pszczoły

Stan i perspektywy zwalczania warrozy za pomocą

kwasów organicznych

Aby uniknąć zanieczyszczenia wosku i miodu pozostałościami syntetycznych akarycydów, zastępuje się je

kwasami organicznymi (mrówkowym, szczawiowym i mlekowym) lub – w ograniczonym zakresie – tymolem.

Kwas mrówkowy działa na roztocze Varroa w zadawalającym stopniu, podobnie jak tymol, tylko w dostatecznie

wysokiej temperaturze, ale – w przeciwieństwie do tymolu – zabija roztocze również w czerwiu zasklepionym.

Jest to szczególnie ważne przy silnym porażeniu rodzin pszczelich warrozą w sierpniu, gdyż już na początku

zabiegu z użyciem kwasu mrówkowego roztocze przestają uszkadzać czerw. Działanie kwasu szczawiowego i

mlekowego zależy w niewielkim stopniu od temperatury, ale używanie tych kwasów do zwalczania warrozy ma

sens jedynie w rodzinach bez czerwiu, a więc przede wszystkim jesienią i zimą.

Ograniczenia dotyczące działania poszczególnych kwasów organicznych na roztocze Varroa tracą na znaczeniu,

gdy stosuje się różne kwasy w zależności od pory roku. Przykładem może być badeńsko–wirtemberska metoda

zwalczania warrozy. Przewiduje ona dwa zabiegi z użyciem 85% kwasu mrówkowego. Pierwszy zabieg jest w

sierpniu, drugi – we wrześniu po podkarmieniu pszczół. Trzeci zabieg z użyciem kwasu szczawiowego jest późną

jesienią lub na początku zimy. Przy trzecim zabiegu może być opryskiwanie grubokropliste rodzin pszczelich lub

opryskiwanie drobnokropliste plastrów obsiadanych przez pszczoły. Dzięki temu, że zabiegi są wykonywane

wyłącznie w okresie od sierpnia do grudnia, a więc znacznie wyprzedzają zbieranie przez pszczoły nektaru i

spadzi, unika się zwiększenia zawartości kwasu mrówkowego i szczawiowego w miodzie.

Oba zabiegi z użyciem kwasu mrówkowego, przede wszystkim zaś pierwszy z nich, mają na celu ochronę larw,

które wylęgły się z jaj złożonych w końcu lata i jesienią, przed zbyt silnym porażeniem warrozą, aby mogły się z

nich rozwinąć zdrowe i długowieczne pszczoły zimowe. Dodatkowy zabieg z użyciem kwasu szczawiowego

powinien zmniejszyć liczbę roztoczy Varroa w rodzinach pszczelich niemal do zera, aby przed sierpniem

następnego roku nie trzeba było już używać leków przeciwko warrozie. Kilkakrotne usuwanie czerwiu trutowego

lub używanie plastrów z tym czerwiem jako pułapek na roztocze jest wskazane przede wszystkim wtedy, gdy

zamierza się wykorzystać późny pożytek. Umożliwia to wykonanie pierwszego zabiegu z użyciem kwasu

mrówkowego dopiero we wrześniu.

Z reguły przed każdym zabiegiem należy ocenić stopień porażenia warrozą na podstawie liczby martwych

roztoczy spadających na wkładkę dennicową. Dzięki takiej ocenie można bardziej elastycznie planować zabiegi,

dostosowując ich liczbę i termin wykonania do potrzeb. Gdy do sierpnia liczba roztoczy w rodzinie pszczelej

wzrośnie do wielu tysięcy, pierwszy zabieg trzeba przeprowadzić bardzo starannie. Musi on bowiem być bardzo

skuteczny, aby zapewnić wychowanie nieuszkodzonego czerwiu. W silnie porażonych rodzinach można w

krótkim czasie od pierwszego zabiegu z użyciem kwasu mrówkowego przeprowadzić drugi taki zabieg. Liczba

zabiegów wykonywanych w każdej takiej rodzinie wzrośnie więc z trzech do czterech. Jeśli natomiast na wkładkę

dennicową spada mało roztoczy, można zrezygnować z jednego z trzech planowanych zabiegów. Na przykład w

młodych rodzinach można poprzestać na dwóch zabiegach, czasem nawet na jednym. Ten ostatni przypadek

dotyczy z reguły młodych rodzin powstałych z roików weselnych pozbawionych czerwiu, w których zabieg

przeciw warrozie wykonano podczas ich tworzenia. W starych rodzinach można zrezygnować z zabiegu z

użyciem kwasu szczawiowego, gdy w listopadzie na wkładkę dennicową spada średnio wyraźnie mniej niż jeden

roztocz dziennie, a plastry z czerwiem trutowym są konsekwentnie wykorzystywane jako pułapki na roztocze.

Wielu pszczelarzy nie decyduje się na ocenę stopnia porażenia warrozą na podstawie liczby roztoczy

spadających na wkładkę dennicową, gdyż wymaga ona rzekomo dużych nakładów pracy. Ocenę tę bardzo

ułatwia dodatkowa dennica z siatką zamkniętą od dołu szufladą z wkładką. Nawet przy silnym porażeniu

warrozą wystarczy do połowy sierpnia po raz pierwszy określić liczbę roztoczy spadających na wkładkę

dennicową bezpośrednio przed pracami pasiecznymi w końcu lata lub na samym początku tych prac,

pozostawiając wkładki dennicowe w ulach na 1–3 dni. Gdy na wkładkę spada w naturalnych warunkach tzn. bez

zabiegu, ponad 100 roztoczy dziennie, w rodzinie pszczelej jest więcej niż 10 tys. roztoczy. Konieczny jest wtedy

natychmiastowy zabieg z użyciem kwasu mrówkowego. W trakcie tego zabiegu dodatkowa dennica z siatką

musi być zamknięta od dołu szufladą. Trzeba sprawdzić koniecznie skuteczność zabiegu. W ten sposób uzyskuje

się informację dotyczącą liczby roztoczy, które przeżyły zabieg. Powinno ich pozostać w ulu mniej niż 1000.

Roztocze, które przeżyły, rozmnażają się w czerwiu wychowywanym podczas podkarmiania pszczół i później, co

prowadzi do ponownego wzrostu porażenia warrozą. Przyczynić się do niego mogą również roztocze

przynoszone przez rabujące pszczoły z wymierających rodzin. Drugi zabieg z użyciem kwasu mrówkowego

wykonuje się zwykle po ostatnim podkarmieniu pszczół. Gdy temperatura w dzień nie przekracza w tym okresie

15°C, trzeba się wstrzymać z wykonaniem zabiegu do nadejścia cieplejszych dni.

Elastycznie należy również podchodzić do terminów wykonania zabiegu z użyciem kwasu szczawiowego późną

jesienią lub na początku zimy. Niezależnie od tego, czy roztworem wodnym tego kwasu opryskuje się plastry

obsiadane przez pszczoły czy też skrapia się nim z dodatkiem cukru kłąb zimowy lub odparowuje suchy kwas w

dennicy wysokiej, skuteczność zabiegu powyżej 90% osiąga się tylko wtedy, gdy w rodzinach pszczelich nie ma

czerwiu, a więc – w zależności od rejonu i przebiegu pogody – już w październiku czy też nawet dopiero w

grudniu.

Źródło: G. Liebieg, „Deutsches Bienen Journal” 2003, nr 1.

Dr Krystyna PohoreckaZakład Parazytologii i Chorób Inwazyjnych, PIWet-PIB w Puławach

Zwalczanie warrozy - propozycja modelu postępowania w warunkach polskich

Zmiana modelu zwalczania inwazji Varroa destructor w pasiekach, wynikająca ze zjawisk i problemów opisanych

w poprzednim numerze „Pszczelarstwa”, jest już realizowana od jakiegoś czasu w wielu krajach. Ogólnie

działania te, określane często jako zintegrowany system zwalczania pasożyta, mają na celu obniżanie

populacji pasożyta w rodzinach w ciągu całego roku, przy wykorzystaniu różnych metod . Generalnie

polegają one na kontrolowaniu porażenia rodzin pszczelich przez Varroa, stosowaniu metod biotechnicznych

oraz kwasów organicznych lub innych preparatów zawierających substancje naturalne w okresie wiosenno-

letnio-jesiennym, przy całkowitej rezygnacji z zabiegów chemicznych w jesieni, lub traktować je, jako zabiegi

uzupełniające, wykonywane w okresie wiosenno-letnim, zwiększające skuteczność stosowanych jesienią

preparatów chemicznych. Nieco odmienny sposób postępowania przyjęto w Czechach, gdzie całoroczne zabiegi

przeciw warrozie wykonuje się przy użyciu leków zawierających niskie dawki syntetycznych związków

chemicznych (akrynatryna, fluwalinat, amitraz). Modeli czy systemów postępowania jest wiele, w zależności od

warunków klimatyczno-pożytkowych danego regionu, regulacji prawnych i organizacyjnych w zakresie działania

służb weterynaryjnych i organizacji pszczelarskich, zarejestrowanych preparatów, wielkości i metod

prowadzenia pasiek.

Pszczelarze w Polsce oczekują na opracowanie i wdrożenie programu zwalczania warrozy. Nie jest to jednak

zadanie łatwe z powodu braku danych o sytuacji epizootycznej warrozy na terenie kraju, stosowanych

dotychczas lekach (przy dużej zakazanej samowolności w tym zakresie - leki produkowane ze środków ochrony

roślin bądź nierejestrowane w Polsce) i ewentualnym pojawieniu się populacji pasożyta opornych na związki

stosowane dotychczas w określonych regionach. Przeprowadzenie tego typu działań jest niemożliwe bez

pomocy finansowej ze strony państwa oraz szerokiego zaangażowania się i współpracy Inspekcji Weterynaryjnej,

organizacji pszczelarskich, placówek naukowych i samych pszczelarzy. Uważam jednak, że warto nakreślić

pewne ramowe zasady postępowania w zwalczaniu warrozy, które pomogą w pewien sposób unormować

istniejącą sytuację.

W ciągu roku konieczność i sposób prowadzenia kolejnych etapów zwalczania warrozy (bądź pominięcia

któregoś z nich) powinny być określane na podstawie oceny stopnia porażenia pasiek przez Varroa, przy

możliwości sprawdzenia tej oceny metodami o różnej dokładności.

Przedwiośnie (luty, marzec)

W tym okresie można ocenić stan zdrowotny rodzin, również pod kątem efektywności zabiegów

roztoczobójczych wykonanych w roku ubiegłym. W tym celu z uli należy dokładnie pobrać cały zimowy osyp

pszczół i wykonać badanie na obecność roztoczy Varroa w którymkolwiek wojewódzkim zakładzie higieny

weterynaryjnej lub w PIWet-PIB w Puławach. Ewentualnie można je wykonać samemu: osyp wysuszyć, następnie

umieścić go w naczyniu, zalać alkoholem technicznym i mieszać przez kilka minut. Liczy się roztocze, które

wypłynęły na powierzchnię. Gdy osyp nie jest zbyt duży, można go dokładnie obejrzeć na arkuszu białego

papieru. Wynik kontroli pozwala ocenić skuteczność środka roztoczobójczego zastosowanego w jesieni

ubiegłego roku i jednocześnie obecną sytuację w rodzinie. Pasożyty, znajdujące się w osypie zginęły samoistnie

w sposób naturalny, ale w okresie zimy ginie tak tylko około 50% populacji roztoczy. Należy mieć zatem na

uwadze fakt, że pozostałe przy życiu osobniki Varroa, w liczbie zbliżonej do liczby pasożytów znalezionych w

osypie, znajdują się nadal w rodzinach. Badanie to jest wiarygodne tylko wówczas, gdy jesienią, po zakończeniu

leczenia, dennice lub wkładki dennicowe zostały dokładnie oczyszczone ze spadłych pasożytów. Jeśli zabieg ten

nie został wykonany, w osypie będzie znajdować się część pasożytów, które zginęły pod wpływem leku. Można

przyjąć, że jeżeli średnia liczba roztoczy w osypie z jednej rodziny nie przekracza 10 osobników,

świadczy to o niskim porażeniu, a jeżeli powyżej 100 - o wysokim. W zależności od wyników badania

osypu należy podjąć decyzję o rodzaju przeprowadzonych jeszcze wiosną zabiegów zwalczania pasożyta. W

Czechach już przy średniej liczbie 3 roztoczy na rodzinę wykorzystywane są zabiegi malowania zasklepionego

czerwiu wodną emulsją fluwalinatu w maksymalnej dawce 3 mg na rodzinę.

Wiosna (kwiecień, maj, czerwiec)

Przy stwierdzeniu średniego porażenia rodzin do 10 pasożytów ze środków dostępnych w kraju

możemy zastosować leczenie preparatem Tymowarol.

Uważam, że Tymowarol jest niedocenianym preparatem w profilaktyce i leczeniu warrozy. Jest to środek

podobny do obecnie powszechnie stosowanych w pasiekach europejskich, jak Apilife Var, Thymovar, Apiguard,

których skuteczność wynosi od 50% do 93%, jako alternatywna lub wspomagająca, długoterminowa i z dobrymi

rezultatami prowadzona metoda zapobiegania rozprzestrzenianiu się warrozy. Substancją czynną Tymowarolu

jest tymol (20g), naturalna substancja eteryczna, która poza właściwościami roztoczobójczymi wykazuje także

właściwości bakterio- i grzybobójcze. Ponieważ tymol nie działa toksycznie na pszczoły, nie powoduje skażenia

środowiska wewnętrznego ula i produktów pasiecznych, dlatego nie ma zalecanego okresu karencji po jego

zastosowaniu, a przed pozyskaniem miodu towarowego. Tymol rozprowadzany jest w postaci żelu, z którego

stopniowo się uwalnia. Pudełka plastikowe wypełnione żelem łatwo i szybko umieszcza się w ulach. Po

przekręceniu przykrywki o 180°, aby powstała szczelina, pudełko stawia się na górnych beleczkach ramek z

czerwiem na okres od 4 do 8 tygodni. Skuteczność preparatu jest uzależniona od temperatury zewnętrznej,

która powinna utrzymywać się w zakresie od min.10°C do 25°C, przy czym sublimacja tymolu jest tym lepsza,

im wyższa jest temperatura. Ostatnie badania dotyczące efektywności zwalczania Varroa Tymowarolem,

przeprowadzone w pasiekach na terenie Hiszpanii, wykazały jego średnią skuteczność na poziomie 80%.

Stwierdzono przy tym, że utworzenie w miejscu umieszczenia preparatu jednej szczeliny między ramkami o

szerokości 1 cm zwiększa jego skuteczność, dzięki łatwiejszemu wnikaniu tymolu do gniazda. Poczyniono

również obserwacje, że w połowie leczenia dobrze jest sprawdzić szczelinę między dwiema połówkami krążka i

usunąć nadmiar propolisu, który może hamować wydzielanie się tymolu. Tymol pozostawiony w ulu przez 4 - 8

tygodni chroni jednocześnie rodziny przed inwazją Varroa z zewnątrz.

Przy porażeniu wysokim (około 100 roztoczy) jedynym lekiem, który możemy o tej porze roku

zastosować, jest Apiwarol. Preparat ten działa szybko i skutecznie, co jest istotne przy silnych inwazjach. W

tym przypadku odymianie należy wykonać jak najwcześniej, dwukrotnie w odstępie 6-7 dni, ale gdy podczas

zabiegu temperatura zewnętrzna nie jest niższa niż 10°C. Wczesne wykonanie zabiegów ważne jest z dwóch

powodów. W tym czasie intensywnie zwiększa się ilość czerwiu w rodzinach, ale jest to tylko czerw pszczeli -

robotnic, który pasożyt poraża w 60-80% oraz z konieczności zachowania 1 miesiąca karencji do pozyskania

pierwszego miodu towarowego. W przypadku, gdy liczba pasożytów w osypie wynosi 50-80, możemy

zastosować Tymowarol, a jeżeli 80-100 - Apiwarol.

Obydwa rodzaje zabiegów mogą być wspomagane ogólnie znanymi metodami biologicznymi, takimi

jak wycinanie plastrów trutowych, a przy bardzo niskiej inwazji można poprzestać tylko na

metodach biologicznych.

Lato - Jesień (lipiec, sierpień, wrzesień, październik, listopad)

Lipiec jest miesiącem, w którym również przeprowadzamy ocenę intensywności inwazji Varroa w pasiece, aby

móc zadecydować o najlepszym terminie i wybrać metodę głównego zwalczania pasożyta. O tej porze roku, na

skutek intensywnego namnażania się pasożyta, jego napływu z innych rodzin czy pasiek, liczba roztoczy może

być już większa, tym bardziej, gdy nie zostały wykonane żadne z opisanych zabiegów wiosennych. W tym czasie

ocenę porażenia rodzin można wykonać w dwojaki sposób. Jeśli ule są odpowiednio do tego celu przygotowane,

możemy porażenie ocenić na podstawie letniego naturalnego osypu Varroa. W tym celu należy osyp pobrać z

określonego okresu, np. z 2 tygodni, i policzyć w nim osobniki Varroa. Po podzieleniu liczby pasożytów przez

liczbę dni, w czasie których zbierano osyp, otrzymamy tzw. średni dobowy osyp pasożyta. Jeśli w czasie 2

ostatnich tygodni lipca stwierdzimy, że w ciągu doby spada od 1 do 5-6 pasożytów, to świadczy to o

tym, że pewne zabiegi roztoczobójcze powinny być wykonane po ostatnim miodobraniu w sierpniu i

mogą być uzupełnione zabiegami przeprowadzonymi w jesieni (w zależności od przyjętego

wariantu). Osyp dobowy mniejszy niż 1 pasożyt /dobę świadczy o niskim porażeniu. Przy osypie

powyżej 6 pasożytów w ciągu doby (wysokie porażenie) główne leczenie należy wykonać w sierpniu.

Drugim sposobem jest ocena porażenia czerwiu trutowego lub pszczelego. Wycinek plastra, z co najmniej 100

zasklepionymi komórkami, należy odsklepić, policzyć w nich roztocze i odsklepione komórki. Do wyliczenia

intensywności inwazji należy liczbę wszystkich roztoczy podzielić przez liczbę komórek odsklepionych i

pomnożyć przez 100. Jeśli porażenie czerwiu trutowego jest mniejsze niż 5 %, a czerwiu pszczelego

mniejsze niż 3%, można je uznać za niskie. Powyżej tych wartości porażenie jest wysokie. Również

obecność w 1 komórce z czerwiem 2-3 samic matek Varroa świadczy już o wysokim porażeniu.

Przy niskim porażeniu w lipcu zwalczanie warrozy (po miodobraniu) można przeprowadzić zgodnie z

którymś wariantów:

1. Zastosować Tymowarol (szczególnie gdy korzystamy jeszcze z pożytków późnych) na okres 8 tygodni

(sierpień - wrzesień). Główne leczenie wykonuje się wówczas jesienią w październiku, listopadzie

Apiwarolem lub Perizinem, lub kwasem szczawiowym. Preparat o działaniu systemicznym - Perizin

(substancja aktywna kumafos), stosujemy w postaci roztworu wodnego (1ml preparatu + 49 ml

wody/rodzinę) do nakraplania na pszczoły w uliczkach międzyramkowych (5 ml/uliczkę). Zabieg

Perizinem wykonujemy dwa razy co 7 dni. Zamiast Perizinu możemy rodziny 2-3-krotnie odymić

Apiwarolem. Możemy także zamiennie zastosować kwas szczawiowy w postaci oprysku (1 zabieg - 3%

roztworem wodnym w ilości 5-8 ml/ramkę). W przypadku Apiwarolu i kwasu szczawiowego należy

pamiętać o wymaganej minimalnej temperaturze 10°C przy wykonywaniu zabiegów, a w przypadku

Perizinu, temperatura nie może być niższa niż 5°C.

2. Zastosować dwukrotne (co 7 dni) odymianie Apiwarolem w sierpniu, a pozostałe dwa odymiania (także

co 7 dni) wykonać jesienią (październik - listopad) przy małej ilości czerwiu lub jego braku w rodzinach,

co zdecydowanie zwiększa skuteczność zabiegu.

3. Zastosować w sierpniu Bayvarol (substancja aktywna flumetryna) lub Biowar (substancja aktywna

amitraza). Obydwa preparaty mają postać pasków, które powinny być umieszczone w ulach na okres 6-

8 tygodni. Jeśli na wiosnę zastosowano Apiwarol, to teraz korzystniej jest zdecydować się na Bayvarol

ze względu na inny rodzaj substancji aktywnej.

Przy wysokim porażeniu rodzin w lipcu główny zabieg musi być wykonywany już w sierpniu.

1. O tej porze możemy zastosować paski Bayvarolu lub Biowaru na okres 6-8 tygodni. Paski należy

zawieszać między 3-4 i 5-6 przerwą międzyramkową, pamiętając o poszerzeniu odstępu między tymi

ramkami.

2. Drugą możliwością jest 4-krotne odymienie rodzin Apiwarolem (co 7 dni).

W przypadku głównego leczenia warrozy w sierpniu wskazane jest, niezależnie od rodzaju zastosowanego

preparatu, skontrolowanie stanu zdrowotnego rodzin w październiku lub listopadzie. Jeżeli porażenie oceniamy

w tym czasie na podstawie dobowego osypu naturalnego roztoczy, to wynik jest zadowalający, jeśli nie

stwierdzimy, że na dobę spada 1 i więcej pasożytów. W przypadku uzyskania innego wyniku lub jeśli i innymi

metodami stwierdzona zostanie obecność dużej liczby pasożytów, powinien być wykonany jeszcze jeden zabieg

leczniczy wybranym preparatem przeznaczonym do stosowania o tej porze, jak kwas szczawiowy, Perizin lub

Apiwarol. Zabieg ten o tej porze będzie bardziej skuteczny i korzystny dla rodzin niż ewentualne wiosenne

zwalczanie warrozy. Przy wyborze konkretnego preparatu leczniczego spośród podanych, przeznaczonych dla

poszczególnych etapów, pszczelarze powinni uwzględnić także dotychczas stosowane leki. Jeśli w danej pasiece

przez wiele lat stosowano paski z Klartanem (fluwalinat), należy raczej unikać używania Bayvarolu w ciągu 2-3

najbliższych lat, a w razie jego zastosowania dobrze byłoby wykonać ocenę skuteczności zabiegów.

W opracowanym programie został celowo pominięty kwas mrówkowy, ponieważ uważam, że jest to środek

trudny do stosowania ze względu na wpływ temperatury i powierzchni na intensywność jego parowania, a tym

samym skuteczność, ale także i oddziaływanie na rodzinę pszczelą. Uważam, że do stosowania kwasu

mrówkowego na szerszą skalę potrzebny jest dostępny na polskim rynku gotowy preparat i zunifikowany

pojemnik do jego odparowywania.

Zdaję sobie sprawę, że przedstawiony model zwalczania warrozy wymaga dużego nakładu czasu i pracy. Nie

jest on oczywiście obligatoryjny i można, a czasem nawet trzeba go modyfikować, w zależności od wielkości

pasiek, prowadzonej gospodarki czy z powodów bardziej prozaicznych, takich jak brak czasu czy środków.

Jednak im więcej etapów pominiemy, tym leczenie warrozy będzie bardziej przypadkowe, a efektywność

zabiegów trudna do określenia. Tym samym nie będziemy eliminować problemów związanych ze zwalczaniem

pasożyta, z jakimi w tej chwili mamy do czynienia, tylko je pogłębiać. A tego Państwu i sobie nie życzę.

Chciałabym jeszcze prosić pszczelarzy o dokładne czytanie ulotek informacyjnych dołączonych do leków i

przestrzeganie zawartych w nich zaleceń.

Adam Porzuce-mail: [email protected]

Rodziny pszczele stopniowo rosną w siłę

W kwietniu następuje dynamiczna wymiana pszczół zimowych na wiosenne. Wszystkie zabiegi marcowe,

zmierzające do przyspieszenia rozwoju rodzin, wykonane prawidłowo teraz owocują. Stopniowo w silnych

rodzinach możemy powiększać gniazda, dostawiając kolejne ramki w zależności od ilości czerwiu w plastrach.

Komórki plastrów w środkowej części gniazda powinny być przynajmniej w 2/3 zajęte przez czerw zasklepiony,

zaś otwarty czerw młodszy powinien znajdować się na skrajnych ramkach gniazda. Jeżeli tak już jest, możemy

dodać nawet trzy ramki naraz z jasnobrązowymi plastrami: dwie ramki na skraju po jednej - od strony czerwiu, i

mailto:[email protected]

jedną w środek na zaczerwienie od zaraz. Ramka wstawiona w środek silnej rodziny zostanie w ciągu doby

zaczerwiona.

Rodzina pszczela jest żywym organizmem, dlatego do każdej należy podchodzić indywidualnie i nie ma

jednoznacznych recept postępowania. Gniazdo należy poszerzać jeszcze bardzo ostrożnie, ponieważ pogoda się

jeszcze nie ustabilizowała. W ulach leżakach gniazdo można poszerzyć dodając ramki po obu stronach gniazda.

Tak samo można poszerzać gniazda rodzin zazimowanych w ulach wielokorpusowych na niepełnej liczbie ramek

w korpusie. Z dodaniem całego korpusu nie należy się spieszyć. W ulach leżakach na ramce wąsko-wysokiej

wiosną następuje bardziej dynamiczny rozwój noż w ulach wielokorpusowych, jednak w późniejszym czasie

rodziny w korpusach nadrabiają stratę i stanowią pełnowartościowe jednostki produkcyjne.

Zbyt duże powiększenie części gniazdowej może spowodować wręcz zahamowanie dynamicznego rozwoju

wiosennego rodzin. W ulach wielokorpusowych, jeżeli podczas przeglądu, używając niewielkiej ilości dymu z

podkurzacza, stwierdzamy, że pszczoły chowają się tylko poza górną beleczkę ramki, a wylegają przez wylotek i

ogólnie jest ich pełno w ulu, możemy dodać drugi korpus. Wówczas dwie ramki np. z zasklepionym czerwiem z

dolnego korpusu wstawiamy do górnego, aby przyspieszyć zagospodarowanie nowego korpusu. Jeżeli po 10

dniach przy ponownym przeglądzie stwierdzimy, że pszczoły ciągle nie zajęły jeszcze górnego korpusu,

dodajemy ponownie zaczerwione ramki zabrane z dolnego korpusu. Staramy się jeszcze trzymać rodziny ciasno

pamiętając o tym, aby matce nie brakowało miejsca do czerwienia, a pszczoły mogły dostatecznie wygrzać

gniazdo. Wszystkie czynności zależą oczywiście od przebiegu pogody i od regionu, w jakim znajduje się pasieka.

Różnica pomiędzy południem a północą Polski, jeśli chodzi o warunki klimatyczne, wynosi około dwóch tygodni.

Terminy poszerzania gniazda w tych regionach Polski będą się różniły, ale sposób poszerzania gniazda pozostaje

bez zmian.

Na uwadze trzeba mieć ilość zapasów w gnieździe. Podczas dynamicznego rozwoju rodzin pszczelich spożycie

pokarmu bardzo rośnie. Na wykarmienie jednej larwy potrzeba około 0,42 g pokarmu. Jeżeli założymy, że matka

składa dziennie w tym okresie 100 jaj, wobec tego rodzina potrzebuje 420 g pokarmu dziennie na wykarmienie

nowego pokolenia. Do tego należy doliczyć pokarm zużyty przez pszczoły na potrzeby życiowe i bytowe całej

rodziny, np. ogrzewanie ula. Należy wziąć pod uwagę, że spożycie pokarmu w ulach wielokorpusowych jest

większe niż w ulach leżakach. Do pokarmu węglowodanowego potrzeba jeszcze pewnej ilości pierzgi. Niestety, w

początkowym okresie kwietnia pogoda jeszcze bywa bardzo zmienna.

Okres poszerzania gniazd jest również najlepszym okresem na wyrównanie siły rodzin w pasiece. W tym czasie

można przenosić ramki tylko z czerwiem zasklepionym oraz z czerwiem zasklepionym i młodymi pszczołami.

Najlepiej to zrobić w ciepły dzień, gdy pszczoły lotne znajdują się poza ulem. Przenosząc ramkę należy zwrócić

uwagę, czy na plastrze nie znajduje się matka, ponieważ zdarzyć się może, że wzmacniając rodzinę słabą

pozbawimy się dobrej matki, która zostanie ścięta w nieswojej rodzinie. Podejmując decyzję o wzmocnieniu

rodziny należy przede wszystkim ustalić przyczyny jej osłabienia. Jedną z nich może być wadliwa matka. Zwarta

elipsa czerwiu w jednakowym wieku świadczy o dobrej jakości matki. Czerw rozstrzelony, garbaty lub pojawienie

się czerwiu trutowego w tym okresie świadczy o złej jakości matki. Zasilanie takiej rodziny mija się z celem,

ponieważ do siły rodzina i tak nie dojdzie, a osłabimy rodzinę produkcyjną. W niektórych pasiekach, zwłaszcza u

pszczelarzy początkujących, brak dynamicznego rozwoju wiosennego spowodowany bywa przez warrozę. Należy

więc zwrócić uwagę, czy w rodzinie znajdują się pszczoły ze zdeformowanymi skrzydełkami i czy widać pasożyty

na dorosłych owadach. Ta przyczyna nabiera znaczenia, ponieważ pasożyty stają się coraz oporniejsze na

działanie leków od dawna stosowanych.

Staramy się zapewnić możliwie najlepsze warunki rozwoju trutniom w rodzinach zakwalifikowanych przez nas

jako ojcowskie. Tylko nasuwa się pytanie, czy aby rodziny wybrane na ojcowskie zostały zakwalifikowane przez

nas prawidłowo pod względem dynamiki rozwoju, łagodności, miodności, braku skłonności do rójek czy też

odporności na choroby pszczele. Wybranym rodzinom podajemy jasnobrązowe plastry trutowe z ubiegłego roku,

przyspieszając w ten sposób pojawienie się trutni w pasiece i to o najlepszych cechach genetycznych, na jakie

stać naszą pasiekę. Dlatego takie ramki zawsze należy przygotować już jesienią. Selekcja trutni jest bardzo

prosta, bardzo skuteczna i może w bardzo krótkim czasie poprawić pogłowie pszczół w okolicy. W regionach

szczególnie nasyconych pszczołami warunkiem sukcesu w poprawie pogłowia jest jednak zwykła solidarność

pszczelarzy w podejmowaniu tych działań.

Kwiecień jest również miesiącem, w którym podejmujemy decyzję o wędrówkach z pszczołami. Dlatego należy

przejrzeć sprzęt do przewozu pszczół, pasy do spinania uli i dodatkowe kraty transportowe. Pamiętać również

należy o przygotowaniu świadectwa zdrowotności pszczół. W Niemczech każdego roku na wiosnę praktycznie

wszystkie rodziny pszczele są kontrolowane pod względem zdrowotności. Ocenę przeprowadzają uprawnieni

przez lekarza weterynarii rzeczoznawcy chorób pszczelich. W przypadku wykrycia chorób zwalczanych z urzędu

w danym regionie pobiera się dodatkowo próby pokarmu z plastrów. Podczas takiej kontroli sporządza się

mapkę pasieki nadając rodzinom kolejne numery od strony zaznaczonej na mapce. Do czasu otrzymania

wyników badań nie wolno przemieszczać rodzin nawet w obrębie pasieki. Mimo takich rozwiązań, pojawiają się

ogniska chorobowe. Stopień ich nasilenia zależy jednak przede wszystkim od wiedzy samych pszczelarzy. Przy

wczesnym wykryciu i odpowiednim postępowaniu skutki choroby zawsze zostają zminimalizowane. Zaś brak

działań powoduje zawsze rozprzestrzenianie chorób na sąsiednie pasieki, w których pierwszymi ofiarami są

rodziny najsilniejsze. Dlatego ważna jest podstawowa znajomość rozpoznawania i postępowania w przypadku

wykrycia chorób przez właściciela pasieki. Jeżeli nie ma możliwości przeprowadzenia szkolenia przez fachowca,

bo wiąże się to zawsze z możliwościami finansowymi, należałoby poszukać odpowiednich publikacji

pszczelarskich. Szczególne znaczenie ma to w dobie prowadzenia pasiek wędrownych, kiedy na pożytkach

spotykają się pszczoły z odległych nieraz zakątków Polski i możliwości roznoszenia chorób są realne. Dlatego

pamiętajmy, że mamy takie warunki prowadzenia gospodarki pasiecznej, jakie sami stworzymy.

Dr Benedikt PolaczekWolny Uniwersytet Berliński

Zwalczanie warrozy kwasem mrówkowym

Jak dzisiaj prowadzić pasiekę

Od czasu pojawienia się pasożytów Varroa destructor zmienił się sposób prowadzenie pasiek. Dawny wolny

jesienny okres wypełniony został licznymi pracami związanymi z walką z tym groźnym pasożytem. Zabiegi te

zostały dodatkowo utrudnione ubocznymi skutkami używania leków. Jeszcze przed 10 laty w Berlinie wystarczał

jeden późnojesienny zabieg zwalczania pasożytów. W czasie tych zabiegów czasami spadało na dno ula około 5-

7 tysięcy pasożytów. Mimo tak dużej liczby, rodziny dobrze zimowały. Dzisiaj 3000 roztoczy jest już liczbą

krytyczną. Jak więc należy prowadzić pasiekę? Odpowiedzi na to pytanie szukają od lat naukowcy i praktycy. Mój

roczny plan pracy przedstawia się następująco:

KWIECIEŃ - CZERWIEC: usuwanie zasklepionego czerwiu trutowego z ramki pracy;

MAJ - CZERWIEC: tworzenie odkładów (dzielenie rodzin i roztoczy) i zwalczanie w nich pasożytów;

LIPIEC - SIERPIEŃ: po ostatnim odwirowaniu miodu zastosowanie kwasu mrówkowego przy użyciu

dozownika-parownika;

KONIEC WRZEŚNIA - PAŹDZIERNIK: drugie zwalczanie Varroa przy użyciu stojącego dozownika-

wykraplacza - łączenie starych rodzin z odkładami;

LISTOPAD: dodatkowe zwalczanie roztoczy innymi środkami, np. Perizinem, ale tylko w koniecznych

przypadkach, gdy na przykład wygryzające się pszczoły są kalekie.

Kwiecień - czerwiec

Po przezimowaniu i rozwoju wiosennym rodziny otrzymują ramkę pracy. Silnym rodzinom pustą ramkę wstawia

się jako ostatnią w gnieździe. Słabszym rodzinom wstawia się ramkę z plastrem trutowym za ramką okrywającą

czerw, co spowoduje szybszy rozwój rodzin pszczelich.

W tym okresie w silnych rodzinach pszczelich należy przeprowadzać cotygodniową kontrolę. Tydzień po

włożeniu ramki pracy, wybudowaniu plastra i złożeniu jaj przez matkę ramka zostaje przeniesiona do nadstawki,

gdzie nadal służy jako plaster pułapka. Do gniazda wstawia się następną pustą ramkę pracy. We wszystkich

rodzinach pszczelich w tym okresie są po dwie ramki pracy: jedna w gnieździe, druga w nadstawce jako pułapka.

W czasie następnej kontroli zasklepiony czerw trutowy w nadstawce trzeba usunąć. Z gniazda zaś przenosi się

do miodni ramkę pracy z otwartym czerwiem trutowym. W jej miejsce zaś włożona zostaje nowa pusta ramka

pracy. Taką walkę z roztoczami prowadzi się aż do momentu zaprzestania budowy ramki pracy.

Maj - czerwiec

Począwszy od maja należy wykonywać odkłady z dobrze rozwiniętych rodzin, szczególnie gdy wchodzą one w

nastrój rojowy. Odkłady pomnażają rodziny i odmładzają pogłowie pasieki. Umożliwiają także wczesną walkę z

pasożytami i zapobiegają rójce. Odkłady robi się w następujący sposób. Do pustego korpusu wkłada się 1 plaster

z pyłkiem, 2 plastry z pokarmem i 3 plastry z zasklepionym czerwiem pszczelim i dużą liczbą obsiadających je

pszczół. Jeszcze dodatkowo zmiata się do odkładu młode pszczoły z 3 plastrów z młodym czerwiem. Odkład

wykonać można z matką lub bez niej. Jeśli odkład wykonany jest bez matki, dobrze jest włożyć między ramki

matecznik, tuż przed wygryzieniem się młodej matki. Do odkładu włożyć należy jasne, najlepiej świeżo

odwirowane plastry.

W następnych 2 tygodniach wygryzają się młode robotnice. Z trzech plastrów z zasklepionym czerwiem wygryzą

się pszczoły, które zajmą około 6 plastrów. Tak wykonane odkłady poszerzyć należy już po około 2-3 tygodniach.

Jeżeli brakuje naturalnego pożytku, odkładom należy podać pokarm. W odkładach można zwalczać Varroa

kwasem mrówkowym. Należy pamiętać, że tylko wcześnie wykonane odkłady osiągają siłę gwarantującą dobre

przezimowanie.

Lipiec - sierpień

Po wyjęciu i odwirowaniu ostatniego miodu rodziny otrzymują na dwa dni własne plastry do wyczyszczenia z

resztek miodu. Tak wyczyszczone, suche plastry lepiej się przechowują. Łatwiej jest je przeglądać. Po wyjęciu

pustych plastrów wszystkie rodziny z tego samego pasieczyska otrzymują 60% kwas mrówkowy w dozowniku-

parowniku, który umożliwia długotrwałe parowanie kwasu mrówkowego. Rodziny w jednym korpusie otrzymują

100 g kwasu mrówkowego, w dwóch - 180 ml kwasu. Następnego dnia należy sprawdzić, ile kwasu wyparowało

w ciągu doby. Optymalna ilość musi wynosić 10 ml/korpus. W tym okresie wszystkie rodziny należy podkarmić.

Wstępne zwalczanie warrozy ma na celu oczyszczenie rozwijających się pszczół zimowych w komórkach plastra

oraz zabicie pasożytów na dorosłych pszczołach. Tylko zdrowe, nieskaleczone pszczoły zapewniają dobre

przezimowanie rodzin, a kwas mrówkowy jest jedynym akarycydem zabijającym roztocze nawet w zasklepionym

czerwiu.

Koniec września - październik

Pod koniec września lub w październiku w zależności od pogody matki zaprzestają składania jaj. Aby zastosować

akarycydy (np. Perizin), należy czekać do momentu wygryzienia się ostatniego czerwiu. Ostatnie nasze

doświadczenia wykazały, że również skutecznie w tak późnym terminie można pasożyty zwalczać kwasem

mrówkowym w dozowniku-wykraplaczu umocowanym w pustej ramce.

We wrześniu należy połączyć słabe rodziny; wszystkie rodziny muszą być silne i oczyszczone z pasożytów, aby

dobrze przezimowały. Najlepsze wyniki uzyskuje się przez łączenie nowych rodzin (odkładów) ze starymi

rodzinami matecznymi. Przed połączeniem dwóch takich rodzin należy usunąć starą matkę. Łączone pszczoły

obu rodzin muszą mieć pełne wole pokarmu, a dodawane pszczoły można dodatkowo oczyścić z pasożytów. Tak

połączone rodziny dobrze zimują, a wiosną wspaniale się rozwijają. Silne rodziny z nieuszkodzonymi pszczołami

mogą wykorzystać w pełni pierwszy pożytek. Łączenie rodzin zapewnia również miejsce dla odkładów w

przyszłym roku, a tym samym wczesną walkę z roztoczami.

dr Piotr SkubidaOddział Pszczelnictwa ISiK w Puławache-mail [email protected]

Poddawanie matek pszczelich

W prawidłowo prowadzonej gospodarce pasiecznej jednym z ważniejszych jej elementów jest prowadzenie

regularnej wymiany matek w pasiekach. Regularnej oznacza, że ok. 50% matek corocznie powinno być

wymieniane. Jeżeli zaś pasieka jest eksploatowana intensywnie (gospodarka wędrowna) procent ten powinien


być jeszcze wyższy. Wiadomo bowiem, że młoda, dobrze czerwiąca matka jest w stanie zapewnić rodzinie

utrzymywanie wysokiej siły, a przez to szybkiego rozwoju i osiągania wysokich wyników produkcyjnych ale także

i zwiększonej zdrowotności. Każdy następny sezon użytkowania tej samej matki wiąże się ze zmniejszoną

corocznie liczbą jaj przez nią składanych. Niejednokrotnie pszczelarze przekonują się, że wymiana matek w

rodzinach nie jest taką prostą sprawą, jakby się początkowo wydawało. Same metody poddawania matek

pszczelich nie stanowią najbardziej istotnego czynnika przy ich przyjmowaniu przez rodzinę. Uważa się, że

warunki klimatyczno - pożytkowe, pora dnia, okres sezonu pasiecznego, stan rodziny oraz właściwości matki

mają tu podstawowe znaczenie.

Warunki klimatyczne

Wszelkie niekorzystne zjawiska takie jak ochłodzenie, nadmierne upały, deszcze sprawiają, że w takich

warunkach bardzo dużo robotnic znajduje się w ulu i każda ingerencja w gniazdo pszczele wzmaga ich niepokój,

co wpływa niekorzystnie na odnoszenie się pszczół do nowo poddawanej matki.

Warunki pożytkowe.

W czasie trwania obfitych pożytków i ciągłego dopływu nektaru do rodziny pszczelej robotnice chętniej

akceptują nowo poddaną matkę. Podczas słabego pożytku lub jego braku należy podawać rodzinie syrop

cukrowy, aby wywołać złudzenie wziątku.

Pora dnia.

Najlepszą porą przyjmowania matek jest okres największego nasilenia lotu zbieraczek lub wieczorem, kiedy

następuje uspokojenie rodziny.

Okres sezonu pasiecznego.

W zasadzie cały okres od wiosny do końca pożytku głównego jest okresem sprzyjającym poddawaniu matek. Na

początku sezonu, w trakcie rozwoju oraz w czasie rójek występuje przewaga młodych robotnic, które łagodniej

odnoszą się do nowo poddawanej matki. W drugiej części sezonu na ogół trwa stały dopływ nektaru do ula, co

również korzystnie wpływa na przyjmowanie matek Późnym latem natomiast, kiedy brak jest pożytków, widać

wyraźnie niechętne przyjmowanie matek, co zmienia się na korzyść wczesną jesienią. Nie należy poddawać

młodej matki rodzinom rabowanym, gdyż rabunki niekorzystnie wpływają na akceptację matek.

Stan rodziny.

Rodziny pszczele, które w przeważającej ilości posiadają pszczoły młode o wiele chętniej przyjmują nowe matki

w porównaniu z rodzinami z przewagą starszych osobników Przyjęcie nowej matki wiąże się również z tym, jaki

okres czasu upłynął od czasu zabrania, bądź straty starej matki. Na ogół po godzinie od zabrania bądź utraty

starej matki pszczoły zaczynają się burzyć, wkrótce ustaje w niej praca i przerywa się dopływ nektaru do ula.

Obecnie lansowane tendencje mówią, iż najkorzystniejsze jest natychmiastowe poddanie młodej matki

bezpośrednio po zabraniu starej z rodziny. Pewne znaczenie przy wymianie matek ma również ich przynależność

rasowa, gdyż rodziny pszczele niechętnie na ogół przyjmują matki obcych ras. Dotyczy to w głównej mierze

pszczół rasy środkowoeuropejskiej, które cechują się większą agresywnością niż pszczoły kaukaskie, czy

kraińskie.

Właściwości matki.

To najważniejsze kryterium decydujące o przyjmowaniu nowej matki. Składają się na nie m.in. wiek matki, jej

zapach (feromony), rasa, stan i zachowanie się, oraz masa. Ważne jest także to, czy poddawana młoda matka

jest unasieniona (w sposób naturalny lub sztuczny), czy też nieunasieniona albo czy rodzinie wcześniej poddano

matecznik na wygryzieniu. Według wielu pszczelarzy poddawanie mateczników gwarantuje 100% pewność

przyjęcia wygryzającej się matki. Generalnie obowiązuje zasada, że im matka pszczela jest młodsza, tym

chętniej przyjmują ją pszczoły robotnice ale też i rozpoznają obcą substancję mateczną, co z kolei utrudnia

przyjmowanie nowej matki. Stan poddawanej matki ma duży wpływ na zachowanie się pszczół w stosunku do

niej. Matka rozbiegana szybko zwraca na siebie uwagę robotnic, które mogą ją okłębić. Matki wyczerpane

transportem do pszczelarza, jeśli trwa on zbyt długo, również są przyjmowane bardzo niechętnie.

Bardzo istotnym elementem oceny jakości matki jest jej masa ciała bezpośrednio po wygryzieniu. Im masa jest

wyższa, tym lepszej jakości jest matka. Nie jest bez znaczenia też jakość matki, która poprzednio znajdowała się

w rodzinie. Najlepiej, jeśli nowa matka odpowiada starej pod względem stanu fizjologicznego. Wtedy

prawdopodobieństwo jej przyjęcia jest znacznie większe.

Poddawanie matek można podzielić na następujące grupy:

1. Poddawanie matek znajdujących się w matecznikach

2. Poddawanie matek sztucznie inseminowanych

3. Poddawanie matek unasienionych w sposób naturalny

4. Poddawanie matek nieunasienionych

Ad 1. Ta metoda wydaje się najprostsza, gdyż wklejenie matecznika na wygryzieniu w plaster nie stanowi

żadnego problemu, nie ma nawet konieczności wyjmowania plastrów z gniazda, wystarczy je tylko rozsunąć.

Pszczoły robotnice teoretycznie powinny wygryzioną matkę traktować jako własną i akceptować ją. Problem zaś

tkwi w tym, że po pierwsze w silnej rodzinie trudno młodą matkę, początkowo nieunasienioną znaleźć aby ją

zaznakować, a po drugie nigdy nie ma pewności, że odnaleziona matka jest właśnie tą, która wygryzła się z

poddanego matecznika, a nie np. z matecznika, który pszczelarz wcześniej mógł w gnieździe podczas przeglądu

przeoczyć. Bywa również tak, że matka nie wygryza się z matecznika. W związku z powyższym bezpieczniej jest

poddawać mateczniki na wygryzieniu do nowo utworzonych odkładów, gdyż podczas ich tworzenia łatwiej

operować plastrami z czerwiem, mają mniejszą siłę i pewność co do matki wygryzionej z matecznika jest

wysoka. Poddawanie mateczników na wygryzieniu, ze względu na oszczędność czasu jest raczej stosowane w

pasiekach towarowych, o dużej liczbie rodzin.

Ad 2. Matki sztucznie inseminowane stanowią doskonały materiał hodowlany. Posiadają wysoką wartość i ze

względu na zwiększone nakłady w ich produkcji są zdecydowanie droższe od pozostałych matek. Przy spełnieniu

wszystkich warunków dotyczących sztucznej inseminacji ponad 90% matek rozpoczyna czerwienie. Dobrze

byłoby, gdyby wszystkie sztucznie unasienione matki były matkami ze sprawdzonym czerwieniem, chociaż nie

zawsze jest to wykonalne i o ich wartości pszczelarz może przekonać się dopiero w swej pasiece. Matki takie

mogą być poddawane do normalnych rodzin, którym uprzednio zabrano matkę czerwiącą, ale zdecydowanie

korzystniejszym zabiegiem jest poddawanie matek sztucznie unasienionych do odkładów. Ażeby zwiększyć

pewność przyjęcia matki należy zastosować jedną z dwóch podanych metod. Pierwsza to izolowanie matki na

plastrze z krytym czerwiem na wygryzieniu. Izolator na plaster powinien być wykonany z siatki o oczkach nie

większych niż 2 - 3 mm, aby uniemożliwić pszczołom z rodziny przedostanie się do matki.. Po upływie kilku dni z

czerwiu krytego w izolatorze wygryza się większość młodych pszczół, które tworzą świtę matki i opiekują się nią.

W tym czasie matka powinna rozpocząć czerwienie. Wówczas izolator można usunąć i plaster z matką

pozostawić w gnieździe, która to na ogół jest już przyjęta w rodzinie. Przetrzymywanie matki w izolatorze ma na

celu również zapobiegnięcie jej wylotowi z ula (instynkt lotów godowych jest zachowany) w celu dounasienienia

się, co w przypadku tak cennego materiału genetycznego byłoby bardzo niepożądane. Druga metoda polega na

izolowaniu sztucznie inseminowanej matki, również na plastrze z czerwiem na wygryzieniu, pod kołpakiem. W

tym wypadku matka ma do dyspozycji mniejszą przestrzeń, a także istnieje niebezpieczeństwo przedostania się

pszczół pod kołpak, który musi być bardzo dokładnie zamocowany w plastrze, aby nie mógł się odchylić, co nie

zawsze się udaje. Rezultaty przyjęć matek są tutaj zdecydowanie gorsze. Niekiedy może zdarzyć się, że nawet

właściwie czerwiące matki mogą być wymieniane. Przyczyn należy wtedy szukać w słabej ich atrakcyjności, zbyt

małej ilości plemników w zbiorniczku nasiennym, bądź w wadach fizycznych (np. uszkodzenia czy paraliż nóg).

Trzeba pamiętać o tym, że matki sztucznie inseminowane mogą rozpoczynać czerwienie znacznie później

(nawet do 14 dni po poddaniu do rodziny) w porównaniu do matek unasienionych w sposób naturalny i w

związku z tym niektórzy pszczelarze zbyt wcześnie eliminują taką matkę jako niepełnowartościową.

Ad 3. Należy przestrzegać w tej metodzie zasady, aby matkę unasienioną naturalnie poddawać do rodzin, w

których zabrano z nich również matki czerwiące, bądź matka zaginęła. Na ogół matki takie są poddawane do

rodzin w różnego typu klateczkach (Zandera, wysyłkowe), choć także można poddawać je w izolatorach, czy pod

kołpak. Z naszych badań wynika, że w największym procencie były przyjmowane matki unasienione poddawane

w klateczkach Babika - Kasztelewicza z podwójną komorą pokarmową oraz w mało używanych już obecnie

trapezowych klateczkach Wolgemutha. Według Marcinkowskiego (1983), przy poddawaniu matek unasienionych

do odkładów, otwory klateczek wystarczy zatkać wyłącznie ciastem miodowo - cukrowym bez dodatkowych

zabezpieczeń (korek, pasek węzy), a procent akceptacji nowych matek wynosi praktycznie 100. Klateczkę

umieszcza się w plastrze z czerwiem, gdzie gromadzą się karmicielki albo umieszcza się w uliczce między takimi

plastrami. Rodzina, do której poddaje się nową matkę powinna być w pełni rozwoju fizjologicznego, czyli

posiadać pszczoły w różnym wieku oraz dużą ilość krytego i otwartego (we wszystkich stadiach) czerwiu. Przy

poddawaniu matek naturalnie unasienionych wielu zwolenników ma metoda bezpośredniego poddawania ich na

plaster tuż po zabraniu starej matki, z zastrzeżeniem, że nowa matka musi być co najmniej takiej jakości jak

poprzednia.

Ponieważ młode matki mogą być okłębiane przez pszczoły w przypadku ich niepokojenia, po poddaniu matki w

klateczce z ciastem lepiej przez okres 5 - 7 dni nie zaglądać do rodziny. Należy także pamiętać o tym, że matkę

poddaje się w klateczce zawsze bez pszczół towarzyszących, które wcześniej należy wypuścić.

Ad 4. Często bywa tak, że pszczelarz ma możliwość nabycia jedynie matki nieunasienionej. W tym przypadku

należy pamiętać również o tym, aby taką matkę poddawać do rodzin, które przez pewien czas były osierocone

na skutek utraty bądź zabrania starej matki (minimum 3 - 4 dni) i zaczęły odbudowywać mateczniki. Ważne

także jest, aby w gnieździe nie było czerwiu otwartego (plastry z tym czerwiem można na pewien czas przenieść

do innych rodzin w pasiece). Przed poddaniem matki należy dokonać dokładnego przeglądu gniazda i zniszczyć

wszystkie mateczniki, które pszczoły odbudowały. Matki nieunasienione łatwiej są przyjmowane w odkładach niż

pełnowartościowych rodzinach, gdyż w tym przypadku również istnieje możliwość dowolnego operowania

plastrami z czerwiem. Rib (2000) na podstawie swoich badań stwierdził, że im dłuższy czas upływa od momentu

osierocenia rodziny, tym lepiej przyjmowane są młode matki nieunasienione. Istnieją duże różnice między

poddaniem nowej matki bezpośrednio po zabraniu starej lub po 1, 2 dniach, a poddawaniem nowej matki po 4, 5

dniach. Procent przyjęć wzrasta wtedy gwałtownie. Najbezpieczniej matki nieunasienione jest poddawać w

klateczkach dowolnego typu, preferowanych przez pszczelarza. Poddając matkę nieunasienioną, przedłuża się

okres bez czerwienia w rodzinie, a bywa też tak, że nie ma pewności, iż matka unasienni się albo powróci z lotu

godowego (co może być spowodowane załamaniem się warunków pogodowych). Matki unasieniają się na ogół

około 7 dnia życia i po kilku następnych dniach rozpoczynają czerwienie.

Każdy pszczelarz, przy odpowiednim podejściu do wymiany matek w pasiece i analizie wszystkich czynników

mających wpływ na ich przyjęcia jest w stanie dojść do takiej wprawy, aby zabiegi poddawania młodych matek

były uwieńczone pełnym sukcesem i stanowiły źródło satysfakcji z tytułu zajmowania się pszczelarstwem.

Mgr Elżbieta Hołderna-Kędzia, prof. dr hab. Bogdan KędziaInstytut Roślin i Przetworów Zielarskich w Poznaniu

Wpływ lizozymu na antybiotyczne działanie miodu

Lizozym jest jednym z enzymów ograniczających rozwój drobnoustrojów w miodzie i decydującym o jego

działaniu antybiotycznym. Pod względem chemicznym jest białkiem o małej cząsteczce, wrażliwym na działanie

światła. Naukowcy twierdzą, że substancja ta przedostaje się do nektaru i miodu z organizmu pszczół. Lizozym

wytwarzany jest przez gruczoły gardzielowe i ślinowe pszczół robotnic i wraz z wydzieliną tych gruczołów

dodawany jest do nektaru. Występowanie tego enzymu stwierdzono również w jadzie i mleczku pszczelim, tj. w

produktach przetwarzanych przez pszczoły przy udziale gruczołów trawiennych pszczół.

Oznaczanie zawartości lizozymu w miodach różnego pochodzenia pozwala na określenie stopnia ich aktywności

przeciwdrobnoustrojowej. Według danych rosyjskich największa ilość lizozymu, pochodząca z gruczołów

gardzielowych pszczół robotnic, produkowana jest od 9 do 12 dnia ich życia, w czasie intensywnego

wytwarzania mleczka pszczelego. Natomiast enzym wydzielany przez gruczoły szczękowe osiąga najwyższą

aktywność przy karmieniu. Zdaniem naukowców lizozym występujący w układzie trawiennym pszczół, zwierząt i

ludzi jest jednym z podstawowych czynników ich układu odpornościowego. Ma on wpływ na tak zwaną

odporność nieswoistą, polegającą na wytwarzaniu określonych, odpornościowych elementów komórkowych. Tak

więc lizozym chroni rodzinę pszczelą przed zakażeniem z zewnątrz. Z drugiej strony enzym ten po przedostaniu

się do miodu spełnia rolę antybiotyczną.

W wyniku działania enzymatycznego lizozym rozpuszcza ściany komórkowe bakterii Gram-dodatnich.W

stosunku do bakterii Gram-ujemnych działanie enzymu jest słabsze. Odpowiada to specyfice działania miodu

jako produktu wykazującego aktywność antybakteryjną, przede wszystkim wobec drobnoustrojów Gram-

dodatnich.

Lizozym zachowuje aktywność enzymatyczną w szerokim zakresie pH, a więc również w kwaśnym środowisku

miodu. W odróżnieniu od innych substancji przeciwdrobnoustrojowych zawartych w miodzie, zwanych potocznie

inhibinami, jest on termostabilny oraz niewrażliwy na działanie enzymu trypsyny. Natomiast pod wpływem

światła lizozym ulega stopniowemu unieczynnieniu. Można powiedzieć, że obecność lizozymu w miodzie w

dużym stopniu warunkuje jego aktywność bakteriobójczą.

W badaniach przeprowadzonych w Nowej Zelandii do oceny aktywności lizozymu zawartego w miodzie używano

szczepu drobnoustroju wrażliwego na lizozym, a mianowicie Micrococcus lysodeicticus. Zawartość tego enzymu

w próbkach miodu wynosiła od 5 do 10 ľg/ml, wyjątkowo 35-100 ľg/ml w miodach świeżych. W ramach innego

doświadczenia (dane rosyjskie) oznaczono zawartość lizozymu w 13 próbkach miodów odmianowych

przechowywanych przez 6 miesięcy oraz przez rok, 2 lata lub 8 lat. Wartości lizozymu oznaczone dla różnych

próbek miodu przedstawiono w tabeli (dane autorów rosyjskich). Najniższą zawartość (1,50 ľg/g) stwierdzono w

miodzie akacjowym przechowywanym przez pół roku, najwyższą - w miodzie z chabru bławatka (15,28 ľg/g) po

rocznym okresie przechowywania. Stwierdzono, że poziom lizozymu nie zależał ani od pochodzenia

botanicznego miodu, ani od okresu przechowywania. Miody o krótkim i o dłuższym okresie przechowywania

odznaczały się albo wysoką, albo niską zawartością lizozymu. Stąd można wnioskować, że przechowywanie

miodu nie powoduje obniżenia aktywności lizozymalnej miodu. Miód gryczany po 8 latach zawierał

prawie tyle samo lizozymu (3,96 ľg/g) co świeży miód akacjowy po roku przechowywania (3,52 oraz 2,95 ľg/g).

Intensywność wydzielania nektaru, dostępność nektaru dla pszczół, a także siłę rodziny pszczelej, stopień

rozwoju gruczołów gardzielowych i ślinowych pszczół oraz różny stopień udziału pszczół zbieraczek i pszczół

odbierających w przetwarzaniu nektaru uznano za istotne czynniki decydujące o poziomie lizozymu. W

przypadku roślin miododajnych obficie wydzielających nektar, pszczoły nie nadążają z produkcją

enzymu i dodawaniem go do nektaru. Uzyskuje się zatem miód o obniżonej zawartości lizozymu, a

tym samym o słabej aktywności antybiotycznej. Natomiast podczas powolnego zbioru nektaru

pszczoły systematycznie wzbogacają nektar w lizozym, podnosząc tym samym jego poziom w

miodzie i wzmacniając właściwości antybiotyczne końcowego produktu.

Na ogół próbki miodu o wyższej kwasowości charakteryzowały się wyższą zawartością lizozymu. Przykładem

może być miód z chabru bławatka, który przy oznaczonej wartości pH 3,5 zawierał około 15 ľg/g lizozymu. W

kolejnych badaniach wykazano wpływ siły rodziny pszczelej na poziom lizozymu w miodzie. I tak na

przykład miód akacjowy pochodzący z plastrów silnej rodziny zawierał około 15 ľg/ml lizozymu, podczas gdy ze

słabej rodziny pszczelej należącej do tej samej pasieki tylko około 10 ľg/ml. Zawartością lizozymu różni się

także miód plastrowy i odwirowany. Przykładowo wyższy poziom lizozymu w miodzie akacjowym

plastrowym (około 16 ľg/ml) warunkuje jego silniejszą aktywność antybiotyczną, niż w tym samym miodzie po

odwirowaniu (poniżej 2 ľg/ml). Kolejnym czynnikiem wpływającym na zawartość lizozymu w miodzie jest

wiek pszczół. Stwierdzono, że 9-dniowe i 23-dniowe pszczoły wytwarzają znacznie więcej tego związku niż

pszczoły 16-dniowe. Ponadto okazało się, że w gruczołach gardzielowych tych owadów, niezależnie od wieku,

występuje więcej lizozymu niż w wolu miodowym. Dla przykładu w gruczołach gardzielowych 9-dniowych pszczół

stwierdzono około 96 ľg/g, a w wolu zaledwie 13 ľg/g tego enzymu.

W świetle przeprowadzonych badań można stwierdzić, że lizozym spełnia w miodzie wielorakie funkcje. Poprzez

właściwości antybiotyczne hamuje rozwój bakterii, grzybów i pierwotniaków, a tym samym chroni miód przed

rozwojem drobnoustrojów. Z kolei ilościowe oznaczenie zawartości lizozymu w miodzie pozwala na ocenę

aktywności antybiotycznej analizowanych próbek miodu. Wśród czynników antybiotycznych (obok oksydazy

glukozy i substancji termostabilnych) enzym uczestniczy w mechanizmie przeciwdrobnoustrojowego działania

miodu, co jest istotne.

Należy również wspomnieć o zadaniu, jakie spełnia lizozym u pszczół - producentek miodu, i u człowieka -

potencjalnego odbiorcy tego produktu. Miód wzbogacony w ten związek jest pożywieniem i źródłem białka

decydującym o nieswoistej odporności pszczół. W ten sposób lizozym chroni rodzinę pszczelą przed chorobami,

zarówno w okresie letnim, zimowym, jak i w przyszłym pokoleniu. U człowieka enzym ten stanowi, podobnie jak

u pszczół, czynnik odporności nieswoistej, który podwyższa odporność na zakażenia. W podsumowaniu można

stwierdzić, że miód - jako produkt zawierający lizozym - wzbogaca organizm człowieka w ten cenny składnik

biologiczny, polepszając funkcjonowanie układu odpornościowego.

Tabela. Zawartość lizozymu w miodach różnego pochodzenia(wg Nagornej i Lewczenko 1993)

Okresprzechowywania

(lata)Źródło nektaru pH miodu Lizozym (µg/g)

1 lipa 4,3 4,96 ± 1,07

0,5 lipa 4,7 2,63 ± 0,1

1 biała akacja 4,3 3,52 ± 0,29

1 biała akacja 4,6 15,44 ± 3,54

1 biała akacja 4,4 2,95 ± 0,25

2 biała akacja 4,8 6,33 ± 0,44

2 biała akacja 4,9 4,73 ± 1,09

0,5* biała akacja 4,2 1,50 ± 0,18

8 gryka 3,5 3,96 ± 0,50

1 chaber bławatek 3,8 15,28 ± 3,99

1 wielokwiatowy 3,9 9,80 ± 1,49

2 wielokwiatowy 3,8 7,40 ± 1,39

0,5* spadź 4,7 1,68 ± 0,27

* obfity pożytek

Prof. dr hab. Barbara TomaszewskaWydział Medycyny WeterynaryjnejAR we Wrocławiu

Czy w pyłku znajdują się przetrwalnikowe formy

zarazków?

Mianem zarazków określa się chorobotwórcze drobnoustroje, a więc takie mikroorganizmy, które są w stanie

doprowadzić do zakażenia i procesu chorobowego. Niektóre zarazki mogą wytwarzać formy przetrwalnikowe

skutecznie opierające się wpływom środowiska zewnętrznego i działaniu środków odkażających. Klasycznym

przykładem wysokiej oporności są endospory Paenibacillus larvae - bakterii wywołującej zgnilec amerykański

(złośliwy). Endospory wytwarzają także niektóre bakterie odpowiedzialne za występowanie w rodzinach

pszczelich zgnilca europejskiego (łagodnego). Formy przetrwalnikowe, zwane zarodnikami, produkuje grzyb

otorbielak pszczeli (Ascosphaera apis) powodujący grzybicę otorbielakową (wapienną) czerwiu.

Zarodniki otorbielaka pszczelego są rozpowszechnione w przyrodzie, znajdują się w środowisku ulowym, w

produktach pszczelich. Nie zawsze jednak zarodniki tego grzyba wywołują charakterystyczne objawy u

zakażonego i chorującego czerwiu pszczelego. Grzybica otorbielakowa występuje w polskich pasiekach

powszechnie, a jej przebieg uwarunkowany jest wieloma czynnikami. Zamarłe, zmumifikowane larwy pszczele

usuwane przez pszczoły można znaleźć w pobliżu wylotka. Przy silnym porażeniu rodziny pszczelej mumie larw

mogą zalegać w dużej ilości także na dennicy. Na mumiach larw, które zawierają ogromne ilości zarodników,

pojawiają się charakterystyczne plamy żółtobrązowe, ciemnoszare, prawie czarne.

Zarodniki otorbielaka pszczelego charakteryzują się dość dużą wytrzymałością na działanie warunków

środowiskowych. Przyjmuje się, że w temperaturze pokojowej przeżywają 6 miesięcy, w temperaturze 0° C -

jeden rok, w suchym stanie zmieszane z pyłkiem mogą przeżyć rok. Niektórzy autorzy podają, że w starych

plastrach zachowują żywotność nawet do 15 lat. W wodzie o temperaturze 400° C żyją jeden miesiąc.

Liczne przypadki grzybicy otorbielakowej w pasiekach, obecność zarodników w środowisku ulowym pozwalają

przypuszczać, że zarodniki otorbielaka pszczelego powszechnie występują w produktach pasiecznych, przede

wszystkim w miodzie i pyłku kwiatowym, mimo że nie stwierdza się objawów chorobowych w rodzinach

pszczelich. Grzyb otorbielak pszczeli nie jest chorobotwórczy ani szkodliwy dla człowieka, jego chorobotwórczość

ogranicza się jedynie do starszych larw pszczelich. Dla larw pszczelich pyłek kwiatowy, miód zawierające

zarodniki grzyba są głównym źródłem zakażenia i choroba w rodzinie pszczelej rozprzestrzenia się przede

wszystkim za pośrednictwem pszczół karmicielek.

Czytelnik „Pszczelarstwa” pyta: w jakim stopniu pyłek kwiatowy w postaci obnóży pyłkowych,

znajdujący się w obrocie handlowym, może stanowić zagrożenie zdrowotne dla pszczół? Wydaje się,

że jedynym zagrożeniem mogą być obnóża pyłkowe pozyskiwane od rodzin, w których występowała grzybica

otorbielakowa, jeżeli takie obnóża będą podane pszczołom. W praktyce raczej nie podkarmia się pszczół

kupowanymi obnóżami pyłkowymi choćby ze względu na nieopłacalność takiego postępowania. Trzeba mieć

jednak świadomość, że istnieje możliwość wprowadzenia tą drogą dodatkowych porcji zarodników do rodzin

pszczelich, a także możliwość zawleczenia szczepów grzyba o dużej zjadliwości. Takie zagrożenie jest realne

również przy międzynarodowym obrocie produktami pasiecznymi, w tym także pyłkiem kwiatowym. W tej

sytuacji bezpieczniej jest podkarmiać pszczoły obnóżami pyłkowymi pozyskiwanymi we własnej pasiece i to z

rodzin nie wykazujących objawów grzybicy otorbielakowej.

Teoretycznie o wiele większe niebezpieczeństwo może stanowić pierzga, w której oprócz zarodników otorbielaka

pszczelego mogą znajdować się endospory Paenibacillus larvae, wspomniane we wstępie formy przetrwalnikowe

drobnoustrojów powodujących zgnilec europejski, a także spory Nosema apis - sprawcy choroby sporowcowej.

Stąd przy zwalczaniu tych chorób w pasiece nie wolno zapominać o możliwościach ich przenoszenia i

rozprzestrzeniania także za pośrednictwem plastrów zawierających zapasy pierzgi.


W trosce o dobre przygotowanie do zimy

Ul korpusowy wielkopolski jest w prowadzeniu gospodarki pasiecznej ulem uniwersalnym. Pierwszą jego zaletą

są niezbyt duże gabaryty, niewielka masa. Druga zaleta to możliwość operowania całymi korpusami, co

zwiększa tempo prac w sezonie. Trzecia zaleta to możliwość tworzenia różnych wariantów przygotowania rodzin

do zimowania. To zagadnienie spróbujmy wyjaśnić szerzej. Najprościej jest zimować rodziny w jednym korpusie

ula. Ułożenie gniazda, następnie dokarmianie zimowe przeprowadza się szybko, a po wyjęciu podkarmiaczki

pozostaje jedynie ocieplenie gniazda matą boczną. Więcej czasu pochłania przygotowanie rodziny do zimowania

w dwóch korpusach. Ważne jest, aby podczas dokarmiania matka znajdowała się i czerwiła w dolnym korpusie, a

w górnym pszczoły gromadziły wyłącznie zapasy zimowe. Dlatego z chwilą rozpoczęcia podawania syropu, gdy


podkarmiaczka znajduje się w korpusie górnym, oba korpusy należy oddzielić od siebie kratą odgrodową, którą

po zakończeniu karmienia należy niezwłocznie usunąć. Należy pamiętać o bardzo dokładnym oszacowaniu siły

rodziny i przeznaczeniu co najmniej 1,6 kg cukru na 1 plaster wielkopolski. Nie trzeba zabierać plastrów z

dolnego korpusu i wymieniać ich na puste, gdyż zawierają one pewne ilości miodu i zazwyczaj pierzgi, co może

się przydać wiosną, kiedy zamienimy korpusy miejscami, stwarzając matce lepsze warunki do czerwienia.

Badania wykonane w Oddziale Pszczelnictwa w Puławach potwierdziły lepsze zimowanie rodzin w dwóch

korpusach uli wielkopolskich w porównaniu z zimowaniem w jednym korpusie, co szczególnie znalazło

odniesienie do tempa rozwoju wiosennego rodzin i ich późniejszych wyników produkcyjnych. Ostatnio bardzo

popularne stało się zimowanie na tzw. poduszce powietrznej. Polega ono na wstawieniu między dennicę a

korpus pustej nadstawki lub pustego korpusu. Jest to dobry sposób, dzięki któremu poprzez zwiększenie

przestrzeni podramkowej stwarza się lepszą izolację cieplną, a jednocześnie poprzez zwiększoną wentylację

zapobiega się nadmiernemu zawilgoceniu gniazda. Przy zimowaniu rodzin w jednym korpusie sprawa jest

prosta, zaś przy dwóch korpusach i poduszce powietrznej wysokość ula zwiększa się i w przypadku� �

występowania porywistych wiatrów w zimie stwarza się niebezpieczeństwo przewrócenia ula.

Termin zakończenia dokarmiania zimowego jest bardzo istotny. Według

badań przeprowadzonych w Oddziale Pszczelnictwa w Puławach ustalono, że

najlepiej zakończyć karmienie do końca sierpnia w tych pasiekach, które nie

korzystają z późnych pożytków. Ważne jest, aby pszczoły wygryzające się w

trzeciej dekadzie sierpnia i pierwszej dekadzie września nie brały udziału w

przerabianiu syropu cukrowego; są to pszczoły najbardziej długowieczne i

mogą przeżyć nawet do 270 dni, co zostało stwierdzone w badaniach.

Odpowiednie ilościowo dokarmianie (najlepiej dużymi dawkami - 4-5 l

jednorazowo) zapobiega w pewien sposób niepotrzebnemu czerwieniu

matek w końcu września lub w późniejszych miesiącach w okresach

znacznych ociepleń w ostatnich latach.

Niektórzy autorzy polecają zdejmowanie ociepleń górnych na okres

zimowania, co wpływa na ochłodzenie gniazda i nie zachęca matek do

podejmowania czerwienia i zapobiega zbyt wczesnemu rozpoczęciu

czerwienia pod koniec zimowania. Ubiegłoroczna jesień była wyjątkowo

długa i ciepła, co prowokowało matki do przedłużania czerwienia. Ale

porównując rodziny dokarmiane dużymi dawkami, w których karmienie skończono wcześniej, z tymi którym

jednorazowo podawano 2 l syropu i karmienie przeciągało się do 20 września, stwierdzono, że w tych

pierwszych rodzinach ilość czerwiu była znacznie mniejsza, ponieważ matki miały dużo mniej miejsca na

składanie jaj. W drugim przypadku trzeba było uzupełniać dokarmianie, co niewątpliwie osłabiło rodziny.

Podstawowym pokarmem używanym do dokarmiania zimowego jest syrop cukrowy lub syrop inwertowany. Czy

można używać do tego celu np. miodu sztucznego, pyta czytelnik z Inowrocławia. Niektórzy pszczelarze mają

bowiem możliwości kupienia jego większych ilości. Zadajmy sobie pytanie: co to jest miód sztuczny, jak

powstaje i jaki jest jego skład?

Sztuczny miód zawiera glukozę i fruktozę, które są produktami hydrolizy sacharozy w podwyższonej

temperaturze w kwaśnym środowisku. Produktem reakcji jest syrop inwertowany, który po zneutralizowaniu

sodą zabarwia się karmelem, dodaje do niego olejki eteryczne i poddaje krystalizacji. W zależności od składu i

konsystencji sztuczny miód może być płynny, otrzymany w wyniku niepełnej hydrolizy cukru, przeważnie z

dodatkiem syropu skrobiowego jako antykrystalizatora, oraz stały, o strukturze drobnokrystalicznej, zawierający

w porównaniu z miodem płynnym więcej cukru inwertowanego i mniej sacharozy. Sztuczny miód nie ma nic

wspólnego z miodem naturalnym.

Rodzaj miodu

Składniki (%)

Cukierinwertowany

(min.)

Sacharoza(maks.)

Dekstryny(maks.)

Woda(maks.)

Sztucznypłynny 47 30 brak 21

stały 74 5 brak 21

Naturalnynektarowy 70 5 3 20

spadziowy 60 5 10 20

W sztucznym miodzie obecny jest 5hydroksymetylofurfural (HMF) - aldehyd � powstały przez odszczepienie w

wysokiej temperaturze wody z cukrów, zwłaszcza z fruktozy. Miód naturalny świeżo odwirowany nie zawiera

HMF w ogóle lub minimalne jego ilości. W miarę przechowywania następuje niewielki wzrost zawartości HMF, a

istotną rolę odgrywa temperatura. Przy wyższej temperaturze szybciej wzrasta zawartość HMF. W procesie tym

pewną rolę odgrywa też kwasowość środowiska, co szczególnie uwidocznia się w procesie produkcji miodu

sztucznego. Miód naturalny, w którym stwierdza się więcej niż 20 mg/kg HMF uważa się za zafałszowany

inwertem. W miodzie sztucznym, wskutek używania kwasu w reakcji hydrolizy sacharozy, jego wartość może

dojść nawet do 650 mg/kg. Dodać należy również pewne ilości HMF, który powstaje podczas wytwarzania

karmelu potrzebnego do barwienia miodu. Obecność takiej ilości aldehydu jest niewątpliwie szkodliwa dla

pszczół. Jeżeli jest to na dodatek miód przeterminowany, to z upływem czasu zawartość HMF jest jeszcze

wyższa.

Przypomnijmy sobie pierwsze kroki produkcji syropu inwertowanego do zimowego dokarmiania pszczół, kiedy to

prowadzono kwaśną hydrolizę. Odnotowano wtedy szereg przypadków złego zimowania pszczół i osypywania się

rodzin. Obecnie większość zakładów hydrolizuje sacharozę, nawet skrobię, z wykorzystaniem enzymów i

sytuacja zmieniła się na lepsze. Tak więc w trosce o zdrowie naszych pszczół i ich dobrą kondycję wczesną

wiosną nie eksperymentujmy, nie używajmy sztucznego miodu ani do podkarmiania, ani do dokarmiania

zimowego rodzin pszczelich.

Prof. dr hab. Andrzej PidekInstytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach

[email protected]

Polskie pszczelarstwo na progu Unii Europejskiej

Czy w polskim pszczelarstwie wystąpił kryzys? To najbardziej

syntetyczne pytanie nasuwające się w aktualnej jego sytuacji.

