szkoapena

energiizestaw scenariuszy zaj do gimnazjw

i szk ponadgimnazjalnych

szkoapena

energiizestaw scenariuszy zaj do gimnazjw

i szk ponadgimnazjalnych

szkoapena

energiizestaw scenariuszy zaj do gimnazjw

i szk ponadgimnazjalnych

szkoapena

energiizestaw scenariuszy zaj do gimnazjw

i szk ponadgimnazjalnych

racjonalne gospodarowanie energi

TransporT zrwnowaony - rwnowaga poTrzebna czowiekowi i rodowisku

energiana Talerzu

zielony TransporT - eTanol jako biopaliwo

jak wiadomie konsumowa energie?

czarne zoTo

energia w domu

energeTyczny rollercoasTer

z aTomem czy bez aTomu? problem wagi nuklearnej

soce w indiach

szkoa pena energii parTnersTwo dla klimaTucenTrum edukacji obywaTelskiej

przypisy

wsTep

strona 17 strona 69

strona 59

strona 49

strona 77

strona 86

strona 24

strona 30

strona 41

strona 7

strona 4

strona 96

strona 94

-5--4-

Szkoa pena energii ma pomaga uczniom iuczennicom wpo-znawaniu powiza midzy eksploatowaniem zasobw paliw kopalnych anaszym stylem ycia izuyciem energii. Publikacja wprowa-dza nowe treci, wskazuje zalenoci pomidzy zmianami wgospodarce, rodowiskiem izuyciem zasobw energetycznych acodziennym yciem zwykych ludzi. Dziki scenariuszom zaj iciekawym materiaom dodat-kowym uczniowie iuczennice mog dowiedzie si, dlaczego tak istotna jest refleksja nad obecnym sposobem korzystania zbogactw Ziemi, skd potrzeba zmiany zachowa ijakie rozwizania powinnimy zastoso-wa. Dowiaduj si, ktre dziedziny naszego ycia najbardziej wpywaj na eksploatacj surowcw istan planety, jakie s rnice wformie izastoso-waniu paliw kopalnych na wiecie, jaki jest potencja krajw dla rozwoju alternatywnych rde energii oraz wjakim stopniu si go wykorzystuje.

Scenariusze zostay opracowane zgod-nie znow podstaw programow dla III iIV etapu edukacyjnego wzakresie podstawowym. Kady scenariusz powstawa zuwzgldnieniem zasad oceniania ksztatujcego (wicej otej metodzie na stronie www.ceo.org.pl/ok). Zajcia s do zrealizowania wtrak-cie jednostki lekcyjnej iumoliwiaj aktywny udzia wszystkich uczniw. Dla prowadzcych, ktrzy mog ichc powici wicej czasu danemu zagadnieniu, przygotowano pytania do dyskusji, propozycje pyta badawczych, na podstawie ktrych mona popro-wadzi zpodopiecznymi edukacyjny projekt uczniowski, ciekawostki, linki iinformacje opublikacjach, grach lub innych materiaach edukacyjnych.

Mamy nadziej, e stworzylimy mate-ria, ktry uczy mylenia, dostrzegania zwizkw izalenoci midzy czowie-kiem anatur, nawizuje do biecych problemw ipozwala uczniom iuczenni-com zrozumie zachodzce obecnie procesy, takie jak np. kryzys ywnocio-wy czy globalne ocieplenie spowodo-wane m.in. spalaniem nadmiernej iloci paliw kopalnych. Publikacja zawiera wiele aktualnych informacji, jest wic wietnym uzupenieniem podrcznikw; zpowodzeniem moe by te uywana samodzielnie.

yczymy udanej pracy iciekawych lekcji!

wsTep

-7--6-

zrwnowaony rozwj

racjonalne gospodarowanie energi

materia pomocniczy dla nauczyciela

jedn zdefinicji zrwnowaonego rozwoju jest zdanie zraportu opracowanego w1987 roku przez The World Commission on Environ-ment and Development: Na obecnym poziomie cywilizacyjnym moliwy jest rozwj zrwnowaony, to jest taki rozwj, wktrym potrzeby obecnego pokolenia mog by zaspokojone bez umniejszania szans przyszych pokole na ich zaspokojenie. Oznacza to, e nasza cywilizacja powinna rozwija si

wtaki sposb, aby umoliwi przetrwa-nie irozwj naszego iinnych gatunkw wprzyszoci. Przyjcie zasad zrw-nowaonego rozwoju ma zapobiega lub ogranicza dziaania, ktre mog doprowadzi do nieodwracalnych zmian na naszej planecie, takich jak zmiany klimatyczne czy wyczerpywanie si surowcw naturalnych. Polska rw-nie przyja zasad zrwnowaonego rozwoju, co zapisane zostao wart. 5. Konstytucji RP.

wyczerpywanie si paliw kopalnych

czowiek od dawna korzysta zbo-gactw naszej planety. Niektre znich, np. paliwa kopalne, zaliczaj si do grupy zasobw nieodnawialnych. Oznacza to, e ich wykorzystywanie jest znacznie szybsze ni moliwo ich odnawiania si. Paliwa kopalne (ropa naftowa, wgiel, gaz ziemny) tworzyy si przez miliony lat, aprzy obecnym tempie ich eksploatacji wkrtce moe doj do cakowitego ich wyczerpania. Ze wzgldu na to, e wykorzystujemy te surowce gwnie do produkcji energii, ich brak moe doprowa-dzi do kryzysu energetycznego.

Rop naftow wykorzystuje si rw-nie do produkcji innych surowcw, np. tworzyw sztucznych, ktre s jednymi zpodstawowych materiaw potrzeb-nych praktycznie wkadej dziedzinie gospodarki. Ze wzgldu na to, e brak surowcw kopalnych moe doprowadzi do ogromnego kryzysu wiatowej gospo-darki, jaki czas temu podjto dziaania majce na celu ograniczenie ich zuycia, poprzez racjonalne gospodarowanie zaso-bami tych surowcw oraz znalezienie ich substytutw, np. wpostaci odnawialnych rde energii.

-9--8-

globalne ocieplenie certyfikaty energetyczne budynkwZwikszona koncentracja gazw cieplarnianych watmosferze prowadzi do podnoszenia si

temperatury na Ziemi, powodujc tzw. globalne ocieplenie. Efektem tego s zmiany klimatyczne wynikaj-ce zzaburzenia cyrkulacji powietrza iprdw morskich. Skutki spoeczne takich zmian mog by rne na rnych kontynentach. Niektre kraje cierpie bd na brak dostpu do wody pitnej zwizany zwysychaniem rzek, inne natomiast bd naraone na powodzie spowodowane intensyw-nymi opadami lub podniesieniem si poziomu oceanw.

Wzrost temperatury wjednych czciach globu bdzie przyczyn suszy, poarw czy przeksztacania si ekosystemw (np. zastpienia lasw tropikalnych przez sawann), winnych natomiast, ze wzgldu na zmiany cyrkulacji wody, moe spowo-dowa zanik niektrych ciepych pr-dw morskich ispowodowa lokalne ochodzenie klimatu. Skutki zmian klimatycznych s niezwykle zoone itrudne do przewidzenia. Prognozy dla poszczeglnych kontynentw mona znale wraportach IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change).

oszczdzanie energii

Korzystanie zenergii jest nieod-cznym czynnikiem rozwoju. Dziki energii, bez wzgldu na jej form (energia cieplna, elektryczna, mechaniczna), nasze ycie jest duo atwiejsze. Oszczdzamy dziki niej czas, pienidze oraz siy. Wgospodarce zastpujemy prac ludzi prac maszyn, rozwj rnorodnych form transportu pozwala nam porusza si szybciej iwygodniej, korzystamy te zprzed-miotw, ktre znacznie uatwiaj wyko-nywanie prac domowych. Trudno nam wyobrazi sobie ycie bez energii elek-trycznej, paliw czy opakowa. Jednak dopki nie odkryjemy zasady dziaania perpetuum mobile, korzystanie zenergii wymaga zuywania zasobw.

Poniewa obecnie wykorzystywane rda coraz szybciej si wyczerpuj, azapotrzebowanie na energi cay czas ronie, musimy nauczy si racjonalnie zniej korzysta. Racjonalnie znaczy przede wszystkim oszczdnie. Wtym celu staramy si tworzy nowe tech-

nologie, ktre pozwol na mniejsze zuycie energii przy zachowaniu obecnego komfortu korzystania zdo-stpnych dbr. Oszczdzanie energii powinno mie miejsce we wszystkich dziedzinach naszego ycia: wkonsump-cji dostpnych dbr, wtransporcie, wzuyciu energii elektrycznej czy cieplnej wprzemyle igospodarstwach domowych.

Ksztatowanie nowych energoosz-czdnych wzorcw wymaga podj-cia dziaa zarwno wskali makro, poprzez wprowadzenie przez pastwo odpowiedniej polityki energetycznej, jak rwnie wskali mikro, poprzez ksztatowanie nowych energooszczd-nych postaw spoecznych.

uytkowanie budynkw mieszkal-nych pochania a 34% energii zuywanej we wszystkich dzie-dzinach gospodarki. Aby zaoszczdzi energi, wprowadzono system wia-dectw (certyfikatw) charakterystyki energetycznej budynkw. Certyfikaty okrelaj energochonno budynku

wyraon przede wszystkim wformie wskanika EP, ktry szacuje ilo ener-gii pierwotnej (wkWh/m/rok) potrzeb-nej do zaspokojenia rnych potrzeb zwizanych zuytkowaniem danego budynku (ogrzewanie, wentylacja, przygotowanie ciepej wody uytkowej oraz chodzenie).

Na wielko EP wpywaj m.in. konstrukcja budynku najlepiej, gdy jest on zwart bry ominimalnej powierzchni cian zewntrznych inajkorzystniejszym dostosowaniu wielkoci okien idrzwi do ich usytu-owania wzgldem nasonecznienia poszczeglnych czci budynku;

warto wspczynnika przenikania ciepa, uycie materiaw zapewniaj-cychnajlepsz izolacj ciepln;

zastosowanie proekologicznych instalacji, wykorzystujcych energi odnawialn zarwno do ogrzewania, jak ido chodzenia;

odzyskiwanie ciepa zpowietrza wsystemie wentylacji.

-11--10-

postawy energooszczdnescenariusz zaj

podstawa programowaTreci nauczania wymagania szczegowe:23. Problemy wspczesnego wiata. Ucze:4) rozwaa, jak jego zachowania mog wpywa na ycie innych ludzi na wiecie(np. oszczdzanie wody ienergii, przemylane zakupy).

cele lekcjiPo zakoczeniu zaj uczniowie iuczennice powinni umie:

wskaza zalenoci pomidzy: wyczerpywaniem si zasobw paliw kopalnych, oszczdzaniem energii, zmian struktury energetycznej izmianami klimatu;

zna idostrzega formy energii wotaczajcym wiecie; zna postawy spoeczne, ktre pozwalaj na racjonalne gospodarowanie energi.

nacobezu wymienisz co najmniej dwa zagroenia zwizane zwyczerpywaniem si paliw kopalnych;

podasz co najmniej jedn przyczyn wprowadzenia idei zrwnowaonego rozwoju; wskaesz nawyki pozwalajce na racjonalne korzystanie zenergii.

metody i formy pracy dyskusja praca wgrupachrozmowa kierowana

materiaykopia Konstytucji RPkserokopie karty pracy Wszystko krci si wok energii

istotn kwesti woszczdzaniu energii jest rwnie ksztatowa-nie nowych nawykw uytko-wania energii. Na stronie Fundacji GAP (www.gappolska.org) znajdziesz aplika-cj, ktra umoliwi Ci sprawdzenie, jaki

lad ekologiczny pozostawiaj Twoje codzienne zachowania. Znajdziesz tam rwnie przykady rozwiza, ktre pomog Ci ograniczy Twj negatywny wpyw na rodowisko.

zmiana strukturyenergetycznej

Obecna wiatowa struktura energetyczna bazuje na wyko-rzystaniu paliw kopalnych. Przy obecnym wzrocie zapotrzebowania na energi oraz kurczeniu si zaso-bw dotychczas wykorzystywanych rde samo oszczdzanie energii nie wystarczy, aby mc utrzyma rozwj cywilizacji na dotychczasowym pozio-mie. Niezbdne jest dokonanie zmian wsposobie wytwarzania energii.

Istotn rol odgrywaj tu tzw. alternatywne, wstosunku do pa-liw kopalnych, rda energii. S to gwnie odnawialne rda energii oraz energetyka atomowa. Oprcz zastpo-wania dotychczasowych rde energii nowymi, istotna jest rwnie decen-tralizacja wytwarzania energii. Lokalne wytwarzanie energii nie tylko zwiksza bezpieczestwo jej dostaw, ale przede wszystkim pozwala ograniczy straty zwizane zjej przesyem na znaczne odlegoci.

Obecna struktura energetyczna wpy-wa rwnie niekorzystnie na stan ro-dowiska naturalnego. Dlatego kwestia zmian wtym sektorze jest uzasadniona zarwno ekonomicznie, jak irodowi-skowo. Produkcja energii elektrycznej przy wykorzystaniu paliw kopalnych nie tylko wyczerpuje nieodnawialne zasoby naturalne naszej planety, ale rwnie degraduje rodowisko natu-ralne poprzez emisj zanieczyszcze, zwaszcza gazw dostajcych si do naszej atmosfery. Skutkiem tego jest obserwowany obecnie wzrost stenia CO2 watmosferze ziemskiej, prowadz-cy do zmian klimatycznych nazywanych oglnie globalnym ociepleniem.

