIŞ • su ile ilgili mitler

• su motifli

3) BİR BİRLİĞİN BÖLÜNMESİ

• başlangıçtaki bir birliğin bölünmesi sonucunda gerçekleşen yaratılıştan bahseden mitler

4) BİR VALIĞIN BEDENİN

PARÇALARA AYRILMASI

• başlangıçtaki bir birliğin bedeninin parçalara ayrılmasından gerçekleşen yaratılıştan söz eden mitler

8

Tugrul Kurt

Ramazan Adıbelli- Mircea Eliade ve Din (Mircea Eliade ve Mitoloji)

Her şey tanrı- tanrısal varlıkta hayat kazanır. Evren, doğa, yaratılışın tezahürüdür. Bu yüzdendir

ki, Doğa, insan için (Mezopotamya’dakiler için geçerlidir en azından) hiçbir zaman doğal

olmayıp, her zaman dinî bir değere sahip olmuştur. Dünyayı seyreden, kutsalın varlığını

keşfeder: “Dindar insan için Doğa, her zaman kendini aşan doğaüstü gerçekliği ifşa eder.11

Mit her şey için, yeme-içme vb, örnek teşkil eder. Gerçek ve kutsal olduğu için! YANİ MİT,

ZAMANIN BAŞLANGICINDA GERÇEKLEŞEN VE İNSANLARIN DAVRANIŞLARI İÇİN MODEL

OLUŞTURAN GERÇEK VE ANLAMLI BİR ÖYKÜDÜR

Eliade: Mythes, reves et mystere adlı eserinde (s.30): BİR MİTİN OKUNDUĞU YA DA MİTİK BİR

ŞAHSİYETİN HAREKETLERİNİN TAKLİT EDİLDİĞİ HER SEFERDE MİTLE ÇAĞDAŞ OLUNMAKTADIR”

demiştir.

d. Arketip:

Arketip= Yunanca ARKHETYPON, Latince ARCHETYPUM.

Eflatun, İreneas ve Filo’da Demiurgos kavramı vardır ve önemlidir. Demiurgos, kendi dışında var

olan arketipik bir dünyayı doğrudan veya dolaylı yollardan kopyalayarak bu dünyayı meydana

getirmiştir. Bu görüşe göre Demiurgos, canlı olmayan, fakat canlı bir modeli taklit eden bir robotu

üreten mühendis tarzında dünyayı yaratmıştır.

İNSAN DA DÂHİL OLMAK ÜZERE EVRENİN YARATILIŞI, ÖNCEDEN VAR OLAN AŞKIN BİR

GERÇEKLİĞE BAĞLI OLDUĞU ŞEKLİNDEDİR12

20.yy’da arketip kavramı yeniden ele

alındı: JUNG: “kolektif bilinçaltı” yani

insanoğlunun geçirdiği değişik

tecrübeler, belirli bir yoldan genetik

olarak kodlanmakta ve sonraki kuşaklara

aktarılmakta olduğunu söyler. (yani her

insanda vardır ama şuur altındadır)

10 Eliade, “le sacré et le profane”, s.74 11 Eliade, a.g.e. sç101-102 12 Beverly Moon, “Archetypes”, s.379, naklen Ramazan Adıbelli, a.g.e, s.219

ARKHE (ilk, başlangıç)

TUPOS (şekil, kalıp, model)

ARKHETYPON (Özgün model,

prototip, ilk model) ARKETİP

9

Tugrul Kurt

Ramazan Adıbelli- Mircea Eliade ve Din (Mircea Eliade ve Mitoloji)

Eliade ise, Arketip terimini birinci anlamda, yani PARADİGMA ve 2. Olarak NRKE/MODEL

anlamında kullanır. Eliade’ye göre arketip kavramının bir üçüncü anlamı daha vardır, o da

İMGE’dir.

MİTİK BŞR OLAY, RİTLERLE TEKRAR O ANA DÖNMEYİ BAŞLANGICA RUCU ETMEYİ VE DOLAYISIYLA

PROFANDAN KUTSALA GEÇİŞ-DÖNÜŞÜ SAĞLAR. Bu konuda tarihî bir olaydan farklıdır, zira tarihi

bir olay bir kere vuku bulur ve tekrarlanamaz: mesela 1789 Bastille hapishanesine baskın veya

1453 yılında İstanbul’un fethi gibi. Mit ve onu ritüellerle tekrarlama yapan insan, İLLUD TEMPUSA

gider, yani tarih ötesine bir yolculuk yapar. Dolayısıyla mitler ve ritüellerle arketipi tekrar

yaşamak söz konusudur.