Liczba pasiek i rodzin pszczelich w ostatnim 20-leciu w Polsce

uległa 3 krotnemu zmniejszeniu. Mimo to miodu nie brakuje. Nie

bardzo można tylko określić jakiego jest pochodzenia. O polski

miód coraz trudniej, a według opinii kompetentnych właścicieli

firm pszczelarskich takiego miodu w tym roku było zbyt mało.

Sytuacje ponoć ratuje import. W dużej mierze z Chin.

W Polsce mamy 800 tysięcy rodzin pszczelich w 50 tysiącach

pasiek. Średniej wielkości pasieka ma 16 rodzin pszczelich, co

odpowiada porównywalnemu parametrowi w Unii Europejskiej

(UE). Popyt miodu na rynku ulega wahaniom. Ostatnio jest

mniejszy za sprawą incydentu wykrycia chloramfenikolu w


miodzie z supermarketu „Tesco”. Inne supermarkety również zaczęły rezygnować z umów zawartych z

pszczelarzami a w zasadzie z polskimi firmami dostarczającymi miód, obawiając się miodu z pozostałościami

leków.

W Polsce nie ma często wyraźnego rozgraniczenia pomiędzy pszczelarzami, a właścicielami firm. Właściciele

firm skupujących miód niekiedy mają własne pasieki. Chętnie identyfikują się z zawodem pszczelarza, bo ta

profesja w społeczeństwie otaczana jest swoistą estymą. To powoduje większą wiarygodność. Prawidłowością

jest, że w wielu innych krajach firmy pszczelarskie zajmujące się importem oraz eksportem miodu „wyrastały” z

pasiek. W tym zakresie podobnie jest w Polsce jak w USA sto lat temu. Wtedy proces przekształcania pasiek

przebiegał wolniej i bardziej naturalnie. W ten sposób wyrosła znana amerykańska firma Dadanta, która

produkuje sprzęt, wydaje prasę i książki o tematyce pszczelarskiej.

Co zrobić by poprawić w Polsce niezdrową sytuację na rynku miodu? Jak rewitalizować pszczelarstwo? Albo

prościej: jak go ożywić? Podstawowe zmiany w pszczelarstwie powinny prowadzić do wzrostu zaufania

konsumenta do kupowanego przez niego miodu, co można osiągnąć poprzez funkcjonowanie uczciwych

pszczelarskich firm zajmujących się obrotem miodu. Sytuacja wbrew pozorom nie jest taka prosta. Co polskiemu

pszczelarstwu jest potrzebne? Lobbing czy pokuta?

Lobbing. Do niedawna lobbing był skuteczny i dostosowany do sytuacji oraz możliwości. W okresie socrealizmu

prezesem PZP był ksiądz o dużej erudycji i optymizmie, który potrafił przekonać władze państwowe, że oprócz

pszczół i miodu potrzebnych jest w Polsce jeszcze kilka domów pszczelarza, ośrodków apiterapii etc.

Wspomagany był w głoszeniu tych tez przez liczną rzeszę producentów i niektórych pracowników nauki. Efekty

były. Społeczeństwo polskie dużo nauczyło się o miodzie. Nabyło też zaufania do tego produktu. Spełniony

został bowiem jeden z podstawowych warunków marketingu mix „promocja” o której na łamach pszczelarstwa�

już pisałem. Pisał też p. Maciej Winiarski. Nowy system ekonomiczny wszystko zmienił. „Runęły” autorytety.

Podstawowym kryterium wartości stał się pieniądz. Jest to zjawisko charakterystyczne dla kapitalizmu.

Kapitalizm okresu wkraczania do UE charakteryzuje się dodatkowo znacznym zamętem. Nie wiadomo kto za co

odpowiada. Jakie przepisy co normalizują. Kto jest sprawiedliwym a kto kłamcą. Polskie przepisy prawne

zmieniają się, globalizują dostosowując do potrzeb UE, nie zawsze Polski. W ubiegłym roku był taki okres, kiedy

na miód znajdujący się w sprzedaży nie obowiązywały żadne normy. Polska norma na miód nie obowiązywała, a

rozporządzeń regulujących tę kwestię Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi nie zdążyło wydać. Na rynku mógł

więc formalnie być sprzedawany miód niewiadomego pochodzenia bez żadnych ograniczeń.

W nowych uwarunkowaniach ekonomicznych lobbing nie jest tak prosty i skuteczny. Nie jest bezzasadnym

powrót i próba wprowadzenia uporządkowanego już w pewnym zakresie marketingu mix w którym wyodrębnia

się w nim kilka podstawowych elementów: 1. Planowanie 2.Wprowadzenie produktu na rynek 3. Określenie

systemu dystrybucji i promocji (reklama, promocja właściwa, promocja osobista, i public relations). Realizując

powyższe zasady musimy bazować na dokładnej znajomości pryncypiów pszczelarstwa. Sa one bowiem

charakterystyczne. Dodatkowo muszą być one kompatybilne z tymi, które obowiązują w Unii Europejskiej.

Bilans miodu. W najbliższych latach Polska będzie zarówno eksportowała miód, jak i importowała, a co

najważniejsze produkowała. Te 3 elementy powinny pozostawać w odpowiednich proporcjach. Podstawowym

celem utrzymywania pszczół nie jest produkcja miodu lecz zapylanie upraw entomofilnych. Produkcja miodu jest

bowiem działalnością niejako wtórną. Roczne spożycie jest 2 tys. ton większe od spożycia. Konsumpcja miodu

będzie się powiększała wraz z integracją Polski z UE. Polacy zużywają rocznie około 0,35 kg miodu na 1 osobę.

Konsumpcja miodu na 1 mieszkańca. W krajach UE przez wiele lat była 2-krotnie wyższa i wynosiła 0,7 kg.

Aktualnie jest trochę wyższa i wynosi 0,8 kg. Taki poziom spożycia ustali się w Polsce za kilka lat, kiedy

będziemy „zasiedziałym” krajem członkowskim UE. Tendencje w Polsce są albo stają się zbliżone do krajów UE.

Aby spełnić zapotrzebowanie konsumentów musimy albo więcej miodu produkować albo importować. Wzrost

produkcji miodu można spowodować albo powiększając albo liczbę rodzin pszczelich, albo zwiększając ich

produkcyjność rodzin pszczelich. Zrealizowanie tego wymaga wsparcia subwencjami jakie stosuje się UE.

Pszczelarstwo oparte jest na takim samym systemie funkcjonowania jak rolnictwo. Potrzebuje podobnych

stymulacji. Subwencje dla pszczelarstwa, szczególnie krajów akcesyjnych spowodują zwiększenie produkcji i

samowystarczalność zaopatrzenia miód krajów UE.

Czy mamy spożywać tylko polski miód? W krajach bogatych, które są najczęściej importerami miodu dostępna

jest cała ich gama od miodów najtańszych do najdroższych.

Najdroższe są miody własnego kraju uważane przez

konsumentów za najlepsze. W Szwajcarii najdroższy jest miód

szwajcarski. Za kilogram tego miodu konsumenci płacą

równowartość 17 USD. Często jednak społeczeństwa tych

krajów, mimo że bogate, zaopatrują się w miody najtańsze. Cena

1 kilograma miodu chińskiego w tym samym sklepie wynosi 1

USD. Nie jest więc sztuką produkować miód tani lecz miód

uznawanej jakości którego ceny byłyby odpowiednio wysokie.

Nożyce pomiędzy cenami tych miodów są duże. Rządy państw

powinny dbać aby etykiety na opakowaniach wiarygodnie

odzwierciedlały jakość produktu. Biedniejsi mieszkańcy kupują

miód tańszy, a bogatsi miód droższy. Niektóre firmy, np.

niemiecka Lagnesia wytarzają miód firmowy o nazwie firmy nie

mający takiego odpowiednika w rzeczywistości. Miód z różnych rejonów świata mieszany tam jest w stałych

proporcjach. Produkt taki jest eksportowany później do różnych krajów. Kraje importujące miód często starają

się ten miód wyeksportować. Uzależnienia są różne. Niektórzy twierdzą, że eksport miodu kanadyjskiego zależy

od urodzaju w Chinach. Miód kanadyjski mieszany jest z miodem chińskim i następnie eksportowany. Na półkach

sklepowych większości krajów znajdują się różne asortymenty miodów o różnych cenach. Ważne w tym jest,

żeby etykietka odzwierciedlała zawartość opakowania.

Miód leczy, rzadziej szkodzi? Opinie co do wartości zdrowotnych miodu są zróżnicowane. Producenci i

środowiska opiniotwórcze pszczelarzy są skłonne twierdzić ze miodem można leczyć prawie wszystko. Stąd też

pojęcie apiterapii, czyli terapii miodem. Zwolennicy szerzącej się w USA diety Atkinsa znanej w Polsce pod

nazwą diety Kwaśniewskiego twierdzą, że miód to puste kalorie. Które twierdzenie jest więc prawdziwe?

Odpowiedź wymaga obiektywizmu i dokładnych badań.

Odrębną kwestią decydującą o wartości miodu są zanieczyszczenia będące pozostałościami pestycydów.

Ostatnio społeczeństwo zostało poruszone wykrytą zwiększoną zawartością chloramfenikolu w miodzie

dostarczonym przez jedną z pasiek do sieci sklepów Tesco. Antybiotyk ten uprzednio wykrywany był w miodzie

chińskim. Zaistniało też podejrzenie że zakwestionowany miód jest chińskim lecz zaimportowanym i

konfekcjonowanym w Polsce. Zdarzenie to zostało „nagłośnione” przez polskie radio, telewizję i prasę na miarę

najważniejszych informacji polityki światowej.

Chloramphenicol w miodzie. Chloramphenicol jest substancją czynną leków o różnej nazwie. Niektóre mają tę

samą nazwę co substaancja czynna leku i lek nazywa się np. Chloramphenicol. Pod tą nazwą produkowany jest

w Czechach i Jugosławii. Innym lekiem posiadającym tę samą substancję czynna jest Detreomycyna

produkowana przez Polfę w Kutnie. Technologia produkcji tych leków nie jest jednorodna. W Chinach w leczeniu

bakteryjnych chorób pszczół stosowany jest lek wyprodukowany w Rosji według starej technologii lat

sześćdziesiątych, a lek nie jest odpowiednio oczyszczony, stąd też obawy o jego szkodliwość. Skąd

chloramphenicol w Polskim miodzie? Możliwości teoretycznie są dwie. Stosowany jest powszechnie w Chinach w

leczeniu chorób bakteryjnych czerwia, stamtąd przenika do miodu a następnie wraz z chińskim miodem

importowany był do Polski. Mogło się zdarzyć, ze miód chiński został zmieszany z miodem polskim i

sprzedawany jako miód polski. Postępowanie takie nie jest dozwolone, ale zdarza się ponoć. Można jednak

szukać potwierdzeń. W sklepach nie spotyka się miodu innego jak miód polski. Z zagranicy zaś w ostatnich

latach importuje około 2 tys ton miodu. Nasuwa się pytanie gdzie ten miód jest?

W kontekscie tej analizy wydaje się, że najcięższym „grzechem” popełnianym w Polsce w zakresie

obrotu miodem jest promocja terapeutycznych właściwości miodu połączona ze sprzedażą miodu

obniżonej jakości.

W tej sytuacji lobbing nie zastąpi pokuty, którą może być wstąpienie do Unii Europejskiej.

Prof. dr hab. Kazimiera Szklanowska, mgr inż. Monika Strzałkowska, mgr inż. Renata ŁuczywekKatedra Botaniki AR w Lublinie

Pożytek pyłkowy przegorzanów

Badania biologii kwitnienia i pylenia kwiatów czterech gatunków przegorzanu (Echinops L.) prowadzono w latach

2000—2003 głównie w celu uzyskania danych o ich wydajności pyłkowej. Rośliny te są zalecane przez prof.

Bolesława Jabłońskiego do uprawy na mniejszych obszarach jako wybitnie miododajne i niezawodne. Wszystkie

gatunki przegorzanu od wielu lat prof. Jabłoński uwzględniał w swojej kolekcji roślin pszczelarskich w Puławach.

Każdy gatunek uprawiano na poletku o powierzchni 5 m2, glebie bielicowej lekkiej, klasy IV.

Jedną z ważnych cech pszczelarskich przegorzanów jest ich pora kwitnienia, w pełni lata. W połowie lipca

kwitnienie rozpoczyna dwuletni przegorzan kulisty (E. sphaerocephalus L), a w sierpniu w kilkudniowych

odstępach kolejno węgierski (E. commutatus Juratz.), pospolity (E. ritro L.) i ruski (E. ruthenicus MB). Zazębianie

się tych okresów kwitnienia zwiększa pszczołom letni pożytek, a nawet przedłuża do połowy września. Następną

zaletą badanych roślin jest obfite kwitnienie. Przeciętna z lat liczba kwiatów na 1 m 2 poletka przegorzanu

kulistego sięgała 40 tys. (około 20 tys. w skali roku, to też dużo), węgierskiego 10—15 tys., a pospolitego i

ruskiego 7—8 tys. (tabela). Średnica główek kwiatowych wytwarzanych przez rośliny zależy od gatunku, gdyż

boczne rozgałęzienia z osią głównego pędu mogą tworzyć typ wierzchotki (kulisty i pospolity) lub grono

(węgierski i ruski). Liczba jednokwiatowych koszyczków w główkach wiąże się z kolei z ich średnicą, a ta ze

stopniem rozgałęzień bocznych.

Obliczona z 1 ha wydajność pyłkowa zależała od obfitości kwitnienia roślin i masy pyłku wytwarzanego w

główkach pręcikowych (jeden kwiat przegorzanu ma 5 główek pręcikowych zrośniętych w rureczkę). Rokrocznie

najobficiej pylącym gatunkiem był przegorzan pospolity, jeden jego kwiat dostarczał przeciętnie 0,9 mg pyłku,

zaś o 50% mniej – kwiat przegorzanu ruskiego (średnio 0,5 mg), a kulistego i węgierskiego po 0,7 mg. Rano i po

południu owady szukały głównie nektaru w kwiatach, natomiast najwięcej zbieraczek pyłku z obnóżami barwy

kremowobiałej obserwowano między godziną 10 a 13. O tej porze dnia najwięcej kwiatów miało pyłek łatwo

dostępny, czyli już wygarnięty na zewnątrz rurki pręcikowej przez wysuwające się, ale jeszcze nierozgałęzione

znamię słupka.

Sierpniowy pożytek pyłkowy przegorzanów był bardzo atrakcyjny dla pszczół, o czym świadczył bardzo

intensywny oblot kwiatów przez zbieraczki pyłku. Tak więc poza wysoką miododajnością badane gatunki

charakteryzują się także cennym wysokobiałkowym pokarmem pyłkowym (ponad 90% żywotności ziaren).

Równoczesna uprawa trzech wieloletnich gatunków przegorzanu może zapewnić pożytek nektarowy i pyłkowy

przez dłuższy czas na tym samym miejscu, a ponadto rośliny te odnawiają się z samosiewu. Sposób uprawy i

wymagania dokładnie opisuje prof. Jabłoński w pracy „O potrzebie i możliwościach poprawy pożytków

pszczelich” wydanej w 2000 roku.

dr Skubida PiotrOddział Pszczelnictwa ISiK w Puławach

[email protected]

Wykorzystanie trzciny w pasiece

Czy można wykorzystywać trzcinę do budowy uli i mat ocieplających, pyta Pan Aleksander Filimoniuk. Są

pszczelarze, którzy budują ule we własnym zakresie. Najczęściej wykorzystują do tego celu drewno, ale nie brak

chętnych do używania słomy żytniej. Z tym, że o ten drugi materiał jest coraz trudniej. Rolnicy do zbioru zbóż

wykorzystują obecnie głównie kombajny i w związku z tym słoma jest sprasowana, a takiej do celów

pszczelarskich nie da się wykorzystać. W wielu miejscach zaś można spotkać duże połacie trzciny, która z

powodzeniem może stanowić doskonały materiał do budowy uli, mat, a nawet do krycia daszków. Trzcina jest

rośliną wartościową znajdującą zastosowanie głównie w budownictwie jako materiał posiadający wysokie

właściwości termoizolacyjne. Zawiera 10,8% składników mineralnych, głównie krzemionki. Zawiera również

wosk i saponiny (środki pianotwórcze).


Trzcina ma bardzo wysoką tolerancję na ogień, mróz, wysokie pH i zasolenie. Przede wszystkim musi to być

trzcina jednoroczna. Łodyga trzciny nie może być zbyt gruba (ta nadaje się na maty) i powinna być bez liści.

Pozyskana w okresie zimowych żniw trzcina musi być przygotowana w odpowiedni sposób. Dokonuje się selekcji

odrzucając stare źdźbła i inne zanieczyszczenia. Trzcina wodna charakteryzuje się bardzo wysoką izolacyjnością

cieplną. Wg badań zachodnich współczynnik

przenikania ciepła U (dawniej k) pokrywy

trzcinowej kształtuje się na poziomie 0,35 W/m2K

(np. dach trzcinowy grubości 30 cm odpowiada

100 mm izolacji z wełny mineralnej ułożonej pod

pokryciem tradycyjnym.

Należy podkreślić, że materiały naturalne takie jak

trzcina czy słoma mają najmniejszy ze wszystkich

znanych materiałów termoizolacyjnych

współczynnik przewodzenia ciepła (0,048—

0,058W/m2K). Jest to możliwe dzięki wypełnieniu

łodygi powietrzem, które ma najmniejszy

współczynnik przewodzenia ciepła (0,024 W/m2K).

Dla porównania wskaźnik ten dla drewna wynosi

od 0,15 do 0,3 W/m2K, dla cegły ceramicznej 0,8

W/m2K czyli 33 razy więcej; dla betonu 1,5—1,7

W/m2K (62—71 razy więcej); dla blachy miedzianej

wskaźnik ten wynosi zaś 400 W/m2K tj. aż 16666

razy więcej. Trwałość tego naturalnego materiału wynika stąd, iż trzcina zawiera składniki woskowe a

dodatkowo w dolnej części łodygi (tzw. knowiu) na styku z wodą wytwarza w czasie dojrzewania zwiększoną

ilość krzemionki powodując pogrubienie i twardość ścianki, co z kolei powoduje wysoką odporność na działanie

warunków atmosferycznych a także podwyższa w ten naturalny sposób odporność ogniową. Trzcina jest

zalecana jako jeden z materiałów do budowy uli w pszczelarstwie ekologicznym. W związku z powyższym nie ma

żadnych przeszkód do jej wykorzystywania jako budulca na ule.

Włodzimierz Kistela76-200 Słupsk, ul. Banacha 7 m 131tel. (059) 843 80 91

Zimowa wentylacja

Dobrą zimowlę rodzin pszczelich w istotnym stopniu gwarantuje właściwa wentylacja ula. Od dawna stosuję się

do zaleceń pana dr. C. Zmarzlickiego. Otwór w powałce 10 x 10 cm, a nad nią pół nadstawki z luźno ułożoną

słomą zapewniają dobrą wentylację zimą. Aby nie zaśmiecać ula i terenu przed ulem, słomę umieszczam w

pokrowcu z materiału. Ostatnio w ramach doświadczenia przygotowałem arkusze styropianu o grubości 4 cm, w

którym nawierciłem 100 otworów. Późną jesienią arkusze te opieram na dwóch listewkach bezpośrednio na

ramkach. Para wodna znad kłębu powoli odprowadzana jest przez luźną słomę albo przez otwory w

styropianowych płytach. Przemieszczanie się pary wodnej w górę, gdy jest jeszcze ciepła, powoduje dopływ

świeżego powietrza od dołu.. Suche powietrze z tlenem gwarantuje ciepło w ulu i mniejsze zużycie pokarmu bez

fermentacji pokarmu i biegunki pszczół.

Pasiecznicy, którzy mają ule słomiane nie muszą martwić się o wentylację, bo słomiaki „robią to same”. Kiedyś

miałem 80 uli słomianych i dlatego wiem, że opinia ta jest słuszna.

Najgorsza wentylacja jest w szczelnym ulu o objętości pomniejszonej o wycofane ramki ze ścieśniaczami z płyty

czy desek, dokładnie przylegającymi i sięgającymi do samego dna. Poza tym, gdy na ramkach jest folia czy

listewki międzyramkowe dobrze zakitowane, to jest on szczelny i ciepły, a zarazem mały i z dużą ilością pary

Ule ocieplone trzciną z trzech stron na 14 ramek

dadanowskich

wodnej niemogącej wydostać się przez ściany czy górne ocieplenie. Ule styropianowe zakryte powałką z

wytłoczonego styropianu o otworach zakitowanych są bardzo szczelne. Przesz siatkę w dnie ula dopływa dużo

zimnego powietrza, co powoduje skraplanie się pary na styropianowych ścianach. Sytuację wewnątrz kłębu

ratują maty słomiane wstawione po obu stronach kłębu i to w dwóch korpusach. Ale i one muszą być oddalone

od ścian chociaż o 1 cm.

Jeden z pszczelarzy, który zatrzymuje listewki międzyramkowe na zimę po pierwszych przymrozkach, gdy

ogranicza liczbę ramek w ulu, obraca listewki o 90°. Szczeliny wzdłuż listewek nie są wtedy zakitowane i para

wodna swobodnie przemieszcza się w kierunku poduszek z sieczką. U kolegi, który nadal do karmienia pszczół

używa balonów, widziałem dobry pomysł na odprowadzenie pary przez otwór w powałce, przeznaczony na te

balony. Na otwory te nakładał gazę i sypał sieczkę. Zmieniał ją kilka razy w ciągu zimy, bo stale była mokra.

Lek. wet. Sylwia Kasprzak, prof. dr. hab. Aleksandra HartwigSGGW w Warszawie

Chroniczny paraliż pszczół osłabia rodziny pszczele

Wirus chronicznego paraliżu pszczół (CBPV) jest rozpowszechniony na całym świecie. W Polsce rzadko jest on

diagnozowany, chociaż jest obecny w większości pasiek. Stwierdzenie zakażenia nie jest możliwe bez

wykonywania specjalistycznych badań laboratoryjnych. Przypuszcza się, że największe nasilenie objawów

występuje w sierpieniu i we wrześniu. Długo sądzono, że chroniczny paraliż pszczół nie jest chorobą zakaźną.

Przyczyn doszukiwano się w inwazji pasożytów Acarapis woodi, Nosema apis czy Malpighameba mellifiacae.

Podejrzewano również wiele bakterii. Z powodu trudności technicznych wirus wyizolowano dopiero w 1963r.

Okazało się, że jest to RNA wirus, o kształcie ciała od elipsoidalnego do kulistego. Wirusy o elipsoidalnym

kształcie są bardziej zakaźne. W Polsce wirus udało się wyizolować dopiero w 1992 r. Przebadane wtedy próbki

zebrano w maju w pasiekach podwarszawskich miejscowości. Pszczoły z tych pasiek nie wykazywały żadnych

objawów.

Wirus chronicznego paraliżu może powodować zakażenia bezobjawowe u pszczół dorosłych lub zamieranie

czerwiu. Gdy u pszczół występują objawy choroby, wtedy może być ona dwupostaciowa.

Pierwszą postać CBPV charakteryzuje występowanie u pszczół różnego rodzaju zaburzeń w poruszaniu się

oraz porażeń. Chore osobniki początkowo gromadzą się w najcieplejszych miejscach gniazda, później są

wypędzane lub wręcz wyrzucane na zewnątrz ula, gdzie łatwo je zauważyć, gdyż pełzają przed wylotkiem oraz

wokół ula lub wspinają się na źdźbła pobliskich traw. Owady wykazują nieskoordynowane, chwiejne ruchy.

Skrzydła wielu spośród nich są szeroko rozstawione na boki. Często spotykanym objawem przy tej postaci

choroby jest nadmierne rozdęcie odwłoka. Jest ono czasami tak silne, że między płytkami pancerza widoczna

jest nawet błona międzysegmentalna. Odwłok rozciągnięty jest przez zalegający w przewodzie pokarmowym,

głównie w wolu miodowym, pokarm, co spowodowane jest niepohamowanym apetytem owadów. Ta postać

choroby trwa kilka dni, po czym następuje śmierć wszystkich pszczół wykazujących objawy.

Druga postać chronicznego paraliżu pszczół cechuje się występowaniem tzw. czarnych rabusiów. Pszczoły te

tracą niemal całkowicie owłosienie, są czarne, połyskujące, sprawiają wrażenie natłuszczonych. Takie pszczoły

wydają się też mniejsze. W początkowej fazie choroby pszczoły zdolne są jeszcze do lotu. Gdy opuszczą ul, nie

mogą do niego wrócić, bo nie są wpuszczone przez strażniczki. Nie umiemy wyjaśnić takiego zachowania.

Podejrzewa się, że dotknięte chorobą pszczoły wydzielają zapach obcy dla wartowniczek i zdrowe osobniki stają

się agresywne względem chorych. Chore pszczoły mają bardzo charakterystyczny wygląd i zachowanie. Krążą

wokół wylotka, sprawiając wrażenie pszczół rabujących ul. W ciągu następnych paru dni u chorych pszczół

pojawiają się drgawki oraz porażenia i zaburzenia koordynacji, podobnie jak w pierwszej postaci. Pszczoły takie

w końcu zamierają, wykonując często drgające ruchy odwłokiem.

Rozpoznanie CBPV nie jest łatwe. W diagnostyce

różnicowej należy uwzględnić nosemozę (pełzające

przed wlotkami pszczoły z nadmiernie rozciągniętymi

odwłokami), i zatrucia substancjami chemicznymi

(różnego rodzaju porażenia oraz utrata owłosienia

przez owady). Najczęściej, mimo obecności wirusa w

organizmach pszczół, w rodzinie brakuje objawów i

wydają się one zdrowe. W rodzinie mogą chorować

oraz ginąć pojedyncze osobniki, ale jest to bardzo

trudne do zaobserwowania.

Jeżeli dochodzi do rozwoju chronicznego paraliżu,

opisane objawy mogą występować z różnym

nasileniem. W rodzinie może wystąpić jedna z postaci

lub obie naraz. W skrajnych przypadkach choroba może w ciągu 1-2 tygodni doprowadzić do zagłady rodziny. W

pobliżu ula widocznych jest wiele pełzających pszczół. Dzieje się tak jednak bardzo rzadko. Częściej objawy

choroby utrzymują się w pasiece przez kilka lat. W większości przypadków zanikają jesienią i pojawiają się

wiosną następnego roku.

Wirus chronicznego paraliżu pszczół szerzy się głównie przez bezpośredni kontakt pszczół. Dzieje się to głównie

na skutek różnego rodzaju uszkodzeń pancerza chitynowego owada. Rozprzestrzenianiu wirusa w obrębie

rodziny sprzyja chłodne dni oraz okresy bezpożytkowe, kiedy wiele pszczół pozostaje w ulu. Wirus ten może

wniknąć do organizmu pszczoły drogą pokarmową. Podejrzewa się, że wcześniej musiałoby jednak dojść do

uszkodzenia przewodu pokarmowego owada. Ważną rolę w szerzeniu infekcji między rodzinami odgrywać może

pszczelarz przy zabiegach opylania i opryskiwania. Gdy pszczoły próbują oczyścić się z oprysku, dochodzi do

wyłamywania włosków i tworzenia się wrót zakażenia.

Zwalczanie CBPV jest bardzo trudne. Nie ma bowiem skutecznego leku na żadną chorobę wirusową pszczół.

Natomiast bardzo ważne jest ograniczenie mechanicznego przenoszenia wirusa, a więc zaniechanie oprysków i

opylań, unikanie stłoczenia pszczół czy wymiana matki na młodą. Pomimo że choroba rzadko przenosi się drogą

pokarmową, nie powinno się podawać zdrowym pszczołom pokarmu po osypanych rodzinach.

Chociaż wirus może szerzyć się w tak różny sposób, zwykle objawy występują u jednej czy w dwóch rodzinach w

pasiece. Pszczelarz nie zdaje sobie często sprawy, że inne rodziny mogą być zakażone bezobjawowo i być

źródłem zakażenia. Aby to sprawdzić, potrzebne jest profesjonalne laboratorium, odpowiedni sprzęt i wiedza.

Badania w kierunku chronicznego paraliżu pszczół wykonywane są bezpłatnie w laboratorium SGGW (Katedra

Nauk Klinicznych, Choroby Owadów Użytkowych, SGGW, ul. Ciszewskiego 6, 02-786 Warszawa, tel.(22) 853-09-

45, e-mail: [email protected]).

Dr Ryszard S. Pałach

Jak sprzedawać zgodnie z prawem produkty

pszczele z własnej pasieki? Pszczelarstwo jest działem specjalnym produkcji rolnej. Z tego względu każdy pszczelarz jest

właścicielem gospodarstwa pasiecznego, w którym utrzymywane są zwierzęta gospodarskie i ma

obowiązek zgłoszenia tego faktu do rejestru powadzonego przez powiatowego lekarza weterynarii

(Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt i zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt.-

Dz. U. 2004 r. Nr 69 poz. 625; Rozporz. Min. Roln. i Rozwoju Wsi z dnia 8 stycznia 2003 r. w sprawie

Druga postać chronicznego paraliżu pszczół - wyłysiałe, czarne pszczoły


rejestru podmiotów prowadzących niektóre rodzaje działalności dotyczące zwierząt i produktów

zwierzęcych.- Dz. U. 2003 r. Nr 7, poz. 87).

Następnym krokiem pszczelarza, który sprzedaje konsumentom wyprodukowany przez siebie miód czy

inne produkty, jest zwrócenie się do powiatowego lekarza weterynarii o wydanie dokumentu

poświadczającego nadanie weterynaryjnego numeru identyfikacyjnego (Rozp. MRiRW z dnia 3 czerwca

2003 r. w sprawie wzorów świadectwa zdrowia oraz handlowego dokumentu identyfikacyjnego dla

wprowadzanych na rynek mięsa i jego przetworów, mleka i przetworów mlecznych, miodu i jego

przetworów, ryb, skorupiaków i mięczaków oraz ich przetworów, a także dla produktów jajczarskich. -

Dz. U. 2003 r. Nr 106, poz. 1000; Rozp. MRiRW z dnia 19 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobu ustalania

weterynaryjnego numeru identyfikacyjnego.- Dz. U. 2004 r. Nr 86, poz. 807).

Dysponując dokumentem poświadczającym nadanie weterynaryjnego numeru identyfikacyjnego (jego

okazania mogą domagać się zarówno przedstawiciele inspekcji weterynaryjnej jak i nabywcy

oferowanych produktów) pszczelarz może po spełnieniu wymaganych warunków prowadzić sprzedaż

pozyskanych z własnej pasieki produktów zarówno w wydzielonym pomieszczeniu na obszarze swojego

gospodarstwa pasiecznego (Rozp. MRiRW z dnia 13 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych

warunków weterynaryjnych wymaganych przy prowadzeniu działalności związanej ze sprzedażą

bezpośrednią.- Dz. U. 2002 r. Nr 223, poz. 1879), i na bazarach oraz targowiskach po uiszczeniu

ustalanej lokalnie opłaty targowiskowej.

Ponieważ nabywane przez konsumentów produkty znajdują się w opakowaniach jednostkowych, ich

oznakowanie powinno zawierać wymagane prawem informacje (Rozp. M.R. i R.W. z dnia 16 grudnia

2002 r. w sprawie znakowania środków spożywczych i dozwolonych substancji dodatkowych. - Dz. U.

2002 r. Nr 220, poz. 1856).

Część rozporządzeń wykonawczych do Ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt i zwalczaniu

chorób zakaźnych zwierząt jeszcze się nie ukazała, stąd do czasu ich wydania obowiązują wskazane

rozporządzenia do nieaktualnej już ustawy z 1974 roku.

Konfekcjonowany we właściwych warunkach miód z własnej pasieki opatrzony stosownym oznakowaniem każdy

pszczelarz może oferować także hurtowniom lub właścicielom sklepów prowadzących sprzedaż detaliczną. Jeśli

jednak takie będzie życzenie tych odbiorców obowiązkiem producenta jest uzyskanie na własny koszt (Rozp. M.R

i R.W. z dnia 30 grudnia 2002 r. w sprawie stawek opłat za dokonanie oceny, badań laboratoryjnych i

wydawanie świadectw jakości handlowej oraz sposobu i terminu wnoszenia tych opłat - Dz. U. 2002 r. Nr 241,

poz. 2088) wymaganego przez prawo (Ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-

spożywczych - Dz. U. 2001 r. Nr 5, poz. 44, Nr 54, poz. 1802, 2002 r. Nr 135, poz. 1145, Nr 166, poz. 1360)

świadectwa jakości handlowej tego produktu (Rozp. M.R. i R.W. z dnia 3 października 2003 r. w sprawie

szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej miodu - Dz. U. 2003 r. Nr 181, poz. 1773, Dz. U. 2004 r.

Nr 40, poz. 370).

Jacek Jaroń

Podział na „pół lotu” - to bardzo proste

Pszczelarze dość często pytają o prawidłowe wykonanie niektórych zabiegów z gospodarki pasiecznej. O

instruktaż proszą adepci sztuki pszczelarzenia i niektórzy mniej doświadczeni właściciele pszczół.

Do niedawna w standardowych ulach należało operować ramkami. Mając ule korpusowe o niskiej ramce (fot.1)

życie pszczelarza wydaje się łatwiejsze. Aby naukę poprzeć stosownym przykładem, posłużę się ulem, którego

korpusy mają wysokość 1 ramki dadanowskiej i mieszczą 10 takich ramek, co odpowiada 5 pełnowymiarowym

gniazdowym ramkom w jednym korpusie. Czyżby pszczelarze gospodarujący w dadanach czy ulach

warszawskich nie na tylu ramkach matki ograniczali w czerwieniu? Muszą oni wstawić kratę pionową i poziomą

albo typowy izolator. Matka z takiego więzienia chce za wszelką cenę uciec, bo w jej naturze nie leży

ograniczanie z boków. Lepiej toleruje kratę &brquo;nad głową”. Dla pszczół jest naturalne, że zapasy

gromadzone są u góry, a tam wolnych komórek do czerwienia brak. W ulach korpusowych matki izolujemy

umieszczając kratę miedzy kondygnacjami. Aby przystąpić do podziału na „pół lotu”, zdejmujemy z ula daszek,

a na daszku kładziemy zdejmowane korpusy (fot. 2). Obok dzielonej rodziny stawiamy dennicę po uprzednim

przesunięciu dzielonego ula na bok tak, aby dawna lokalizacja wylotka znalazła się między ulami (fot. 3). Nad

dwoma korpusami ula dotychczas była krata, która ograniczała matkę na dwóch korpusach. Teraz górny korpus

przestawiamy na nową dennicę (fot. 4), bez wyszukiwania matki. Następnie na każdym korpusie umieszczamy

kratę (fot. 5) i stawiamy po jednym korpusie na miód. Na ulach można postawić następne korpusy, gdy rozwój

rodzin będzie tego wymagał. Ramki w ulu nie są oddzielane beleczkami odstępnikowymi, są natomiast przykryte

od góry folią plastikową (fot. 6) i ociepleniem z płyty pilśniowej miękkiej (fot. 7). Na zakończenie operacji

zakładamy daszki i przez jakiś czas obserwujemy, czy przylatujące pszczoły równomiernie zalatują do każdego

ula. W przypadku intensywniejszych nalotów na jeden z uli odsuwamy go dalej w bok, a przysuwamy drugi ul, aż

nalot pszczół będzie równomierny (fot. 8). Opisany zabieg wykonujemy podczas dobrej pogody, kiedy pszczoły

wylatują w pole.

Co począć z ulem, w którym nie ma matki? Najlepiej pozwolić pszczołom założyć mateczniki, ale nie później niż

8. dnia robimy przegląd i wszystkie mateczniki zrywamy. Termin nie został wybrany przypadkowo, bo w tym

czasie nie powinno być już larw odpowiednich do założenia mateczników. Teraz możemy poddać hodowlaną

matkę. Poddanie matki w klateczce w czasie dzielenia rodziny nie będzie błędem. Osobiście preferuję pierwszą

metodę, albowiem pszczoły pozbawione matki, a później czerwiu, z którego mogłyby matkę wychować, przyjmą

bez większych oporów każdą matkę.

Lepiej jest, aby gniazdo było na snozach, nie na ramkach. Przeciwnicy snozów mogą zobaczyć na fot. 9, że

plastry na snozach dają się wyjmować, są dostatecznie wytrzymałe, a podglądanie gniazda od spodu, bez

wyjmowania plastrów, po uniesieniu korpusu gniazdowego pozwala na szybką ocenę stanu rodziny.

Jaki cel ma taki zabieg? Otóż spełnia on kilka zadań. Możemy w opisany sposób powiększyć pasiekę i wykonać

zabieg przeciwrójkowy. Do głównych zalet takiego podziału rodziny zaliczamy równomierny podział wszystkich

osobników, rozpoczynając od czerwiu i na pszczołach lotnych kończąc. Po takim podziale obydwie rodziny nie

mają niedoborów określonej grupy, np. pszczół lotnych, co występuje przy tworzeniu odkładów. Dzieląc na „pół

lotu” mamy normalne rodziny. Początkowo są one słabsze, ale w niedługim czasie siła ich wzrośnie. Prawda, że

nie jest to wcale trudne?

Dr Bolesław Osiński02-795 Warszawa, ul. Kazury 4/10,tel. (022) 648-88-89

Zadbajmy o lepsze trutnie w naszych pasiekach

W wielu pasiekach niedoceniany jest wpływ strony ojcowskiej na jakość populacji pszczół. Jeżeli wpływ rasowych

matek na jakość pogłowia jest już powszechnie uznany, to w przypadku naturalnego unasieniania oddziaływanie

trutni pozostaje niedocenione. Wiąże się to z brakiem możliwości kontrolowania naturalnego unasieniania

matek. Tylko w ośrodkach hodowli matek i w niektórych pasiekach reprodukcyjnych, gdzie wykonuje się

sztuczne unasienianie, dobiera się trutnie o sprawdzonym pochodzeniu. W pozostałych pasiekach unasienianie

matek w sposób naturalny odbywa się z udziałem trutni zupełnie przypadkowych. Należy więc podjąć wysiłek w

kierunku większego nasycenia terenu trutniami dobrymi, może nawet bez znanego pochodzenia, które

odegrałyby większą rolę w przekazywaniu pożądanych cech matkom z pasieki własnej jak i pasiekom

okolicznym. Chodzi o to, aby w miejscach gromadzenia się trutni wartościowe stanowiły przewagę nad

przypadkowymi. W tym celu do najlepszych rodzin w pasiece, silnych i zdrowych, wyróżniających się wysoką

wydajnością miodową, łagodnością i ograniczoną rojliwością, trzeba dodać wiosną plaster z węzą trutową (do

2 dm2) albo ramkę z plastrem z częściową zabudową trutową. Ramkę wstawia się w środek gniazda, blisko

czerwiu otwartego. Wiosną matki chętnie zaczerwiają komórki trutowe.

W pasiekach, gdzie wychowuje się matki na własne potrzeby, umieszczenie ramki w gnieździe lub w gniazdowej

ramce pracy powinno być ściśle powiązane z terminem chowu trutni. Chodzi o otrzymanie dojrzałych płciowo

trutni na czas lotów weselnych matek. Plastry trutowe należy dodać trzy tygodnie przed rozpoczęciem wychowu

matek do 2 lub 3 rodzin. Trzeba uwzględnić zróżnicowane cykle rozwoju obu płci (16 dni matka, 24 dni truteń)

oraz dwutygodniowy okres dojrzewania płciowego trutni. Z 2 dm2 obustronnie zabudowanego plastra otrzymuje

się około 800 trutni, a podwojona lub potrojona ich liczba w pełni zaspokoi potrzeby pasieki własnej i będzie

miała wpływ na pasieki rozmieszczone w promieniu kilku kilometrów. Konieczne jest natomiast ograniczenie

liczby trutni w pniach, które nie powinny brać udziału w unasienianiu matek.

Ramki po wygryzieniu się trutni powinny być usunięte, aby nie dochodziło do tworzenia niepotrzebnych już

kolejnych pokoleń. Jeżeli jest w nich czerw pszczeli, przenosi się je do nadstawek, gdzie po wyjściu pszczół pełni

rolę ramek magazynowych. Za kratą odgrodową matki nie mają do nich dostępu.

Na pnie ojcowskie najlepiej nadają się linie kończące 2-3 letni okres funkcjonowania w pasiece i zostały w tym

czasie sprawdzone pod względem korzystnych cech, pożądanych w kojarzeniu z nową linią wprowadzaną do

pasieki. Potrzeba zwiększenia liczby wartościowych trutni odnosi się szczególnie do pasiek, w których nie ma

cyklicznej wymiany matek, a przez dobór trutni można nieco poprawić jakość swoich pszczół. Dla nich naturalne

unasienianie matek lepszymi trutniami jeszcze długo będzie podstawowym zabiegiem poprawiającym jakość

rodzin pszczelich. Coroczne wykonanie tego zabiegu przez liczniejszą grupę pszczelarzy mogłoby się przyczynić

do ciągłej wymiany genów na lepsze w danej okolicy. Dodać można, że w gospodarce rolnej niemal wyłącznie

poprzez stronę ojcowską poprawia się pogłowie zwierząt gospodarskich.

Alfons Smolnikul. Dębowa 1443-190 Mikołówtel. (32) 226-41-60

Przyrząd ułatwiający drutowanie ramek

Przygotowanie ramek do ponownego wykorzystania jest pracochłonne. Trzeba bowiem

wytypować ramki, z których wycięte zostaną plastry ciemne oraz uszkodzone przez motylice,

z zapleśniałą pierzgą czy z zabudową trutową. Wycięcie woszczyny ułatwia podgrzanie.

Można ja wystawić na słońce lub ogrzać strumieniem ciepłego powietrza, np. z suszarki do

włosów. Po wycięciu plastrów należy usunąć resztki wosku i okitowania, a następnie oczyścić

mechanicznie beleczki ramek. Robię to krótkim, ostrym nożem. Ramki poplamione kałem

wymagają wygrzania w temperaturze 65°C przez 20 minut lub przemycia w roztworze sody

kaustycznej i opłukania wodą. Otwory pod nawlekany drut należy poprawić, podnieść

gwoździki i usunąć resztki drutów. Zwichrowane i uszkodzone ramki najlepiej wycofać.

Nawlekanie drutu jest zabiegiem uciążliwym, zwłaszcza przy tworzeniu się pętli.

Na rysunku i fotografii widoczny jest przyrząd ułatwiający drutowanie ramek, zwłaszcza do

uli Dadanta. Prace przy tym przyrządzie mogę wykonywać na siedząco. Urządzenie to jest u

mnie w stałym użyciu już od kilku lat.

Początkowo urządzenie do drutowania ramek stanowiła płyta wiórowa z wkręconymi śrubami

/2-5/, później płytę tę ustawiłem pod kątem 60°. Ostatnio przyrząd udoskonaliłem. Wyciąłem

okienko w płycie wiórowej. Dzięki niemu widoczne widoczne są otworki ramki. Teraz

przyrząd ustawiony jest w pozycji pionowej z możliwością obracania się, co widoczne jest na

rysunku (elementy 7-12). Dodatkowym usprawnieniem jest zamontowanie rolki z drutem u

góry ramki z prawej strony. Ramkę podtrzymuje podpórka /6/.

Warunkiem sprawnego

wykorzystania przyrządu jest stały

rozstaw otworków w beleczkach

ramki. Do tego celu służy mi

prosta listwa stalowa o szerokości

25 mm i grubości 4-6mm z

wytrasowaną osią i dokładną

podziałką rozstawienia otworów,

których średnica powinna wynosić

2,5 mm. Przed montażem nowych

ramek wiercę w listewkach

otworki. Używam do tego celu

wiertarki stołowej. Wprowadzenie

drutu do otworków w ramkach

ułatwia przytępiona duża igła i

otwór na nią w płycie /12/.

Przedstawiony przyrząd umożliwia

drutownie ramek na siedząco,

usprawnia pracę i skraca czas jej wykonywania, zapobiega pętelkowaniu się drutu, umożliwia

prostowanie i czyszczenie drutu.

Naukowcy odpowiadają na pytania dotyczące

zimowli

Na pytania dotyczące głównie fizjologii i zachowania pszczół podczas zimowli odpowiedzieli na łamach

rosyjskiego czasopisma „Pčelovodstvo” dyrektor Instytutu Pszczelarstwa w Austrii dr G. Pechnacker i pracownik

naukowy Instytutu Naukowo-Badawczego Pszcelarstwa w Rosji A. Kasjanow.

1. W jakiej części kłębu zimowego, a w związku z tym w jakiej temperaturze przebywają

najchętniej pszczoły w różnym wieku? W jakich warunkach młode pszczoły zaczynają

wpełzać do komórek plastrów? Czy ich rozmieszczenie w tych komórkach zależy od wieku?

G.P.: Gdy w rodzinie jest czerw (na początku lub w końcu zimy), młode pszczoły przebywają stale w

pobliżu czerwiu. Gdy w zimującej rodzinie nie ma już czerwiu, wszystkie pszczoły, niezależnie od wieku,

zachowują się jednakowo. Im jest zimniej, tym bardziej zbliżają się do siebie, aby zmniejszyć

powierzchnię kłębu i straty ciepła, i tym więcej ich wpełza do komórek plastrów. Im niższa jest

temperatura zewnętrzna, tym częściej pszczoły z ciepłej wewnętrznej części kłębu wędrują do jego

zimnej części zewnętrznej i z powrotem, co jest konieczne, aby nie zdrętwiały z zimna i nie wypadły z

kłębu.

A.K.: Wszystkie pszczoły, podobnie jak wszystkie żywe stworzenia, wydzielają ciepło. Ale w zależności

od wieku i miejsca przebywania w kłębie mogą mieć różny udział w wytwarzaniu ciepła przez ten kłąb.

Z danych H. Esch wynika, że temperatura na powierzchni kłębu przewyższała temperaturę otoczenia o

1-2°C, a w środku kłębu - o 3-6°C. Ponieważ ilość ciepła oddawanego przez ogrzane ciało (w tym

wypadku przez pszczołę) jest proporcjonalne do różnicy między temperaturą tego ciała i temperaturą

otoczenia, przy stałym współczynniku oddawania ciepła i stałej powierzchni ciała pszczoły, ilość

wydzielanego przez nią ciepła powinna być na powierzchni kłębu trzykrotnie większa niż w jego środku.

Jedna pszczoła wydziela średnio od 0,1 do 0,98 cal/min w zależności od wieku, stanu fizjologicznego i

Fot. 1. Aktualna wersja przyrządu z ramką z nawleczonym już drutem, u góry - szpulka z drutem

warunków środowiska. Pszczoła, która dopiero co wygryzła się z komórki plastra, wydziela średnio 0,05

cal/min, a pszczoła w wieku dwóch dni - średnio 0,28 cal/min. Po 15 dniach od wygryzienia się z

komórek młode pszczoły wydzielają tyle samo ciepła co pszczoły dorosłe.

Według obserwacji O. S. Lwowa pszczoły zaczynają wpełzać w komórki plastrów już jesienią przy

temperaturze zewnętrznej od 4,2 do 4,6°C. Przy temperaturze od +1°C do -3,5°C prawie 40% pszczół

zajmuje 90° komórek, w których nie ma miodu.

2. Jak zmienia się stan gruczołów pszczół w miarę ich starzenia się podczas zimowli, a także

długość ich życia w zależności od warunków zimowli?

G.P.: Z reguły u wszystkich pszczół zimowych stan gruczołów jest jednakowy. Zmienia się on u tych

spośród nich (a także u pszczół wiosennych), które w końcu zimy zaczynają karmić czerw. Długość

życia takich pszczół jest znacznie krótsza od długości życia pszczół zimowych niekarmiących czerwiu,

które nierzadko żyją od końca sierpnia do początku maja następnego roku. Jeśli pszczoła zimowa musi

karmić czerw, to dzięki ciału tłuszczowemu może wykarmić dużo larw, które przeobrażają się potem w

pszczoły letnie, Jednak ciało tłuszczowe szybko się przy tym zużywa.

3. Czy warunki zimowli i zapasy perzgi w gnieździe wpływają na starzenie się pszczół

rozumiane jako spadek ich potencjału życiowego?

G.P.: Warunki zimowli nie wpływają bezpośrednio na starzenie się pszczół, ale mają wpływ na zużycie

pokarmu i w konsekwencji na wypełnienie jelita prostego. Podczas silnych mrozów rodzina pszczela

zużywa dużo pokarmu, wskutek czego może dojść do zaperzenia z powodu przepełnienia jelit prostych

pszczół. W określonej temperaturze silna rodzina zużywa w przeliczeniu na jedną pszczołę lub na 1 g

pszczół znacznie mniej pokarmu niż słaba i w związku z tym grozi jej w mniejszym stopniu zaperzenie.

A.K.: Pszczoły powinny zimować przy temperaturze zewnętrznej bliskiej 0o C. W takich warunkach

intensywność wytwarzania przez nie ciepła, które odzwierciedla poziom ich przemiany materii, jest

minimalna i mieści się w granicach od 6 do 8 W. Przy temperaturze zewnętrznej -25°C dochodzi ona do

17 W. Z tego punktu widzenia niekorzystna jest również temperatura zewnętrzna znacznie

przekraczająca 0°C. Gdy wynosi ona 10°C, intensywność wytwarzania ciepła przez pszczoły dochodzi

do 9 W, a przy 15°C - do 11 W. Przy wysokiej temperaturze zewnętrznej kłąb zimowy się rozluźnia i

rozpada.

4. W jakim stopniu zahamowana jest przemiana materii u młodych pszczół przebywających w

komórkach plastrów i jak długo one tam przebywają? Co zmusza młode pszczoły do

opuszczania komórek?

G.P.: Pszczoły przebywające w komórkach plastrów znajdują się w ciepłym środku kłębu zimowego. Z

pewnością zużywają one mniej energii, niż pszczoły znajdujące się na jego powierzchni. Być może, że

istotną rolę w ustawicznym przemieszczaniu się pszczół ze środka kłębu do jego części peryferyjnej i z

powrotem odgrywa zapas miodu w ich wolach miodowych. Przypuszczalnie pszczoły przebywające w

komórkach również trafiają od czasu do czasu do peryferyjnej części kłębu i uliczek międzyplastrowych,

aby uzupełnić zapasy w swoich wolach.

A.K.: Wypełzanie zimujących pszczół do komórek plastrów jest konieczne, gdy zmniejsza się objętość

kłębu zimowego i w uliczkach międzyplastrowych brakuje miejsca dla wszystkich mieszkanek ula.

Pszczoła siedzi w komórce dopóki nie zużyje całkowicie zapasów pokarmu. Do zmiany miejsca pobytu

może ją zmusić zmiana warunków, np. spadek temperatury poniżej poziomu krytycznego. Po

uzupełnieniu zapasów pokarmu pszczoła może znów wpełznąć do pustej komórki, jeśli ją znajdzie. Nie

mogąc się wypróżnić w ulu, pszczoły w okresie, gdy w rodzinie nie ma czerwiu, prawie nie zużywają

zapasów perzgi. Składniki pokarmowe ciała tłuszczowego zużywają zimą głównie wtedy, gdy karmią

czerw, co w normalnych warunkach zdarza się jedynie pod koniec zimowli. Warto podkreślić, że ciało

tłuszczowe nieco się zwiększa w okresie poprzedzającym wychów czerwiu.

5. Czy młode pszczoły wracają do komórek po uzupełnieniu zapasów miodu w wolach? W jakim

wieku pszczoły tracą skłonność do wpełzania w wolne komórki plastrów podczas

ochłodzenia? Czy zimujące pszczoły odtwarzają zużyte składniki pokarmowe ciała

tłuszczowego, gdy w gnieździe są zapasy pierzgi?

G.P.: Kwestia zależności wpełzania pszczół do komórek plastrów od wieku nie zostało jeszcze

ostatecznie wyjaśniona. Można na razie stwierdzić jedynie, że stan fizjologiczny wszystkich pszczół

zimowych jest prawie jednakowy niezależnie od ich wieku. Ciało tłuszczowe pszczół zimowych w

Europie środkowej od połowy lub końca lipca jest dobrze rozwinięte, ale od wczesnej wiosny, gdy

pszczoły zaczynają karmić czerw, znów się zużywa i nie odbudowuje, gdy pszczoły zaczynają zbierać

pyłek i nektar. Gdy wychowują dużo czerwiu, długość ich życia się skraca.

6. Jaki jest mechanizm regulacji temperatury i stężenia gazów w kłębie zimowym?

G.P.: Temperatura w środku kłębu wynosi mniej więcej 20°C. Stężenie CO2 waha się od 0,4 do 2,8%,

dochodząc czasem do 6%.

A.K.: Kłąb pszczeli to układ niejednorodny z wewnętrznym źródłem ciepła. Tym źródłem są pszczoły

wydzielające ciepło w wyniku procesów życiowych. We wszystkich ciałach i układach z wewnętrznymi

źródłami ciepła temperatura rośnie w kierunku ich środka i może dojść do wysokiego poziomu nawet

przy małej mocy tych źródeł. Jak tylko pszczoły utworzą kłąb, w jego środku temperatura wzrasta do

poziomu umożliwiającego im pobieranie pokarmu, a na powierzchni kłębu utrzymuje się na takim

poziomie, przy którym nie grozi im odrętwienie. W miarę jak temperatura zewnętrzna spada,

powierzchnia kłębu się ochładza. Jeśli temperatura okazuje się zbyt niska dla pszczół, kierują się one w

głąb kłębu. W rezultacie kłąb staje się bardziej zwarty. W takim kłębie taka sama ilość energii cieplnej

jest wydzielana w układzie o mniejszej objętości, w związku z czym temperatura w środku i na

powierzchni kłębu wzrasta. Gdy kłąb osiąga maksymalną zwartość, a temperatura zewnętrzna nadal

spada, pszczoły mogą już tylko spożywać więcej pokarmu i w wyniku intensywniejszej przemiany

materii zwiększać wydzielanie ciepła, nie dopuszczając w ten sposób do nadmiernego ochłodzenia

powierzchni kłębu. Gdy podnosi się temperatura na powierzchni kłębu, rośnie ona również w jego

środku. Gdy dochodzi w środku do 36°C, pszczoły opuszczają środek kłębu. Na wydzielanie i oddawanie

ciepła w kłębie nakłada się wydzielanie przez pszczoły i uchodzenie z kłębu pary wodnej i CO2. Rozkład

stężenia tych składników powietrza w kłębie jest podobny do rozkładu temperatury: stężenie jest

najwyższe w środku kłębu i najniższe na jego powierzchni. Para wodna i CO2 uchodzą z kłębu przez

dyfuzję.

7. Jak warunki zimowli wpływają na stan rodzin o różnej sile i różnych ras?

G.P.: Silne rodziny niezależnie od warunków w ulu znoszą zimę lepiej niż rodziny słabe. Dla słabych

rodzin duże znaczenie ma należyta izolacja cieplna, bez której zużywają one dużo pokarmu. Pszczoły

ras miejscowych, przystosowanych do klimatu w danym rejonie, zimują lepiej niż pszczoły ras obcych.

8. Jak rozwój rodzin przed zimą wpływa na liczbę młodych pszczół w komórkach plastrów

podczas zimowli i rozwój rodzin wczesną wiosną?

G.P.: Silne i zdrowe rodziny, które szybko rozwijały się jesienią, pomyślnie zimują i wiosną rozwijają się

szybciej niż słabe. Jednak procent pszczół przebywających podczas zimowli w komórkach plastrów nie

zależy od rozwoju rodzin przed zimą. Pszczoły ras południowych przy takiej samej temperaturze

zewnętrznej tworzą luźniejszy kłąb w porównaniu z pszczołami ras północnych.

9. Jaka jest maksymalna ilość pokarmu węglowodanowego, którą pszczoły mogą spożyć

podczas zimowli i ile powstaje przy tym kału?

G.P.: W Europie środkowej zimująca rodzina o masie 2 kg (a więc licząca około 24 tys. pszczół) zużywa

w ciągu zimy około 8 kg pokarmu, czyli 0,3 g w przeliczeniu na jedna pszczołę. W słabej rodzinie każda

pszczoła w podobnych warunkach spożywa więcej pokarmu. Ilość niestrawionych resztek zależy od jego

jakości. Jest ich mniej, gdy pszczoły żywią się syropem cukrowym, więcej natomiast, gdy spożywają

zawierający dużo składników mineralnych miód spadziowy. W ciągu przeciętnej zimy średnia ilość

niestrawionych resztek pokarmu w przeliczeniu na jedną pszczołę wynosi od 5 do 10 mg (czasem

nawet 20 mg).

10. Gdzie w kłębie zimowym wydziela się najwięcej energii? W jakim wieku pszczoły są

najbardziej aktywne w tym kłębie? Jak wpływa na wydzielanie energii przez starsze

pszczoły i ich zachowanie wyczerpanie ich organizmu oraz przepełnienie jelita prostego?

G.P.: Przypuszczalnie pszczoły z pełnym wolem wędrują do zewnętrznej części kłębu zimowego, aby

pracą swoich mięśni wytworzyć dla niego osłonę cieplną. Gdy zaczyna brakować im energii, wracają do

środka kłębu, aby pobrać pokarm i dzięki niemu się ogrzać. Ale właściwe jądro energetyczne kłębu

zimowego znajduje się w jego części wewnętrznej, ponieważ pszczoły podtrzymują tam stałą

temperaturą. Nie wiadomo, jak na wydzielanie energii wpływa starzenie się organizmu pszczół i

przepełnienie jelita prostego.

11. Czy warunki zimowli i siła rodzin wpływają na czas rozpoczęcia wychowu czerwiu?

G.P.: Moment, w którym rozpoczyna się w określonym rejonie i przy określonej temperaturze

zewnętrznej wychów czerwiu zimą, zależy w znacznym stopniu od rasy pszczół. Silne rodziny

niektórych ras rozpoczynają wcześniej wychów czerwiu. Pobudzanie rodzin do wychowu czerwiu przez

celowe zakłócanie ich spokoju lub podkarmianie ciepłym syropem cukrowym czy też sytą może

doprowadzić do pojawienia się nosemozy. Na rozpoczęcie czerwienia przez matkę wpływa obecność

pasożytów. Rodziny porażone chorobą roztoczową lub warrozą dłużej niż zdrowe wychowują czerw

jesienią i wcześniej zaczynają go wychowywać wiosną.

Źródło: Pčelovodstvo 2002, nr 8

Jacek Jaroń

Zła węza

W bezpośrednich rozmowach i telefonicznie pszczelarze pytają mnie: Dlaczego pszczoły dziurawią

węzę? Co jest powodem, że węza ulega pofałdowaniu, a plastry obrywają się? Czym wytłumaczyć,

że węza od jednych producentów jest krucha i łamliwa, a od innych jest nadmiernie elastyczna i

wygina się na wszystkie strony? Co jest powodem szarego nalotu na węzie? Na część pytań

odpowiedź jest prosta, ale inne wymagają fizyko-chemicznych badań, aby stwierdzić np., czy do

wosku, z którego wykonano węza, nie wprowadzono dodatków „uszlachetniających”. W swojej

wypowiedzi skoncentruję się na głównym zagadnieniu, a mianowicie na ułożeniu komórek plastra

pszczelego. Wiem, że bardzo narażę się niektórym producentom węzy, ale mam już taką naturę, że

staram się pisać prawdę.

Sprzedawana węza, pasująca do wymiarów danego typu uli, nie zawsze jest zgodna z normą. Mam

na myśli ułożenie zaczątków komórek pszczelich. Nawet pszczelarze mający własne strony w

Internecie nie zwracają uwagi, jak są ułożone wizerunki komórek pszczelich zdobiące ich witryny.

Szanowni Pszczelarze, w dowolny sposób można układać trylinkę na drodze, ale nie komórki w

plastrze!

Ułożenie komórek w plastrze wykonanym na węzie

Zanim nauczono się wyrabiać węzę, plastry były „majątkiem” pszczelarza. Chcąc sobie

przysporzyć tego majątku, zaczęto podpatrywać pszczoły i mierzyć komórki w plastrach

budowanych w sposób naturalny, aby wyprodukować węzę. Jakby nie patrzył i nie mierzył, pszczoły

zawsze budowały plaster w taki sposób, że ostrza sześcioboku komórek były skierowane do góry i

dołu (rys.), co zapewnia wysoką wytrzymałość plastra wypełnionego miodem. Z chwilą

wynalezienia wirówki, pszczelarze zauważyli, że prawidłowo zbudowane plastry są mocniejsze i

bardziej odporne na przeciążenia, niż te ułożone nieprawidłowo. Fakt, że pszczoły, nie mając

wyboru, akceptują i wadliwą węzę, ale budują mniej chętnie, a plastry bywają pofalowane,

zniekształcone, dziurawione i częściej są uszkadzane podczas wirowania miodu. Jeszcze do

niedawna „stary” pszczelarz nie kupiłby nieprawidłowo wykonanej węzy, ale pszczelarze młodzi

stażem są nadmiernie ufni.

Szanująca się firma Lankoff z Kielc, producent walców do węzy, sprzedając walce pszczelarzowi

pyta, jakie ma ule, bo od tego zależy wykonanie grawerowanych części roboczych. Przecież węza

do ula warszawskiego poszerzonego i Dadanta, to niemal ten sam wymiar. Langstroth i warszawski

zwykły też mają podobne wymiary. Więc w czym problem? Ano w ułożeniu komórek w plastrze.

Producenci węzy poszli na łatwiznę licząc, że pszczelarzom będzie wszystko jedno, co włożą do ula.

I tak się stało, tylko że pszczołom nie jest wszystko jedno i znajduje to przełożenie na wydajność z

pasieki. Taki stan rzeczy wynika z chęci obniżenia kosztów. Kupując automat do produkcji węzy,

producent najczęściej dysponuje jednym rodzajem części grawerowanej i węzę otrzymaną w

postaci taśmy kroi na kawałki odpowiadające danemu typowi ramek, a ułożenie komórek jest albo

dobre, albo złe. Węza inaczej nie da się pokroić, bo taśma jest wąska. Chyba że producent

ograniczy asortyment do ramek wąsko-wysokich lub tylko do szeroko-niskich, w zależności od

posiadanego urządzenia.

Nie będę wymieniał, kto produkuje buble, ale wiem na pewno, że dawne spółdzielnie ogrodniczo-

pszczelarskie sprzedają węzę zgodną z normą, z właściwym układem komórek. Teraz, po sezonie,

nie można już niczego zmienić, ale kupując węzę na nowy sezon handlowcy w zamówieniach

powinni domagać się towaru dobrej jakości i zgodnego z normą, a pszczelarze powinni mieć prawo

do zwrotu producentowi węzy wadliwej.

P.S. Nakłaniany licznymi prośbami pszczelarzy chciałbym jednoznacznie udowodnić, że surowiec

do produkcji węzy jest dobrej jakości. Aby to uczynić, mam zamiar posiadane próbki węzy niemal

wszystkich większych krajowych producentów przekazać do badań, aby jednoznacznie określić ich

skład chemiczny i obalić obiegowe opinie o dodawaniu do wosku rozmaitych „uszlachetniaczy”.

Dr Piotr SkubidaOddził Pszczelnictwa IS i K w Puławach

[email protected]

Kilka aspektów dobrego zimowania

Przygotowanie pszczół do zimowania to temat często

powtarzany, ale i zawsze bardzo istotny dla pszczelarzy, dlatego

warto niektóre wiadomości przypominać wielokrotnie. Sposób

przygotowania rodzin pszczelich do zimy w znaczący sposób

wpływa na ich wiosenny rozwój i siłę, co stanowi punkt wyjścia

do rozpoczęcia nowego sezonu pszczelarskiego. Przyjmuje się na


ogół, że straty zimowe w polskich pasiekach wynoszą średnio około 5%. Uważam, że przy właściwym

przygotowaniu rodzin jesienią nie powinno dochodzić do takich ubytków. Straty 5% w pasiece 100-pniowej

oznaczają utratę tylko 5 rodzin, a w pasiece 200-pniowej już 10 rodzin itd. Każda strata wymaga uzupełnienia, a

na wiosnę można dowiedzieć się o dodatkowych, dotyczących głównie utraty matek pszczelich, co wiąże się z

łączeniem rodzin i ze zmniejszeniem ich liczby.

Często się mówi, że rok pszczelarski rozpoczyna się z chwilą układania gniazd na zimę. W większej

części Polski pożytek lipowy jest ostatnim pożytkiem w sezonie, i tam nie należy zwlekać z

rozpoczęciem układania gniazd, przynajmniej wstępnego, pod koniec lipca i na początku sierpnia. W

poprzednim „Pszczelarstwie” 10/04 wspomniałem, że obecny rok jest zupełnie nietypowy. Do połowy

sierpnia w rodzinach pszczelich było bardzo dużo czerwiu we wszystkich stadiach rozwojowych i

naprawdę trudno było znacząco ścieśniać gniazda. W tym też okresie wielu pszczelarzy podkarmia

rodziny pszczele pobudzająco w celu rozczerwienia matek. W okolicach Puław nie było to konieczne,

ponieważ do końca sierpnia występował pożytek z obficie kwitnącej nawłoci, który zupełnie wystarczał

na bieżące potrzeby rodzin, a niektórzy pszczelarze odebrali nawet po kilka kilogramów takiego miodu

z rodziny. W Zakładzie Technologii Pasiecznych Oddziału Pszczelnictwa mogliśmy rozpocząć

dokarmianie zimowe dopiero 25 sierpnia. Kilka lat temu przedstawiałem w „Pszczelarstwie” wyniki

badań dotyczących najkorzystniejszych terminów zakończenia dokarmiania zimowego. Optymalnym

terminem jest koniec sierpnia. W tym roku dostosowanie karmienia pszczół do tego terminu nie było

możliwe.

Wiadomo, że pszczoły wygryzające się w trzeciej dekadzie sierpnia i w pierwszej dekadzie września nie

powinny przerabiać syropu cukrowego, bo są to pszczoły najlepsze do zimowania. One też stanowią

największy procent pszczół długowiecznych, żyją bowiem do 270 dni, co stwierdziły nasze badania. Do

przerabiania syropu powinno wykorzystywać się pszczoły wygryzione w lipcu i z początku sierpnia,

które i tak nie są w stanie przetrwać do wiosny. W sytuacji opóźnienia dokarmiania zimowego

najlepszym rozwiązaniem byłoby podawanie Bioinwertu, którego zmagazynowanie w plastrach i

odparowanie nie eksploatuje pszczół jak przeróbka syropu cukrowego. W rejonach, z pożytkami

późnymi (wrzosy, spadź iglasta) termin zakończenia dokarmiania zimowego przypada na koniec

września i pszczelarze powinni nawet na początek października wykorzystywać plastry z gotowymi

zapasami, wcześniej przygotowanymi w innych pasiekach. Dokarmianie syropem w tym okresie jest

równoznaczne z prawdopodobieństwem odebrania pszczołom możliwości przezimowania.

Przed zimą nie możemy zapomnieć o konieczności walki z warrozą. Jeżeli w sezonie nie widzieliśmy

pasożyta na pszczołach, to nie możemy zaprzestać leczenia w danym roku. Do zabiegów leczniczych

należy przystąpić zaraz po ostatnim miodobraniu. Najwygodniejsze w walce z Varroa są paski

roztoczobójcze do zawieszania w ulach. W bieżącym roku są dostępne na rynku paski Biowar i Apitraz

produkcji Biowetu z Puławy, których substancję czynną stanowi amitraz, podobnie jak w Apiwarolu AS

(tabletki do odymiania).

Pszczelarze zimują rodziny pszczele w różny sposób. Zależy to od: typu zabudowy, obecności poduszki

powietrznej, ocieplenia górnego oraz zimowania w jednym czy dwóch korpusach. Typ zabudowy ula nie

ma aż tak dużego znaczenia, gdyż właściwie przygotowana do zimowania rodzina dobrze zimuje.

Natomiast w sezonie w ulach o ciepłej zabudowie praca jest utrudniona i przeglądy odbywają się w

wolniejszym tempie. Poduszka powietrzna w istotnym zakresie poprawia warunki zimowania. Poduszkę

można stworzyć między dennicą ula a korpusem nadstawką albo drugim korpusem. W ten sposób

zwiększona zostaje przestrzeń powietrzna w ulu. Powietrze lepiej w nim cyrkuluje i spada wilgotność

względna. Warunki termiczne są wówczas dla pszczół dogodniejsze, bo powietrze dochodzące do kłębu

nie jest już tak zimne.

Powszechnie wiadomo, że największym wrogiem dobrego zimowania rodzin pszczelich jest nadmierna

wilgotność, szczególnie dotkliwa w ulach styropianowych, ze słabymi rodzinami. W takich ulach

wczesną wiosną na dennicy było dużo wody, a plastry pokrywała pleśń. Kłopoty z nadmierna

wilgotnością skończyły się z chwilą wprowadzenia do tych uli tzw. głębokich dennic. Wielu pszczelarzy

obawia się pozostawienia na zimę zbyt dużych wylotów i często niepotrzebnie je znacząco zmniejszaj.

Dobrej wentylacja w czasie zimowania jest bardzo ważna, a świadczą o tym dane Brennera. Wyliczył

on, że rodzina o średniej sile zużywa na ogrzanie kłębu 18 g zapasów dziennie. Do spalania takiej ilości

cukrów potrzeba 13,43 litra tlenu, który jest zawarty w 63,97 litrach powietrza atmosferycznego. Jest to

minimalna ilość powietrza, która musi dostać się do wnętrza gniazda dziennie. Przy spalaniu

wspomnianych 18 g zapasów wydziela się aż 13,43 litra pary wodnej, która w ciągu doby powinna być

usunięta z ula. Jeżeli 34 dm3 przyjmiemy za przybliżoną pojemność gniazda zimowego, to powietrze

zawarte w gnieździe musi być wymienione dwukrotnie w ciągu 24 godzin. Bywa, że w związku z

niepokojeniem rodzin, ochłodzeniem czy zawilgoceniem ula zapotrzebowanie na tlen i wymianę

zużytego powietrza przez rodzinę znacznie wzrasta. Z danych wynika, że stworzenie warunków do

właściwej wentylacji w ulu na czas zimowania należy traktować priorytetowo.

Obecnie coraz częściej można usłyszeć o zimowaniu rodzin bez górnego ocieplenia w ulach. Wyniki

doświadczeń sugerują, aby w okresie zimy nie zakładać ocieplenia. Pozwala to bowiem na

wychłodzenie gniazda w takim stopniu, aby pod koniec zimowania matka nie rozpoczynała zbyt

wcześnie czerwienia. W okresie trwających jeszcze chłodów wczesne rozpoczęcie czerwienia jest

niekorzystne ze względu na brak pożytku rozwojowego oraz zwiększone i przedwczesne zużycie

zapasów zimowych.

Według naszych badań sprzed kilku lat zimowanie rodzin pszczelich w dwóch korpusach w ulach

wielkopolskich okazało się korzystniejsze w porównaniu z zimowaniem w jednym korpusie, o czym

świadczył wiosenny rozwój rodzin i wyniki produkcyjne. W ulach Ostrowskiej, ze względu na wysokość

ramki, zimowanie zawsze musi przebiegać w dwóch korpusach. Przygotowywanie rodzin do zimy w

jednym korpusie jest prostsze i nie wymaga użycia tylu plastrów i mat bocznych oraz krat odgrodowych

podczas dokarmiania, jak w przypadku dwóch korpusów. Problem ten nie dotyczy uli leżaków.

Chciałbym zaapelować do pszczelarzy, aby zimowali głównie rodziny silne, one bowiem stanowią

podstawę sukcesów produkcyjnych osiąganych w nowym sezonie pasiecznym. Pamiętajmy, że utrata

ciepła z kłębu o dużych rozmiarach jest zdecydowanie mniejsza ze względu na korzystny stosunek

rozmiarów kłębu do jego powierzchni, ale i większa także jest produkcja ciepła. W rodzinach słabych

prawidłowości te są przeciwstawne.

Dr Piotr SkubidaOddził Pszczelnictwa IS i K w Puławach

[email protected]

Konieczność i potrzeba dezynfekcji w pasiece

Odkażanie w pasiece zawsze było ważnym elementem w zwalczaniu zaraźliwych chorób pszczół i to niezależnie

od podawania środków leczniczych. Znaczne ograniczenia w ich stosowaniu, zwłaszcza antybiotyków i

sulfonamidów, w przyszłości być może całkowity zakaz ich używania, wymusza zwrócenie większej uwagi na

przestrzeganie w pasiekach reżimu sanitarnego, właśnie pod kątem zabiegów odkażających. Pod pojęciem

odkażania rozumiemy zabiegi, które mają na celu zniszczenie zarazków, które znajdują się poza

żywym organizmem. Odkażanie odgrywa ogromna rolę w zwalczaniu chorób rozwijających się z wtórnego

źródła zakażenia i także ma wielkie znaczenie w zapobieganiu tym chorobom.

Zarazkami nazywamy czynniki natury ożywionej, wywołujące choroby zakaźne i zaraźliwe, jak: wirusy, bakterie,

grzyby chorobotwórcze. Miejsce przebywania i namnażania zarazków nazywamy źródłem zakażenia. Może się

ono znajdować poza organizmem żywym i wtedy określamy je jako wtórne źródło zakażenia. W przypadku

chorób pszczół wtórne źródło zakażenia odgrywa ogromną rolę w rozprzestrzenianiu się chorób zaraźliwych. Na

przykład przy zgnilcu amerykańskim wtórnym źródłem zakażenia są ule, plastry po zamarłych na zgnilec


rodzinach pszczelich, a także miód i pierzga, wosk z takich rodzin. Ule i pokarm pszczół mają ogromne

znaczenie w szerzeniu się nosemozy, powszechnej w pasiekach choroby, a także choroby pełzakowej i grzybicy

otorbielakowej. Jedynie przy rozprzestrzenianiu się warrozy wtórne źródło zakażenia nie odgrywa żadnej roli, a

wynika to z właściwości biologicznych Varroa destructor.

W odkażaniu, w zależności od stopnia zniszczenia drobnoustrojów mamy do czynienia z:

sanityzacją - usuwanie drobnoustrojów w wyniku mycia czy płukania,

dezynfekcją - zabijanie wegetatywnych form drobnoustrojów, a więc drobnoustrojów żyjących,

będących także w fazie namnażania,

sterylizacją - likwidacja form wegetatywnych i przetrwalnikowych drobnoustrojów.

Niszczenie drobnoustrojów chorobotwórczych wykonuje się metodami fizykalnymi i chemicznymi.

Wybór metody zależy od właściwości zarazka, a więc przede wszystkim od możliwości przetrwania w środowisku

zewnętrznym i wrażliwości na określone środki odkażające.

Odkażanie metodami fizykalnymi

W warunkach pasiecznych najskuteczniejszym i najtańszym sposobem odkażania jest opalanie przedmiotów

drewnianych, na przykład uli, zatworów, czasem beleczek odstępnikowych, choć w tym ostatnim przypadku

lepiej jest te drobne przedmioty po prostu spalić. Przez opalanie możemy odkażać pewne przedmioty metalowe,

na przykład dłuto pasieczne.