45 min

wos

zrwnowaony rozwj, wyczerpywanie si paliw kopalnych, globalne ocieplenie

na co bd zwraca uwagprzy ocenianiu

-13--12-

przebieg zaj1. Zrwnowaony rozwj wnaszej konstytucji. Na lekcji poprzedzajcej te zaj-cia popro uczniw iuczennice, aby wKonstytucji RP znaleli art. 5. Teraz popro jedn zosb oprzeczytanie jego treci izapytaj uczniw iuczennice, czy ijak rozumiej pojcie zrwnowaonego rozwoju. Wrazie potrzeby uzupenij definicje uczniw i uczennic na podstawie fragmentu zMateriau pomocniczego dla nauczy-ciela dotyczcego pojcia zrwnowaonego rozwoju.

2. Zrwnowaony rozwj jako rozwizanie problemu wyczerpujcych si za-sobw. Wyjanij uczniom iuczennicom, e jedn wprzyczyn powstania idei zrw-nowaonego rozwoju jest problem wyczerpywania si zasobw paliw kopalnych. Uwiadom rwnie klasie, jak istotn rol wnaszym yciu odgrywa ropa naftowa, zktrej produkujemy wszechobecne tworzywa sztuczne, aktrej zasoby s rwnie na wyczerpaniu. Zastanwcie si wsplnie, jak moe wyglda przyszo naszej planety, jeeli dalej bdziemy intensywnie wydobywa zgbi Ziemi zasoby wgla ioddawa go do atmosfery wpostaci jego dwutlenku?

3. Do czego zuywamy zasoby paliw kopalnych. Rozdaj uczniom iuczennicom kopie karty pracy Wszystko krci si wok energii. Po wykonaniu przez nich zada-nia zkarty pracy, omwcie wsplnie propozycje dotyczce ograniczenia zuycia zasobw ienergii wcodziennym yciu. Zaproponuj rwnie uczniom i uczennicom zmierzenie tzw. ladu ekologicznego (np. za porednictwem strony internetowej Fundacji GAP), jaki zostawiamy, korzystajc zdbr naszej cywilizacji.

4. Rozwizania systemowe wpastwowej polityce energetycznej. Podsumuj lekcj, ajeeli wystarczy czasu, opowiedz uczniom iuczennicom osystemach wsparcia racjonalnego wykorzystywania energii wprowadzanych wpastwowej polityce energetycznej.

jeli masz wicej czasuWsparcie efektywnoci wykorzystania energii izmiana struktury rde jej wytwarzania. Obecna polityka energetyczna Polski wynika zobowizkw, jakie ma nasze pastwo, bdc czonkiem Unii Europejskiej. Zgodnie zustaw Prawo energetyczne przedsibiorstwa energetyczne, odbiorcy kocowi oraz towarowe domy maklerskie s zobowizane uzyska iprzedstawi do umorzenia Prezesowi Urzdu Regulacji Energetyki wiadectwo pochodzenia dla wytworzo-nej energii elektrycznej lub uici opat zastpcz. wiadectwo pochodzenia (tzw. certyfikat) wydaje Prezes URE na wniosek przedsibiorstwa zajmujcego si wytwarzaniem energii elektrycznej. Rozrniamy kilka rodzajw certyfika-tw. Dowiedzcie si, jakie typy certyfikatw mona uzyska ijakie s najbardziej popularne wwaszym rodowisku.

zainteresowae/-a si tematem?Ktre kraje na wiecie s najblisze wypeniania zaoe polityki zrwnowaone-go rozwoju?Ktre kraje na wiecie nie zagraaj planecie izasobom naturalnym?

chcesz o tym porozmawia?Czy jest moliwe pogodzenie interesw rodowiska, gospodarki iludzi?

jak ten temat/wtek mona realizowa na innych przedmiotach?Podstawa programowa: x. Globalne ilokalne problemy rodowiska

Wymagania szczegowe podstawy programowej: Ucze,1) przedstawia przyczyny ianalizuje skutki globalnego ocieplenia klimatu,3) proponuje dziaania ograniczajce zuycie wody ienergii elektrycznej oraz wytwarzania odpadw wgospodarstwie domowym.

Podstawa programowa: 3. Relacja czowiekrodowisko przyrodnicze azrwnowaony rozwj

Wymagania szczegowe podstawy programowej: Ucze,1) formuuje problemy wynikajce zeksploatowania zasobw odnawialnych inieodnawialnych, potrafi przewidzie przyrodnicze ipozaprzyrodnicze przyczyny iskutki zakce rwnowagi ekologicznej,3) rozrnia przyczyny zachodzcych wspczenie globalnych zmian klimatu (ocieplenia globalnego) iocenia rozwizania podejmowane wskali globalnej ire-gionalnej zapobiegajce temu zjawisku.

polecamy Strony internetowe: www.imgw.pl/wl/internet/zz/klimat www.ure.gov.pl www.wwf.pl www.ziemianarozdrozu.pl www.zmianyklimatu.pl

5 min

10 min

15 min

10 min

karta pracy

wszystko krci si wok energiiEnergia jest czynnikiem, ktry umoliwia rozwj. Energia soca pozwala rozwija si yciu na Ziemi, energia zawarta wpoywieniu pozwala rozwija si organizmom itd. Kada materia posiada energi. Zastanw si, wjaki sposb czowiek korzysta zotaczajcej go energii. Wponiszej tabeli uwzgldniono trzy gwne dziedziny, wktrych wykorzystujemy energi. Pomyl, wjaki sposb mona ograniczy zuycie surowcw ienergii wposzczeglnych dziedzinach, anastpnie zapisz swoje pomysy, uzupeniajc puste pola wtabeli.

oszczdno surowcw oszczdno energii

-15--14-

Transport

elektryczno

konsumpcja

TransporT zrwnowaony-

rwnowaga poTrzebna czowiekowi i rodowisku

energia na Talerzu

zielony TransporT- eTanol jako biopaliwo

-17--16-

materia pomocniczy dla nauczyciela

Transport dzisiaj

Trudno wyobrazi sobie wsp-czesny wiat bez rodkw transportu, takich jak samoloty, pocigi, samochody osobowe, autobusy, ciarwki etc. Rozwj cywilizacyjny umoliwi czowiekowi przemieszczanie si do najdalszych zaktkw kuli ziem-skiej drog powietrzn, morsk ildow. Dziki rozwinitemu transportowi moliwe jest te szybkie eksportowanie iimportowanie rnego rodzaju towarw czy surowcw naturalnych. Infrastruktu-ra potrzebna do sprawnego przemiesz-czania si iprzewoenia towarw czyli porty morskie ilotnicze, autostrady, drogi, linie kolejowe na trwae wpisaa si wkrajobraz wielu krajw icigle si rozrasta. Take miasta coraz czciej rozbudowywane s pod ktem rosn-cej liczby samochodw, co wie si zprzeznaczaniem coraz wikszej iloci przestrzeni miejskiej na drogi iparkingi.

Zuycie paliw kopalnych dla transportu ogromnie wzroso przez ostatnie 50 lat, wsamych silnikach samochodw isamo-lotw spalamy ponad 60% wiatowego wydobycia ropy1, apamita trzeba take ozasobach paliw kopalnych potrzebnych do wyprodukowania pojazdw iutrzy-mania infrastruktury transportowej. Jak podaje portal Ziemia na rozdrou2, 65% zanieczyszcze na obszarze Unii

Europejskiej jest wytwarzanych przez samochody, ana transport drogowy przeznaczana jest w98% ropa naftowa. Szkodliwo spalin samochodowych dla ludzi przewysza szkodliwo zanie-czyszcze pochodzcych zprzemysu, bo te pierwsze rozprzestrzeniaj si wduych steniach ina niskich wyso-kociach. Podczas spalania paliw wsil-nikach spalinowych uwalnia si szereg substancji chemicznych, np. tlenki azotu, dwutlenek siarki, dwutlenek wgla, metale cikie, aldehydy, wglowodory iozon3. Ich wdychanie powoduje m.in. choroby drg oddechowych, serca, uka-du nerwowego oraz nowotwory. Emisja dwutlenku wgla przez zasilane paliwami kopalnymi (benzyna, ropa, CNG, LPG) samochody oraz coraz wiksz liczb samolotw odrzutowych bardzo powanie wpywa na globalne zmiany klimatu. Transport lotniczy to obecnie najszybciej rosnce rdo emisji dwutlenku wgla.

Wtabeli na nastpnej stronie mona sprawdzi, jaki lad klimatyczny zostawiaj najpopularniejsze rodki transportu, czyli jak ilo dwutlenku wgla wkilogramach (kg) emituj do atmosfery wprzeliczeniu na jeden pasaerokilometr (pkm)4.W porwnaniu rodkw transportu zbiorowego, ktre pozwalaj pokonywa

TransporT zrwnowaony

rwnowaga potrzebna czowiekowi i rodowisku

-19--18-

due odlegoci, najkorzystniej wypa-da kolej. Jest tania, szybka, efektywna iczysta. Na przewz tony adunku kolej potrzeba 10 razy mniej paliwa ni na jego przewz ciarwk. Jeli transport kole-jowy zuywa energi zpaliw kopalnych, to wznacznie efektywniejszy sposb ni silnik ciarwki. Natomiast jeli zuywa energi elektryczn, to moe by to ener-gia pozyskana zczystych rde.

Jakie dziaania moemy podj, aby zmniejszy negatywny wpyw trans-portu na zdrowie iycie czowieka oraz na rodowisko naturalne:

zrezygnowa zsamochodu na krtkich dystansach (wybra rower lub spacer); przy wikszych odlegociach wybra komunikacj miejsk (autobus, tram-waj, bus, pocig); podr samolotem zastpi podr pocigiem; bdc posiadaczem auta, korzysta zbiopaliw; przy zakupie auta wybra model zuy-wajcy mniejsz ilo paliwa; korzysta zopcji carpooling czyli wsplnej jazdy samochodem zinnymi;

korzysta zopcji parkndrive (parkuj ijed) czyli wybra dojazd do najbli-szej stacji metra lub dworca kolejowego, pozostawienie samochodu idalsze podrowanie komunikacj miejsk; domaga si budowy cieek rowero-wych wswojej miejscowoci;

domaga si zamknicia centrw miast dla samochodw osobowych.

Wramach Biaej Ksigi5 eksperci Unii Europejskiej opracowali definicj zrwnowaonego transportu, okrela-jc tym mianem system transportowy:

zapewniajcy dostpno celw ko-munikacyjnych wsposb bezpieczny, niezagraajcy zdrowiu ludzi irodo-wisku wsposb rwny dla obecnej inastpnych generacji; pozwalajcy funkcjonowa efektyw-nie, oferujcy moliwo wyboru rodka transportu ipodtrzymujcy gospodark oraz rozwj regionalny; ograniczajcy emisje iodpady wra-mach moliwoci zaabsorbowania ich przez ziemi, zuywajcy zasoby odnawialne wilociach moliwych do ich odtworzenia, azasoby nieodna-wialne wilociach moliwych do ich zastpienia przez odnawialne substy-tuty, przy minimalizowaniu zajcia terenu ihaasu.

Do rodkw zrwnowaonego trans-portu obecnie zaliczamy:

rower; transport publiczny (autobus, tram-waj, pocig, trolejbus, bus, metro); wspln jazd autem, po kilka osb wsamochodzie zamiast jednej (carpooling).

scenariusz zaj

podstawa programowa Cele ksztacenia wymagania oglne:ii. Rozpoznawanie irozwizywanie problemw.Ucze rozpoznaje problemy najbliszego otoczenia iszuka ich rozwiza.

Treci nauczania wymagania szczegowe:23. Problemy wspczesnego wiata. Ucze:4) rozwaa, jak jego zachowania mog wpywa na ycie innych ludzi na wiecie(np. oszczdzanie wody ienergii, przemylane zakupy).

cele lekcji Po zakoczeniu zaj uczniowie i uczennice powinni umie:

wymieni zalety iwady transportu; powiedzie, jak transport wpywa na rodowisko naturalne oraz zdrowie iycie czowieka; wymieni rodki zrwnowaonego transportu; zdefiniowa pojcie zrwnowaonego transportu.

nacobezu bdziesz wiedzia, czym charakteryzuje si transport zrwnowaony; wymienisz rodki transportu, ktre najmniej szkodz czowiekowi irodowisku naturalnemu; bdziesz wiedzia, wjaki sposb mona ograniczy szkodliwe skutki transportu.

metody i formy pracy wykad, dyskusjapraca wgrupach, burza mzgwpraca wparach

materiaykarta pracy Transportowa rozsypanka, papier flipchartowy, markery, tama klejca, komputery zdostpem do Internetu lub przygotowane wczeniej wycinki prasowe, ewentualnie wydruki ze stron internetowych zinformacjami na temat paliw alternatywnych (biopaliwa, paliwa zalkoholi, paliwo wodorowe, HCNG, skompresowane powietrze, paliwo zwody morskiej, pynny nitrogen, elektrycz-no, np. energia atomu), karta pracy Korzyci iwady transportu wpywajce na zdrowie iycie czowieka oraz rodowisko naturalne

45 min

wos

transport zrwnowaony, carpoolingrower

rodki transportuJednostki CO2/pkm

Ilo i rodzaj paliwa spalanego na 100 km

Samolot pasaerski 0,18 Okoo 3,5 litra paliwa lotniczego na 1 pasaera na 100 km (Boeing 747)

Samochd osobowy may 0,12 58 l benzynySamochd osobowy duy 0,22 812 l benzynyMotocykl 0,12 36 l benzyny Autobus 0,08 35 l ON (diesel)Autokar dalekobieny 0,04 25 l ON (diesel)Pocig podmiejski, tramwaj, metro

0,05 Energia elektryczna: pocig osobowy (6 wagonw) 1850 kWh, pocig pospieszny (6 wagonw) 997 kWh

Rower 0 0

-21--20-

przebieg zaj1. Wprowadzenie do tematu lekcji. Zapytaj klas, czy wyobraa sobie wXXI w.

wiat bez aut, samolotw, pocigw etc.? Jeli nie, to zapytaj uczniw iuczenni-ce, czy zastanawiali si, jak transport wpywa na ycie izdrowie czowieka oraz na rodowisko naturalne?