Eliade’nin TEORİSİ SENKRETİK BİR YAPI ARZ EDER (FARKLI TEORİLERDEN UNSURLAR BARINDIRIR)

e. Cennet Özlemi:

Eliade, Platon’un zikrettiği başlangıçtaki Cennet mitin evrensel bir karakter arz ettiğini

savunmaktadır

Eliade’ye göre kozmogonik mitlerde ortak bir yapı vardır. “in illo tenpore de sıkı bir bütünlük

mevcuttu. Bu bütünlük Dünyanın ya da insanlığın meydana gelebilmesi için bölündü ya da

kırıldı”13

Yaratılışla birlikte kozmos da bölündü. BİDAYETTE İLK İNSANLAR DA TANRIDAN AYRILMIŞ

DEĞİLDİR. Bundan dolayıdır ki, “birçok arkaik din, bir dağ, ağaç, merdiven ya da sarmaşık vb.

aracılığıyla gökyüzü ile bidayette bütün insanların iletişim halinde olduğunu, fakat daha sonra bu

iletişimin kesildiğini anlatan mitlere sahiptir.14

Kitab-ı Mukaddes’te Âdem ve Havvanın cennetten DÜŞÜŞÜ (LA CHUTE)

13 Eliade, “İmages et Symboles”, s.208 14 ELiade İmages et symboles s. 52-52

10

Tugrul Kurt

Ramazan Adıbelli- Mircea Eliade ve Din (Mircea Eliade ve Mitoloji)

BAŞLANGIÇTAKİ BÜTÜNLÜĞÜ BÖLÜNMESİNDEN ÖNCEKİ DURUM,

ELİADE’YE GÖRE MÜKEMMEL İNSANLIĞIN DURUMUNU ( )

BAŞLANGIÇTAKİ İNSANIN CENNETVARİ DURUMUNU (

) YANSITMAKTADIR. BU AŞAMADA CİNSİYET AYRIMI HENÜZ MEYDANA

GELMEMİŞTİ15

Günahla düşüş evrensel bir inanıştır

Eliade’ye göre “şayet in illo tempore bu olay (la chute) gerçekleşmiş olmasaydı, insan ölümsüz

olmazdı, taşlar gibi sonsuz yaşayabilir, yılanlar gibi deri değiştirebilirdi. ÖLÜMÜN BİDAYETİNİ

ANLATAN MİT, İN İLLO TEMPORE GERÇEKLEŞEN KAZAYI ANLATMAKTA VE BÖYLELİKLE DE

İNSANIN NEDEN ÖLÜMLÜ OLDUĞU SORUSUNA CEVAP SUNMAKTADIR.16

ELİADE’YE GÖRE İNSAN BİR ANLIK İÇİN DE OLSA MİTİN ANLATTIĞI O DURUMA YENİDEN GELME

İHTİYACINI HİSSETMEKTEDİR. ÇÜNKÜ CENNET ÖZLEMİ HÂKİMDİR

Yaratılış sonunda dünyanın ikiye bölünmesinden önceki duruma yeniden dönmeyi arzulayan

insanı Eliade şu şekilde isimlendirir: “KOZMİK İNSAN- L’HOMME COSMİQUE”

Eliade’ye göre Cennet özlemi, insanın kozmos içerisindeki

belirli bir durumunu yansıtmaktadır. Monoteistlerde bu özlem

ASLÎ GÜNAH sonucu DÜŞÜŞ (LA CHUTE) ile ifade edilir.

Düşüşten önceki dönem Eliade’ye göre HAYALİ ZAMANDIR

(LE TEMPS DU RÊVE). BU BAĞLAMDA ELİADEYE GÖRE

YAHUDİ VE HIRİSTİYANLARIN DİN DEDİĞİ ŞEY, İLK İNSANIN

BU DÜŞÜŞÜNÜN BİR NETİCESİDİR.

15 Eliade, “Traite histoire des religions”, s.355-256) 16 Adıbelli, a.g.e. s.235