Opalać można płomieniem palnika gazowego. Mniej wygodna w użyciu jest lampa lutownicza. W

ostateczności możemy spalić wiecheć słomy wewnątrz pustego ula. Odkażanie regulowanym płomieniem ma tę

zaletę, że można dokładnie opalić wszystkie ściany ula i dotrzeć do szpar i narożników. W przypadku uli z

tworzyw sztucznych, zwłaszcza utwardzonego styropianu, występują pewne utrudnienia w przypadku, kiedy

wymagane są rygorystyczne zabiegi odkażające, jak ma to miejsce przy zgnilcu amerykańskim. Wówczas

najlepiej jest odstąpić od odkażania, a ul i ewentualne wyposażenie z tworzyw sztucznych zniszczyć.

Odkażanie przez gotowanie ma na celu zabicie form wegetatywnych drobnoustrojów lub form

przetrwalnikowych niektórych pasożytów. Na przykład temperatura uzyskiwana przy gotowaniu zabija spory

Nosema apis oraz cysty pełzaka pszczelego. Gotowanie zalecane jest do odkażania odzieży ochronnej, miodu,

wosku. W przypadku miodu lepszy efekt odkażający w wyniku gotowania uzyskuje się po rozcieńczeniu do

połowy objętości wodą. Ten sposób odkażania miodu i wosku nie jest jednak skuteczny w przypadku zgnilca

amerykańskiego.

Odkażanie gorącym powietrzem może być prowadzone na przykład do niszczenia spor Nosema apis na

plastrach. Spory te są mało wytrzymałe na działanie podwyższonej temperatury, giną w ciągu jednej doby już w

temperaturze 49°C, ale sposób ten wymaga sprzętu nie tylko o odpowiedniej pojemności, ale i z możliwością

regulowania i utrzymywania potrzebnej temperatury.

Odkażanie parą nasyconą pod ciśnieniem odbywa się w specjalnych urządzeniach, autoklawach, i jest to

zabieg konieczny przy sterylizacji wosku przeznaczonego do wyrobu węzy.

Odkażanie metodami chemicznymi

Wybór chemicznych środków odkażających jest w warunkach pasiecznych bardzo ograniczony. Wiele z nich

charakteryzuje się przenikliwym zapachem, który może przechodzić do produktów pasiecznych, a szczególnie

do miodu. Trzeba się też liczyć z ich ewentualnymi pozostałościami w środowisku ulowym, zwłaszcza w

plastrach.

Dobry środek odkażający powinien być rozpuszczalny w wodzie i skutecznie działać. Nie może

niszczyć materiałów poddanych odkażaniu, a w przypadku dezynfekcji pasiecznej musi być

bezwonny. Jego resztki nie mogą trwale wiązać się z woskiem i ewentualnie przenikać do miodu.

Ogólną zasadą w stosowaniu chemicznych środków odkażających jest uprzednie dokładne

mechaniczne oczyszczenie powierzchni, a więc w przypadku dezynfekcji pasiecznej przede wszystkim

oskrobanie wewnętrznych ścian ula, ramek, zatworów, beleczek odstępnikowych, chociaż lepiej drobne

przedmioty zniszczyć, zwłaszcza w przypadku zgnilca amerykańskiego. Resztki kitu, wosku utrudniają kontakt

środka chemicznego z drobnoustrojami i osłabiają efekt odkażania. Do odkażania w pasiece najczęściej stosuje

się ług sodowy, wapno palone i wapno gaszone, pary i roztwór formaliny, stężony techniczny kwas octowy,

alkohol etylowy w postaci skażonej, jako tzw. denaturat. W naszych warunkach nie jest niestety możliwe użycie

doskonałego środka odkażającego, jakim jest tlenek etylenu.

Ług sodowy (soda żrąca, soda kaustyczna) używany jest w postaci 2% roztworu, przede wszystkim do

odkażania uli, ewentualnie drobnego drewnianego sprzętu pasiecznego Roztwór 1% może być używany do

odkażania obuwia gumowego i gumowych rękawic. Pracując z ługiem sodowym trzeba zachować dużą

ostrożność ze względu na jego żrące właściwości, zwłaszcza trzeba chronić twarz i oczy.

Związki wapnia używane są zazwyczaj w postaci tzw. mleka wapiennego. Mleko wapienne przygotowuje się ze

świeżo gaszonego wapna. Przez zmieszanie jednej części wapna gaszonego z 3 częściami wody uzyskuje się

zawiesinę stężoną, natomiast mieszając 1 część wapna gaszonego z 20 częściami wody uzyskuje się zawiesinę

rozcieńczoną mleka wapiennego. Rozcieńczone mleko wapienne ma pewne działanie odkażające, dlatego

można go użyć do bielenia ścian, sufitów w magazynach pszczelarskich.

Wapno palone może być przeznaczone do odkażania pasieczyska o wilgotnym podłożu, po uprzednim

uprzątnięciu wszelkich odpadków i śmieci. Jeżeli ziemia jest sucha, do odkażania używa się stężonej zawiesiny

mleka wapiennego.

Formalina. Jest to około 40% roztwór wodny aldehydu mrówkowego. W odkażaniu można używać albo 4%

roztworu, albo par formaliny. Formalina jest doskonałym środkiem odkażającym w przypadku nosemozy,

grzybicy otorbielakowej, chorób wirusowych, niszczy również barciaki. Nie powoduje korozji metali, a jej zapach

szybko się ulatnia z odkażanych przedmiotów. Pary formaliny działają jednak drażniąco na drogi oddechowe i

spojówki, stąd konieczna jest duża ostrożność przy ich stosowaniu. Ze względów praktycznych zaleca się w

dezynfekcji pasiecznej stosowanie raczej par formaliny.

Kwas octowy stężony. Obecnie najczęściej używany jest stężony 85% techniczny kwas octowy, ponieważ

zalecany dawniej stężony bezwodny kwas octowy, zwany kwasem octowym lodowatym, trudno jest kupić. Pary

stężonego kwasu octowego są doskonałym środkiem niszczącym spory Nosema apis na plastrach, a

jednocześnie niszczy też gąsienice oraz motyle barciaków. Plastry poddane odkażaniu z użyciem par kwasu

octowego muszą być wietrzone przed ich ponownym wstawieniem do ula. Kwas octowy również działa żrąco, a

jego pary działają drażniąco na drogi oddechowe i błony śluzowe. Cenną jego właściwością jest jednak

skuteczność w niszczeniu spor Nosema apis i barciaków, łatwość używania oraz przystępna cena.

Alkohol etylowy. Używany jest w postaci skażonej jako tzw. denaturat. Ogromną jego zaletą jest poza

działaniem odkażającym, łatwe rozpuszczanie i zmywanie resztek kitu i wosku z rąk i gumowych rękawic.

W zależności od celu i okresu wykonywanych zabiegów odkażających wyróżnić można odkażanie bieżące i

odkażanie zapobiegawcze

Odkażanie bieżące jest to odkażanie przeprowadzane w czasie trwania choroby i ma na celu zniszczenie

zarazków znajdujących się w obrębie ula, w jego najbliższym sąsiedztwie, także na sprzęcie pszczelarskim, a

nawet na ubraniu pszczelarza. Odkażanie to jest koniecznością, nawet prawnym wymogiem w pasiece, w której

występuje zgnilec amerykański. Od konieczności tej nie zwalniają ani zabiegi przesiedlania, ani ewentualne

stosowanie środka leczniczego. Rygorystyczne zabiegi odkażające przy zgnilcu amerykańskim mają szczególne

znaczenie wobec ogromnej wytrzymałości form przetrwalnikowych Paenibacillus larvae, który właśnie w tej

formie ma możliwość zachowania żywotności przez wiele lat, na przykład na plastrach, we wnętrzu ula czy w

wosku, który nie został poddany sterylizacji.

Odkażanie bieżące jest też ważne w przypadku wystąpienia zgnilca europejskiego i nosemozy w jawnej postaci,

z wyraźnymi objawami biegunki.

Odkażanie zapobiegawcze. Odkażanie zapobiegawcze w pasiece powinno być natomiast potrzebą i dobrym

nawykiem w każdej pasiece. Odkażanie to wykonuje się niezależnie od stanu zdrowotnego pasieki i dotyczy ono

uli, sprzętu pasiecznego, a nawet magazynu i pracowni pszczelarskiej. Celem takiego postępowania jest

niszczenie drobnoustrojów chorobotwórczych znajdujących się w tym środowisku, a tym samym zmniejszenie

ryzyka wystąpienia chorób. Pamiętać bowiem należy, że o wystąpieniu choroby zakaźnej decyduje nie tylko

zjadliwość zarazka, predyspozycja organizmu żywiciela, ale także liczba zarazków.

Dezynfekcji zapobiegawczej powinno się poddawać każdy użytkowany ul przed osadzeniem w nim nowej rodziny

lub roju, a ule znajdujące się w pasiece przynamniej raz na trzy lata. Szczególną uwagę powinno się zwrócić na

zapobiegawcze odkażanie uli używanych uprzednio w innej pasiece, z powodu zagrożenia zgnilcem

amerykańskim. W tym jednak przypadku odkażanie musi być przeprowadzone bardzo dokładnie, najlepiej przez

opalenie.

Odkażanie zapobiegawcze stosuje się także w przypadku nosemozy. Spory Nosema apis są bardzo

rozpowszechnione w środowisku ulowym, zwłaszcza na plastrach, na których zachowują żywotność nawet przez

kilka miesięcy. Odkażanie zapobiegawcze zapasowych plastrów przeznaczonych do wiosennego poszerzania

gniazd powinno więc być zasadą w każdej pasiece, niezależnie od pojawiania się w niej jawnych postaci

choroby. Odkażanie plastrów w parach formaliny czy w parach stężonego kwasu octowego, oprócz niszczenia

spor pasożyta chroni plastry przed inwazją barciaków.

Warto też wspomnieć o tzw. siarkowaniu plastrów, które jest wprawdzie skutecznym sposobem zniszczenia

gąsienic i motyli barciaków, ale nie wystarcza do zabicia drobnoustrojów chorobotwórczych.

Przedstawione rodzaje i sposoby odkażania dotyczą przede wszystkim uli i sprzętu pasiecznego z tradycyjnego

materiału, z drewna. Wobec coraz bardziej powszechnego używania uli i sprzętu z tworzyw sztucznych,

konieczna jest szybka aktualizacja możliwych do zastosowania i jednocześnie skutecznych metod dezynfekcji, a

także sposobów ewentualnej utylizacji tych tworzyw sztucznych z zachowaniem wymogów ochrony środowiska.


Dokarmianie pszczół i wilgotność w zimowym

gnieździe

Według Bobrzeckiego (1976) stopień zawilgocenia gniazd zależy w dużej mierze od rodzaju pokarmu

zostawianego na zimę. Stwierdził on, że największe zwilgocenie gniazd występowało w rodzinach zimujących na

miodzie, najmniejsze zaś w grupach rodzin dokarmianych syropem cukrowym. Do podobnych wniosków doszedł

Martynov (1947), który wykazał, że po przeróbce syropu cukrowego w organizmie pszczół zmniejsza się

aktywność niektórych enzymów (m.in. dehydrogenezy, peroksydazy, inwertazy), z czym związane jest mniejsze

zużycie pokarmu. Rodziny karmione jesienią cukrem miały mniej zawilgocone gniazda, a osyp w nich był o około


40% mniejszy niż w rodzinach zimowanych na miodzie. Ponadto cukier zawiera w porównaniu z miodem mniej

składników mineralnych i nie tak szybko dochodzi do przepełnienia jelita prostego pszczół.

Zalecane w Polsce ilości pokarmu węglowodanowego na zimę zależą od typu ula i liczby plastrów obsiadanych

przez pszczoły. Norma opracowana w Oddziale Pszczelnictwa ISiK w Puławach przewiduje 1,6 kg-2 kg zapasu na

jeden plaster. Zapas ten obejmuje cukier dodany w syropie i miód, który w ulu pozostał. Według Pidka (1985) w

czasie łagodnych zim istnieje możliwość zazimowania rodzin pszczelich na dawkach pomniejszonych o 15% w

stosunku do zalecanej ilości zapasów zimowych, ale może zaistnieć potrzeba wiosennego ich uzupełnienia. Jak

przeprowadzić ocenę stanu nakarmienia rodzin? Są na to dwa sposoby. Pierwszy, to liczenie ilości dodanego

pszczołom w syropie cukru do czasu otrzymania przez rodzinę zalecanej dawki. W 1 litrze syropu półgęstego

(3:2) zawarte jest 0,77 kg cukru. Po uwzględnieniu zapasu miodu, który pozostał w ulu, można łatwo policzyć, ile

litrów syropu trzeba jeszcze dodać. Drugi sposób, częściej używany, to ocena zapasu w trakcie karmienia, a

konkretnie stwierdzenie wypełnienia prawie w całości skrajnego plastra. Metoda ta wydaje się prostsza, ale jest

bardziej pracochłonna.

Wśród pszczelarzy są także zwolennicy karmienia pszczół tak długo, aż przestaną one wybierać syrop z

podkarmiaczek. Nie jest to metoda godna polecenia, gdyż powoduje zwykle przekarmianie rodzin, co nie jest

wskazane. Wtedy prawie wszystkie komórki plastrów są wypełnione syropem i pszczoły na zawiązanie kłębu

mają do dyspozycji jedynie uliczki międzyplastrowe.

W ostatnich latach pojawiają się problemy z całkowitym dostosowaniem się do norm określających zapasy, gdyż

długie i dość ciepłe jesienie prowokują matki do wydłużania okresu czerwienia, a co za tym idzie, do sporego

uszczuplania zapasów zimowych znajdujących się w ulach. Można próbować temu zjawisku zapobiegać poprzez

wcześniejsze dokarmianie zimowe (do końca sierpnia) i podawanie jednorazowo większych dawek syropu

cukrowego. Korzyści z wczesnego dokarmiania są niezaprzeczalne. Podawany syrop jest przetwarzany na zapas

w wyniku odparowania z niego nadmiaru wody, a znajdująca się w syropie sacharoza jest rozkładana na glukozę

i fruktozę. Obydwa te procesu chronią zgromadzony zapas przed fermentacją. Proces ten właściwie przebiega

przy wysokiej temperaturze zewnętrznej. W tym czasie pszczoły szybko pobierają zwiększone dawki syropu.

Jeżeli po zakończeniu karmienia okazuje się, że konieczne jest wycofanie części zapasów, to plastry z

zasklepionym zapasem najlepiej odebrać z ula i w odpowiednim miejscu przechować do wiosny do

wykorzystania w rodzinach, które zbyt mocno uszczupliły swoje zimowe zapasy. Plastry niezasklepione można

wstawić za matę, aby pszczoły mogły przenieść zapas do gniazda, co zwykle jeszcze w tym okresie uczynią.

Niektórzy pszczelarze prowadzą dokarmianie zimowe przy pełnej obsadzie plastrów w ulu, a dopiero po jego

zakończeniu dopasowują gniazdo do siły rodziny i zabrane ramki z przerobionym syropem wstawiają za matę

bądź w specjalnie przystosowane do tego wysokie dennice, aby pszczoły mogły przenieść zapas do gniazda.

Czasami też kładą plastry na powałce w pozycji poziomej.

Wykazano, że w ulu poza obszarem zajmowanym przez pszczoły wilgotność względna latem waha się od 20% do

80%, zaś w części gniazdowej średnia względna wilgotność oscyluje na poziomie 40-60%. Wilgotność w ulu ma

tendencje do wyrównania z wilgotnością zewnętrzną. W kłębie zimowym wilgotność względna sięga 50-80%, a

wilgotność bezwzględna jest o 1-2 mg/litr wyższa niż powietrza na zewnątrz kłębu. Według Johanssona i in.

(1979) w temperaturze 2-4oC wilgotność względna waha się od 70 do 85% w dowolnych częściach ula, do 80-

89% w górnych. Autorzy ci podają również, że pszczoły utrzymywane w wilgotności względnej 25%, 51%, 75%

nie wykazują różnic w długości życia, ale wilgotność 95% skraca tę długość o jedną czwartą. Zawartość pary

wodnej istotnie różni się w granicach strefy zajmowanej przez pszczoły w porównaniu z przestrzenia wolną od

nich (Eskov, 1983).

Na początku zimowania, przy temperaturze zewnętrznej w granicach 0oC bezwzględna wilgotność powietrza w

rodzinach bez czerwiu jest na poziomie 10-20g/m3, co odpowiada wilgotności względnej w zakresie 38-70%.

Największymi wahaniami wilgotności charakteryzuje się strefa przywylotkowa, w której nasycenie pary wodnej

zmienia się w zależności od wilgotności zewnętrznej. Temperatura i wilgotność znacząco wpływają także na

utrzymywanie się pary wodnej na ścianie ula przeciwległej do wylotka. Wilgotność powietrza w tej części

gniazda często zwiększa się do stopnia nasycenia i przy obniżaniu się temperatury para wodna ulega

kondensacji przechodząc w wodę lub szron. Kondensat taki może gromadzić się w dużej ilości nie tylko na

dennicy i tylnej ścianie ula, ale także na ramkach. Odpowiednia wentylacja ula zapobiega gromadzeniu się

wody, mimo znacznego zawilgocenia tych jego części. Mimo tak znacznej wilgotności, zawartość pary wodnej w

okresie silnych mrozów spada wtedy do dziesiętnych części grama na 1 m3 przestrzeni powietrznej. Dopływ

suchego, mroźnego powietrza do centrum kłębu powoduje obniżenie w nim wilgotności względnej i

bezwzględnej. Vikla (1996) podaje, że powietrze okrążające kłąb przy temperaturze 10oC jest około 8,5 razy

bardziej wilgotne niż powietrze na zewnątrz ula. Autor twierdzi, że taka duża wilgotność jest korzystna dla

pszczół znajdujących się w kłębie, co pozostaje w przeciwieństwie do większości teorii na ten temat.

Według obliczeń Ravena (1989) średniej wielkości rodzina pszczela potrzebuje zimą około 40 g tlenu w ciągu

doby. Jako rezultat dyfuzji poziom tlenu w ulu pozostaje w granicach 97% jego zawartości w powietrzu

zewnętrznym. Taki poziom krążenia nie zapewnia zadowalającego usuwania wilgoci z ula nawet przy 70%

wilgotności względnej. Najlepszym rozwiązaniem poprawy wentylacji byłby w tym przypadku pusty korpus

wstawiony między dennicę a korpus zajmowany przez pszczoły (poduszka powietrzna). Jeszcze lepszym

rozwiązaniem byłoby użycie dennicy w wersji żaluzjowej bądź osiatkowanej, co zwiększałoby strumień

krążącego powietrza. Według Horna (1987) w takich warunkach matki rozpoczynają czerwienie później niż w

ulach dodatkowo ocieplanych i wpływa to korzystnie na rozwój wiosennych rodzin.

Wielokrotnie porównywano w odniesieniu do wilgotności zimowanie rodzin pszczelich w ulach o ścianach

pojedynczych z ulami o ocieplanych ścianach. Badania Bornusa (1974), Villumstada (1974), Zmarlickiego

(1978), Marcinkowskiego (1987), Macicki (1989) wykazały jednoznacznie, że kondensacja pary wodnej i

zawilgocenie gniazd, występowanie zjawiska pleśnienia plastrów, większy osyp zimowy oraz większe zużycie

pokarmu miały miejsce w ulach o pojedynczych ścianach. W ulach takich zaleca się zimowanie z otwartymi

dwoma wylotkami (dolnym i górnym) jednocześnie, a także umieszczenie nad gniazdami poduszek

absorbcyjnych do wchłaniania nadmiaru wilgoci.

Fries (1982) w okresie zimowania stosował tzw. wentylacje górną, gdzie w jednej kombinacji wilgoć mogła

wydostawać się przez perforowane ocieplenie i otwory w daszku na zewnątrz, zaś w drugiej nad perforowanym

ociepleniem znajdowała się dodatkowo zawieszona przestrzeń w formie tzw. górnej poduszki powietrznej z

ujściem za zewnątrz. Zaobserwował on, że górna wentylacja wpłynęła dodatnio na zmniejszenie zwilgocenia ula

i małe występowanie pleśni. Według niektórych autorów pszczoły zimujące w ulach o zwiększonej wentylacji

mają wiosną o 27,7% więcej czerwiu niż zimowane w ulach przygotowywanych tradycyjnie, a zwilgocenie gniazd

zimą wpływa w konsekwencji na obniżenie zbiorów miodu o 15% i wosku o 11%.

Bardziej popularnymi i częstszymi metodami zapewniającymi właściwą wilgotność wewnętrzną ula i lepszy

wiosenny rozwój rodzin jest zwiększenie wentylacji w każdej postaci oraz używanie poduszek powietrznych w

okresie zimowania, co w rezultacie korzystnie wpływa na wysokość zbiorów w nowym sezonie pasiecznym.

Wykaz literatury dostępny jest w redakcji.

Ocena stanu rodzin pszczelich

Odwiedzając pasiekę pszczelarz powinien przede wszystkim przyjrzeć się wylotkom uli. Tam widać, czy rodzina

jeszcze istnieje, czy pszczoły latają, co przynoszą do ula a co z niego wynoszą i jaj się przy tym zachowują.

Porównanie wylotów wszystkich uli pozwala szybko wykryć odchylenia w zachowaniu poszczególnych rodzin.

Jeśli np. pszczoły z niektórych rodzin latają słabiej, mimo że te rodziny znajdują się w takich samych warunkach

jak sąsiednie, to odpowiedzi na pytanie, dlaczego tak się dzieje, należy szukać badając osyp lub dokonując

przeglądu ula.

Na podstawie osypu gromadzącego się na wkładce dennicowej można ustalić wiek i stan plastrów oraz obecność

matki w rodzinie i jej wiek, stwierdzić, czy odbyła ona lot weselny i została unasieniona, określić zużycie

pokarmu, siłę rodziny, jej leże zimowe, stan zdrowia (porażenie zgnilcem, warrozą i innymi chorobami

wywoływanymi przez pasożyty), początek i koniec czerwienia, obecność czerwiu zasklepionego i (lub)

niezasklepionego, liczbę dni, w których pszczoły zbierają pożytek oraz źródło tego pożytku, wykryć wypędzanie

przez pszczoły trutni, pęd do budowy plastrów, tendencje do cichej zmiany matki, rabunek oraz błędy w

zwalczaniu warrozy.

Przyglądając się bliżej wyjętym z ula plastrom, można rozpoznać komórki pszczele i trutowe, czasem również

mateczniki. Zmiana funkcji plastrów zostawia ślady, np. komórki trutowe w rogach plastrów pszczelich świadczą

o zaawansowanym nastroju rojowym lub obecności starej matki. Zbyt rozległe gniazdo zimowe rodziny

przyczynia się do pleśnienia plastrów. W takim wypadku pszczoły niszczą wiosną i usuwają spleśniałe plastry lub

pokrywają te plastry gruba warstwą propolisu. Również choroby zostawiają ślady na plastrach (np. ubytki lub

strupki zgnilcowe). Nawet pszczelarz, dokonując przeglądu lub odbierając pszczołom miód, zostawia po sobie

ślady. Pszczelarz powinien się nauczyć rozpoznawać te wszystkie ślady.

Źródło: G. Eich, „Deutsches Bienen Journal” 2004, nr 4.

Rys. 1. na wkładce dennicowej jest niewiele martwych pszczół i prawie nie ma okruchów plastrów. Pszczoły w kłębie zimowym są w dobrej kondycji. Rodzina nie ma już czerwiu i dlatego zużywa bardzo mało swoich zapasów. Wszystkie pszczoły maja obniżoną przemianę materii, co przyczynia się do ich małej śmiertelności.

Rys. 2. Trochę później (w połowie lub w końcu lutego): krople rosy, a także małe, białe larwy pszczele na wkładce dennicowej świadczą o tym, że w rodzinie pojawił się już czerw. Jasnożółte obnóża z pyłku leszczyny wskazują, ze rozpoczęły się już loty na pożytek. Na siatce pokrywającej wkładkę dennicową można znaleźć martwe pszczoły zimowe.

Rys. 3. Na wkładce dennicowej widoczne są małe, białe kryształy cukru, jasnożółty pyłek i jasne roztocze Varroa. Kryształy cukru wskazują na to, że pszczelarz za późno podkarmił pszczoły jesienią, w związku z czym sacharoza zawarta w pokarmie zimowym nie została w całości rozłożona na glukozę i fruktozę. Wskutek wynoszenia z ula kryształów cukru rodzina traci część pokarmu i musi zbierać więcej wody, aby móc rozpuścić ten pokarm. Jasne obnóża pyłkowe świadczą o tym, że możliwe są loty. Jednakże pogorszenie pogody i niemożność zbierania wody mogą szybko doprowadzić do zagłodzenia rodziny.

Rys. 4. Duża liczba martwych pszczół na wkładce dennicowej może wskazywać na pojawienie się choroby (być może nosemozy) w rodzinie. Widoczny jest tam także zasuszony ślimak, co świadczy o tym, że rodzina znajduje się w zbyt wilgotnym środowisku. Takie warunki sprzyjają występowaniu chorób. Gdy w ulach częściej znajduje się ślimaki, należy przenieść pasiekę na inne miejsce.

Rys. 5. Jeśli po oblocie oczyszczającym na zewnętrznych ścianach ula od zewnątrz widoczne są bryzgi kału, zwłaszcza w postaci szeregów kropek, rodzina jest porażona nosemozą (kał zdrowych pszczół na ścianach ula ma postać małych, okrągłych, brunatnych plam). Rodzina jestbardzo słaba, a wokół ula można zobaczyć na ziemi małe grupki brzęczących pszczół. Takich rodzin nie wolno łączyć ze zdrowymi.

Rys. 6. Kupki białych kryształów wskazują na zaopatrzenie pszczół na zimę w nieodpowiedni lub sfermentowany pokarm. Takie rodziny, nie mogąc wykorzystać części zapasów pokarmu, szybko wymrą z głodu.

Rys. 7. Szerokie i długie smugi osypu wskazują, że rodzina jest zdrowa i gotowa do pracy oraz że ma dużo czerwiu. Stosunkowo duża ilość pyłku w pobliżu wylotu ula świadczy o tym, ze jest on za wąski (pszczoły gubią w nim obnóża pyłkowe). Należy go poszerzyć i usunąć osłonę przed myszami. Przy dużej powierzchni czerwiu niezasklepionego w pobliżu wylotu ula daje się zauważyć prąd ciepłego powietrza: pachnie on świeżym chlebem (zapach czerwiu) i może mieć także cierpki zapach miodu. Jeśli zbieraczki opuszczające ul lecą w jednej linii, rodzina ma z pewnością młodą, sprawną matkę.

Zbigniew KołtowskiOddział Pszczelnictwa ISK, 24-100 Puławy, ul. Kazimierska 2

[email protected]

Kilka słów przypomnienia o wierzbach

pszczelarskich

Wraz z nadejściem wiosny zbliża się kolejny sezon pszczelarski. Rozpoczyna się on kwitnieniem pyłkodajnej

leszczyny, z której pszczoły nie zawsze mogą skorzystać, ze względu na panujące w tym czasie chłody. Jednak

pierwszym istotnym dla pszczoły miodnej pożytkiem, dającym czasem nawet miód, są wierzby, z których te

najwcześniejsze zakwitają przeważnie na przełomie marca i kwietnia. Nadarza się więc doskonała okazja do

przypomnienia najważniejszych z pszczelarskiego punktu widzenia informacji o różnych gatunkach i

mieszańcach wierzb. Znanych jest na świecie około 400 gatunków wierzb, które występują głównie na półkuli

północnej. W Polsce mamy 26 gatunków i różne ich mieszańce, często trudne do rozróżnienia. Większość z nich

dobrze rośnie na stanowiskach wilgotnych i podmokłych, ale istnieją też gatunki dobrze udające się na glebach

średnio wilgotnych, a nawet suchych i piaszczystych.

Wierzby są roślinami światłolubnymi i przeważnie szybko rosnącymi. Należą do nich zarówno drzewa

dorastające do 25 m wysokości, wysokie i niskie krzewy oraz płożące się po ziemi krzewinki. Pędy mają różnej


barwy, nagie lub pokryte w początkowej fazie rozwoju jedwabistymi włoskami. Liście zwykle wąskie lancetowate,

piłkowane, krótkoogonkowe, często srebrzysto owłosione z przylistkami. Kwiaty dwupienne, na jednych

osobnikach tylko żeńskie na innych tylko męskie, bez działek kielicha i płatków korony, osadzone w kątach

łuskowatych przysadek i zebrane w kłosokształtne lub gronokształtne kwiatostany zwane baziami. Żeńskie

kwiaty z jednym słupkiem, męskie z dwoma pręcikami (rzadko 3 lub 5), rozwijają się wcześnie wiosną przed

rozwojem liści, a u niektórych gatunków równocześnie z liśćmi. Obie formy kwiatów mają jeden lub dwa

nektarniki, powstałe ze szczątkowego okwiatu. Owoce - małe torebki pękające 2-4 klapami, dojrzewają w maju-

czerwcu. Nasiona bardzo drobne, z puchem lotnym umożliwiającym przenoszenie przez wiatr na duże

odległości.

Wszystkie wierzby są dobrymi roślinami pożytkowymi. Żeńskie egzemplarze dostarczają owadom

pszczołowatym nektaru, egzemplarze męskie nektaru i pyłku. Określono, że ilość cukrów wydzielanych w

nektarze przez 10 kwiatów wierzby wynosi średnio 0,42 mg, przez wszystkie kwiaty jednej bazi 10-40 mg, zaś

wydajność cukrowa 1 ha zwartych zarośli wierzbowych sięga 20-30 kg. Natomiast ilość pyłku dostarczana

przez 10 kwiatów wynosi 0,60 mg, przez 1 bazię 5-35 mg, a wydajność pyłkowa z 1 ha zarośli sięga 30(45) kg.

Pyłek wierzbowy, odznaczający się bardzo wysoką wartością odżywczą, jest szczególnie cenny dla pszczół

wczesną wiosną.

Dla pszczelarstwa najważniejsze są męskie egzemplarze wierzby kwitnące przed rozwojem liści, kiedy w

pasiekach istnieje duże zapotrzebowanie na pyłek. Nie należą niestety do nich najczęściej sadzone w Polsce

gatunki drzewiaste - wierzba biała - Salix alba L. (przeważnie jej forma płacząca) i wierzba krucha - S.

fragilis L., które kwitną na przełomie kwietnia i maja, razem z sadami owocowymi i mniszkiem lekarskim.

Do najważniejszych wierzb z pszczelarskiego punktu widzenia należą egzemplarze męskie następujących

taksonów:

Wierzba iwa - Salix caprea L. Wysoki krzew lub drzewo

wysokości 10 m, o sztywnych szarych pędach, szerokich

jajowatych liściach i dużych baziach. Wierzba ta dobrze

rośnie wszędzie, z wyjątkiem gleb podmokłych i suchych

piasków. Jej jedynym mankamentem jest to, że praktycznie

rozmnażać ją można jedynie z nasion. Jest to dość

kłopotliwe i nie zawsze daje spodziewane efekty, ponieważ

otrzymane siewki częściej bywają żeńskie niż męskie.

Istnieje jednak wiele naturalnych mieszańców wierzby iwy

z innymi gatunkami, które są tak samo wartościowe jak

iwa, a łatwo dają się rozmnażać wegetatywnie.

Najważniejsze z tych mieszańców to:

Wierzba Smitha - Salix x smithiana Willd. - Mieszaniec

wierzby wiciowej z iwą (S. viminalis x S. caprea) -

rozłożysty krzew do 6 m wysokości, o szarozielonych

pędach, lancetowatych liściach i gęsto osadzonych, niezbyt

dużych baziach.

Wierzba iwa

Wierzba Küblera - Salix x smithiana var. kübleri.

Mieszaniec iwy z wierzbą wiciową (S. caprea x S. viminalis)

- duży krzew lub małe drzewo wysokości do 8 m, o

grubych, ciemnych, szarozielonkawych pędach,

jajowatolancetowatych liściach i dużych, niezbyt gęsto

osadzonych baziach. Do tego taksonu należy często

rozmnażany przez pszczelarzy mieszaniec tzw. „wierzba

sadłowicka”.

Wierzba Erdingera - Salix x erdingerii J. Kern.

Mieszaniec iwy z wierzbą wawrzynkową (S. caprea x S.

daphnoides) - wysoki krzew lub małe drzewo wysokości do

8 m wysokości, o średnio grubych brązowo czerwonawych

pędach z lekkim sinym nalotem, liściach

jajowatolancetowatych i pięknych dużych baziach. Do tej

wierzby bardzo podobna jest rozmnażana przez

pszczelarzy tzw. „wierzba IBL-8”, pochodząca z Instytutu

Badawczego Leśnictwa w Warszawie oraz tzw. „wierzba

Lipińskiego”.

Wierzba IBL-3 - Salix x sp. Bliżej nie znany

mieszaniec zapewne wierzby iwy rozmnażany przez

pszczelarzy. Tworzy niewysoki, zwarty krzew o

prosto wzniesionych dość grubych pędach barwy

ciemnoszarozielonkawej, liściach

szerokolancetowatych i dużych szarosrebrzystych

baziach. Zdarza się zasychanie wierzchołków

jednorocznych pędów.

Wierzba IBL-7 - Salix x sp. Rozmnażany przez

pszczelarzy bliżej nie znany mieszaniec iwy (może z

wierzbą wawrzynkową). Jest wysokim średnio

rozgałęzionym krzewem, o niezbyt grubych pędach, barwy

szarobrązowej, liściach wąsko

jajowatolancetowatych, baziach dużych,

rozwijających się trochę wcześniej od innych wierzb.

Poza wierzbą iwą i jej mieszańcami cenne dla

pszczelarstwa są następujące gatunki:

Wierzba wawrzynkowa - Salix daphnoides Vill.

Wysoki rozłożysty krzew lub drzewo wysokości 8 m, o

wiotkich, zwisających, brunatnych pędach z

sinym nalotem, lancetowatych liściach i

średniej wielkości baziach. Dobrze rośnie na

glebach piaszczystych.

Wierzba ostrolistna - Salix acutifolia

Willd. Wysoki krzew lub drzewo wysokości

8(10) m, o elastycznych zielonych pędach z

czerwonym rumieńcem, w dolnej części z

lekkim sinym nalotem, liściach lancetowatych,

Wierzba iwa

Wierzba sadłowicka

Wierzba iwa

długo zaostrzonych, baziach dużych, srebrzystobiałych. Wierzba ta jest wykorzystywana do utrwalania

piaszczystych wydm. Bardzo podobna do niej jest sadzona przez pszczelarzy tzw. „wierzba dzięgielowska”

nieco wcześniej kwitnąca od iwy.

Wierzba wiciowa (witwa) - Salix viminalis L. Średnio rozłożysty krzew wysokości do 5 m, o zielonoszarych,

prosto wzniesionych gałęziach, wąsko lancetowatych liściach, dość dużych baziach. Rośnie na stanowiskach

wilgotnych i także średnio wilgotnych. Jest jedną z najlepszych wierzb koszykarskich. Ostatnio polecana jest

przez ekologów do budowy naturalnych oczyszczalni ścieków dla gospodarstw wiejskich i małych osiedli jako

tzw. „wierzba ekologiczna”.

Wierzba szara (łoza) - Salix cinerea L. Krzew o regularnym kulistym pokroju, do 3 m wysokości, szarych w

młodości owłosionych pędach, jajowato wydłużonych liściach i średniej wielkości baziach. Wierzba ta występuje

na stanowiskach wilgotnych. Jest gatunkiem ekspansywnym, zarastającym często łąki i pastwiska. Bardzo

podobna do wierzby szarej jest rozmnażana przez pszczelarzy tzw. „wierzba osińska”.

Wierzba purpurowa (wiklina) - Salix purpurea L. Krzew

dorastający do 5 m, o wiotkich w młodości czerwonawych, później

oliwkowoszarch pędach, liściach lancetowatych, baziach niedużych.

Występuje na stanowiskach wilgotnych, ale bywa wykorzystywana do

zadrzewień nawet suchych terenów kamienistych. Dobra wierzba

koszykarska.

Wierzba migdałowa (trójpręcikowa) - Salix amygdalina L. Duży

krzew lub drzewo wysokości 8 m, o szarozielonej korze łuszczącej się

na starych gałęziach. Liście ma jajowatolancetowate, ciemnozielone,

błyszczące. Zakwita równocześnie z rozwojem liści i kwitnie całe lato.

Budzi zainteresowanie pszczelarzy z terenów spadziowych. Występuje

na gruntach wilgotnych, ciężkich, ale na glebie średnio wilgotnej też

dobrze rośnie. Jest cenną wierzbą koszykarską.

Wierzba laurowa (pięciopręcikowa) - Salix pentandra L. Duży

krzew lub drzewo wysokości 10 m, o nagich oliwkowożółtawych

pędach, jajowatoeliptycznych, ostro zakończonych, jakby skórzastych, z wierzchu lśniących liściach i długich

puszystych baziach. Kwitnie w końcu maja lub w czerwcu. Występuje na wilgotnych łąkach, bagnach,

zalewiskach, ale urośnie też na glebie średnio wilgotnej. Zaliczana jest do najpiękniejszych wierzb krajowych.

Wszystkie wymienione wyżej wierzby (z wyjątkiem iwy) łatwo rozmnaża się z sadzonek zdrewniałych. Sadzonki

takie uzyskuje się z jednorocznych, a także starszych pędów przez cięcie ich na odcinki długości około 30 cm.

Sadzonki można przygotować późną jesienią lub wczesną wiosną i zaraz wysadzać, najlepiej od razu na stałe

miejsce. Można sadzonki przygotować w zimie i do wiosny przechować w chłodnym, wilgotnym miejscu,

najlepiej zadołowane na dworze. Sadzi się je bardzo łatwo w szparę, z pozostawieniem tylko 3-5 cm górnego

odcinka sadzonki nad powierzchnią gruntu. Mocne obciśnięcie ziemi wokół sztobrów zapewnia dobre przyjęcia.

Często już w pierwszym roku uzyskuje się pędy wysokości 1-1,5 m wysokości lub wyższe, nierzadko z

zaczątkami bazi, które zakwitają na najbliższą wiosnę. Tam gdzie brak wierzb powinny być one sadzone w

pobliżu pasieczysk, a najlepiej na samych pasieczyskach i wokół nich w formie szpaleru, którego założenie

przecież bardzo mało kosztuje.

W Oddziale Pszczelnictwa w Puławach (24-100 Puławy, ul. Kazimierska 2, tel. (081) 886-34-95)

prowadzimy małą szkółkę wierzb pszczelarskich, z której co roku wysyłamy zgłaszającym się do nas

pszczelarzom sztobry z najlepszych wyselekcjonowanych pod kątem pszczelarskim taksonów, w

celu dalszego ich rozmnażania i poprawy pożytków pszczelich.

Wierzba IBL-8

Rady i obserwacje czytelników

Feliks Żądło, Wrocławe-mail: [email protected]

Jak ograniczam czerwienie

Z wykształcenia jestem inżynierem mechanikiem i mam ukończony mistrzowski kurs pszczelarski, a chowem

pszczół zajmuję się od 25 lat. Aktualnie mam 55 rodzin w ulach wielkopolskich korpusowych: 45 rodzin stanowi

pasiekę wędrowną, 10 stacjonarną.

W czasie wybierania pierwszego miodu (rzepakowego) wykonuję równocześnie następujące czynności

zapobiegające rojeniu się pszczół: z rodzin bardzo silnych robię odkłady; do rodzin słabszych wprowadzam

izolatory 3-ramkowe; do rodzin słabych dodaję 2 ramki z węzą lub poddaje młodą matkę, w zależności od jakości

czerwiu.

Odkłady wykonuje w następujący sposób. Zabieram z ula macierzystego dwie lub trzy ramki z czerwiem

zasklepionym razem z pszczołami i z matką. Dodatkowo strzepuję pszczoły z 3 plastrów, w których jest młody

czerw niezasklepiony i dodaję ramkę z syropem lub miodem. Zabezpieczam ul przed powrotem pszczół lotnych

do macierzaka. Najpóźniej po 2 dniach do macierzaka poddaję młodą matkę (może być nieunasieniona),

ścinając uprzednio mateczniki. Jeśli nie mam matki, zostawiam 1 lub 2 mateczniki. Po 10 dniach do odkładu

dodaję ramki z suszem i węzą. Jeżeli nie mam w planie powiększania pasieki na zimę łączę 2 rodziny.

Izolatory 3-ramkowe. Do uli, z których nie chcę robić odkładów, wstawiam izolatory 3-ramkowe. Do każdego

wkładam jedną ramkę z czerwiem i z matką oraz dwie ramki z węzą. W czasie wstawiania izolatora w ulu

powinno być dużo czerwiu. Ograniczenie czerwienia zmniejsza zapotrzebowanie czerwiu na pokarm i uwalnia

dużą liczbę pszczół od przygotowywania pokarmu. Jeżeli w izolatorze zostały założone mateczniki, to z ula z

izolatorem wychodzi rój, który po pewnym czasie wraca, ponieważ matka została w izolatorze. Po kilku dniach w

izolatorze pozostanie tylko jedna matka-stara, lub najsilniejsza młoda, którą należy uwolnić do unasienienia.

Jeżeli w izolatorze nie nastąpiła wymiana matki, należy usunąć izolator przy najbliższym miodobraniu, co

spowoduje intensywne czerwienie. Z mojej praktyki wynika, że wydajność z uli z izolatorami zwiększa się o 20%

do 30%. Przy tym sposobie gospodarowania najwięcej pracy występuje w okresie wiosennym, przed pierwszym

pożytkiem, potem okresowo przy kolejnych miodobraniach. Reasumując stwierdzam, że opisana przeze mnie

gospodarka nie powoduje zmniejszenia pogłowia pszczół w rodzinach. Tworzenie odkładów i zakładanie

izolatorów ogranicza znacznie rojenie się pszczół. Mając pasiekę oddaloną od miejsca zamieszkania o

kilkadziesiąt kilometrów nie mógłbym zebrać i zagospodarować wszystkich rojów. Mój sposób prowadzenia

pasieki pozwala sterować rozwojem rodzin pszczelich i rozwojem pasieki. Przy ograniczeniu rojliwości w dużym

stopniu pomaga również dobór odpowiednich ras i linii matek. Matki reprodukcyjne sprowadzam ze znanych

stacji hodowli matek zarodowych.

Dr Janusz Bratkowski, prof. dr hab. Jerzy WildeKatedra Pszczelnictwa UW-M w Olsztynie

Biologiczne uwarunkowania zbierania pyłku przez

pszczoły

Pszczoły zbierają pyłek, bo jest im po prostu potrzebny do zaspokojenia własnych potrzeb pokarmowych i jest

jedynym zewnętrznym źródłem białka dla rodziny pszczelej. Szacuje się, że rodzina pszczela potrzebuje od 13,4

kg (Crailsheim i in. 1992) do 50 kg pyłku w ciągu roku (Gerhardt 1972). Niektórzy autorzy twierdzą, że jest ona


w stanie zużyć nawet 75 kg tego produktu (Dadant & Sons 1975). Pyłek kwiatowy, jako podstawowy składnik

diety, warunkuje w istotny sposób właściwy rozwój czerwiu, kondycję pszczół, a w efekcie stan całej rodziny

pszczelej. Zawarte w pyłku składniki odżywcze decydują o rozwoju gruczołów gardzielowych pszczół i ich

zdolności wydzielniczej (Crailsheim, Stolberg 1989, Pernal, Currie 2000) oraz po części o składzie mleczka

pszczelego (Król 1983). Młode pszczoły tuż po opuszczeniu komórek odżywiają się intensywnie pyłkiem, ale

wyniki badań wskazują, że nie jest to czas najintensywniejszego spożywania pyłku. Najwięcej pyłku znaleziono w

przewodzie pokarmowym pszczół 9-dniowych, zaś najmniej u pszczół zbieraczek (Crailsheim i in. 1992).

Interesujące jest to, że pszczoły nie tworzą

dużych rezerw pyłku w gnieździe, tak jak w

przypadku miodu. Masę pierzgi znajdującej się

stale w ulu w sezonie szacuje się zaledwie na 1

kg (Jeffrey, Allen 1957). Rodzina pszczela potrafi

bardzo szybko uzupełnić niedobory tego

produktu. Poličuk (1984) stwierdził, że w dniach�

o niskich zbiorach nektaru pszczoły zbierają duże

ilości pyłku. W badaniach własnych zwróciliśmy

uwagę na to, że zbiór pyłku nie jest, tak jak

produkcja miodu, uzależniony od pogody, co ma

swój praktyczny wymiar. Stwierdziliśmy, że w

latach o niskiej produkcji miodu (susza, deszcze)

notuje się wysoką produkcję pyłku. Od tej reguły

zdarzają się jednak wyjątki i do takich należy

zaliczyć miniony sezon pszczelarski 2004 roku. Był on bardzo niekorzystny dla

zbioru pyłku, głównie ze względu na silne wiatry, które towarzyszyły zimnej i

deszczowej pogodzie. Porywiste wiatry ograniczają aktywność lotną zbieraczek i

uniemożliwiają formowanie dużych obnóży, co istotnie wpływa na zmniejszenie

pozyskiwania pyłku.

W rodzinie pszczelej można wyodrębnić grupę pszczół specjalizujących się w

lotach po pyłek. Jest ich mało w porównaniu z liczbą zbieraczek nektaru, bo

stanowią zaledwie od 20% do 36% ogółu pszczół wylatujących po pożytek

(Downey i in. 2000). Obserwuje się jednak wysoką zdolność dostosowywania

rodziny pszczelej do aktualnych warunków, czego wyrazem jest zmiana

proporcji pomiędzy zbieraczkami nektaru i pyłku (Camazine i in. 1998, Thom i

in. 2000) w reakcji na zmianę zapotrzebowania na pyłek. Bobrzecki i Wilde (za

Kalinowskim) podają, że założenie poławiaczy i odbieranie pyłku powoduje

wzrost liczby pszczół zbierających pyłek nawet do 90%. Uformowanie obnóża

pyłkowego zajmuje zbieraczce około 40 minut (Ivchenko 2003). Po wizycie na

kwiecie ciało pszczoły jest obsypane ziarnami pyłku. Pyłek jest sczesywany

odnóżami z ciała, a jego ziarna są mieszane z odrobiną miodu lub nektaru i wkładane do koszyczka. Cały proces

odbywa się w powietrzu.

Każdy pszczelarz może przekonać się w prosty sposób, że

rodzina pszczela stara się wykorzystać jak najlepiej zasoby

pokarmowe środowiska. Wystarczy obserwować na wylocie ula

powracające pszczoły, które przynoszą obnóża pyłkowe różnego

koloru, co oznacza, że wykorzystują pyłek z różnych roślin.

Również pierzga w komórkach plastrów jest mieszanką pyłku

(Warakomska i in. 1994). Wytłumaczeniem tego zachowania są

wyniki badań laboratoryjnych. Wykazano w nich, że pszczoły

wybierają zróżnicowaną dietę a nie jeden rodzaj pyłku (Schmidt

1984). W ten sposób rodzina pszczela zapewnia sobie

Fot. 1. Pszczoły robotnice na plastrze z pierzgą

Fot. 2. Zmiana struktury rodziny pszczelej przez odbieranie pszczół i czerwiu

Fot. 3. Podany pyłek zmieszany z miodem na beleczki ramek jest bardzo chętnie zjadany przez pszczoły, nawet wówczas, gdy obficie kwitną migdały

różnorodność składników pokarmowych i to pomimo wierności

kwiatowej cechującej pojedyncze robotnice.

Interesujące jest to, że pszczoły wiedzą, kiedy i skąd mają

zbierać pyłek. Jak dotychczas nie wyjaśniono jednoznacznie

mechanizmu regulacji zbierania pyłku. Liczne prace rzucają

jednak na to zagadnienie światło. Według nich dużą rolę

odgrywają wzajemne oddziaływania pomiędzy czerwiem

otwartym, zgromadzoną pierzgą i karmicielkami (Dreller i in.

1999). Można mówić i o innych czynnikach, np. obecności matki

w rodzinie, uwarunkowaniach genetycznych itp. Na podstawie

literatury można wyodrębnić dwie teorie. W myśl pierwszej

główną rolę w pobudzaniu zbieraczek pyłku odgrywają pszczoły

karmicielki (Camazine 1993), które odżywiają się pyłkiem. Od

intensywności spożywania pyłku zależy rozwój ich gruczołów

gardzielowych i produkcja mleczka. Nadmiar mleczka przy zbyt

małej liczbie larw do wykarmienia jest przekazywany pszczołom

zbieraczkom, które chętnie mleczko zjadają. Creilsheim (1990,

1991) twierdzi, że niskie spożycie pyłku przez pszczoły lotne

jest kompensowane mleczkiem od karmicielek. Według tej

hipotezy pszczoły lotne charakteryzuje mniejsza wydajność

trawienia niż pszczoły młode przy wysokim metabolizmie azotu.

W świetle tego twierdzenia zbieranie pyłku jest przerywane w

momencie, gdy pszczoły karmicielki intensywnie zjadają pyłek

przy dużych zapasach i nie są w stanie zużyć go do

wykarmienia czerwiu. Nadmiar tego produktu jest

przekazywany zbieraczkom pyłku, co pokrywa ich

zapotrzebowanie na białko. Zatem z ula dociera do nich sygnał,

że poziom zapasów pierzgi jest duży i w konsekwencji

zbieraczki ograniczają zbiory pyłku. Mleczko pszczele spełnia w

tej sytuacji rolę przekaźnika informacji o zapasach pyłku.

Inna teoria mówi, że zbieraczki po powrocie do ula pozbywają

się obnóży tym szybciej, im mniejszy jego zapas jest w ulu

(Seeley 1985). Konieczność zapełnienia wolnych komórek jest

zatem w tej koncepcji głównym czynnikiem decydującym o

aktywności zbieraczek pyłku. Crailsheim i in. (1996) nie

zauważyli jednak, aby zbieraczki po wejściu do ula pobierały same pokarm węglowodanowy z komórek i często

odwiedzały komórki z pyłkiem. W tym świetle bardziej prawdopodobna wydaje się pierwsza z teorii. Pankiw i in.

(1998) podkreślają również rolę substancji matecznej i hormonu juwenilnego (JH). Stwierdzili, że substancja

mateczna może wpływać hamująco na podejmowanie pracy przez zbieraczki, co manifestuje się podjęciem

przez nie pracy w polu w późniejszym wieku. Można zatem skłonić się do twierdzenia, że wzajemne

oddziaływanie pszczół karmicielek i zbieraczek pyłku jest kluczowe w regulacji zbiorów pyłku, jednak dopełniane

jest innymi czynnikami.

Podana wiedza jest przydatna w aspekcie praktycznym,

gdyż wskazuje, iż w celu zwiększenia masy odebranych

obnóży pyłkowych należy wprowadzić zabiegi

zmieniające strukturę rodzin pszczelich, np. odbieranie

plastrów z pierzgą, stymulowanie matki do

intensywniejszego czerwienia. Badania własne nad

technologiami pozyskiwania pyłku dowodzą, że

konieczność pielęgnowania czerwiu otwartego może być

Fot. 4. Wypełniona obnóżami szuflada poławiacza pyłku

Fot. 5. Różnokolorowe obnóża pyłkowe dowodzą o odwiedzaniu przez pszczoły licznych gatunków roślin

Fot. 6. Poławiacze pyłku w układzie powałowym zapewniają wstępne podsuszenie zebranego pyłku

Fot. 7. Zbieraczka pyłku na kwiecie mniszka lekarskiego

kluczowym czynnikiem aktywności zbieraczek pyłku. Warto więc podczas zakładania poławiacza

pyłku zmienić strukturę rodziny pszczelej.

Doc. dr hab. Zofia Konopacka

W maju ciepło i miód

albo zimno i głód

Maj kojarzy się nam z ciepłą pogodą, z jasną zielenią rozwijającego się listowia i z obfitością kwitnącej

roślinności. W maju kwitną niektóre gatunki wierzb, mniszek, drzewa owocowe, rzepak, klon jawor (często

spadziujący w tym czasie) oraz rośliny lasów i łąk. Mogą one dostarczyć pszczołom znaczących ilości nektaru i

pyłku. Po przekwitnięciu rzepaku i jabłoni zwykle występuje przerwa w pożytku trwająca do zakwitnięcia robinii

akacjowej (popularnie nazywanej akacją), kruszyny i maliny. Przy sprzyjającej pogodzie w wielu pasiekach

można pozyskać miód towarowy.

Przebieg pogody w maju charakteryzuje się mniejszym lub większym ochłodzeniem w drugiej dekadzie

miesiąca, spowodowanym napływem nad Polskę fali zimnego, arktycznego powietrza (zimni ogrodnicy).

Ponowne ochłodzenie, połączone czasem z przygruntowymi przymrozkami, występuje często na przełomie maja

i czerwca. Zwykle jednak w maju jest wystarczająco dużo ciepłych dni pozwalających pszczołom na

wykorzystanie pożytków, a co za tym idzie na dynamiczny rozwój rodzin i produkcję znaczących ilości miodu.

Bywają maje bardzo ciepłe, kiedy wszystkie rośliny zakwitają niemal równocześnie i szybko przekwitają.

Pszczoły nie są w stanie wykorzystać tak obfitego, ale krótkotrwałego okresu pożytkowego. Najgorsze jednak, co

może się zdarzyć, to długotrwałe chłody i opady uniemożliwiające pszczołom loty po wziątek, trwające nieraz od

końca kwietnia do ostatniej dekady maja. Nie pozwalają one rodzinom nie tylko wyprodukować nadwyżki miodu,

ale również zgromadzić pokarmu na własne potrzeby. W takich przypadkach może wystąpić nawet konieczność

podkarmienia rodzin.

Biologiczny stan rodzin pszczelich

Okres wymiany pszczół zimowych na młode kończy się w niektórych latach w końcu kwietnia, najczęściej jednak

odbywa się właśnie w maju. Rozpoczyna się okres wzrastania siły rodzin, który będzie trwał do około połowy

czerwca. Szybkość przyrostu liczby robotnic w rodzinach zależy w pierwszej połowie maja od ilości czerwiu

wykarmionego w drugiej połowie kwietnia, zaś w ostatniej dekadzie maja od intensywności wychowu czerwiu już

od pierwszych dni miesiąca. Sprzyja mu ciepło, pożytek i stale rosnąca długość dnia (czas upływający od

wschodu do zachodu słońca wydłuża się z 14 godzin i 55 minut w dniu 1 maja do 16 godzin i 44 minut w

ostatnim dniu miesiąca). Czerwienie matek zwykle osiąga maksymalny poziom w pierwszych dniach czerwca,

ale przy wcześniejszych zabiegach przyspieszających rozwój rodzin moment ten może wystąpić wcześniej.

Duża i gwałtownie rosnąca siła rodzin w maju nie oznacza jednak, że są one w pełni przygotowane do

wykorzystania pożytków i produkcji miodu. Masowo wygryzające się młode robotnice obciążone są różnorakimi

pracami w gnieździe i zwykle żyją krócej niż pszczoły z późniejszego wychowu. Najbardziej wyczerpującą pracą

dla robotnicy jest intensywne karmienie czerwiu. Jedna karmicielka produkuje tyle mleczka, że wystarcza go na

wykarmienie kilku larw (45); zwykle tyle larw przypada na jedną robotnicę około połowy maja. W późniejszym�

okresie, mniej więcej po 3 tygodniach od osiągnięcia przez matkę szczytowego punktu czerwienia, a więc około

połowy czerwca, na młodą robotnicę przypada tylko jedna larwa do karmienia. Drugą z kolei pracą wyczerpującą

i skracającą życie robotnic jest intensywna praca przy gromadzeniu wziątku nektarowego i pyłkowego. Młodych

pszczół przybywa jednak tak dużo, szczególnie w drugiej połowie maja, że mogą one sprostać i innym zadaniom

w gnieździe, jak: produkcja wosku i budowa nowych plastrów, utrzymanie czystości w ulu, przeróbka nektaru na

miód, i dodatkowo zgromadzić pewne ilości miodu przekraczające bieżące zapotrzebowanie rodziny.

Wraz ze zwiększaniem się siły rodzin, gdy młodych pszczół jest w nich więcej niż potrzeba do wykarmienia

czerwiu, w rodzinach zaczyna budzić się nastrój rojowy. Okres ten poprzedzany jest intensywnym rozwojem

rodzin i osiągnięciem przez nie takiego stanu dojrzałości biologicznej, że nagromadzona energia albo zostanie

wykorzystana na produkcję miodu, albo rodziny wyroją się. Pierwszym objawem narastającego nastroju

rojowego jest wychów trutni. Proces ten zaczyna się od przygotowywania starych komórek trutowych do

zaczerwienia (pobielanie i polerowanie) oraz budowy nowych we wszystkich wolnych miejscach w gnieździe (w

tym w ramce pracy). Następnym objawem jest odświeżanie starych i budowa nowych miseczek� �

matecznikowych. Złożenie przez matkę jaj w miseczkach uważane jest za początek procesu rójki. W warunkach

naturalnych pod koniec tego okresu przeważająca liczba rodzin wydaje roje jeden lub nawet kilka. Pierwak�

(pierwszy rój) wychodzi zwykle ze starą matką, następny po około 9 dniach, z młodymi matkami po ich dojrzeniu

w matecznikach. W macierzaku po zakończeniu rójek zostaje młoda matka. Z rojem wychodzą głównie pszczoły

ulowe odznaczające się szczególnie dobrą kondycją, zdolne do wykonania wszystkich prac w nowej siedzibie, tj.

szybkiej odbudowy plastrów, intensywnego karmienia i ogrzewania czerwiu, zgromadzenia odpowiedniej ilości

zapasów pokarmu węglowodanowego i białkowego. Dlatego roje schwytane i osadzone w ulu doskonale się

rozwijają.

Prace w pasiece

W maju pracy jest bardzo dużo, a wszystkie są pilne i powinny być wykonane we właściwym terminie, co jest

możliwe tylko wtedy, gdy przygotowania zostały wykonane już w kwietniu.

Poszerzanie gniazd wysuwa się teraz na pierwsze miejsce, a ściślej mówiąc chodzi o zwiększanie przestrzeni

życiowej rodzin pszczelich, gdyż wraz ze wzrostem ich siły konieczne jest zwiększanie nie tylko pojemności

gniazda, ale również miodni. Inaczej poszerza się przestrzeń życiową rodziny krótko po zakończeniu okresu

wymiany pszczół zimowych na młode, inaczej gdy w rodzinie nagromadziło się już dużo młodych pszczół i stale

ich przybywa.

W pierwszym przypadku poszerzać trzeba gniazda ostrożnie, dodając ramki z suszem między plastry

okrywowe a plastry już zaczerwione, tzn. nie przedzielając plastrów z czerwiem nowo dostawionymi ramkami. To

samo dotyczy ramek z węzą, które można dodawać dopiero wtedy, gdy pszczoły produkują już dużo wosku, to

jest gdy uzupełniają ubytki w plastrach białym, świeżo wypoconym woskiem, niezmieszanym z ciemnym

woskiem zeskrobanym ze starej woszczyny. Po poszerzeniu pszczoły powinny obsiadać wszystkie plastry, aby

móc utrzymać właściwą temperaturę w przypadku ochłodzenia, tak częstego w maju, przy czym na skrajnych

plastrach może być mniej pszczół niż na plastrach z czerwiem. Tak więc liczba dodanych jednorazowo plastrów

musi wynikać z siły rodziny, ilości w niej czerwiu, panującej pogody oraz pożytku, który - choćby umiarkowany -

przyczyni się do szybkiego zagospodarowania dodanych plastrów i zaczerwienia ich przez matkę oraz do

odbudowania węzy. Wystąpienie w tym czasie silniejszego pożytku wymaga też dodatkowego miejsca na

składanie nektaru, inaczej pszczoły będą zalewały wolne komórki na plastrach z czerwiem. Tak więc właściwe

poszerzenie rodzin wymaga od pszczelarza wyczucia i doświadczenia. Dodam, że zbyt ciasne utrzymywanie

rodzin może ograniczyć czerwienie matek i spowodować wcześniejsze wystąpienie nastroju rojowego.

W drugim przypadku, to jest wtedy, gdy w rodzinach nagromadziła się już znaczna liczba młodych pszczół,

która rośnie bardzo szybko, można radykalniej zwiększać przestrzeń życiową rodzin, dodając jednorazowo po

kilka ramek suszu i węzy. Ule leżaki i kombinowane, tj. leżaki z nadstawkami ( np. Dadanta i warszawskie

poszerzone), poszerza się w poziomie, ale gdy wystąpi obfitszy pożytek mogą można im dać półnadstawkę.

Ulom wielokorpusowym, do których zaliczam również ule wielkopolskie, dodaje się w miarę potrzeby następny

korpus. Gdy pogoda nie sprzyja, można przejście między korpusami ograniczyć do jednej lub kilku uliczek.

Po poszerzeniu gniazd ule powinny być nadal starannie ocieplone. Ocieplenie górne utrzymuje się przez cały

sezon, początkowo w celu ochrony rodzin przed utratą ciepła, a w czasie upałów - przed przegrzaniem.

Nie podaję dat wykonywania zabiegów ani granicznego terminu, od którego można już dawać węzę czy dodawać

rodzinom jednorazowo większą liczbę plastrów. Przebieg pogody w różnych rejonach kraju różni się bowiem

znacznie, różnią się pod tym względem również poszczególne lata, a ponadto pasieki prowadzone są w

odmienny sposób. Na przykład tam, gdzie zimuje się bardzo silne rodziny i przyspiesza ich rozwój wiosenny,

okres wymiany pszczół zimowych na młode może zakończyć się znacznie wcześniej niż tam, gdzie

przygotowanie rodzin do zimy może być gorsze z różnych względów (np. brak pyłku na jesieni lub wyczerpanie

rodzin na późnej spadzi). Pszczelarz sam musi ocenić, w jakim stanie znajdują się jego rodziny i jak należy

postąpić.

Występują również istotne różnice w podejściu do niektórych zabiegów pasiecznych w pasiekach dużych,

towarowych i w pasiekach przydomowych. Opisane przeze mnie w kwietniu radykalne jednorazowe poszerzanie

przestrzeni życiowej rodzin sprawdzone w Oddziale Pszczelnictwa w latach 1995-1997 ( przy nagromadzeniu w

rodzinach znacznej liczby młodych pszczół i dalszym dynamicznym wzroście siły rodzin) może zainteresować

właścicieli pasiek dużych. Metoda opiera się na założeniu, że w takich rodzinach pszczoły same decydują o

zagospodarowywaniu kolejnych plastrów w początkowo zbyt obszernym gnieździe. Takie jednorazowe

poszerzanie gniazd rodzin zmniejsza nakłady robocizny, a w pasiekach oddalonych od miejsca zamieszkania

pszczelarza zmniejsza koszty dojazdów do pasieki. W małych pasiekach przydomowych oczywiście nie ma ono

takiego znaczenia.

Zapobieganie nastrojowi rojowemu i jego likwidacja

Dzisiaj już chyba nikt nie ma wątpliwości, że rójki w pasiece są zjawiskiem bardzo niepożądanym. W okresie

narastania nastroju rojowego pszczoły pracują opieszale przy gromadzeniu wziątku, przestają odciągać węzę, a

następstwem wyjścia roju jest utrata znacznej liczby robotnic o doskonałej kondycji, osłabienie rodziny

macierzystej i utrata miodu, który ta rodzina mogłaby pozyskać, gdyby pozostała niepodzielona.

Powstawaniu nastroju rojowego sprzyjają:

ciasnota w gnieździe, czyli brak miejsca na wychów czerwiu i składanie nektaru; ? brak zatrudnienia dla

robotnic przy wychowie czerwiu, budowie plastrów, i składaniu wziątku, na skutek błędu pszczelarza

lub załamania się pogody i pożytku;

brak dobrej wentylacji w ulu;

przerwy w pożytku wywołane bądź dłuższymi okresami złej pogody, bądź okresowym brakiem

nektarujących roślin. Na to zjawisko pszczelarz nie ma wpływu.

Powstawaniu nastroju rojowego można zapobiec albo go opóźnić przez:

w porę wykonane poszerzanie przestrzeni życiowej rodziny, które pozwala matce na ciągłe intensywne

czerwienie, a pszczołom dostarcza miejsca na składanie nektaru i pyłku;

w porę podanie rodzinom węzy, pozwalające na zatrudnienie woszczarek. Ta czynność jest szczególnie

ważna u pszczół kraińskich;

osłabianie rodzin, w których pojawią się pierwsze przejawy pędu do rójki, przez odbieranie im czerwiu

wygryzającego się i zasilanie nim rodzin słabszych (wyrównywanie siły rodzin w pasiece) lub przez

zrobienie odkładu z pszczół i czerwiu;

zapewnienie dobrej wentylacji w ulu przez utrzymywanie odpowiedniej wielkości wylotów;

odwirowanie miodu;

utrzymywanie w rodzinach młodych matek;

utrzymywanie w pasiece pszczół o małej rojliwości.

Są lata, w których nawet przy poprawnym postępowaniu z pszczołami w drugiej połowie maja rodziny masowo

wchodzą w nastrój rojowy. Dzieje się tak w pasiekach mających dobre pożytki, po których następuje dłuższa

przerwa, ale także przy ciągłych, umiarkowanych pożytkach sprzyjających nagromadzeniu się w rodzinach dużej

liczby młodych pszczół, które nie spracowują się przy intensywnym gromadzeniu i przerabianiu wziątku. Takimi

umiarkowanymi warunkami pożytkowymi dysponuje w maju większość pasiek w Polsce, a przy przerwie

występującej zazwyczaj po przekwitnięciu rzepaku i sadów jabłoniowych rodziny mogą szykować się do rójki.

Likwidacja zawansowanego nastroju rojowego nie jest łatwa, gdy w miseczkach matecznikowych

pojawią się już jajeczka i pierwsze larwy,. Można spróbować osłabić rodziny zabierając im czerw na wygryzieniu,

a dodając czerw młody (1-2-dniowe larwy) z rodzin słabszych; dodając przy tym ramki z węzą (wskazane jest

przy tym przedzielanie nimi plastrów z czerwiem) i zwiększając wentylację ula. Skuteczna bywa też

amerykańska metoda przesiedlenia rodziny na węzę. W ulach stojakach na dennicy ula stawia się korpus

wypełniony ramkami z węzą, nakrywa się go kratą odgrodową, a wszystkie pszczoły wraz z matką strzepuje

przed ul. Opróżnione korpusy z czerwiem ustawia się nad kratą. W ulach leżakach przy wylocie ustawia się 3-5

ramek z węzą, z wszystkich ramek strzepuje się pszczoły i matkę przed ul. Dobrze jest oddzielić ramki z węzą od

otrzepanych plastrów pionową kratą odgrodową. Wskazane jest sprawdzić po wejściu większości strzepanych

pszczół do gniazda, czy matka nie została na zewnątrz, gdyż czasami uwiązuje się ona z większą lub mniejszą

grupą robotnic pod ulem. Zabieg taki ma dawać złudzenie rójki. Oczywiście plastry z czerwiem należy dokładnie

obejrzeć i zniszczyć wszystkie miseczki z jajami czy larwami. Niestety, z doświadczenia wiem, że opisane zabiegi

są skuteczne wtedy, gdy w ciągu 12 dni wystąpi pożytek dos� tarczający rodzinom nie mniej niż 1,5 kg wziątku na

dobę. Jeśli warunek ten nie zostanie spełniony, w większości rodzin kilka dni po zabiegu pojawią się nowe

zaczerwione miseczki.

Przy uporczywym nastroju rojowym najpewniejszą metodą zlikwidowania go jest zrobienie odkładów. Zwykle

zaleca się tworzenie odkładów niezbyt silnych z 2 plastrów z czerwiem wygryzającym się i 1 plastra okrywowego

z pokarmem i taką liczbą robotnic, aby po powrocie pszczół lotnych do ula macierzystego zostało ich

wystarczająco dużo do ogrzania czerwiu. Zbytnie osłabienie rodziny produkcyjnej na krótko przed

spodziewanym wkrótce pożytkiem, np. akacja, lub kruszyna, obniżyłoby produkcję miodu. Tak niewielkie

osłabienie rodziny może przyczynić się do przerwania nastroju rojowego w jego początkowej fazie, może zawieść

jednak wtedy, gdy w matecznikach są już jaja i larwy. W tym przypadku lepiej jest podzielić rodzinę na dwie

części, które później, po wystąpieniu pożytku, zostaną połączone i utworzą jednostkę silną i zdolną do

zgromadzenia znacznych ilości wziątku. Przyjąwszy takie założenie można do ula ustawionego obok dzielonej

rodziny przenieść matkę i kilka plastrów z zapasem i czerwiem krytym (w większości tuż przed wygryzaniem się)

i obsiadającymi je pszczołami. W rodzinie macierzystej zostaną wszystkie pszczoły lotne, część pszczół ulowych i

czerw w większości młody, z matecznikami. Nie ma potrzeby poddawania tej rodzinie młodej wartościowej

matki, gdyż po ponownym złączeniu obu części zostanie w nich dotychczasowa płodna matka.

Można rodzinę w zaawansowanym nastroju rojowym postawić obok dotychczasowego stanowiska, na którym

ustawi się nowy ul z ramkami z suszem i węzą i przenosi do niego 2-3 plastry z czerwiem i zapasem wraz z

obsiadającymi je pszczołami i matką. Zlecą do niego wszystkie pszczoły lotne. Pozbawienie rodziny macierzystej

pszczół lotnych przerwie nastrój rojowy. Zostaną w niej czerw, zapasy i mateczniki, z których po odpowiednim

czasie może wyjść młoda matka. Po 1 lub 2 dniach po podziale obie części rodzin trzeba skontrolować i

dopasować ich gniazda do potrzeb. Przed ponownym połączeniem obu części trzeba zniszczyć wszystkie

mateczniki lub usunąć młodą matkę, jeśli ta już się wygryzła.

Tworzenie takich odkładów, zwanych czasowymi, daje dobre efekty tam, gdzie pszczelarz oczekuje następnego

pożytku towarowego, np. z akacji czy maliny lub spadzi z drzew liściastych.

Tworzenie w maju słabych odkładów, o których była mowa wyżej, jest korzystne dla pasieki wtedy, gdy

pszczelarz dysponuje pełnowartościowymi młodymi matkami. Mogą to być matki lub mateczniki kupione lub

wychowane we własnej pasiece. Odkłady takie dobrze przyjmują matki, gdyż składają się z młodych pszczół.

Matki o tej porze roku szybko się unasieniają, zaczynają czerwić po około 2 tygodniach od utworzenia odkładu.

Odkłady zasilane stopniowo 5-6 ramkami czerwiu, odbieranego innym rodzinom szykującym się do rójki, i

odpowiednio doglądane rozwijają się w silne rodziny, zdolne do produkcji znacznych ilości miodu z późniejszych

pożytków, np. z gryki, wrzosów, nawłoci i spadzi z drzew iglastych.

Miodobranie. W maju pszczoły produkują już tyle miodu, że można go wirować. Tam, gdzie uprawia się większe

areały rzepaku, dostarcza on zwykle obfitego pożytku, a ilości miodu mogą przekraczać 20 kg z rodziny. Z

odwirowaniem tego miodu zwykle nie ma trudności. Drugą rośliną zakwitającą wcześnie, która może dostarczyć

miodu odmianowego, jest mniszek lekarski. Nektaruje on dobrze przy wysokiej wilgotności powietrza i dużym

nasłonecznieniu. Warunki takie występują głównie na terenach wyżynnych w południowej części Polski i tam

najczęściej pozyskuje się większe ilości miodu mniszkowego

Wielu pszczelarzy czeka z miodobraniem, aby w ulach nagromadziło się możliwie dużo miodu i żeby był on

dojrzały. Niestety, w maju pogoda jest zmienna i często zdarza się, że przy dłużej trwającym ochłodzeniu i

deszczach pszczoły zużyją większość zgromadzonych zapasów. Dlatego wskazane jest wykonywanie kilku

mniejszych miodobrań. Już w latach sześćdziesiątych inż. Czesław Bojarczuk (kierownik działu pszcz� � elarskiego w

ODR w Końskowoli) udowodnił, że częste miodobrania istotnie przyczyniają się do zwiększenia ilości miodu

towarowego wyprodukowanego w pasiece. Jednak pojawia się poważny problem: dojrzałość miodu. Przy

pożytkach ciągłych, gdy miód z jednych pożytków nie jest jeszcze w pełni dojrzały, a nektarują już następne

rośliny i do ula przynoszony jest rzadki nakrop. Można wówczas odbierać z uli tylko pojedyncze plastry, w

których miód jest poszyty co najmniej na 2/3 powierzchni, ale to znacznie zwiększa nakłady robocizny. W

Oddziale Pszczelnictwa od ubiegłego roku prowadzi się badania nad dojrzewaniem miodu poza ulem. Wstępne

wyniki wykazały, że dosuszany poza ulem miód nie różni się pod żadnym względem od tego, który dojrzewa w

rodzinach. Aby jednak można było polecić tę metodę pszczelarzom, trzeba przeprowadzić badania na setkach

próbek miodu z różnych gatunków roślin, pozyskiwanych w różnych warunkach. Wykonawcy badań wdzięczni

będą szerokiemu gronu Czytelników za przesyłanie takich próbek. Czytelników chętnych do współpracy

proszę o skontaktowanie się z Zakładem Technologii Pasiecznej Oddziału Pszczelnictwa, w celu

uzyskania bliższych informacji na ten temat. Nasz adres: ul. Kazimierska 2, 24-100 Puławy.

Ze względu na to, że miody z wczesnych pożytków szybko krystalizują, trzeba je zaraz po odwirowaniu (jeszcze

ciepłe) przecedzić przez gęste sito i najlepiej zaraz rozlać do słoików, w których będą sprzedawane. Po

skończonym wirowaniu miodu dokładnie umyte i osuszone powinny być nie tylko wszystkie narzędzia, ale

również wirówka. W rozrzedzają się resztkach miodu pozostawionych na ścianach wirówki, mogą rozwijać się

drożdżaki i inne drobnoustroje znajdujące się w przyklejajacym się do ścian kurzu. Dostaną się one do miodu w

następnym wirowaniu. Przed ponad 10 latami prof. B. Kędzia ze swoim zespołem z Instytutu Roślin i Przetworów

Zielarskich w Poznaniu w pewnej części próbek miodu kupionego w sklepach stwierdził obecność

drobnoustrojów, w tym również bakterii chorobotwórczych dla człowieka. Jestem przekonana, że to nie pszczoły

wyprodukowały miód z bakteriami, lecz bakterie dostały się do miodu wskutek niedostatecznej higieny w czasie

wirowania i konfekcjonowania miodu.

Stosowanie krat odgrodowych w rodzinach pszczelich ma dwojaki cel: oddzielenie miodni od rodni oraz

ograniczenie czerwienia matek.

1. Oddzielenie kratą odgrodową plastrów, które mają służyć do magazynowania miodu, od gniazda

rodziny, w którym pozostawia się liczbę ramek pozwalającym matkom na nieskrępowane czerwienie,

usprawnia miodobranie, ułatwia wyszukiwanie matek i pozwala na planową rotację plastrów.

2. Używanie krat odgrodowych w celu ograniczenia czerwienia matek jest elementem regulacji struktury

rodzin i ma na celu zwiększenie produkcji miodu.