2. Transportowa rozsypanka. Zaproponuj uczniom iuczennicom wykonanie za-dania, dziki ktremu przekonaj si, jakie rodki transportu zuywaj najwicej energii izasobw paliw kopalnych. Poprzez odliczanie do dwch podziel klas na dwie grupy. Kadej zgrup daj pocit i wymieszan rozsypank znazwami rodkw transportu oraz danymi dotyczcymi zuywanego przez nie paliwa iemisji CO2. Popro uczniw iuczennice, aby dopasowali dane do proponowa-nych rodkw transportu. Poinformuj, e maj na to 2 minuty. Po wykonaniu zadania zapisz na tablicy poprawne odpowiedzi (znajdziesz je wMateriale pomocniczym dla nauczyciela).

3. Wpyw transportu na nasze ycie. Popro uczniw iuczennice odobranie si wpary. Aby sprbowa odpowiedzie na pytanie, jaki wpyw ma transport na nasze ycie, zdrowie oraz rodowisko naturalne, rozdaj uczniom iuczennicom skopiowan kart pracy Korzyci iwady transportu wpywajce na zdrowie iycie czowieka oraz rodowisko naturalne. Popro pary ouzupenienie tabeli, analiz wynikw isformuowanie wnioskw. Poinformuj, e do tabelki mona wpisywa rwnie zalety iwady transportu nieujte wprzykadach. Zwr uwag na wprowadzenie wtransporcie nowych paliw jako sposobu na pora-dzenie sobie zproblemem koczcych si zasobw ropy izwikszonych emisji trujcych gazw.

4. Alternatywne paliwa wInternecie. Po wysuchaniu wnioskw uczniw iuczen-nic, podziel klas na tyle grup, ile jest stanowisk komputerowych (lub ile mate-riaw wwersji papierowej udao ci si przygotowa). Zadaniem zespow jest wyszukanie informacji o sposobach zasilania pojazdw, ich wpywie na rodowi-sko, stanie zaawansowania technologii, moliwoci uycia wmasowej produkcji.

5. Prezentacja wynikw iwnioskw. Po zakoczonym poszukiwaniu popro wybrane zespoy oprezentacj wynikw pracy iwnioskw.

zainteresowae/-a si tematem?Amerykaska armia prowadzi badania nad moliwoci pozyskiwania paliwa do samolotw zwody morskiej. Czy woda moe sta si paliwem przyszoci uywa-nym zarwno wsamolotach, jak isamochodach? Jak zareagowaby na to rynek producentw samochodw? Zdobd informacje wpolskich fabrykach i/lub wsalonach samochodowych.

chcesz o tym porozmawia?Czy carpooling ma szanse na rozpowszechnienie si wmoim miecie?Czy spalanie biopaliw rzeczywicie zmniejsza ilo emitowanych zanieczyszcze?

jak ten temat/wtek mona realizowa na innych przedmiotach?Cele ksztacenia wymagania oglneii. Formuowanie iweryfikowanie hipotez dotyczcych problemw wspcze-

snego wiata.iii. Rozumienie relacji czowiekprzyrodaspoeczestwo wskali globalnej

iregionalnej.

Treci nauczania wymagania szczegowe Ucze:5) identyfikuje iwyjania procesy wzrostu liczby ludnoci oraz ekspansji prze-

strzennej wielkich metropolii wiata (np. poznaje przyczyny powstawania dzielnic ndzy, wzrostu przestpczoci, degradacji rodowiska przyrodniczego, problemw komunikacyjnych);

12) ocenia rol nowoczesnych usug komunikacyjnych wfunkcjonowaniu gospo-darki iwyciu codziennym;

13) wyjania zmiany zachodzce wkierunkach inateniu ruchu osb itowarw; wskazuje przykady lokalizacji nowoczesnych terminali iich rol wrozwoju regionw.

polecamy Filmy dokumentalne: Bro masowego raenia (Cambio de sentido), Hiszpania/Meksyk 2010, reyser: Sergio Garca de Leniz, Vicente Prez, 79 min Wpuszczeni wkorek (Taken for aRide), USA 1996, reyser: Jim Klein, 55 min

Ksika: G. Jastrzbska, Odnawialne rda energii ipojazdy proekologiczne, Warszawa 2007

Raport Transport miejski powicony sytuacji wtej dziedzinie wpolskich aglo-meracjach (czerwiec 2008), www.miastowruchu.pl/info/publikacje

Strona internetowa: www.worldsolarchallenge.org

5 min

5 min

10 min

10 min

15 min

-23--22-

karta pracy

Transportowa rozsypankaJak ilo paliwa zuywaj dane pojazdy iile dwutlenku wgla emituj do atmos-fery wprzeliczeniu na jeden pasaerokilometr (pkm)?6 Do rodkw transportu dopasuj wartoci zuywanego paliwa iemitowanego przez nie CO2, anastpnie uzupenij tabel.

karta pracy

korzyci i wady transportu wpywajce na zdrowie i ycie czowieka oraz rodowisko naturalneWpisz we waciwe kolumny iwiersze tabeli wymienione poniej wady izalety transportu indywidualnego izbiorowego. Oprcz podanych niej przykadw mo-esz wpisa do tabeli rwnie wasne spostrzeenia. Po zapenieniu tabeli przyka-dami przeanalizuj je isformuuj wnioski. Zapisz je na dole karty pracy.

rodki transportu

moTo-cykl

0,22 0,18 0,12pocig pod-miejski, Tramwaj, meTro

0,12

samo-chd osobowy (duy)

auTo-bus

auTokar daleko-bieny

samo-chd osobowy (may)

0,05

ro-wer 0,08

0,04

samoloT pasa-erski

0

0

jednostki co2/pkm uywane paliwo

choroby ukadu oddechowego, haas, szybko przemieszczania si, wypadki drogo-we, korki wmiastach, wygoda, zanieczyszczenie powietrza, prywatno, niszczenie przestrzeni miejskiej, wysoki koszt benzyny/oleju napdowego, atwiejsze poko-nywanie znacznych odlegoci, emisja spalin do atmosfery, zuycie ropy naftowej (surowca nieodnawialnego), emisja CO2, brak miejsc do parkowania, moliwo przewoenia rzeczy wielkogabarytowych, zaleno od rozkadw jazdy, moliwo dojechania tam, gdzie chcemy

wady transportu zalety transportu

wnioski:

ok. 3,5 liTra paliwa loTniczego na 1 pasae-ra, na 100 km (boeing 747)

5-8 l benzy-ny

3-6 l benzy-ny

8-12 l benzy-ny

35 l on (diesel)

25 l on (diesel)

energia elek-Tryczna: pocig osobowy (6 wagonw) - 1850 kwh, pocig pospieszny (6 wagonw) - 997 kwh

-25--24-

materia pomocniczy dla nauczyciela

energia na Talerzu

Food miles - czyli ile kilometrw jecha do mnie ziemniak z maroka?

nasze stoy s dowodem na post-pujc globalizacj chiski ry, hiszpaskie pomaracze, izraelskie pomidory, chiski czosnek, ghanijski ananas... Na naszym talerzu okadej porze roku moemy zmieci cay wiat. Kuszeni perspektyw nowych smakw, prbowania specjaw kuchni wiatowej rzadko zastanawiamy si, skd pochodz produkty, ktre wrzucamy do garnka. Czsto importujemy ywno, ktra jest wytwarzana rwnie wPolsce, np. pomidory, ziemniaki, cebul, czosnek. Nie wszystkie produkty jestemy wstanie kupi wiee przez cay rok, ale zwasz-cza wsezonie warto wybra te, ktre pochodz zmoliwie najbliszej okolicy. Nie tylko otrzymamy wiey produkt, ale

iprzyczynimy si do rozwoju krajowej gospodarki, zapewniajc prac rodzimym przedsibiorcom.Masowa produkcja ywnoci wmiej-scach odlegych od rynku zbytu otysice kilometrw oraz jej transport wi si zogromnymi nakadami energii, aco za tym idzie zuyciem paliw kopalnych, emisj CO2 iinnych gazw cieplarnia-nych. Ztym wszystkim wie si te pojcie ywnociokilometrw (ang. food miles). Nazwa ta zostaa zaproponowana wpocztkach lat 90. przez SAFE Alliance (obecnie SUSTAIN) koalicj organizacji zajmujcych si zrwnowaonym rozwo-jem7. ywnociokilometry to odlego, jak dany produkt przeby, by zmiejsca produkcji trafi na nasz talerz.

co to oznacza dla nas?

Przyczyniamy si do dodatkowej, niepotrzebnej emisji CO2 igazw cieplarnianych oraz do zuycia nieodnawialnych paliw kopalnychWczasie, kiedy podejmuje si wie-le stara, by powstrzyma zmiany klimatu, warto zastanowi si nad ograniczeniem ywnociokilometrw. Najbardziej szkodliwy dla rodowiska jest transport lotniczy (emisja 1,1 g CO2/km) powszechnie stosowany wtrans-porcie ywnoci ze wzgldu na krtki czas dostarczenia produktw. Zaraz po

nim plasuje si transport drogowy, naj-bardziej rozpowszechniony wEuropie (0,27 g CO2/km). Relatywnie przyjazne rodowisku trans-port kolejowy (0,02 g CO2/km) imo-rski (0,13 g CO2/km)

8 nie s tak popular-ne. Dodatkowo niektre produkty, jak np. miso czy ryby, wymagaj odpowied-nich warunkw przewozu (chodzenia), awszystkie musz by odpowiednio zapakowane. To oznacza dodatkowe nakady energii, ktrych mona unikn, wybierajc wiee produkty lokalne.

Jemy coraz bardziej przetworzon ywnoDugotrway transport oznacza czsto ko-nieczno zrywania niedojrzaych jeszcze produktw, ktre dojrzewaj po dotarciu na miejsce przeznaczenia wsztucznych warunkach, pod wpywem rodkw chemicznych. Ma to duy wpyw na ich warto odywcz.

Nie wiemy, co jemyIm dalej od producenta imiejsca produkcji tym mniejsz mamy moliwo sprawdze-nia, wjakich warunkach wyprodukowano ywno, ktr spoywamy. Nie wiemy, czy iwjakich ilociach zostay uyte np. chemiczne rodki ochrony rolin albo czy uprawy nie s uprawami modyfikowa-nymi genetycznie. Kupujc od lokalnych producentw, moemy monitorowa proces uprawy czy hodowli, atym samym

mie pewno, e produkt jest wiey ima maksymaln warto odywcz.

Ponosimy koszty transportuTransport izwizane znim koszty (m.in. paliwo, opakowanie, opaty celne, dystry-bucja) wpywaj na cen, ktr pacimy wsklepie za dany produkt.

Przyczyniamy si do zakorkowanych drg ihaasuTransport drogowy oznacza tysice ogromnych ciarwek, tzw. TIR-w, na naszych drogach. Pojazdy te nie tylko zwikszaj ruch, ale iwpywaj na zwikszenie ryzyka wypadkw oraz podniesienie poziomu haasu izanieczysz-czenie powietrza, uciliwe zwaszcza dla mieszkacw miast iwsi pooonych przy ruchliwych trasach.

jak ogranicza ywnociokilometry?

czy wyobraamy sobie poranek bez filianki kawy lub herbaty? Jesie bez bogatych wwitamin C cytrusw? Czy wyrzucimy znaszej diety zdrowy ry, owoce tropikalne izrezy-gnujemy zjedzenia pomidorw wzimie? Wikszo znas pewnie nie jest gotowa na tak radykalne kroki, ale warto zacz ogranicza ywnociokilometry izachca do tego innych. Jak to zrobi?

Sprawdzaj, zjakiego kraju pochodz produkty, ktre kupujeszJeli danego rodzaju ywnoci nie pro-dukuje si wPolsce, to warto wybra te rzeczy, ktre przebyy krtsz drog (np. pomaracze zHiszpanii, anie zChile), oraz te, ktrych transport przyczyni si do najmniejszej emisji CO2 (transport drog morsk lub kolej).

Staraj si korzysta zproduktw sezonowychSkup si na tych warzywach iowocach, na ktre akurat jest sezon. Wykorzystaj wiee produkty do zrobienia przetworw, ktre pomog przetrwa okres zimowy.

Uniezalenij si od porednikwNawi kontakt bezporednio zrolnikami, hodowcami wTwojej okolicy ikupuj pro-sto zpola to, czego potrzebujesz.

Sam/-aprodukuj, co moeszNiektre produkty ywnociowe moesz sprbowa wytwarza samodzielnie wdomu (np. zioa), ajeli masz tak moliwo, uprawiaj warzywa na wasny uytek wprzydomowym ogrdku.