Bezpośredni wpływ na ilość wyprodukowanego miodu ma siła rodzin oraz stosunek liczby pszczół dorosłych do

ilości czerwiu, szczególnie do czerwiu niezasklepionego, wymagającego karmienia. Badania prof. M. Gromisza

prowadzone w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych wykazały, że w Polsce właściwą przewagę liczbową

pszczół nad czerwiem w sposób naturalny uzyskuje się dopiero w lipcu, a wtedy na przeważającym obszarze

kraju kończą się zwykle znaczące pożytki towarowe. Wyjątek stanowią pożytki spadziowe, wrzosowe i ostatnio

nawłociowe. Intensywne czerwienie matek, które pszczelarze starają się stymulować już od przedwiośnia w celu

uzyskania w maju silnych rodzin, w drugiej połowie miesiąca może okazać się niepożądane. Przeważająca liczba

młodych pszczół, których wygryzło się bardzo dużo z kwietniowego wychowu czerwiu, będzie zatrudniona przy

pielęgnacji larw. Zatem w III dekadzie maja struktura rodziny nie będzie najlepsza do wykorzystania pożytku.

Aby zmienić na korzystniejszą, można już około 20 maja odgrodzić matkę na 2-3 plastrach gniazdowych. Po 9 do

12 dniach wszystkie komórki z jajami i larwami trutowymi obecnymi w dniu izolowania matki zostaną już

zasklepione. Tym samym młode pszczoły będą mogły przejść, do innych prac ulowych, w tym prac przy odbiorze

i odparowywaniu nektaru. Czynnych karmicielek zostanie tylko tyle, ile będzie potrzeba do wykarmienia czerwiu

w części ula z zaizolowaną matką.

Dodatni wpływ ograniczenia czerwienia około 20 maja wystąpi już w pierwszych dniach czerwca, tj. w czasie

kwitnienia akacji, najsilniej jednak zaznaczy się po około 20 dniach, kiedy wygryzą się wszystkie pszczoły

wychowane z jaj złożonych przed zaizolowaniem matki. Zamiast odgradzania matki z boku gniazda za pomocy

pionowej kraty odgrodowej, praktyczniejsze jest użycie izolatorów na 2 lub 3 plastry.Wielkiem propagatorem

ograniczania czerwienia matek jest pan J. Mazurek. Badania wykonane w latach 2002-2003 w Oddziale

Pszczelnictwa w Puławach potwierdziły dodatni wpływ tego zabiegu na produkcję miodu, choć uzyskane wyniki

były mniej spektakularne niż oceniane przez pana Mazurka. Ja podam tylko, że wyraźny wpływ ograniczenia

czerwienia na produkcję miodu był widoczny tylko w rodzinach z matkami kraińskimi. Różnice między

kaukaskimi rodzinami kontrolnymi a doświadczalnymi były znacznie mniejsze i statystycznie nieistotne.

Izolowanie matek w rodzinach wymaga jednak przestrzegania pewnych zasad. Najpóźniej po 9 dniach (a lepiej

po 8) od zaizolowania matek należy zniszczyć wszystkie mateczniki, które pszczoły zbudowały na czerwiu w

części z zaizolowaną matką i poza nią. W silnych rodzinach, które były bliskie nastroju rojowego, po ograniczeniu

czerwienia może wzmóc się pęd do rójki. Pszczoły w nastroju rojowym pracują opieszalej, a wyjście roju po

wygryzieniu się z matecznika dzikiej matki spowoduje utratę pszczół (a więc i miodu), choć stara matka� �

pozostanie w izolatorze. Liczba ramek w izolatorze zależy od pożytków i pory ich zakończenia. Im pożytki

słabsze i im wcześniej się kończą, tym mniej ramek pozostawia się matce do czerwienia. W pasiekach

wędrownych oraz oczekujących na obfite pożytki spadziowe ograniczanie czerwienia matek nie

tylko nie jest wskazane, ale wręcz szkodliwe.

W maju można rozpocząć pozyskiwanie obnóży pyłkowych i wychów matek na własne potrzeby. W okolicach o

słabych pożytkach pyłkowych i z późnym rozwojem rodzin z obu czynnościami lepiej jest poczekać do

pierwszych dni czerwca.

Dr Helena Rybak-Chmielewska, doc. dr Zofia Konopacka

Co to jest izoglukoza?

Wiele pytań, z którymi ostatnio pszczelarze zwracają się do Oddziału Pszczelnictwa w Puławach dotyczy

izoglukozy: co to jest, jak powstaje, czy można ją zastosować do dokarmiania pszczół na zimę zamiast cukru,

czy prowadzono w Oddziale Pszczelnictwa badania dotyczące przydatności tego nowego produktu w

pszczelarstwie? Sprawdzonych informacji o tym nowym produkcie szukają organizacje pszczelarskie

zainteresowane zakupem większych ilości izoglukozy jako karmy dla pszczół na zimę. Pszczelarze zachęceni

stosunkowo niską ceną tych syropów szukają u nas informacji i jednoznacznych opinii. Z drugiej strony duża

różnorodność syropów skrobiowych, nazywanych zazwyczaj przez pszczelarzy ogólnie izoglukozą, utrudnia

rozmowę (najczęściej telefoniczną) na temat możliwości ich zastosowania. Podajemy więc podstawowe

wiadomości dotyczące tego produktu.

Co to jest izoglukoza?

Najogólniej mówiąc są to syropy, które zostały wyprodukowane ze skrobi. Proporcje poszczególnych cukrów, jak

i ich stężenie końcowe w produkcie są różne, w dużym stopniu dostosowane do potrzeb odbiorcy. Syropy

skrobiowe znalazły szerokie zastosowanie głównie w przemyśle spożywczym: do słodzenia napojów, lodów i

przetworów owocowych. Stopniowo, dzięki bardzo elastycznemu ustosunkowaniu się producenta do potrzeb

nabywców oraz dość niskiej cenie, syropy te znajdują coraz to nowe zastosowania.

Jak izoglukoza powstaje?

Opis procesu technologicznego jest dostępny w internecie pod adresem - www.izoglukoza.pl, a można go

streścić następująco. Skrobia to wielocukrowiec zbudowany z cząsteczek glukozy połączonych ze sobą w długie

łańcuchy dwojakiego rodzaju. Przy udziale enzymu ?-amylazy oraz odpowiednio dobranych parametrów,

wysokiego ciśnienia, temperatury, a także czasu działania enzymu, łańcuchy te są rozrywane na mniejsze

fragmenty. Powstaje wtedy głównie dwucukier maltoza, zbudowany z dwóch cząsteczek glukozy, oraz pewna

ilość innych cukrów złożonych z 3 i więcej cząsteczek glukozy. Enzym maltaza w odpowiednio dobranych

warunkach rozszczepia maltozę do glukozy. Powstaje produkt o wysokim udziale glukozy (około 95%) i stężeniu

wszystkich cukrów w hydrolizacie około 30%. Dalej procesy filtracji i demineralizacji oczyszczają i odbarwiają

zhydrolizowaną do glukozy skrobię, a po zagęszczeniu (pod zmniejszonym ciśnieniem i w podwyższonej

temperaturze) syrop (nazywany glukozowym lub dextrozowym) uzyskuje ogółem stężenie cukrów około 50%.

Syrop ten jest następnie poddawany kolejnemu enzymatycznemu procesowi - izomeryzacji, w wyniku którego

cząsteczki glukozy przeobrażają się we fruktozę, aż do około 42%. Jest to więc etap, w którym syrop glukozowy

zostaje w procesie enzymatycznej izomeryzacji przeobrażony w syrop glukozowo-fruktozowy o następującym

udziale cukrów: 53% glukoza, 42% fruktoza i 3,5% maltoza, skrót nazwy - F42, albo FRUKTIL 42 czy FRUKTIL

GF95.42. Następnie przeprowadzane jest kolejne zagęszczenie na, aż do około 71% suchej masy. Syrop staje się

odporny na rozwój prawie wszystkich mikroorganizmów.

Aby uzyskać syrop o 55% udziale fruktozy, syrop F42 przepuszcza się przez kolumny absorbcyjne, na których

następuje stopniowe oddzielenie fruktozy od glukozy. Końcowym produktem rozdziału jest syrop o zawartości

fruktozy około 90%. Aby uzyskać 55% fruktozy dodaje się do tego produktu (90% fruktozy) odpowiednią ilość

syropu F42. Syrop ten poddaje się jeszcze demineralizacji, filtracji, odbarwieniu i zagęszczeniu oraz oczyszcza

się go na filtrach mikrobiologicznych. Uzyskany syrop ma następujący udział cukrów: fruktoza - 55%, glukoza -

40% i kilka % maltozy (skrót nazwy F55 albo FRUKTIL 55).

Jaki syrop wybrać?

Asortyment produkowanych syropów skrobiowych jest szeroki. Ogólnie syropy te można podzielić na:

glukozowe: nisko scukrzone - G29, G36; średnio scukrzone - G40; wysoko scukrzone - G60 G95.

glukozowo-fruktozowe : FRUKTIL GF60.9; FRUKTIL GF60.20; FRUKTIL GF95.42 (opisany jako FRUKTIL

42); FRUKTIL GF95.55. Liczby po kropce w nazwach FRUKTILI (9,20, 42, 55) oznaczają procentową

zawartość fruktozy. Na naszym rynku można było jeszcze spotkać syropy o wysokiej zawartości

maltozy - symbole EHM oraz HM46. Bliższych informacji na temat ich składu Instytut nie ma.

Jesienią ubiegłego roku pszczelarz z wrocławskiego przywiózł nam do zbadania niewielką próbkę nowego syropu

z około 30% zawartością sacharozy, kilku procentową zawartością fruktozy i około 20 % glukozy. Przyjechał też

do nas przedstawiciel firmy Cargill produkującej syropy skrobiowe (ze skrobi pszenicy), który zostawił produkt

oznaczony D 03580 z danymi dotyczącymi jego składu, ale ostatecznie do podpisania umowy na wykonanie

badań nie doszło. Na podstawie jednej próbki otrzymanej od pszczelarza, przebadanej na zawartość cukrów,

hydroksymetylofurfuralu (HMF) oraz jakościowego oznaczenia dekstryn można powiedzieć niewiele. Zwracamy

jednak uwagę, iż w zbadanym syropie (najprawdopodobniej D 03580) znajdują się znaczne ilości dekstryn

skrobiowych oraz HMF, i że niekorzystny z punktu widzenia procesu krystalizacji jest w nim stosunek fruktozy do

glukozy. Dekstryny co prawda istotnie spowalniają krystalizację glukozy z tego syropu, ale realne ryzyko jego

krystalizacji zimą w plastrach jest duże. Będzie to zależało od tego, jak długa i mroźna będzie zima, a także od

tego, czy pszczoły będą miały czas dokładnie ten syrop przetworzyć jesienią, czyli od terminu karmienia i od

jesiennej pogody.

Czego nam brakuje do wydania opinii?

1. Nie mamy danych ilościowych o zawartości α-dekstryny i innych wielocukrów w tych syropach.

Gruczoły gardzielowe pszczół wydzielają enzymy-α i β-amylazę , które rozkładają skrobię do maltozy i

http://www.miesiecznik-pszczelarstwo.pl/artykuly/2005_10/www.izoglukoza.pl

maltotriozy i α-dekstryny. Maltoza i maltotrioza są rozkładane przez enzym maltazę, ale α-dekstryna

może pozostać w postaci nierozłożonej, ponieważ zdolność trawienia wielocukrowców ogranicza się u

pszczół do rozszczepiania tylko niektórych dekstryn oraz występujących w pyłku kwiatowym ziaren

skrobi, które w odróżnieniu od ziaren spotykanych w inych częściach roślin nie są otoczone powłoką z

amylopektyny albo powłoka ta jest bardzo cienka. Brak w literaturze doniesień na ten temat. W

przewodzie pokarmowym pszczół enzymu dekstrynazy jak dotychczas nie udało się zidentyfikować.

Dobrze byłoby sprawdzić, jak zachowują się dekstryny w tych syropach i ile ich jeszcze zostaje po

przejściu przez przewód pokarmowy pszczoły, a przede wszystkim, jak to wpłynie na żywotność

(kondycję) pszczół w czasie zimy i na wiosenny rozwój rodzin. Mamy nadzieję, że umowa z

producentem będzie podpisana w tym roku.

2. Nie do końca została też sprawdzona w syropach zawartość hydroksymetylofurfuralu (HMF). Związek

ten powstaje z cukrów prostych (glukozy i fruktozy). Im wyższa temperatura i bardziej kwaśne

środowisko, tym szybciej proces powstawania tego związku postępuje. Dlatego duża zawartość HMF w

miodzie świadczy o jego przegrzaniu lub bardzo długim magazynowaniu. Bardzo duże ilości HMF

powstają też przy hydrolizie (rozkładzie) kwasowej sacharozy do cukrów prostych. Tym razem nie

chodzi o miód i jego niewłaściwy skład, ale o kondycję pszczół, które od jesieni do wiosny byłyby

karmione syropem z zawartością HMF około 30 mg/kg HMF. W doświadczeniu klateczkowym

przeprowadzonym w połowie lat siedemdziesiątych przez niemieckich badaczy przy podkarmianiu

pszczół syropem z dodatkiem różnych ilości HMF (od 30 aż do 750 mg/kg) okazało się, że koncentracja

HMF 30 i 60 mg/kg jest dla pszczół jeszcze nieszkodliwa. Najbardziej niebezpieczny okazał się dla

pszczół cukier inwertowany produkowany na drodze hydrolizy kwasowej. W procesie produkcyjnym

omawianych syropów jest stosowana i wysoka temperatura i działanie kwasem na etapie mineralizacji,

są więc warunki, które sprzyjają powstawaniu tego związku.

W niemieckiej literaturze pszczelarskiej z czterech ostatnich lat pojawiają się doniesienia o badaniach nad

zastosowaniem różnego rodzaju syropów uzyskiwanych na drodze hydrolizy ze skrobi (nazywanych tam

maltozowymi ze względu na wysoką zawartość tego dwucukru). Wyniki tych zwykle jednorocznych badań nie

wskazują , aby syropy te były szkodliwe dla zimujących rodzin. Niemniej jednak autorzy tych badań podkreślają,

że jednoroczne badania nie mogą być podstawą do wydania ostatecznej opinii i że należy badania te

przeprowadzić w różnych warunkach zimowych.

Wracając do pytania: jaki syrop wybrać? Na podstawie składu najodpowiedniejszy byłby Fruktil GF95.55.

Podobno już niedostępny w handlu. Co do D 03580 producent na ulotce umieszcza uwagę, iż decyzja o użyciu

syropu powinna być poprzedzona próbami przeprowadzonymi przez nabywcę i firma nie ponosi

odpowiedzialności za skutki wywołane nieprawidłowym użyciem wyrobu. Przywieziony do nas produkt, mimo

niepodpisanej umowy i braku środków własnych na badania chemiczne, poddaliśmy do zazimowania w kilku

rodzinach pszczelich. Rodziny te przezimowały, ale w plastrach pozostał jeszcze w różnym stopniu

skrystalizowany syrop. Przeprowadziliśmy wyrywkowe badania tego pozostałego po zimowli zapasu. Wynik na

dekstryny i HMF jest w dalszym ciągu dodatni.

Mamy prośbę do pszczelarzy, że jeżeli zdecydują się na ten zakup, przed zakupem powinni poprosić o

poświadczenie składu i nazwy i symbolu produktu, a także bardzo ważne przypomnienie: nie wolno

dodawać go bezpośrednio do miodu, ani podawać pszczołom w czasie pożytku towarowego, gdyż

zafałszowany miód zostanie zdyskwalifikowany po analizie chemicznej.

Przemysław Gierchatowskie-mail: [email protected]


Komórki starych plastrów są chętniej zasiedlane

przez roztocza Varroa

W najbliższych numerach Pszczelarstwa przedstawię badania brazylijskiego � � profesora Davida de Jonga

dotyczące pasożyta Varroa.

Profesor de Jong jest naukowcem i wykładowcą na wydziale Genetyki Uniwersytetu w Ribeirao Preto w Sao

Paulo, jest niekwestionowanym światowym autorytetem w dziedzinie badań nad pszczołami zafrykanizowanymi.

Dzięki jego życzliwości i pomocy możliwe stanie się udostępnienie polskim czytelnikom „Pszczelarstwa” wyników

do wielu badań i eksperymentów profesora. W artykułach znajdą się wiadomości na temat wpływu starych

plastrów pszczelich na większe zainfekowanie rodzin roztoczami Varroa, dane z badań prowadzonych nad

trutniami porażonymi w okresie poczwarkowym pasożytem Varroa i wykazującymi się przez to gorszymi

cechami reprodukcyjnymi, a także wyniki badań porażenia oraz ewentualnej tolerancji czy odporności różnych

linii i podgatunków pszczół. Postaram się przedstawić zjawisko odporności pszczół zafrykanizowanych

zamieszkujących tereny Ameryki Południowej.

Naukowcy i pszczelarze od lat spierają się w sprawach dotyczących budowy plastra i komórek pszczelich. Na

świecie w bardzo wielu pasiekach używana jest węza o denkach komórek ze zmniejszoną średnicą, a wymiary

budowanych przez pszczoły komórek uwarunkowane są wielkością denek komórek węzy. Wśród pszczelarzy jest

grupa, która uważa, że z większych komórek pszczelich wygryzają się większe pszczoły. W latach 80

zapanowała moda na większe komórki, gdyż uważano, że większe pszczoły produkują więcej miodu (Coggshall i

Morse, 1984). Natomiast niedawno popularna stała się teoria, według której naturalnej wielkości komórki mogą

być lepsze w produkcji miodu oraz pozytywnie działać na odporność pszczół. Faktem jest, że po wielokrotnym

użyciu plastrów komórki stają się mniejsze. Z komórek pomniejszonych przez nagromadzone w komórkach

oprzędy wygryzają się mniejsze pszczoły. Stare plastry są też siedliskiem wielu patogenów, jak grzyby, bakterie,

wirusy czy pierwotniaki.

Inną jednostką chorobotwórczą pszczół, mającą powinowactwo do komórek, jest roztocz Varroa. Wybór komórek

przez samice roztocza zależy głównie od rozmiarów komórek. Wiadomo, że samice Varroa preferują czerw

trutowy i wtedy są w stanie wychować więcej potomstwa. Komórki trutowe są o 70% większe od komórek

pszczelich. Zauważono, że większe komórki wśród komórek pszczelich są atrakcyjniejsze dla samic roztocza.

Podobnie jest z wyższymi komórkami. Do tej pory nie udało się jednak wyjaśnić mechanizmów zachowań samic

Varroa wybierających komórki do zaatakowania.

Naukowcy brazylijscy postanowili porównać stopień porażenia pasożytem czerwiu robotnic ze starego plastra z

naturalnie zmniejszonymi komórkami z porażeniem czerwiu robotnic z nowych plastrów, budowanych naturalnie

bez użycia węzy. Do badania użyto 8 zafrykanizowanych rodzin pszczelich, które umieszczono od sierpnia 1999

roku do listopada 2000 roku w 10-ramkowych ulach Langstrotha. W każdym pniu były plastry wcześniej

budowane przez pszczoły z tej samej rodziny w sposób naturalny bez użycia węzy. Plastry te nigdy wcześniej nie

były zaczerwione. Do każdego pnia pszczelego dokładano ponadto stare, ciemne plastry z grubymi ściankami i

małymi komórkami. Oba rodzaje plastrów matki zaczerwiły w tym samym czasie, ale nie było czerwiu

trutowego. Varroa mogły więc pasożytować wyłącznie na czerwiu pszczelim.

Doświadczenia wykazały, że średni stopień porażenia czerwiu (%) był istotnie wyższy w starych plastrach (22,6

+/- 13,1%) niż w plastrach nowych (9,75 +/- 3,99%). Średnia szerokość wewnętrzna komórek w starych

plastrach była istotnie mniejsza (4,58mm +/- 0,06 mm) niż w nowych plastrach (4,85 +/- 0,06 mm). Naukowcy

spodziewali się, że czerw pochodzący ze starych komórek będzie mniej porażony, ale pomiary tego nie

potwierdziły. Dlaczego tak się dzieje, skoro roztocz częściej wybiera obszerniejsze komórki pszczele. W

opisanym doświadczeniu brane były pod uwagę komórki pszczele. W niektórych przypadkach stare plastry były

nawet 4-5 razy bardziej zainfekowane niż dziewicze. Naukowcy przypuszczają, że stare komórki mogą zawierać

wiele substancji absorbowanych przez wosk. Mogą zawierać feromony czerwiu, aldehydy z oprzędów poczwarek

czy inne substancje biochemiczne wydzielane przez czerw. Podejrzewa się, że substancje te mogą być

szczególnie atrakcyjne dla pasożyta lub nawet stymulujące jego zachowanie. Inni przypuszczają, że pojawienie

się większej liczby roztoczy spowodowane jest tendencją do dłuższego przebywania karmicielek na starych

plastrach. Pewne cechy charakterystyczne larw ze starych plastrów czy pokarmu podawanego larwom mogą być

również czynnikami wpływającymi na zachowanie samic roztoczy poszukujących komórek do celów

reprodukcyjnych. Kraus odkrył ponadto, że substancje sztuczne, które znajdują się w węzie wpływały również na

zwiększenie porażenia czerwiu pasożytami Varroa.

Stare plastry są siedliskiem wielu patogenów chorobotwórczych. Koenig uważa, że w starych plastrach

szczególnie często czerw ulegał porażeniu przez grzyba Ascosphaera apis powodującego grzybicę wapienną.

Badania Baileya i Balla również potwierdziły zwiększone ryzyko występowania nosemozy czy zgnilca

amerykańskiego i europejskiego. Odkrycie brazylijskich uczonych może mieć wielkie znaczenie w przypadku

opracowywania środków służących do zwalczania Varroa pszczelarze dzięki temu odkryciu powinni zweryfikować

higienę w swoich pasiekach.

Lek. wet. Artur Arszułowicz

Odpowiedź na pytania Czytelników dotyczące

świadectwa jakości handlowej

Ocena jakości miodu wykonywana jest przez Wojewódzkie Inspektoraty Jakości Handlowej Artykułów

Rolno-Spożywczych na pisemny wniosek pszczelarza. Druk wniosku można wziąć ze strony internetowej

Inspekcji lub właściwego terytorialnie inspektoratu. Do wniosku należy dołączyć znaczek skarbowy wartości 5 zł.

Pszczelarz składający wniosek o ocenę jakości handlowej miodu powinien:

1. Udostępnić miód do oceny jakości handlowej w ilości zgodnej z wnioskiem.

2. Udostępnić miejsce do przeprowadzenia oceny miodu, ewentualnie pobrania próbek do badań

laboratoryjnych (oprócz pracowników Inspekcji próbki mogą pobierać osoby wpisane do rejestru

rzeczoznawców).

3. Udzielić pomocy niezbędnej do wykonania oceny jakości handlowej.

Ocena polega na sprawdzeniu, czy miód spełnia warunki w zakresie jakości handlowej określonej w przepisach o

jakości handlowej miodu Rozporządzenie Ministra Rozwoju Wsi z dnia 3 października 2003 r. oraz dodatkowe,

jeżeli zostały zadeklarowane przez pszczelarza. Przez dodatkowe warunki rozumie się informacje deklarowane� �

na etykiecie. Sprawdzane są też pomieszczenia, w których przechowywany jest miód, pod względem stanu

technicznego pomieszczeń, zabezpieczenia przed szkodliwym działaniem promieni słonecznych i przed

dostępem owadów. Każdy pszczelarz powinien mieć aktualne dokumenty potwierdzające dopuszczenie

opakowań, w których jest przechowywany miód, do bezpośredniego kontaktu z żywnością. W celu dokonania

oceny miodu przeprowadza się badania laboratoryjne w zakresie określenia cech organoleptycznych (barwa,

konsystencja, smak, zapach) i parametrów fizykochemicznych (miedzy innymi zawartość wody, fruktozy i

glukozy oraz sacharozy). Są one przeprowadzane w laboratoriach Inspekcji Jakości Handlowej lub w innych

laboratoriach mających akredytację. Po dokonaniu oceny wojewódzki inspektor wydaje świadectwo jakości

handlowej.

Za ocenę miodu, przeprowadzenie koniecznych do oceny badań i wystawienie świadectwa

pobierane są opłaty. Za ocenę jakości handlowej miodu opłata w wysokości 56 zł. W przypadku oceny

pobranych próbek do badań laboratoryjnych opłata wynosi 77 zł. Do wymienionych kosztów dolicza się koszty

dojazdu do miejsca dokonania oceny oraz koszt wydania świadectwa jakości w wysokości 5,50 zł. Wymienione

stawki opłat reguluje Rozporządzenie MR i RW z dnia 30 grudnia 2002 w sprawie stawek opłat za dokonanie

oceny, badań laboratoryjnych i wydawanie świadectw jakości handlowej oraz sposobu i terminu wnoszenia tych

opłat (Dz.U. z 2002 Nr 241, poz. 2088). Za usługę płaci się gotówką przed wydaniem świadectwa jakości

handlowej w terminie 7 dni od dnia doręczenia rachunku, w miejscu i czasie wskazanym w rachunku.

Doc. dr Zofia Konopacka

Lipiec - pełnia lata

Lipiec kojarzy nam się zwykle z upalną pogodą i pełnią lata. Koniec astronomicznej wiosny nastąpił 21 czerwca i

od tej daty do początku lipca z długości dnia ubyło już 5 minut, a do końca miesiąca ubędzie jeszcze 1 godzina i

8 minut. W lipcu najważniejszych pożytków towarowych dostarczają: spadź z drzew iglastych, gryka i lipa

drobnolistna, koniczyna biała, facelia błękitna i rośliny zielarskie. Na miedzach, w rowach, na nieużytkach i w

zagajnikach kwitnie wierzbówka, macierzanka, wiązówki i wiele innych gatunków miododajnych, które w

większych ilościach mogą dostarczyć pszczołom znaczących ilości nektaru.

Kontrola wagowa pożytków w Polsce prowadzona w latach 1995- 2003 wykazała, że w lipcu przeciętny

przybytek masy ula wagowego wynosił 20,2 % rocznego przybytku brutto, przy czym był on największy w

pierwszej dekadzie miesiąca. W drugiej połowie lipca notowano nierzadko ubytki masy ula. Wyjątek stanowiły te

pasieki, które korzystały z pożytków późnych (spadź, wrzosy, nawłoć i inne), w których lipcowe przybytki

wagowe nie ustępowały, a często przekraczały przybytki majowe i czerwcowe. Ten zróżnicowany rozkład

pożytków powoduje, że w połowie lipca w przeważającej części Polski kończą się pożytki towarowe i dla

większości pszczelarzy jest to koniec sezonu produkcyjnego i początek przygotowania rodzin pszczelich do

zimowania. Dla pozostałych pasiek ciągle jeszcze trwa pełnia sezonu pożytkowego i wszystkie zabiegi pasieczne

powinny zmierzać do utrzymania silnych rodzin.

Biologiczny stan rodzin pszczelich

W lipcu rodziny pszczele są na tyle dojrzałe, aby w pełni wykorzystać pożytki występujące w tym czasie. Mimo

stopniowego spadku czerwienia matek, co między innymi związane jest ze skracaniem się dnia, rodziny nie

słabną, gdyż z jaj złożonych w drugiej i trzeciej dekadzie czerwca rozwijają się liczne robotnice, które zastępują

w pracy pszczoły lotne wymierające stopniowo po wytężonej pracy w polu. W rodzinach może utrzymywać się

nastrój rojowy, który zanika zwykle w drugiej połowie lipca. Dopiero pod koniec miesiąca rodziny nieco osłabną.

Duża siła rodzin na pewno cieszy pasieczników, którzy oczekują jeszcze późniejszych pożytków. Jednak tam,

gdzie pożytki kończą się już w połowie lipca, znaczna liczba młodych pszczół (na których wychów rodziny zużyły

pewne ilości pokarmu) nie brała już udziału w gromadzeniu i przerabianiu wziątku na miód. Stąd też wzięła się

idea odpowiednio wcześniejszego ograniczania czerwienia matek. Koniec lipca jest początkiem okresu

odnawiania składu rodzin i przygotowywania się pszczół do zimowania. Badania wykazały, że najlepiej zimują

rodziny tworzone przez robotnice wychowane z jaj złożonych przez matki pomiędzy 25 lipca a 25 sierpnia.

Prace w pasiece

Miodobranie w lipcu to trudna praca z powodu rabunków, które łatwo rozpętać. Aromat miodów letnich, a

szczególnie gryczanego, bardzo silnie przywabia pszczoły. Dlatego lepiej jest przeprowadzać miodobranie pod

koniec pożytku, kiedy ilości przynoszonego do ula nektaru są minimalne, ale pszczoły lotne stale jeszcze mają

zajęcie w polu. Przy wirowaniu miodu z gryki pracę w pasiece trzeba zakończyć przed godziną 12.00, gdyż po

południu gryka już nie nektaruje, a pszczoły są bardziej agresywne niż w czasie innych pożytków. Miód gryczany

odbierany rodzinom musi być zupełnie dojrzały. Wtedy plastry są prawie całkowicie zasklepione.

W lipcu trzeba szczególnie dokładnie zabezpieczać ramki z miodem przed i po odwirowaniu. Transportówki i

korpusy z plastrami powinny być szczelne i zamykane przed dostępem pszczół. Dodatkowo powinny być

przykrywane wilgotnymi płótnami, które tłumią ulatnianie się aromatu miodu. Do zapobiegania rabunkom i ich

opanowania przydatny jest preparat R doc. Janiny Muszyńskiej, którym spryskuje się płótna przykrywające� �

korpusy i transportówki z ramkami, wyjmowane z ula maty, zatwory itp. oraz wylotki uli, przy których kręcą się

rabusie.

Pracę przy odbieraniu miodu z uli znacznie skracają różnego rodzaju przegonki wmontowane w powałki lub

zatwory, wkładane między miodnię i rodnię na 1 do 2 dni przed planowanym miodobraniem. Przy słonecznej

pogodzie pszczoły lotne mogą opuścić miodnię, ale nie mogą do niej wrócić. Można więc zabierać całe korpusy

lub ramki (w leżakach) bez omiatania pszczół. Używanie przegonek wymaga co najmniej 2-krotnego dojazdu do

pasieki. W pasiekach wędrownych zalecane jest wydmuchiwanie pszczół przez wylot ula i używanie pomostów

ułatwiających młodym robotnicom wchodzenie do gniazda.

W lipcu w pasiekach o późniejszych pożytkach można odbierać rodzinom tylko część miodu, aby np.

powstrzymać nastrój rojowy i także w przypadkach, gdy w ciasnych ulach przy obfitym wziątku pszczoły nie

mają miejsca do składania nektaru, a matkom brakuje wolnych komórek do czerwienia. Zawsze jednak odbierać

należy miód w pełni dojrzały z plastrów poszytych co najmniej na 2/3 powierzchni i bez świeżego nakropu w

komórkach. Podjęto wprawdzie próby prowadzenia dojrzewania miodu poza ulem, o czym pisałam w maju, ale

na wprowadzenie tej metody do praktyki jest jeszcze za wcześnie.

W czerwcu pisałam o poddawaniu i wymianie matek w rodzinach. Tam, gdzie w lipcu pożytki się kończą,

pszczoły przyjmują matki mniej chętnie ze względu na obecność w gnieździe dużej liczby bezczynnych pszczół

lotnych. Tym bardziej nie należy spieszyć się z uwalnianiem matek z klateczek. Wiele zakupionych matek

reprodukcyjnych unasienionych sztucznie, bez sprawdzonego czerwienia dociera do odbiorcy dopiero w lipcu.

Aby przyjęcie matek było pewne, radzę poddawać je do odkładów. Przypominam, że wylot ula trzeba

zakratować, aby matka nie wyszła na lot godowy i nie została unasieniona dodatkowo przez okoliczne trutnie.

Sztucznie unasienionym matkom użytkowym, od których nie wychowuje się młodych matek, takie dodatkowe

unasienienie nie zaszkodzi, a przeciwnie może wpłynąć pozytywnie na ich czerwienie.

Przyczyną braku matki w rodzinie może być zgniecenie jej w czasie miodobrania, ścięcie przez pszczoły

rabujące, niezauważone wyjście roju i zaginięcie młodej matki w czasie lotu godowego, także inne

nieprzewidziane przypadki. Często pszczelarz dopiero przy ostatnim miodobraniu stwierdza w rodzinie nie tylko

brak czerwiu krytego, ale również młodego i regularnie ułożonych w komórkach jajeczek. Nie znajduje też matki,

co nie świadczy o tym, że nie ma jej w rodzinie. Wśród tysięcy pszczół trudno zauważyć matkę, szczególnie

nieunasienioną i nieoznakowaną. Sytuację wyjaśni tylko poddanie rodzinie ramki z młodym czerwiem, tj.

larwami 1-3-dniowymi z innej rodziny w pasiece. Pszczoły mogą zareagować w trojaki sposób:

Gdy po sprawdzeniu ramki po 3-4 dniach na czerwiu widoczne są mateczniki, matki w rodzinie nie ma.

Trzeba wówczas poddać rodzinie młodą matkę. W pierwszej dekadzie miesiąca może to być matecznik

na wygryzieniu lub matka nieunasieniona, ale nie starsza niż 1-3 dniowa. W pasiekach z pożytkami

kończącymi się w połowie lipca spowoduje to ograniczenie wychowu czerwiu. W późniejszym terminie

powinna to być matka czerwiąca, aby w końcu lipca poddane matki rozpoczęły czerwienie.

Brak mateczników na poddanym czerwiu świadczy o obecności w rodzinie albo matki, która jeszcze nie

składa jaj, albo pszczół trutówek. W pierwszym przypadku można poczekać kilka dalszych dni, a gdy

matka nie zacznie czerwić, trzeba ją odszukać i wymienić na pełnowartościową.

Gdy w komórkach pojawia się po kilka jaj, zwykle przyklejonych do bocznych ścian komórek pszczelich,

rozwija się z nich czerw trutowy, zwany garbatym. Rodziny z trutówkami, których w rodzinie jest wiele,

nie przyjmą poddawanych w klateczkach matek. Nie pomaga też odniesienie ula z trutówkami na

pewną odległość i wysypanie rodziny na trawę. Trutówki nie są tak ciężkie, aby nie mogły latać i

większość z nich wróci z innymi robotnicami do starego ula. Jednym ze skutecznych sposobów jest

natomiast zamiana miejscami rodziny z trutówkami z inną silną rodziną z normalną matką. Pszczoły

lotne rodziny z matką zetną trutówki i poddana matka zostanie przyjęta. Drugi sposób to poddanie

czerwiącej matki w izolatorze z siatki na plastrze z zapasem i wygryzającymi się młodymi robotnicami,

które dobrze zaopiekują się poddaną matką. Trutówki stopniowo przestaną czerwić. Gdy poza

izolatorem nie będzie już jaj i w izolatorze pojawi się większa ilość czerwiu od poddanej matki, matkę

taką można uwolnić.

Opisane zabiegi zwykle są bardzo pracochłonne i dlatego nie opłaca się ratować rodzin słabych, składających się

z pszczół popożytkowych. Najlepiej dołączyć je do innych rodzin. Przy łączeniu rodzin, poddawaniu i wymianie

matek pomocny może być preparat "Ł" doc. Janiny Muszyńskiej.

W lipcu można powiększać pasiekę trzema sposobami: 1. Przy okazji walki z nastrojem rojowym można robić odkłady z czerwiu i pszczół kilku rodzin. Odkład taki,

aby mógł do zimy utworzyć samodzielną rodzinę, powinien otrzymać czerwiącą matkę, 3-5 ramek z

czerwiem, 1 plaster z pyłkiem, około 5 kg pokarmu węglowodanowego i co najmniej 2 kg pszczół.

Odkłady tworzone do zimowania matek zapasowych mogą być słabsze, gdyż zimuje się je w ulu obok

silnej rodziny, za szczelną przegrodą i przy zapasowym wylocie.

2. Jeśli nie udaje się zapobiec wyjściu rojów, można osadzić je w ulu. Jest to metoda kłopotliwa, ale

doskonała kondycja pszczół wychodzących z rojem gwarantuje szybkie zagospodarowanie gniazda i

dobre przygotowanie rodziny do zimy. Oczywiście starą matkę z roju i młodą z macierzaka należy

wymienić na czerwiące matki kupione lub wychowane we własnej pasiece.

3. W pasiekach, w których ostatnie miodobranie wykonano do 20 lipca, można dzielić silne rodziny na pół

lotu. Przynajmniej jedna z nich powinna otrzymać młodą, czerwiącą matkę. Za mniej przydatne

uważam tworzenie po ostatnim miodobraniu zsypańców z pszczół dorosłych. W rodzinach w tym czasie

znajduje się bardzo dużo pszczół starych, lotnych, w znacznym stopniu spracowanych przy intensywnej

pracy w polu. Nawet wtedy, gdy otrzymają płodną matkę i gdy wywiezie się je na inne pasieczysko tak,

że pszczoły nie mogą wrócić do swych dotychczasowych rodzin, stara pszczoła szybko wymiera,

zsypańce słabną i trzeba je zasilać czerwiem z innych rodzin.

W pasiekach, w których pożytki kończą się w lipcu, należy wykonać zabiegi przygotowujące rodziny do

zimowania. Należy do nich układanie gniazd rodzin, zadbanie o intensywne czerwienie matek i walka z

warrozą.

Układanie gniazd rodzin można rozpocząć już w czasie miodobrania, ze względu jednak na rabunki lepiej nie

przedłużać pracy w pasiece i dokładny przegląd wykonać po kilku dniach. W czasie tego przeglądu należy

sprawdzić obecność matki, ilość i jakość czerwiu oraz stan zapasów. W gnieździe należy zostawiać plastry

jasnobrązowe, kilkakrotnie przeczerwione, a ich liczba zależy od tego, na ilu ramkach zdaniem pszczelarza

rodzina będzie zimować. Plastry osuszone po odwirowaniu miodu trzeba zabrać do pracowni. Natomiast plastry,

które zawierają jeszcze pewne ilości pokarmu (również pierzgi), należy pozostawić za matą albo w górnym

korpusie z przejściem dla pszczół na 1-2 uliczki, aby pszczoły przeniosły go do gniazda. Bardzo ważne jest, aby

w gnieździe pozostawiać jak najwięcej pyłku (pierzgi). Nie należy przejmować się tym, że ule kipią od pszczół,� �

gdyż stare robotnice zaczną szybko wymierać. W gniazdach rodzin powinno po miodobraniu pozostać

przynajmniej 4-5 kg zapasu. Niedostateczna ilość pokarmu wpływa ujemnie na wychów czerwiu. W rodzinach, w

których ogranicza się czerwienie (kraty odgrodowe i izolatory trzeba teraz oczywiście usunąć) po odwirowaniu

miodu w gnieździe pozostaje niejednokrotnie minimalna ilość miodu i te rodziny trzeba dokarmić jak najszybciej.

Przy mniejszych niedoborach można poczekać z uzupełnieniem zapasów do zakończenia przeglądu pasieki.

Stymulacja wychowu czerwiu polega głównie na uzupełnieniu pokarmu w rodzinach i na podkarmianiu

pobudzającym, dającym złudzenie pożytku rozwojowego. Do uzupełnienia zapasów stosuje się syrop gęsty

(cukier kryształ + woda w stosunku 2:1 lub 3:2 zawierający 60 lub 70 % cukrów). Do podkarmiania

pobudzającego lepiej nadaje się syrop rzadki (cukier kryształ + woda w stosunku 1:1 lub syrop inwertowany +

woda w stosunku 2:1 zawierające około 50% cukrów). Do tematu syropów inwertowanych powrócę na końcu

artykułu. Podkarmianie pobudzające przynosi pozytywny rezultat nie tylko wtedy, gdy pszczoły otrzymują

codziennie niewielkie ilości syropu (np. 0,5 litra), lecz również przy dawkach 3- litrowych lub podobnych, ale

tylko 2 razy w tygodniu, co dodatkowo pozwala oszczędzić sporo robocizny i kosztów dojazdów do pasieki.

Koniec lipca to również pora na niszczenie pasożytów Varroa destructor. Po wycofaniu ze sprzedaży w Polsce

doskonałego Apifosu do dyspozycji pasiek pozostają dwa nowe preparaty produkowane przez Biowet w

Puławach Biowar i Apiwar. Oba w postaci pasków. Poza nimi Biowet produkuje dobrze nam znany Apiwarol - w

postaci tabletek do odymiania. Jest on tym skuteczniejszy, im mniej jest w rodzinie czerwiu. Pierwsze odymianie

trzeba więc wykonać jak najszybciej po ostatnim miodobraniu, aby zmniejszyć populację pasożyta i ochronić

wychowywany w sierpniu czerw, ostatnie zaś w październiku, a nawet w listopadzie. Firma Bayer oferuje

skuteczne w działaniu leki, Bayvarol - w formie pasków i Perizin - w postaci roztworu wkraplanego na pszczoły w

uliczkach.

Ostatnie zalecenia, począwszy od tworzenia odkładów po miodobraniu, nie dotyczą grupy pasiek z pożytkami

późnymi. Można w nich osłabiać rodziny tylko wtedy, gdy grozi im wejście w nastrój rojowy czy istnieje

konieczność jego likwidacji. Nie ma też zastosowania lipcowe układanie gniazd na zimę ani podkarmianie na

czerw. To ostatnie jest zwykle zbędne, gdyż naturalny pożytek najlepiej stymuluje wychów czerwiu. Należy

raczej zadbać o dostateczną liczbę wolnych od pokarmu komórek do składania jaj przez matkę, przez dodawanie

pustych plastrów lub odwirowanie części dojrzałego miodu. Nawet wtedy, gdy nie ma wziątku rozwojowego, a

przerwa w pożytku przeciąga się, nie wolno dokarmiać pszczół syropem, który zawsze w pewnych ilościach

dostaje się do miodu. Układać gniazda i dokarmiać rodziny można w tych pasiekach dopiero po odwirowaniu

ostatniego miodu, podobnie jest ze stosowaniem środków przeciwko warrozie, a więc bardzo późno w sezonie.

To wszystko powoduje, że gospodarka pasieczna na terenach spadziowych jest znacznie trudniejsza niż w

innych pasiekach.

Od jakiegoś czasu pszczelarze w Polsce interesują się syropami inwertowanymi, tzn. pokarmem

węglowodanowym, w którym część sacharozy jest rozłożona na cukry proste. Pokarm, który ma służyć

pszczołom do utworzenia zapasów zimowych musi jednak spełniać określone wymagania. Przede wszystkim nie

może zawierać substancji szkodliwych dla pszczół ponad dopuszczalną ilość (do tych należy HMF oraz popiół,

czyli substancje mineralne) i nie może krystalizować w plastrach. Nasze badania wykazały, że te rodziny, w

których zimą pokarm silnie skrystalizował ( zapasy pozostałe po zimowaniu skrystalizowane w ponad 20%)

wolniej się rozwijały i gorzej były przygotowane do wykorzystania pożytków majowych niż rodziny, w których nie

było krystalizacji zapasów lub była on śladowa. Do tych strat dochodzą jeszcze zwykle nakłady finansowe na

uzupełnianie zapasów pokarmu na wiosnę (część zimowego skrystalizowanego pokarmu pszczoły usuwają z ula

w postaci kryształów glukozy) oraz związany z tym koszt dodatkowej robocizny. Dlatego tak ważne jest, aby

syropy inwertowane były wcześniej sprawdzone w wielu rodzinach i w ciągu kilku okresów zimowych, gdyż

każdy przebiega odmiennie i w różnym stopniu sprzyja krystalizacji zapasów. Do sprawdzonych przez wiele lat i

w wielu pasiekach syropów inwertowanych należy produkt niemiecki, sprzedawany pod nazwą Apiinvert lub

Biennenfuttersirup. Z polskich produktów tego rodzaju po dopracowaniu technologii produkcji sprawdzony został

syrop inwertowany z cukrowni Chybie oraz Bioinwert produkowany przez Biowet w Puławach. Nie mam

zastrzeżeń do przydatności wyżej wymienionych syropów. Są to jednak produkty droższe niż cukier kryształ.

Natomiast nie został jeszcze dokładnie sprawdzony syrop proponowany po niskiej cenie przez firmę Cargill,

znany pod nazwą izoglukoza, który cieszy się zainteresowaniem pszczelarzy. Nie wdając się w szczegóły

przypuszczam, że będzie się on nadawał do podkarmiania stymulacyjnego, co do jego przydatności do

dokarmiania pszczół na zimę nie mam pewności.

Lek. wet. Sylwia Kasprzak, prof. dr hab. Aleksandra HartwigSGGW w Warszawie

Pszczoły a leki

Każda rodzina pszczela składa się z tysięcy pojedynczych osobników stanowiących jedną całość. Wszystkie one

są powiązane wzajemnymi zależnościami. Każda pszczoła pełni w rodzinie określoną funkcję. Mamy więc matkę

pszczelą, zbieraczki, karmicielki i trutnie potrzebne do zapłodnienia matki. W organizmie pojedynczej pszczoły

panuje równowaga, zwana przez naukowców homeostazą. Gdy rodzina choruje, mamy do czynienia z

zaburzeniem owej homeostazy. Pszczelarz również może przyczynić się do zaburzenia równowagi rodziny

pszczelej podając np. niewłaściwy pokarm, niewłaściwie przeprowadzając zabiegi higieniczno - hodowlane czy

podając nieodpowiednie leki. Żaden medykament nie jest obojętny dla organizmu pszczoły. Uboczne skutki nie

muszą być widziane od razu, mogą ujawnić się dopiero po jakimś czasie. Wiele z produktów leczniczych może

przechodzić do miodu i w ten sposób skażać go. Ponadto antybiotyki czy sulfonamidy powodują uszkodzenie

nabłonka jelita środkowego oraz zabijają fizjologiczną florę bakteryjną przewodu pokarmowego pszczoły.

Medykamenty przyczyniają się do osłabienia pojedynczych osobników pszczelich, co pociąga za sobą osłabienie

całej rodziny pszczelej. Taka zachwiana homeostaza w rodzinie sprzyja zakażeniom bakteryjnym, grzybiczym,

ujawnianiu się bezobjawowych zakażeń wirusowych. Pszczelarze często na własną rękę, nie potwierdzając swej

diagnozy laboratoryjnie, próbują leczyć pszczoły. A przecież błędne leczenie jest gorsze niż brak leczenia!

Wyobraźmy sobie sytuację. Mamy jakiś organizm (w naszym przypadku jest nim pszczoła), który ze wszystkich

stron „bombardowany” jest przez różnego rodzaju substancje mogące zakłócić jego homeostazę. Każdy

organizm ma własny system obronny zapobiegający wniknięciu patogenów, próbujący eliminować szkodliwe

substancje. Jednak niewłaściwa praca z pszczołami, profilaktyczne podawanie leków może doprowadzić do

nadmiernego obciążenia systemów obronnych, a w konsekwencji do osłabienia odporności pszczół. A przecież

pszczelarzowi nie zależy na trzymaniu słabych, nieprodukcyjnych rodzin. Dlatego trzeba pamiętać, że leki to dla

pszczół substancje obce i korzystamy z ich dobrodziejstwa tylko w przypadkach uzasadnionych. Produkty

lecznicze należy podawać w odpowiedniej ilości, aby nie przedawkować, i w odpowiednim czasie - tak jak

producent zaleca. Mają one wtedy największą skuteczność i najmniejsze działanie szkodliwe na pszczoły.

Podawanie zmniejszonej dawki leku doprowadza do wytworzenia przez patogeny oporności na dany

medykament, który staje się nieskuteczny. Wiele leków niewłaściwie stosowanych doprowadza nie tylko do

zaburzenia homeostazy rodziny, ale i do zanieczyszczenia miodu. W Polsce dla pszczół dopuszczone są tylko leki

przeznaczone do zwalczania warrozy, które możemy podzielić na następujące grupy:

syntetyczne pyretroidy rozpuszczalne w tłuszczach, nielotne, odkładające się w wosku. Po dłuższym

czasie mogą przechodzić z wosku do miodu. Przykładem jest flumetryna;

akarycydy rozpuszczalne w tłuszczach, lotne, szybko rozkładające się, np. amitraza;

związki, które są stosowane w pszczelarstwie ekologicznym:

a. związki lotne rozpuszczalne w tłuszczach, które kumulują się głównie w wosku, np. tymol;

b. związki rozpuszczalne w wodzie, które przenikają do miodu, np. kwasy organiczne.

W Polsce dla pszczół zarejestrowane są następujące leki przeciw warrozie:

APIWAROL AS, którego substancją czynną jest amitraza. Jest to preparat przygotowany w formie tabletek do

spalania. Tabletka żarząc się powoduje sublimację substancji aktywnej. Preparat działa pobudzająco na układ

nerwowy pasożyta Varroa destructor powodując jego porażenie i śmierć roztocza. Apiwarolu nie można

stosować w czasie sezonu pożytkowego. Preparat ten działa tylko w temperaturze powyżej 10°C, nie działa na

pasożyty znajdujące się na czerwiu zasklepionym. Najlepiej przeprowadzić odymianie po ostatnim miodobraniu

2 - 3 razy co 4-6 dni. Jedna tabletka służy do wykonania jednego zabiegu u jednej rodziny pszczelej. Tabletkę

należy umieścić na spirali z drutu lub na uniesionym ruszcie, podpalić, wsunąć do ula i zamknąć wylotek na

około 20 minut. Zabieg przeprowadza się wtedy, gdy wszystkie pszczoły są w ulu, najlepiej wieczorem

ewentualnie wcześnie rano. Wiosną można wykonać jednokrotne odymianie pszczół, ale w ostateczności tylko

przy dużym porażeniu warrozą, nie zaś rutynowo co roku.

BIOWAR z amitrazą inkorporowaną w ilości 400 mg/pasek zaleca się stosować po ostatnim miodobraniu.

Amitraza pobudza układ nerwowy pasożyta Varroa destructor powodując w konsekwencji jego porażenie. W

czasie ocierania się pszczół o pasek amitraza dostaje się na ich ciało, a na skutek kontaktów między pszczołami

rozdzielana jest między wszystkie pszczoły z rodziny. Preparat ten, w razie konieczności, można stosować po

pierwszym oblocie wiosennym, wieszając paski na okres 4 tygodni. Wiosenne leczenie wykonuje się tylko przy

bardzo dużym porażeniu warrozą.

APITRAZ, podobnie jak Biowar, ma postać pasków z amitrazą. Paski są powleczone substancja czynną, której

jest w pasku 200 mg. Dawkowanie i czas leczenia jest podobny jak w przypadku Biowaru.

BAYVAROL - preparat przygotowany jest w formie pasków, w które inkorporowana jest substancja czynna

flumetryna. Paski zawiesza się w gnieździe między beleczkami. Flumetryna jest pyretroidem o działaniu

kontaktowym. Poraża ona obwodowy układ nerwowy pasożyta Varroa destructor powodując śmierć roztocza.

Preparat zaleca się stosować po ostatnim miodobraniu. Najlepiej zawieszać 2-4 paski w sierpniu na okres 4-6

tygodni. Nie wolno zostawiać pasków w ulu na zimę.

PERIZIN to kolejny preparat do walki z warrozą. Substancją czynną jest kumafos. Producent ostrzega, że w

momencie leczenia w gnieździe nie powinno być czerwiu. Perizin jest w pełni skuteczny tylko wtedy, gdy

temperatura powietrza jest wyższa niż +5°C. Preparat ten rozcieńcza się wodą. W celu

otrzymania 50 ml zawiesiny do 1 ml Perizinu dodajemy 49 ml wody. Taką ilość zawiesiny

przeznacza się dla silnych rodzin, w słabych - 25 ml, w odkładach - 10-25 ml, w zależności

od ich siły. Do preparatu dołączony jest dozownik, który znacznie ułatwia przygotowanie i

dawkowanie preparatu.

Ale co zrobić z rodziną, u której obserwujemy duży stopień porażenia warrozą w trakcie

sezonu pszczelarskiego? Zaczekać z leczeniem do jesieni? W tym przypadku najlepiej nie

czekać z leczeniem do jesieni, ponieważ roztocz Varroa destructor przenosi i aktywuje

wirusa ostrego paraliżu pszczół (ABPV), wirusa zdeformowanych skrzydeł (DWV),

kaszmirskiego wirusa pszczół (KBV), wirusa powolnego paraliżu pszczół (SPV). Ten ostatni

nie występuje w Polsce, stwierdzony został w Wielkiej Brytanii. Jeśli przy dużej inwazji

Varroa ujawni się jakiś wirus, to jeśli poczekamy z leczeniem do jesieni, rodzina może

osypać się. W czasie sezonu pszczelarskiego dozwolone jest stosowanie kwasów

organicznych czy innych ekologicznych metod zwalczania warrozy (wycinanie czerwiu

trutowego). Kwasy organiczne są bardzo polecane do walki z warrozą. Są ekologiczne,

pszczoły reagują na nie bardzo dobrze. Jeśli ktoś chciałby bliżej zapoznać się z taką metodą,

polecam artykuł napisany jest przez dr wet. Grażynę Topolską pt. „Szwedzki wariant zintegrowanej walki z

warrozą”, zamieszczony w „Pszczelarstwie” 3/2004. W „Pszczelarstwie” 5/2005 dr Benedikt Polaczek proponuje

„Prowadzenie pasieki połączone ze zwalczaniem Varroa kwasem mrówkowym - redakcja. Przy stosowaniu kwasu

organicznego nie można sobie pozwolić na dowolność, jeśli chodzi o stężenie preparatu, ilość na rodzinę

pszczelą i porę roku. Na przykład w przypadku kwasu mrówkowego mamy do czynienia z niewielką różnicą

pomiędzy dawką leczniczą a toksyczną. Kwas szczawiowy też jest toksyczny dla pszczół, gdy jest

nieodpowiednio stosowany. Poleca się go jesienią, kiedy nie ma już czerwiu, ponieważ ma działanie toksyczne.

Muszą upłynąć co najmniej 3 miesiące, aby zastosować kwas szczawiowy ponownie. Na wiosnę nie poleca się

kwasów organicznych z uwagi na osłabione po zimie rodziny pszczele oraz dużą ilość czerwiu.

Bardzo ważna jest sprawa pozostałości leków w produktach pszczelich, głównie w miodzie. W całej Unii

Europejskiej do leczenia pszczół nie wolno używać żadnych antybiotyków ani sulfonamidów. Preparaty te

podawane zazwyczaj w syropie cukrowym bardzo łatwo przechodzą do miodu powodując jego skażenie.

Jeśli pszczelarz eksportuje miód za granicę, musi liczyć się z koniecznością badania go w kierunku m in.

pozostałości środków do leczenia pszczół. W prawodawstwie są określone minimalne dopuszczalne ilości

medykamentów, które miód może zawierać. W niektórych przypadkach nawet najmniejsza zawartość

dyskwalifikuje miód jako produkt do spożycia. Miód taki przeznacza się do utylizacji. Nie każdy miód trafiający

na polski rynek jest badany, co nie zmienia faktu, że stwierdzenie obcych substancji nawet w minimalnej ilości

dyskwalifikuje miód jako produkt do spożycia. Zarówno antybiotyki jak i sulfonamidy w wielu przypadkach

powodują reakcję alergiczną. Dobrze jeśli alergia objawia się tylko w postaci wysypki na skórze, a nie są to

duszności spowodowane skurczem oskrzeli. Wyobraźmy sobie sytuację, że dla dziecka kupuje się miód chcąc

wzmocnić odporność malucha. Dziś prawie wszystkie dzieci są alergikami, a u większości reakcja uczuleniowa

manifestuje się ze strony układu oddechowego. I tragedia gotowa. A wszystko za sprawą nieuczciwego

pszczelarza, który stosował niedozwolone medykamenty lub dozwolone środki, ale w nieodpowiednim czasie, w

złej proporcji czy w niewłaściwym stężeniu.

Pozostałości leków w miodzie mogą przyczyniać się do powstawania oporności ludzkich bakterii

chorobotwórczych na leki. Każdy człowiek ma pewną ilość bakterii chorobotwórczych, których jest zbyt mało,

aby wywołać chorobę. Kiedy następuje u człowieka spadek odporności, wtedy namnażają się i wywołują stan

chorobowy. Niewielkie ilości chemioterapeutyków pochodzące z miodu zabija niektóre z nich, ale wiele bakterii

przeżywa, wytwarzając oporność na te leki. Często jest to tzw. oporność krzyżowa - oporność na jeden lek

powoduje oporność na inne leki z tej samej grupy. Wniosek jest następujący: nie dość, że nieświadomie truliśmy

się pozostałościami leków w miodzie, to jeszcze trujemy się kilkoma różnymi antybiotykami w czasie leczenia

jakiejś choroby. Kilkoma, ponieważ gdy mamy do czynienia ze szczepami bakteryjnymi opornymi na jakieś leki,

trudno trafić na chemioterapeutyk, który skutecznie zlikwiduje przyczynę choroby.

Pszczele bakterie chorobotwórcze wytworzyły oporność na niektóre środki lecznicze. Jednym z nich jest

Polisulfamid, kiedyś przeznaczony głównie do zwalczania zgnilca amerykańskiego. Zalecano podawać

Polisulfamid nie tylko przy ewidentnych objawach zgnilca, ale i w celu „wzmocnienia” odporności zdrowych

rodzin. Pszczelarze mogli nie zdawać sobie sprawy, że lek ten działa tylko na formy wegetatywne bakteri;

przetrwalniki są na niego niewrażliwe. A zgnilec szerzy się tylko i wyłącznie za pośrednictwem tych

przetrwalników. Profilaktyczne podawanie leku powoduje w konsekwencji nie tylko zmniejszenie odporności

rodziny, ale i selekcję szczepów bakterii opornych na Polisulfamid. Generalnie trzeba zastanowić się, czy trud

związany z odpowiednią dezynfekcją i innymi zabiegami higieniczno-hodowlanymi na dłuższą metę nie opłaca

się. Na pewno więcej pracy kosztuje utrzymanie zdrowej pasieki, kiedy leków używa się tylko w sytuacjach

ostatecznych. Jednak mamy pewność, że pszczoły mają się wtedy dobrze, a miód od nich pochodzący jest

bezpieczny.

Dr wet. Grażyna Topolska, lek. wet. Sylwia KasprzakWydział Medycyny Weterynaryjnej SGGW

Czy na pewno w twojej pasiece nie ma choroby

woreczkowej czerwiu

Najbardziej chyba znaną pszczelarzom chorobą wywołującą zmiany w czerwiu zasklepionym jest zgnilec

amerykański pszczół. Obecność otworków na zasklepach i zamieranie larw pod zasklepami wywołuje

przerażenie u pszczelarzy. Trudno się temu dziwić, bo zgnilec amerykański pszczół należy do chorób

podlegających w Polsce obowiązkowi zgłaszania i zwalczania. Wymagane przy zwalczaniu choroby przesiedlanie

pszczół i dezynfekcja sprzętu, oznaczają dodatkowy nakład pracy, a ograniczenia w obrocie pszczołami i

produktami z zagrożonej pasieki mogą zmniejszyć dochód pszczelarza. Jednak podziurkowane zasklepy i

pociemniałe larwy pod zasklepami nie zawsze oznaczają pojawienie się w pasiece zgnilca amerykańskiego.

Przyczyną takich zmian mogą być inne jednostki chorobowe, a wśród nich najczęściej występująca choroba

woreczkowa czerwiu.

Objawy choroby woreczkowej czerwiu

Uwagę pszczelarza przyciągają dziurki na zasklepie czerwiu. Po usunięciu zasklepu możemy zauważyć

bladożółtą lub nieco poszarzałą larwę wyprostowaną leżącą na grzbietowej powierzchni, przednią częścią ciała

skierowaną w kierunku zasklepu i zadartą do góry. Larwa wyciągnięta z komórki przyjmuje często kształt

woreczka wypełnionego płynem. Częściej w komórkach widać całkowicie zbrązowiałe larwy. Niekiedy są one już

wysuszone i leżą na dolnych ściankach komórek, wygięte w kształcie gondoli (pantofelka). Z reguły zasklep

takich komórek jest już usunięty przez pszczoły.

Czynnik wywołujący chorobę i jego rozpowszechnienie

Pojęcie choroby woreczkowej czerwiu jako odrębnej jednostki chorobowej zostało wprowadzone w 1917 roku w

USA. Wirus choroby woreczkowej czerwiu (SBV), wywołujący zmiany chorobowe, wyizolowano po raz pierwszy w

1964 r. Jest to bardzo mały RNA wirus (średnicy 30 nm) należący do rodzaju Iflavirus. Obecnie wiadomo, że jest

on szeroko rozpowszechniony w pasiekach na całym świecie. Badania próbek pszczół pochodzących z rodzin

pszczelich nie wykazujących objawów infekcji wirusowych wykazały obecność SBV w 85% objętych programem

badawczym pasiek. Badania wykonano we Francji w 2002 roku bardzo czuła metodą biologii molekularnej

(technika RT-PCR).

Powstawanie zmian chorobowych i szerzenie się infekcji w rodzinach

Na zakażenie SBV najbardziej podatne są młode 2-dniowe larwy. Zarażają się one na drodze pokarmowej. Wirus

po dostaniu się do larwy przechodzi do wielu tkanek i tam się rozwija. Jednak przez cały okres żerowania larwy

nie wykazują żadnych objawów wskazujących na chorobę. Widoczne zmiany pojawiają się dopiero po

zasklepieniu komórki. Larwy zmieniają barwę z perłowobiałej na bladożółtą. Dochodzi do nieprawidłowości w

procesie linienia. Zaburzone jest wydzielanie enzymu chitynazy, odpowiedzialnego za rozpuszczenie

endokutikuli - wewnętrznej warstwy oskórka. Z tej przyczyny nie dochodzi do przepoczwarczenia larwy, która

nie może pozbyć się grubego i mocnego oskórka. Pomiędzy oskórkiem a ciałem larwy gromadzi się przejrzysty

płyn z ogromną ilością wirusa. Larwy zamierają w pozycji wyprostowanej z główkami zwróconymi w kierunku

zasklepu, ciemnieją i po kilku dniach stają się ciemnobrązowe. W pierwszej kolejności ciemnieje głowa potem

tułów. Następnie larwa wysycha i przybiera postać spłaszczonej łuseczki o kształcie gondoli. Taki obraz jest

charakterystyczny dla tej choroby.

Każda zamarła larwa zawiera około 1 miligrama wirusa. Jest to ilość wystarczająca do zarażenia wszystkich larw

w 1000 rodzin pszczelich. Jednak w naturalnych warunkach objawy choroby są słabo nasilone, najczęściej

niezauważalne i z reguły ustępują późnym latem. Pszczoły usuwają wiele zakażonych larw we wczesnym

stadium choroby. W wyschniętych larwach wirus traci zakaźność. W następstwie zakażania larw w różnym

czasie i przeżywania tylko niektórych z nich czerw jest rozstrzelony. Jednak czerw rozstrzelony jest

charakterystyczny dla wielu chorób zakaźnych pszczół.

Wirus utrzymuje się w rodzinach w kolejnych latach dzięki pszczołom, w których namnaża się, nie wywołując

żadnych objawów. Dorosłe owady zarażają się prawdopodobnie podczas usuwania zamarłych larw, ponieważ

zjadają one wtedy pewną ilość bogatego w cząsteczki wirusa płynu wypływającego z rozerwanego �woreczka�.

Stwierdzono, że dzień po zakażeniu w gruczołach gardzielowych dorosłych pszczół znaleźć można wiele cząstek

wirusowych. Prawdopodobnie pszczoły te zarażają larwy podczas karmienia mleczkiem pszczelim wytworzonym

w gruczołach gardzielowych. Nosicielkami wirusa są również larwy zarażone w wieku powyżej dwóch dni.

Najczęściej przeżywają one zakażenie, rosną, prawidłowo się rozwijają i nie wykazują żadnych objawów choroby.

Szerzenie się infekcji wirusowej w rodzinie jest ograniczone dzięki temu, że gruczoły gardzielowe zarażonych

pszczół szybko ulegają zanikowi. Robotnice takie w krótkim czasie przestają karmić czerw i stają się

zbieraczkami głównie nektaru. Zebrany nektar, chociaż zawiera wirusa choroby woreczkowej czerwiu, jest

słabym źródłem zakażenia, ponieważ szybko rozprowadzany po rodzinie jest rozcieńczony nektarem zebranym

przez inne pszczoły. W nektarze wirus szybko traci zakaźność. Jeśli zakażone SBV pszczoły stają się

zbieraczkami pyłku, to wiele cząstek wirusa wraz z wydzieliną gruczołów gardzielowych transportowanych jest

do pyłku. Tu wirus długo zachowuje aktywność. Młode, pracujące w ulu, robotnice spożywają duże ilości pyłku, a

co za tym idzie i wirusa, a potem zarażają larwy w wyniku karmienia. Możliwość przenoszenia SBV z dorosłych

pszczół na czerw jest największa, gdy w rodzinie zaburzony jest podział pracy i pszczoły-nosicielki wirusa, które

nie powinny karmić czerwiu i zbierać pyłku, muszą to robić z powodu braku innych osobników przeznaczonych

do tej pracy. Dochodzi do tego przeważnie wiosną lub wczesnym latem, także w przypadku długich okresów

bezpożytkowych. Wtedy mamy najczęściej do czynienia z wybuchami choroby woreczkowej czerwiu.

Rozpoznawanie choroby

Choroba woreczkowa czerwiu jest często mylona przez pszczelarzy z innymi chorobami, jak zgnilec

amerykański, zgnilec europejski powikłany zakażeniami wtórnymi oraz zakażeniami wywołanymi przez inne

wirusy, np. wirus choroby czarnych mateczników (BQCV). Przy silnym zarażeniu rodziny BQCV powoduje nie tyko

zamieranie larw matecznych, ale i czerwiu pszczelego oraz trutowego. Pojawiające się wówczas objawy bardzo

przypominają chorobę woreczkową czerwiu.

W każdym przypadku podejrzenia wystąpienia wyżej wymienionych chorób, w celu uzyskania właściwego

rozpoznania, należy dostarczyć do laboratorium diagnostycznego plaster z podejrzanymi zmianami czy jego

wycinek - 10 x 10 cm, z niepokojącymi zmianami. Próbka nie powinna zawierać miodu, co jest szczególnie

ważne przy przesyłce pocztowej. Próbka powinna być zapakowana w sposób uniemożliwiający zgniecenie w

transporcie oraz wydostanie się materiału zakaźnego na zewnątrz, np. w wyniku przesiąkania.

W laboratorium Oddziału Chorób Owadów Użytkowych Katedry Nauk Klinicznych SGGW do diagnostyki zakażeń

wirusem choroby woreczkowej stosowany jest test AGID �(immunodyfuzja w żelu agarozowym). Jest to metoda

oparta na reakcji antygen � przeciwciało. W bieżącym roku w próbach nadesłanych do końca lipca stwierdzono

5 przypadków zamierania czerwiu na skutek choroby woreczkowej. Przy okazji realizowania prac badawczych

wykryto obecność SBV w dwóch próbkach martwych pszczół. Wykrycie przy użyciu testu AGID wirusa choroby

woreczkowej w osobnikach dorosłych najczęściej świadczy o silnym zakażeniu rodziny.

Dość rzadko trafiają do nas próbki z czerwiem zamarłym w wyniku rozwoju choroby woreczkowej. Być może

zwiększona ich liczba w tym roku jest konsekwencją nieharmonijnego rozwoju rodzin spowodowanego suszą,

pociągającą za sobą przerwy w pożytkach.

Zwalczanie choroby woreczkowej

Nie ma leku, który likwidowałby wirusa w rodzinach pszczelich. Z chorej rodziny należy usunąć plastry z

zamarłym czerwiem. Jeżeli jest możliwe, należy wymienić zapasy pyłku (pierzgi) na pochodzące z rodzin

zdrowych i w miarę możliwości zadbać o dobry pożytek. Stwierdzono, że wymiana matki na młodą, czerwiącą,

pochodzącą czy wychowaną w zdrowej rodzinie może znacznie poprawić sytuację, chociaż podejrzenie, że matki

przenoszą chorobę, jak na razie nie znalazło potwierdzenia. Pod koniec lata objawy choroby na ogół zanikają,

lecz mogą pojawić się w następnym sezonie pszczelarskim. Przy zapobieganiu chorobie należy prowadzić taką

gospodarkę pasieczną, która zapewni rodzinom systematyczną wymianę pokoleń. Przy dłuższych okresach

bezpożytkowych należy dokarmiać pszczoły niewielkimi dawkami rzadkiego syropu. Ze względu na warunki

higieniczne częsta wymiana plastrów oraz dezynfekcja sprzętu są zawsze pożądane. W pasiekach, gdzie

choroba występuje, należy unikać wprowadzania matek importowanych z odległych regionów, bo ich potomstwo

może być bardziej od pszczół miejscowych wrażliwe na czynniki chorobotwórcze występujące na danym terenie.

Mgr inż. Sławomir Trzybińskitel. (022) 836-66-06, 0501-432-752

Pożytki dla wszystkich czy dla wybranych?

Wszyscy wiemy, jak ważnym elementem gospodarki pasiecznej są pożytki. Śmiało można

powiedzieć, że właśnie pożytki i pogoda mają decydujący wpływ na wielkość produkcji.

Pozostałe czynniki: jakość pogłowia, model gospodarki i zwalczanie chorób, jakkolwiek

istotne, to przy niesprzyjających warunkach zewnętrznych niewiele pomogą. Na dobrych

pożytkach przy sprzyjającej pogodzie nawet najgorsze pszczoły przyniosą miód, bez względu

na typ ula i zabiegi wykonane przez pszczelarza.

Dobre pożytki to podstawa sukcesu w pszczelarstwie, a na to, z jakich pożytków korzystają

nasze pszczoły, mamy pewien wpływ. Wybór miejsca na ustawienie pasieki leży w naszej

gestii. Mało tego, pszczelarz może poprawić bazę pożytkową wokół swojej pasieki sadząc i

wysiewając rośliny dostarczające nektaru i pyłku, chociaż tylko w zakresie ograniczonym. Po

pierwsze dlatego, że zdecydowana większość powierzchni Polski to tereny o pożytkach

średnich i słabych. Po drugie, pszczelarze zwykle nie mają własnego pola, a na cudzym nie

można sadzić i wysiewać roślin bez zgody właściciela. Nie każdy z kolegów ma zresztą na to

fundusze, siłę i czas. Dlatego najczęściej pszczoły trzymamy na takich pożytkach, jakie są, a

na poprawę produkcyjności wpływamy (jeżeli nie wędrujemy) określonymi metodami

gospodarki i utrzymując odpowiednie dla danych warunków linie pszczół lub ich krzyżówki. W

zależności od terminu występowania istotnych pożytków i czasu ich trwania przyspieszamy

więc rozwój pszczół lub go hamujemy i regulujemy siłę rodzin ograniczając czerwienie, aby

nie dopuścić do wyrojenia się pszczół. Słowem: tak kierujemy pasieką, aby pszczoły jak

najwięcej nektaru przyniosły i jak najwięcej miodu zostało dla nas.

Większość pożytków w Polsce występuje wcześnie i nie zawsze są one obfite. Pierwszy miód

na ogół udaje się pozyskać z sadów, mniszka i rzepaku ozimego. Po nich występuje 1-2-

tygodniowa przerwa, po czym zakwitają akacje, maliny, chwasty polne, gdzieniegdzie

koniczyna biała i kruszyna. Już ta pierwsza luka pożytkowa może doprowadzić do wyrojenia

się części rodzin w pasiece. Pożytki późniejsze: facelia, ogórecznik, gorczyca, lipa i gryka, nie

występują tak masowo i choć dostarczają dużo nektaru, to są w zasięgu tylko niektórych

pasiek. Podobnie niewielu pszczelarzy korzysta z bardzo wydajnych pożytków

warzywniczych, na przykład z plantacji nasiennej cebuli i wielokwiatowej fasoli. Dość rzadkie

są pożytki późne: spadź iglasta i wrzos. W sprzyjających warunkach dają bardzo duży

wziątek, ale tylko w niektórych rejonach Polski.

Wydajność miodowa roślin jest różna. Z wymienionych gatunków najwięcej wziątku

dostarczają akacje, facelia (na dobrej glebie), ogórecznik, lipa i oczywiście spadź. Ale na

wydajność miodową wpływają warunki meteorologiczne: nasłonecznienie, temperatura w

ciągu dnia, wilgotność względna powietrza i ilość opadów. Agrotechnika i nawożenie mają

wpływ na obfitość kwitnienia roślin uprawnych, w szczególności dotyczy to rzepaku.

Wydajność miodową określa ilość surowca miodowego (nektaru, spadzi, a w nich cukrów)

dostarczanego przez określoną powierzchnię roślin w czasie kwitnienia (spadziowania) w

sprzyjających warunkach pogodowych. Na podstawie tych danych można ustalić właściwą

liczbę rodzin pszczelich, które wykorzystają pożytek w zasięgu lotu pszczół. Oczywiście tylko

część nektaru zostanie złożona przez pszczoły w miodni z przeznaczeniem do odebrania

przez pszczelarza. Większość wziątku zużyje rodzina pszczela na własne potrzeby: wychów

czerwiu, odżywianie się pszczół ulowych i zbieraczek, przerób nektaru, produkcję wosku,

utrzymanie temperatury w gnieździe. To spożycie jest dosyć duże. Silna rodzina zużywa w

ciągu roku 70-80 kg miodu i 30-40 kg pyłku. Największe spożycie jest w miesiącach

wiosenno-letnich, czyli właśnie w czasie wykorzystywania pożytków i może przekroczyć

nawet 1 kg miodu dziennie. Dlatego dostosowanie liczby rodzin do wielkości pożytku jest

bardzo ważne. Jeżeli pszczół będzie za dużo, miodu dla pszczelarza pozostanie niewiele.

Przepszczeleniu nie trudno zaradzić, gdy na danym terenie w promieniu 1,5-2 km jest tylko

jeden pszczelarz ze swoją pasieką. Po dokonaniu szacunkowych obliczeń wydajności

miodowej roślin, łatwo obliczyć, ile rodzin pszczelich średniej siły powinno się ustawić. Może

się okazać, że konieczne jest zmniejszenie pasieki nawet o połowę, co spowoduje kilkakrotny

wzrost produkcji miodu z rodziny. A co zrobić, gdy pszczelarzy jest kilku? Co z tego, że

zmniejszymy swoją pasiekę, jeśli sąsiad wykorzysta to i swoją powiększy? Podobny problem

dotyczy wędrówek. Tereny gryczane i spadziowe obstawione są przez pszczelarzy

miejscowych, którzy niechętnie widzą u siebie obcych. Nie zawsze zresztą słusznie, bo przy

masowym wystąpieniu spadzi na jodłach czy świerkach dużo się jej marnuje. Gorzej gdy�

pożytek jest umiarkowany lub słaby. Wtedy konkurencja może spowodować obniżenie

wydajności z ula. Jak więc rozwiązać zagadnienie napszczelenia i przepszczelenia? Z góry

podpowiem, że każda najlepsza propozycja będzie miała swoje minusy. Nie można przecież

nakazać, że ten kolega ma mieć pszczoły, tamten nie, a inny ma wędrować tam, gdzie jest

ich mało.

Z teoretycznych wyliczeń wynika, że w naszym kraju do prawidłowego napszczelenia brakuje

około pół miliona pni, ale pszczół jest dużo tam, gdzie jest wielu pszczelarzy i gdzie są dobre

pożytki. Na terenach słabiej zaludnionych o przeciętnych pożytkach napszczelenie jest małe.