Nie podruj daleko po zakupyStaraj si ogranicza rwnie odlego, ktr pokonujesz, eby kupi ywno. Znajd najblisze targi czy bazary, na kt-rych dostpne s wiee lokalne produkty.

-27--26-

scenariusz zaj

podstawa programowaWymagania szczegowe: 1. Liczby wymierne. Ucze:4) zaokrgla rozwinicia dziesitne liczb; ucze liczy na kalkulatorze;6) szacuje wartoci wyrae arytmetycznych;7) stosuje obliczenia na liczbach wymiernych do rozwizywania problemw wkontek-

cie praktycznym, wtym do zamiany jednostek (jednostek prdkoci, gstoci itp.).

cele lekcji Po zakoczeniu zaj uczniowie iuczennice powinni umie:

zastosowa obliczenia na liczbach wymiernych do obliczenia emisji CO2 zwizanej ztransportem ywnoci; zdefiniowa pojcie ywnociokilometrw; wykona obliczenia za pomoc kalkulatora; wymieni argumenty za wyborem ywnoci produkowanej lokalnie.

nacobezu wytumaczysz, czym s ywnociokilometry ipo co je si oblicza; obliczysz emisj CO2 dla konkretnego produktu zpomoc kalkulatora; podasz argumenty za wyborem ywnoci produkowanej lokalnie.

metody i formy pracy praca wparach, praca zkalkulatorem, dyskusja, ranking

materiay kalkulatory (przynajmniej jeden na par uczniw), karty pracy Jak pan moe panie pomi-dorze? dla wszystkich uczniw, dua kartka papieru lub tablica, flamastry

przebieg zaj1. Import , eksport, produkcja lokalna. Przed zajciami na tablicy lub duej kartce papieru

zapisz wtabeli przykady produktw ywnociowych wytwarzanych poza granicami Polski (pomaracze, banany, kawa, ry, pomidory, cytryny, herbata, kakao, kiwi) iprodukowanych lokalnie (marchew, ziemniaki, pomidory, czosnek, cebula, liwki, gruszki, por, saata). Zapytaj uczniw iuczennice, jakie nagwki zaproponowaliby dla kadej zkolumn tabeli. Nastp-nie zapytaj, dlaczego pomidory s wobu kolumnach. Wytumacz, e s produkty, ktre zarwno produkujemy, jak iimportujemy. Zapytaj, czy potrafi poda inne przykady takich produktw (np. truskawki, czosnek zChin, jabka zHiszpanii, ziemniaki zArgentyny).

2. Jak podr przeby pomidor zanim trafi na nasz talerz. Powiedz uczniom iuczennicom, e na zajciach zajmiecie si problematyk emisji CO2 izuycia energii podczas transportu ywnoci na ogromne odlegoci. Zapytaj, czy kto spotka si zokreleniem ywnocio-kilometry (ang. food miles), ipopro owytumaczenie pojcia (odlego, jak przebywa dany produkt ywnociowy, zanim trafi na nasz talerz).

3. Popro uczniw iuczennice, by dobrali si wpary, tak eby wkadej parze by co najmniej jeden kalkulator, irozdaj im karty pracy Jak pan moe panie pomidorze?. Powiedz, e dzi zajmiecie si jednym zimportowanych produktw, jakim s pomido-ry. Upewnij si, e pary rozumiej instrukcj wykonania zadania.

4. Wsplnie ustalcie, gdzie lokalnie produkuje si pomidory, ioszacujcie odlego od tych upraw do waszego miejsca zamieszkania. Po wykonaniu zadania zpod-punktu b) wkarcie pracy, powiedz uczniom iuczennicom, e ztransportem ywnoci wie si rwnie konieczno jej dodatkowego pakowania, aczsto take utrzymania odpowiedniej temperatury podczas transportu. Wiele owocw, np. banany, jest zry-wanych, anastpnie transportowanych zanim dojrzej. Owoce te dojrzewaj dopiero po dotarciu na miejsce przeznaczenia: wsztucznych warunkach, pod wpywem che-mikaliw. Wszystko to wie si zdodatkowymi nakadami energii iobnia warto odywcz produktw.

5. Popro uczniw iuczennice owykonanie wparach zadania nr 2. Poinstruuj, e bd musieli zamieni jednostki oraz oszacowa wyniki. Po skoczonej pracy zwr uwag klasy na skal zjawiska. Pomidory to tylko jeden zimportowanych produk-tw. Aprzecie pomidory produkujemy rwnie wPolsce! Zapytaj uczniw iuczen-nice, czy wg nich warto wybiera ywno produkowan lokalnie idlaczego?

6. Korzyci ze spoywania ywnoci produkowanej lokalnie. Na koniec przedstaw uczniom iuczennicom kilka argumentw, ktre mogyby zachci ich rwienikw do wyboru ywnoci produkowanej lokalnie. Lista argumentw moe by zapisana na duej kartce papieru lub na tablicy. Popro uczniw iuczennice by chwil zastanowili si, a nastpnie zagosowali, ktre zargumentw wydaj si im najbardziej przekonujce. Przykady argumentw:

jedzenie produkowane wokolicy jest zdrowsze, bo nie ma tylu konserwantw, kupujc produkty zokolicy, dbamy orodowisko, kupujc polskie produkty, wspieramy nasz gospodark idajemy prac, polskie produkty s tasze od zagranicznych, mniejsze koszty transportu to nisza cena produktu, atwiej jest monitorowa warunki wytwarzania ywnoci pochodzcej zokolicy.

Popro chtnego ucznia/uczennic, oodpowied na pytania:a) dlaczego wybrali dany argument?b) czy potrafi poda inne, lepsze powody, by kupowa ywno produkowan lokalnie?c) czy to wany temat? Warto si nim zajmowa? Dlaczego?

jeli masz wicej czasuKupuj lokalnie. Zastanwcie si, gdzie wokolicy mona kupi ywno produkowan lokalnie. Podzielcie si na trzy grupy izdobdcie jak najwicej informacji o:

ywnociokilometry, ywno

importowana

10 min

5 min

5 min

5 min

15 min

5 min

MA-TEMA-

TYKA

45 min

-29--28-

a) lokalnych targach ibazarach (porozmawiajcie ze sprzedawcami czy s take pro-ducentami? Zjak daleka pochodz ich produkty? Czy s ekologiczne?),

b) sklepach zekologiczn ywnoci (co mona tam kupi iwjakiej cenie?), c) serwisach internetowych umoliwiajcych kontakt zrolnikami oferujcymi dostawy

dla klientw bez porednikw, np. www.odrolnika.pl.

Po skoczonych ledztwach kada grupa prezentuje zebrane informacje watrakcyjnej formie (prezentacja multimedialna, krtki film, plakat). Przedyskutujcie plusy iminusy kadej zopcji ipodejmijcie indywidualne decyzje, gdzie najlepiej kupowa.

zainteresowae/-a si tematem?Wjaki sposb wprocesie produkcji ywnoci wykorzystywane s paliwa kopalne?Ktry rodzaj produkcji ywnoci wykorzystuje najwiksz ilo paliw kopalnych?Czy moliwe jest ywienie si wycznie produktami lokalnymi? Jakie s pozytywne aspekty importowania ywnoci?

chcesz o tym porozmawia?Czy znasz kampanie lub akcje, ktre zachcaj do kupowania ywnoci produkowanej lokalnie? Czy zachciyby Ciebie? Dlaczego?

jak ten temat/wtek mona realizowa na innych przedmiotach?x. Globalne ilokalne problemy rodowiska. Ucze: 3) proponuje dziaania ograniczajce zuycie wody ienergii elektrycznej oraz wytwarza-nie odpadw wgospodarstwie domowym.

ii. Rozpoznawanie irozwizywanie problemw. Ucze:Rozpoznaje problemy najbliszego otoczenia iszuka ich rozwiza.23. Problemy wspczesnego wiata. Ucze:4) rozwaa, jak jego zachowania mog wpywa na ycie innych ludzi na wiecie (np.

oszczdzanie wody ienergii, przemylane zakupy).

polecamy Film animowany Zmniejsz dystans. Kupuj lokalnie na stronie www.efte.org/?page_id=329 Strony internetowe: www.ekonsument.pl/a439_food_miles.html www.ekonsument.pl/a142_zywnosc_zrownowazona.html serwis umoliwiajcy zamwienia urolnikw: www.odrolnika.pl kalkulator food miles: www.fallsbrookcentre.ca/cgi-bin/calculate.pl (po angielsku)

wos

karta pracy

jak pan moe panie pomidorze?ZADANIE NR 1

a) Pomidory mona sprowadzi zzagranicy, np. zHiszpanii, lub kupi od lokalnego producenta. Ponisza tabela przedstawia przyblione odlegoci, ktre musz przeby pomidory, zanim dotr na twj talerz. Uzupenij j odane dotyczce lokal-nego producenta ioszacuj odlego, ktra dzieli jego upraw od Twojego miejsca zamieszkania.

b) ywno moe by przewoona rnymi rodkami transportu. Woparciu odane zponiszej tabeli powiedz, ktry rodek transportu ma najmniej szkodliwy wpyw na rodowisko, aktry najbardziej. Nastpnie oblicz emisj CO2 powsta wwyniku transportu 100 kg pomidorw ciarwk zHiszpanii itakiej samej iloci pomidorw od lokalnego producenta. Jaka jest rnica wemisji CO2 pomidzy tymi dwoma wariantami?

ZADANIE NR 2

Sprawd, ile paliwa zuyje kady zwymienionych wzadaniu nr 1 rodkw transportu na 100 km przy zaoeniu, e trzeba przetransportowa 20 ton pomidorw odpowied-nio zHiszpanii, Ukrainy iPolski. Na podstawie oblicze wybierz najmniej energoerny rodek transportu i miejsce, zktrego transport w najmniejszym stopniu przyczynia si do emisji CO2.

Droga przebyta przez pomidory Polska HiszpaniaPolska Ukraina (lokalny producent pomidorw)

ywnociokilometry2289 km690 km (odlego w km)

rodek transportu samolotpocigciarwka

Emisja CO2 (g/km/kg)9 1,10,020,27

-31--30-

materia pomocniczy dla nauczyciela

zielony TransporT

oglna charakterystyka biopaliw

biopaliwa to paliwa powstae zprzetworzonych produktw rolinnych. Organizmy rolinne wprocesie fotosyntezy gromadz ener-gi soneczn. Podczas spalania, fermen-tacji tlenowej ibeztlenowej, zgazowania lub estryfikacji biomasy lub produktw jej rozkadu mona przetworzy zawart wniej energi soneczn na inne rodzaje

energii ciepln, elektryczn, atake wytworzy paliwo. Biomasa to materia organiczna, czyli wszystkie substancje pochodzenia rolinnego lub zwierzcego ulegajce biodegradacji. Biomas s te resztki zprodukcji rolnej, pozostaoci zlenic-twa oraz odpady organiczne przemyso-we ikomunalne.

jak powstaje bioetanol

bioetanol otrzymuje si wwyniku fermentacji materii organicznej, najczciej cukrw, zudziaem drody. Powstaa wwyniku tego procesu mieszanina wody zalkoholem musi zosta poddana destylacji wcelu otrzymania etanolu. Jest to proces bar-dzo energochonny, decydujcy oosta-tecznym bilansie energetycznym. Gdy bioetanol produkowany jest zziaren, energia potrzebna do destylacji pocho-dzi gwnie zpaliw kopalnych, co znacz-nie pogarsza EROEI ipowoduje wzrost emisji gazw cieplarnianych. EROEI (Energy Return On Energy Investment) oznacza zwrot energii zainwestowanej, czyli rnic midzy nakadem energii woonej wcelu otrzymania nowego rda energii ailoci energii, ktr moemy zniego uzyska. Produkujc etanol ztrzciny cukrowej, jak ma to miejsce wBrazylii, energi do destylacji otrzymuje si zresztek po ekstrakcji cu-kru ztrzciny (tzw. melasy), co znacznie obnia koszty produkcji.

Okolicznoci pozyskiwania energii zbiomasy stawiaj pod znakiem zapytania ekologi tego procesu. By mc zwikszy area upraw trzciny cukrowej, kukurydzy czy palm na potrzeby produkcji biopaliw masowo wycina si lasy tropikalne. Produkcja rolin wykorzystywanych wotrzymy-waniu biopaliw pierwszej generacji (tzn. stosowanych wywieniu czowieka) jest energochonna izalena od paliw kopalnych, atake wie si zwydat-kowaniem energii na maszyny rolnicze, nawozy, transport iprzetwarzanie. Niektre opracowania naukowe wska-zuj, e wpozyskanie jednostki energii zbiopaliw pierwszej generacji trzeba woy niewiele mniejsz energi zpa-liw kopalnych EROEI procesu niewiele przekracza 1, aczasami nawet moe by mniejsze od 1, co oznacza brak ko-rzyci energetycznych. Przy pierwszych wydobyciach ropy naftowej, gdy jej zoa znajdoway si przy powierzchni ziemi, dziki jednej baryce mona byo

etanol jako biopaliwo

odnale, wydoby iprzetworzy okoo 100 baryek, czyli EROEI wynosio 100. Obecnie EROEI wydobycia ropy nafto-wej wynosi 3 dla Stanw Zjednoczo-nych, a10 dla Arabii Saudyjskiej.