Ale o tym, gdzie będzie stała pasieka, decyduje sam pszczelarz, ustawiając ją zazwyczaj jak

najbliżej domu. Natomiast propozycje, że koła pszczelarzy lub ich prezesi powinni decydować

o tym, ile uli będzie na ich terenie i kto może przywędrować, a kto nie, wydaje się niezbyt

racjonalne. Przywołany często przykład rozwiązań tych problemów na Słowacji niekoniecznie

sprawdziłby się u nas. U naszych południowych sąsiadów przemieszczanie rodzin pszczelich i

samych matek obwarowane jest dość restrykcyjnymi przepisami. Nadzór nad wędrówkami

prowadzą urzędowi i regionalni lekarze weterynarii w ścisłej współpracy z organizacją

pszczelarską. Wraz z pszczołami wędrują także niezbędne dokumenty. Przewóz pszczół musi

być też uzgodniony z właściwymi władzami terenowymi. Z kolei wymaganie od właścicieli

pasiek kwalifikacji potwierdzonych certyfikatami czy świadectwami też nie jest rozwiązaniem

właściwym. Osobiście znam kilku pszczelarzy niemających żadnych papierów, od których� �

niejeden mistrz, technik czy inżynier (nie wyłączając piszącego ten artykuł) mógłby się wiele

nauczyć. W pszczelnictwie bowiem najwięcej umiejętności zapewnia wieloletnia praktyka w

pasiece podparta solidną wiedzą teoretyczna, czego nie zapewni kilkugodzinny kurs.

Problem więc jest i rozwiązać go trzeba. A jak, to temat do dyskusji. Na pewno można

skorzystać z rozwiązań w innych krajach, nie tylko na Słowacji. Jak na razie wdrożono u nas

przepisy weterynaryjne zabraniające wędrować z pszczołami chorymi. Teraz kolej na

zastanowienie, co zrobić, aby problem wędrówek i przepszczelenia nie antagonizowały braci

pszczelarskiej. By coś osiągnąć w ulegającej zmianom, globalizującej się gospodarce,

potrzebna jest współpraca między pszczelarzami, a nie zupełnie bezpodstawne wzajemne

zwalczanie się.

Dr Piotr SkubidaOddział Pszczelnictwa ISiK w Puławache-mail: [email protected]

O przekarmianiu pszczół na zimę

Niektórzy pszczelarze mają wątpliwości w sprawie właściwej ilości pokarmu podawanego w okresie dokarmiania

rodzin pszczelich na zimę. Najbardziej istotny w dokarmianiu pszczół jest termin jego zakończenia. Przyjmuje

się, że optymalnym terminem jest okres od 5 do 10 września. W rejonach, w których pożytki kończą się

wcześniej, koniec sierpnia jest jeszcze lepszym terminem. W obu przypadkach chodzi głównie o to, aby pszczoły

wygryzające się w III dekadzie sierpnia i I w dekadzie września nie brały udziału w przeróbce syropu cukrowego.

Przy ekspansji na rynek pszczelarski różnego rodzaju wątpliwej jakości syropów inwertowanych, cukier jest

jeszcze używany w większości pasiek. W większości podręczników pszczelarskich podawane są ilości cukru na 1

rodzinę, które trzeba dać pszczołom na zimę. Normy dotyczące dokarmiania opracowane przed laty w Oddziale

Pszczelnictwa w Puławach dokładnie określają, jaką ilość cukru trzeba niezbędnie przeznaczyć na 1 plaster,

który ma być pozostawiony w ulu na zimę. Norm tych należy przestrzegać. Na przykład na 1 plaster wielkopolski

zaleca się 1,6-1,9 kg cukru, na warszawski poszerzany i dadanowski - 1,7-2 kg. Istnieje przy tym zasada, że im

silniejsza rodzina jest zimowana, tym niższą dawkę cukru przelicza się na plaster.

Bardziej korzystne dla rodzin pszczelich jest lekkie zaniżenie norm, niż ich przekraczanie. Dlaczego? W

pierwszych trzech miesiącach zimowania zużycie zapasów jest minimalne i ich większa konsumpcja zaczyna się

dopiero z chwilą rozpoczynania czerwienia przez matkę, co zwykle ma miejsce w końcu stycznia i na początku

lutego. Gdyby nadejście wiosny opóźniało się i pszczoły nie miały możliwości korzystania z wczesnych pożytków,

wtedy pszczelarz obserwując niedobory pokarmu może zawsze wkroczyć z ciastem miodowo-cukrowym, w

ostateczności z niewielkimi dawkami syropu. Jeśli jesienią z niektórych rodzin zostaną odebrane zbędne ramki z

zapasem, można je przechować przez zimę w chłodnym, suchym i przewiewnym pomieszczeniu, co zapobiega

fermentacji, a wiosną wstawić je do rodzin na tzw. rozwój. Podany pokarm rodziny zużyją na bieżące potrzeby i

nie będą go gromadzić w plastrach.

Zużycie zapasów zimowych zależy w dużym stopniu także od warunków pogodowych danej zimy. Im zima jest

łagodniejsza, tym wcześniej matka może rozpocząć czerwienie, co natychmiast odbija się na uszczupleniu

zapasów.

Co więc przemawia za tym, aby pszczół nie przekarmiać?

* Przede wszystkim pszczoły z zimowego kłębu muszą mieć pewną wolną przestrzeń w komórkach plastrów, aby

tam gromadzić się i móc przemieszczać, a plastry wypełnione zapasem na całej powierzchni nie dają możliwości

takich manewrów.

* Nadmierna i długotrwała praca przy przeróbce syropu cukrowego szybciej wyczerpuje pszczoły. Istnieje więc

niebezpieczeństwo, że do tego celu może być włączona część pszczół przeznaczonych do zimowania, co w

efekcie może doprowadzić do osłabienia rodzin.

* W okresie rozpoczynania czerwienia przez matkę jest zbyt mało wolnych komórek do składania przez nią

jajeczek.

* Niezużyte zapasy utrzymują się na ogół do czasu pojawienia się pierwszych pożytków towarowych i spora ich

część dostaje się do odwirowywanego miodu, co powoduje obniżenie jego wartości.


* Przy dość wysokiej cenie cukru przekarmianie jest ekonomicznie nieuzasadnione.

W ostatnich latach pszczelarze obserwują coraz więcej anomalii w pasiekach. Jest to intensywne rojenie się

pszczół czy problemy z przyjmowaniem poddawanych matek. Anomalie zaczynają dotyczyć również zimowego

dokarmiania. Miesiące jesienne, które powinny być dla pszczół okresem względnego spokoju, stają się coraz

cieplejsze, a to wiąże się z intensywnymi lotami pszczół oraz długotrwałym czerwieniem matek, nawet w

połowie października i później. Taki stan rzeczy pociąga za sobą natychmiastowe zwiększone zużywanie

zapasów zimowych. W związku z powyższym niezbędne stają się dodatkowe przeglądy rodzin. Na zakończenie

wspomnę, że podczas wielu lat mojej pracy w Oddziale Pszczelnictwa w Puławach bardzo rzadko zdarzały się

sytuacje, aby rodziny dokarmiane jesienią zgodnie z obowiązującymi normami osypywały się z głodu. Jeżeli

miało to miejsce, to najczęściej w przypadku rodzin wcześniej rozrabowanych. U rodzin przekarmionych zawsze

wiosną występował problem, co zrobić z nadmierną ilością zapasów.

Lek. wet. Sylwia Kasprzak

XX KONFERENCJA NAUKOWA

WARROZA PSZCZÓŁ I GOSPODARKA

PASIECZNA

27 września 2005 roku w Olsztynie odbyła się pszczelarska konferencja naukowa „Warroza pszczół i gospodarka

pasieczna&rdquo. Sposób głoszenia referatów oraz ich tematyka były niezmiernie ciekawe. Przedstawiam te

tematy, które bezpośrednio wiązały się z tytułem konferencji. Oto ich streszczenia.

Możliwość wykorzystania polipeptydów i białek odpornościowych owadów w terapii chorób

infekcyjnych ludzi, zwierząt i roślin, prof. zw. dr hab. Zdzisław Gliński z Akademii Rolniczej w Lublinie.

Prelegent przedstawił rolę białek odpornościowych w organizmie owadów. Ich rodzaj oraz zakres działania zależy

od gatunku owada. Najważniejszą funkcję pełną cekropiny oraz lizozym, a u pszczół apidycyny. Obecnie istnieją

zaawansowane badania wymienionych związków w profilaktyce i terapii infekcji bakteryjnych u ludzi, zwierząt

oraz roślin. Największe nadzieje naukowcy wiążą z cekropinami i apidycynami, ponieważ wykazują one szerokie

spektrum działania (działają na wiele drobnoustrojów). Ich mechanizm działania polega na zaburzeniu przemian

w komórce bakteryjnej i uszkodzeniu ściany komórkowej bakterii. Udowodnione jest też działanie

przeciwnowotworowe tych związków. Cekropiny i apidycyny są więc również nadzieją pacjentów na lepszą,

skuteczniejszą i zdrowszą terapię niektórych chorób.

Zwalczanie Varroa destructor przy zastosowaniu kwasu szczawiowego (dwa sezony obserwacji) to

bardzo interesująca prelekcja wygłoszona przez dr Grażynę Topolską z warszawskiej SGGW. Poruszony został

problem skutecznego zwalczania pasożyta pszczół za pomocą leków nieszkodzących ani pszczołom, ani

konsumentom miodu. Przedstawiono jeden z wariantów schematu zwalczania warrozy opracowanego przez

szwedzką organizację European Group for� Integrated Varroa Control. Wariant ten zaadaptowany do warunków�

polskiego klimatu polega na stosowaniu kwasu szczawiowego jesienią, usuwaniu czerwiu trutowego (od połowy

kwietnia do połowy czerwca) i ewentualnym stosowaniu kwasu mrówkowego latem, co jest uzależnione od

wielkości naturalnego osypu roztoczy. Doświadczenie przeprowadzono w pasiece doświadczalnej SGGW.

Do zwalczania Varroa destructor zastosowano letni roztwór leczniczy

syropu cukrowego (1:1) zawierający 3,2% kwasu szczawiowego. Do jego

przygotowania użyto kwasu szczawiowego 2?hydrat, zawierającego

71,4% kwasu szczawiowego. Dzięki staraniom prof. dr hab. Aleksandry

Hartwig taki kwas szczawiowy można kupić w opakowaniach po 30 g. Oto

adres firmy, pod którym można zamawiać większe ilości tego kwasu:

Opakowanie kwasu szczawiowego oraz strzykawka do dawkowania roztworu leczniczego

ALCHEM, 01-161 Warszawa, ul. Obozowa 16, tel. (022) 632-99-54. Jedno opakowanie wystarcza do

leczenia około 20 rodzin pszczelich. Roztwór leczniczy przygotowujemy z całego opakowania kwasu

szczawiowego, 400 g cukru i 400 ml wody. Nie należy samemu próbować rozważać kwasu szczawiowego, gdyż

może to doprowadzić do poważnych poparzeń dróg oddechowych. Drugą bardzo ważną sprawą jest dokładne

zachowanie podanych proporcji, ponieważ jakakolwiek zmiana ilości składników może spowodować

nieskuteczność terapii. Najlepiej jest stosować świeżo przygotowany roztwór kwasu. Można go jednak

przechowywać w postaci syropu przez 2-3 tygodnie, ale za każdym razem przed użyciem należy go nieznacznie

podgrzać, aby był letni.

Prelegentka mówiła, że w pasiece doświadczalnej

polewano pszczoły w uliczkach cienkim strumieniem

roztworu kwasu szczawiowego za pomocą aplikatora

Perizinu firmy Bayer, ale można to również czynić za

pomocą strzykawki 50 ml. Dawkowanie w rodzinie

przedstawiało się następująco: mała rodzina - 20-25

ml; normalna rodzina - 25-30 ml; silna rodzina: 30-35

ml. Na jedną uliczkę przypadało około 5 ml preparatu

leczniczego. Zabiegi wykonano w następujących

terminach: 2003 r. - 30 października (temperatura

zewnętrzna 8 - 10°C). Osyp roztoczy sprawdzono po 3

dniach; 2004 r. - 8 listopada (temperatura powietrza

10°C). Osyp roztoczy sprawdzano przez 10 dni.

Pasożyty osypywały się na umieszczone pod ramkami

podkłady z klisz rentgenowskich posmarowane

tłuszczem. Liczba roztoczy wyniosła od kilkuset do 1,5 tys. pasożytów w ulu. Czasami na kliszach znajdowano

pojedyncze martwe pszczoły. Podczas sezonu pszczelarskiego 2005 odsklepiano czerw trutowy w ramkach

pracy i znajdowano pojedyncze samice pasożyta i to nie we wszystkich rodzinach.

Wydaje się, że podana metoda jest skuteczna przy zwalczaniu warrozy. Jest ona tania, nie ma więc przeszkód,

aby zastosował ją u siebie w pasiece każdy pszczelarz. Należy tylko przestrzegać proporcji składników w

roztworze leczniczym, terminu stosowania październik/listopad, gdy nie ma już czerwiu. Kwas szczawiowy nie�

może być stosowany powtórnie przed upływem 3 miesięcy. W przypadku pasieki doświadczalnej SGGW

jednokrotny zabieg zwalczania warrozy za pomocą kwasu szczawiowego okazał się skuteczny. Należy wziąć

jednak pod uwagę, że pasieka zlokalizowana jest w Warszawie, a w okolicy znajduje się tylko jeszcze jedna

pasieka, gdzie warroza jest prawidłowo zwalczana. Możliwość powtórnego zarażenia z innych pasiek była więc

bardzo ograniczona, prawie niemożliwa.

9 października 2003 roku EMEA (European Agency for the Evaluation of Medical Products) uznała,

że kwas szczawiowy nie stanowi zagrożenia dla konsumentów miodu pochodzącego od pszczół nim

leczonych i umieściła go w aneksie II do Dyrektywy Rady Europy (ECC)2377/99. Oznacza to, że kwas

szczawiowy jest na tyle bezpieczny dla konsumentów, że nie trzeba badać jego pozostałości w miodzie.

Wkład pracowników Katedry Parazytologii i Chorób Inwazyjnych Wydziału Medycyny

Weterynaryjnej UW-M w Olsztynie w zwalczanie warrozy pszczoły miodnej w Polsce. Doniesienie to

zostało przedstawione przez prof. dr hab. Konstantego Romaniuka z UW-M w Olsztynie, który opisał historię

zwalczania warrozy. Leczenie podjęto już przy stwierdzeniu pierwszych ognisk tego groźnego pasożyta w woj.

olsztyńskim. Na początku najskuteczniejszym akarycydem okazał się Taktic. Przeprowadzono wiele badań

mających na celu sprawdzenie bezpieczeństwa leków przeciw warrozie. Pracownicy Katedry opracowali też

skuteczne zasady walki z warrozą. Stwierdzono, że przebieg inwazji V. destructor zależy nie tylko od sezonu

pasiecznego, ale i od rodzaju żywiciela. Na czerwiu trutowym pasożytów jest najwięcej od czerwca do lipca, a na

czerwiu pszczelim na przełomie lipca i sierpnia. Zabiegi pracowników Katedry UW-M zostały uwieńczone bardzo

wieloma pracami naukowymi na temat zwalczania warrozy i na ten temat zorganizowano wiele szkoleń dla

pszczelarzy.

Polewanie kwasem szczawiowym pszczół między ramkami

W materiałach XX Naukowej Konferencji prof. K. Romaniuk zamieścił piękną sentencję: „Mimo obecności

skutecznych leków i substancji chemicznych na polskim rynku, należy szukać nowych rozwiązań w zwalczaniu

inwazji V. destructor. Trzeba też pamiętać, że dzięki wspólnym wysiłkom badaczy różnych dyscyplin, przy ścisłej

współpracy z pszczelarzami udaje się zawsze uzyskać zamierzony cel”.

Ocena wpływu inwazji Varroa destructor na masę pszczoły i zawartość pyłku w jej jelicie prezentacja�

opracowana i wygłoszona przez prof. dr hab. Konstantego Romaniuka. Badania prowadzono w sierpniu 2005 r. w

trzech pasiekach w okolicach Olsztyna. Pszczoły po około 300 szt. z każdej rodziny łapano do woreczków z siatki

plastikowej. Na podstawie liczby pszczół i liczby odpadłych od nich pasożytów wyliczano ekstensywność inwazji

oraz statystycznie masę pojedynczej pszczoły. Liczba rodzin wolnych od inwazji wynosiła 4-6 w zależności od

pasieki. Ekstensywność inwazji wahała się od 1,37% do 2,10%. Natomiast masa pszczoły w rodzinach z warrozą

wynosiła od 109 mg do 116 mg, a w zdrowych rodzinach 114 mg do 118 mg. Z badań wynikało, że średnia masa

pszczoły w rodzinach wolnych od warrozy jest o około 4 mg wyższa od masy pszczoły w rodzinach z warrozą.

Stwierdzono też wpływ inwazji V. destructor na liczbę ziaren pyłku w jelicie środkowym. U pszczół pochodzących

od zainfekowanych rodzin liczba ziaren pyłku w jednym polu widzenia była o 4 6 mniejsza niż u pszczół z rodzin�

wolnych od inwazji. Gorsze odżywienie pszczół może przyczyniać się do skrócenia długości ich życia, gorszej

aktywności w sezonie, co w konsekwencji powodować może osłabienie rodziny.

Sposoby podawania leków rodzinom pszczelim to doniesienie prezentowane przez dr hab. Rajmunda

Sokoła z UW-M w Olsztynie. W leczeniu pszczół najczęściej wykorzystuje się zjawisko trofolaksji, czyli

przekazywanie sobie pokarmu przez robotnice. W tej metodzie podaje się lek rozpuszczony w wodzie lub

zmieszany z syropem cukrowym. Takie podanie leku jest jednak czaso- i pracochłonne oraz kosztowne.

Kolejnym sposobem podawania leków jest opylanie pszczół substancją leczniczą. Najczęściej nośnikiem jest

cukier puder. Wykorzystuje się też sublimację. Im wyższa jest temperatura w gnieździe, tym szybciej uwalnia się

związek. Ten sposób podawania jest dość ryzykowny ze względu na możliwość zatrucia pszczół. Powszechne jest

wśród pszczelarzy żarzenie substancji zawartych w nośniku i uwalnianych w postaci dymu. Przy takiej

technologii istnieje zagrożenie przejścia substancji czynnej do miodu. Lecznicza substancja czynna może być

inkorporowana w paski, które umieszcza się między ramkami, aby pszczoły miały z nią kontakt. Następnym

sposobem podawania pszczołom leków jest dodawanie ich do ciasta miodowo-cukrowego. Ciasto z lekiem

kładzie się na papierze lub płótnie na powałce lub na dennicy. Jest ono chętnie pobierane przez pszczoły.

Sposobów podawania leków pszczołom jest wiele, ale zawsze należy pamiętać o przestrzeganiu zaleceń

producenta co do dawki, okresu stosowania i sposobu ich podawania. Tylko wtedy możemy skutecznie walczyć z

jakąś chorobą.

Referaty przedstawione na XX Naukowej Konferencji w Olsztynie były bardzo interesujące. Słuchało się ich z

przyjemnością. Szkoda tylko, że audytorium było tak nieliczne, ponieważ różnorodność tematyczna oraz

praktyczne aspekty doniesień sprawiły, że nie tylko słuchało się ich z przyjemnością, ale i można było wyciągnąć

wnioski dla siebie.

Katarzyna Wieteska

Dofinansowanie rynku produktów regionalnych

Komisja Europejska rozpatruje tylko 7 polskich wniosków o rejestrację wyrobów regionalnych. Nasi pszczelarze

nie mają się czego wstydzić, ponieważ 5 z nich to produkty pszczelarskie. Natomiast Polska wypada źle na tle

np. Czech, które już po 1 maja 2004 r. złożyły kilkadziesiąt podań o rejestrację. Pan Grzegorz Russak, prezes

Polskiej Izby Produktu Regionalnego i Lokalnego, uważa jednak, że „mamy szansę, aby stworzyć rynek

tradycyjnej żywności regionalnej, który będzie stanowił nawet 40% produktów spożywczych sprzedawanych w

Polsce” („Rz” z dn.14.12.2005 r.). Taka rejestracja jest gwarantem dobrej ceny i promocji produktu i stanowi

wizytówkę naszego dziedzictwa kulinarnego. Poczyniono już pierwsze kroki wpisując na krajową Listę Produktów

Tradycyjnych 50 wyrobów. Warto postarać się o to, by produkty pszczelarskie były na niej nadal bogato

reprezentowane.

Szansą na dofinansowanie rynku produktów tradycyjnych i lokalnych są bezzwrotne dotacje z programu „Agro-

Smak 2” realizowanego przez Fundację „Fundusz Współpracy”. Granty te udzielane są na prowadzenie działań

związanych z wytwarzaniem, zapewnianiem jakości i certyfikacją żywności wysokiej jakości, zgodnej z

wymogami UE. Działania skupiają się na wsparciu powstających organizacji producenckich, niezbędnych do

tworzenia tego rynku, instytucji certyfikujących i kontrolnych. Dofinansowanie obejmuje jedynie przedsięwzięcia

o charakterze niekomercyjnym. Będzie się ono skupiało głównie wokół przedsięwzięć szkoleniowych i

informacyjnych. Zatem mogą nim być takie działania jak przekazywanie wiedzy i umiejętności dotyczących:

zasad ochrony oraz funkcjonowania produktów na rynku UE, zasad przygotowywania specyfikacji produktu do

ubiegania się o ochronę oraz efektywnego zarządzania chronioną marką. Pomoc Fundacji producentom polega

również na uzyskaniu ochrony prawnej wymagającej przedstawienia specyfikacji danego produktu. Istnieją dwie

formy dofinansowania.

Duże granty programu „Agro-Smak 2”

Makrogranty przeznaczone są na dofinansowanie wyróżniających się inicjatyw związanych z rozwojem systemu

wytwarzania i uznawania regionalnych i tradycyjnych produktów żywnościowych oraz tworzeniem rynku tych

produktów w Polsce. Udzielane są one m.in. na tworzenie i rozwój organizacji producenckich, doskonalenie

kompetencji kadr, inicjatywy wspierające rozwój rynku produktów regionalnych i lokalnych.

O dofinansowanie mogą się ubiegać organizacje samorządu gospodarczego,

jednostki samorządu terytorialnego i jednostki im podległe, organizacje pozarządowe działające na rzecz

rozwoju rynku produktów regionalnych i tradycyjnych, w tym również organizacje pszczelarskie. Przy ocenie

wniosków będą brane pod uwagę m.in. zgodność wniosku z założeniami Programu „Agro-Smak 2”, zakładane

trwałe efekty projektu, sposób wykorzystania środków i zasięg projektu liczony liczbą osób objętych projektem.

Maksymalna kwota dofinansowania wynosi 50 tys. zł. Wnioskodawca może jednak ubiegać się o

dofinansowanie na kwotę nie większa niż 80% ogólnych kosztów netto projektu. Co najmniej 20% kosztów netto

projektu powinno pochodzić ze środków własnych wnioskodawcy, pobieranych opłat, składek członkowskich lub

innych dotacji. Umowa może obejmować dofinansowanie w kwocie mniejszej niż wnioskowana , a refundacji

podlegają wydatki poniesione po dacie podpisania umowy, potwierdzone ogólnie uznawanymi dokumentami

księgowymi. Ze środków programu „Agro-Smak 2” można finansować tylko wartość netto ponoszonych kosztów,

bez podatku VAT lub podatku dochodowego. Ponieważ przyznany grant pochodzi ze środków bezzwrotnej

pomocy zagranicznej, przychody te są wolne od podatku dochodowego.

Ocena zgłoszonych projektów dokonywana będzie w terminie nie dłuższym niż 8 tygodni od daty wpłynięcia

wniosku. Projekt, którego dotyczy wniosek, powinien zostać zrealizowany i rozliczony w ciągu 1 roku

kalendarzowego od momentu przyznania dofinansowania, licząc od dnia podpisania umowy.

Małe granty programu „Agro-Smak 2”

Mikrogranty przeznaczone są na wsparcie drobnych inicjatyw związanych z promocją i rozwojem produktów

regionalnych i tradycyjnych. O dofinansowanie ubiegać się mogą instytucje i organizacje działające na rzecz

rozwoju produktów regionalnych i lokalnych. Przy czym organizacje starające się nie muszą mieć osobowości

prawnej. Małe granty mogą stać się szansą dla lokalnych, nawet najmniejszych kół pszczelarskich, których

członkowie chcą postarać się o ochronę i promocję własnych miodów.

Przy podejmowaniu decyzji będą brane pod uwagę następujące kryteria: zgodność z celami i odbiorcami

Programu „Agro-Smak 2”, przedstawiony budżet projektu, wiarygodność organizacji zgłaszającej projekt,

zapewnienie upowszechniania informacji o wsparciu ze strony Programu.

Maksymalna kwota dofinansowania wynosi 5 tys. zł. Tu również wnioskowana kwota może zostać zredukowana,

a Komisja może określić wysokość dofinansowania wybranych pozycji budżetu. Finansowaniu podlegają tylko

wydatki netto poniesione po dacie podpisania umowy i przychody są wolne od podatku dochodowego. Ocena

zgłoszonych projektów dokonywana będzie w terminie nie dłuższym niż 4 tygodnie od dnia wpłynięcia wniosku.

Granty przyznawane będą aż do wyczerpania środków przeznaczonych na ten cel. Zainteresowani nimi mogą

zadawać pytania w biurze Fundacji pod nr tel. (0-22) 450-90-55, 450-99-53, 450-97-03, listownie pod adresem:

Fundacja „Fundusz Współpracy”, Rozwój Rynku Produktów Regionalnych i Lokalnych, ul. Górnośląska 4a, 00-444

Warszawa z dopiskiem „Program AGRO-SMAK 2” lub elektronicznie: [email protected]. Szczegóły

programu „Agro-Smak 2”, wnioski i wymagane dokumenty znajdują się na stronie internetowej: www.agro-

smak.org.pl lub www.cofund.org.pl/agro-smak/

Lek. wet. Artur Arszułowicz [email protected]

Wiosenne choroby pszczół i czerwiu

W okresie wiosny pszczelarze cały swój wysiłek kierują na poprawę kondycji rodzin pszczelich. Jeśli pozwolą na

to warunki atmosferyczne, to w ciepły słoneczny dzień, kiedy pszczoły się oblatują, należy przejrzeć rodziny

pszczele, aby określić: ich stan zdrowotny, siłę, ilość i jakość czerwiu, ilości zapasów pokarmowych.

W czasie wiosennego przeglądu bardzo istotne jest zwrócenie uwagi na objawy chorób pszczelich i na

wymaganą w tym czasie ciepłotę gniazda. Poznanie przyczyn i objawów choroby ułatwia zapobieganie i leczenie

chorych rodzin.

Do najczęściej pojawiających się chorób w okresie wiosennym należą: grzybice czerwiu i pszczół, nosemoza i

warroza. Grzybice wywołane są przez grzyby warunkowo chorobotwórcze, mające bardzo małe wymagania

bytowe. Pszczoły zakażają się zarodnikami lub strzępkami grzybni wnikającymi do organizmu przez oskórek lub

przewód pokarmowy. Dla pszczół najgroźniejsza jest grzybica otorbielakowa porażająca czerw oraz

kropidlakowa, która atakuje czerw i pszczoły dorosłe.

Grzybica kropidlakowa, zwana również kamienną, jest chorobą zarówno czerwiu, jak i pszczół dorosłych.

Występuje dość rzadko. Wywołuje ją grzyb kropidlak żółty, który atakuje pszczoły i czerw w różnym stadium

rozwojowym. Do zakażenia dochodzi wczesną wiosną wskutek zawleczenia przez pszczoły zbieraczki zarodników

grzyba wraz z pyłkiem. Szerzeniu się choroby sprzyja wilgotna i deszczowa pogoda. W rodzinie pszczelej szerzy

się za pośrednictwem karmicielek i pszczół czyszczących gniazdo, natomiast w pasiece podczas błądzenia

pszczół i rabunków oraz za pośrednictwem sprzętu pasiecznego. Zarodniki mogą wtargnąć do organizmu

pszczoły przez oskórek i przewód pokarmowy. W przypadku zasklepienia komórek z czerwiem możliwości

zakażenia zmniejszają się.

Zarodniki rozrastającej się grzybni uszkadzają tkanki przewodu pokarmowego czerwiu i pszczół. Przy tej

chorobie martwy czerw zmienia się w twardy twór koloru żółto- zielonego, szaro-zielonego lub czarnego, w

zależności od gatunku grzyba. W razie podejrzenia rodziny o grzybicę kropidlakową, należy dokładnie przejrzeć

gniazdo. Rozpoznanie objawów choroby nie jest trudne. Chore pszczoły są osłabione, tracą zdolność lotu,

wypełzają z ula na wylotek, zataczają się na plastrach. Odwłoki padłych pszczół są rozdęte i twarde. Następuje

zamieranie 6-12-dniowych larw. Zmumifikowane kamykowate larwy ułożone są wzdłuż ścian komórek.


http://www.cofund.org.pl/agro-smak/

http://www.agro-smak.org.pl/

http://www.agro-smak.org.pl/

Dotychczas nie ma skutecznego leczenia grzybicy. Przy silnej infekcji rodziny podlegają likwidacji, przy

niewielkim nasileniu choroby zalecane jest przesiedlenie rodziny do czystego, odkażonego ula. Wieloma

szczepami grzyba może zarazić się człowieka, dlatego należy zachować ostrożność przy kontakcie z chorą

rodziną pszczelą. Do dezynfekcji uli i sprzętu używa się 3-5 % roztworu formaliny. Plastry z czerwiem porażonym

grzybicą należy przetopić. Miód można powtórnie użyć po uprzednim przegotowaniu. Zapobieganie grzybicy

kropidlakowej polega na przestrzeganiu zasad higieny oraz dostosowaniu wielkości gniazda do potrzeb i siły

rodziny pszczelej.

Drugą częściej występującą grzybicą w okresie późnej wiosny jest grzybica otorbielakowa, zwana też

grzybicą wapienną. Jest chorobą o przebiegu łagodnym. W zakażonych rodzinach choruje zarówno czerw

zasklepiony i niezasklepiony. Rozwojowi choroby sprzyja temperatura 22 - 30° C, a nawet 35-37° C. Źródłem

zakażenia jest chory i martwy czerw oraz miód i pyłek zanieczyszczony zarodnikami. Do ula zarodniki

przynoszone są przez robotnice z pyłkiem i z pokarmem pochodzącym z rabowanych chorych rodzin. Chora

matka i pszczelarz przenoszący plastry z chorym czerwiem mogą zakazić zdrową rodzinę. Wystąpieniu choroby

sprzyja zaziębienie czerwiu. Dlatego najczęściej chorobę widać u zaziębionego czerwiu. Do zakażenia dochodzi

przez przewód pokarmowy lub oskórek. W konsekwencji grzybnia się rozrasta i następuje porażenie narządów

wewnętrznych larw, które zmieniają się w szare lub czarne mumie. Mumifikacja trwa 3-5 tygodni. Na skutek

odkładania się soli wapnia w osnowie mumii martwy czerw zmienia się w twory o konsystencji kredy lub wapna.

Mumie z łatwością pszczoły mogą usunąć z komórek plastra. Można je zobaczyć na dennicy, na desce

wylotkowej i w pobliżu wylotka.

Chorobę łatwo rozpoznaje się na podstawie objawów klinicznych. Charakterystycznym objawem jest wygląd

martwego czerwiu, który przypomina kawałki kredy. Również zmagazynowany pyłek może przypominać

zmumifikowany czerw, ale w przeciwieństwie do czerwiu jest on elastyczny, daje się przekroić, ma

koncentryczną powierzchnię przekroju. Natomiast czerw jest kruchy, z trudnością daje się przekroić, a przekrój

jest jednolity.

Przy stwierdzeniu grzybicy pszczelarz musi podczas przeglądów przestrzegać podstawowych zasad higieny, aby

nie spowodować przeniesienia choroby na inne rodziny. Przy łagodnym przebiegu choroby wystarczy usunąć

ramki z chorym czerwiem, ścieśnić i ocieplić gniazda, usunąć mumie z dennicy i deski wylotowej, w razie

potrzeby podkarmić rodziny. W przypadku ciężkiego przebiegu choroby rodzinę przesiedla się do czystego,

odkażonego ula. Ule, w których panowała grzybica, odkaża się przez wypalanie lub dokładne wymycie 2-3 %

roztworem sody kaustycznej. Plastry silnie porażone przetapia się lub zanurza w 4 % roztworze wodnego

roztworu formaliny przez 24 godziny. Tak odkażone plastry myje się, suszy i ponownie używa w pasiece.

Obecnie nie ma leku pozwalającego skutecznie zwalczać grzybicę. W farmakologicznym leczeniu zalecane jest

stosowanie Nystatyny, Amfoteracyny B, Thiabendazolu. Ostatnio prowadzone są badania nad Klotrimazolem i

jego pochodnymi. Bardzo dobre efekty dają pochodne Chitozanu, np. Chitozal Apis Liquid.

Zapobieganie grzybicy polega na wymianie matek. Najlepiej jest mieć rodziny o wysokim instynkcie

higienicznym, polegającym na szybkim usuwaniu chorych larw z komórek plastra. Aby w pasiece ocenić siłę

instynku higienicznego zdrowej rodziny pszczelej, należy plaster z czerwiem zamrozić w zamrażarce, ponownie

dać tej samej rodzinie i obserwować, jak szybko pszczoły usuną martwy czerw. Zdarza się, że pszczoły

zamrożony czerw kitują, ponownie zasklepiają i nie wynoszą go na zewnatrz. Można nakłuwać igłą zasklepiony

czerw w 100 komórkach tworzących romb na plastrze i sprawdzać po 10 godzinach, ile pszczoły usunęły

martwego czerwiu. Jeśli wszystek przekłuty czerw został oczyszczony w czasie krótszym niż 10 godzin, mówimy

o wysokim instynkcie higienicznym. Taki instykt higieniczny mają pszczoły Vigor.

Nosemoza jest zaraźliwą chorobą przewodu pokarmowego dorosłych pszczół: robotnic, matek, trutni.

Wywołana jest przez pierwotniaka Nosema apis występującego w środowisku w dwóch różnych postaciach,

wegetatywnej (tylko w organizmie pszczoły) i przetrwalnikowej, tak zwanych spor. Głównym źródłem zakażenia

jest kał chorych pszczół zawierający duże ilości cukrów i spor. Wydalany jest przez chore pszczoły podczas

oblotu na zewnątrz ula, a w niesprzyjających warunkach w obrębie własnego gniazda, głównie na zapasach

miodu, pyłku, plastrach, na ramkach, ścianach i dennicy. Pszczoły zakażają się pobierając zanieczyszczony

pokarm, wodę i zjadając odchody chorych współtowarzyszek. Po przedostaniu się spor do jelita środkowego

następuje ich kiełkowanie i tym samym uszkodzenie jelita. Efektem zmian spowodowanych chorobą jest

zmniejszenie wydzielania mleczka pszczelego przez karmicielki, co w konsekwencji powoduje szybsze

dojrzewanie pszczół i zaniechanie pełnienia funkcji karmicielek czerwiu. Mniejsza ilość mleczka pogarsza ilość i

jakość czerwiu. Ilość czerwiu w chorych rodzinach może zmniejszyć się nawet o 50 %.

Jednym z głównych czynników zwiększających częstotliwość wystąpienia nosemozy, jak i jej stopień nasilenia

jest zazimowanie rodzin pszczelich na starych, zainfekowanych sporami plastrach. Przeżywalność spor w kale na

plastrach wynosi 50-90 dni, w miodzie od 120 do 250 dni. Dlatego plastry pobrudzone kałem należy przetapiać,

w ciągu sezonu wymieniać stare plastry na świeżo odbudowane, dezynfekować wszystkie ramki, nawet te nie

poplamione kałem.

Warunki klimatyczne kształtują w sposób znaczący rozwój nosemozy. W okresie letnim choroba nie daje

objawów, a w okresie jesiennym następuje szczyt. Natomiast wczesną zimą objawy choroby zanikają. Ponowny

szczyt rozwoju osiąga wiosną. Uważa się, że wzmożony wychów czerwiu wiosną, przy jednoczesnym

ograniczeniu lotów oczyszczających, znacząco wpływa na rozprzestrzenianie i nasilenie się nosemozy.

Natomiast w warunkach sprzyjających swobodnym lotom pszczół, wygryzaniu się z końcem zimy dużej ilości

czerwiu następuje ograniczenie choroby w sposób naturalny.

Kolejnym czynnikiem mającym wpływ na natężenie występowania nosemozy jest żywienie. Rodziny pszczele, w

których brakowało pokarmu pyłkowego w okresie jesiennym, zazimowano pszczoły na miodzie spadziowym lub

wrzosowym, zwiększa się podatność pszczół na nosemozę. Choroba najczęściej przebiega w formie przewlekłej,

bez wyraźnie zaznaczonych objawów. Często jednak podczas pierwszego przeglądu można zauważyć symptomy

wskazujące na występowanie nosemozy. Wtedy na przedniej ścianie ula, na daszku, ramkach i matach widoczne

są ślady kału. Chore pszczoły nie są zdolne do lotu, pełzają przed wylotkiem, często mają rozdęte odwłoki

pobrudzone brunatno żółtym kałem. Objawy te nie zawsze jednak świadczą o silnym porażeniu rodziny, mogą�

też dotyczyć innych chorób albo spożywania nieodpowiedniego pod względem jakościowym pokarmu zimowego.

Matki pszczele przestają prawidłowo czerwić wskutek upośledzenia funkcjonowania jajników i zostają

wymienione przez pszczoły lub giną w ciągu 1-2 miesięcy od zarażenia. W celu potwierdzenia wystąpienia

nosemozy możemy przeprowadzić próbę wodną. Polega ona na roztarciu przewodu pokarmowego pszczoły w

szklanej probówce z niewielką ilością wody. Mlecznobiałe zabarwienie roztworu świadczy o istnieniu nosemozy.

Przy braku kolor ma kolor zielonożółty.�

Po wycofaniu antybiotyku fumagiliny brak jest leku przeznaczonego do zwalczania choroby w rodzinie pszczelej.

W ograniczeniu wiosennego rozprzestrzeniania się nosemozy bardzo pomocne są proste zabiegi profilaktyczne

polegające na zachowaniu elementarnych zasad higieny: wymiana matek co 3 lata, zimowanie silnych i

zdrowych rodzin, zapobieganie rabunkom i błądzeniu pszczół. W przypadku chorej rodziny możemy przesiedlić

ją do nowego, czystego, wydezynfekowanego ula i maksymalnie ścieśnić gniazdo. Część ramek z pyłkiem i

zapasem zimowym możemy wstawić za zatwór. Dzięki ścieśnieniu gniazda pszczoły wytworzą temperaturę

około 34-35° C. Przy takiej temperaturze w gnieździe ciało pszczół osiąga temperaturę wyższą niż 37° C, a

właśnie taka temperatura powoduje wygasanie choroby w organizmie pszczoły.

Wczesną wiosną z wielką troską powinniśmy zadbać o czystą wodę. Istnieją różne sposoby podawania wody,

której w tym czasie pszczoły potrzebują w dużych ilościach. Pamiętajmy o utrzymaniu poideł w czystości, aby

zapobiegać nosemozie, bowiem w takim samym stopniu korzystają z nich pszczoły zdrowe i chore.

Bardzo wiele kłopotu w okresie wiosennym stwarza gąsienica barciaka mniejszego. Żeruje ona w komórkach

plastrów, drążąc w nich korytarzyki. Jeśli z czerwiem w komórce znajduje się gąsienica, czerw wystaje nieco

ponad powierzchnię plastra. Pszczoły robotnice przed zasklepieniem, nadbudowując taką komórkę, tworzą

kołnierz lub wcale jej nie zasklepiają. Czerw wtedy zamiera i pszczoły szybko usuwają go z ula. Można go

znaleźć przed ulem lub na wylotku. Zapobieganie inwazji barciaka mniejszego polega na trzymaniu silnych

rodzin, dostosowaniu wielkości gniazda do liczby pszczół oraz szybkim usuwaniu odpadów z dennicy. Gąsienice

usuwamy mechanicznie.

W następnym numerze podam różne metody leczenia warrozy.

Dr Krystyna PohoreckaZakład Parazytologii i Chorób InwazyjnychPIWet-PIB w Puławach

Zwalczanie warrozy - problem wciąż aktualny

Wiadomościom dotyczącym warrozy poświęcono na łamach prasy pszczelarskiej wiele miejsca i wydawać by się

mogło, że upowszechnianie wiedzy z tego zakresu jest już zbyteczne. Śmiem jednak twierdzić, że często jest to

nadal wyrywkowa i fragmentaryczna znajomość zagadnienia. Szczególnie powszechne jest przekonanie

pszczelarzy, że walkę z V. destructor można obecnie ograniczyć jedynie do zastosowania określonego preparatu

leczniczego. A niestety, w chwili obecnej zwalczaniu inwazji V.destructor trzeba poświęcić znacznie więcej czasu

niż dotychczas.

Od chwili pojawienia się pasożyta w pasiekach na terenie krajów europejskich minęło już ponad dwadzieścia

pięć lat. Można było się spodziewać, że tak długi okres jest wystarczający do wprowadzenia metod skutecznej

ochrony rodzin pszczelich. Niestety, ani dotychczasowe poznanie biologii pasożyta, ani opracowanie gotowych

leczniczych preparatów nie pozwoliło na całkowite wyeliminowanie V. destructor z pasiek. Wręcz przeciwnie,

wieloletnie zabiegi związane ze stosowaniem substancji chemicznych zaowocowało pojawieniem się nowych

problemów rzutujących na obecny stan zdrowotny rodzin pszczelich i ich kondycję. Należy mieć zatem

świadomość istnienia wielu czynników decydujących o efektywności zwalczania pasożyta preparatami

leczniczymi i spodziewać się, że skala problemów związanych z warrozą będzie narastać.

Punktem wyjścia dla tych rozważań niech będzie fakt, że w zasadzie żaden z weterynaryjnych

preparatów leczniczych (niezależnie od wyników badań laboratoryjnych), w warunkach terenowych

nie daje gwarancji uzyskania 100% skuteczności, czyli nie zapewnia całkowitego zniszczenia

roztoczy w rodzinach pszczelich. Nie jest to wynik błędnego ustalenia dawek terapeutycznych substancji

aktywnych leków. Problem ten ma szerszy zasięg i dotyczy w zasadzie zwalczania wszystkich chorób pszczół,

ponieważ rodzina pszczela, mimo że traktowana jest całościowo, nie jest pojedynczym organizmem, składa się z

tysięcy osobników, których liczba zmienia się w ciągu roku. Uniemożliwia to zaaplikowanie ściśle określonej

dawki leku każdemu z owadów i wymusza opracowanie takich form użytkowych preparatów leczniczych, które

zapewnią jak najlepsze możliwości ich dotarcia do każdego zarażonego owada.

Efektywność terapeutyczna leków przeciw warrozie (podobnie jak w przypadku innych chorób) w

dużym stopniu uwarunkowana jest nie tylko biologią samego pasożyta, ale także biologią rodziny

pszczelej. Ponieważ V. destructor cykl rozwojowy przechodzi w komórkach z czerwiem zasklepionym, jest w

tym czasie doskonale chroniony woskowym wieczkiem przed toksycznym działaniem leków. Ten mechanizm

ochronny, mimo kilkakrotnego podawania lub długoletniego przetrzymywania preparatu w rodzinach, stwarza

pasożytom dużą szansę przetrwania. Niemal całoroczna obecność czerwiu w rodzinach pszczelich w połączeniu

z dynamicznym przyrostem populacji V. destructor niweczy w krótkim czasie efekty nawet bardzo skutecznie

przeprowadzonych zabiegów leczniczych. Bowiem obecność wiosną w rodzinie pszczelej tylko 1 samicy V.

destructor może skutkować pojawieniem się około 130 roztoczy w końcu sezonu pasiecznego przy 7 nowych

pokoleniach pasożyta. Natomiast przy 10 nowych pokoleniach liczba ta może wzrosnąć nawet do 1000 roztoczy,

bo przy uproszczonym wyliczeniu od jednej samicy Varroa powstaje i osiąga zdolność rozrodczą około 2

osobników potomnych (liczba uśredniona dla czerwiu pszczelego i trutowego). Na końcowe rezultaty leczenia w

bardzo znacznym stopniu rzutuje także niekontrolowane przemieszczanie się pszczół błądzących czy

rabujących, opanowanych przez roztocze w obrębie jednej czy sąsiadujących ze sobą pasiek. Wówczas dochodzi

do reinwazji pasożyta.

Wtórnym problemem, jaki pojawił się na skutek wieloletniego stosowania określonych akarycydów,

jest postępujące obniżanie się ich skuteczności terenowej. Słabsze oddziaływanie leków na pasożyta jest

rezultatem powstawania populacji roztoczy opornych na zawarte w lekach substancje aktywne. Spowodowane

może to być występowaniem w każdej populacji V. destructor naturalnej, zróżnicowanej osobniczo wrażliwości

na akarycydy. Dlatego pojedyncze osobniki poddane działaniu tej samej dawki leku co pozostałe, mogą przeżyć

zabieg i oporność na lek może pojawiać się u osobników potomnych. W powstawaniu populacji roztoczy

opornych istotną rolę odgrywa też przedostawanie się pewnych ilości substancji czynnych leków do produktów

pszczelich, szczególnie do wosku. W wyniku długotrwałego stosowania tego samego związku dochodzi do

kumulowania się jego pozostałości. Natomiast u roztoczy, na skutek ciągłego kontaktu z substancją aktywną,

której ilość nie jest wystarczająca do ich zabicia, dochodzi do powstania niewrażliwości, którą stwierdza się w

kolejnych pokoleniach. W rezultacie populacje pasożyta są oporne na dotychczas stosowane dawki określonego

preparatu, które były wystarczające do zniszczenia form wrażliwych. Groźnym zjawiskiem jest pojawienie się

tzw. oporności krzyżowej, czyli oporności Varroa na związki należące do określonej grupy chemicznej.

Przykładem tego jest stwierdzenie oporności roztoczy, mających kontakt z pozostałościami fluwalinatu (Apistan)

na inne pyretroidy, takie jak flumetryna (Bayvarol) czy akrynatryna. W Polsce przez wiele lat stosowany był

Fluwarol, preparat zawierający fluwalinat, oraz Klartan, mający tę samą substancję aktywną, którym metodą

chałupniczą do dzisiaj (wbrew obowiązującym przepisom) nasączane są listewki. Nie można wykluczyć, chociaż

brak jest badań potwierdzających taką hipotezę, zmniejszonej skuteczności terenowej zarejestrowanego w

Polsce preparatu Bayvarol tam, gdzie przez wiele lat stosowano fluwalinat.

Badań laboratoryjnych poświęconych wykrywaniu populacji V. destructor opornych na określoną substancję

przeprowadza się mało. Znacznie częściej stwierdza się w pasiekach obecność roztoczy o zmniejszonej

wrażliwości na jakiś preparat. Oporność Varroa na pyretroidy (fluwalinat, flumetrynę, akrynatrynę) stwierdzono

już w wielu krajach, takich jak Włochy, Francja, Belgia, Słowenia, Szwajcaria, Belgia. We Włoszech odnotowano

konieczność 25-50-krotnego zwiększenia stężenia fluwalinatu w celu zniszczenia opornych populacji Varroa oraz

10-60-krotnie stężenia dawek flumetryny i akrynatryny od dotychczas stosowanych, aby zabić roztocze, które

przeżyły zabiegi chemiczne przy użyciu Apistanu. Dlatego w Finlandii, gdzie w latach 1993 - 2000 jedynym

zarejestrowanym preparatem był Apistan (fluwalinat) i jeszcze w roku 2000 stosowało go około 80% pszczelarzy,

obecnie używa go zaledwie 20% pszczelarzy. Podobnie niski procent pszczelarzy (33%) stosuje Apistan w

Szwecji.

Według danych opublikowanych w roku 2005 w Meksyku, gdzie do zwalczania warrozy od 12 lat używany jest

fluwalinat (Apistan), flumetryna (Bayvarol) oraz amitraza (preparat Colmesan do odymiania i ewaporacji),

stwierdzono konieczność zwiększenia stężenia flumetryny 327 razy, a 2,3 raza stężenia amitrazy wobec

opornych roztoczy, w porównaniu ze stężeniem tych substancji określonych 9 lat wcześniej. W USA poza

opornością na pyretroidy wykryto populacje roztoczy oporne na kumafos i amitrazę. Określono, że skuteczność

pasków Apistanu wynosi obecnie około 89%, a pasków z amitrazą zaledwie 75% w porównaniu z ich

wcześniejszą 95% skutecznością. Wyniki badań laboratoryjnych potwierdziły powstanie populacji opornych na

amitrazę, ponieważ śmiertelność pasożytów wyniosła w tych warunkach zaledwie 32%. Również w Portugalii, w

badaniach przeprowadzonych w roku 2004, stwierdzono obecność populacji V. destructor opornych na amitrazę

(paski Apivaru) aż w 272 rodzinach, co stanowiło 17% wszystkich badanych rodzin. Skuteczność zabiegów

wykonanych tym preparatem w tych rodzinach wynosiła zaledwie 60%. Podobne wyniki badań dotyczących

skuteczności pasków z amitrazą odnotowano we Francji, gdzie już od 2001 roku obserwowano spadek

skuteczności tego preparatu. W pasiekach, w których prowadzono obserwacje, po wyjęciu pasków liczba żywych

roztoczy pozostających w rodzinach wahała się od 125 do 590, a średnia skuteczność Apivaru kształtowała się

na poziomie 91-96%. Na podstawie badań laboratoryjnych ustalono, że czas potrzebny do uśmiercenia 50%

populacji opornej na amitrazę wydłużył się z 25 minut do 1 godziny. W praktyce przekłada się to na konieczność

wydłużenia okresu ekspozycji pasków Apivaru do 10 tygodni. W Hiszpanii 6-tygodniowe przetrzymywanie

pasków Apivaru w ulach pozwoliło uśmiercić średnio 91% roztoczy.

W Polsce zarejestrowane są 4 lecznicze preparaty przeciw warrozie. Dwa z nich Apiwarol i Biowar, zawierają

substancję czynną amitrazę. Pozostałe to Bayvarol z flumetryną i Perizin z kumafosem. W ciągu ostatnich dwóch

lat w PIWet- PIB w Puławach oraz w Oddziale Pszczelnictwa prowadzono badania dotyczące terenowej

skuteczności Biowaru. W 2004 roku średnia skuteczność Biowaru wahała się od 74,8% do 81, 7%. W roku 2005

średnia terenowa skuteczność wyniosła 67,4 %. Na podstawie przeprowadzonych analiz nie stwierdzono wpływu

terminu wykonywania zabiegów zwalczania roztoczy, porażenia początkowego rodzin przez V. destructor, siły

rodzin czy ilości czerwiu w rodzinach na skuteczność preparatu. Należy zatem sądzić, że niska skuteczność

Biowaru jest rezultatem oddziaływania innych czynników. Wyniki skuteczności Biowaru są zbliżone do

uzyskiwanych w krajach, gdzie amitraza jest stosowana w formie pasków. Być może w przypadku tej aktywnej

substancji mechanizm jej rozprowadzania w obrębie rodziny pszczelej za pośrednictwem pszczół i wtórnego

kontaktu roztoczy z amitrazą jest mniej korzystny w porównaniu z zabiegami odymiania i aerozolowania.

Można przypuszczać, że w Polsce występują populacje Varroa oporne na amitrazę. Jednak do stwierdzenia tego

faktu, mimo istnienia pewnych przesłanek przemawiających za istnieniem tego zjawiska (długoletnie stosowanie

Apiwarolu), konieczne jest przeprowadzenie odrębnych badań. Z drugiej strony, forma aplikacji Apiwarolu jest

odmienna, przy czym podczas spalania jednej tabletki wprowadza się w porównaniu z Biowarem znikomą ilość

amitrazy, bo zaledwie 12,5 mg/zabieg, a same zabiegi dają bardzo dobre efekty lecznicze. Można by to odnieść

do sytuacji w Czechach, gdzie amitraza jako substancja czynna znajduje się w preparatach o różnej formie

użytkowej (odymianie, aerozolowanie ) już od 20 lat. Na podstawie ostatnio przeprowadzanych w Czechach

badań stwierdzono, że jego skuteczność jest nadal bardzo wysoka (dla preparatu Avartin wynosiła 99,1%), przy

czym nie ma pozostałości tej substancji w wosku. Stwierdzono natomiast obniżoną w stosunku do wyjściowej

skuteczność preparatu z akrynatryną pod nazwą Gabon PA ( 78%).

Nie należy się spodziewać wprowadzania i rejestracji nowych preparatów leczniczych. Wiąże się to z

zaostrzonymi w chwili obecnej przepisami, które na pierwszym miejscu stawiają bezpieczeństwo i jakość

zdrowotną produktów żywnościowych pochodzenia zwierzęcego. Dla każdego preparatu leczniczego

stosowanego w weterynarii musi być określony maksymalny limit pozostałości substancji aktywnej, której

obecność nie wpływa ujemnie na zdrowie człowieka. Rzutuje to w istotny sposób na konieczność zamiennego w

poszczególnych latach stosowania leków zawierających różne substancje aktywne w celu ograniczenia skażenia

środowiska ula i powstawania lekooporności roztoczy. W świetle dzisiejszego stanu wiedzy najważniejsze jest

uświadomienie sobie, że zwalczania inwazji V. destructor nie można sprowadzić do corocznego stosowania tego

samego preparatu leczniczego.

W następnym numerze przedstawię model niezbędnego w chwili obecnej postępowania w pasiece w

zakresie zwalczania inwazji V.destructor na podstawie sprawdzonych wzorców dostosowanych do

warunków i możliwości ich realizacji w Polsce.

e-mail: [email protected]

Bogdan Piekarz

Wychów matek na potrzeby własnej pasieki

Każdy z nas dąży do uzyskania jak największych zbiorów miodu i innych produktów pasiecznych. Aby jednak to

osiągnąć, niezbędny jest obfity pożytek i staranne fachowe przygotowanie. Równie ważna jest dobra jakościowo

matka, która decyduje o użytkowej wartości rodziny pszczelej. Namawiam kolegów, prowadzących małe i

średnie pasieki, do wychowu matek. Celem jest uzyskanie dobrze wykształconych matek, co można osiągnąć

prostymi metodami. Jeden z takich sposobów wychowu matek chcę przedstawić.

Dobra matka - to matka sprawna, o masie powyżej 200 mg, mająca więcej niż 300 rurek jajnikowych. Liczne

badania wykazują, że najlepiej rozwinięte matki otrzymuje się z wychowu z jajeczek, w rodzinach, w których nie

wycofuje się matki, a tylko utrudnia pszczołom karmicielkom kontakt z substancją mateczną. Rodzina

wychowująca powinna być wolna od chorób i bardzo silna. Naturalny i pełny skład rodziny zapewnia normalne

jej funkcjonowanie, co ma ogromny wpływ na rozwój przyszłych matek. W czasie wychowu zapewniamy rodzinie

wychowującej spokój, przy przeglądzie nie używamy zbyt wiele dymu.


Jeszcze przed wychowem matek przygotowuję odpowiedni sprzęt: ramkę hodowlaną listewkową, ramkę

klateczkową, klateczki Meiera do izolacji mateczników, pałeczkę do miseczek matecznikowych, izolatorek z kraty

odgrodowej, przegrodę z fragmentem (120 x 100) kraty odgrodowej, startbox (rojnica na 5 plastrów z

osiatkowanym dnem), podkarmiaczkę słoikową 0,5 l.

Rodzina wychowująca

Rodzinę wychowującą typuję wczesną wiosną. Powinna ona być zdrowa, silna i energicznie przystąpić do

wychowu czerwiu, ze względu na częste przeglądy musi być łagodna. Dobrze jest wybrać rodzinę z matką 2-

letnią, intensywnie czerwiącą. W ocieplonym ulu gniazdo poszerzam ostrożnie odbudowanymi plastrami. Aby

pobudzić rodzinę do bardziej intensywnego rozwoju, dodaję plastry z pierzgą i miodem. Dzięki temu zapewni się

larwom jak najlepsze warunki rozwoju w okresie wychowu.

Dziewięć dni przed rozpoczęciem wychowu matkę zamykam dwiema kratami na 2 plastrach. Po tym czasie poza

kratami znajdują się larwy cztero- i pięciodniowe, na których pszczoły nie zakładają mateczników. Rozwój jest

zahamowany, produkcja jajeczek ograniczona. Nadprodukcja mleczka stała się bodźcem nastroju rojowego.

Na tydzień przed rozpoczęciem wychowu zaczynam rodzinę podkarmiać 0,5 l syropu (1:1) z łyżką miodu i 100

mg Wit. B1 przynajmniej co drugi dzień, w zależności od ilości przynoszonego do ula nektaru, a kończę w

momencie zasklepienia mateczników. Dodaję 4 plastry z czerwiem na wygryzieniu bez pszczół (21 dni wcześniej

plastry były wstawione do silnych rodzin) oraz 2 plastry pierzgi. Otwieram zapasowy wylot, przy którym

lokalizuję część wychowującej rodziny. Trzy dni przed wstawieniem ramki hodowlanej, w czasie intensywnego

lotu pszczół, z kilku rodzin wyjmuję po jednym plastrze z czerwiem, z których zmiatam pszczoły na pomost do

rodziny wychowującej. 2-4 godziny przed wstawieniem ramki hodowlanej część gniazdową oddzielam od części

wychowującej przegrodą z fragmentem kraty odgrodowej. Część miodu odsklepiam. Przy zapasowym wylocie

ustawiam: matkę¸ plaster z odsklepionym miodem, plaster z czerwiem otwartym, tworzę miejsce na ramkę

hodowlaną, wstawiam plaster z czerwiem otwartym, plaster z pierzgą, plaster z poszytym miodem. Te plastry

tworzą część wychowującą, którą oddzielam od części gniazdowej przegrodą z fragmentem kraty odgrodowej.

Część gniazdową tworzą: plaster z poszytym miodem, plaster z miodem, plastry z czerwiem krytym, plaster z

pierzgą, plaster pusty, plaster z miodem i pierzgą, mata.

Młode pszczoły karmicielki przechodzą do części wychowującej. Po 2-4 godzinach wstawiam ramki hodowlane z

pszczołami i zaczątkami mateczników, a resztę pszczół ze startboxu wysypuję na pomost przy zapasowym

wylocie. Aby nie zaleciała obca matka zastawiam wylot fragmentem kraty odgrodowej. Cztery dni później

przeprowadzam selekcję mateczników hodowlanych i niszczę ewentualnie mateczniki ratunkowe, a otwór w

przegrodzie zamykam na głucho. W 10., 11. i 12. dniu od złożenia jajeczka nie przeprowadza się żadnych

przeglądów. Po następnych sześciu dniach (14 dzień rozwoju matek) izoluje się mateczniki w klateczkach Meiera

z 5-6 pszczołami i płynnym miodem w miseczce matecznikowej (zaginając jej brzegi). Klateczki wstawiam w

miejsce ramki hodowlanej. Mateczniki można poddawać do odkładów, wprawiając je w plaster. Szesnastego dnia

młode matki wygryzają się.

Rodzina mateczna

Można kupić matkę reprodukcyjną w dobrej pasiece hodowlanej albo wytypować rodzinę mateczną we własnej

pasiece po dwóch sezonach. Aby otrzymać odpowiedni materiał hodowlany w postaci trzydniowych jajeczek,

jedną stronę jasnego plasterka z ramki nadstawkowej zasłaniam folią i rameczkę umieszczam w izolatorku. Po

poddaniu matki izolatorek wstawiam do rodziny matecznej. Następnego dnia sprawdzam zaczerwienie plasterka

i ewentualnie uwalniam matkę. Czwartego dnia mam jajeczka we właściwym wieku. W ogrzanej pracowni o

dużej wilgotności (gotuję wodę w szerokim naczyniu) i dobrym oświetleniu przystępuję do preparowania

plasterka z jajeczkami. W tym celu ostrym, ciepłym nożem tnę plaster na paski, aby uzyskać jeden rząd

nieuszkodzonych komórek z jajeczkami. Paski przyklejam woskiem do listewki ramki hodowlanej. Komórki

przycinam do połowy wysokości. Część jajeczek usuwam, pozostawiając co trzecie, komórki z jajeczkami

poszerzam pałeczką. Zabieg nie powinien trwać dłużej niż 20 minut.

Startbox

Do rojnicy z osiatkowanym dnem wstawiam trzy plastry z odkrytym miodem i pierzgą, z 7-8 plastrów z rodziny

wychowującej zmiatam młode pszczoły. Pośrodku zostawiam miejsce na ramkę hodowlaną. W podkarmiaczce

słoikowej daję 0,5 l syropu (1:1) z łyżką miodu i 100 mg wit. B1. Przez popołudnie i noc przetrzymuję startbox w

pracowni. Następnego dnia dodaję wcześniej przygotowaną ramkę hodowlaną z jajeczkami oraz 0,5 l syropu z

dodatkami podanymi wyżej. Po jednodniowym osieroceniu młode pszczoły natychmiast przystępują do

karmienia młodziutkich larw, które od pierwszych godzin swego życia dostają właściwe dla swojego wieku

mleczko. Następnego dnia ramkę hodowlaną z zaczątkami mateczników wstawiam do rodziny wychowującej.

Unasienianie

Przy zapasowym wylocie przegrodą odgradzam miejsce na cztery plastry. Do wydzielonej części wstawiam:

plaster z miodem i pierzgą, plaster z czerwiem na wygryzieniu, do którego wprawiam matkę w klateczce, ramkę

z węzą oraz plaster z gęsto obsiadanymi pszczołami, które zmiatam (uwaga na matkę). Wylot zatykam mokrą

trawą. Po 2-3 dniach trawa wysycha, przez szpary wychodzą pojedyncze pszczoły. Matka uwolniona z klateczki i

przygotowana przez pszczoły odbywa lot godowy. Po 8-10 dniach od poddania sprawdzam, czy matka czerwi.

Jeżeli matka zacznie czerwić później niż po dwóch tygodniach, sprawdzam zasklepiony czerw czy nie jest

trutowy.

Prof. dr hab. Elżbieta WeryszkoChmielewskaAkademia Rolnicza w Lublinie

Kwiaty krokusów wczesnowiosennym źródłem pyłku

i nektaru

Rosnące w górach lub uprawiane w ogrodach krokusy mogą stanowić pierwszy w ciągu roku

wydajny pożytek pyłkowy, dzięki któremu rodziny pszczele osiągają szybki rozwój w okresie

wiosny. Również wydzielany obficie nektar jest łatwo dostępny dla pszczół, ponieważ wypełnia całą

rurkę zrośniętego okwiatu. Krokus wiosenny tworzy wiele odmian o różnych barwach: fioletowych,

białych, żółtych i ciemno żyłkowanych.

Do rodzaju Crocus należy około 80 gatunków rosnących przede wszystkim w regionie śródziemnomorskim. Wiele

z nich wykorzystuje się jako rośliny ozdobne, a niektóre jako lecznicze, przyprawowe i barwierskie.

Krokus wiosenny (Crocus vernus Wolf.), zwany również szafranem wiosennym, kwitnie wmarcu i kwietniu

zachwycając zwykle pięknem liliowych lub białych kwiatów, często wyrastających spod warstwy śniegu. Na

stanowiskach naturalnych porasta niżej położone łąki górskie. Jest również popularną gruntową i doniczkową

rośliną ozdobną. Do uprawy wprowadzane są także inne gatunki z rodzaju Crocus i ich mieszańce. Masowe

kwitnienie krokusów sprawia, że są one ważnym wczesnowiosennym źródłem pyłku i nektaru dla pszczół.

Dostarczają bardzo dużych ilości pyłku zaliczanego do najwyższej kategorii pod względem wartości biologicznej.

Rosnący dziko w Karpatach krokus tatrzański, czyli szafran spiski (C. scepusiensis) jest bardzo podobny do

krokusa wiosennego i ostatnio uznawany za ten sam gatunek. Sadzony jest również w parkach i na rabatach.

Krokus uprawny (C. sativus) kwitnie jesienią i znajduje się w uprawie w krajach obszaru śródziemnomorskiego.

Z dużych pomarańczowych znamion słupka uzyskuje się surowiec zawierający krocynę, stosowany do barwienia

tkanin, wyrobów spożywczych a także kosmetyków. Znamiona te intensywnie pachną i mają słodkawokorzenny

smak.

Krokus wiosenny jest byliną osiągającą wysokość 15 cm. Lejkowate kwiaty, wyrastające pojedynczo lub po

dwa, mają okwiat o długości do 13 cm i są otoczone przez dwa skórzaste, równowąskie liście z białym paskiem.

Kwiat składa się z 6listkowego okwiatu zrośniętego w dolnej części w rurkę o długości od 4,5 do 5,5 cm, w górze

tworzącego 6 wolnych łatek. W kwiecie występują 3 pręciki i jeden dolny, trzykrotny słupek z długą szyjką,

zakończoną trzema żółtymi znamionami. Kwiaty zamykają się w czasie zimnej i pochmurnej pogody.

Intensywne wydzielanie nektaru odbywa się za pośrednictwem trzech nektarników przegrodowych

umieszczonych wewnątrz zalążni słupka. Wypływający z trzech otworków, położonych na szczycie zalążni,

nektar gromadzi się przy zgrubiałej nasadzie szyjki słupka i podpływa wysoko wwąskiej rurce okwiatu, aż do jej

szczytowej części. W nektarze występuje glukoza, fruktoza i sacharoza w zbliżonych ilościach. Duże pręciki

krokusów dostarczają pokaźnej masy pyłku. W Szwajcarii w miejscowościach podgórskich udział pyłku krokusów

w zbiorach rocznych wynosił 1638%, natomiast w dziennym zbiorze pyłku przyniesionego do ula w okresie pełni

kwitnienia krokusów wynosił ponad 90% wszystkich obnóży (Maurizio i Grafl 1969).

Masa pyłku wytworzonego przez jeden kwiat krokusa może osiągnąć 1,9 mg. Przynoszone przez pszczoły do ula

obnóża uformowane z pyłku krokusów wyróżniały się dużą masą (8,3 mg) oraz żółtą lub pomarańczową barwą.

Pożytek pyłkowy z kwiatów krokusa jest zbierany przez cały dzień, z maksimum w godzinach południowych i

wczesnych popołudniowych (11.00-15.00).

Krokusy należą do roślin bulwiastych, które mogą zimować w gruncie. Wytwarzają małe bulwy podziemne

pochodzenia łodygowego. Bulwa macierzysta jest w kolejnym roku zastępowana przez wytworzone w okresie

wegetacji nowe bulwki przybyszowe. Stare bulwy są stopniowo zużywane i obumierają. Bulwki sadzi się do

gruntu we wrześniu. Po okresie kwitnienia, w celu uzyskania materiału do rozmnażania w następnym roku,

młode bulwki przybyszowe wykopuje się w pierwszej i drugiej połowie czerwca. Po wysuszeniu i przechowywaniu

w temperaturze powyżej 20°C bulwki potomne nadają się do wysadzenia we wrześniu.

Jak kupić?

„PSZCZELARSTWO” można kupić tylko w prenumeracie zamawianej w urzędzie pocztowym lub w

redakcji. W ciągu roku prenumerata w urzędach pocztowych jest przyjmowana w miesiącach: lutym,

maju, sierpniu i w listopadzie. Jeden egzemplarz kosztuje 4,90 zł.

W redakcji czasopismo można zamówić do wyczerpania nakładu, przekazując pieniądze pod naszym

adresem: redakcja mies. „PSZCZELARSTWO”, ul. Świętokrzyska 20, 00-002 Warszawa, lub na konto

bankowe: Pszczelnicze Towarzystwo Naukowe, ul. Świętokrzyska 20, 00-002 Warszawa, nr konta:

60 2030 0045 1110 0000 0029 9240. Z kosztami wysyłki jeden egzemplarz kosztuje 6,00 zł. Dla

prenumeratorów zagraniczncyh numer swift (BIC): GOPZPLPW.

O rojach i macierzakach Podział rodziny pszczelej na dwie nowe,

odrębne jednostki nazywamy rójką. Co roku zarówno podczas sezonu aktywnego, jak i w okresie zimowania, na skutek różnych przypadków losowych, ginie pewna ilość rodzin pszczelich. Dlatego w celu utrzymania w środowisku przyrodniczym stałego poziomu liczby rodzin konieczne jest ich odtworzenie. Następuje to dzięki rójce. Jest ona zatem procesem niezwykle korzystnym, wręcz niezbędnym dla utrzymania gatunku pszczoły miodnej (Apis mellifera L.).

ROZPOCZNIJMY te rozważania od genetycznego doskonalenia, czyli od hodowli pszczół.

fot. Jerzy Jóźwik

Wiąże się to z częstym pytaniem, jakie matki, a tym samym jakie pszczoły są najlepsze. Aby organizm, w tym i pszczoła, mógł funkcjonować musi być z czegoś zbudowany. Są to odpowiednie pierwiastki i związki chemiczne, czyli materia.

OCENA tego procesu przez pszczelarzy ewoluowała wraz ze zmianami metod pracy w pasiece. Gdy nie umiano hodować matek pszczelich i nie znano innych sposobów powielania liczby rodzin, na roje oczekiwano. Rok, w którym wiele rodzin się roiło, był dobry. W dziewiętnastowiecznych podręcznikach pszczelarskich spotykamy rady dotyczące nie tylko chwytania i osadzania rojów, ale także pobudzania rodzin do rójki.

Obecnie, gdy dla określenia zespołu prac wykonywanych w pasiece używamy terminu gospodarka pasieczna, a sposób prowadzenia pasieki w wielu przypadkach polega na intensywnej gospodarce pasiecznej, rójki są zjawiskiem niepożądanym. Naruszają wcześniej zaplanowany harmonogram prac w pasiece oraz zmniejszają jej możliwości produkcyjne.

Rojąca się rodzina pszczela poprzez wydanie roju dzieli się na dwie części. Zasada podziału jest następująca. W ulu wraz z zapasami, czerwiem oraz niewygryzionymi matecznikami pozostaje pewna liczba dorosłych pszczół. Druga grupa dorosłych robotnic wraz z czerwiącą matką opuszcza ul i szuka nowego miejsca na osiedlenie. Wiadomo, że podział na rój i macierzak nie zachodzi w sposób przypadkowy. W większości rojących się rodzin przeważają pszczoły ulowe w wieku do 21 dni. Właśnie młodsze robotnice szczególnie chętnie wychodzą z rojem. Starsze niż 21-dniowe, podobnie jak młodsze niż 3-dniowe, wykazują mniejszą skłonność do opuszczenia gniazda. Niekiedy jednak roją się rodziny, w których udział pszczół ulowych i lotnych jest zbliżony. W takim przypadku nowo powstały rój zawiera podobną liczbę pszczół z obu grup wiekowych. Należy jednak podkreślić, że w każdej grupie wiekowej ul opuszczają osobniki o wyraźnie lepszej kondycji niż ich rówieśniczki pozostające w ulu. Pszczoły wychodzące z rojem są cięższe, mają lepiej rozwinięte gruczoły gardzielowe i ciało tłuszczowe, a dobra kondycja czyni je niezwykle dynamicznymi. Nie potrzeba chyba nikogo przekonywać o tym, że osadzone roje są zdolne do bardzo szybkiego

fot. Eugeniusz i Marta Sapiołko

odbudowywania poddawanej im węzy. Ponadto, jak wykazały badania, zużywają mniej pokarmu niż pszczoły z tej samej rodziny pozostałe w macierzaku.

W skład roju wchodzi matka i pszczoły robotnice. Może do niego dołączyć niekiedy pewna liczba zabłąkanych trutni. Najczęściej rój nie od razu osiedla się na nowym miejscu, lecz przez pewien czas pozostaje "uwiązany". Wiadomo, że pszczoły opuszczające gniazdowo zabierają ze sobą pewną ilość miodu. Mają nim wypełnione wola. Po uwiązaniu się roju wiele z nich pozostaje przez dłuższy czas mało aktywnych. U tych osobników zapasy w wolu maleją bardzo powoli. Przypuszcza się, że stanowią one pewnego rodzaju spiżarnię dla pozostałych, które odbywają aktywne loty w poszukiwaniu nowego miejsca na osiedlenie. U nich bowiem zapasy w wolu zmniejszają się szybko.

Po znalezieniu odpowiedniego miejsca na osiedlenie pszczoły z roju rozpoczynają budowę plastrów oraz przystępują do lotów, zbierania i gromadzenia zapasów, a matka przystępuje do składania jaj. Rój przekształca się w nową rodzinę, do której przez co najmniej 21 pierwszych dni nie przybywają nowe dorosłe pszczoły. Pojawia się w nich natomiast czerw, początkowo tylko otwarty, a po 9 dniach również kryty.

Rodzina macierzysta po wyjściu roju pozostaje bez czerwiącej matki. Nowy czerw zacznie do niej przybywać dopiero po unasiennieniu się młodej matki hodowanej przez rodzinę w okresie poprzedzającym rójkę. Po 9 dniach od wyjścia roju w macierzaku nie ma czerwia otwartego. Jednak przez okres pierwszych 21 dni przybywają do niego młode pszczoły robotnice pochodzące od matki, która opuściła ul wraz z rojem. Macierzak posiada w plastrach zapasy.

Pomiędzy dwiema rodzinami powstałymi w wyniku rójki istnieją wyraźne różnice jeśli chodzi o ich strukturę wiekową, kondycję tworzących je robotnic, proporcję pszczół robotnic do czerwia otwartego, a także stan posiadanych zapasów. Wszystkie te cechy w sposób istotny wpływają na jakość i możliwości rodziny pszczelej. Są one zdecydowanie różne.

Najczęściej rodzina wydaje jeden rój i taki przypadek został opisany w niniejszym artykule. Zdarza się jednak niekiedy, że po wyjściu pierwszego roju w macierzaku utrzymuje się nastrój rojowy. Dochodzi wtedy do powtórnej rójki (drużka), która wychodzi z młodą, nieunasiennioną matką. W macierzaku też pozostaje matka nieunasienniona. W obu rodzinach do czasu rozpoczęcia czerwienia przez matkę nie ma nowego czerwia, jednak w macierzaku przybywa pewna ilość młodych pszczół, gdyż jest w nim czerw pochodzący od matki, która wyszła z pierwszym rojem.

Janina MuszyńskaPasieka nr 2/2004

©2003-2004 Kwartalnik "PASIEKA" - portal www.pszczoly.pl

Porozmawiajmy o trutniachTrutnie to samce pszczoły miodnej. Podczas kopulacji

zbiorniczek nasienny matki pszczelej wypełnia się ich spermą. Przesuwające się obok zbiorniczka nasiennego jaja mogą następnie zostać zapłodnione, dając początek nowym pokoleniom pszczół robotnic i matek pszczelich. Zainteresowanie pszczelarzy samcami pszczoły miodnej wynika głównie z ich rozrodczej funkcji.

TRUTNIE powstają z niezapłodnionych jaj. W rodzinie pszczelej są obecne zaledwie przez kilka

fot: Jerzy Jóźwik

fot. Eugeniusz i Marta Sapiołko

http://www.pszczoly.pl/

http://www.pasieka.pszczoly.pl/index.php?s=vjuall2k&grkat=w_numerze

miesięcy w roku. W naszych warunkach klimatycznych matka pszczela zaczyna składać niezapłodnione jaja zazwyczaj nie wcześniej niż w końcu kwietnia, a kończy czerwienie w połowie sierpnia. Okres rozwoju larwalnego trutni, czyli czas od złożenia jaja do osiągnięcia postaci dorosłej, trwa 24 dni. Dorosłe trutnie w normalnej rodzinie pszczelej pojawiają się zatem zazwyczaj nie wcześniej niż w połowie maja i nie pozostają w niej dłużej niż do początku września. Przyjmuje się, że rodzina zaczyna wychowywać trutnie wtedy, gdy dopływ pyłku do gniazda jest intensywny i przewyższa podstawowe zapotrzebowanie rodziny na ten pokarm. Wystąpienie niedoborów pyłku w rodzinie powoduje natomiast ograniczenie wychowu czerwiu, w pierwszej kolejności czerwiu trutowego.

W warunkach naturalnych zapotrzebowanie rodziny pszczelej na trutnie przypada na okres wychowu przez nie matek pszczelich oraz ich lotów godowych. Dostatek trutni w środowisku zapewnia nieunasiennionym matkom pszczelim możliwość kopulacji z odpowiednią liczbą osobników, gwarantującą dobre wypełnienie ich zbiorniczka nasiennego.

Na loty godowe zaczynają wylatywać trutnie 16 dniowe. Młodsze opuszczają ul na krótko, dokonując jedynie oblotów, które umożliwiają im oddanie kału i stanowią rodzaj przygotowania do lotu godowego. Trutnie z różnych rodzin i pasiek w oczekiwaniu na nieunasiennione matki gromadzą się w powietrzu, latając nad stosunkowo niewielkimi obszarami, zwanymi miejscami gromadzenia się trutni. Jest rzeczą bardzo interesującą i do dzisiaj niewyjaśnioną, dlaczego tylko w tych miejscach matki pszczele są dla trutni atrakcyjne, a znajdujące się poza tym obszarem, w tym również w gnieździe, w ogóle nie. Miejsca gromadzenia się trutni są różne. Mogą to być pola ze zmieniającą się uprawą, łąki, przestrzenie położone w kotlinie lub na pagórku, otoczone lasem lub odsłonięte. Nie wiadomo, co łączy wszystkie te przestrzenie, powodując, że trutnie właśnie nad nimi oczekują na matki, jak również co jest przyczyną, że matki właśnie tam przylatują.

Trutnie latają przy ciepłej i słonecznej pogodzie, wymagają temperatury co najmniej 180C. Loty zaczynają się około godziny dwunastej, najintensywniejsze zaś są między trzynastą a piętnastą. Osobniki wracające z miejsc gromadzenia się trutni, a także z oblotów, często błądzą. Rodziny wychowujące trutnie przyjmują je łatwo, pomimo że są obce. Natomiast te, które przestały pielęgnować czerw trutowy, nie przyjmują do ula już żadnych trutni, nawet własnych. W warunkach nie sprzyjających wychowowi czerwiu, na przykład podczas długotrwałego niedostatku pyłku lub pod koniec sezonu produkcyjnego, pszczoły nie tylko usuwają czerw trutowy z komórek i nie wpuszczają żadnych trutni do ula, ale także wypędzają te osobniki, które się w nim wychowały.

Wiadomo, że trutnie nie biorą udziału w pracach na rzecz rodziny pszczelej. Ich zachowanie nie wskazuje też na to, by poddawały się nastrojowi panującemu w rodzinie, w której przebywają, chociaż do wychodzącego roju może dołączyć pewna liczba trutni w niej obecnych. Są one jednak uzależnione od możliwości przebywania w rodzinie. Wprawdzie potrafi ą odżywiać się miodem z plastrów, a także niekiedy nektarem na kwiatach, ale całkowicie odseparowane od pszczół, pomimo dostatku pokarmu i odpowiedniej temperatury, giną po 30 godzinach. Potrzebują kontaktu z pszczołami robotnicami i pobierania od nich pokarmu.

Zainteresowanie pszczelarzy trutniami wynika głównie z ich rozrodczej funkcji. Obecnie, gdy metody hodowli matek są bardzo dobrze opracowane i upowszechniona została technika ich inseminacji, wzrosło ono jeszcze bardziej. Prowadzone są liczne badania nad czynnikami pozwalającymi na wychów trutni wczesną wiosną oraz nad sposobem przetrzymywania ich przed seryjnym unasiennianiem matek. Poszukuje się także metody przedłużania okresu wychowu trutni przez rodziny pszczele. Podejmowane są ponadto próby przechowywania ich nasienia. Wszystkie te badania wiążą się z programami hodowlanymi prowadzonymi na gatunku pszczoły miodnej.

Mało jest natomiast danych dotyczących zachowania trutni w rodzinie pszczelej w różnych fazach jej rozwoju, a także ich reakcji na bodźce zewnętrzne, takie jak na przykład dźwięki czy zapachy.

Porozmawiajmy o hodowli

W czasie rozmów z Panem redaktorem "Pasieki" doszliśmy do wniosku, że o niektórych zagadnieniach z pogranicza nauki i praktyki przydałoby się mówić językiem prostym, a nie naukowym. Tak powstał zamysł tłumaczenia niektórych zagadnień z polskiego na nasze.

ROZPOCZNIJMY te rozważania od genetycznego doskonalenia, czyli od hodowli pszczół. Wiąże się to z częstym pytaniem, jakie matki, a tym samym jakie pszczoły są najlepsze. Aby organizm, w tym i pszczoła, mógł funkcjonować musi być z czegoś zbudowany. Są to odpowiednie pierwiastki i związki chemiczne, czyli materia. Pobierane one są z otoczenia, a następnie wydalane.

Aby jednak z kupy cegieł powstał kościół, trzeba wykonać pracę, czyli włożyć odpowiednią ilość energii. Samochód, który też jest zlepkiem materii, potrzebuje wkładu energii, by ruszyć i działać. Aby z mieszaniny pierwiastków powstała i mogła funkcjonować pszczoła, musi być również dostarczana energia. A zatem, w każdym żywym organizmie nierozłącznie z obiegiem materii funkcjonuje obieg energii. Materia i energia tworzą wszystko co żywe i martwe, nie wyłączając pszczół. Zresztą, jak to wykazał Einstein, materia i energia mogą nawzajem w siebie przechodzić, ale to już inne zagadnienie.

Z pryzmy kamieni, wkładając w nią podobną energię, można zbudować albo pałac, albo mur chiński. Co zatem powoduje, że są one różne?

Przyczyną są odmienne plany ich budowy, a ściślej zawarta w nich informacja. Organizmy są więc zbudowane z materii, aby funkcjonowały potrzebna jest energia, ale o tym, jak wyglądają, czym się różnią i jak funkcjonują, decyduje informacja. Pszczoła czy trzmiel to prawie taka sama materia i potrzeby energetyczne. Pszczoły włoskie, kaukaskie czy afrykańskie są pod względem obiegu materii i energii takie same. To różna informacja zawarta w ich komórkach decyduje, że różnią się wyglądem i sposobami działania. W komórkach swego ciała mają bowiem zapisane informacje o wszystkich swych cechach, np. o barwie, budowie, odporności, agresywności, dynamice rozwoju, zdolności do zbierania pyłku lub nektaru itd. Geny są to zdania lub czasem pojedyncze wyrazy, z których składa się pełny zapis tej informacji. Genetyka jest natomiast nauką, która stara się odpowiedzieć jak zapisana, realizowana i przekazywana jest ta informacja. Hodowla zajmuje się z kolei takim przekształcaniem tej informacji, aby była ona najbardziej użyteczna dla człowieka.

Hodowcy wybierają pszczoły, które mają pożądane w ich mniemaniu geny (np. warunkujące łagodność i niską rojliwość), a eliminują niepożądane. Nie jest to jednak takie proste i dlatego nie każdy może to robić. Wybierając matkę z cennymi cechami, postępujemy tak jak ktoś, kto kupuje płytę z ulubionymi utworami. Oczywiście znajdą się tam też utwory, które mu się nie podobają. Co więcej, tak jak sprytny producent, który na płycie obok przebojów umieszcza gorsze kawałki, tak i natura sprawia, że z korzystnymi cechami są powiązane niekorzystne. Mówimy wtedy o ujemnej korelacji genetycznej. Na przykład pszczoły o dobrej dynamice rozwoju bywają rojliwe. A zatem tak naprawdę nie ma najlepszych matek. Wszystkie są pewną sumą wad i zalet. Replikacja jest to przekazywanie informacji (genów) z pokolenia na pokolenie. Gdyby przyjąć, że ojciec i matka to dwie płyty, każda z lepszymi i gorszymi utworami (genami warunkującymi lepsze i gorsze cechy), to ich potomek jest płytą, skomponowaną z połowy utworów płyty-ojca i połowy płyty-matki. O wyborze utworów decyduje jednak przypadek. Tak więc

fot. Jerzy Jóźwik

siostry, mimo że po tych samych rodzicach, mogą być bardzo różne, gdyż do nagrania każdej z nich zostały użyte różne utwory, choć z tych samych płyt rodzicielskich (różne geny). Z tej przyczyny nikt nie może gwarantować, że potomstwo pochodzące od matek o określonych cechach będzie miało takie same cechy. Jest jednak pewien sposób. W każdym pokoleniu wybieramy do rozmnażania (replikacji) pożądane osobniki (płyty z największą liczbą dobrych utworów). Pula ich genów (utwory z tych płyt) służy do wytworzenia następnego pokolenia (nagrania nowych płyt). Gdy czynność tę powtarzamy przez wiele pokoleń, niekorzystne geny (słabsze utwory) są eliminowane. Tym sposobem po 10 i więcej pokoleniach może dojść do nagromadzenia i utrwalenia w obrębie hodowanych linii pożądanych genów, a tym samym pożądanych cech. Prawdopodobieństwo otrzymania osobników o pożądanych cechach rośnie (w naszej płytotece jest coraz więcej płyt, które zawierają coraz więcej dobrych utworów).

Ten długotrwały proces prowadzi do powstania linii pszczół o ustabilizowanych, przekazywanych z pokolenia na pokolenie cechach i określony jest mianem kierunkowej selekcji w oparciu o addytywną wartość hodowlaną. Przykładem takiego działania jest wytworzenie ogólnie znanych linii krainek czy pszczół Buckfast. Kupując matki z takiej hodowli, mamy największe szanse (nie pewność!), że ich potomstwo będzie przejawiać pożądany przez nas zespół cech. Zatem, kupując pojedyncze matki, możemy trafić na gorsze (płyty z gorszymi utworami), ale gdy robimy to systematycznie średnia wydajność całej pasieki bardzo wzrasta (mamy coraz więcej płyt z coraz większą ilością dobrych utworów, co nie znaczy, że nie trafiają się złe). Ekonomicznie jednak to się bardzo opłaca.

Jak państwo zauważyli używałem określenia matki o pożądanych cechach, a nie dobre matki. Chcę kupić dobre ubranie... Na zimę czy na lato? Nie ma jednego dobrego ubrania. Tak samo nie ma jednych pszczół, które byłyby najlepsze. Są tylko pszczoły, które mogą mieć wyselekcjonowany zespół genów (informacje o cechach) jak najlepiej przydatny dla danego środowiska i kierunku użytkowania. Na wczesne lub późne pożytki. Do konkretnej szaty roślinnej. Na intensywny krótkotrwały pożytek z dużych upraw. Do hobbystycznej pasieki na działce zlokalizowanej w pobliżu siedzib ludzkich lub do komercyjnej wędrownej gospodarki. Tak więc pszczelarz powinien wiedzieć, w jakim celu i w jakich warunkach środowiskowych utrzymuje pszczoły, a hodowca matek znać na tyle swój materiał, by z jak najmniejszym ryzykiem błędu wyjść naprzeciw tym oczekiwaniom.

Druga metoda uzyskiwania matek o pożądanych cechach polega na kojarzeniu matek jednej linii z trutniami drugiej linii w nadziei, że potomstwo będzie sumą pożądanych cech obu linii. Nazywa się to krzyżowaniem kompensacyjnym, gdyż wady jednej linii kompensowane są przez zalety drugiej. Oczywiście czasem możemy otrzymać pszczoły, które sumują w sobie wady zamiast zalet linii wyjściowych. Mówimy więc o zdolności kombinacyjnej. Są takie linie pszczół, których matki kojarzone z trutniami wielu innych linii dają zawsze dobry efekt. Mówi się, że mają one wysoką ogólną zdolność kombinacyjną. Z kolei matki z innych dadzą dobry efekt tylko zainseminowane partnerami innej konkretnej linii. Nawet kierunek kojarzenia ma znaczenie (matki linii "A" inseminowane trutniami "B" utworzą dobre rodziny, a matki "B" inseminowane trutniami "A" słabe). Określa się to jako specyficzną zdolność kombinacyjną. Kojarząc pszczoły z dwu linii, możemy również otrzymać potomstwo lepsze niż pokolenie rodzicielskie. Coś jakby superkombinację. Takie zjawisko to heterozja.

Drużyna piłkarska złożona z samych gwiazd często gra kiepsko, a mająca w składzie słabszych, ale zgranych zawodników znacznie lepiej. Liczy się

zespół, a nie pojedynczy zawodnicy. Tak samo geny danego osobnika mogą utworzyć układ (zespół) dający wysoką produkcyjność.

Z powyższych rozważań wynika, że tę samą wysoką wydajność można uzyskać dwoma drogami, poprzez nagromadzenie pożądanych genów (stworzenie ustabilizowanej linii) lub przez stworzenie pożądanej ich kombinacji. W pierwszym przypadku, mając wysoko produkcyjną matkę można oczekiwać, że jej córki- matki też stworzą wydajne rodziny. W drugim na skutek rekombinacji genów podczas kojarzenia pożądana kombinacja genów rozpadnie się i po dobrej matce możemy otrzymać złe córki-matki. Aby zatem mieć matki o dobrej kombinacji genów, trzeba utrzymywać stale obie linie wyjściowe dające tę kombinację. Dlatego rozróżniamy hodowców pszczół, którzy prowadzą doskonalenie genetyczne i pszczelarzy producentów, którzy utrzymują pszczoły. Celem pierwszych jest produkcja matek na sprzedaż (w pasiekach zarodowych matek zarodowych, a w pasiekach reprodukcyjnych matek reprodukcyjnych), a celem drugich jest pozyskiwanie produktów i ewentualnie wychów matek na własne potrzeby. Tak więc ci pierwsi prowadzą hodowlę matek (queen breeding), a ci drudzy wychów matek (queen rearing).

Na kanwie tych rozważań warto ustosunkować się do pytania: które matki są lepsze, zapładniane sztucznie czy naturalnie? Matki i n s em i now a ne sztucznie później rozpoczynają czerwienie, trudniej jest je poddać. Na skutek błędu inseminatora lub niewłaściwego traktowania po inseminacji mogą też mieć większy procent upadków. Ale z drugiej strony, poddając matkę nieunasienioną, zachowujemy się jak ktoś kto ma w połowie nagraną płytę i zgadza się, by druga połowa utworów została dograna na chybił trafił przez obcych ludzi. Pszczoły po takiej matce będą bowiem miały połowę genów (informacji o cechach) od niej, a połowę po nieznanych trutniach latających w okolicy. Niefortunnie w Polsce duży odsetek pszczelarzy lubi mieć ZOO w pasiece, czyli utrzymywać bardzo różne, często prywatnie importowane matki. Siłą rzeczy to co lata w powietrzu (trutnie) pod względem przenoszonej informacji genetycznej jest kompletnie nieprzewidywalne. Dlatego prawidłowe pytanie brzmi: o jakiej genetycznej wartości i o jakich cechach chcemy mieć matki, a jak były one unasieniane jest bez znaczenia. Tak jak bez znaczenia jest, jak została wyprodukowana płyta, byle zawierała najlepsze dla nas utwory. Gdyby w Polsce były warunki do tworzenia izolowanych trutowisk, nie upierałbym się przy sztucznej inseminacji. Jest ona tylko narzędziem i sama z siebie nie gwarantuje wysokiej jakości matek. Decyduje o niej wieloletnia praca hodowlana nad kształtowaniem informacji zawartej w komórkach ciała matek, a nie mechaniczny zabieg. Tak więc kluczowe pytanie brzmi: jakie cechy powinny mieć pszczoły po zakupionej przez nas matce. Jednak w naszym kraju nie można sensownie prowadzić opisanych wyżej działań hodowlanych bez sztucznej inseminacji. Dlatego jeśli mamy pewność, że kupowane matki mają wysoką wartość genetyczną, warto tolerować pewne ich mankamenty. Coś za coś, jak zwykło się mawiać.

I na koniec. Warto wiedzieć, że tak jak lepszy, szybszy samochód, by wykazać swe zalety, potrzebuje lepszego kierowcy, tak i inseminowane matki o wysokiej wartości genetycznej potrzebują pszczelarza o wyższych kwalifikacjach, by przejawić pełną produkcyjność.

dr Jerzy PaleologAR w Lublinie

Pasieka nr 2/2004

«« powrót

Jaka jestem? o anatomii, fizjologii i psychice pszczół miodnych


Jeden z najbardziej doświadczonych pszczelarzy polskich, autor najlepszych "Przypomnień miesięcznych" publikowanych w "Pszczelarstwie" w latach 1961 i 1962 zatytułowanych W porę i w miarę, autor wydanej w 1935 roku książki pt. Pszczoły, ich życie i hodowla, profesor A. Demianowicz, napisał w przedmowie do niej znamienne słowa:

Żeby stać się dobrym pszczelarzem, trzeba poznać cały szereg zabiegów stosowanych w pszczelarstwie w celu skierowania pracy pszczół w pożądanym kierunku. Ażeby jednak zabiegów tych nie stosować na ślepo, a umieć je odpowiednio zmieniać i dostosowywać do danego wypadku, trzeba przyswoić sobie szereg wiadomości o budowie anatomicznej i czynnościach poszczególnych narządów pszczół, ich życiu, chorobach, roślinach miododajnych, o właściwościach miodu, wosku itd. Jeśli ktoś chce zostać naprawdę dobrym pszczelarzem, powinien się strzec zarozumiałości i dogmatyzmu, gdyż cechy te zawsze były wrogami prawdziwej wiedzy i postępu, lecz niestety spotykane są nazbyt często. Wysiłki swoje trzeba skierować głównie ku ulepszaniu metody, w której to dziedzinie przemyślane odstąpienie od rutyny, może dać piękne wyniki.

Biorąc sobie te słowa do serca, postanowiłem zapoznać się jeszcze dokładniej z funkcjonowaniem organizmu pszczoły jako jednostki i zachowaniami rodziny jako społeczności. Wiem z doświadczenia, jak niewystarczającą wiedzę na ten temat ma przeciętny pszczelarz. Sam do niedawna zaliczałem się do nich. Pomyślałem jednocześnie, że najlepiej by było uzupełnić ją wiadomościami pochodzącymi bezpośrednio od pszczoły. Co sama na ten temat "ma do powiedzenia"?

Jedyną szansę realizacji tego pomysłu (choć w pierwszej chwili wydało mi się to nieprawdopodobne) zobaczyłem w umieszczeniu mikrofonu we wnętrzu ula w Noc Wigilijną Bożego Narodzenia, kiedy najmądrzejsze zwierzęta mówią ludzkim głosem. Może się uda? W odpowiedzi na moją prośbę (na szczęście noc była cicha i pogodna) jakaś ważna pszczoła (chyba ich rzeczniczka na tak uroczystą chwilę) zareagowała pozytywnie i z największą ochotą i pasją wygłosiła mi następujący wykład.

Chciałbym teraz przekazać go Kolegom Pszczelarzom celem polepszenia efektywności naszej współpracy z pszczołami. Oto co usłyszałem:

"Rzeczywiście! Profesor Demianowicz miał rację! Dopiero kiedy poznasz dokładnie anatomię i fizjologię mojego organizmu oraz naszą psychikę, masz szansę zostać naprawdę dobrym pszczelarzem. A kiedy będziesz wykonywał przeglądy gniazd, przywitamy cię, jak przyjaciela, jak jedną z nas. Z tych też powodów ułatwię ci odpowiedź na kilka podstawowych pytań. Pomocą niech będzie twój rysunek moich narządów wewnętrznych. Ja natomiast opiszę ci siedem najważniejszych funkcji mojego organizmu.

1. Dlaczego jestem taka mądra2. Czy mam serce3. Oddycham inaczej

fot. J.Jóźwik

fot. J.Jóźwik

4. Czuję i denerwuję się5. Moje oczy6. Jak pobieram pokarm i jak trawię7. Trzy najbardziej znane gruczoły1. Dlaczego jestem taka mądra

Dziedziczę tę cechę po przodkach. Zawdzięczam to pokoleniom, które przez miliony lat zmagały się z przeciwnościami losu i zmagazynowały swoje doświadczenie życiowe w pamięci biologicznej (genach). Dzisiaj ludzie mówią, że nasza mądrość to wynik ewolucji, że to tylko instynkt. To prawda, bodźce, które codziennie i w każdej chwili docierają do naszego mózgu w postaci zapachów, dźwięków, zmian temperatury itd. powodują w naszym organizmie samoczynne reakcje objawiające się odpowiednimi zachowaniami. Np. zakładamy mateczniki, kiedy zabraknie matki, roimy się, kiedy w ulu jest za ciasno, skupiamy w grona, kiedy jest za zimno itd. Jeśli pszczelarz będzie rozumiał naszą psychikę i to, że różnimy się między sobą wrażliwością na poszczególne bodźce, to może nami nawet kierować.

Legenda: Układ krwionośny: 1. Serce 2. Zastawki 3. Aorta 4. Zakończenie aorty w głowie Układ nerwowy: 5. Mózg 6. Zwoje nerwowe Układ pokarmowy: 7. Przełyk 8. Wole 9. Żołądek ( jelito środkowe) 10. Jelito proste 11. Gruczoły rektalne 12. Cewki Malpigniego 13. Przepona grzbietowa 14. Przepona brzuszna 15. Język 16. Gruczoł żuwaczkowy 17. Gruczoły woskowe 18. Gruczoł zapachowy 19. Gruczoł jadowy

2. Czy mam serceTak, ale ma ono inny kształt niż u człowieka. Mimo to spełnia taką samą rolę. Działa jak

pompa ssąco-tłocząca, która umożliwia krążenie krwi w moim organizmie. Ta z kolei zaopatruje go w składniki odżywcze, natomiast tlen dostarczany jest przez inne narządy.

Moje serce znajduje się w grzbietowej części odwłoka i składa się z pięciu wydłużonych komór, jedna nad drugą, przedzielonych zastawkami. Podczas skurczów krew przechodzi z komory do komory i aortą przebiegającą przez tułów dopływa do mózgu. Bogata w składniki odżywcze zasila głowowe zwoje nerwowe, a następnie spływa ku tyłowi, odżywiając tkanki. Po drodze odbiera zużyte produkty przemiany materii i, opływając specjalne cewki Malpigniego, oczyszcza się. Powracająca krew płynie z kolei między jelitami, gdzie wzbogaca się znów w składniki odżywcze i wraca z powrotem do serca przez dodatkowe zastawki. Moja krew nie krąży tak jak u człowieka tylko w naczyniach krwionośnych, lecz po opuszczeniu aorty bezpośrednio omywa wszystkie wolne przestrzenie pomiędzy narządami i tkankami. Tak jak u innych owadów nazywana jest hemolimfą i jest bezbarwna. Jej ilość w moim organizmie wynosi do 20% ciężaru ciała.

3. Oddycham inaczejU ludzi tlen rozprowadzany jest przez krew. W moim ciele rolę tę spełnia system rurek zwanych tchawkami, których zakończenia wnikają prawie do wszystkich tkanek. Tchawki łączą się ze środowiskiem zewnętrznym 10 parami otworów, tzw. przetchlinek, znajdujących się po bokach tułowia i odwłoka. Mechanizm wymiany powietrza ułatwiają worki powietrzne znajdujące się w wolnych przestrzeniach mojego ciała. Działają one jak miechy napędzane rytmicznymi ruchami odwłoka. Zjawisko to można łatwo zaobserwować, kiedy zmęczona po długim i wyczerpującym locie ląduję na wylotku.

4. Czuję i denerwuję sięPodstawową miarą mojego układu nerwowego jest tzw. neuron. Jest to ciało komórkowe składające się z jądra i wypustek. Ogółem posiadam około miliona neuronów. Największym ich skupiskiem jest mózg o objętości 1 mm3. Inne ośrodki neuronów znajdują się w różnych częściach ciała i łączą się z mózgiem skomplikowaną siecią szlaków nerwowych. Podstawową funkcją mojego układu nerwowego jest odbieranie wrażeń i przewodzenie podniet z jednej części organizmu do drugiej. Podnieta powstaje w neuronie, gdy otrzymuje on określony bodziec od narządów czuciowych rozsianych w różnych częściach ciała, tzw. sensili, znajdujących się na całej powierzchni oskórka, ale głównie na czułkach. Dzięki tak doskonałym zmysłom odczuwam kształt, zapach, smak, drgania, temperaturę, kolory itd. Dlatego nie przeszkadzają mi ciemności w ulu. Węch mam tysiąc razy lepszy od człowieka. Łączy mnie z rodziną zapach matki (feromony). Nie będę wyliczała dalej swoich zdolności, lecz powiem krótko są� niewyczerpane! To dlatego tak wam imponuję i od tysięcy lat tak bardzo mnie kochacie.

5. Moje oczyMam ich dwa rodzaje: dwa "złożone", po bokach głowy, i trzy na czole, tzw. "przyoczka". Mechanizm widzenia jest inny niż u człowieka. Każde oko złożone składa się z około 4 500 niezależnych oczek. Każde z nich to oddzielny układ optyczny, składający się z soczewki i pałeczki szklistej, naokoło której znajduje się osiem światłoczułych komórek nerwowych. Z tego względu widzę tylko punktowo. Oglądam teren w niewielkim zakresie pola widzenia i to głównie wzdłuż osi lotu. Specyficzną zdolnością mojego wzroku jest odbieranie do 300 bodźców wzrokowych w ciągu minuty oraz rozróżnianie stopnia polaryzacji światła. Pozwala mi to odróżniać kształty i barwy oraz orientować się w położeniu słońca nawet wtedy, kiedy jest zasłonięte chmurami. Najlepiej widzę trzy kolory: biały, żółty i niebieski. Trzy dodatkowe przyoczka oczy �pojedyncze służą mi głównie do określenia jasności przedmiotów.�

6. Jak pobieram pokarm i trawięPokarm płynny, nektar i wodę pobieram za pomocą trąbki z języczkiem. Pokarm stały, pyłek kwiatowy, rozcieram najpierw żuwaczkami, a następnie mieszam ze śliną. Rozszczepiania cukrów złożonych (sacharozy) na proste (glukozę i fruktozę) dokonuję za

fot. J.Jóźwik

pomocą enzymów zawartych w wydzielinie gruczołów ślinowych. W wolu pokarm jest mieszany i ulega wstępnym przemianom chemicznym. Stąd węglowodany, nektar i spadź (do 45 mg jednorazowo w wolu) w głównej części zwracam na języczek i składam w komórkach jako zapasy. Część przedostaje się do jelita środkowego i dalej do krwi, wzbogacając ją energetycznie. Główne procesy trawienia i wchłaniania odbywają się w jelicie środkowym (żołądku), które posiada specjalny nabłonek odnawialny, gdzie węglowodany, białka i tłuszcze są rozszczepiane za pomocą enzymów trawiennych. W jelicie tylnym następuje już tylko odwodnienie mas kałowych.

7. Trzy najbardziej znane gruczoły

A. Gruczoł zapachowy (Nasonowa).Spełnia w naszych rodzinach ważną rolę jako jeden ze środków porozumiewawczych. Produkuje wonną wydzielinę, której zapach zbliżony do woni melisy działa uspokajająco. Jego rozchodzeniem mogę sterować, poruszając skrzydełkami i podnosząc odwłok. Gruczoł znajduje się na końcu grzbietowej części mojego odwłoka. Najczęściej zachowuję się tak, gdy "wpraszam się" do ula informując, że jestem "swoja".

B. Gruczoły woskowe.Służą mi do wytwarzania wosku, który po wypłynięciu na zewnątrz odwłoka krzepnie w postaci łuseczek. Wyjmuję je szczoteczką piętki, a następnie chwytam żuwaczkami. Używam go głównie do budowy komórek. Najwięcej wosku produkuję między 12 a 18 dniem życia. Na jeden gram składa się około 1000 łuseczek.

C. Gruczoł jadowy.Służy mi do obrony lub napaści. Znajduje się w końcowej części odwłoka i jest połączony ze zbiornikiem jadowym i żądłem. Po użądleniu żądło ze zbiornikiem jadowym, a nawet częścią przewodu pokarmowego, zostaje wyrwane z odwłoka i pozostaje w ciele ofiary. Wtedy ginę. Walcząc z owadami, nie tracę go i pozostaję nadal sprawna. Gdy użądlę człowieka, jad może spowodować u niego niebezpieczny wstrząs alergiczny, a nawet śmierć. Przeważnie jednak powoduje długoterminową odporność."

A teraz chciałbym się podzielić moimi poglądami na temat psychiki pszczół miodnych, tym razem na podstawie własnych doświadczeń i rozważań.

Najpierw jednak muszę zadać podstawowe pytania. Czy pszczoły w ogóle mają psychikę? A jeśli ją mają, to czy jest podobna do ludzkiej? A jeśli jest, to w jakiej mierze?

Pracując w pasiece, czuję ją na każdym kroku. Nieraz, pokazując moje ule pszczelarzom, mówię: Patrzcie! W każdym ulu są takie same pszczoły, a każda rodzina ma inną psychikę. To się naprawdę wyczuwa. Nie ma w tym nic dziwnego. Przecież nasze podopieczne to mieszańce różnych ras i linii o nie dających się przewidzieć w 100% zachowaniach.

Następne pytania pojawiają się same. Czy pszczoły znają takie odczucia jak spokój, radość, niebezpieczeństwo itp. Czy to tylko pojęcia ludzkie? Czy w ogóle coś odczuwają? Czy mają np. świadomość, że zamknąłem im matkę w izolatorze, że pozbawiłem ich zapasów zgromadzonych na zimę, że ich odymiam, przypominając im pożar lasu? A może tylko zwierzęta kręgowe mają psychikę?

Aby odpowiedzieć na to pytanie, zaglądam do encyklopedii. W powszechnej PWN czytam: Psychika jest to całokształt psychicznych procesów i cech psychicznych istot żywych, funkcja mózgu. Aha! Jeśli istot żywych, to i pszczół! Nie tylko zwierząt kręgowych, jak niektórzy twierdzą, ale i owadów społecznych. Po drugie psychika jest funkcją mózgu. Tak więc i u pszczół, tak jak u człowieka, wszystkie odczucia trafiają do mózgu i to wcale nie małego, bo posiadającego około miliona neuronów.

Co to są neurony? To komórki nerwowe rozsiane po całym organizmie pszczoły, które wysyłają i przekazują do mózgu i odwrotnie impulsy bioelektryczne sterujące zachowaniem i psychiką istot żywych. Owszem mózg człowieka posiada nieporównywalnie więcej neuronów miliardy. Jednak porównując masy ciała, to kto wie?�

fot. J.Jóźwik

Nie bez przyczyny (chociaż tylko intuicyjnie, bo to poeta) już 2 tysiące lat temu Wergiliusz pisał: W pszczołach boskiego jest ducha iskierka, a rozum z niebios im dany. Królowie umieszczali ją na swoich herbach, jako symbol nieprzeciętnej mądrości. I jak tu można poddawać w wątpliwość, że pszczoła ma psychikę? Osobiście jestem dumny, że niedawno mogłem napisać w "Pszczelarstwie": Teraz, kiedy pochylam się nad ulem, jestem pszczołą.

Na szczęście niedawno ukazała się na pszczelarskim rynku wydawniczym rewelacyjna książka polskiego autora, doktora Z. Lipińskiego z Olsztyna, traktująca między innymi o rójkach i zjawiskach jej towarzyszących, w tym o mózgu i psychice pszczół.

Wystarczy tylko zacytować kilka wyjątków, aby psychika pszczół zajaśniała pełnym blaskiem:

1. Neurony w mózgu pszczoły mają takie same właściwości, co neurony zwierząt kręgowych.

2. Matka pszczela sprawuje w rodzinie dominację psychiczną.3. Nastrój rojowy jest psychicznym wyrazem reakcji stresowej pszczół.4. W książce znajduje się opis matecznika, jako rezultatu myślenia pszczół i tabela

ilustrująca procesy psychiczne pszczół.5. Podobnie, jak u zwierząt wyższych, bodźce złożone docierają najpierw do centralnego

układu nerwowego pszczół, gdzie podlegają analizie i porównaniu z zasobami pamięci (Menzel, 1993).

6. Mechanizmy adaptacyjne i stresowe pszczół są związane ze zwiększeniem napięcia psychicznego, podobnie jak u innych gatunków zwierząt oraz człowieka (From, Salomon, 1988).

7. Przyswajanie nowych informacji w zwojach nerwowych mózgu pszczoły umożliwia im właściwe reakcje na bodźce środowiskowe. Pszczoły zdolne są prowadzić nawet orientację i nawigację z poprawką na ruch Ziemi w stosunku do pozycji Słońca i Księżyca (Frish, 1967; Cymbrowski, 1984).

8. Mózg pszczoły wywiera kontrolujący wpływ na czynność gruczołów wydzielania wewnętrznego podobnie, jak to czyni mózg człowieka w stosunku do przysadki (Morse i Hooper, 1985).

To prawda, że zachowania pszczół nie można całkowicie przyrównać do ludzkiego, tym niemniej mają psychikę i to na bardzo wysokim poziomie. Najbardziej powinno nam zależeć, aby nasze pszczoły były jak najczęściej i jak najdłużej w stanie równowagi psychicznej, którą znawcy tematu nazywają homeostazą. Z tego względu powinny zawsze mieć:

1. Młodą i płodną matkę2. Wystarczającą ilość zapasów miodu i pierzgi3. Dużą siłę i odpowiednią strukturę dopasowaną do kolejno występujących pożytków4. Odpowiednie i nieprzerwane pożytki wystarczające dla dużej opłacalności pasieki5. Gniazdo dopasowane do aktualnej siły rodziny6. Dobrą wentylację letnią i zimową7. Najwyżej dwuletnie plastryPszczoły powinny też być zawsze zdrowe i pod nieprzerwaną kontrolą pszczelarza.

Pamiętając o olbrzymim wkładzie pracy, jaki pszczelarz musi włożyć w prawidłowe prowadzenie pasieki, nie bez przyczyny od wieków ludzkość zachwyca się pszczołami, szczególnie ich rozumem i poświęceniem dla dobra rodziny.

Janusz Mazurekul. Kiełpińska 6 m 15

01-707 Warszawatel. (022) 835 29 96 dom, tel. (022) 782 32 55 pasieka

Pasieka nr 5/2005 Literatura o pszczelarstwie

Wydawnictwo "Sądecki Bartnik"

1. "Pszczoły na spadzi" Halina Gałuszka, Jan Koteja, Krystyna Tworek2. "Jak prawidłowo prowadzić pasiekę" Jerzy Marcinkowski

3. "Miodowe wędrówki po kraju" Jerzy Gala

4. "Wierzenia i obyczaje pszczelarzy polskich" Romuald Wróblewski

5. "Miód spadziowy w produkcji i obrocie" Tadeusz Kędracki

6. "Produkty pszczele-cenne leki medycyny naturalnej" Maria Ellnain-Wojtaszek

7. "Barcie, kłody, kószki i ule polskie" Romuald Wróblewski


8. "Gospodarka pasieczna" Wanda Ostrowska

9. "Miód pszczeli powstawanie wartość odżywcza zastosowanie" Halina Gałuszka

10. "Wychów matek pszczelich na własne potrzeby pasiek" Michał Gromisz

11. "Pszczelarstwo to może być biznes" Jerzy Wilde, Janusz Cichoń

12. "Metody wychowu matek pszczelich" Andrzej Pidek

13. Album "Ule i pasieki w Polsce" Jerzy Żak, Maciej Rysiewicz, ks. Jan Twardowski

NIEKTÓRE POJĘCIA UŻYWANE W JĘZYKU PSZCZELARSKIM

Ponieważ człowiek wykorzystuje pszczoły od niepamiętnych czasów, pszczelarstwo ma w każdym niemalże narodzie

pewne zakorzenione tradycje. Najczęstszym ich przejawem jest specyficzne, żargonowe słownictwo. Przykładów na to dostarcza zamieszczony poniżej słowniczek.

Niektóre z używanych do dziś dnia zwrotów są w gruncie rzeczy błędne lub zawierają mylne sugestie. Do takich należy np. sformułowanie - czerwienie. Jest ono nieprawidłowe, ponieważ sugeruje, iż matka wydaje na świat żywe � �larwy (czerw), co w rzeczywistości nie ma miejsca, gdyż znosi ona jajeczka, z których czerw wylęga się dopiero po trzech dniach. Myślę jednak, że błędy te już nie rażą, a językowi dodają kolorytu i podkreślają historyczne korzenie profesji.

Bezmateczność - nienormalny stan rodziny pszczelej, która z różnych przyczyn pozbawiona jest matki. Jeśli rodzina posiada jaja, lub młodziutkie larwy, wówczas będzie w stanie wyhodować sobie nową, tzw. ratunkową matkę. Jeśli nie, wówczas część młodych robotnic może zacząć składać jaja, z których czasami (około 1% szans) także możliwe jest wyhodowanie w pełni wartościowej matki.Cicha wymiana - wymiana starej matki na nową z pominięciem etapu rójki. Wymiany tej pszczoły dokonują bez

przerwy w czerwieniu, wychowując młodą matkę w obecności starej i usuwając starą dopiero wtedy, kiedy młoda zacznie czerwić.Czerw - młodociane, niedoskonałe postaci pszczół i trutni. Pojęcie to w pszczelarstwie obejmuje wszystkie stadia

rozwojowe pszczół, a więc jajo, larwę, przedpoczwarkę i poczwarkę. Wyróżnia się czerw pszczeli i trutowy. Obie te postaci występują najpierw jako czerw otwarty (jajo i larwa), a później jako czerw kryty (przedpoczwarka i poczwarka). Dodatkowo czasami można spotkać czerw garbaty. Jest to również czerw trutowy ale rozwijający się w zbyt dlań małych komórkach pszczelich.Czerwienie matek - proces składania jaj przez matkę. Matka pszczela ma możliwość składania jaj

zapłodnionych, których rozwój prowadzi do robotnic i ewentualnie młodych matek, oraz niezapłodnionych, z których powstają trutnie.Dadan (ul dadanowski) - jeden z typów ula. Należy on do tzw. uli kombinowanych, tzn. takich, w których

pojemność czynną można powiększać poziomo - dostawiając ramki z boku gniazda i pionowo stosując nadstawkę. Ule d. mają ramkę szeroko-niską, czyli taką, której wymiar poziomy większy jest od pionowego (435 x 300 mm).Drużak - drugi z kolei, wychodzący po pierwszym, rój naturalny. Ma on jedną, lub czasami kilka młodych,

nieunasienionych matek, z których później pozostaje tylko jedna, unasienia się i podejmuje czerwienie.Dzika zabudowa - plastry woszczyny wybudowane w miejscach do tego nie przeznaczonych. Każdy ul powinien

być tak zbudowany aby wszystkie przestrzenie, za, pod i między ramkami miały odpowiednie wymiary. Jeśli ramka będzie zbyt krótka, przestrzeń międzyramkowa zbyt wielka, wówczas pszczoły będą te przestrzenie zabudowywać, najczęściej woszczyną trutową.Feromony - produkowane przez gruczoły owadów substancje lotne, wyczuwalne w niesłychanie małych ilościach i

powodujące wystąpienie określonych reakcji w organizmach odbiorcy. F. są jednym z czynników zapewniających komunikowanie się osobników danego gatunku.Gniazdo - część plastrów zajęta pod wychów czerwiu, zawierająca dodatkowo pewną ilość zapasów miodu i pyłku.

Zimą obszar g. pokrywa się z przestrzenią zajmowaną przez kłąb zimowy. Plastry nie zawierające czerwiu, tak boczne jak i górne stanowią magazyny miodowe - tzw. miodnię.Garbaty czerw - czerw trutowy z jaj złożonych przez matkę lub pszczoły trutówki do komórek pszczelich. Komórki

te są zbyt małe dla trutni, więc pszczoły nadbudowują je wypukłymi wieczkami co sprawia, że sprawiają one wrażenie garbatych. Mimo to trutnie te są mniejsze od normalnych trutni ( półtrutnie) i nie są w stanie zapłodnić matki pszczelej.Kit pszczeli (propolis) - lepka substancja używana przez pszczoły do zalepiania wszelkich szpar i nierówności

w gnieŻdzie. K.p. posiada dość silne własności bakteriostatyczne i bakteriobójcze. źródłem k.p. są naturalne substancje żywicowate i woski wydzielane przez pączki roślinne, oraz zranione liście i pędy.Kłąb zimowy - zwarta struktura przestrzenna utworzona z pszczelich ciał zgrupowanych na plastrach, w postaci

której rodzina spędza zimę. Szczególnie ciasno skupione są robotnice tworzące zewnętrzną warstwę k.z.- jest to jego otoczka, chroniąca przed nadmierną utratą ciepła z luŻniej upakowanego wnętrza, gdzie znajduje się matka. Temperaturę k.z. pszczoły regulują spożywając miód i zamieniając część uzyskanej zeń energii na ciepło, tak aby temperatura wewnątrz k.z. wynosiła 20-30 C, zaś w otoczce nie mniej niż 10 C.Koszyczki pyłkowe - wgłębienia na zewnętrznej stronie goleni ostatniej pary odnóży robotnicy, ograniczone po

bokach i od dołu rzędem sztywnych włosków, służące do transportu pyłku zwilżonego nektarem, uformowanego w grudki wielkości łebka zapałki (obnóże). K.p. służą także do transportu propolisu. Matki i trutnie są ich pozbawione.Krata odgrodowa - płaska przegroda wykonana z drutu lub tworzyw sztucznych z otworami, przez które mogą

się przecisnąć robotnice lecz nie przedostaną się matki i trutnie. K.o. służy do ograniczania przestrzeni plastrów, na których może czerwić matka. Ułatwia to lokalizację miodu w ulu, oddzielając gniazdo z czerwiem od miodni.Krupiec - miód pszczeli w postaci zestalonej. Znaczna większość cukrów, tudzież część innych, obecnych w miodzie

substancji wchodzi wówczas w skład kryształków różnej wielkości, a reszta jego składników występuje w fazie ciekłego, często trudnego do zaobserwowania roztworu. W zasadzie każdy dojrzały miód po pewnym czasie podlega krystalizacji. Proces ten nie ma nic wspólnego z fałszowaniem miodu. Szybkość krystalizacji zależy od rodzaju miodu i warunków jego przechowywania.Leżak - (ul leżak) - pierwotny typ ula nierozbieralnego - leżąca kłoda. Obecnie terminem tym określa się, rzadko już

spotykane ule rozbieralne, w których powiększanie objętości czynnej odbywa się jedynie w poziomie.

Macierzak - część rodziny pszczelej pozostała po wyjściu roju ze starą matką, zawierająca resztę pszczół, czerw kryty i mateczniki. Po wygryzieniu się młodych pszczół i jednej lub kilku młodych matek może dojść do wyjścia drugiego roju drużaka, a nawet następnych. Wreszcie, po zakończeniu pędu do podziału, jedna z pozostałych młodych matek unasienia się, podejmuje czerwienie i rozpoczyna się okres odbudowy siły macierzaka.Matecznik - specjalna komórka w kształcie woskowego sopla, przeznaczona do wychowu młodej matki. M.

budowane są jedynie w okresie poprzedzającym rójkę (m. rojowe) cichą wymianę (m. cichej wymiany), jak i po stracie dotychczasowej matki (m. ratunkowe). Po wyjściu młodych matek komórki matecznikowe są zgryzane przez pszczoły. Ilość m. zakładanych w rodzinie zależy od cech dziedzicznych (rasy pszczół), pory sezonu i zawarta jest w granicach od jednego (cicha wymiana) do kilkudziesięciu.Matka pszczela (królowa) - jedyna zazwyczaj w rodzinie pszczelej w pełni rozwinięta samica. Jest większa od

robotnicy i inaczej zbudowana. Przeciętna waga m.p. wynosi około 200 mg. Zadaniem matki jest składanie jaj (do 3000 dziennie) i regulacja niektórych zachowań robotnic. Tę koordynującą życie rodziny funkcję spełnia m.p. poprzez wydzielanie feromonów (substancji matecznej). Podczas składania jaj m.p. otoczona jest przez robotnice świty matecznej karmiące ją mleczkiem pszczelim. W pozostałym okresie m.p odżywia się głównie miodem. Żyje 3-5 lat, w pasiekach intensywnie wykorzystywanych krócej, albowiem bywa wymieniana przez pszczelarza w drugim lub trzecim roku.Matka ratunkowa - matka pszczela wychowana po stracie matki dotychczas w rodzinie funkcjonującej.

Mateczniki ratunkowe, zakładają pszczoły robotnice na młodych larwach pszczelich w kilka godzin po stwierdzeniu braku dotychczasowej matki.Miodnia - część przestrzeni ula wraz z plastrami przeznaczonymi wyłącznie na miód. Miodnię najczęściej stanowią

plastry zlokalizowane nad kulą czerwiu lub z jej boku.Miód dojrzały - miód pszczeli, którego przeróbkę w ulu pszczoły zakończyły i po zmagazynowaniu w komórkach

plastrów zasklepiły wieczkiem woskowym. W miodzie takim zawartość wody nie przekracza 20%, sacharozy 5% (miody nektarowe). W dojrzałym miodzie jest też odpowiednio wysoka zawartość enzymów.Miód nektarowy (kwiatowy) - miód powstały z nektaru kwiatowego. Rozróżnia się w ramach tego pojęcia

miody wielokwiatowe - powstałe z nektaru kilku roślin, i miody odmianowe, np. rzepakowy, akacjowy, lipowy, koniczynowy, gryczany, wrzosowy itp. Surowcem do ich wyrobu jest głównie nektar tych właśnie roślin.Miód sekcyjny - miód pszczeli zasklepiony, zgromadzony w niewielkich rameczkach i w tej postaci, bez

odwirowywania, kierowany do konsumpcji.Miód spadziowy - miód powstały z wydzielin owadów z rzędu pluskwiaków równoskrzydłych (Homoptera), głównie

mszyc, czerwców i miodówek. Owady te pobierają znaczne ilości bogatego w asymilaty soku floemowego, który wykorzystują jedynie częściowo, przyswajając głównie substancje białkowe a wydalając pozostałość w postaci słodkiej cieczy, osadzającej się na liściach i pędach. Stąd też owa ciecz nazywana spadzią, jest zbierana przez pszczoły. Barwa miodów spadziowych może być rozmaita, najczęściej jest brunatnozielona o szarym odcieniu. Miody spadziowe zawierają więcej substancji mineralnych, cukrów złożonych i melecytozy a mniej cukrów prostych niż miody kwiatowe.

Miód towarowy - miód handlowy, przeznaczony do obrotu.Mleczko pszczele - wydzielina gruczołów głowowych młodych robotnic, służąca jako pokarm w początkowym

okresie rozwoju larw pszczelich i trutowych oraz podczas całego cyklu rozwojowego matek. M.p. jest ponadto spożywane przez czerwiącą matkę i młode robotnice. W skład m.p. wchodzą wszystkie niezbędne do budowy organizmu składniki - węglowodany, tłuszcze, białka, witaminy, sole mineralne, niektóre hormony i substancje mające własności antybiotyczne. Z m.p. wytwarza się również odżywki i kosmetyki.Nadstawka - zestaw plastrów, wraz z obudową, umieszczanych nad gniazdem z przeznaczeniem na magazyn

miodowy. Jeśli mają one niższą wysokość niż plastry z części gniazdowej ula mówimy wówczas często o półnadstawce.Nakrop (naprysk) - nektar lub spadŻ po przyniesieniu do ula w początkach przeróbki na miód. N. zawiera więcej

wody i mniej enzymów niż miód dojrzały. Robotnice ulowe w celu odparowania wody rozmieszczają go w postaci drobnych kropelek (stąd i nazwa) na jak największej powierzchni plastrów w najcieplejszych miejscach gniazda i energicznie wentylują ul. Proces przeróbki nakropu na miód trwa kilka dni.Nalot - omyłkowe przemieszczanie się pszczół z jednego ula do drugiego. N. zdarzają się najczęściej wiosną po

dokonaniu pierwszego (wiosennego) oblotu lub też po wywiezieniu pasieki na pożytek. Niedostatecznie obznajomione z terenem pszczoły mylą się i powracają nie do tego ula, z którego wyleciały. N. kierowane są natomiast jednym z zabiegów stosowanych w gospodarce pasiecznej. Z dwu stojących obok siebie uli odstawia się jeden na bok, na skutek czego większość pszczół lotnych z obu uli powraca do tego pozostawionego na starym miejscu. Otrzymuje się w ten sposób rodzinę wzmocnioną w pszczoły lotne, zdolną do zgromadzenia większych ilości miodu niż dwie rodziny, nie połączone w ten sposób.Napszczelenie - stopień wysycenia okolicy pszczołami. Miarą n. jest ilość pni przypadająca na jeden km2

powierzchni. W Polsce napszczelenie jest obecnie około 3-4 rodzin/km2. W rejonach południowych kraju jest większe. Dostateczne napszczelenie jest bardzo istotne dla należytego plonowania upraw. Ocenia się, że z tego względu napszczelenie Polski powinno być o 30-50% większe niż obecnie.Oblatywanie roślin - odwiedzanie roślin przez pszczoły w celu pozyskania nektaru, spadzi, pyłku lub kitu

pszczelego. Intensywność oblatywania poszczególnych upraw określa się ilością pszczół pracujących na jednostce powierzchni.Oblot - loty pszczół w pobliżu ula nie związane ze zbiorem pożytku. Oblotu oczyszczającego (wiosennego), w czasie

którego oddają nagromadzony w jelicie prostym kał, pszczoły dokonują masowo w pierwszy ciepły dzień pozimie. Oblotu orientacyjnego zaś, w trakcie którego zapoznają się z położeniem ula dokonują młode pszczoły w

trakcie pierwszej wyprawy poza ul ( przegra), lub wszystkie po przewiezieniu ula na nowe miejsce.

Obnóże - ładunek pyłku przynoszony do ula przez zbieraczkę. O. stanowią dwie grudki zwilżonego nektarem pyłku umieszczone w koszyczkach pyłkowych na ostatniej parze nóg. O. mogą mieć różne barwy, zależne od gatunku oblatywanych kwiatów i wagę od 10 do 20 mg. Również w postaci o. transportowany jest do ula kit pszczeli.Odciąganie mateczników - proces budowy mateczników. O.m. rozpoczyna się od zaczerwienia miseczek

matecznikowych i kończy po ośmiu dniach z momentem ich zasklepienia.Odkład - sztucznie utworzona rodzina pszczela. O. tworzy się najczęściej z kilku plastrów czerwiu, wziętych z

jednego lub kilku uli wraz z obsiadającymi je pszczołami. Tworzenie o. jest jedną z metod powiększania pasieki. Czasami, np. w celu poddania młodej matki lub osłabienia rodziny tworzy się o. czasowe, które później przyłącza się do rodziny macierzystej.Okłębianie matki - utworzenie przez kilkanaście starych robotnic ciasnej otoczki wokół matki, w której ta po

pewnym czasie ginie lub ulega poważnym uszkodzeniom. Okłębiane bywają najczęściej matki nieumiejętnie poddawane rodzinie, ale zdarza się, że w niektórych przypadkach pszczoły okłębiają i własną matkę.Osypywanie się pszczół ( spadanie pszczół) - zamieranie rodziny lub jej części w trakcie zimowli, w wyniku

choroby, lub zatrucia, związane ze stwierdzeniem obecności znacznej liczby martwych pszczół na dnie ula.Patoka - świeży miód pszczeli w stanie płynnym. Po pewnym czasie patoka ulega krystalizacji przechodząc w

krupiec.Paroj lub porój - rój, wychodzący ze starą matką z rodziny utworzonej tego samego roku z roju naturalnego.

Paroj ma więc matkę, która jednego roku dwukrotnie idzie na rójkę.Pień - tradycyjna, niekiedy stosowana do dziś, nazwa ula wraz z zasiedlającą go rodziną pszczelą.Pierwak - pierwszy, zazwyczaj najsilniejszy rój naturalny wychodzący z macierzaka wraz ze starą matką.Pierzga - spreparowana przez pszczoły, nadająca się do długotrwałego przechowywania postać pyłku kwiatowego.

P. powstaje w wyniku fermentacji mlekowej świeżego pyłku, wymieszanego z odrobiną miodu i ubitego w komórkach plastrów. P. stanowi pokarm białkowy dla pszczół (głównie młodych i czerwiu) w okresie braku dopływu świeżego pyłku.Pobielanie plastrów - podwyższanie i ewentualna naprawa komórek górnej części plastrów za pomocą

świeżego wosku. P.p. jest sygnałem dla pszczelarza, że młode, wiosenne pokolenie pszczół jest już zdolne do wydzielania wosku.Poszerzanie gniazda - zwiększanie przestrzeni przeznaczonej do wychowu czerwiu poprzez dodawanie

dodatkowych pustych plastrów, lub ramek z węzą. Poszerzanie gniazda powoduje zmniejszenie zagęszczenia pszczół na plastrach i zwiększenie powierzchni przydatnej do magazynowania nektaru.Poszywanie plastrów - synonim pojęcia sklepienie plastrów.Pożytek - ogólna ilość dostępnego dla pszczół pokarmu - nektaru i spadzi (pożytek miodowy) i pyłku (pożytek

pyłkowy).Półtrutnie - trutnie wychowane w komórkach pszczelich z garbatego czerwiu.Pszczoły pakietowe (pakiety pszczół) - sztucznie utworzone, niewielkie (1,5-2 kg) rodziny składające się z

młodych pszczół i młodej matki, przeznaczone na sprzedaż i przygotowane do transportu.Przegra - pierwszy lot orientacyjny młodych pszczół (w 9-10 dniu od wygryzienia się), w trakcie którego zapoznają

się one z położeniem ula oraz pozbywają nagromadzonego w jelicie prostym kału.Robotnica - najczęściej spotykana postać pszczół - nie w pełni rozwinięta płciowo samica. R. stanowią trzon

rodziny pszczelej - latem jest ich kilkadziesiąt tysięcy. R. wykonują wszystkie prace, od których zależy przetrwanie rodziny - zajmują się utrzymaniem porządku w gnieŻdzie, budują plastry, karmią czerw, bronią gniazda, oraz zbierają nektar i pyłek. Czynności wykonywane przez poszczególne r. zależne są od ich wieku - r. młodsze pracują w ulu (robotnice ulowe), natomiast starsze w polu (zbieraczki). R. waży przeciętnie 100 mg i żyje 42 dni (r. letnie) lub 6-8 miesięcy (r. zimowe). Najkrócej żyją r. wiosną - jedynie 21 dni.Rodnia - rzadziej używane określenie części gniazda z plastrami czerwiu.Rodzina pszczela - pszczoły robotnice wraz z matką. Okresowo (wiosną i latem) w skład r.p. wchodzi dodatkowo

czerw i trutnie. Najmniej liczne są r.p. po przetrwaniu zimy (10 000 robotnic) a najliczniejsze w początku lata (do 80 000 robotnic).Rodzinka weselna - sztucznie utworzona z niewielkiej ilości młodych pszczół (około szklanki), rodzina pszczela,

do której podaje się młodą matkę na okres jej unasienienia i rozpoczęcia czerwienia.Rojnica - sprzęt pszczelarski, najczęściej pudło o odpowiedniej konstrukcji, stosowane do zbierania i czasowego

przechowywania rojów.Rójka - proces naturalnego podziału rodziny. Jedna rodzina pszczoły miodnej może wydać w ciągu roku nawet kilka

rojów. Pierwszy z nich ( pierwak) opuszcza macierzak wraz ze starą matką. Następne, wychodzą w kilka dni po nim z młodymi nieunasienionymi matkami. Po wyjściu z ula rój siada ( uwiązuje się) najczęściej w pobliżu macierzystego ula i odlatuje dopiero po znalezieniu przez wywiadowczynie miejsca stosownego na osiedlenie się. Po zakończeniu rójek w macierzaku pozostaje zawsze pewna część pszczół i jedna z młodych matek.Sklepienie plastrów ( poszywanie plastrów) - przykrywanie wieczkami woskowymi komórek plastrów

wypełnionych całkowicie miodem. Wyróżnia się s.p. na mokro, tzn. bez pozostawienia warstewki powietrza pomiędzy powierzchnią miodu a wieczkiem woskowym i s.p. na sucho, kiedy taką warstewkę pszczoły pozostawiają.Susz - inaczej woszczyna. Puste plastry woskowe używane do poszerzania gniazda lub wycofane z ula i

przeznaczone na przetopienie w celu pozyskania wosku (szczególnie jeśli są bardzo ciemne i były już wielekroć zaczerwiane).Ścinanie się pszczół - utarczki pomiędzy robotnicami z różnych rodzin zakończone śmiercią części z nich na

skutek zażądlenia. Do ś. się p. dochodzi podczas niewłaściwie dokonywanego łączenia rodzin lub podczas rabunków. Matki także ścinają się między sobą lub bywają ścinane przez robotnice.Spadanie pszczół - ( osypywanie się pszczół).Śpiew matek - Dwa rodzaje odgłosów wydawanych przez młode matki w ulu. Titanie (lub popiskiwanie) - odgłos

najstarszej, już wygryzionej matki, chcącej uśmiercić pozostałe, siedzące jeszcze w matecznikach, które odpowiadają na jej titanie swoistym kwakaniem. Świta mateczna - grupka kilkunastu młodych robotnic stale towarzysząca czerwiącej matce. Pszczoły ś. m.,

wymieniające się co jakiś czas, karmią matkę mleczkiem pszczelim, pielęgnują ją i chronią. Matki nieunasienione nie mają świty.Trąbka - zespół narządów gębowych pszczół, służący do pobierania pokarmów płynnych. Zasadniczą częścią t. jest

języczek.Truteń - samiec pszczoły. T. nie posiadają żądła, nie potrafią też samodzielnie pobierać nektaru i pyłku z kwiatów.

T. spotyka się w rodzinach pszczelich jedynie wiosną i latem. Przed zimą są wypędzane przez pszczoły z ula i giną.Trutowisko - odizolowany w sposób naturalny (wyspa, dolina górska itp.) obszar, na którym występuje tylko jedna

rasa pszczół. Celem urządzania t. jest zapewnienie odpowiedniej rasy trutni do kojarzeń z przywożonymi tu młodymi, nieunasienionymi matkami.Trutówki - robotnice, które pod nieobecność matki w rodzinie uzyskały zdolność do składania jaj (trutówki

fizjologiczne). Jaja te są oczywiście niezapłodnione - mogą się z nich wylęgać jedynie trutnie. Trutówkami anatomicznymi nazywane są natomiast młode pszczoły mogące się stać (po stworzeniu im odpowiednich warunków) trutówkami fizjologicznymi.Uwiązywanie się roju - siadanie pszczół rojowych i matki po wyjściu z macierzaka, najczęściej w jego pobliżu,

na gałęzi drzewa. Uwiązany rój zazwyczaj ma kształt zwisającego grona. Roje ze starymi matkami uwiązują się zwykle niżej niż te z młodymi.Węza - produkowana przez człowieka z naturalnego wosku pszczelego ścianka środkowa plastrów, z zaczątkami

(denkami) komórek o odpowiednim wymiarze. Arkusze w. oprawione w drewnianą konstrukcję ramki ulowej stosuje się w celu zmuszenia pszczół do budowania plastrów o zadanej wielkości komórek. Najczęściej stosuje się oczywiście w.

pszczelą o wymiarach komórek zawartych w granicach 5,2-5,7 mm.Wianki miodu - górna część plastrów gniazdowych, wypełniona miodem, znajdująca się pomiędzy beleczką ramki

a elipsą czerwiu.Woszczyna - puste plastry pszczele - susz.Wygryzanie się pszczół (trutni i matek) - czynność opuszczania komórek plastrów przez młodziutkie, w pełni

uformowane robotnice, trutnie i matki. Ponieważ rozwijająca się w komórce poczwarka jest zabezpieczona woskowym wieczkiem, młoda pszczoła po przeobrażeniu musi owo wieczko odgryŻć żuwaczkami - stąd też termin - wygryzanie się.Wykręcanie miodu - wydobywanie miodu z plastrów metodą wirowania. Przed umieszczeniem plastrów w

wirówce, należy je odsklepić, czyli usunąć wieczka woskowe z poszytego miodu.Wypacanie wosku - proces wytwarzania wosku przez organizmy młodych (12-18 dni) pszczół. Wosk wydzielany jest przez cztery pary gruczołów znajdujących się na spodniej stronie odwłoka,

gdzie zastyga w postaci cienkich łuseczek. Jedna pszczoła może wyprodukować do 50 mg wosku. U pszczół starszych gruczoły woskowe ulegają zanikowi.

Wziątek - termin bliskoznaczny do pojęcia pożytek. Możliwa do zebrania przez pszczoły ilość nektaru, spadzi lub pyłku.Zakładanie mateczników - budowanie przez pszczoły specjalnych miseczek (mateczniki rojowe lub cichej

wymiany) lub przerabianie komórek pszczelich na mateczne (matecznik ratunkowe) już po złożeniu w nie jaj. Zasklep - woskowe wieczka, którymi robotnice zabudowują wyrośnięte larwy tuż przez ich przepoczwarzeniem się,

jak i komórki z dojrzałym miodem i pierzgą.Zatwór - wykonana najczęściej z dykty lub podobnych materiałów płyta, dopasowana do wewnętrznych wymiarów

ula, służąca jako przesuwna ścianka boczna w przypadku niecałkowitego wypełnienia ula ramkami.Zimowla - okres między ostatnim jesiennym a pierwszym wiosennym oblotem pszczół, spędzany przez rodzinę

pszczelą zebraną w postaci kłębu zimowego. W trakcie z. w gnieŻdzie w zasadzie nie ma czerwiu, robotnice nie wykonują także żadnych prac, utrzymując jedynie odpowiednio wysoką temperaturę wewnątrz kłębu.Ziołomiody - produkty szybkiej przeróbki przez pszczoły podawanych do uli stężonych syropów cukrowych z

dodatkiem ekstraktów roślinnych.Znamię weselne - część narządów rozrodczych trutnia pozostawiona w odwłoku matki po odbyciu kopulacji. Ze

z.w. młode matki czasami powracają z lotów godowych do ula i dopiero tu są odeń uwalniane.

WARTO WIEDZIEĆ

Dbać o pszczołowateW Polsce żyje około 450 gatunków pszczołowatych, w tym 24 gatunki trzmieli. Owady te są wielkimi

sprzymierzeńcami rolników i sadowników. Pomagają udomowionej pszczole miodnej w zapylaniu tysięcy roślin. Dziko żyjące owady najczęściej gnieżdżą się w ziemi. Nic dziwnego, że w dobie intensywnego nawożenia gleb ulegają one niszczeniu i ich ilość z roku na rokmaleje. Ale te same owady uwielbiają innego typu siedziby, głównie w różnego rodzaju kryjówkach zbudowanych z łodyg, trzcin i pustych, opuszczonych "domków" innych owadów lub ptaków. Dlatego nie należy niszczyć tych siedzib, a przeciwnie, przyczyniać się do ich powstawania. Prawdziwymi miłośnikami dziko żyjących owadów zapylających są leśnicy, którzy potrafią pomagać "bzykającym" owadom w wyszukiwaniu nowych kryjówek. Jednym z nich jest leśnik Oleg Budzyński, prowadzący szkółkę zadrzewieniową w Wielkim Pułkowie, o którym pisze kwartalnik rolnictwa ekologicznego "Ekoland".

Zainteresowanie facelią

Facelią nie należy do roślin wymagających, lubi gleby lekkie, temperatury powietrza zróżnicowane, wilgotne, wytrzymała na chłody.Uprawiana z przeznaczeniem na zielonki. Kwiaty facelii należą do wielce miododaj-nych. Miód posiada wspaniały aromat. Przygotowanie roli: wymagane jest bardzo staranne przygotowanie pola pod zasiew drobnych nasion, orka płytka do 10 cm. Wymagane wałowanie i bronowanie.Siew: w siewie czystym 5-8 kg nasion na hektar, w rzędy co 15-18 cm, na głębokość 1-2 cm, nasiona powinny być staranie przykryte. W siewie mieszanym najbardziej odpowiednim komponentem jest seradela i wyka ozima w mieszance: facelią 4 kg/ha plus wyka ozima 40 kg/ha; korzystną właściwością mieszanki jest tolerancja na późniejszy siew, gdyż facelią zakwita wtedy później i rośliny wolniej drewnieją.Proponowane odmiany: STALA 5, NATRA 13, MIRA 13.Koszenie na zielonkę należy rozpocząć po osiągnięciu wysokości 30 cm, przy przeznaczeniu na kwitnienie należy czekać do czasu rozwinięcia wszystkich pąków, po kwitnieniu najlepiej przyorać. Facelią równie doskonale utrzymuje się na niewielkich poletkach.

Miodobranie kurpiowskie - egzamin na bartnikaTradycyjny egzamin na bartnika oraz tzw. kurpiowski plon pokazano 27.08 w Zawodziu koło Myszyńca (woj. mazowieckie) na 23. Miodobraniu Kurpiowskim. W śpiewnym widowisku - najważniejszej w roku imprezie Związku Gmin Kurpiowskich, które w tym roku połączono z dożynkami na Mazowszu -wzięło udział ponad stu członków kurpiowskich zespołów folklorystycznych.Hodowla pszczół była jednym z podstawowych, pierwotnych zajęć Kurpiów - ludzi z puszczy na północy Mazowsza. Do dziś przetrwało wiele związanych z tym obrzędowych pieśni. Scenariusz miodobrania oparto na pierwowzorze opisów tego obrzędu według Bernarda Kielaka. Miodobraniepokazywane na polanie w Zawodziu, zawsze w ostatnią niedzielę sierpnia, jest jedną z najbardziej malowniczych

prezentacji folklorystycznych na Kurpiach. Najbardziej "kurpiowskim" elementem miodobrania jest egzamin na bartnika - trzeba się było wykazać zwyczajową wiedzą z tego zakresu, m.in. sposobami podbierania miodu. "Żeby zdać egzamin, na zapytanie: czy można ule w rzędzie stawiać, należy zawsze odpowiedzieć, że nie, nie można, żeby ich kto złymi oczami nie policzył" - mówi pszczelarz Kaczmarczyk. Trzeba też wiedzieć, że "samobzitnia" to "kłoda na barci uwiązana, zabezpieczająca ją przed wejściem niedźwiedzia".

Rośliny miododajne

Rośliny miododajneDla uzyskania właściwych efektów ekonomicznych w pasiece sąsiedztwo roślin miododajnych na pierwszorzędne znaczenie. Każdy pszczelarz może znacznie powiększyć efekty swojej pracy przez uprawę roślin zapewniających między pożytkowe zbiory nektaru i pyłku. Rośliny miododajne są zwłaszcza uzyteczne w okresach przerw między kwitnieniem akacji i lipy oraz pomiędzy lipą a spadzią w lasach. Właśnie szczególnie w tych okresach powinny kwitnąć rośliny przez nas uprawiane, jako uzupełnienie pożytków. Uprawa taka nie tylko zwiększa pożytek w pasiece, ale i przede wszystkim eliminuje okresy bezpożytkowe. Nie bez znaczenia jest fakt, że właśnie w takich okresach rodziny pszczele lubią popadać w nastrój rojowy. Odpowiedni dobór roślin wzbogaca także smak i zapach miodu, i może nadawać mu dodatkowe właściwości lecznicze. Niemal każdy pszczelarz ma możliwość zwiększenia pożytków pszczelich wykorzystując nieużytki i wolne przestrzenie wokół pasieki. W każdej niemal miejscowości znajdują się skarpy, nasypy kolejowe, pasy przydrożne, rumowiska i inne podobne nieużytki. Wszędzie tam mogą rosnąć rośliny miododajne dla pszczół. Wiele gatunków roślin miododajnych, niedgyś powszechnie spotykanych, zostało wytępionych poprzez działanie człowieka, dlatego należy je ponownie rozmnażać, gdyż wysiane we właściwych miejscach na pewno dadzą dużo pożytku dla pszczół.Nierciepek zw. także Balsamina (łac. Impatiens). Roślina jednoroczna rozmnażana przez wysiew nasion wczesną wiosną (marzec) do szklarni lub poźniej, w kwietniu, bezpośrednio prosto do gruntu. Roślina rośnie na wysokość od 20 do 60 cm i kwitnie przez całe lato od lipca do jesieni. Nasiona niecierpka zbieramy po przekwitnieniu, kiedy woreczki nasieniowe zaczynają przybierać zółcieć. Niecierpek kwitnie wielobarwnie, spotykane są odmiany od białej, niebieskiej, kremowej, purpurowej, liliowej do czerwonej i fioletowej. Ponieważ niecierpek jest bardzo popularna rośliną ogrodową tworzącą wspaniałe rabatki kwiatowe na rynek systematycznie wprowadzane są nowe odmiany. Lubi glebę próchniczą i średnio wilgotną, stanowiska raczej zacienione. Niecierpek jest cenną rośliną miododajną dla pszczół, przede wszystkim w okresie przygotowywania się do zimowania.Niecierpek Roylego (łac. Impatiens glandulifera Royle). Odmiana zwykłego niecierpka. Z wielu gatunków niecierpka, które spotyka się w ogrodach, największe znaczenie dla pszczelarzy ma właśnie niecierpek Roylego. Roślina dorasta do wysokości 2 m i kwitnie od lipca do października. Jej purpurowe i bladoróżowe kwiaty o szerokiej gardzieli zbudowane są jakby specjalnie na miarę dla pszczół. Nektar gromadzi się na dnie nieco zgiętej ostrogi, która powstała z działki kielicha. Długość ostrogi wynosi około 5 mm nektar jest więc łatwo dostępny dla pszczół, które pobierając go chowają się całkowicie wewnątrz kwiatu. Niecierpek Roylego rozsiewa się w ogrodach sam i wschodzi wczesną wiosną, po pierwszych słonecznych dniach. Jest to ostatni pożytek dla pszczół przed nastaniem przymrozków.Dziewanna (łac. verbascum). Roślina dwuletnia lub bylina, z rodziny trędownikowatych, kwiaty kształtują się w kwatostany o kształcie piramidy. Dziewanna kwitnie w od czerwca do września, w zależności od gatunku, rozwijając kwiaty od dołu grona ku górze. W surowe zimy lubi przemarznąć. Dwuletnie dziewanny prezentują się bardzo dostojnie, wyróżniając się z pośród innych roślin. Mogą rosnąć w cieniu, ale najlepiej kwitną w pełnym słońcu. Kwiaty po wysuszeniu mają delikatny zapach miodu. Nasiona roslin dwuletnich wysiewa się już w czerwu, by potem sadzonki przesadzić od razu na swe stałe miejsce. Byliny rozmnażane są przez podział lub przez sadzonki korzeniowe. Wśród roślin owadopylnych, które są głównym zaopatrzeniem pasiek w pyłek dziewanna jest nietypowa. W przeciwieństwie do innych roślin, które przyciągają owady nektarem i pyłkiem dziewanna wabi pszczoły wielką obfitościa pyłku. Dziewanna jest także znaną i cenioną rośliną leczniczą, pomocną przy leczeniu kaszlu, nieżycie oskrzeli, astmie, rozedmie, wyczerpaniu, czerwonce, biegunce, nieżytach żołądka, żylakach odbytu, żółtaczce i chorobach wątroby.

Dziurawiec zwyczajny (łac. Hypericum).Roślina

wieloletnia, rośnie od 30 do 100 cm i kwitnie od drugiego roku wegetacji. Natomiast pojedyncze rośliny kwitną w końcu pierwszego roku uprawy. Dziurawiec zakwita około połowy czerca, często na święto św.Jana (24 czerwca), stąd nazywany jest w niektórych rejonach zielem świętojańskim. Lubi glebę niezbyt wilgotną i zawierającą sporo próchnicy. W ogrodach jest używany do tworzenia kobierców kwiatowych. Charakterystyczne dla dziurawca są małe punkciki-dziurki występujace na liściach. Są to zbiorniczki lotnych olejków, dzięki którym roślina wydziela przyjemny zapach. Dziurawiec ma także spore zastosowanie w lecznictwie. Roślina zawiera flowonoidy, liczne olejki lotne, garbniki, naftodwuantrony (hyperycyna) oraz związki żywicowe. Dla pszczelarzy istotny jest dobroczynny wpływ na pszczoły, najlepiej ją sadzic bezpośrednio w pasiece. Wykazuje działanie rozkurczające, żołądkowe, moczopędne, uspokajające. Stosowany w schorzeniach wątroby i przewodu pokarmowego.

Pszczelarstwo w USA

Spojrzenie na pszczelarstwo w Stanach ZjednoczonychDr Ann Harman tłumaczenie Maciej Winiarski

Większość z Was, którzy z innych krajów niekiedy widzą występującew życiu dobro i zło - zwłaszcza dużo ostatnio pokazywanych na przykładzie Stanów Zjednoczonych - w niezliczonych transmisjach telewizyjnych - nie zobaczy w nich reportaży o pszczołach. Bowiem pszczelarstwo nie jest jednym z tematów tej "złotej serii" z wyjątkiem serii filmów "ULEE GOLD".