EROEI biodiesla (soja) ibioetanolu (kukurydza)Etanol zkukurydzy 1:1,25Biodiesel zsoi 1:1,9310

konsekwencje wzrostu produkcji biopaliw pierwszej generacji

chocia produkcja biopaliw stoi na pograniczu opacalnoci energe-tycznej, rynek prawdopodobnie bdzie maksymalizowa t produkcj ze wzgldu na ma liczb rozwiza alter-natywnych. Niesie to ze sob okrelone konsekwencje:

konkurencja zprodukcj ywnoci jednym zefektw produkcji biopaliw jest wzrost cen ywnoci. Wedug opinii Banku wiatowego, Najwa-niejszym czynnikiem [wzrostu cen ywnoci] by olbrzymi wzrost pro-dukcji biopaliw wStanach Zjedno-czonych iUnii Europejskiej. Bez tych wzrostw globalne zapasy pszenicy ikukurydzy nie ulegyby znaczcemu zmniejszeniu, ceny zb oleistych nie potroiby si, awzrosty cen wy-nikajce ztakich czynnikw jak np. susza byyby bardziej ograniczone. Prawdopodobnie nie doszoby do aktywnoci spekulacyjnej iostatnich zakazw eksportu, gdy byy to odpowiedzi na wzrost cen11. Istniej jednak prognozy, e nastpi spadek cen misa dziki moliwoci wyko-rzystania resztek poprodukcyjnych do karmienia zwierzt. Wykorzysta-nie gruntw do produkcji ywnoci zamiast biopaliw, mogoby rozwiza cz problemw godu na wiecie;

wykorzystywanie biedniejszych pastw oklimacie sprzyjajcym uprawom. Ju teraz Europa chcc sprosta ekoregulacjom unijnym, importuje olej palmowy zinnych pastw, ktre powikszajc area pl uprawnych, niszcz lasy idoprowa-dzaj do katastrofy ekologicznej. Wykorzystuje si niski koszt ziemi isiy roboczej wpastwach takich jak Indonezja, Malezja czy Brazylia. Do tego dochodzi konieczno trans-portu paliw drog morsk, co znacz-nie podwysza koszty otrzymywania alternatywnych rde energii.

Gdyby do 2020 roku chcie zastpi 300 mln amerykaskich pojazdw pojazdami napdzanymi bioetanolem zkukurydzy, uprawy musiayby pokry 33% USA. Dzisiaj pola uprawne zajmuj 19%12.

globalne perspektywy biopaliwGlobalne perspektywy biopaliw bd zalee od szeregu czynnikw, takich jak ceny ropy, dostpno tanich pasz, odpowiednie trendy wpolityce poszcze-glnych pastw, zmiany technologiczne zmniejszajce koszty produkcji biopaliw drugiej generacji oraz konkurencja ze strony niekonwencjonalnych zamienni-kw paliw kopalnych.

-33--32-

scenariusz zaj

podstawa programowa9 .2 Pochodne wglowodorw. Substancje chemiczne oznaczeniu biologicznymUcze: opisuje waciwoci izastosowania etanolu ijego rol wprodukcji biopaliw, opisuje wykorzystanie rolin do produkcji biopaliw, korzystajc zrnych rde, przedstawia alternatywne rodzaje silnikw samochodw.

cele lekcji Po zakoczeniu zaj uczniowie iuczennice powinni umie:

zapisa rwnanie otrzymania etanolu; dokona oglnej charakterystyki biopaliw; opisa zastosowanie etanolu jako paliwa pynnego; wymieni wady izalety stosowania biopaliw; zapisywa wzory inazwy alkoholi monohydroksylowych.

nacobezu zapiszesz rwnanie otrzymania etanolu ijego wzr chemiczny; dokonasz oglnej charakterystyki biopaliw; opiszesz zastosowanie etanolu jako paliwa pynnego; wymienisz wady izalety stosowania biopaliw; omwisz waciwoci fizyczne etanolu.

metody i formy pracy wykad problemowy dyskusja dydaktyczna dowiadczenia uczniowskie

materiay kserokopie kart pracy dla wszystkich uczniw, sownik jzyka polskiego, kolorowe flamastry, modele przestrzenne czsteczek, tablica interaktywna

materiay do eksperymentuodczynniki: alkohol etylowy, woda, fenoloftaleina, r-r dichromianu (VI) potasu, stony kwas siarkowy (VI), biako jaja kurzego; sprzt laboratoryjny: probwki, zlewki, palnik, parowniczka, uczywka, korki do probwek, szkieka zegarkowe

etanol, fermentacja alkoholowa, biopaliwo, bioetanol

przebieg zaj

1. Wglowodory nazwy iwzory. Popro jedn osob onapisanie na tablicy wzorw inazw poznanych wglowodorw. Wyjanij uczniom iuczennicom, jak tworzy si nazwy iwzory alkoholi, ktre uwaamy za pochodne wglowodorw. Jeli to moliwe, poka uczniom modele przestrzenne, gdzie atom wodoru zosta zastpiony grup OH, czyli grup hydroksylow.

2. Alkohole jednowodorotlenowe. Uczniowie iuczennice wicz wzeszytach tworzenie wzorw alkoholi jednowodorotlenowych, zabierajc od danego wglowodoru jeden atom wodoru idodajc grup OH. Wyjanij, e nazwy powstaych zwizkw tworzy si, dodajc do nazwy wglowodoru kocwk -ol, np. CH4 metan, CH3 OH metanol itd. Do wzorw sumarycznych doczcie wzory strukturalne (kreskowe). Na tablicy interaktywnej poka wzr czsteczki.

3. Badanie waciwoci etanolu. Popro uczniw iuczennice ozapoznanie si zopisem dowiadczenia zawartym wkarcie pracy Badanie waciwoci etanolu. Wyjanij sposb wykonania eksperymentu, zwr uwag na stosowanie zasad BHP. Rozdaj potrzebny do dowiadczenia sprzt iodczynniki. Pole uczniom iuczennicom zebranie iopisanie obserwacji wtabeli karty pracy Badanie waciwoci etanolu, apo wykonaniu pozosta-ych dowiadcze ozapisanie spostrzee wzeszytach.

4. Co wiemy obiopaliwach. Zapytaj uczniw iuczennice, co wg nich oznacza sowo biopaliwo. Jeeli uzyskasz prawidowe odpowiedzi, przejd do dalszej czci lekcji. Wprzeciwnym wypadku, popro jedn osob oodnalezienie wsowniku jzyka pol-skiego okrelenia pierwszego czonu wyrazu, tj. bio. Wyjanij uczniom iuczennicom, jak powstaj biopaliwa. Dodaj, e fermentacja alkoholowa to proces rozkadu wglo-wodanw (cukrw) pod wpywem enzymw wytwarzanych przez drode iwytwo-rzenie alkoholu etylowego oraz tlenku wgla (IV). C6H12O6 2C2H5OH + 2CO2 Po destylacji isuszeniu powstaje bioetanol, czyli etanol niezawierajcy

-35--34-

morskiej, aby zapobiec globalnemu ociepleniu itrudnociom zzaopatrzeniem wpaliwo lotnicze. Zwody morskiej idwutlenku wgla poddanych dziaaniu prdu udao si uzyska nienasycone, krtkoacuchowe wglowodory, ktre dalsza przerbka moe przeksztaci wodpowiednik nafty lotniczej dziki syntezie Fischera-Tropscha13. Jeli macie moliwo, sprbujcie wswoim szkolnym laboratorium wykona eksperymenty zuyciem tej metody.

zainteresowae/-a si tematem?Czy produkcja biopaliw moe ipowinna wzrosn do takiej skali, aby zastpi rop naftow?Czy istnieje kryzys ywnociowy? Jakie s jego przyczyny, ajakie przejawy? Czy wPolsce jest moliwy wzrost produkcji energii ze rde odnawialnych?Czym rni si od siebie paliwa pierwszej, drugiej itrzeciej generacji?

chcesz o tym porozmawia?Czy wPolsce jest moliwe zastosowanie etanolu jako paliwa do samochodw?Co zrobiby, majc na stacji benzynowej do wyboru paliwo ropopochodne iekolo-giczne zdodatkami rolinnymi, przy czym 1 litr paliwa rolinnego byby droszy ookoo 3040 gr ni 1 litr paliwa ropopochodnego?Czy Polska polityka energetyczna kadzie wystarczajcy nacisk na wykorzystanie alternatywnych rde energii?

jak ten temat/wtek mona realizowa na innych przedmiotach? x Globalne ilokalne problemy rodowiska. Ucze: 1) przedstawia przyczyny ianalizuje skutki globalnego ocieplenia klimatu. 23. Problemy wspczesnego wiata. Ucze: 4) rozwaa, jak jego zachowania mog wpywa na ycie innych ludzi na wiecie (np. oszczdzanie wody ienergii, przemylane zakupy).

polecamy Artykuy na stronach internetowych: www.drewnozamiastbenzyny.pl/biopaliwa-drugiej-generacjiwww.egie.pl/kon-wersatorium/agroenergetyka/nowa-ropa www.peakoil.pl/p/biopaliwa

Ksika: J. McMurry, Chemia organiczna, Warszawa 2000 Prezentacja: www.transferinnowacji.pl/pdf/Technologie%20pozyskiwania%20biopaliw,%20dr%20inz.%20Adam%20Luberanski.pdf

Interaktywny test dla gimnazjalistw Wglowodory na www.profesor.pl Gry izabawy dydaktyczne Chemino na www.profesor.pl

wos

karta pracy

badanie waciwoci etanolu 1. Wlej do parowniczki okoo 1 cm3 etanolu. Okrel barw, stan skupienia izapach.

Do parownicy zbli zapalone uczywko.2. Wprobwce umie okoo 1 cm3 roztworu etanolu, anastpnie dodaj trzy

krople fenoloftaleiny.3. Napenij probwk wod do jednej trzeciej objtoci. Zaznacz flamastrem po-

ziom cieczy, anastpnie wlej powoli po ciankach tak sam objto etanolu. Ponownie zaznacz flamastrem poziom cieczy wprobwce. Zatkaj probwk korkiem ienergicznie wstrznij. Po odstawieniu probwki jeszcze raz zaznacz poziom cieczy.

4. Na szkieku zegarkowym umie niewielk ilo biaka jaja kurzego, anastpnie wlej na nie pi kropli etanolu.

Spostrzeenia iwnioski zdowiadcze zanotuj wponiszej tabeli lub wzeszycie.

stan skupienia

barwa

zapach

palno

rozpuszczalno w wodzie

odczyn wodnego roztworu

-37--36-

karta pracy

pozyskiwanie i podzia biopaliw

podzia biopaliw

biopaliwa

gazowe

cieke

sTae

pszenica

buraki

kukurydza, ziemniaki

mielenie, rozpuszczanie

ekstrakcja, zagszczanie, krystalizacja

drode

PYNNY SUROWIEC ZAWIERAJCY CUKRY FERMENTACJA ETANOLOWA

biogaz rolniczy, biogaz z osadw ciekowych, gaz wysypiskowy

biodiesel, etanol, metanol

drewno opaowe, brykiety, cinki drewna, kora, osady

ciekowe odwodnione, roliny energetyczne, odpady komunalne

-39--38-

karta pracy

wady i zalety biopaliw

Zmniejszaj ilo gazw cieplarnianych emitowanych do atmosfery.

Wczasie wzrostu rolin stosowanych do produkcji biopaliw nastpuje pochanianie tlenku wgla (IV).

Wytwarzanie biomasy przeznaczonej do produkcji biopaliw wyczerpuje zasoby wodne.

S odnawialne ibiodegradowalne.

Zbyt intensywna produkcja biopaliw wie si zwylesianiem.

Karczowanie lasw pod upraw biopaliw powoduje zwikszenie iloci CO2 wchanianego przez roliny.

Zapewniaj wiksze bezpieczestwo energetyczne zmniejszaj uzalenienie od importu ropy.

Przy produkcji biopaliw emitowane s zanieczyszczenia, wtym WWA (wielopiercieniowe wglowodory aromatyczne).

S szans dla pastw rozwijajcych si poprzez ich produkcj moliwe jest zwikszenie liczby miejsc pracy wrolnictwie.

Do produkcji biopaliw wykorzystuje si grunty rolne, co moe prowadzi do wzrostu cen ywnoci.

Uprawa rolin na cele bioenergetyczne na skal przemysow zmniejsza biornorodno.

jak wiadomiekonsumowa energie?

czarne zoTo

energia w domu

-41--40-

materia pomocniczy dla nauczyciela

jak wiadomie konsumowa energie?

konsumpcja

To bezporedni proces zaspokajania ludzkich potrzeb poprzez zuywa-nie nagromadzonych dbr oraz ko-rzystanie zrnego rodzaju usug. Kady znas ma na co dzie do czynienia zkon-sumpcj. Codziennie kupujemy jedzenie, ubrania, kosmetyki, sprzt elektroniczny etc., rzeczy, ktre s nam niezbdne do ycia lub ktre ycie nam jedynie uatwia-j czy umilaj. Obecnie coraz wyraniej wida tendencj do czstszego nabywa-nia rnego rodzaju produktw iusug, ktre jeli si zastanowimy wcale nie s nam niezbdne. yjemy wkulturze konsumpcjonizmu, aponiewa konsump-cja napdza rynek igospodark, jestemy poddawani rnym zabiegom, ktre maj

sprawi, e bdziemy kupowa (te zabiegi to kreowanie potrzeb, reklamy pokazu-jce, e posiadanie przedmiotw jest wy-znacznikiem naszej wartoci). Wpogoni za wizerunkiem osoby fajnej, na czasie lub te speniajc swoje potrzeby, kupu-jemy, nabywamy. Zastpujc stare rzeczy nowymi, nie zastanawiamy si nad tym, skd wziy si surowce potrzebne do ich wytworzenia, kto iwjakich warunkach pracowa nad ich wytworzeniem, czy zasoby naturalne na Ziemi wystarcz, by speni wszystkie nasze zachcianki, czy wyrzucenie dobrej rzeczy tylko dlatego, e wg trendsetterw jest ju niemodna, ma sens albo co stanie si zwyrzucon rzecz.

cykl ycia produktu

Kady wytworzony produkt zarwno na etapie produkcji, uytkowania czy utylizacji wywiera niekorzystny wpyw na rodowisko naturalne. Skutki wydobycia paliw kopalnych oraz pozyskania surow-cw naturalnych bd nieodwracalne, bo odnowienie tych rde jest niemoliwe lub wymaga duszego czasu.Zmniejszajce si zasoby naturalne oraz obcienie rodowiska naturalne-go poprzez zuywanie coraz wikszej iloci energii iwody oraz powstawanie odpadw stay si przyczynkiem do

opracowania metody, ktra oceniaaby wpyw produktu na rodowisko wcaym okresie jego istnienia. Metoda ta, zwana Ekologiczn Ocen Cyklu ycia (LCA Life Cycle Assessment)14, zakada badanie wpywu produktu na rodowisko podczas caego okresu ycia tego produktu, po-czwszy od zuycia naturalnych zasobw np. obszaru (ziemi), surowcw natural-nych wykorzystanych do jego produkcji, a skoczywszy na tym, co produkt oddaje rodowisku wformie emisji zanieczyszcze do atmosfery, gleby iwd. Powstawanie

-43--42-

wydobycie/pozyskanie

zuycie paliw kopalnych, ktre dostar-czaj energi potrzebn do rozpoczcia produkcji danego produktu (ropa naftowa, wgiel kamienny, brunatny) zuycie surowcw naturalnych, np. lasw, na potrzeby przemysu papierni-czego imeblarskiego

produkcja

wykorzystanie ziemi pod zakad pro-dukcyjny, magazyny; ziemia wyczona jest z naturalnych procesw, organi-zmy yjce w niej gin pozbawione tlenu i substancji odywczych zuycie energii elektrycznej emisja szkodliwych substancji chemicz-nych do atmosfery (np. przez fabryki) powstawanie ciekw oraz odpadw produkcyjnych

dysTrybucja

odpady (bogate, zbdne opakowania) zuycie energii oraz paliw kopalnych (transport wyprodukowanego przed-miotu) emisja zanieczyszcze do atmosfery (transport)

uywanie

zuycie energii (najwiksze wprzypad-ku owietlenia i urzdze elektrycz-nych, sprztu RTV iAGD) zuycie wody (kosmetyki, detergenty) odpady (niepotrzebne opakowania produktu etc.)

zuycie produkTu

odpady zuycie paliwa iemisja zanieczyszcze przy transporcie (wywz nieczystoci na skadowiska odpadw, przewz po-segregowanych surowcw wtrnych) wykorzystanie ziemi pod skadowiska odpadw, budow spalarni

kadego przedmiotu wie si zezuywa-niem zasobw naturalnych, energii iwody,

wytwarzaniem odpadw etc. na rnych etapach cyklu ycia produktu.

Niektre wyroby wywieraj najwikszy wpyw na rodowisko wtrakcie produkcji, ainne wczasie uytkowania lub utylizacji. Dla rnych produktw najwiksze oddzia-ywanie na rodowisko zachodzi wr-nych etapach ich cyklu ycia. Na przykad nasze ubrania, czyli produkty zbaweny lub skry, maj najwikszy wpyw na rodowisko wtrakcie produkcji, zuwagi na procesy barwienia, nadruku, wybielania iwykaczania. Za to oddziaywanie sprztu AGD bdzie najwiksze wtrakcie uytko-wania, ze wzgldu na zuycie wody, energii idetergentw. Dlatego kryteria rodowi-

skowe dla tych produktw dotyczy bd ich efektywnoci wodniesieniu do zuycia tych zasobw. Wprzypadku sprztu AGD due znaczenie odgrywa klasa energetycz-na, okrelajca efektywno pracy danego urzdzenia. Najwysz klas energetyczn bdzie mia sprzt, ktry wykonuje dan prac, zuywajc przy tym najmniej energii. Klasa A(lub nawet A++) to urzdzenie najbardziej efektywne, aG najmniej. Zgodnie zobowizujcymi wcaej Unii Europejskiej przepisami, wszystkie urz-dzenia AGD musz by oznaczone etykiet energetyczn.

ekoprojektowanie

To, jak rne produkty mog r-nie oddziaywa na rodowisko, jest przedmiotem bada prowa-dzonych np. przez Brytyjsk Agencj ds. rodowiska15. Aby zapobiec nadmiernemu zuyciu energii ioszczdzi nieodnawialne zasoby rodowiska naturalnego coraz czciej na wiecie stosuje si nowe podejcie do projektowania, czyli ekoprojektowanie16, ktre ma na celu projektowanie zgodnie zzasadami zrwnowaonego rozwoju. Przy takim projektowaniu zmyl orodowisku, nadal wanymi aspektami pozosta-j: funkcjonalno, bezpieczestwo, ergonomika, wytrzymao, jako czy koszty wykonania produktu. Dochodzi jednak dodatkowe kryterium, jakim jest ocena projektu zpunktu widzenia jego oddziaywania na rodowisko. Skada

si na nie: udoskonalanie produktw iprocesw technologicznych, obnianie kosztw poprzez modyfikacj wyrobu na wczesnych etapach koncepcyjnych, obnienie materiaochonnoci ienergo-chonnoci produktw wcaych cyklach ich istnienia, obnianie ciaru produk-tw iich opakowa, obnianie kosztw produkcyjnych ieksploatacyjnych.Wprzypadku produktw ekologicz-nych, ekologicznych opakowa oraz ekologicznej ywnoci stosuje si znaki ekologiczne17 (ekoznaki, ecolabeling). S to symbole umieszczone na opakowa-niu, ktre informuj klienta, e produkt jest przyjazny dla rodowiska. WPolsce system certyfikacji ekologicznej zosta wprowadzony w1998 roku, anadzr nad znakowaniem rnego rodzajw produktw peni Polskie Centrum Bada iCertyfikacji wWarszawie.

wiadoma konsumpcja

Poniewa za kad znabywanych rzeczy pacimy, wana jest wiado-mo, e mamy wpyw na to, jakie produkty wybieramy oraz czy nastpny nabywany produkt jest nam rzeczywi-cie potrzebny. wiadoma konsumpcja18 (odpowiedzialna izrwnowaona) opiera si na podejmowaniu mdrych decyzji konsumenckich, ktre nios ze sob kon-sekwencje wwymiarze ekonomicznym, spoecznym, ekologicznym ipolitycz-nym. Odpowiedzialny konsument to konsument, ktry oprcz zaspokajania wasnych potrzeb materialnych, swoim wyborem wspomaga odpowiedzialne przedsibiorstwa kierujce si nie tylko zasadami ekonomicznymi. Odpowiedzial-ny konsument zna swoje prawa iumie znich korzysta oraz ma wiadomo, e

kady zakup stanowi poparcie dla produ-centa idla warunkw, wjakich towar jest wytwarzany, uytkowany iutylizowany.Aby przyczyni si do obnienia zuycia energii, moemy wiadomie wybiera robienie zakupw blisko swego miejsca zamieszkania (ograniczymy wwczas emisj, jak powoduje transport, gdy produkty pokonuj znaczn odlego, zanim trafi do konsumenta), kupowa ywno wie, nieprzetworzon, ekologiczn, wspierajc rolnikw pro-wadzcych gospodarstwa ekologiczne, wybiera produkty lokalne, wspiera mniejszy handel, rezygnujc zzakupw whipermarketach icentrach handlo-wych, kupowa produkty uywane oraz produkty wytwarzane zsurowcw wtrnych.

-45--44-

scenariusz zaj

podstawa programowa Cele ksztacenia wymagania oglneiV. Rozumowanie iargumentacja.

Ucze: interpretuje informacje iwyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe midzy faktami, formuuje wnioski, formuuje iprzedstawia opinie zwizane zomawianymi zagadnieniami biologicznymi.

Treci nauczania wymagania szczegoweX. Globalne ilokalne problemy rodowiska. Ucze:1) przedstawia przyczyny ianalizuje skutki globalnego ocieplenia klimatu; 3) proponuje dziaania ograniczajce zuycie wody ienergii elektrycznej oraz

wytwarzanie odpadw wgospodarstwach domowych.

cele lekcji Po zakoczeniu zaj uczniowie iuczennice powinni umie:

wyjani, czym jest konsumpcja ikiedy mamy do czynienia zkonsumpcj wiadom; wymieni etapy, ktre skadaj si na cykl ycia produktu; opowiedzie, wjaki sposb mona zmniejszy wydobycie surowcw natural-nych oraz uycie energii przy wytwarzaniu rnych produktw.

nacobezu bdziesz wiedzie, czym jest cykl ycia produktu; wymienisz etapy ycia produktu; podasz przykad produktu oniskim zuyciu energii isurowcw naturalnych.

metody i formy pracy rozmowa kierowanapraca wgrupach rysunki dyskusja

materiay przygotowane przed lekcj cztery przedmioty codziennego uytku (np. mleko wkartonie, krem do rk, telefon komrkowy, T-shirt), due arkusze papieru, markery, tama klejca, kopie kart pracy Cykl ycia produktu iOpis produktu

przebieg zaj 1. Nasze skojarzenia z konsumpcj. Rozpocznij lekcj od zapisania na tablicy so-

wa konsumpcja. Porozmawiaj zuczniami iuczennicami oaktualnym stylu ycia ludzi zkrajw gospodarczo rozwinitych, nastawionych na gromadzenie dbr materialnych oraz zastpowanie ich wci nowymi. Zapytaj: Co jest potrzebne do wytworzenia kadego produktu, ktry widzimy na sklepowych pkach?. Upewnij si, e wrd odpowiedzi zostan wymienione zuycie energii i surow-cw naturalnych.

2. Opis produktu. Poka uczniom i uczennicom cztery przyniesione przedmioty. Podziel klas na cztery grupy, kadej daj jeden przedmiot ikart pracy Opis produktu. Popro uczniw iuczennice ozapoznanie si zinstrukcj, anastpnie owykonanie analizy produktu iwypenienie kart. Sprawdcie wsplnie odpo-wiedzi. Zwr uwag na to, e coraz wicej nabywanych przez nas produktw posiada zbdne opakowanie i pokonuje du odlego zanim trafi na sklepow puk. Powoduje to nie tylko zuycie surowcw, ale te niepotrzebne zuycie duej iloci energii.

3. Cykl ycia produktu. Rozdaj uczniom iuczennicom karty pracy Cykl ycia pro-duktu. Popro ich odobranie si wpary oraz przeczytanie instrukcji iwykonanie zadania. Podczas wykonywania zadania przez klas skopiuj na tablic schemat cyklu ycia produktu ze wszystkimi jego procesami. Po upywie 5 minut popro uczniw iuczennice oprzedstawienie swoich wnioskw. Omwcie wsplnie wszystkie etapy cyklu ycia produktu.

4. Sposoby na obnianie kosztw energii. Porozmawiajcie otym, wjaki sposb ka-dy znas moe przyczyni si do obniania kosztw energii poprzez wasne wybory konsumenckie. Pomysy uczniw iuczennic zapisujcie wformie listy na tablicy.

jeli masz wicej czasuZaproponuj klasie zabaw wekoprojektantw iekoproducentw, od ktrych zaley, jaki produkt i w jakiej postaci trafi na rynek. Podziel uczniw iuczennice na grupy ipopro kad zgrup ozastanowienie si, jak mona zaprojektowa, produ-kowa, dystrybuowa etc. ich produkt, aby zuywa przy tym jak najmniejsz ilo energii isurowcw. Grupy mog wykorzysta kart pracy Cykl ycia produktu.

zainteresowae/-a si tematem?Czy idlaczego produkujemy wicej, ni jest to potrzebne, sprowadzamy produkty zodlegych miejsc na wiecie, zuywajc przy tym ogromne iloci energii, korzysta-my zproduktw nieprzyjaznych dla rodowiska idla nas?

Jak to moliwe, e bluzka wyprodukowana isprowadzana zChin jest tasza ni wyprodukowana wPolsce? Kto ponosi koszty niskiej ceny?

Czas: 45 minPrzedmiot: biologia

cykl ycia produktu,

ekoprojektowanie,ograniczanie

konsumpcji

5 min

10 min

10 min

15 min

45 min

-47--46-

chcesz o tym porozmawia?Jak oceni, ktre produkty s naprawd potrzebne? Czy moemy unikn nabywania zbdnych produktw. Wjaki sposb?Jak zachci rwienikw do spoywania produktw jak najmniej przetworzonych?

jak ten temat/wtek mona realizowa na innych przedmiotach?Cele ksztacenia wymagania oglneiii Rozumienie relacji czowiekprzyrodaspoeczestwo wskali globalnej

iregionalnej.