Faktycznie, tylko pszczelarze na Florydzie starają się o to, aby te filmy, prezentowały chociaż niewielkie aspekty pszczelarstwa w USA.Udomowiona pszczoła miodna, ku zaskoczeniu większości Amerykanów, nie jest owadem miejscowym Północnej Ameryki. Około 400 lat temu, pierwsi osadnicy przywieźli pszczoły dla otrzymywania miodu i wielce pożytecznego dla nich wosku. Tak więc, udomowiona pszczoła miodna jest tutaj wystarczająco długo, aby ją przyjmować jako istotę oczywistą i naturalną w naszym środowisku.Dla jasności sprawy, warto powiedzieć, że nowoczesne pszczelarstwo w moim kraju zaczęło się od bystrych obserwacji życia pszczół, poczynionych przez Lorenzo Lorraine Langstropha. Proszę teraz pozwolić mi na spostrzeżenie, że to on odkrył magiczny 1 cm przestrzeni życiowej pszczół, we wszystkich możliwych zakątkach ula (odstęp między ramkami woszczyny i odstęp bocznych listewek ramek od ścian bocznych ula - dopisek tłum.), która jest w ulu przez pszczoły respektowana. To odkrycie umożliwiło pracę z ruchomymi ramkami. W owym czasie ruchome ramki nie były żadną nowością, lecz zachowanie przestrzeni Langstropha, uniemożliwia pszczołom dobudowywanie woszczyny lub regulowanie tej przestrzeni przy pomocy propolisu. Tylko ta jedna przestrzeń (1 cm) może być uznawana w ulu i rozwinięte pszczelarstwo szybko ją zaakceptowało na całym świecie. Coraz liczniejsze odkrycia w różnych krajach i w międzynarodowych kontaktach pszczelarzy, zawsze i wszędzie opierają się wyłącznie na zachowaniu tej przestrzeni.Proszę mi teraz pozwolić na przeskoczenie do roku 2002 i objaśnienie sytuacji pszczelarstwa w Stanach Zjednoczonych. Przeciętny mieszkaniec mojego kraju jest całkowicie nieświadomy znaczenia pszczół i pszczelarstwa. Posiada ona tylko dwa słowa na określenie pszczoły miodnej: miód i żądlenia. Wszystko co lata wokół nas i jest podobne do pszczół lub os, otrzymuje jedno określenie: "pszczoły". Takie skojarzenia między owadami tylko podobnymi do "pszczół" a "udomowioną pszczołą miodną" jest mylące. Lecz miód jest zauważany, jako naturalny i zdrowy "słodzik", odpowiedni do herbaty lub kawy. Uważny czytelnik zauważy, że w ogóle nie wspomniałam o zapylaniu roślin. Znaczy to, że przeciętny Amerykanin nie dostrzega powiązań między udomowioną pszczołą miodną, a zapylaniem roślin.Wiemy przecież, że podstawowym zajęciem udomowionej pszczoły miodnej jest zapylanie wielu różnych gatunków roślin. Produkcja miodu jest dodatkową pracą. Migrujące pszczelarstwo stanowi bardzo ważny biznes podczas wędrówek rodzin pszczelich z Północy na Południe, gdzie są wczesne i ciepłe wiosny. Pszczoły są transportowane na ogromne pola z uprawami roślin owadopylnych i do sadów do zachodnich stanów.Zapylacze zaczynają swoją pracę w miesiącach zimowych w południowych stanach, takich jak Floryda, Teksas i Mississipi. Floryda i Teksas posiada sady cytrusowe kwitnące w miesiącach zimowych. Tutaj pszczoły dodatkowo zbierają miód z drzew cytrusowych, jak również następuje ich bardzo silny rozwój. Ponieważ, w okresie wiosennym na Florydzie jest coraz goręcej, to pszczelarze ci zaczynają długą podróż na północ Stanów celem świadczenia usług zapylania w sadach owocowych i na polach warzywnych zanim pszczoły dotrą do Maine, na sezon kwitnienia dzikich jagód amerykańskich. Jeden z pszczelarzy ze Wschodniego Wybrzeża 19 razy zmienił miejsce stacjonowania pasiek, na trasie między Florydą a Maine. Z Mississipi i Teksasu pszczoły są zabierane do Dakoty, gdzie letnie miody są zbierane z koniczyny i z lucerny. Zapylanie tych upraw nasiennych jest bardzo ważnym zadaniem. Pszczoły są również przewożone do Kalifornii na miesiące zimowe, gdzie czeka je praca przy zapylaniu plantacji migdałów. Plantacje migdałowe wymagają corocznego uczestnictwa w zapylaniu ok. 1 mln rodzin pszczelich, z tendencją wzrostową w przyszłości. Zależność jest prosta: nie ma pszczół, nie ma migdałów. Z plantacji migdałów pszczoły wędrują na północ aby zapylać sady, później są przewożone na plantacje warzyw na południowym zachodzie.Bardzo ważne wyniki ekonomiczne jako efekt zapylania roślin uprawnych zostały opublikowane przez dr Rogera Morse'a (już nieżyjącego) i dr Nicholas Calderone z Uniwersytetu w Cornell w ich wspólnym sprawozdaniu. W 1998 r. liczbę rodzin pszczelich oceniono na 2,5 mln, które były dzierżawione w celu świadczenia usług zapylania. W 2000 r.

wartość usług zapylania wyceniono na 14,6 mld. $ USD. Sądzę, że jest to liczba naprawdę imponująca. Niektórzy pszczelarze naprzód świadczą usługi zapylania plantacji migdałów, później sadów jabłoniowych i plantacji melonów. Chociaż lucerna uprawiana na nasiona wymaga innych zapylaczy niż pszczoła miodna, jednak wg oceny specjalistów zajmuje ona czwarte miejsce na plantacjach lucerny. Popyt na usługi zapylania wykonywane przez udomowioną pszczołę miodną jest rosnący, zarówno na pszczelarzy dużych jak i małych, tak więc będą ci ostatni (mali) zachęcani do świadczenia usług zapylania.Wraz postępem takich pasożytów jak: Acarapis woodi i Varroa destructor populacja dziko żyjących pszczół w Stanach Zjednoczonych załamała się. Faktyczne efekty zniknięcia rodzin pszczół miodnych żyjących na dziko są trudne do ocenienia. Oczywiście pszczoły-samotnice i trzmiele wypełniły niszę ekologiczną w zapylaniu roślin ogrodniczych i sadowniczych. Jednakże, od tego czasu nie znamy rzeczywistej wartości dzikich rodzin pszczół w stosunku do sytuacji sprzed inwazji ww. pajęczaków. Nie znamy również wpływu na naturalne środowisko jaki ta strata spowodowała. Pajęczaki te spowodowały dramatyczne obniżenie liczby rodzin pszczelich w Stanach Zjednoczonych. Rodziny rojowe, jako normalne wiosenne zjawisko, na niektórych obszarach przestały występować jak również przestały występować roje zdziczałe. To ubóstwo pszczół miodnych na polach i ogrodach zostało zauważone przez uważnych farmerów i ogrodników. Pomimo, że niektórzy ludzie dostrzegają pierwsze odznaki uzdrowienia sytuacji i że nie jest tak dramatycznie, to żeby było dobrze musi upłynąć jeszcze wiele, wiele lat.USA jest krajem ekstremów i nasze pszczelarstwo nie jest wyjątkiem. Pszczelarze w Stanach Zjednoczonych są sklasyfikowani na trzy grupy: 1. pszczelarze hobbyści do 25 rodzin (wielu z nich posiada tylko 5),2. dwu-zawodowcy od 26 do 300 rodzin,3. pszczelarze zawodowi z tysiącami rodzin pszczelich, z których największy posiada 50 000, którzy są ukierunkowani na usługi zapylania i na produkcję miodu.Pszczelarze-hobbyści żyją wszędzie - w dużych miastach, miasteczkach, przedmieściach i na farmach. Oni dochodzą do pszczelarstwa wszelkimi możliwymi drogami. Ci ludzie hodują pszczoły, bo im sprawia przyjemność związek z przyrodą, ponadto chcą mieć oni okazję otrzymania trochę miodu i innych produktów pszczelich.Dwu-zawodowcy otrzymują tylko część dochodów ze swoich pszczół. Ci pszczelarze zazwyczaj znajdują się na przedmieściach miast i na farmach. Niektórzy z nich świadczą usługi zapylania i produkują miód, chociaż na małą skalę. Pszczelarze zawodowi uzależniają swoje życie od swoich pszczół. Ich powodzenie zależy od dobrych w tym biznesie ludzi, którzy są zdolni dobrze poprowadzić transport, wynajmować pomoc i dobrze organizować sprzedaż. Tylko niektórzy pszczelarze konfekcjonują miód na sprzedaż detaliczną, skupując miód od innych pszczelarzy i prowadząc jego import.Dokładne określenie liczby wszystkich pszczelarzy w Stanach Zjednoczonych jest zadaniem bardzo trudnym. My możemy tylko liczbę pszczelarzy oszacować. Zatem, stwierdza się ogólnie, że pszczelarzy w USA jest od 140 tys. do 200 tys. Tę liczbę dzielimy na: - 95 % pszczelarzy hobbystów, - 4 % dwu-zawodowców,- reszta tj. 1 % to pszczelarze zawodowi. Jednakże, jeżeli spojrzymy na produkcję miodu, to okazuje się, że pszczelarze zawodowi otrzymują ok. 60 % całkowitej produkcji, zaś pozostałe 40 % produkcji miodu przypada na pszczelarzy hobbystów i dwu-zawodowców wziętych razem. Warto podkreślić, że hobbyścii dwu-zawodowcy posiadają 50 % ogółu rodzin pszczelich. Oznacza to, że otrzymują oni znacznie niższe wydajności miodu z pnia w porównaniu z pszczelarzami zawodowymi. Jeżeli policzymy wszystkie rodziny pszczele w pasiekach od 5 rodzin wzwyż, to okazuje się, iż w Stanach Zjednoczonych posiadamy ok. 2, 63 mln rodzin. Nie mamy pełnych liczb dotyczących pszczelarstwa amerykańskiego. Produkcja miodu jest oceniana na wysokość 100 tys. kg rocznie. Nie jest to produkcja zaspokajająca pełny popyt na miód, dlatego jest on importowany z wielu krajów świata. Konsumpcja miodu na głowę mieszkańca wynosi ok. 640 g. Ostatnio miód staje się coraz popularniejszy w gospodarstwach domowych, szczególnie jako dodatek do różnych potraw i sałatek.Wiodącymi stanami w produkcji miodu są Północna i Południowa Dakota, Kalifornia i Floryda. Również obszar określany w USA mianem Środkowego-Zachodu i obszar centralnych stanów produkuje dużo miodu. Wschodnie Wybrzeże posiada ograniczoną produkcję z powodu braku dużej ilości roślin owadopylnych i klimatu. Również takie same ograniczenia występują na Wybrzeżu Pacyfiku.Ceny sprzedaży miodu są w sposób znaczący zróżnicowane. Oczywiście, kolor i smak są podstawowymi czynnikami decydującymi o cenie miodu. Lecz ceny światowe są również rządzone poprzez poziom produkcji. Lokalne, regionalne i narodowe ceny ogromnie się zmieniają w sprzedaży detalicznej. Ceny hurtowe zmierzają do cen światowych. Jasne miody sprzedają się bardzo dobrze i przynoszą zysk. Ciemne miody przeznaczane są głównie do piekarnictwa, chociaż stwierdza się, że na niektórych obszarach (w małej skali) są one preferowane i trafiają również na stół przy zachowaniu doskonałych, wysokich cen sprzedaży detalicznej.Miód jest sprzedawany w beczkach 55 galonowych* powszechnie nazywanych "sześćdziesiątkami". Miód jest zbywany przez pszczelarzy do różnych detalicznych sprzedawców w opakowaniach od 100 g do 3-4 kg. Pszczelarze amerykańscy wykazują tendencję do wykreowania swoich własnych rynków, na małą, lokalną skalę lub dużych rynków przeznaczonych dla przemysłu spożywczego i na eksport.Teraz macie Państwo przegląd pszczelarstwa w Stanach Zjednoczonych. Zgadzam się, że nie ma tych informacji zbyt dużo. Ale konsekwencją tego artykułu będzie wyszukiwanie dalszych szczegółów dotyczących amerykańskiego pszczelarstwa. Zapraszając do zadawania pytań, wierzę, że pomogą mi one wyprowadzić (napisać) następne artykuły. Przecież pamiętamy, że pszczelarze na całym świecie natykają się na takie same problemy. Ponad wszystkie inne zagadnienia, najważniejsza jest współpraca tych wszystkich, którzy zajmują unikalnym owadem jakim jest pszczoła miodna.

Przetłumaczył: Maciej WiniarskiTytuł artykułu w oryginale angielskim: "A look at beekeeping in the US", opublikowany w brytyjskim czasopiśmie: "The Beekeepers Quarterly" 2002, nr 69, s. 33

Objaśnienia: galon = jednostka miary objętości, w USA 1 Gal = 3,78 dcm3, a w Wielkiej Brytanii 1 Gal = 4,55 dcm3.

Pytek kwiatowy i pierzga

Obnóże i pierzga Skład chemiczny pyłku

http://www.pszczoly.pl/index.php#2


Pozyskiwanie pyłku Zastosowanie pyłku i pierzgi jako produktu odżywczego Konserwacja i przechowywanie pyłku i pierzgi Pozyskiwanie pierzgi Przepis na maseczkę pyłkową wzmacniającą i upiększającą cerę.

Na pyłek kwiatowy składają się męskie komórki rozrodcze roślin nasiennych, tworzące się w pylnikach kwiatowych. Jako pokarm pszczół jest on głównym źródłem białka niezbędnym dla larw i młodych robotnic. Oprócz białek pyłek zawiera również tłuszcze, węglowodany, składniki mineralne i witaminy. Większą wartość pokarmową ma pyłek roślin owadopylnych niż wiatropylnych, poza tym zbieraczkom łatwiej jest formować z niego obnóża. U niektórych roślin iglastych ziarna pyłku zaopatrzone są w pęcherzyki wypełnione powietrzem, zwane workami powietrznymi.Pyłkiem przyroda szafuje bardzo hojnie; np. na 1kwiatostan leszczyny przypada 4000000 ziarn pyłku, brzozy - 6 000 000, a kukurydzy - 50 000 000; jeden kwiat jabłoni daje 100 000 ziarn pyłku.

Obnóże i pierzgaPszczoły zbieraczki przenoszą pyłek do ula w koszyczkach (zagłębieniach goleni tylnych nóg), formując go w tzw. obnóże, czyli grudki zwilżone odrobiną miodu lub nektaru. Barwa obnóża bywa różna, zależnie od gatunku rośliny, z jakiej pochodzi pyłek: żółta w różnych odcieniach (najczęściej), szarobiała, pomarańczowa, czerwonawa, zielonkawa, niebieska. Obnóże przeważnie składa się z pyłku jednego gatunku rośliny, tak że na podstawie jego barwy można zorientować się, z jakich roślin pochodzi.Obnóże składają zbieraczki do komórek plastra, a pszczoły nielotne pracujące w ulu zwilżają je miodem i ubijają. Zgromadzony w ten sposób zapas pokarmu pyłkowego, nazywany pierzgą, zostaje powleczony warstewką miodu i zasklepiony woskiem. W ten sposób chroniony jest przed dostępem powietrza. W warunkach beztlenowych pierzgą ulega fermentacji mlekowej, a wytworzony kwas mlekowy doskonale konserwuje zapas pokarmu (podobnie jak konserwowane są zapasy kiszonki w silosach). Jedna rodzina pszczela zużywa rocznie około 20 kg pierzgi.

Skład chemiczny pyłkuSkład chemiczny pyłku zależy nie tylko od gatunku roślin, z jakich pochodzi, ale i od urodzajności gleby, stanowiącej podłoże dla tych roślin, od zasobności wilgoci w glebie oraz od warunków atmosferycznych w okresie formowania się i dojrzewania pylników. Od składu chemicznego pierzgi. zależy też wartość pokarmowa mleczka pszczelego.Ze składników odżywczych pyłek zawiera najwięcej białek, następnie cukrów i skrobi, ale też stosunkowo dużo błonnika.W skład związków azotowych pyłku kwiatowego wchodzą liczne aminokwasy (m. in. arginina, histydyna, izoleucyna, walina, metionina, tryptofan, leucyna), peptydy i różne białka (m. in. globulina).Cukry w 97% składają się z glukozy, fruktozy, ksylozy i arabinozy.W popiele pyłku znaleziono krzem, magnez, siarkę, miedź, kobalt, sód, żelazo, glin, wapń, mangan, fosfor, bór, srebro, cynk, molibden, chrom i inne pierwiastki.Poza tym pyłek jest dość obfitym źródłem witaminy. W jednym gramie pyłku znaleziono 9,2 ľg tiaminy (Bi), 18,5 ľg ryboflawiny (B2), 5,0 ľg pirydoksyny (B6), 200 ľg kwasu nikotynowego, 30-50 ľg kwasu pantotenowego, 3,4-6,8 ľg kwasu foliowego, 70-150 ľg kwasu askorbinowego (C). Poza tym pyłek kasztana, wierzby, jabłoni zawiera dosyć duże ilości biotyny, a pyłek kukurydzy pewną ilość inozytolu.W pyłku znaleziono również pewne enzymy oraz kwasy organiczne: jabłkowy, winowy i mlekowy. Porównano również skład chemiczny pyłku danego gatunku roślin ze składem przygotowanej z niego pierzgi.

Pozyskiwanie pyłkuPyłek i pierzgą jest mało znanym, a w naszym kraju prawie zupełnie niedocenianym produktem pszczelim. Rzadkie są wypadki specjalnego nastawiania pasiek na pozyskiwanie pyłku, chociażdla zapobiegliwego pszczelarza może on (obok miodu i wosku) stanowić niebagatelne źródło dochodu. Nawet z małych, kilkupniowych pasiek, rozmieszczonych w okolicach obfitujących w pożytek pyłkowy, można pozyskać spore ilości cennego surowca do przygotowania odżywek i preparatów pyłkowo-miodowych.Dotychczas jedynym sposobem uzyskiwania większych ilości czystego pyłku jest odbieranie przynoszonych przez pszczoły obnóży przy użyciu tzw. poławiaczy pyłku.Istnieje kilka różnych typów poławiaczy pyłku. Wspólną ich cechą jest to, że składają się z trzech zasadniczych elementów:

1. urządzenia do strącania obnóży pyłkowych,2. siatki oddzielającej i zabezpieczającej surowiec pyłkowy przed dostępem pszczół3. komory zbiorczej (skrzynki lub szuflady), do której strącane są obnóża pyłkowe.






1. Najdawniej stosowanym urządzeniem do strącania i odbioru obnóży pyłkowych są listewki, najczęściej z tworzyw sztucznych, z półgwiaździstymi otworami (wycięciami) typu Bottchera Inną odmianą tego typu urządzeń są listewki z wytłaczanymi otworami gwiaździstymi.We Francji stosuje się listewki z blachy aluminiowej z nawierconymi otworami o średnicy 5 mm. Podobne wycięcia, ale wykonane w dużych arkuszach aluminiowych, oddzielających dennicę od gniazda, stosowane są z powodzeniem na terenie Austrii.Jeszcze innym rozwiązaniem jest zastosowanie siatki jako przegrody, przy której forsowaniu pszczoły gubią część obnóży pyłkowych; gęstość siatki - 2 oczka na l cm. Siatkę taką stosuje między innymi prof. Townsend (Kanada) w poławiaczu swojej konstrukcji.Całkiem odmienną budowę ma urządzenie do odbioru obnóży pyłkowych w poławiaczu Hoyera. Zastosowano tu opatentowany w Bawarii (nr patentu 2510848) zespół zapór, przypominający z wierzchu kratę odgrodową (wydłużone otwory), do której w odległości 5 mm przymocowana jest siatka z oczkami 5X5 mm .2. Siatka oddzielająca skrzynkę, w której gromadzi się pyłek, a jednocześnie zabezpieczająca go przed dostępem pszczół, ma mniejsze oczka - około 3,5 X 3,5 mm - na 3 cm siatki przypada 8 oczek.3. Komorę zbiorczą stanowi skrzynka albo szuflada, do której spadają obnóża pyłkowe. Dno komory może być wykonane z drewna lub płyty spilśnionej (twardej) albo też z gęstej siatki nierdzewnej. W niektórych poławiaczach stosowane jest gęste płótno lniane. I jedno, i drugie ma na celu ułatwić cyrkulację powietrza i nie dopuścić do zbytniego nawilżenia zgromadzonego pyłku. Położenie trzech podstawowych części składowych różnych poławiaczy pyłku w stosunku do siebie, do wylotu ula oraz do gniazda.Istotnym elementem, który trzeba uwzględnić przy budowie poławiaczy pyłku, jest zabezpieczenie wylotów dla trutni.. W ulach wielokondygnacyjnych poszczególne korpusy mają specjalne otwory dla trutni.Poławiacze zawieszane na wylocie, a nie zaopatrzone w rurki wylotowe dla trutni, zakłada się w godzinach rannych na kilka godzin dziennie lub co kilka dni rano. Przed południem pszczoły znoszą największe ilości pyłku, a trutnie jeszcze nie wylatują. Dobrze też jest, jeżeli pyłki z otworami stanowiącymi -zaporę są ruchome. Można je w razie potrzeby usuwać bez zdejmowania całego poławiacza.Poławiacze podstawiane (w głębokich dennicach) zakłada się na| dłuższy czas. Zaobserwowano, że pszczoły przyzwyczajają się przeszkód, które muszą pokonywać, a utratę obnóży pyłkowych nadrabiają wzmożoną aktywnością w zbiorze pyłku.Przy stosowaniu otworków gwiaździstych {typ Bottchera) przez dłuższy okres, pszczoły przyzwyczajają się i część z nich przynosi stosunkowo niewielkie obnóża, które może "przemycić" do gniazda.Duży wpływ na wielkość zbioru pyłku z większych obszarów monokultur (rzepak, koniczyna czerwona) ma tresura pszczół na poszczególne gatunki roślin przez stosowanie małych dawek syropu aromatyzowanego. Wyniki badań z tego zakresu prowadzonych przez dra T. Wawryna.Wybieranie obnóży pyłkowych z rynienek i szuflad powinno się przeprowadzać jak najczęściej, aby nie dopuścić do zawilgocenia pyłku. Szczególnie niebezpieczne są okresy deszczowej pogody i dużej wilgotności względnej powietrza (mżawka, mgła rosząca). Bardzo wilgotny z natury, a także podatny na rozmywanie i pleśnienie jest pyłek rzepaku.Zaatakowany przez pleśnie pyłek jest nie tylko bezwartościowym produktem, ale może być przyczyną niebezpiecznych zatruć dla pszczół i ludzi.Dzienne zbiory pyłku są bardzo różne i zależą od zasobów pożytkowych okolicy, warunków atmosferycznych i innych czynników. Utrzymują się one w granicach 100-300 g dziennie. źródła radzieckie podają mniej, bo 50-250 g pyłku dziennie. Według doświadczeń francuskich, z 40 uli przez 40 dni otrzymano średnio po 208 g pyłku dziennie od l rodziny.

Konserwacja i przechowywanie pyłku i pierzgiPyłek uzyskany w różnego rodzaju poławiaczach jest więcej lub mniej zanieczyszczony i zawiera jeszcze około 20% wody. Należy go więc oczyścić i - aby nie dopuścić do przegrzania i zapleśnienia - wysuszyć.Czyszczenie pyłku polega na przesianiu i oddzieleniu obnóży pyłkowych od drobnych zanieczyszczeń. Pozostają jeszcze części skrzydełek i odnóży pszczół, których pozbywamy się przedmuchując pyłek. .Do tego celu służyć może bardzo prosto skonstruowana wialnia lub zwykły wentylatorek.Suszenie pyłku jest najprostszą metoda konserwacji. Należy jednak dbać o to, aby temperatura suszenia nie przekraczała 38- -40°C, a pomieszczenie było zacienione i zabezpieczone przed bezpośrednim działaniem promieni słonecznych. Nieprzestrzeganie tych warunków powoduje znaczne obniżenie wartości biologicznej pyłku.Pyłek przeznaczony do suszenia rozkładamy cienką warstwą (0,5-l cm) na gęstych siatkach ustawionych w ciemnym, ciepłym i przewiewnym miejscu. Po przesuszeniu wstępnym pyłek można zsypać w warstwą grubości 2-3 cm. Zalecane jest też przesypywanie i mieszanie pyłku szczególnie w początkowej fazie suszenia. Proces ten trwa od 2 do 5 dni. Dobrze przesuszone obnóża tworzą twarde, suche bryłki o nieco zmienionym zabarwieniu, których nie można rozgnieść między paznokciami. Zawartość wody w wysuszonym pyłku waha się w granicach 3-6%.W gospodarstwach pasiecznych nastawionych na zbiory większych ilości pyłku stosuje się różnego typu suszarki. Może to być elektryczna suszarka laboratoryjna o odpowiednim zakresie temperatur lub proste urządzenie, gdzie elementem grzejnym są żarówki - promienniki podczerwieni o mocy 250 W. Według Caillas jedna 250-watowa żarówka, ustawiona w odległości 20 cm od warstwy pyłku, może wysuszyć w ciągu 8 godzin 200 g pyłku.Pyłek można przechowywać w mieszaninie z cukrem. W tym celu świeży pyłek miesza się w jednakowych częściach wagowych z cukrem krystalicznym. Następnie Ubija się w hermetycznie zamykanym naczyniu, a na wierzchu dodatkowo posypuje 2-centy-metrowa warstwą cukru. Tak przygotowany pyłek pozostaje świeży i wilgotny, nawet po upływie dwu lat przechowywania w pomieszczeniu o temperaturze pokojowej i doskonale nadaje się dla pszczół, pobudza je bowiem do intensywniejszego wychowu czerwiu.O ile suchy cukier dobrze konserwuje pyłek, o tyle miód do tego zabiegu nie nadaje się, ponieważ mieszanina pyłkowo-miodowa fermentuje i może znacznie powiększać swą objętość (wylewa się z naczynia).Zupełnie inaczej przedstawia się konserwacja pierzgi przy użyciu miodu. W pyłku zgromadzonym w komórkach plastra przebiega proces fermentacji mlekowej, a wytworzony kwas mlekowy znakomicie zabezpiecza cenny produkt przed zepsuciem. Wystarczy jedynie odciąć dopływ powietrza (tlenu), aby można było, nawet przez dłuższy czas, przechowywać pierzgę bez strat biologicznie czynnych substancji. Mieszanie pierzgi z miodem (w dowolnej proporcji) znacznie ułatwia przechowywanie i późniejsze zużycie jako pożywki pyłkowo-miodowej dla pszczół.Długość bezpiecznego przechowywania pyłku, z zachowaniem jego pełnej aktywności, wzrasta wraz z obniżeniem temperatury. Stwierdzono, że pyłek hermetycznie zamknięty w pomieszczeniu o temperaturze -20°C przechowuje się bez istotnych zmian przez kilka lat. Jednakże po rozmrożeniu musi być natychmiast zużyty. Dotychczasowe, nieliczne zresztą, próby i doświadczenia wskazują z jednej strony na zmniejszenie aktywności pyłku w działaniu na rozwój gruczołów i jajników pszczół robotnic (Maurzio, Chauvin) w miarę jego starzenia się; z drugiej strony - z upływem czasu wzmaga się działanie przeciwbakteryjne pyłku. Można się spodziewać, że dalsze badania wyjaśnią jeszcze wiele ciekawych szczegółów, dotyczących również procesów zachodzących w czasie przemiany pyłku w pierzgę.

Pozyskiwanie pierzgiWydobywanie czystej pierzgi z komórek plastra jest zajęciem bardzo czasochłonnym, a ponadto wymaga dużej cierpliwości Posługiwanie się różnego rodzaju "sztancami" czy innymi, dotychczas do tego celu stosowanymi, urządzeniami nieco ułatwia prace, ale niewiele ją przyspiesza.W tej sytuacji najbardziej godnym polecenia byłby prosty sposób pozyskiwania pierzgi z plastrów stosowany przez J. Makowicza. Polega on na wydrapaniu pierzgi z plastrów za pomocą lip widelca, zwilżeniu uzyskanego surowca miodem (na 1kg mieszaniny - 0,25 do 0,3 kg miodu płynnego) i przepuszczeniu go przez maszynkę do mięsa (zmieleniu). Rozdrobniona maść rozrzedza się ponownie ciepłym, płynnym miodem, tak aby mieszanina zawierała około 20-25%) pierzgi. Jednolitą, dobrze roztarta masę wlewa się do wysokiego naczynia w celu sklarowania (14-20 dni). Lekkie części woskowe wypływają na powierzchnię, a ciężka pierzga opada na dno i układa się, stopniowo tworząc zwartą masę pyłkową.Po sklarowaniu wierzchnią warstwę zbiera się dla pszczół, które z podanej woszczyny wybiorą dokładnie miód i pierzgę. Pozostałą zaś resztę, nie zawierającą już zanieczyszczeń rozlewa się do hermetycznie zamykanych słoików o pojemności 0,5-0,6 kg. Stanowią one najporęczniejsze porcje do przeprowadzania kuracji pyłkowej. Słoiki przechowywać w chłodnym, ciemnym miejscu.

Zastosowanie pyłku i pierzgi jako produktu odżywczegoWedług prof. Remy Chauvin (Francja), działanie różnych pyłków jest bardzo zróżnicowane i dlatego raczej wskazane jest stosowanie ich mieszaniny. Ten sam uczony uważa, że pyłek reguluje czynności jelit przy biegunce (jeżeli nie pomagają antybiotyki), w stanach zapalnych, a także przy uporczywych obstrukcjach. Osoby w podeszłym wieku i ozdrowieńcy przybierają na wadze i stosunkowo szybko odzyskują siły. Nie wykryto jednak, który ze składników pyłku jest bezpośrednią tego przyczyną.Alain Caillas w swej książce ("Le Pollen, są recolte et ses usages"' ) pisze również, że pyłek pobudza apetyt, normuje procesy trawienne, a także poprawia samopoczucie. Już po 8 dniach spożywania pyłku zmniejsza się napięcie nerwowe, wzrasta optymizm i chęć do życia.Stwierdzono wyraźną poprawę sprawności umysłowej (co wiąże się z lepszym ukrwieniem mózgu) szczególnie przy stosowaniu pyłku z gryki. Kuracja pyłkowa daje również bardzo pozytywne rezultaty w wypadku zagrożenia stanem zapalnym gruczołu krokowego (prostaty). W skrajnych przypadkach występuje konieczność przeprowadzenia zabiegu operacyjnego, którego można uniknąć stosując pyłek.W zasadzie uważa się, że pyłki uzyskane od pszczół nie wykazują trujących właściwości na organizm ludzki. Tym niemniej spotkałem w literaturze opis szkodliwego działania pyłku nostrzyku lekarskiego na organizm człowieka. Wydaje się, że ryzyko napotkania szkodliwej substancji w pyłku jest podobne jak przy spożywaniu miodu. Bywały i tu przypadki zatruć.Natomiast z całą pewnością możemy powiedzieć, że pyłki wczesne (wiosenne) z sadów, rzepaków, a także późne np. z gryki, koniczyny czerwonej nie tylko nie działają szkodliwie, ale mają bardzo dużą wartość odżywczą i dietetyczną.W jakich ilościach i kiedy spożywać pyłek? Pyłek można spożywać stale w ilościach około 20 g dziennie (dawka dla osoby dorosłej). Jeżeli natomiast przeprowadzamy kurację, która trwa około miesiąca, zwiększamy dawkę dzienną do 30-35 g. Dla orientacji podaję, że w łyżce stołowej napełnionej równo z krawędzią mieści się 15 g suchego pyłku" (czubata łyżka zawiera 24g), w łyżeczce do herbaty - 5 g (czubata 8 g). Jeżeli stosujemy pierzgę lub pyłek w mieszaninie z miodem, co jest najbardziej godne polecenia, trzeba dawki odpowiednio zwiększyć. Wszelkie kuracje należy zaczynać od dawek małych.

Przepis na maseczkę pyłkową wzmacniającą i upiększającą cerę. Dwie łyżki stołowe miodu, 1 żółtko, i 1łyżkę stołową twarogu, 1-2 łyżki stołowe świeżego pyłku - dokładnie wymieszać na jednolitą masę i nałożyć na oczyszczona skórę twarzy. Maseczkę trzymać przez 25 minut, a następnie zmyć letnią woda.

Odkażanie ula, plastrów i sprzętu pasiecznego w czasie leczenia rodziny pszczelej z nosemozy

W przypadku plastrów posługujemy się parami kwasu octowego lodowatego.(Uwaga od wydawcy! Kwas octowy lodowaty, wywołuje oparzenia. Nie wdychać gazu, dymu, pary, pary, areosolu. W przypadku zanieczyszczenia oczu przemyć natychmiast dużą ilością wody, zwrócić się o pomoc lekarską. W przypadku awarii lub jeśli poczujesz się niezdrowo skonsultuj się z lekarzem - jeżeli to możliwe pokaż etykietę.) Plastry (bez miodu i pyłku) umieszcza się w szczelnej szafie, skrzyni lub szczelnie zestawionych kondygnacjach ulowych. Całe korpusy z plastrami można umieszczać piętrowo w dużych foliowych workach. Nad plastrami umieszcza się naczynie z parującym kwasem, przeznaczając na każde 10 plastrów 150 - 2000 ml kwasu, w zależności od wielkości ramek. Plastry pozostają w atmosferze par kwasu octowego przez okres 7 dni. Temperatura pomieszczenia, w którym prowadzona jest dezynfekcja, powinna wynosić nie mniej niż 17°C. Po przeprowadzeniu odkażania plastry się wietrzy, aby zniknęła przenikliwa woń octu i dopiero wtedy mogą być ponownie użyte w ulach. W razie trudności można użyć 80% kwasu lodowatego technicznego. Należy jednak zwiększyć ilość użytego kwasu. Przedmioty metalowe (np. dłuto pasieczne, skrobaczka, nóż) odkaża się po ich mechanicznym oczyszczeniu przez opalenie lub przetarcie kwasem octowym lodowatym. Przy zastosowaniu kwasu octowego lodowatego, należy zachować dużą ostrożność, zwłaszcza chronić twarz i ręce, unikać także wdychania par kwasu.

(źródło:Tomaszewska B., Chorbiński P.: Choroby owadów użytkowych. Wydawnictwo Akademii Rolniczej we Wrocławiu. Wrocław 2000. Do nabycia: Wydawnictwo Akademii Rolniczej we Wrocławiu, ul. Sopocka 23, 50--344 Wrocław, tel. 071/3281277).

Zastosowanie kwasu mrówkowego w przypadku warrozy

Z głównych specyfików stosowanych do walki z warrozą wymienić należy kwas mrówkowy.(Uwaga od wydawcy! Kwas mrówkowy, wywołuje oparzenia. Nie wdychać gazu, dymu, pary, pary, areosolu. W przypadku zanieczyszczenia oczu

przemyć natychmiast dużą ilością wody, zwrócić się o pomoc lekarską. Nosić odpowiednią odzież ochronną, rękawice i ochrony oczu oraz twarzy. W przypadku awarii lub jeśli poczujesz się niezdrowo skonsultuj się z lekarzem - jeżeli to możliwe pokaż etykietę.) Kwas mrówkowy ma tę zaletę, że można go stosować w okresie pozyskiwania miodu konsumpcyjnego. Pamiętać jednak należy, że kwas mrówkowy przy nieumiejętnym stosowaniu może być środkiem niebezpiecznym dla pszczół, czasem zawodnym, ponieważ jego działanie uzależnione jest od temperatury, siły rodziny i sposobu stosowania. Z preparatów opartych na kwasie mrówkowym wymienić należy Apisan AF, Formidol oraz Milbenplatten. (W biuletynie podaje się sposób stosowania, polskiego preparatu, od wydawcy.) Apisan AF Preparat ten produkowany jest przez firmę Biolab w Puławach. Lek ma postać maty nasączonej 86% kwasem mrówkowym. Mata ta opakowana jest w torebkę z perforowanej folii. Jedna mata przeznaczona jest dla jednej rodziny pszczelej. Matę wyjmuje się z opakowania jednostkowego i umieszcza na ramkach otworami perforacyjnymi do dołu, usuwając uprzednio maty powałkowe lub stosowane w ulach beleczki odstępnikowe. Matę z kwasem mrówkowym przykrywa się następnie jakimś materiałem ocieplającym, a sam ul - daszkiem. Mata Apisanu pozostaje w ulu 4 dni, nastepnie usuwa się ją na 6 dni i zakłada ponownie na 4 dni. Po kolejnych 6 dniach przerwy matę zakłada się znowu na 4 dni. Kuracja obejmuje w sumie 24 dni, z których 12 dni (3 x po 4 dni) - to okres parowania kwasu mrówkowego oraz 12 dni - to okres koniecznych przerw. Kwas mrówkowy działający przez dłuższy okres czasu sukcesywnie niszczy roztocze opuszczające komórki wraz z wygryzającymi się pszczołami, a także pasożyty znajdujące się w środowisku ulowym.

(źródło:Tomaszewska B., Chorbiński P.: Choroby owadów użytkowych. Wydawnictwo Akademii Rolniczej we Wrocławiu. Wrocław 2000. Do nabycia: Wydawnictwo Akademii Rolniczej we Wrocławiu, ul. Sopocka

23, 50-344 Wrocław, tel. 071/3281277

Pytania i odpowiedzi.

Wszyscy ludzie wszystko wiedzą ....

Zachęcamy internautów do zadawania pytań - odpowiedzi w miare możliwości będziemy publikować na niniejszej liście. Na pytanie odpowiadają zaprzyjaźnieni autorzy -

pszczelarze i naukowcy.

Pytanie 1:Dzien Dobry!Zwiedzajac Instytut Pszczelarski w Cele dowiedzialem sie o ciezkim polozeniu pszczelarzy w Niemczech. Zmuszeni sa dawac swoim pszczolom medykamenty,aby te mogly normalnie funkcjonowac.Ostatnio sa tam prowadzone prace w zakresie genetyki, biologii. Ja nie jestem z branzy,ale chcialbym wiedziec,czy w Polsce tez jest podobna sytuacja? Kupujac i jedzac smaczny miod nie przypuszczalem, ze w pszczelarstwie jest takie polozenie. Przekonany bylem, ze co od pszczoly to musi byc zawsze zdrowe. A tym czasem w miodzie wystepuja slady antybiotykow. Czy w Polsce sa hodowle pszczol,ktore nie otrzymuja lekow? A co najgorsze, to rozprzestrzenia sie nowa choroba krwi, ktora ukryta jest w miodzie. Slyszac takie informacje odechciewa sie jedzenia miodu. Bede bardzo wdzieczny za jakiekolwiek informacje na nurtujacy mnie temat.

Odpowiedź: Niestety, pszczoły tak jak większość zwierząt i ludzi również zapadają na różnorakie choroby. W przypadku stosowania leków zgodnie z regułami, nie ma niebezpieczeństwa przedostania się leków do miodu i pozostałych produktów pszczelich. W przypadku nierzetelnego ich zastosowania istnieje niestety ryzyko pozostałości. Problem ten dotyczy niestety również owoców, mięsa i wielu produktów spożywczych. W przypadku miodu, wskazane jest zaopatrywanie się w produkty pszczele u znajomego, zaufanego pszczelarza. Natomiast problem "choroby krwi" dotyczy botulimii, która nie jest chorobą krwi, lecz zatruciem jadem kiełbasianym. Stwierdzone w 1976 roku w USA cztery przypadki zatrucia Clostridium botulinum wynikały z braku zachowania podstawowych zasad higieny. Przegląd najnowszej literatury dotyczącej zagadnienia "miód a botulinizm u dzieci" wykazują w dalszym ciągu duże zainteresowanie tym tematem. Badania wykazały, bowiem, że spory Clostridium botulinum występują powszechnie w ziemi, kurzu oraz w środowisku morskim. Stąd niekiedy mogą dostać się do miodu. Ani pszczoły, ani miód nie są jednak odpowiednim dla tych mikroorganizmów środowiskiem, nie są więc potencjalnym źródłem zakażenia. Sam miód jest z resztą środowiskiem bakteriostatycznym i bakteriobójczym ze względu na skład chemiczny, stężenie cukrów oraz uwalnianie nadtlenku wodoru w procesie konsumpcji. (Marek Kolek) Pytanie 2:Cześć jestem młodym pszczelarzem w tym roku byłem pierwszy raz na pożytku wrzosowym. Chciałbym się dowiedzieć coś więcej na temat przechowywania miodu wrzosowego ponieważ czytałem gdzieś że miód wrzosowy ma skłonności do fermentacji. Pozdrawiam i czekam na odpowiedz.

Odpowiedź: Miód wrzosowy może zawierać nieco więcej wody niż pozostałe miody nektarowe, czyli do 23%.Nawet taka ilość wody w przypadku miodu wrzosowego nie powoduje jednak fermentacji ze względu na obecność substancji żelujących obecnych w tym gatunku miodu. Przy przestrzeganiu wszelkich zasad obowiązujących przy odbieraniu miody (procent zasklepienia plastrów, szczelne opakowania) problem fermentacji w zasadzie nie występuje. (Marek Kolek) Pytanie 3:Słyszałem, że skutecznym sposobem walki z worozą jest wkładanie do ula gałazek bylicy. Czy to prawda?

Odpowiedź:Stosowanie leków ziołowych w przypadku zwalczania warrozy może mieć znaczenie jedynie wspomagające. Próby stosowania tylko i wyłącznie ziół kończą się zazwyczaj osypaniem rodzin pszczelich. W chwili obecnej testowane są kwasy organiczne, lecz jak się wydaje nie obejdzie się jednak bez preparatów farmakologicznych. (Marek Kolek) Pytanie 4:Drodzy Państwo. Chcę założyć pasiekę ekologiczną. Jakie są szczegółowe wymagania w tym względzie?wasz dobrze wam życzący sympatyk...

Odpowiedź:Prowadzenie pasieki ekologicznej wiąże się z całym szeregiem obostrzeń związanych zarówno zarówno pozyskiwaniem miodu jak i metodami gospodarki pasiecznej. Projekty typu "Demeter" opisane są w miesięcznikach pszczelarskich oraz na stronach Polskiego Związku Pszczelarskiego www.pzp.tg.com.pl . Jeżeli jest pan poważnie zainteresowany taką działalnością proszę o ponowny kontakt z portalem aby skompletować materiały. (Marek Kolek) Pytanie 5:

Dziendobry. Mieszkam w Montrealu (Canada). Chcialbym zrobic miod pitny, ale nie wiem co to jest: Pożywka dla drożdży - 5 g fosforanu amonowego. Prosze o pomoc. Może to poprostu drożdze. Dzięki za wskazowki.

Odpowiedź:Fosforan dwuamonowy, czyli tzw. pożywka dla drożdży jest związkiem,który umożliwia drożdżom winiarskim właściwy rozwój w obliczu konkurencji innych, mniej szlachetnych drożdżaków i pozostałych drobnoustrojów. Bez problemu do zdobycia, nawet w Montrealu, w sklepach z akcesoriami winiarskimi. Zachęcam do prób produkcji miodu pitnego. Szlachetny i godny upowszechnienia trunek.(Marek Kolek).Jak się potem dowiedzieliśmy od zainteresowanego, angielska handlowa nazwa pożywki dla drożdży to "Yeast Energizer" (Janusz Pudełko) Pytanie 6:Dzień DobryMam prośbę o obiektywne spojrzenie na opisaną poniżej sprawę. Mój sąsiad posiada na swojej posesji pasiekę składającą się z około 25 uli. Pasieka jest zlokalizowana w bezposredniej bliskości mojej posesji i zajmuje moim zdaniem niewielki jak na tą ilość pszczół teren ok 400 m2. Pasieka jest otoczona dość gęstymi krzewami i drzewami oraz 3m siatką z tym że jej oko jest moim zdaniem za duże (ok 1,5cm) i nie może zatrzymać pszczół, które regularnie krążą nad moim terenem.Praktycznie przez caly okres od lata do jesieni mamy rozne problemy z pszczolami. Najczęściej są to pojedyncze sztuki, często wykazujące dużą agresywność. Wielokrotnie zdarzały się pożądlenia domowników i osób przebywających na mojej posesji, często kilkukrotne. Praktycznie co roku mam do czynienia z wyrojeniami się pszczół na drzewa rosnące na moim terenie. Ostatnie dwa w przeciągu tygodnia. Osiedle, które zamieszkuję ma charakter tylko i wyłącznie mieszkalny w stosunkowo blisko centrum 200 tys miasta. Do najbliżeszego kompleksu leśnego jest odległość ok 400m, którą pszczoły muszą pokonywać nad innymi posesjami. Na wszystkich okolicznychdziałkach rosną drzewa owocowe, tak więc pszczoły poruszają się we wszystkich kierunkach. Dodam że mam dwójkę małych dzieci (2miesiące i 3,5 roku) i przebywanie ich na dworze wymaga nieustannego dozoru. Prowadzone przez nas wielokrotnie rozmowy z sąsiadem nie odniosły żadnego skutku poza wyżej opisaną siatkę, której skuteczność jest zerowa.Sąsiad jest arogancki i nie przyjmuje żadnej argumentacji. Jako że uciążliwość sąsiadującej pasieki przekracza moim zdaniem ogólnie przyjęte normy, zamierzam podjąć wszelkie dopuszczalne prawem działania mające na celu zlikwidowanie zagrożenia. Proszę o obiektywną radę - jakie kroki powinienem podjąć. Dodam że nie jest moim celem zniszczenie "dorobku życia" sąsiada a jedynie zapewnienie bezpieczeństwa mojej rodzinie, które jest dla mnie dobrem nadrzędnym. Szczególnie interesuje mnie opinia na temat prawidłowości lokalizacji pasieki.Odpowiedź:W zasadzie sprawa jest oczywista - sąsiedztwo uli z pszczołami nie może ograniczać "ponad przyjętą miarę" prawa sąsiadów do korzystania ze swojej nieruchomości:"Art. 144 KC Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych."W dziedzinie lokalizacji pasiek nie bezpośrednich jasnych przepisów, sądy w tym celu stosują ogólniejsze przepisy KC (np. art. 222 §2 KC) oraz respektują, na zasadzie "prawa zwyczajowego" niektóre przepisy pochodzące z Królestwa Polskiego lub Galicji z okresu zaboru austriackiego. Znane są wyroki nakazujące przeniesienie pasieki lub jej fizyczne usunięcie.Z punktu widzenia pszczelarza, przy starannie prowadzonej gospodarcie pasiecznej - przypadki wyrojenia się pszczół lub ich złośliwości powinny być rzadkie na tyle aby nie powodować niepokoju sąsiadów. (Janusz Pudełko) Pytanie 7:Szukam informacji na temat trzmiela hodowlanego, trudno mi jednak coś znaleźć w Internecie. Proszę o jakieś namiary lub ewentualnie informacje dotyczące tego tematu. Pozdrawiam. W. Sz.Odpowiedź:Faktycznie, w internecie nie ma zbyt wielu informacji na temat hodowli trzmieli. Literatura na ten temat jest stosunkowo uboga i raczej obecnie nieosiągalna (wykaz na życzenie). Jednak w ostatnim czasie powstał Polski Związek Hodowców Trzmieli i tam można uzyskać wiele cennych informacji. Program koordynuje Pan Stanisław Flaga [email protected] . Wszechstronnej pomocy może udzielić również Pan dr Mieczysław Biliński z Oddziału Pszczelnictwa ISiK w Puławach mieczysł[email protected] (Marek Kolek)Na marginesie: trzecim numerze "Pasieki" (jesień 2003) planowany jest druk bardzo ciekawego artykułu Pana Bilińskiego nt. trzmieli. (Janusz Pudełko) Pytanie 8:Witam, Prosze o pomoc. Przy wejsciu do mojego domu zagniezdzily sie osy. Wezwalam strażakow, ktorzy usuneli gniazdo. Jednak nadal w tym miejscu gromadza sie osy. Co zrobic i czy one nie buduja znowu gniazda? Jego resztki sa caly czas u powały. Czy to dlugo potrwa poki nie zrozumieja ze nie ma krolowej? Czy popsikac czyms to miejsce dla zmylenia zapachu? Pomozcie !!! Karina z GdanskaOdpowiedź:Sugeruję dokładne opryskanie wlotu gniazda i jego okolic aldehydem benzoesowym. Jest to bardzo silny repelent odstraszający większość owadów. Do nabycia w sklepach chemicznych. Można poprosić zaprzyjaźnionego pszczelarza lub zwrócić się z prośbą do miejscowego koła pszczelarzy. (Marek Kolek) Pytanie 9:Witam mam pytanie czy miód pitny można przechowywyac tak jak wino np 50 lat ?? proszę o odpowiedz bardzo mi na tym zależy, pozdrawiamOdpowiedź:Jak najbardziej. Miód pitny z biegiem czasu zdecydowanie zyskuje. Planując długie przechowywanie miodu pitnego należy go przechowywać w warunkach zbliżonych do przechowywania szampana. Szczególnie, jeżeli butelka zamknięta jest korkiem. Wówczas butelki należy układać w ten sposób, aby korek był stale zwilżony (czyli lekko pochylone ). Zapobiegnie to rozszczelnieniu korka i zepsuciu miodu. (Marek Kolek)

Pytanie 10:Szanowni PaństwoMój list jest krótki. Chciałbym się dowiedzieć coś o metodach wyprowadzania pszczół z nastroju rojowego, np. o metodzie Taranowa. Nie znacie państwo przypadkiem jakichś opracowań na ten temat?Odpowiedź:Metoda Taranowa nie jest metodą zapobiegania rojeniu się pszczół, lecz metodą doprowadzenia rodziny pszczelej do maksymalnej siły na okres głównego pożytku. Zakłada ona, że pożytek zostanie najlepiej wykorzystany przez robotnice pochodzące z jaj złożonych przez matkę, nie wcześniej niż na 51 dni przed rozpoczęciem pożytku i na 29 dni przed jego zakończeniem. Dokładny opis metody można znaleźć w "Gospodarce pasiecznej" Wandy Ostrowskiej ( pozycja dostępna ) oraz w "Hodowli pszczół"- praca zbiorowa. (Marek Kolek) Pytanie 11:potrzebuję pomocy. miałam pusty ul na działce co wiosnę sprzątałam go wierząc ze się kiedyś wprowadzą 2 dni temu patrzę i są !. Miałam piękny widok--czekam aż się zadomowią --co mam robić dalej??---pasjonatka z tychów.Odpowiedź:Niestety nie da się udzielić porady w dwóch słowach. Ul należy przejrzeć, włożyć plastry lub ramki z węzą, sprawdzić obecność matki i ew. obecność chorób. Sugeruję kontakt z zaprzyjaźnionym pszczelarzem lub miejscowym kołem pszczelarzy. Pszczelarze to najczęściej bardzo życzliwi ludzie i pośpieszą z pomocą. (Marek Kolek) Pytanie 12:Jestem początkującym pszczelarzem i chciałem sie dowiedzieć czy istnieje jakiś preparat lub sposób na uczulenie na pszczeli jad. Z góry dziękuję za informacje.Odpowiedź: 1. Niestety nie ma na dzień dzisiejszy środka zwalczającego uczulenie na jad pszczeli. Domyślam się jednak, że nie chodzi o uczulenie, lecz typową reakcję na użądlenia, czyli opuchliznę. Z biegiem czasu organizm nabywa odporności i poza chwilowym bólem, nic się nie dzieje. Dobrze jednak po większej dawce jadu pszczelego (lub innych żądłówek) zażyć wapno i ewentualnie posmarować miejsce użądlenia przeciętym korzeniem pietruszki lub przyłożyć na chwilę, (aby nie wywołać oparzenia) plasterek cebuli. W skrajnych przypadkach (szok anafilaktyczny) konieczna jest natychmiastowa pomoc lekarska. (Marek Kolek)2. Poradnie alergiczne dysponują szczepionkami odczulającymi na jad owadów błonkoskrzydłych - szczepionki te osłabiają i blokują silne reakcje alergiczne u osób szczególnie uczulonych, dla których nawet przypadkowe, pojedyncze użądlenie oznacza bardzo poważne komlikacje - szczepionki są niestyty dość drogie i proces odczulania trwa z minimum kilka lat. (Janusz Pudełko) Pytanie 13: Na ratunek młodym bocianom. Znajomy pszczelarz, pan Antoni opowiedział mi wczoraj bardzo smutną historię z ubiegłego lata. Do wioski, w której mieszka wielu pszczelarzy a część pasiek jest trzymanych koło domu przyfrunęły bociany. Ptaki znalazły miejsce na gniazdo pośrodku wioski i doczekały się młodych. Te jednak stały się obiektem morderczego ataku pszczół najwyraźniej niezadowolonych z powodu intensywnego zapachu wokół ptasiego gniazda. W tym roku bociany powróciły na swe miejsce a mieszkańcy wioski z niepokojem spoglądają czy nie powtórzy się tragedia z zeszłego roku. Jeśli ktoś zna skuteczny sposób w jaki można przekonać pszczoły by nie czuły zagrożenia ze strony bocianiego gniazda bardzo proszę o wiadomość.Odpowiedź: Zazwyczaj ptasie gniazda nie wywołują agresji u pszczół. Być może gniazdo znajduje się na trasie lotu zbieraczek nektaru i tylko okresowo (w czasie nektarowania jakiejś grupy roślin) powoduje wzmożoną agresję. Zazwyczaj ptaki i pszczoły nie wchodzą sobie w drogę, a raczej pszczoły są niepokojone przez ptaki w okresie spoczynku zimowego (dzięcioły, sikorki). Należy mieć nadzieję, że stosunki pomiędzy bocianami a pszczołami ułożą się poprawnie. (Marek Kolek) Pytanie 14:Proszę o radę. Mieszkam na obrzeżu dużego miasta, w domku jednorodzinnym. W ogrodzie założyłem oczko wodnę. Od miesiąca przylatują do nas roje pszczół uniemożliwiające jakikolwiek odpoczynek. Pszczoły są własnością pszczelarza mieszkającego w posesji obok (posiada 20 uli). Na moją prośbę aby coś zrobił, wystawił małe poidełko. To wcale nie pomogło. Pszczoły wolą zacisze, kamienie i zieleń wokół oczka. Pszczelaż nie przejmuje się problemem moim i innych sąsiadów w podobnej sytułacji. Pomyślałem, że może istnieją jakieś naturalne odstraszacze pszczół, które nie czyniłyby im krzywdy, np. rośliny o nieprzyjemnym zapachu dla pszczół, czy coś podobnego. Nie chcę zabijać pszczół ale jestem zrospaczony mam czwórkę małych dzieci. Nie chcę też pisać do straży miejskiej. Bardzo proszę o pomoc.Dziękuję Odpowiedź: Zasadniczo, pszczoły mając do dyspozycji nawet najmniejsze poidło powinny z niego korzystać. Najczęściej jednak wolą wodę nieco odstałą i bogatą w sole mineralne. Dlatego wybrały Pańską sadzawkę. Proponuję opryskanie lub naniesienie pędzlem ( koniecznie z naturlnego włosia, sztuczne tworzywo się rozpuści ), brzegów sadzawki aldehydem benzoesowym który jest bardzo silnym repelentem odstraszającym pszczoły. Po kilku bezskutecznych prubach napicia się, pszczoły powinny zrezygnować. (Marek Kolek) Pytanie 14:Dzień dobry piszę do pana ponieważ zaineresowałem się pszczołami no może jednak nie pszczołami już wjaśniam. Mam Stryja który jest byłm praconikiem PGR w woj.Zachodniopomorskim sytuacja w jego domu jest dość opłakana brak pracy, i możliwości zarobkowania,ale w czym żecz Stryj od wielu lat prowadzi pasiekę niegdyś 100 rodzin obecnie ok.30 zmniejszona pasieka jest efektem nieuprawiania ziemi od lat pszczoły nie mają pożyku.Stryj jest za biedny by przewozić pszczoły a ponieważ postanowiłem mu pomóc chciałbym się dowiedzieć coś więcej o pszczołach i o dostarczeniu im pożytku.mam wiele pytań. Co siać, gdzie kupować nasiona, jak siać aby nie zagłuszyły wzrostu chwasty,itd. Ziemi jest dużo wiele nieużytków, lasy bukowe jest też ok.60 lip bardzo starych.ogólnie sytuacja jest nieciekawa ale nie beznadziejna Stryj wszystko co wie o pszczołach wie z praktyki uczył się jeszcze od dziadka. Ja słyszałem o wymianie matek w rodzinach by je wzmocnić chciałbym się dowiedzieć więcej. a propo co roku pada wiele rodzin pomimo dokarmiania sądzę że powodem są słabe pszczoły i choroby.Fundusze ,które Stryj pozyskuje są nie za wielkie bo wydajność niska więc nie za bardzo go stać na leki z chęcią mu pomogę gdyż jest prostym uczciwym człowiekiem, ale sam potrzebuję pomocy jeśli chodzi o informacje niezbędne do zmiany tego stanu byłbym wdzięczny za pomoc. serdecznie pozdrawiam R. D.Odpowiedź:Województwo Zachodniopomorskie obfituje we wczesne pożytki i które dają możliwość wysokich zbiorów miodu. Wymaga to jednak prowadzenia racjonalnej, popartej wiedzą teoretyczną i praktyczną, gospodarki pasiecznej. Obsiewanie gruntów roślinami miododajnymi wiąże się z wysokimi kosztami uprawy, zakupu nasion, zbioru itd. Z

ekonomicznego punktu widzenia w skali kilku hektarów jest nieopłacalne. Proponuję wstąpienie do najbliższego koła pszczelarzy i nawiązanie współpracy z doświadczonym pszczelarzem-praktykiem oraz samokształcenie w oparciu o literaturę i prasę pszczelarską ("Pasieka", "Pszczelarz Polski", "Pszczelarstwo"). Zdobyta wiedza na pewno zaprocentuje. (Marek Kolek) Chcesz zadać swoje pytanie ?wyslij je mailem na [email protected]

strona główna

Początkujący Pszczelarz

Wstęp i zasady ogólnePasieka - lokalizacja, ustawienie uli ....Rodzaje pasiekWyposażenie gospodarstwa pszczelarskiegoWybór typu ula. Sprzęt do przeglądu pni. Sprzęt używany w okresie róje. Sprzęt używany przy karmieniu pszczół. Sprzęt do miodobrania. Sprzęt do pozyskiwania pyłku kwiatowego. Sprzęt do pozyskiwania propolisu. Sprzęt do zbioru i przetapiania wosku. Do znakowania matek i przygotowania ich do transportu. Do unasieniania matek - uliki weselne. Sprzęt do wprawiania węzy. Sprzęt do zabiegów higieniczno-dezynfekcyjnych. Dodatkowe wyposażenia pasiekiNabycie pszczół

Pozostałe rozdziały już wkrótce !!!

Teksty przygotowane na podstawie skryptu 'Jak założyć pasiekę" Wojewódzkiego Związku Pszczelarzy w Krakowie pod redakcją W. Kluczewski, A. i S.

Początkujący Pszczelarz - Wstęp i zasady ogólne

Szczególnym elementem środowiska przyrodniczego jest pszczoła miodna. Wierność kwiatowa pszczół przyczynia się do naturalnego zapylania roślin w obrębie gatunku. Pszczoły magazynując pożywienie odwiedzają liczne ilości kwiatów co stawia je na pierwszym miejscu wśród zapylaczy. Szybkie i sprawne zapylanie wielu roślin na wiosnę często ratuje kwiatostany przed przemarznięciem i wpływa na równomierność przekwitania i dojrzewania nasion i owoców oraz na ich jakość i ilość.

Pszczoły są niezmiernie czułym testem na skażenie środowiska, swoją organiczną podatność na środki toksyczne przejawiają w miejscu swojego bytowania, pod wpływem nawet małych dawek giną i uzmysławiają człowiekowi zagrożenie.W ulu natomiast pszczoły wykonują wiele prac a najważniejsze z nich to reprodukcja rodziny i gromadzenie zapasów. Głównym pożywieniem pszczół jest nektar i miód, ale miód jest także jednym z ważniejszych dodatków pokarmowych człowieka, a zarazem środkiem leczniczym. Drugim produktem pokarmowym pszczół jest pyłek kwiatowy, produkt białkowy bogaty w witaminy, mikroelementy, hormony, enzymy, który jest niezbędny pszczołom do funkcji życiowych, ale jest też bardzo potrzebny człowiekowi. Trzecim środkiem żywnościowym jest pokarm królowej i larw czyli mleczko pszczele. Jad służy pszczołom do obrony a człowiek wykorzystuje go jako lek w wielu schorzeniach, szczególnie reumatycznych. Pszczoły produkują też kit pszczeli (propolis) jest to środek antybiotyczny. Współcześnie pszczelarze podejmują się także produkcji tzw. ziołomiodów - poddając pszczołom pożywkę w postaci mieszaniny syropu cukrowego z dodatkiem wyciągów z ziół. Ziołomiody te są wartościowym środkiem spożywczym, ale służą także do produkcji leków. Charakterystyczne powietrze w ulu o swoistym składzie chemicznym jest wykorzystywane do inhalacji dla astmatyków.

Widzimy zatem, że korzyści jakie osiąga człowiek hodując pszczoły są duże, nawet posiadając kilka uli poprawiają one nasz budżet, nie są to wysokie sumy ale dochody są zadowalające. Zbyt produktów pszczelich jest zapewniony, a

http://www.pszczoly.pl/poczatkujacy_pszczelarz/nabycie.php

http://www.pszczoly.pl/poczatkujacy_pszczelarz/sprzetmiodobranie.php

http://www.pszczoly.pl/poczatkujacy_pszczelarz/sprzetdopni.php

http://www.pszczoly.pl/poczatkujacy_pszczelarz/wybor_ula.php

http://www.pszczoly.pl/poczatkujacy_pszczelarz/wyposazeniepasieki.php

http://www.pszczoly.pl/poczatkujacy_pszczelarz/rodzajepasiek.php

http://www.pszczoly.pl/poczatkujacy_pszczelarz/pasieka.php

http://www.pszczoly.pl/poczatkujacy_pszczelarz/wstep.php

http://www.pszczoly.pl/index.php


z miodu, pyłku, propolisu czy wosku korzysta cala rodzina pszczelarza. Paca przy pszczołach daje odprężenie, umożliwia kontakt z naturą zmusza do przebywania na świeżym powietrzu. Pszczelarstwo jest bardzo starą dziedziną gospodarki człowieka, ale w pasiece zawsze dzieje się coś nowego i ciekawego co zmusza do myślenia i sprawia niespodzianki. Z pośród całego świata zwierząt i owadów, z którymi człowiek ma do czynienia, pszczoły są jedynymi wykorzystywanymi przez niego tak wszechstronnie, a korzyści jakie przynoszą pszczoły zachęcają nas do zainteresowania się nimi i zakładania pasiek.

Decyzja o założeniu pasieki powinna być poprzedzona kontaktem z pszczołami, sprawdzeniem reakcji organizmu na działanie jadu pszczelego, oraz opanowaniem strachu przed żądleniem i brzęczeniem pszczół. Zasadniczym warunkiem przy kontakcie z pszczołami jest spokojne zachowanie się oraz spokojne wykonywanie ruchów. Drugim warunkiem jest zdobycie wiedzy na temat gospodarki pasiecznej.

Pasieka

Teren na którym ustawia się ule z pszczołami (tzw. pnie) nazywamy pasieczyskiem. Wymaga on ogrodzenia. Ogrodzenia stałe, nie wymagają żywopłotu, natomiast ogrodzenia siatkowe spełniają

swoje zadanie razem z posadzonym obok żywopłotem. Na żywopłot preferowana jest śnieguliczka dająca znaczny pożytek pszczołom.

Minimalna powierzchnia pasieczyska to około 20 arów, pozwalająca na ustawienie uli z pszczołami w odpowiedniej odległości (10 m) od

sąsiadów czy też drogi ogólnodostępnej. W przypadku nie zachowania tej odległości konieczne jest spełnienie specjalnych wymagań w zakresie ogrodzenia (szczelne i wysokie na 3 m).

Pasieczysko powinno znajdować się w pobliżu zabudowań, co ułatwia nadzór nad pasieką. W pobliżu pasieczyska powinna się

znajdować dostateczna ilość drzew, roślin miododajnych (wierzby).Nie stawiać ula:

- frontem wylotowym w bezpośredniej bliskości wody stojącej lub płynącej, w której to obciążone i powracające pszczoły mogą się

utopić,- na przeciągu, gdzie chłodne powietrze wdziera się do ula przez

otwory wlotowe,- w kotlinie (niecce), gdzie ciężkie i chłodne powietrze, szczególnie

podczas bezwietrznej pogody stoi bez ruchu,- naprzeciwko budynków ustawionych w podkowę, której część

otwarta skierowana jest na południe, gdyż wtedy wiatr zachodni łapie się na jej wschodnim ramieniu i wdziera się do całego

kwadratu, powodując, że rój pszczół nie ma spokoju ani w zimie, ani w lecie,

- tak, aby światło z okien lub latarni ulicznych padało na otwory wylotowe, wabiąc wieczorem pszczoły, co często powoduje ich

śmierć,- na miejscu, gdzie mogą występować wstrząsy powstałe, np. na

skutek rąbania drzew.

Lepsze od południowego kierunku ustawienia jest lekkie odchylenie frontu ula na południowy wschód. Takie ustawienie, daje na wylot

poranne słońce i zapobiegaprzemieszczaniu się zachodniego wiatru wzdłuż otworów

wylotowych i odciąganiu z nich ciepła. Dobre jest lekkie obniżenie terenu przed frontem wlotowym ula, tak żeby woda chłodne

powietrze łatwiej spływały.

Nie wskazana jest lokalizacja pasieki np. w centrum ruchliwego miasta z powodu zbyt dużej odległości dzielącej pszczoły od pożytków. Nie wskazane są również okolice rozwiniętych ośrodków przemysłowych lub hałaśliwych

zadymionych fabryk. Hałasy, wstrząsy, wyziewy i obce zapachy drażnią pszczoły, utrudniają im pracę i mogą powodować zatrucia. Ponadto należy unikać pasiek przy dużych zbiornikach wodnych (szeroka rzeka, jeziora) gdyż w

czasie przelotów nad nimi zwłaszcza w czasie wiatru czy nagiego deszczu będą się topiły. Nie wskazane jest zakładanie pasiek w pobliżu wytwórni słodyczy, gdyż mogą być problemy z nadlatywaniem pszczół i żądleniem załogi.

Podobnie w pobliżu pastwisk dla krów, hodowli koni, które mogą być atakowane przez pszczoły.

Nie należy ustawiać pni pszczół w odległości mniejszej niż 10 m od drogi publicznej, obcego domu mieszkalnego, stajni, ogrodu. Można zmniejszyć tą odległość pod warunkiem ustawienia przed granicą tego terenu ogrodzenia

naturalnego np. krzewy lub sztucznego o wysokości 3 m. Odległość, od arterii komunikacyjnej powinna wynosić nie mniej niż 50 m. W pobliżu pasieczyska powinna się znajdować dostateczna ilość drzew i roślin miododajnych, np.

wierzby. Żywopłot ochrania pasiekę od wiatru i zadymek śnieżnych, a także może dostarczyć pszczołom dużych ilości pyłku i nektaru. Wybierając teren należy pamiętać, że na 1km2 nie powinno znajdować się więcej niż 7-8 rodzin

pszczelich. Powinien to być teren na którym występuje dużo pożytków. Dobrym terenem pożytkowym są lasy liściaste o gęstym podszyciu runa leśnego oraz rośliny takie jak akacje, gryka czy rzepak. Ponieważ lot pszczół po nektar bywa

opłacalny wtedy, gdy nie jest dłuższy niż 2 km, a gdy warunki pogodowe bywają gorsze tylko do 1.5 km, pasieka nie powinna być zakładana dalej niż te odległości. Dalszy lot pszczół będzie nieopłacalny, ponadto pszczoły mogą ginąć.

Ze względu na pożytki i lokalizację pasiek, rozróżniamy gospodarkę stacjonarną- odległość sąsiednich pasiek liczących 40-50 pni powinna wynosić 4-5 km, oraz gospodarkę wędrowną.

Najważniejszymi dla gospodarki pasiecznej cechami pożytków są:- czas występowania pożytku, okres jego trwania,

- obfitość i źródło.

Wyróżniamy pożytki występujące w okresach:- wczesnowiosennych - okres ten rozpoczyna się w kwietniu i do tych pożytków zaliczamy takie rośliny jak podbiał

pospolity, wierzbę, klon zwyczajny i borówkę czarną. Pożytek ten przygotowuje rodzinę do dalszych zbiorów w latach o cieplej i wczesnej wiośnie.

- pożytki występujące w pełni wiosny - w tym okresie dla gospodarki pasiecznej istotne są rzepak i rzepik ozimy, drzewa owocowe, mniszek pospolity. Najodpowiedniejszą metodą dla pasiek wykorzystujących pożytki wiosenne jest

zmiana struktury rodzin przez zastosowanie nalotów, dokonywanych w pierwszych dniach rozpoczęcia się wziątka,- pożytki okresu wczesnoletniego - zaliczamy tu rośliny takie jak koniczyna biała, chwasty polne, gorczyca polna,

rzodkiew - świrzepa, chaber bławatek, mlecz polny, żmijowiec zwyczajny, oset, ostrożeń, wyka ozima i jara, koniczyna szwedzka, oraz lipy (stanowią one zdecydowanie najobfitsze pożytki w całym sezonie),

- pożytki późno letnie- do których zaliczamy lipy, które kwitną od polowy sierpnia, gryka, lucerna, nostrzyk, rzepak jary, koniczyna czerwona, saradela, wierzbówki, bodziszek łąkowy, trendowniak bulwiasty, szałwia, mięta, mikołajek

polny. Korzystanie z pożytku późno letniego stanowi nie tylko przedłużenie okresu zbioru miodu w sezonie lecz również dodatkowe źródło pyłku niezbędnego do jesiennego rozwoju rodzin i prawidłowej zimowli. Wpływa on dodatnio

na przygotowanie rodzin do następnego sezonu- pożytki okresu jesiennego - kwitną od polowy sierpnia do września. Rośliny pożytku jesiennego jest niewiele ale

najważniejszymi są wrzosowiska, które zajmują bardzo duże powierzchnie (ok, 2 ml ha) do tego okresu zalicza się również rośliny poplonowe np. facelia błękitna, gorczyca biała, oraz mieszanki tych roślin. Aby w pełni wykorzystać ten okres należy dbać o przedłużenie czerwienia, aby wychodzące z komórki pszczoły mogły zastępować zbieraczki, które

łatwo przy tak późnych zbiorach giną

-->> POWRÓT

Teksty przygotowane na podstawie skryptu 'Jak założyć pasiekę" Wojewódzkiego Związku Pszczelarzy w Krakowie pod redakcją

W. Kluczewski, A. i S.Staszews

http://www.pszczoly.pl/poczatkujacy_pszczelarz/poczatkujacy_pszczelarz.php

Wyróżniamy następujące rodzaje pasiek: - amatorskie do 20 pni,- przydomowe (wspomagające) 20 do 80 pni, - towarowe powyżej 80 pni, przeciętnie 200 /pasieki zawodowe/,- specjalistyczne.

Pasieki amatorskie:Pszczelarza amatora cechuje to, że zamiłowanie stawia ponad rachunek ekonomiczny. Pasiekę utrzymuje dla własnej satysfakcji posiadania pszczół, wyposażając w wymyślny sprzęt Praca przy pszczołach dostarcza wiele emocji i jest prawdziwym wypoczynkiem.Pasieka amatorska zlokalizowana jest w ogródku pszczelarza lub na działce w najbliższym sąsiedztwie miejsca jego zamieszkania, by móc często ją odwiedzać. Uzyskany miód zużywany jest na własne potrzeby. Wielkość pasieki od kilku do kilkunastu pni.

Pasieki przydomowe:Pasieki te stanowią dodatkowe źródło dochodu pszczelarzy, którymi są osobyróżnych zawodów oraz emeryci. Pasieka przydomowa obsługiwana jest w godzinach wolnych od pracy zawodowej. Na ogól są to pasieki liczące 20 do 50 pni. Lokalizacja tzw. przydomowa powinna dać możliwości uzyskania dobrych zbiorów. Pasieka dostarcza nie tylko miodu na sprzedaż, ale także pyłek kwiatowy, propolis, wosk, a niekiedy nawet mleczko pszczele.

Pasieki towarowe (zawodowe):Pasieki towarowe prowadzone są przez pszczelarzy o pełnych kwalifikacjach, wysokiej wiedzy teoretycznej i dużej praktyce. Wyniki gospodarcze są podstawą do utrzymania pszczelarza i jego rodziny. Pszczelarz przez cały czas pogłębia swoją wiedze przez czytelnictwo, kursy i wymianę doświadczeń z innymi pszczelarzami. Pasieka towarowa liczy powyżej 80 pni. W jednym miejscu nie powinno być więcej niż około 40 pni, dlatego często organizowane są wędrówki. Pszczelarz zawodowy pozyskuje z tej pasieki wszystkie produkty pszczele, wymienione w pasiece przydomowej, a także ziołomiód i jad pszczeli. W dużej pasiece niezbędne jest wyposażenie jej i dodatkowo w nowoczesne ule (wielokorpusowe) i nowoczesny sprzęt - pracownie pasieczną i środek lokomocji.

Pasieki specjalistyczne:W tej grupie pasiek wyodrębniamy: pasieki hodowlane, a wśród nich zarodowe zajmujące się doskonaleniem pogłowia pszczół określonej rasy czy linii wychowującej matki pszczele oraz pasieki reprodukcyjne. Pasieka taka składa się z 40 pni, a od pszczelarza wymagane są wysokie kwalifikacje. Pasieka reprodukcyjna zapewnia dla pasiek towarowych , wymianę matek i na życzenie dostarcza wraz z matkami rodzinki rozwojowe. Druga grupa pasiek specjalistycznych to pasieki szkoleniowe. Pasieki prowadzone są przy szkołach rolniczych, akademiach rolniczych, związkach pszczelarstwa - służą jako pomoc dydaktyczna. Pszczoły z takiej pasieki, niepokojone długimi przeglądami uczących się, na ogół nie dają dużego pożytku. Wielkość tych pasiek jest zróżnicowana i dostosowana do potrzeb danego ośrodka dydaktycznego.Przy różnego rodzaju placówkach naukowo - badawczych i organizacjach wyróżniamy pasieki doświadczalne. Zadaniem ich jest rozwiązywanie i sprawdzanie w praktyce problemów naukowych i praktycznych z dziedziny pszczelarskiej. Pasieki te znajdują się pod patronem pracowników naukowych lub specjalistów np. lekarzy.

-->> POWRÓT

Teksty przygotowane na podstawie skryptu 'Jak założyć pasiekę" Wojewódzkiego Związku Pszczelarzy w Krakowie pod redakcją W. Kluczewski, A. i S.Staszewscy

Wyposażenie pasieki

W gospodarstwie pszczelarskim poza pszczołami, a ściślej poza rodzinami pszczelimi, najważniejszymi elementami wyposażenia tego gospodarstwa są na pasieczysku ule, a w pracowni pszczelarskiej miodarka (wirówka miodu).Następnie niezbędny jest tu drobny, mniej kosztowny, sprzęt ale umożliwiający lub ułatwiający wykonanie właściwych na pasieczysku i w pracowni czynności obsługowych.

W dużych gospodarstwach pszczelarskich znajdują zastosowanie kosztowne, duże urządzenia , zautomatyzowane linie produkcyjne i odpowiednie środki transportu.

Tak wiec do prowadzenia gospodarstwa pszczelarskiego konieczne jest dysponowanie:

pasieką, pracownią pszczelarską, sprzętem pomocniczym, odpowiednimi środkami transportu.

Jaki typ ula wybrać??

http://www.pszczoly.pl/poczatkujacy_pszczelarz/wybor_ula.php


Wybór typu uli

Ścisły związek jakości ula z ekonomiką obsługi nie budzi wątpliwości - gdy ul jest bardziej nowoczesny, lepiej dostosowany do wędrówek a jednocześnie prosty w konstrukcji i obsłudze, tym mniej czasu pochłania dozór pasieki. Warunki te spełniają ule wielokorpusowe, najbardziej ekonomiczne w obsłudze i dające wyższe zbiory miodu.