Treci nauczania wymagania szczegoweiii. Relacja czowiekrodowisko przyrodnicze azrwnowaony rozwj. Ucze:5) wykazuje na przykadach pozaprzyrodnicze czynniki zmieniajce relacje czo-

wiekrodowisko przyrodnicze (rozszerzanie udziau technologii energoosz-czdnych, zmiany modelu konsumpcji, zmiany pogldw dotyczcych ochrony rodowiska).

polecamy Film dokumentalny: Plastikowa planeta (Plastic planet), Austria 2009, reyser: Werner Boote, 95 min

Animacje: opowieci orzeczach takich jak kosmetyki, elektronika etc.: www.storyofstuff.com, Story of stuff, podstawowy film wpolskiej wersji jzykowej (film dostpny rwnie na stronie www.ziemianarozdrozu.pl/artykul/81/story-of-stuff-opo-wiesc-o-rzeczach)

karta pracy

opis produktuObejrzyj produkt, anastpnie odpowiedz na ponisze pytania iuzupenij tabel.

gdzie zosTa wyproduko-wany Ten produkT?

czy To daleko czy blisko od miejsca, w kTrym mona go kupi?

jak TraFi do sklepu?

co byo poTrzebne do jego wyTworzenia?

jak dugo mona uywa Tego produkTu?

co po nim zosTanie?

czy jesT co, co czy Ten produkT z pozosTaymi?

-49--48-

karta pracy

cykl ycia produktuNa cykl ycia kadego produktu skada si wiele etapw, moesz je zobaczy w tabeli poniej. Przyjyj si uwanie schematowi i wpisz w odpowiednie miejsce nazwy efektw ubocznych cyklu ycia produktu, ktre wypisane s w ramce.

zuycie energii, emisja spalin do atmosfery, zanieczyszczenie wd (cieki), odpady

zasoby energii

wydobycie surowcw naTuralnych

projekTowanie i produkcja

magazynowanie

dysTrybucja

uyTkowanie

koniec ycia produkTu (skadowisko odpadw)

odzyskanie i powTrne przeTworzenie

materia pomocniczy dla nauczyciela

czarne zoTo

ropa naftowa wdzisiejszych czasach jest niezwykle cennym surowcem naturalnym. Wykorzy-stuje si j wtransporcie, energetyce, przemyle, awytwarzanie zniej mate-riaw takich jak tworzywa sztuczne sprawia, e jest obecna wkadej dziedzinie naszego ycia.

Ztworzyw sztucznych powstaj przerne przedmioty: od opakowa ywnoci poprzez sprzt elektroniczny po sztuczne tkanki stosowane wmedy-cynie. Znaczenie tych materiaw jest dla nas ogromne. Obecnie struktura wykorzystania ropy naftowej przedsta-wia si nastpujco:

Ze wzgldu na wyczerpywanie si zasobw ropy naftowej na wiecie, wprowadza si technologie, ktre maj ograniczy jej zuycie. Obecnie stoso-wane technologie pozwalaj na zast-pienie jej wtransporcie czy energetyce, ale jak dotd nie znaleziono substytutu

tego surowca wprodukcji tworzyw sztucznych. Rosnce zapotrzebowa-nie na rop ijej szybkie zuywanie wymagaj wic zdecydowanych dziaa prowadzcych do racjonalnego gospo-darowania surowcem cenniejszym dla rozwoju ludzkoci ni zoto.

rdo:www.plasticseurope.pl

pozostae

tworzywa sztuczne

inne chemikaliaenergetyka

transport

4%4%5%

45%42%

przetwrstwo ropy naftowej

ropa naftowa jest naturalnym rdem wglowodorw, adziki procesom przetwrczym uzysku-je si zniej cenne produkty. Pierwszym etapem przerbki wstpnie oczyszczo-nej ropy jest destylacja frakcyjna, pole-gajca na rozdzieleniu ropy na frakcje

zwykorzystaniem rnicy temperatury wrzenia poszczeglnych skadnikw. Prowadzi si j wukadzie dwustop-niowym pierwszy stopie przebiega pod normalnym cinieniem, adrugi pod zmniejszonym.

ZASOBY ENERGII

Zasoby naturalne (wody, gleby, paliw kopalnych etc.)

-51--50-

benzyna lekka

benzyna cika

naa

olej napdowy

mazut

olej lekki

olej redni

olej ciki

pozostao

400-420 [ C]

o350 [ C]

o

Nastpnie poszczeglne frakcje podda-je si innym procesom, wcelu otrzyma-nia produktw opodanych waciwo-ciach. Wrafineriach nastawionych na produkcj tzw. chemikaliw bazowych (substancji sucych do syntezy innych zwizkw organicznych) wykorzystuje si frakcj benzyny, ktra poddawana jest procesom takim jak:

1. piroliza (inaczej kraking termiczny), ktra stosowana jest gwnie wcelu otrzymywania prostych olefin, np. ete-nu czy propenu. Jest to proces rozkadu termicznego prowadzony poprzez dugotrwae poddawanie substancji dziaaniu wysokiej temperatury, ale bez kontaktu ztlenem iinnymi czynnikami

utleniajcymi. Frakcje wyej wrzce, gwnie oleje, poddaje si dziaaniu wysokich temperatur, co powoduje rozpad dugich acuchw wglowych na mniejsze fragmenty;

2. reforming (kraking katalityczny izo-meryzacja, cyklizacja iaromatyzacja) polega na ogrzewaniu do temperatury ok. 400C lekkich frakcji ropy nafto-wej lub produktw krakingu, wcelu polepszenia waciwoci paliw (np. zwikszenia liczby oktanowej, przez co zmniejsza si ryzyko samozaponu paliwa) lub otrzymania wglowo-dorw aromatycznych wykorzysty-wanych wprzemyle chemicznym (np. benzenu). Proces zachodzi pod zwikszonym cinieniem.

Tworzywa sztuczne

wykorzystanie produktw przerobu ropy naftowej do produkcji tworzyw sztucznych spowodowao zastpowanie dotychczasowych materiaw, takich jak metal, szko, papier, ceramika, nowym materiaem, popularnie nazywanym plastikiem. Wopisanych wczeniej procesach rafineryjnych otrzymuje si monomery, ktre nastpnie poddawane s polimeryzacji, czyli czeniu maych czstek (monomerw) wdugie acuchy (polimery). Dziki temu otrzymujemy produkt oinnych waciwociach.

pojemniki na mieci butelki rury

torby i worki worki na mieci butelki na detergenty (butelki, ktre mona cisn)

pudeka na margaryn i opakowania ywnoci meble ogrodowe, skrzynki, walizki obudowy telefonw, zderzaki samochodowe

pojemniki na ywno elementy obudw sprztu komputerowego kasety audio-wideo

woreczki na krew karty kredytowe ramy okienne, rury

Polietylen duej gstoci HDPE

Polietylen maej gstoci

Polipropylen PP

Polistyren PS

Polichlorek vinylu PVC

Schemat destyla-cji ropy naftowej

rdo: wykady dla studentw

III roku Wydziau Chemicznego

na Politechnice dzkiej zprzed-

miotu Technologia chemiczna [www.

retsat1.com.pl/michauer]

odporne na podwyszon temperatur naczynia kuchenne wypenienia piworw i koder

tapicerka podeszwy butw sportowych kka rolek

kurki kranw w azience i kuchni okulary ochronne osony reflektorw samochodowych

pyty CD wiata przednie samochodw hemy straackie

Tereftalan polietylen PET

Poliuretan

Poliakrylany (np. plexi)

Poliwglany

Tworzywa sztuczne iich zastosowaniardo: mate-ria edukacyjny Tworzywa sztuczne wok nas opracowany przez Fundacj PlasticsEurope Polska (www.plasticseurope.pl)

Wtabeli obok przedstawiono najwaniejsze two-rzywa sztuczne iich zastosowania.

-53--52-

cenny surowiec

Produkty ztworzyw sztucznych po zakoczeniu eksploatacji mona powtr-nie wykorzysta. Co ciekawe niektre procesy, jak np. piroliza iinne procesy przerobu ropy naftowej, s stosowane zarwno wprzemyle petrochemicz-nym, jak rwnie wodzysku, czyli recyklingu surowcw. Poniej przedstawiono moliwoci powtrnego wykorzystania tworzyw sztucznych.

scenariusz zaj

podstawa programowa5. Wymagania szczegowe: paliwa obecnie iwprzyszoci. Ucze: 2) opisuje przebieg destylacji ropy naftowej iwgla kamiennego; wymienia nazwy

produktw tych procesw iuzasadnia ich zastosowania.

cele lekcjiPo zakoczeniu zaj uczniowie iuczennice powinni umie:

poda definicj ropy naftowej iokreli, jakie produkty mona zniej otrzyma; wyjani istot procesu destylacji; wyjani pojcia: liczba oktanowa, kraking ireforming; opisa przebieg destylacji ropy naftowej; poda przykady iomwi zastosowanie produktw przerobu ropy naftowej; uzasadni konieczno oszczdzania irecyklingu wkontekcie zasobw paliw kopalnych.

nacobezu wytumaczysz, czym jest ropa naftowa ijak powstaa; wymienisz produkty uzyskiwane dziki przerobowi ropy naftowej; wyjanisz, czy moliwe jest zerwanie zuzalenieniem od ropy naftowej.

metody i formy pracypogadankapraca ztekstem

materiaykarta pracy Rozsypanka (do pocicia iprzygotowania zestaww po pi hase wkadym, niektre hasa nazwy przedmiotw mog si powtarza, wane by nie byy wtym samym zestawie), karta pracy Schemat (po jednej kopii na par)

Tworzywa sztuczne moli-

woci odzyskurdo: mate-

ria edukacyjny Tworzywa

sztuczne wok nas opracowany

przez Fundacj PlasticsEurope Polska (www.

plasticseurope.pl)

tworzywa sztuczne, polimery, produkcja, zasoby paliw kopalnych

45 min

Odzysk energiiTworzywa wytwarzane s z ropy naowej. Dziki

temu maj tak sam lub wiksz warto opaow ni wgiel. T energi

mona odzyska podczas spalania

Recykling materiaowyPrzetwarzanie odpadw z tworzyw sztucznych w celu ponownego

zastosowania do tego samego lub do innych celw z wyjtkiem bezporedniego

pozyskiwania energii

Moliwociodzysku

Alternatywny opa o duej wartoci energetycznejZe wzgldu na swoj du warto opaow tworzywa sztuczne stanowi atrakcyjn

alternatyw dla paliw kopalnych, zwaszcza

w procesach wymagajcych duej iloci energii, jak np. produkcja

cementu

Recykling mechanicznyFizyczne przetworzenie odpadw

z wytworzeniem nowego produktu z tworzyw sztucznych

Recykling surowcowyChemiczne przetwarzanie

odpadw z tworzyw sztucznych z wytworzeniem surowcw

(monometry, wglowodory itd.)

Odpady komunalneSpalanie odpadw z tworzyw sztucznych razem z odpadami

komunalnymi pozwala na wytwarzanie energii

elektrycznej i/lub cieplnej

Skadowanie zagospodarowanie odpadw bez moliwoci odzysku

-55--54-

przebieg zaj1. Co czy te przedmioty rozsypanka. Podziel klas na trzyosobowe zespoy. Rozdaj

zestawy zpocitej karty pracy Rozsypanka po jednym na zesp. Zadaniem zespou jest wymylenie, co czy hasa (nazwy przedmiotw), co maj ze sob wsplnego. Po upywie 5 minut popro zespoy oprezentacj pomysw.

2. Pogadanka. Popro, by kady zesp poczy si zinnym wybranym zespoem ipowtrzy wiczenia zwykorzystaniem hase posiadanych przez obie grupy. Pytania pozostaj te same, zwiksza si ilo elementw, ktre maj mie wsplny mianow-nik. Powtarzacie ca procedur, cznie zprezentacj. Wczasie prezentacji zapisuj hasa (nazwy przedmiotw) na tablicy wformie listy. Jeli uczniowie i uczennice po tej rundzie nie skojarz, co czy hasa, podpowiedz, e chodzi osurowiec, zjakiego zostay wykonane. Jeli nadal nie potrafi odgadn, wska list ztablicy, zapytaj zczego s wykonane te przedmioty (odpowied: ztworzyw sztucznych), anastpnie opowiedz, jak przebiega proces powstawania tworzyw sztucznych zwykorzystaniem surowcw przerobu ropy naftowej. Poinformuj uczniw iuczennice, e ropa naftowa mieszanina wglowodorw, stanowi dzi jeden znajwaniejszych surowcw na ziemi. Zapotrzebowanie na ni ronie kadego dnia, nieprzerwanie od ponad 100 lat. Czarne zoto stymuluje wiatow gospodark. Opowiedz uczniom i uczennicom oprocesie powstawania tworzyw sztucznych zropy naftowej. Uwiadom im, e do wytworzenia energii iproduktw zuywa si ogromne iloci paliw kopalnych.

3. Analiza schematu. Rozdaj uczniom i uczennicom kopie karty pracy Schemat. Popro, by bazujc na wiadomociach przekazanych podczas pogadanki iwczeniejszej zabawy przeanalizowali schemat iuzupenili go zuyciem hase zramki na dole karty. Podkrel, e nasze nawyki konsumenckie (kupowanie rzeczy trwaych idobrej jakoci, szanowanie ich, ograniczanie iloci kupowanych rzeczy, awreszcie recykling) maj wpyw na zasoby ropy na wiecie.

4. Wnioski. Upewnij si, e wszystkie pary poprawnie uzupeniy schematy. Porozma-wiajcie chwil na temat wnioskw, zapytaj, czy s czym zaskoczeni. Zapytaj, jakie konsekwencje niesie za sob powszechne uywanie tworzyw sztucznych przy dalszej industrializacji iwzrocie liczby ludnoci na wiecie. Jakie mogyby by rozwizania tego problemu? Na koniec popro uczniw i uczennice opodsumowanie wnioskw iprzemyle zlekcji wformie notatki.

jeli masz wicej czasuWczasie najbliszej wizyty wduym sklepie (typu hipermarket) obejrzyj przedmioty iprodukty zrnych dziaw. Sprbuj znale informacje na temat substancji wyko-rzystanych do ich produkcji. Sporzd zestawienie tabelaryczne: produkt surowiec tworzywowy surowiec nietworzywowy.

zainteresowae/-a si tematem?Czy ropa naftowa zapewnia dobrobyt kraju?Czy bioplastiki mog pomc wzachowaniu z ropy?

chcesz o tym porozmawia?Dlaczego wostatnim stuleciu zuyto wicej ropy ni wcaej wczeniejszej historii ludzkoci?Czy jeste wstanie powici wygodny styl ycia dla ratowania planety podobnie jak bohaterowie filmu Recepta na klsk Johna Webstera?

jak ten temat/wtek mona realizowa na innych przedmiotach?iii. Wpyw czowieka na rodowisko25. Ochrona iksztatowanie rodowiska Ucze: wymienia niekorzystne wpywy cywilizacji ludzkiej na rodowisko przyrodnicze ipodaje przykady jej globalnych skutkw.

polecamy wiczenie: Sd nad opakowaniami na stronie www.interklasa.pl Film dokumentalny: Recepta na klsk (Recipes for Disaster), Finlandia 2008, rey-ser: John Webster, 85 min, pakiet Oblicza ekologii

5 min

5 min

15 min

15 min

-57--56-

karta pracy

schematUzupenij schemat wyrazami z ramki na dole oraz uzupenij list po prawej o nazwy przedmiotw z poprzedniego wiczenia

PET PVCPEHD PELD PP PS INNE

gazy rafineryjne

benzyna

benzyna cika

naa

chemikalia bazowe

kolumna destylacyjna

transport ogrzewanie domu

polimery syntetyczne

odzyskanego tworzywa

poliamidpolistyren

polimery akrylowepolichlorek winylu

polietylen poliuretanpoliwglan

. . . . . . . .

. . . . . . . .

..............

..............

..............

..............

..............

..............

........... ...........

..............

moliwo odzysku

mniejsze zuycie energiiwiatowe zasoby kocz si

mniej surowca

trudniej go zdoby

materiaw45% transport

42% ogrzewanie energi

ropa naowa, polipropylen, kody recyklingu, granulat, monomery, 4%, ogrzewanie, wzrost wartoci, poliester, olej napdowy, energii, wkna

gumka recepturka

rkawiczki lateksowe

..............

..............

..............

..............

..............

..............

..............

..............

..............

..............

..............

..............

..............

..............

..............

..............

..............

..............

..............

..............

..............

..............

..............

..............

..............

..............

..............

..............

..............

..............

-59--58-

materia pomocniczy dla nauczyciela

energia w domu

arwka a wietlwkaTradycyjna arwka przetwarzajc energi elektryczn na energi wietln, powoduje znaczne straty pobieranej energii, wydzielajc ciepo. Dlatego wprowadzono tzw. wietlwki, czyli lampy fluorescencyjne, ktre nie na-grzewaj si wtakim stopniu jak zwyke arwki.

Do zalet wietlwek nale: niskie zuycie energii (ok. pi razy

mniejsze ni wprzypadku arwki tradycyjnej),

dugi okres ycia wietlwka kom-paktowa, wzalenoci od producenta, jest od 5 do 10 razy trwalsza ni arwka tradycyjna.

przemys

transport

inne

budynki mieszkalne

18%34%

27%21%

Moc tradycyjnej arwki (W) 25406075

100

Moc analogicznej arwki kompaktowej (W) 69111625

Orientacyjny koszt (z)

Liczba lamp wcigu

5000 godzin uytkowania

czny koszt zakupw (z)

Zuycie energii wtym

okresie (kWh)

Koszt energii (taryfa G11

2006 r.) (z)

czny koszt uytkowania

(z)

1,2 5 6 500 177,8 183,825 1 25 125 44,4 69,4

Zuycie energii wPolscerdo: opracowa-ne na podstawie danych GUS z2007 r. zraportu TNS OBOP Polacy ooszczdzaniu energii

Moc arwki ia-rwki kompaktowej (wietlwki) przy ta-kim samym poborze energiirdo: poradnik Jak oszczdza energi wdomu [www.wwf.pl]

Zuycie energii, koszty zakupu ieksploatacji arwki tradycyjnej ikom-paktowejrdo: poradnik Jak oszczdza energi wdomu [www.wwf.pl]

karta pracy

rozsypanka

podeszwa

butazderzak samochodowy

opakowanie po margarynie

pyn do mycia naczy atrament kredki opony

guma do ucia dezodorant uszczelka wazelina

torba foliowa gumka recepturka telefon

nawz sztuczny wiadro laptop legginsy z lycry pianka uszczelniajca

rura kanalizacyjna pika do kosza

strzykawka butelka wody bluza polarowa patelnia teflonowarajstopy

sztuczna zastawka serca

styropian

piwr

klej epoksydowy

worek na mieci

pyta CD karta kredytowa okno dugopis

-61--60-

urzdzenia energooszczdneKupujc sprzt AGD/RTV, sprawd jego klas energetyczn. Klasa energetycz-na okrela zuycie energii przez dane urzdzenie wstosunku do tzw. zuycia

standardowego. Przykadowo: urzdzenie klasy Azuywa ok. 55%, E ok. 100110%, aG ponad 125% standardowego zuycia energii elektrycznej.

energooszczdne postawy - stand-byPrzycisk stand-by jest najbardziej pod-stpnym poeraczem prdu. Czerwona dioda przycisku, sygnalizujca stan czu-wania urzdzenia, wiadczy otym, e cay czas zsieci pobierany jest prd. Zazwyczaj wnaszych mieszkaniach jest po kilka urzdze, ktre posiadaj funkcj stand--by. Ich moc wczasie czuwania wynosi od 0,5 Wdo 35 W.

WPolsce wgospodarstwie domowym s rednio cztery urzdzenia ocznej mocy ok. 20 W. Prowadzi to do zuycia cznie 2 mln 300 tys. MWh energii, wartej 831 mln z (tyle, ile wytwarza redniej wielkoci elektrownia, jak np. elektrownia Ostroka). Gdyby poowa tych urzdze bya wyczana zsieci, mona byoby zaoszczdzi 293,2 mln zotych iwyemito-wa 1 mln ton CO2 mniej.

dostawcy energiiAktualne prawo energetyczne wPol-sce umoliwia wybr dostawcy energii elektrycznej. Niektrzy dystrybutorzy oferuj tzw. zielone pakiety, ktre zawieraj pewn ilo energii pocho-dzcej od dostawcw wytwarzajcych j zOZE. Istotne jest rwnie, czy energia pochodzi zdwch oddzielnych

systemw: elektrowni iciepowni, czy zjednego: elektrociepowni (tzw. kogeneracja powoduje znaczne oszczdnoci energii). Dodatkowo, aby oszczdza energi, mona zrezygno-wa zotrzymywania papierowych rachunkw na rzecz elektronicznych faktur.

zmiana dostawcy energiiZgodnie zobowizujcym prawem, od 1 lipca 2007 r. odbiorcy zuywajcy energi na cele gospodarstwa domowego mog kupowa energi elektryczn od dowolnego sprzedawcy, ktry zajmuje si handlem ener-gi elektryczn. Pierwsza zmiana sprzedawcy nie powinna trwa duej ni 30 dni, kada nastpna do 14 dni. Jest ona rwnie za-wsze bezpatna. Na stronach internetowych dostawcw znajduj si informacje zjakich rde pochodzi sprzedawana energia (jeeli masz problem ze znalezieniem takiej infor-macji, zawsze moesz skorzysta zinfolinii). Sprawd, jaki jest udzia OZE wstrukturze energetycznej danej firmy. Niektrzy ze

sprzedawcw oferuj rwnie tzw. zielone pakiety, czyli abonament, wktrym zwik-szony jest udzia energii pochodzcej zOZE.

Vattenfall www.vattenfall.pl, Polska Gru-pa Energetyczna www.pgesa.pl, Tauron Polska Energia www.tauron-pe.pl, Energa www.energa.pl, RWE Stoen Operator www.rwestoenoperator.pl, Enea Opera-tor www.operator.enea.pl

Jako konsument, wiadomie wybieraj-cy dostawcw energii, masz wpyw na ksztatowanie struktury energetycznej.

scenariusz zaj

podstawa programowaii. Rozpoznawanie irozwizywanie problemw. Ucze:Rozpoznaje problemy najbliszego otoczenia iszuka ich rozwiza.23. Problemy wspczesnego wiata. Ucze:4) rozwaa, jak jego zachowania mog wpywa na ycie innych ludzi na wiecie (np. oszczdzanie wody ienergii, przemylane zakupy).

cele lekcjiPo zakoczeniu zaj uczniowie iuczennice powinni umie:

poda przynajmniej trzy dziaania pozwalajce oszczdza energi; zidentyfikowa dostawcw energii wPolsce; wyszukiwa specyficzne informacje; argumentowa swoje decyzje na przykadzie korzystania zenergii elektrycznej izwizanych ztym wyborw konsumenckich.

nacobezu wymienisz co najmniej trzy sposoby oszczdzania energii wdomu; podasz nazwy przynajmniej dwch firm zajmujcych si dostaw energii; podasz argumenty przemawiajce za wyborem konkretnej oferty rynkowej.

metody i formy pracy burza mzgw praca wgrupach rozmowa kierowana szukanie informacji

materiay karta pracy Porwnanie ofert, karta pracy Jak oszczdza rodowisko iportfel?, ko-lorowa kreda, tablica, komputer zdostpem do Internetu, materiay informacyjne firm dostarczajcych energi; przed lekcj skopiuj na tablic wykres koowy zma-teriau dla nauczyciela pokazujcy wykorzystanie energii wPolsce bez podawania sektorw, nazwy sektorw zapisz osobno wkolumnie obok wykresu

45 min

wos

oszczdzanie, nawyki, energia elektryczna, linie przesyowe, edukacja

-63--62-

przebieg zaj1 Polskie zuycie energii. Zapytaj uczniw iuczennice, na co Polacy zuywaj

najwicej energii. Nie podawaj waciwej odpowiedzi, daj czas na wypowiedzenie pomysw iskojarze, gdy wtym wiczeniu chodzi owprowadzenie do tematu. Nastpnie poka klasie wykres narysowany na tablicy, popro oodgadnicie nazw sektorw idopasowanie ich do odpowiednich wartoci na wykresie. Uzu-penijcie wsplnie wykres.

2 Jak oszczdza rodowisko iportfel? Podsumuj wiczenie, mwic, e

oglnopolski raport na temat oszczdzania energii wPolsce pokaza m.in. e wrzeczywistoci gospodarstwa domowe zuywaj najwicej energii ze wszyst-kich sektorw gospodarki. Oznacza to, i jako jednostki mamy znaczcy wpyw na wykorzystanie energii ico za tym idzie zasobw paliw kopalnych. Zapytaj uczniw iuczennice, co myl na temat tej analizy. Zapytaj te, jakie znaj sposoby na oszczdzanie energii wdomu. Po krtkiej rundce odpowiedzi popro uczniw iuczennice odobranie si wpary irozdaj karty pracy Jak oszczdza rodowisko iportfel?. Powiedz, by rozwizali zadanie nr 1 iprzeanalizowali pomysy zzadania nr 2. Po tym, jak zapoznaj si zpomysami na oszczdzanie energii, zapytaj, ktre pomysy znali wczeniej, ktre byy nowe, ktre uwaaj za skuteczne, ktre za atwe bd trudne do zrealizowania?

3 wiadome wybory konsumenckie. Zwr uwag uczniw iuczennic na punkt wiadome wybory, powiedz, e tym tematem bdziecie si zajmowa przez pozosta cz lekcji. Zapytaj uczniw i uczennice, czy wiedz, skd si bierze energia wPolsce, kto j wytwarza, jakie znaj firmy dostarczajce energi. Zapisz podawane nazwy firm na tablicy, wrazie potrzeby uzupenij list.

4 Wybierz swojego producenta energii. Podziel uczniw iuczennice na trzy-osobowe grupki, popro, by zajli stanowiska przy komputerach. Jeli masz materiay informacyjne ofirmach dostarczajcych energi, moesz je rwnie rozda lub pooy wdostpnym miejscu. Po skoczonej pracy wsplnie omw-cie wyniki wyszukiwa. Popro grupy, by wybray firm, zktrej usug chciayby korzysta ipoday uzasadnienie swojego wyboru.

jeli masz wicej czasuMikrosieci energetyczne. Wwielu krajach (Niemcy, USA) od dawna istniej tzw. mikrosieci energetyczne wykorzystujce moliwo produkowania energii przez obywateli nie tylko na wasne potrzeby, ale rwnie na sprzeda. Ostatnio ten temat zaistnia take wPolsce. Domy, wktrych zastosowano np. ogniwa fotowol-taiczne lub/iturbiny wiatrowe, maj zamontowany dwukierunkowy licznik, dziki ktremu mona sprawdzi, ile energii zuyto iile wyprodukowano. Informacje te s nam przekazywane za pomoc np. telefonu komrkowego. Jeli produkcja energii wnaszej domowej mikrosieci przekracza jej wykorzystanie, to zkocem m