Są to ule o ramkach niższych, szczególnie uzasadnione gdy trudniejsze są warunki przyrodnicze i pożytkowe oraz wcześniejszy pożytek główny. Należą do nich ul wielkopolski o ramce 360 x 260 [mm], ul. Ostrowskiej o ramce 360 x 230 [mm] i ul. "Apipol" o ramce 435 x 120 [mm]. Ule te zapewniają najbardziej ekonomiczną zimowlę i rozwój wiosenny pszczół czyli start do bieżącego sezonu, co głównie decyduje o ich wartości gospodarczej. W warunkach wyjątkowo korzystnych przyrodniczo (łagodna zima, wczesna, ciepła i bogato pożytkowa wiosna), oraz przy późnych, dobrych pożytkach towarowych różnice na korzyść uli z bardziej niskimi warunkami (Ostrowskiej, Apipol) mogą być minimalne. Jednak w warunkach Polski lata i okolice o tak korzystnych układach przyrodniczych należą do rzadkości, a z wczesnych pożytków towarowych korzysta większość pasiek w kraju. Dla większości pasiek wprowadzenie typu ula o niskiej ramce jest w pełni uzasadnione. W klimacie o długich zimach i zmiennej wiośnie konieczne są ule dobrze ocieplane dostosowane do zimowania rodzin silnych. Do takich należą ule wielokorpusowe, a także warszawski oraz te dwa ostatnie, obecnie rzadziej stosowane. Do zimowania dwóch rodzin obok siebie nadają się wieloramkowe ule leżaki. Na terenach o obfitych oraz długotrwałych pożytkach ul powinien umożliwiać sprawne powiększanie magazynów miodowych jak również dostosowanie do poszerzenia gniazda i łatwego odbierania miodu. Muszą one zapewniać szybką obsługę i ograniczać ją do niezbędnego minimum. Warunki te spełnia właśnie ul wielokorpusowy dostosowany do warunków przyrodniczych w naszym kraju.

W warunkach wczesnych pożytków najodpowiedniejszy jest ul o malej szeroko-niskiej ramce, szczególnie zalecany w okolicach uboższych w pożytki pszczele.Ze względu na rozwiązania konstrukcyjne i sposób powiększania przestrzeni ula zamieszkałej przez pszczoły, rozróżniamy systemy uli:- leżaki,- stojaki,- kombinowane (nadstawkowe).Leżakami nazywamy ule, w których powiększenie pojemności odbywa się w ierunku poziomym. W leżaku magazyn miodny i gniazdo znajdują się obok siebie, typowym ulem leżakiem jeszcze często stosowanym w Polsce jest ul warszawski poszerzony.Stojakami nazywamy ule, w których powiększenie pojemności odbywa się przez :h rozbudowę do góry. W takim ulu gniazdo zlokalizowane jest w dolnych kondygnacjach, a magazyn miodowy w górnych. Przedstawicielem tego typu uli jest ul wielkopolski i ul systemu Apipol.Ulami kombinowanymi lub nadstawkowymi nazywamy takie ule, które częściowo łączą w sobie cechy stojaka i leżaka, są ulami przejściowymi od leżaka do stojaka. Typowym takim ulem jest Dadant.W pasiekach prowadzonych nowocześnie stosowane są ule rozbierane - wielokorpusowe, stojaki. Jednym z nowoczesnych jest ul wielokorpusowy styropianowy systemu Apipol. Ul ten jest przystosowany do pozyskiwania pełnego asortymentu produktów pszczelich. Jako ul styropianowy stwarza dobre warunki do zimowli pszczół jak i do hodowli w okresach letnich o zmiennych warunkach atmosferycznych.

wielkopolski

apipol

langstroth

Ostrowskiej

warszawski

Sprzęt do przeglądu pni

Dłuta

Wiadro nierdzewne

Bluza z kapeluszem Kapelusz Podkurzacze

Sprzęt używany przy miodobraniu

miodarka elektryczna

beczki nierdzewne na miód

odstojnik nierdzewny

miodarka ręczna

pojemnik na miód

sita

Nabycie pszczół

Jakość rodzin pszczelarskich musi odpowiadać określonym wymaganiom. Muszą charakteryzować się dużą wydajnością miodową i woskową, oraz pyłkową, mleczka i propolisu. Rodzina pszczela powinna posiadać następujące cechy: - dużą pracowitość, - zdolność osiągania odpowiedniego rozwoju na okres pożytkowy, - małą rojliwość, - łagodność, - odporność na choroby, - zdolność oblatywania i pobierania nektaru oraz pyłku, - dobre przezimowanie, - zdolność kontynuowania lotu w różnych warunkach atmosferycznych, - długowieczność.

Wyróżniamy trzy rodzime rasy pszczele: środkowoeuropejską zwaną też krajową, kraińską, inaczej zwaną carniką, oraz kaukaską.Pszczoła środkowoeuropejska - ma ona ubarwienie szaro brunatne, średniej wielkości. Wczesne pożytki wykorzystuje częściowo. Dużą sile rozwoju ma w maju i czerwcu. Rasa ta jest dość plastyczna, da się selekcjonować według życzeń hodowcy. Nadaje się do krzyżowania z innymi rasami, a zwłaszcza z kaukaską.Pszczoła kraińską - bardziej szara od środkowoeuropejskiej i nieco mniejsza, występuje u niej szybki rozwój wiosną dochodząc do dużej siły i dobrze wykorzystując pożytki wczesne. Niezastąpiona w sierpniu i we wrześniu na pożytkach spadziowych. Jest to pszczoła łagodna lecz obdarzona dużą rojliwością.Pszczoła kaukaska - rozpowszechniona na całym świecie, popularna w Polsce, bardzo wydajna w sezonie letnim, gorzej zimuje w naszych warunkach. W polskim pszczelarstwie dobre są krzyżówki pszczół, kaukaskich z krajowymi trutniami -występuje zjawisko heterozji tj. wzmożone cechy produkcyjności szczególnie w okresie pożytków jesiennych i letnich.

-->> POWRÓT

Zapobieganie rójce

O tym, że rójki są zjawiskiem niepożądanym, osłabiają rodziny i powodują straty pszczół przekonywać nikogo nie trzeba. Wyrajanie się pszczół powoduje, że zamiast

spodziewanych kilogramów miodu mamy dużo pracy i bałagan w ramkach.Zapobieganie wchodzeniu pszczół w nastrój rojowy jest jednym z ważniejszych i

pracochłonnych czynności pasiecznych. Pierwszorzędnym orędziem walki ze zjawiskiem rójki jest wymiana matek, na linie o małych skłonnościach. Ważny jest też dobór odpowiedniego typu ula. W ulach zbyt małych lub takich, w których dostęp do

gniazda jest utrudniony nie sposób przeciwdziałać nastrojowi.

Przyczyny występowania nastroju rojowego: czynnik genetyczny – dziedziczone skłonności do rójek, nadprodukcja mleczka pszczelego – następuje gdy mało czerwiu odkrytego i


brak pożytku, wtedy robotnice nawzajem się karmią i powstają trutówki anatomiczne,

ciasnota i przegrzanie ula – przesiadujące na ramkach trutnie przegrzewają i utrudniają wentylację

niedobór substancji matecznej pszczoły ze świty zlizują ją z ciała matki (feromony) warunki atmosferyczne i układ pożytków – długie i bogate pożytki wczesne, słabe i przerywane pożytki letnie(susza, deszcz)

Zapobieganie powstawaniu nastroju rojowego: wczesne poszerzanie gniazda, ocienianie uli i malowanie daszków na biało, podawanie plastrów z węzą, zabieranie z gniazda plastra z pierzgą, wyrównywanie siły rodzin w pasiece, stosowanie ramek pracy, zapewnienie pożytku.

Wśród zabiegów mających doprowadzić do zlikwidowania nastroju rojowego można wymienić:

wczesna wymiana matek na młode, tworzenie wczesnych odkładów (zamiast kłopotliwej wymiany matek), potem

powrotne naloty na rodziny produkcyjne, poszerzanie wylotków z rozpoczęciem się pożytów, “przeciąg” ograniczanie matek w czerwieniu, zrywanie mateczników, zabieranie pszczół młodych i krytego czerwiu, zabieranie pszczół lotnych przez naloty.

Warto zauważyć, że największa skłonność do rojenia, u najczęściej hodowanych w naszych pasiekach krainek, występuje w maju i w czerwcu. Już w drugiej połowie lipca,

mimo dużej liczebności rodzin pszczelich, braku pożytków i przegrzewania się uli pszczoły nie wchodzą już z takim zapałem w nastrój rojowy.

Niektórzy pszczelarze kierując się różnymi przesłankami nie podejmują walki z nastrojem rojowym w ulu. Żeby zabezpieczyć się przed utratą pszczół stosują

następujące metody: przycinanie skrzydeł ubiegłorocznym matkom, w czasie wiosennego przeglądu

(metoda popularna w Kanadzie) stosowanie izolatorów 2-3 ramkowych lub krat uniemożliwiających matce

wyjście z ula (rój wychodzi i wraca) stosowanie różnego rodzaju rojołapek.

Zobacz też:-> rzecz o izolatorach

-> Rojołapka pomysłu Mariusza Wąsa

Artykuły > Z życia pszczelarzy > Rojołapka pomysłu Mariusza Wąsa

[Materiał przesłany przez Raghu]

Nowa rojołapka

Pszczołami zajmuję się dodatkowo, większość czasu poświęcam pracy zawodowej, więc w pasiece często stwierdzam, że pszczoły wyroiły się.

To skłoniło mnie do szukania takiego rozwiązania, aby ucieczek rojów nie było.

Ponieważ zawodowo zajmuję się blacharstwem, więc skonstruowałem urządzenie, więc skonstruowałem urządzenie, dzięki któremu rój z matką przechodzi do ula

postawionego obok.

http://www.pozytki.pl/articles.php?topic=1

http://www.pozytki.pl/articles.php

http://www.pozytki.pl/articles.php?id=66

http://http:/www.pozytki.pl/news.php?id=50

Urządzenie - rojołapka sprawdziło się w mojej pasiece i teraz mogę go juś pokazać, aby inni pszczelarze też mogli zrobić sobie podobne, jeżeli mój sposób zatrzymania

roju z matką uznają za dobry.

Obok rodziny, która szykuje się do rójki, stawiam pusty ul z węzą i suszem. Na wylotki obydwu uli zakładam moje urządzenie, które połączone jest rurką PCV długości 2 m i

obwodzie około 5 cm. Wejścia zastawione są kratą odgrodową. Jeżeli gługość rury przekracza 1m, zalecam podparcie jej na środku. W przypadku rojenia się pszczół

matka nie może uciec, ponieważ jest zakratowana, ale może przejść przez rurkę PCV do urządzenia, które jest zawieszone na dosyawionym ulu.

Pszczołi, latając wokół ul, czasem nawet uwiążą kulę rojową gdzieś na drzewie, ale po krótkim czasie wracają, gdyż nie ma między nimi matki, która z częścią pszczół

znajduje się wewnątrz urządzenia - rojołapki. Pszczoły wracając tworzą grono rojowe i powoli wchodzą do nowego ula z matką.

Gdy obsadzonej rodzinie coś nie odpowiada, nalezy na drugi dzień do tego ula wstawić ramkę z jeszcze niezasklepionym czerwiem.

Po wyjściu pierwszego roju należy ule rozłączyć i rodzinę macierzystą połączyć z drugim pustym ulem tak, aby przygotować całość do przejęcia drugiego roju.

Nie można zapominać, że z drugim rojem wychodzi matka nieunasieniona. W przypadku drugiego roju trzeba jak najszybciej ściągnąć z przodu urządzenia kratę

uniemożliwiającą wyjście matki na oblot. Tak więc nie trzeba już pilnować pszczół i nie ma obaw o utratę roju.

Na zdjęciu 1 widać prawidłowo połączone urządzenia.

Na zdjęciu 2 różnorodność urządzeń. Urządzenie zawieszone na wylocie uniemożliwi wtargnięcie myszy, nornicy oraz chroni pszczoły przed sikorkami.

Wylotki nie są zasypywane przez śnieg (fot.3) Urządzenie to zgłosiłem w Urzędzie Patentowym.

Mariusz Wąs,

Stare Koluszki 23 a, 95-060 Brzeziny

tel . (046) 8740094 0607 872932

komentarz[2] |

http://www.pozytki.pl/articles.php?id=66 http://www.pozytki.pl/articles.php?id=66 http://www.pozytki.pl/articles.php?id=66 http://www.pozytki.pl/articles.php?id=66 http://www.pozytki.pl/articles.php?id=66 http://www.pozytki.pl/articles.php?id=66 http://www.pozytki.pl/articles.php?id=66 http://www.pozytki.pl/articles.php?id=66 http://www.pozytki.pl/articles.php?id=66 http://www.pozytki.pl/articles.php?id=66 http://www.pozytki.pl/articles.php?id=66 http://www.pozytki.pl/articles.php?id=66 http://www.pozytki.pl/articles.php?id=66 http://www.pozytki.pl/articles.php?id=66Wydajność miodowa pożytków


http://www.pozytki.pl/comment.php?what=article&id=66

http://www.pozytki.pl/print.php?what=article&id=66

Tabela okresu kwitnienia wybranych roślin miododajnych i średnich wydajności miodowych wg różnych opracowań

Nazwa rośliny Okres kwitnienia

Śr. długość kwitnienia

"Pasieka wędrowna"

"Encyklopedia pszczelarska"

"Gospodarka pasieczna" OPISIK *)

Klon zwyczajny 1 V 12 1000 - 200 -

Robinia akacjowa 28 V - 600-1000 - 8* 70

Lipa szerokolistna 10 VI 10 200-300 - - 170

Lipa drobnolistna 24 VI 12 300-1200 - 70* 150

Rzepik ozimy 8V-20V 12 115-240 - 150 -

Gryka VII 21 113-494 200 300 -

Facelia błękitna V-IX 35 183-1130 300-400 - 300

Ogórecznik lekarski VII-IX 67 59-211 200-300 - 150-200

Pszczelnik mołdawski 15 VII-VIII 21 129-644 - - 200-400

Nostrzyk biały dwuletni VI-VIII 40 20 - 678 400-600 235 300-600

Mniszek pospolity V 30 225 - - -

Malina 28V-17VI 20 71 - 100 -

Szałwia lekarska VI-VII 28 194-609 - - 200-350

Żmijowiec zwyczajny VI-VII 55 182-400 300-400 - 200-400

Chaber łąkowy VI-VIII - 92-156 - - -

Trojeść amerykańska 25VI 25 187-576 - - 400-900

Trędownik bulwiasty VI-VII - 529 – 899 - - 600-900

Szałwia omszona VI-VII 41 441 - 576 - - 100-200

Szanta zwyczajna VI-VIII 48 389 – 584 - - -

Serdecznik pospolity VII-VIII 48 429 – 448 450 - 240-320

Hozop lekarski VII-VIII 46 442 – 469 - - 200-400

Krwawnica pospolita VII-VIII - 255 - 265 - - -

Przegorzan trwały 5VIII 21 1000 200 - 300-500

Farbownik lekarski - - 407 – 515 - - 200-400

Wierzbówka kiprzyca VIII - 23 – 238 600 - -

Nawłoć późna VIII 30 56 – 294 616 - 500-800

Wrzos 3 VIII – 5 IX 20 60 – 200 100 240 -

*) - wydajność jednego drzewa

Pożytki spadziowe

Według Encyklopedii Pszczelartwa spadź jest słodką i lepką cieczą pojawiającą się na liściach i gałązkach niektórych gatunków drzew i krzewów, a niekiedy też na roślinach zielonych.Jest ona efektem bytowania drobnych owadów będących szkodnikami roślin mszyc (Aphidinea) i czerwców (Coccinea), czasem też miodówki (Psyllinea).

Owady te swym gębowym aparatem kłująco-ssącym nakłuwają liście i młode pędy, z których wysysają sok, zawierający dużo cukrów lecz niewielką tylko ilość substancji azotowych. Pluskwiaki aby zaspokoić potrzeby białkowe swego organizmu muszą przerabiać dużą ilość pokarmu. Nadmiar cukrów wydalają w postaci drobnych kulek, które pokrywają liście i gałązki poniżej. Czasem chodniki pod spadziującym drzewem na przedmioty wydają się być mokre jak po deszczu.“Spadź najobficiej występuje w miejscach zacisznych, wilgotnych i dobrze nasłonecznionych”.*)

Spośród drzew liściastych najlepiej spadziują lipa, wierzba, dąb, grab, klon i osika.Spośród drzew iglastych najlepiej spadziuje jodła, nieco gorzej świerk. Często i dość długo występuje spadź również na modrzewiu.

Spore znaczenie dla wydajności spadziujących drzew liściastych ma występowanie mrówek, które bronią mszyc przed naturalnymi wrogami.

Czynnikami powodującymi zanik pożytku ze spadzi są: susza połączona z utrzymywaniem się temperatury powyżej 30 C wystąpienie ulewnego deszczu.

Mrówki, które również są odbiorcami spadzi, bronią mszycę przed niektórymi naturalnymi jej wrogami i zwiększają wydzielanie spadzi nawet o 50-70%.

Wydajność dobrze spadziującego lasu świerkowego wynosi 500 kg z hektara, a dębowego 350 do 400 kg.

*) Pasieka wędrowna – J. Makowicz

Mniszek pospolity

Z uwagi na dość powszechne występowanie tej byliny z rodziny złożonych ma ona spore znaczenie jako pożytek pszczeli. Kwitnie w maju wraz z sadami. Wcześniej spośród roślin dających w pewnych warunkach miód towarowy kwitnie tylko klon i wierzba. Uzyskanie miodu z tych pożytków wymaga przygotowania bardzo silnych pni na początek sezonu i jest możliwe tylko w przypadku sprzyjających warunków pogodowych.

Również mniszek do dobrego nektarowania wymaga ciepłej, niemal upalnej pogody, podczas której silna rodzina potrafi przynieść 3 – 5 kg nektaru.

Po południu koszyczki tej rośliny zamykają się. Mniszek kwitnie około 30 dni, rośliny na słonecznych stanowiskach zakwitają bardzo wcześnie, jednak dla zbiorów towarowych mają znaczenie jedynie zwarte łany żółte od kwitnącego mnieszka. W sprzyjających warunkach pogodowych mniszek kwitnie ponownie pod koniec lata.

Rzepak (Brassica napus var. Arvensis)

Rzepak to roślina oleista, której zasiewy posiadają bardzo duże znaczenie gospodarcze. Dlatego też jest dość powszechnie obsiewany. Wymaga gleb ciężkich, zasobnych w składniki mineralne.Rzepak ozimy (siany jesienią) zakwita z początkiem maja. Kwitnienie trwa około 3 tygodni, lecz nektarowanie jest szczególnie obfite w początkowej fazie kwitnienia. Kwiaty rozkwitają od rana aż do wczesnych godzin popołudniowych dostarczając pszczołom znaczne ilości zarówno nektaru jak i pyłku. Wydajność miodowa waha się w granicach 80-300 kg z hektara.

Rzepak jary (siany wiosną) zakwita na przełomie czerwca i lipca. Jego wydajność miodowa zwykle nie przekracza 100 kg z hektara.

Miód z rzepaku stanie płynnym jest jasnożółty i ma łagodny smak. Krystalizuje bardzo szybko, ma kolor biały konsystencją przypomina smalec. Przechowuje się źle ze względu na dużą ilość drożdżaków przyniesionych do ula wraz z nektarem. W wielu pasiekach stacjonarnych rzepak stanowi pożytek główny.Pszczoły z pasiek położonych w znacznej odległości od łanu rzepaku masowo wylatują na pożytek, co może spowodować znacznie straty szczególnie, przy silnych wiatrach i zmiennej pogodzie.

Miód rzepakowy jest łatwo przyswajalny przez organizm, zalecany jest szczególnie przy chorobach serca i miażdżycy

Robinia akacjowa

Robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia) należy do najbardziej miododajnych roślin występujących w Polsce i ze względu na dość powszechne występowanie może zapewnić bardzo obfity wziątek.“Jednak podczas wiosennych przymrozków pąki kwiatowe często przemarzają i wówczas akacja nie kwitnie w ogóle; jest więc pożytkiem zawodnym. W okresie kwitnienia wymaga ona odpowiedniego mikroklimatu”.*)W dni ciepłe nektar jest łatwo dostępny dla pszczół. Łatwiej wtedy jest pszczole odgiąć żagielek kwiatu, żeby wcisnąć się do wewnątrz. Loty pszczół stają się bardzo intensywne, a pszczoły zlatują ciężko z odwłokami pełnymi nektaru. Wieczorem kwitnące drzewa wydają bardzo intensywny i miły zapach, który rozchodzi się po całej okolicy.Przy sprzyjającej pogodzie, gdy w okolicy występują większe skupiska robinii dzienny przybytek w ulu może wynieść nawet 7 kg.

Kwitnienie robinii przepada na przełom maja i czerwca i trwa około 10 dni. Często jest ono przerywane przez burzę, która niszczy kwiaty. Bywa, że przy niskiej temperaturze pięknie kwitnące drzewa nie są odwiedzane przez pszczoły, gdyż kwiaty nie są dla nich dostępne.

Robinia lepka (Robinia viscosa) - drzewo niższe od robinii akacjowej, młode pędy ciemnowiśniowe. Często powtarza kwietnienie w sierpniu. Nektaruje bardzo obficie (wg badań dr Zbigniewa kotowskiego z Zakładu Zapylanie Roślin ISK jeden kwiat robinii lepkiej wydziela prawie dwa razy tyle cukrów co

kwiat robinii akacjowej **).

Przy korzystnych warunkach pogodowych pszczoła dla zapełnienia wola odwiedza zaledwie kilkanaście kwiatków robinii. Kwiatek żyje 4-5 dni, przy czym przez pszczoły odwiedzane są dopiero kwiaty 2-3 dniowe - wtedy nektar staje się łatwiej dostępny.

Miód akacjowy pomaga w leczeniu zaburzeń przewodu pokarmowego, przy nadkwasocie żołądka oraz w schorzeniach przewodu moczowego i nerek.Jest jasny i długo nie krystalizuje. Zawiera, w porównaniu do innych gatunków miodu dużo większą ilość sacharozy (nawet do 13%).

*) "Pasieka wędrowna" – J. Makowicz**) źródło: Pasieka nr 3(7)

Lipa

Lipa rozpoczyna kwitnienie już w połowie czerwca i jeśli występuje w większych ilościach daje zwykle dobry pożytek. Nektarowanie bywa jednak zawodne. Kwiaty posiadają bowiem płytkie nektarniki, które łatwo wysusza wiatr. Są też one wypłukiwane przez deszcze. Legenda lipy jako najdoskonalszego źródła pożytku zdaje się być przesadzona podobnie jak podawane w wielu źródłach dane o wydajności sięgającej 70 kg z jednego drzewa. Poszczególne odmiany lipy różnią się od siebie dość znacznie terminem kwitnięcia. Ma to swoje zalety, bo

pożytek jest ciągły i potrafi trwać aż 5 tygodni, ale ma też i swoje wady, bo mimo występowania dość licznego drzewostanu pożytek może być niezbyt obfity. Lipy należą też do drzew, na których często pojawia się spadź. Produkują ją mszyce zdobniczki lipowej, wylęgającej się na początku maja. Najwięcej spadzi produkują one w lipcu. Przy sprzyjającej pogodzie masowo wystąpić spadź daje pszczołom lepszy pożytek niż nektarujący kwiatostan.

Miód lipowy zalecany jest przy leczeniu zapalenia oskrzeli, grypie i wszelkiego typu przeziębieniach. W postaci płynnej jest zielonkawożółty, ma ostry smak oraz silny i przyjemny aromat. Krystalizuje w postaci grudek, zmieniając przy tym barwę na jasnożółtą.

Nostrzyk

Roślina dwuletnia lub jednoroczna. Dorasta do 2 m wysokości. Liście trójlistkowe, o brzegach nie

regularnie ząbkowanych. Kwiaty drobne, białe lub żółte, zebrane w dość luźne, wydłużone grona. Kwilnie od końca czerwca przez około 2 miesiące.

Nostrzyk biały (M. Albus L.)

Kwitnie od końca czerwca do początku sierpnia (jednoroczny od połowy lipca do września).

Należy do najlepszych roślin miododajnych w naszym klimacie. Wydajność 400-600 kg/ha (jednoroczne 300-400kg).

Nostrzyk udaje się na wszystkich glebach odkwaszonych, a na piaszczystych i żwirowatych daje największy plon zielonej masy ze wszystkich roślin motylkowatych (jest doskonały na zielony nawóz).Tam, gdzie uprawia sie go po raz pierwszy dobrze byłoby rozrzucić troche ziemi z miejsc, gdzie rósł poprzednio (zwłaszcza na glebach piaszczystych). W ten sposób wprowadzamy do gleby azotowe bakterie korzeniowe, z którymi ta roślina współżyje.Można go wsiewać w oziminy (jak koniczynę czerwoną), można jak wyżej, a można też w czystym siewie i wówczas zużywa się 18-25 kg/ha nasion. Najlepiej jest siew wykonać wczesną wiosną.

Nostrzyk żółty (M. Officinalis)

Dorasta do 100 cm, wydajność miodowa nieco mniejsza od nostrzyka białego.

Nostrzyk żółty, czyli lekarski zwiera więcej gorzkiej substancji - kumaryny. Zwierzęta jedzą go mniej chętnie i dlatego można go rozmnażać na różnych nieużytkach, bez obawy, że zostanie tam wypasiony.

Nektarowanie nostrzyków zależne jest od wilgotności powietrza i gleby, natężenia światła oraz temperatury. Pszczoły najchętniej oblatują nostrzyk w południe i pod wieczór, słabiej rano.

Duże uprawy nostrzyka mogą dać obfity zbiór miodu towarowego. Jest on jasny, po skrystalizowaniu biały, o aromacie przypominającym wanilię.

Wydajność nektarowa nostrzyku dziko rosnącego wynosi około 200 kg. W uprawie polowej - do 680 kg z ha.Miód zbierany z nostrzyku zaliczany jest do najlepszych, jest jasny, po skrystalizowaniu biały lub lekko żółty i odznacza się aromatem przypominającym wanilię. Niewielka jego domieszka do innych miodów polepsza ich smak i aromat.

Nostrzyk biały jednoroczny (polska odmiana "GOH-180").Należy go wysiewać jak najwcześniej wiosną do gleby uprawionej, jak pod zboza jare. Nie znosi gleb kwaśnych i zagłuszania przez chwasty. Do obsiania 1 ha pola potrzeba około 15(20) kg nasion wytartych ze strąków lub 20(25) kg nasion w strąkach. Rozstawa rzędów może wynosić 30-40 cm.Nostrzyk kwitnie od końca lipca do początków września dostarczajac pszczołom dobrego pożytku nektarowego i pyłkowego.

Facelia błękitna

Ta jakże popularna wśród pszczelarzy jednoroczna roślina miododajna, pochodzi z Kaliforni. Uprawia się ją na paszę zieloną i kiszonkę oraz jako poplon. Zakwita do 6 tygodniach od siewu i kwitnie 5-6 tygodni.

Najlepsze pożytki daje z siewów wczesnowiosennych (kwietniowych). Wydajność miodowa 300 - 400 kg z hektara, a wydajność pyłkowa 200 - 300 kg. Odnóża pyłku ciemnoniebieskie.

Wydajność facelii w znacznej mierze uzależniona jest od jakości gleby, na której rośnie.

Miód faceliowy jest jasnożółtawy, delikatnie pachnący, o przyjemnym smaku.

Uprawy facelii stają się coraz bardziej popularne, również za sprawą unijnych dopłat obszarowych (jednolitej płatności obszarowej).Facelia doskonale nadaje się na poplon, wysiana zaraz po żniwach zdąży zakwitnąć, dostaczając pszczołom jakże cennego przed zimą pyłku.

Na 1 ha wysiewa się 7-10kg nas

Gryka zwyczajna (Fagopyrum sagittatum Gilib)

Kwitnie w lipcu przez 3-4 tygodnie, jest bardzo dobrą rośliną nektarodajną i pyłkodajną. Nektaruje w godzinach rannych, w okresie suszy tylko do wyschnięcia rannej rosy. Na pożytkach z gryki pszczoły stają się agresywne. Wydajność miodowa z 1 ha waha się od 80 do 500 kg, średnio ok. 200 kg. Nektarowaniu sprzyja ciepła słoneczna pogoda i duża wilgotność powietrza. Miód gryczany ma barwę ciemnobrązową i charakterystyczny silny zapach i ostry smak. Jest poszukiwany i bardzo ceniony na rynku.

Wrzos

Krzewinka wysokości 30-50 cm. Na piaszczystych kwaśnych glebach tworzy wrzosowiska; rośnie w suchych lasach sosnowych i brzozowych.

Kwitnie 3-4 tygodnie począwszy od pierwszej dekady sierpnia. Wydajność miodowa z 1 ha zwartego wrzosowiska 100 kg. Dobremu nektarowaniu sprzyjają ciepłe i słoneczne dni i chłodne noce z obfitą poranną rosą. Maksymalne dzienne przybytki na wadze wynoszą 3-5 kg.

Miód wrzosowy należy do najlepszych miodów kwiatowych, ma konsystencję galaretowatą i jest trudny do odwirowania z plastrów.

Miód wrzosowy znalazł zastosowanie głównie w leczeniu prostaty.W stanie płynnym ma zabarwienie czerwonobrunatne i konsystencje galaretowatą. Ma też silny aromat i charakterystyczny ostry słodko-gorzki smak.

Artykuły > O pożytkach

sortuj według: tytułu | daty | popularności

Topinambur (słonecznik bulwiasty) - Helianthus tuberosus




http://www.pozytki.pl/articles.php?topic=4&sortby=title-ASC

http://www.pozytki.pl/articles.php?topic=4&sortby=title-DESC

http://www.pozytki.pl/articles.php?topic=4&sortby=date-ASC

http://www.pozytki.pl/articles.php?topic=4&sortby=date-DESC

http://www.pozytki.pl/articles.php?topic=4&sortby=opened-DESC

http://www.pozytki.pl/articles.php?topic=4&sortby=opened-ASC

Kwiaty przypominające słonecznik zakwitają jesienią i cieszą oko pszczelarza aż do przymrozków. Bulwy tej rośliny są jadalne.

odsłon: 531 pokaż artykuł | komentarz[2] |

Karczoch hiszpański

Bardzo okazała bylina pochodząca z basenu Morza Śródziemnego dorastająca do 2,5 metrów wysokości. Młode główki kwiatowe są jadalne.


Podbiał pospolity - Tussilago farfara

Bylina z rodziny krzyżowych.

Jest jedną z najwcześniej zakwitających roślin miododajnych, dostarcza pszczołom nektar i sporych ilości pyłku.


Jastrzębiec pomarańczowy - Hieracium aurantiacum

Większe naturalne skupiska tej rośliny można znaleźć w Bieszczadach. Kwitnie od czerwca aż do jesieni. Lubi gleby kwaśne i ubogie.

















Jeżówka purpurowa - Rudbeckia purpurea

Bylina często spotykana na naszych ogródkach jest ważnym składnikiem podnoszących odporność organizmu nowoczesnych immunokosmetyków. Pszczoły bardzo lubią odwiedzać tę roślinę.


Języczka pomarańczowa - Ligularia dentata

Lubi stanowiska dość wilgotne, gdzie wspaniale się rozwija i zakwita zwabiając duże ilości owadów poszukujących tu nektaru. Kwitnie w sierpniu i wrześniu. Pochodzi z Chin i Japonii.


Wyka ptasia - Vicia cracca

Pospolita bylina z rodziny motylkowatych. Kwitnie od początku czerwca do sierpnia. Dobrze radzi sobie nawet na bardzo słabych glebach, często można ją spotkać na miedzach i przydrożach.


Groszek bulwiasty














Bylina z rodziny motylkowatych o pięknych różowych kwiatach licznie odwiedzanych przez pszczoły. Występuje na stanowiskach suchych i słonecznych. Zakwita w czerwcu i daje duże ilości nektaru.


Moszeniec południowy - Colutea arborescens

Miododajny krzew z rodziny motylkowatych dorastający do 2-3 metrów wysokości. Kwitnie w czercu i lipcu, choć pojedyńcze kwiatki wytwarza aż do jesieni. Chętnie odwiedzany przez pszczoły i trzmiele.


Szupin (perełkowiec) japoński - Sophora japonica

Drzewo z rodziny motylkowatych, dorastające do 25 metrów wysokości. Kwitnie w sierpniu i jest masowo oblatywany przez pszczoły. Kwiaty żółtawobiałe zebrane są w duże 30cm wiechy i są łatwo dostępne dla pszczół. Ze względu na porę kwitnienia i miododajność jest niezwykle wartościowym pożytkiem.




Rezeda pachnąca - Reseda odorata





















Roślina roczna z rodziny rezedowatych. Kwiaty ma niepozorne, wydzielające przyjemną woń. Budowa ich jest taka sama jak u rezedy żółtej. Kwitnie od czerwca do późnej jesieni.


Karagana syberyjska - Caragana arborescens

Krzew z rodziny motylkowatych dorastający do 5 metrów wysokości, zakwita w połowie maja i przy ciepłej pogodzie dostarcza pszczołom duże ilości nektaru i pyłku. Rośnie nawet na najbardziej jałowych glebach.


Komonica zwyczajna - Lotus corniculatus

Bylina z rodziny motylkowatych. Dorasta do 30-40 cm wysokości. Kwitnie na żółto od maja do września.

Występuje w stanie dzikim na suchych wzgórzach, łąkach i pastwiskach. Lubi glebę gliniastą zasobną w wapń.

Jest też uprawiana jako roślina pastewna, stanowi też cenny dodatek do traw na pielęgnowanych łąkach.


Amorfa krzewiasta - Amorfa fruticosa

Krzew z rodziny motylkowatych pochodzący z Ameryki Północnej.Dorasta do 2 metrów wysokości, ma liczne wyprostowane dość ciękie pędy.

Kwitnie w pierwszej i drugiej dekadzie czerwca. Kwiaty drobne, brązowofioetowe o żółtych pylnikach zebrane w kłosowate grona, niezwykle chętnie odwiedzane przez pszczoły. Pszczoły formują z pyłku odnóża o intensywnej ciemnopomarańczowej barwie.

Rośnie dobrze na najbardziej suchych i ubogich glebach.

















Suchodrzew pospolity

Krzew średnio wysoki z rodziny powiertniowatych (Caprifoliaceae), rosnący u nas dziko w lasach i zaroślach oraz wysadzany w parkach. Nadaje się na niecięte szpalery. Ma małe wymagania glebowe, dobrze znosi ocienienie, można go sadzić pod drzewami, ale obficiej kwitnie i lepiej nektaruje, gdy rośnie w pełnym oświetleniu. Jest bardzo miododajny, zasługuje na rozpowszechnienie.


Śnieguliczka biała

Niski krzew z rodziny przewiertniowatych (Caprifoliaceae), pochodzący z Kanady i północnych terenów Stanów Zjednoczonych. Dobrze zadomowiony w Europie. Udaje się na każdej glebie, nawet piaszczystej i suchej. Dobrze znosi ocienienie, może być więc sadzony w miejscach cienistych pod drzewami. Najlepiej jednak kwitnie i nektaruje wtedy, gdy rośnie w pełnym oświetleniu.


Oliwnik wąskolistny (Elaeagnus angustifolia)

Ciernisty krzew lub małe drzewko z rodziny rokitnikowatych (Elaeagnaceae), występujące w Europie Południowej, Azji Środkowej i Chinach. U nas sadzone w parkach i na terenach osiedlowych jako roślina ozdobna ze względu na srebrzyste liście. W czasie kwitnienia wydziela przyjemny, intensywny, słodkawy zapach.


Glediczja trójcierniowa, Iglicznia trójcierniowa (Gleditsia triacanthos L.)

Glediczja trójcierniowa jest w Polsce czasami spotykana w parkach i w ogrodach. Drzewo to w warunkach klimatycznych Europy Środkowej osiąga do 25 m wysokości. Doskonale nadaje się też na przycinane żywopłoty. Oprócz odmiany posiadającej ciernie, istnieje też odmiana bezcierniowa (Gleditsia inermis).


Trojeść amerykańska (Asclepias syriaca)

Roślina trwała z rodziny trojeściowatych (Asclepiadaceae), pochodząca z Ameryki Północnej. Kwitnie z końcem czerwca trzy do czterech tygodni. Odznacza się mocną i przyjemną wonią.

Jest to chyba najbardziej nektarodajna roślina zielna spośród wszystkich obecnie u nas zaklimatyzowanych (600-800 kg). odsłon: 1370 pokaż artykuł | komentarz[0] |

Rezeda żółtawa (Reseda luteola)

Roślina dwuletnia z rodziny rezedowatych (Resedaceae), rosnąca u nas (na Wyżynie Małopolskiej i w






















Lubelskim) na suchych wzgórzach, rumowiskach, przydrożach, rzadko także jako chwast w zbożach.

Wysokość 100-140cm. Wydajność miodowa 150-300kg/ha. odsłon: 517 pokaż artykuł | komentarz[0] |



Chaber nadreński (Centaurea rhenana)

Roślina dwuletnia lub trwała z rodziny złożonych (Compositae), występująca u nas w stanie dzikim na jałowych piaskach, nasypach kolejowych i przydrożach.

Wysokość około 100cm, łodyga często jest mocno rozgałęziona. Kwiaty fioletoworóżowe do białawych. Kwitnie w lipcu i sierpniu.

Wydajność miodowa 400-600kg/ha.


Żmijowiec grecki (Echium creticum)

Roślina roczna z rodziny szorstkolistnych (Boraginaceae), pochodząca z obszarów śródziemnomorskich, spokrewniona z występującym u nas żmijowcem zwyczajnym.

Kwitnie (kwiaty różowe, białe lub niebieskie) w lipcu do połowy września. Dorasta do 70cm.

Może rosnąć na stanowiskach nawet dość suchych, lecz słonecznych. Wydajność miodowa 200-700 kg/ha.


Lawenda wąskolistna

Ta lecznicza i olejodajna roślina, zawna też lawendą lekarską, należy do rodziny wargowch (Labiatae), a ojczyzną jej są europejskie rejony śródziemnomorskie.

Wysokość 30-60cm. Kwitnie od połowy czerwca do połowy sierpnia.

Jest bardzo dobrą rośliną miododajną, dostarcza duże ilości nektaru.


Szałwia okręgowa (Salvia verticillata)

























Roślina z rodziny wargowych (Labiatae), występująca u nas w stanie dzikim, w południowej części niżu, na suchych zboczach, skałach, przydrożach i zaroślach.

Dorasta do 30-60 cm. Kwity niebieskofioletowe. Kwitnie przez dwa miesiące w lipcu i sierpniu.

Wydajność miodowa z hektara około 600 kg.


Melisa lekarska (Melissa officinalis)

Roślina lecznicza z rodziny wargowych (Labiatae), pochodzącą z rejonów Morza Śródziemnego.

Kwitnie w lipcu i sierpniu. Kwiaty ma zielonkawe, niepozorne. Pszczoły bardzo lubią zapach melisy. Wpływa on na nie uspakajająco.

Miododajność melisy w naszym klimacie nie jest wysoka i waha się między 32 a 118 kg.


Lebiodka pospolita (Origanium vulgare)

Roślina trwała z rodziny wargowych (Labiatae), o pełzających kłączach, występująca u nas w całym kraju na suchych wzgórzach, w widnych zaroślach i na skrajach lasów.

Kwitnie w lipcu i sierpniu. Dorasta do 80cm wysokości.

Lebiodka może być uprawiana specjalnie dla pszczół. Na glebach zwięzłych i urodzajnych nektaruje bardzo obficie. Wydajność z hektara może przekraczać 500kg.


Farbownik lekarski (Anchusa officinalis)

Roślina wieloletnia lub dwuletnia z rodziny szorstkolistnych (Boraginaceae).

Wysokość 30-90cm.

Kwitnie w czerwcu i lipcu, kwiaty ma najpierw purpurowofioletowe, później ciemnofioletowe.

Wydajność miodowa w uprawie polowej dochodzi do 450kg/ha.














Hyzop lekarski (Hyssopus officinalis)

Półkrzew z rodziny wargowatych (Labiatae), o łodygach w dolnej części zdrewniałych. Pochodzi z obszarów śródziemnomorskich.

Wysokość 20-60cm. Kwitnie od połowy lipca do końca sierpnia tworząc piękne ciemnoniebieskie lub różowe kobierce.

Wydajność miodowa z hektara dochodzi do 450 kg.


Niecierpek Roylego (Impatiens glandulifera Royle)

Roślina jednoroczna z rodziny niecierpkowatych (Balsaminaceae) pochodząca z Himalajów.

Rozmnaża się z samosiewu, lubi stanowiska dość wilgotne, dobrze rośnie pod płotem w przydomowym ogródku.

Kwitnie od lipca do października, a czasem aż do pierwszych mrozów. Dorasta do 1,5 m wysokości.


Trędownik bulwiasty (Scrophularia nodosa)

Bylina z rodziny trędnikowatych (Scrophulariaceace).

Naturalnym siedliskiem są brzegi potoków i rowów oraz wilgotne stanowiska w lasach i zaroślach.

Pierwsze niepozorne kwiatki pojawiają się w połowie czerwca, ostatnie końcem września, a czasem jeszcze później.

Jest jedną z najobficiej nektarujących naszych rodzimych roślin miododajnych. Wydajność 900kg z hektara.




Ogórecznik lekarski (Borago officinalis)

























Ogórecznik jest roślina, jednoroczną z rodziny szorstkolistnych.

Zakwita w trzeciej dekadzie czerwca i kwitnie ponad trzy tygodnie, a w sprzyjających warunkach nawet do nastania mrozów.

Wydajność miodowa z jednego hektara sięga od 150 do 200 kg miodu.


Szczeć pospolita (Dipsacus silvester)

Roślina dwuletnia z rodziny szczeciowatych (Dipsacaceae).

Zakwita w drugim roku i kwitnie około 3 tygodni, w lipcu oraz w sierpniu.Zwykle jednocześnie rozkwita zwarty pierścień pierścień kwiatów wokół główki.

Na jednej główce pracuje często kilka pszczół odbierających nektar i pyłek.


Wierzbówka Kiprzyca (Chamaenerion angustifolium)

Bylina z rodziny wiesiołkowatych o kłączach rozgałęzionych, płożących się i daleko porastających pod ziemią. Kwitnie w lipcu i sierpniu. Jest chętnie odwiedzana zarówno przez pszczoły jak i trzmiele. Na obszarze Syberii występują rozległe połacia wierzbówki porastające wypalone przez pożary tereny leśne. Stanowią one znakomite pożytki dla pszczoły miodnej.


Serdecznik pospolity (Leonurus cariaca)

Serdecznik jest byliną lub rośliną dwuletnią z rodziny wargowych. Wyrasta w zależności od stanowiska od 30 do 150 cm wysokości (odmiana dwuletnia nawet do 200 cm). Łodygi rozgałęzione u dołu, wzniesione, żebrowane, czterokanciaste, owłosione, o niezbyt przyjemnej woni.


Lofant, czyli Kłosowiec anyżowy (Agastache anethiodora)

















Lofant to roślina stosunkowo niedawno sprowadzona przez pszczelarzy z USA. Jest to roślina wieloletnia, aromatyczna, miododajna, posiada również walory lecznicze. Zakwita wczesniej od lipy i kwitnie przez dwa miesiące. Kiedy kwitnie, pszczoły dosłownie całymi gronami zwisają u jego kwiatostanów. Miód lofantowy jest przejrzysty, ze złocistym odcieniem, bardzo przyjemny w smaku i wartościowy.


Przegorzan (Echinops)

Bylina (przegorzan trwały - Echinops Ruthenicus) lub roślina dwuletnia (przegorzan kulisty - Echinops Sphaerocephalus) z rodziny złożonych, podrodziny rurkowych.

Kwitnie około 3 tygodni; dwuletnie w lipcu, trwałe w sierpniu.


Nawłoć (Solidago)

Roślina trwała z rodziny złożonych dorastająca do wysokości 0.6 - 1,5m. Łodyga wzniesiona, w dole naga, w górze pokryta krótkimi wioskami. Kwiaty drobne, żółte. Kwitnie późno w sierpniu i wrześniu. Drobne kwiaty wydzielają niewiele nektaru, jednak nawłoć kwitnie bardzo obficie i tam gdzie występuje, pokrywa duże obszary, lam zbiór nektaru wynosi często do 3 - 4 kg dziennie na jedną rodzinę pszczelą.


Żmijowiec pospolity (Echium vulgare)

Roślina dwuletnia dorastająca do 1 m wysokości. Rośnie na suchych wzgórzach. Kwitnie w czerwcu i lipcu, nektaruje bardzo obficie.

Wydajność miodowa z 1 ha zwartego łanu 300 - 400 kg.

Miód jest jasnożółtawy, o przyjemnym aromacie i bardzo dobrym smaku.

















Pasieka jesienią

Pszczelarska jesień niewiele ma wspólnego z tą kalendarzową. Większość pożytków kończy się około połowy lipca, wtedy też większość pszczelarzy odbiera ostatni miód. Jest to praca dość niewdzięczna, odbywa się bowiem, mimo zachowania środków ostrożności, przy silnych rabunkach pszczół.Pszczelarz wykonujący te operacje musi mieć świadomość, że sprawność jego działań będzie rzutować na wyniki przyszłego sezonu. Trzeba w tym okresie wykonać prawie jednocześnie kilka bardzo ważnych zabiegów:

odebrać miód, szczególnie jeśli jest to miód spadziowy, wycofać z ula plastry zarówno te zbyt jasne, jak i te czarne, podkarmić pszczoły, tak by miały zapas umożliwiający dynamiczny rozwój, wykonać operacje zwalczania warrozy, wymienić matki na młode

Wpływ wieku pszczół na przetrwanie zimy wg Ostrowskiej

Termin złożenia jajeczka Termin wyjścia z komórek plastra

% przeżywających zimę

% osypu

przed 6 VII przed 27 VII 39,2 60,8

6 VII - 5 VIII 27 VII - 26 VIII 82,5 17,5

6 VIII - 16 VIII 27 VIII - 7 IX 88,4 11,6

po 17 VIII po 8 IX (do 13 X) 70 30

Niezwykle ważne o tej porze roku jest wykonanie zabiegów zwalczających warrozę, tak aby pokolenie pszczół zimujących, nie było okaleczone przez tego pasożyta. Czynności te trzeba zatem wykonać możliwie jak najszybciej, uwzględniając informacje z tabeli prezentowanej powyżej.

Zobacz też:-> pszczoły zimowe -> walka z warrozą

Rozwój wiosenny

Wiosną dużo pożytków jest praktycznie niewykorzystanych (największe są możliwości zwiększenie ilości pozyskania miodu).Należy zatem maksymalnie przyspieszyć dochodzenie rodzin pszczelich do dużej siły. Najskuteczniejszą metodą jest dobre przygotowanie do zimy już wczesną jesienią, rozpoczynające się od operacji zwalczania warrozy, tak aby pszczoły zimujące nie pochodziły z czerwiu, na którym pasożytowały roztocza.Drugim równie ważnym czynnikiem jest wykorzystanie odpowiedniego materiału genetycznego, czyli hodowla pszczół bardzo żywiołowo się rozwijających.

Jeśli spełniliśmy te warunki, to łatwiej nam będzie na wiosnę doprowadzić pszczoły do siły. Ważne jest rozeznanie, jak przezimowały pszczoły. Dokonując pierwszego przeglądu musimy sporządzić notaki, które nam się przydadzą do planowania następnych działań. Najważniejszymi danymi o zimowli jest wielkość osypu, stan zapasów, siła rodziny oraz obecność i układ czerwiu (jeśli pogoda na to pozwala). Ważne jest też to co da się wyczytać z wylotki, czy pszczoły noszą pyłek i na ile intensywne są ich loty.

W celu wiosennego przyspieszenia rozwoju rodziny pszczelej stosujemy takie zabiegi jak: odsklepianie plastrów z pokarmem, ocieplanie gniazda od góry i dostosowanie jego wielkości do siły pszczół, wystawienie na toczek tacki ze zmielonym pyłkiem, dostarczanie wody niezbędnej do wychowu czerwiu (nasączona gąbka na dennicy ula), tak by

pszczoły przy złej pogodzie nie musiały wylatywać z ula.

Dobrze jest też dostarczyć pszczołom pokarmu w postaci ciasta (miodowo-cukrowego, drożdżowo-cukrowego lub miodowo-cukrowego z dodatkiem pyłku).

Wpływ wczesnowiosennego podkarmiania namiastkami pyłku na wydajność produkcyjną rojów badała Z. Konopacka. Wynika z niego, że najlepszy efekt daje podanie ciasta miodowo-drożdżowego. Operacja taka daje możliwość zwiększenie wydajności z ula nawet o 20%.

Przeczytaj też:

http://www.pozytki.pl/infopage.php?id=129


-> "Kwiecień w pasiece" autorstwa Edku-> Metoda ZygmuntaSz na szybkie pobudzanie

Kiedy odbierać miód

Ustalenie właściwego terminu rozpoczęcia miodobrania nie jest rzeczą łatwą. Obecność dużej ilości miodu w ulu powoduje zmniejszenie intensywności lotów pszczół. Gdy pożytek występuje dalej, pszczoły zalewają miodem gniazdo, a matka nie ma gdzie czerwić. Prowadzi to w prostej linii do narastania nastroju rojowego. Z drugiej jednak strony zbyt szybkie miodobranie powoduje pogorszenie jakości miodu, który może źle się przechowywać.

Chodzi aby nie było zbyt dużych rabunków, uzyskać miód gatunkowy, a jednocześnie dojrzały. Jeśli pożytek zanika stopniowo (rzepak), najlepiej jest odbierać miód pod koniec trwania, gdy przybytki wagowe od 2-3dni wyraźnie maleją. Jeśli intensywny pożytek kończy się gwałtownie (akacja, spadź) to najlepiej wybierać 3-4 dni po jego zakończeniu. Miód powinien być zasklepiony chociaż do połowy powierzchni plastrów. Przy słabym nasileniu wziątków i dłuższej suszy miód gęsty i dojrzały często nie jest zasklepiony. Strumień dojrzałego miodu wyciekającego z miodarki układa się w wyraźny wzgórek.

Poddawanie matek

Zamin pszczołom da się wyhodowaną młodą matkę trzeba usunąć z ula tę starą. Jest to dość kłopotliwa czynność, należy ją wykonać bardzo ostrożnie używając przy tym jak najmniej dymu.

Znakomicie pomaga tu znaczenie matek kolorowymi opalikami. Matkę taką dużo łatwiej później znaleźć. Czasem stosuje się też wybieg polegający na wstawieniu w środek gniazda na dzień lub dwa przed planowanym zabiegiem plastra z pustą woszczyzną. Matka prawdopodobnie właśnie tam będzie składała czerw. Czasem jest potrzeba zastosowania bardziej radykalnych środków, do których należy przesianie pszczół przez sito zrobione z kraty odgrodowej.

W pasiece wędrownej, a szczególnie w pawilonach do wymiany stosuje się tylko zapłodnione, czerwiące już matki, które oznacza się opalikami o kolorze, który wskazuje na ich rok urodzenia. W pasiekach stacjonarnych lub ulach wolno stojących często stosuje się matki zapłodnione lecz jeszcze nie czerwiące, matki niezapłodnione, a również mateczniki na wygryzieniu. Czasem poddaje się też jajeczka czerwiu pochodzącego od matki zarodowej lub reprodukcyjnej. W tym przypadku odpada ryzyko nieprzyjęcia matki, ale za to mamy długą przerwę w dopływie młodych pszczół.

Poddawanie matek jest jedną z najtrudniejszych czynności w pasiece. Najłatwiej są przyjmowane matki w odkładach, w których są same młode pszczoły. Sposoby poddawania matek:

Poddawanie w klateczkach z kilkoma pszczołami, musi mieć możliwość schować się przed atakiem, jednocześnie kontakt z pszczołami. Otwór klateczki wypełniony twardym pokarmem, żeby wybieranie zajęło kilkanaście godzin. Klateczkę mocuje się na górnej beleczce.

w izolatorze z plastrem z wygryzającym się czerwiem wstawia się w środek gniazda. Wygryzające się pszczoły stają się świtą nowej matki, która może rozpocząć tam czerwienie. Izolator można zdjąć po kilku dniach.

Wpuszczanie matki przez wylotek. Matka musi być głodzona pół godziny, poddaje się ją do osieroconej rodziny wieczorem o zmroku. Można chłodnym dymem wystraszyć strażniczki.

Łączenie rodzin

Pszczoły z różnych rodzin odznaczają się odrębnym zapachem pochodzącym od matki i zwykle są w stosunku do siebie agresywnie nastawione. Operację łączenia pszczół najlepiej wykonać pod koniec dnia, gdy pszczoły są mniej aktywne, najlepiej przy bezwietrznej pogodzie. Dobrze gdy pszczoły z obu łączonych rodzin mają wola wypełnione miodem lub syropem. W celu utrudnienia pszczołom orientacji dobrze jest zastosować substancję zapachową np. W postaci kropli miętowych. Można też pszczoły zrosić rzadkim aromatycznym syropem.

Artykuły > Pytania i odpowiedzi > Jakie dokumenty są potrzebne do rejestracji gospodarstwa pasiecznego u powiatowego lekarza weterynarii?

"Każdy właściciel pszczół z tytułu użytkowania zwierząt i pozyskiwania produktów spożywczych ma obowiazek zgłosić swoją pasiekę do rejestru prowadzonego przez Powiatowego Lekarza Weterynarii. Podstawa: Ustawa z dnia 24.04.1997r. o zwalczaniu chrób zakaźnych zwierząt ( Dz. U. 1999r. nr 66 poz. 752: zmiany: Dz.U. 2001 nr 129 poz. 1438, Dz.U. 2002r. nr 112 poz. 976, Dz.U. 2003r. nr 52 poz. 450).

Zarejestrowanie pasieki w Powiatowym Inspektoracie Weterynarii winno nastąpić w ciągu 30 dni od chwili nabycia rodziny pszczelej lub osadzenia roju. Właściciel zgłaszający pasiekę do zarejestrowania winien udokumentować, że posiada ukończony podstawowy kurs pszczelarski z wynikiem pomyślnym.

http://isip.sejm.gov.pl/prawo.nsf/9ccbb24fca41c4aec12567ae002a59a3/1f35b2324c34e234c1256cfd003ccef6?OpenDocument


http://isip.sejm.gov.pl/prawo.nsf/9ccbb24fca41c4aec12567ae002a59a3/b64508ee0a3c4f9ac1256c00003386e3?OpenDocument

http://isip.sejm.gov.pl/prawo.nsf/9ccbb24fca41c4aec12567ae002a59a3/a57a79c3b26a924cc1256b06003c666d?OpenDocument

http://isip.sejm.gov.pl/prawo.nsf/9ccbb24fca41c4aec12567ae002a59a3/212905b6d3918df7c12567d1004080df?OpenDocument

http://isip.sejm.gov.pl/prawo.nsf/9ccbb24fca41c4aec12567ae002a59a3/212905b6d3918df7c12567d1004080df?OpenDocument




http://www.polanka.pozytki.pl/articles.php?id=24

http://www.pozytki.pl/print.php?what=infopage&id=6

Postawa: Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8.01.2003r. w sprawie rejestru podmiotów prowadzących niektóre rodzaje działalności dotyczące zwierząt i produktów zwierzęcych (Dz.U. 2003r. nr 7, poz. 87).

Powiatowy Lekarz Weterynarii zgłoszonej pasieki do rejestracji nadaje numer identyfikacyjny, który jest niezbędny przy wystawianiu przez pszczelarza handlowego dokumentu identyfikacyjnego, dla każdej partii produktu pochodzącego z jego pasieki, który jest wprowadzony do obrotu.

Dotyczy to sprzedaży bezpośredniej w pasiece, na wystawie, targowisku jak również w formie dostaw do zakładów żywienia zbiorowego. Podstawa: Ustawa z dnia 14.02.2003r. o zmianie ustawy o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt rzeźnych o Inspekcji Weterynaryjnej (Dz.U. 2003r. nr 52 poz. 450).

Należy pamiętać, że sprzedaż bezpośrednia jest dokonywana przez pszczelarza w punkcie sprzedaży urządzonym na terenie jego gospodarstwa lub ze środka transportu na obszarze powiatu, w którym znajduje się gospodarstwo posieczne albo na terenie innego powiatu, po uzyskaniu zgody Powiatowego Lekarza Weterynarii właściwego ze względu na miejsce sprzedaży. Podstawa: Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13.12.2002r. w sprawie szczegółowych warunków weterynaryjnych wymaganych przy prowadzeniu działalności związanych ze sprzedażą bezpośrednią (Dz. U. 2002r. nr 223, poz.1879)."

Prezes WZP w Gorzowie Stanisław Dubiel

Tytułem uzupełnienia (mam nadzieję, że Pan Prezes nie będzie miał mi za złe): Przy rejestracji u Powiatowego Lekarza Weterynarii nie wymagane jak do tej pory było wylegitymowanie się uprawnieniami typu "ukończony podstawowy kurs pszczelarski z wynikiem pomyślnym". Nic mi nie wiadomo, żeby któryś z kolegów pszczelarzy miał jakiś problem z zarejestrowaniem pasieki, co więcej niektóre koła PZP zarejstrowały pasieki swoich członków "hurtem", zbierając na zebraniu dane i podpisy. Rejestracji dokonały oddelegowane do tego celu osoby.

Marek Pogorzelec [email protected]

Artykuły > Pytania i odpowiedzi > Jakie wymogi powinno spełnić gospodarstwo pasieczne ?

Obszar pasieczyska powinien być oznaczony (ogrodzony), a przy wejściu do pasieki powinna znajdować się tablica z napisem: Uwaga - pszczoły! Osobom nieupoważnionym wstęp wzbroniony. Poniżej tablicy należy podać nazwisko właściciela pasieki wraz z numerem jego telefonu (Dz. U. 2003r. nr 168 poz.1643).

Właściciel pasieki odpowiada za szkody spowodowane przez pożądlenia ludzi lub zwierząt, dlatego celowym jest aby: - ule z pszczołami były ustawione co najmniej 10 m od uczęszczanej drogi publicznej, budynków inwentarskich i mieszkalnych oraz ogrodu nie bliżej 50 m od autostrad i drogi szybkiego ruchu, - ule z pszczołami ustawione w odległości 3-10 m z wyjątkiem autostrad i dróg szybkiego ruchu należy oddzielić stałą przeszkodą w postaci parkanu, krzewów czy muru o wysokości co najmniej 3m, - na obszarach o dużej gęstości zaludnienia wskazane jest użytkowanie pszczół łagodnych o obniżonej agresywności, - wskazane jest ubezpieczenie pasieki od odpowiedzialności cywilnej w ramach swojej organizacji pszczelarskiej.

Jakie wymogi powinno spełniać gospodarstwo pasieczne? Co powinno znajdować się w takim gospodarstwie? - wydzielone miejsce na środki dezynfekcyjne (szafa zamykana na klucz), - miejsce do przechowywania leczniczych produktów weterynaryjnych np. oznakowana apteczka weterynaryjna zamykana na klucz, - odzież i obuwie przeznaczone do używania wyłącznie w gospodarstwie pasiecznym, - środki dezynfekcyjne jak: soda kaustyczna, wapno palone, spirytus skażony (denaturat) niezbędne do doraźnej dezynfekcji sprzętu i terenu, - wyodrębniona pracownia pasieczna z dwoma pomieszczeniami z przeznaczeniem do prowadzenia miodobrania i do przechowywania pozyskanych odnóży pyłkowych i rozlewania miodu. Podstawa: Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19.12.2002r. w sprawie wymagań dotyczących higieny w procesie produkcji (Dz. U. 2002 r. nr 234, poz.1979).

Każdą pracę należy rozpocząć i kończyć myciem i dezynfekcją wykorzystywanych urządzeń i sprzętów pasiecznych ze sprzątaniem całego pomieszczenia. Podłoga i ściany pracowni miodowej winny mieć gładką i nie nasiąkliwą powierzchnię, powinna być zapewniona możliwość bieżącego mycia rąk w czystej wodzie, czysty ręcznik i mydło.



http://isip.sejm.gov.pl/prawo.nsf/9ccbb24fca41c4aec12567ae002a59a3/900ab03457c20f3ac1256ca8002e56df?OpenDocument


http://isip.sejm.gov.pl/prawo.nsf/9ccbb24fca41c4aec12567ae002a59a3/20c42595e42879b2c1256cbe003deee1?OpenDocument

Osoby pomocnicze i pszczelarz pracujący bezpośrednio w pracowni miodowej podczas miodobrania, a także przy rozlewaniu miodu do opakowań detalicznych powinni posiadać aktualne zaświadczenie potwierdzające dopuszczenie ich do takiej pracy. Pszczelarz powinien posiadać niezbędną wiedzę z zakresu: - przepisów regulujących zagadnienia bezpieczeństwa i jakości zdrowej żywności, -zagrożeń wynikających z zanieczyszczeń żywności, -znajomości zasad dobrej praktyki higienicznej.

Ze względów higieniczno - sanitarnych polegających na utrzymaniu w czystości rąk pszczelarza i urządzeń pasiecznych oraz żywieniu pszczół w każdej pasiece powinna być woda dobrej jakości, która podlega badaniom raz na rok jeżeli pobierana jest z sieci wodociągowej oraz dwa razy w roku jeżeli woda pobierana jest z ujęć indywidualnych. Wyniki badań wody należy przechowywać przez dwa lata. Podstawa: Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19.11.2002r. w sprawie wymagań jakości wody (Dz. U. 2002r. nr 203, poz. 1718) oraz Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27.11.2002r. w sprawie wymaga, jakim powinny odpowiadać wody przeznaczone do spożycia (Dz. U. 2002r. nr 204, poz 1728).

Każda pracownia pasieczna powinna być wyposażona w apteczkę, w której powinno się znajdować: woda utleniona, krople nasercowe, maść ntyhistaminowa, wapno musujące, gaza, bandaż, przylepce, opaski, rękawice gumowe i nożyczki.

Prezes WZP w Gorzowie Stanisław Dubiel

Tytułem uzupełnienia (2006-03-23): Prawdopodobie trochę Unia była demonizowana i myśleliśmy, że nagle wszystko się zmieni. Zmieniło się niewiele, a na ile (zgodnie z literą prawa) powinno się polskie pszczelarstwo zmienić, to ustalić trudno. Wciąż na przykład nie wiem, jaka powinna być ta pracownia pszczelarska mojej 50 ulowej pasieki.

Będę miał parę dni wolnego to popytam :) Dam znać, jak się czegoś dowiem, ale najlepiej będzie jak zapytacie u siebie i poprosicie o odpowiedź na piśmie ;)

Pozdrawiam Marek Pogorzelec [email protected]

Artykuły > Co i gdzie zakwita > Terminy rozpoczęcia pożytków

Porównanie terminów kwitnienia głównych roślin miododajnych w latach 1999-2003 - Gorzów Wielkopolski

Nazwa rośliny Wydaj.miodowaz 1 ha

Intens. Długośćkwitn.

1999 2000 2001 2003 2004

Klon zwyczajny 1000 4 12 - 5 IV - 15 IV 14 IV

Sady *) 30 1,5 20 1 V 19 IV 27 IV 28 IV 21 IV

Rzepak ozimy 200 4 12 - 28 IV 5 V 5 V 28 IV

Robinia akacjowa 1000 8 - 27 V 14 V 30 V 25 V 30 V

malina, lipa szerokolistna, nostrzyk żółty, żmijowiec, chaber bławatek, farbownik lekarski

Lipa drobnolistna 1200 4 12 2 VII 17 VI 5 VII 24 VI 7 VII

Nawłoć późna 200 - 30 22 VIII 20 VIII 20 VIII 5 VIII -

Wrzos 100 - - - - - - -

*) - data rozpoczęcia kwitnienia czereśni

Pomysły, metody, wynalazki > Przedwiośnie w podczerwieni

Dzięki kontaktom Pana Stanisława Zbiega otrzymaliśmy jako pierwsi do publikacji bardzo ciekawe zdjęcia wykonane kamerą termiwizyjną.Pochodzące z końcówki tegorocznej zimowli (6 marca 2006 roku) zaopatrzoną komentarzem:"posílám pohledy do zimního úlu. Včely už mají jaro, kytky ještě ne :-("

Co można przetłumaczyć tak:"Przesyłam spojrzenia do zimujących rodzin. Pszczoły już czują wiosnę, kwiatki jeszcze nie :("




Szczegółowy opis zdjęć:

Dokonano pomiaru 4 marca 2006 około godziny 18:00.Temperatura powietrza w czasie pomiaru minus 2'C, przeciętna w dzień plus 0,8'C, maksymalna o 13:00 plus 9'C.Cały dzień pochmurno.

Powyżej. Ul nr 1 otwarty zdjęty igielit stanowiący okrycie z góry.Pszczoły się złościły, latały i żądliły.

Powyżej. Ul nr 1 - widok z przodu

Powyżej. Ul nr 1 - widok z tyłu

Tak samo obfotografowany ul nr 2

Powyżej ul nr 2 - widok z zewnątrz

Powyżej. Zdjęty tylko daszek, igielit na korpusie pozostawiony, a to dlatego, że pod nim było bardzo dużo pszczół.

W imieniu polskich pszczelarzy dziękuję Panie inżynierze !

Zdjęcie i komantarz: Ivan CernyTłumaczenie: Stanisław Zbieg

Pomysły, metody, wynalazki > Wiosenne pobudzanie

Metoda ZygmuntaSzn na szybkie doprowadzenie wiosną pszczół do dużej siły. Więcej: http://www.polanka.pozytki.pl/articles.php?id=23

Wiosenne pobudzanie matek do czerwienia rozpoczynam, gdy temperatura powietrza utrzymuje się przez trzy-cztery dni na poziomie 6-8 a nawet 5-6 stopni C, a jest to mniej więcej między dwudziestym lutego a piątym marca. Pobudzanie matek polega na odsklepianiu plastrów z pokarmem znajdujących się w ulu. Nigdy nie podaję wiosną żadnych ciast ani syropu, osłabione bowiem zimowlą pszczoły musiałyby pobierać i przerabiać ciasto lub syrop. W przypadku, kiedy stwierdzę, że mają mało pokarmu w ulu, co rzadko się zdarza, wstawiam ramki z pokarmem z magazynu, zawsze jest ich pewien zapas.

Do odsklepiania przystępujemy we dwójkę. Pierwsza czynność to przygotowanie pasków gąbki nasączonych wodą. Następnie wyjmuję ostatnią ramkę z pierwszego ula, strząsam z niej pszczoły jednym silnym uderzeniem w ramkę, jeżeli na ramce zostanie kilka pszczół pozostawiam je i ul zostaje zamknięty Najważniejsze w tym zabiegu jest zminimalizowanie czasu otwarcia ula, a tym samym uniknięcie wyziębienia gniazda. Ramkę odsklepiam w poziomie na dwie szerokości widelca z obu stron. Po tych przygotowaniach podchodzimy do następnego ula, ja trzymam ramkę już odsklepioną, pomocnik w tym czasie otwiera ul i wyjmuje ostatnią ramkę. Odsklepioną ramkę, wyjętą z pierwszego ula wkładam do tego który został otwarty. Ramka ta jest wkładana jako przedostatnia. Pomocnik kładzie pas gąbki nasączony wodą a na nim kołpaczek blaszany po to, aby poduszka nie wycisnęła wody i ul zostaje zamknięty. Wszystkie te czynności są powtarzane kolejno w każdym ulu. Gąbkę z wodą stosuję w celu zatrzymania pszczół w ulu. Chcę im w ten sposób dostarczyć wodę, w poszukiwaniu której zaczęłyby wylatywać z ula, co przy dość niskiej temperaturze prowadziłoby nieuchronnie do ich krzepnięcia. Odsklepianie powtarzam co cztery-pięć dni, stopniowo dostawiając ramki w górnym korpusie. Zabieram je z dolnego korpusu lub z magazynu.

komentarz[1] |

Przeczytane > "Kwiaty dla pszczół"

Kwiaty dla pszczół

Źródło: Gazeta Wyborcza, Małgorzata Łączyńska, 21-01-2004

"Sukces pszczelarza zależy od tego, czy w najbliższej okolicy pasieki rosną kwiaty pełne pyłku i nektaru. Jeżeli ich brak, nie pomogą ani jego umiejętności, najlepszy system ula, czy pracowita rasa pszczół. Gdy nie ma roślin miododajnych - nie ma miodu.

Aby pszczoły mogły robić miód, potrzebny jest im nektar. Powstaje on na roślinach w specjalnych gruczołach zwanych nektarnikami lub miodnikami. Wbrew powszechnemu mniemaniu nie zawsze mieszczą się one w koronach kwiatowych roślin. Bywa, że znajdują się u nasady przylistków albo na spodniej stronie liści. Nektar nektarowi nierówny, chodzi bowiem nie tylko o to, by roślina wytwarzała go dużo, ale żeby miał on wysoką zawartość cukru. Im słodszy nektar, tym więcej miodu wychodzi z tej samej jego ilości. U niektórych gatunków nektar zawiera blisko 70% cukrów, lecz są rośliny, u których zawartość cukru w nektarze wynosi tylko 5%. Tego pszczoły nie zbierają wcale. Korzystają one także z ogromnych ilości pyłku kwiatowego, który nie służy bezpośrednio do produkcji miodu, ale jest wysokobiałkowym pokarmem. Bez niego rój nie mógłby normalnie pracować i żyć. Bogatym, lecz rzadszym źródłem surowca do wyrobu miodu jest także spadź, słodka wydzielina mszyc lub czerwców, szkodników żerujących na liściach drzew.

Jak daleko po nektar

Pszczoła, wybierając się podróż po nektar, pobiera z ula zapas miodu. Może wtedy odlecieć od niego nawet 6 -7 km, ale z takiej odległości wziątku (nektaru, pyłku lub spadzi) nie przyniesie. Dlatego te pracowite owady nie powinny latać dalej niż 1,5 km, dalsze loty są nieekonomiczne, gdyż zużywają na nie zbyt dużą ilość miodu. Aby roje mogły normalnie funkcjonować muszą mieć od wiosny do jesieni dostęp do roślin produkujących pyłek i nektar. Gdy nie mają z czego produkować nowego miodu, żywią się tym z zapasów. Dlatego już przy zakładaniu pasieki trzeba zwrócić uwagę na rośliny rosnące w promieniu 1 km od naszej działki, przyjrzeć się gatunkom w sąsiedztwie i ocenić czy tworzą one wystarczająco obfitą i ciągłą bazę pokarmową przez cały okres aktywności pszczół.



http://www.polanka.pozytki.pl/articles.php?id=23



Miodowe drzewa i krzewy

Drzewa i krzewy w pobliżu pasieki można sadzić na rabatach, w rozmaitych kompozycjach, ale wyjątkowo korzystnym rozwiązaniem jest założenie z nich wielogatunkowego żywopłotu. Prócz tego, że dostarczą nektaru i pyłku, ochronią ule przed silnymi wiatrami i ograniczą zbyt niskie loty pszczół poza pasieczyskiem. Warto posadzić w nim wiele różnych gatunków drzew i krzewów, kwitnących w różnym czasie, najlepiej od wiosny do jesien..

Podstawą dobrego rozwoju pszczół na wiosnę są wierzby, szczególnie wierzba iwa (Salix caprea), która zakwita już na początku marca dostarczając dużo cennego o tej porze pyłku. Blisko uli warto sadzić jej okazy męskie wyodrębniane jako odmiana 'Mas'. Później, w drugiej połowie marca ukazują się niezwykle pyłkodajne kwiaty leszczyny pospolitej (Corylus avellana). O tej porze roku dalekie loty zbieraczek są dla nich niebezpieczne, gdyż pszczoły łatwo się wychładzają. Obecność pyłku leszczynowego blisko pasieki oszczędzi im dalekich podróży. W trzeciej dekadzie kwietnia, tuż przed rozwinięciem liści, zakwita śliwa ałycza (Prunus cerasifera). Gatunek ten świetnie nadaje się na wysoki, nieformowany żywopłot.

W połowie maja zaczyna kwitnąć irga błyszcząca (Cotoneaster lucidus), krzew rzadko kojarzony z miodem, u którego jednak zawartość cukru w nektarze niewiele ustępuje osławionej facelii (blisko 70%). Z kolei kwiaty śnieguliczki białej (Symphoricarpos albus), która kwitnie od czerwca do września odwiedzane są przez pszczoły od świtu do zmierzchu. To najlepszy krzew miododajny - nie powinno go zabraknąć przy żadnej pasiece.

Dobrze jeśli na naszej działce lub w pobliżu rosną robinie akacjowe (Robinia pseudoacacia), kwitnące jeszcze przed lipami i od końca maja do połowy czerwca pokryte są białymi, pachnącymi kwiatami pełnymi wysokocukrowego nektaru i pyłku.

Wśród drzew najbardziej miododajne są lipy. Jeśli nie ma ich w okolicy pasieki, to warto posadzić przynajmniej kilka młodych egzemplarzy - stworzą dla naszych pszczół nieprzebraną bazę pokarmową. Odpowiednio dobrane gatunki tych drzew kwitnąć mogą przez 2 miesiące a niekiedy i dłużej. Najwyższą wydajnością cukrową - czterokrotnie wyższą od rodzimej lipy drobnolistnej - odznacza się lipa Moltkego (Tilia x moltkei), kwitnąca od połowy czerwca do pierwszych dni lipca. Mnóstwo cennego nektaru i pyłku w pierwszej połowie lipca ma lipa krymska (T. euchlora), a do połowy sierpnia niezastąpione są lipa japońska i wonna (T.japonica, T.innsullaris).

Miododajne zielne

W marcu, kiedy osłabionym przez zimę i głodnym pszczołom trudno znaleźć pożywienie, każda jego ilość jest na wagę złota. Warto więc mieć na działce kwiaty kwitnące już od połowy marca, na przykład stokrotki pospolite (Bellis parennis), które gęsto rosnąc w trawie, razem mogą dać pokaźną ilość pyłku. Podobnie jak zawilce - gajowy i wielkokwiatowy (Anemone nemorosa, A.sylvestris) kwitnące od marca do maja. Od połowy czerwca do pierwszych dni sierpnia niezastąpionym źródłem gęstego nektaru jest wierzbówka kiprzyca (Epilobium angustifolium), roślina o różowych lub amarantowych kwiatach zebranych w stożkowate grona, dziko rosnąca w lasach na porębach, na stanowiskach bogatych w próchnicę. Kwitnie akurat wtedy, gdy rodziny pszczele są najsilniejsze i mają ogromne zapotrzebowanie na pokarm.

Prawdziwymi skarbem wśród miododajnych bylin są przegorzany. Przegorzan kulisty (Echinops sphaerocephalus), roślina dwuletnia, która kwitnie od połowy lipca do połowy sierpnia, dostarcza rekordowych ilości wysokocukrowego (70%) nektaru i pyłku. Pszczoły pracują na jego kwiatach przez cały dzień bez przerwy, po 5-6 zbieraczek na jednym kwiatostanie. Równie cennym pożytkiem dla pszczół jest przegorzan węgierski (E.banaticus) gatunek wieloletni, rozpoczynający kwitnienie około tydzień później. Obie rośliny tworzą bardzo dekoracyjne, niebieskie, kuliste kwiatostany.

Od końca sierpnia do początku października pokarm pszczołom mogą zapewnić zarośla nawłoci późnej (Solidago gigantea), gęsto porastającej nieużytki.

Jeśli pasieka jest mała to otaczające ją drzewa: lipy, robinie, klony, kasztanowce, miododajne zarośla z nawłocią, wierzbówką czy wierzbami zupełnie naszym pszczołom wystarczą. Często jednak mamy do czynienia z przerwą w kwitnieniu okolicznych roślin. Tę lukę czasową znakomicie wypełni jednoroczna facelia błękitna (Phacelia tanacetifolia), której fioletowe lub błękitne kwiaty zebrane są w wyjątkowo dekoracyjne kwiatostany zwinięte na kształt pastorału mają bardzo wysoką wydajność nektarową i pyłkową. Ma krótkim okres wegetacji, trwający tylko 80-90 dni. Można ją wysiewać od wczesnej wiosny (nawet na zmarzniętą glebę) do połowy lipca.

Kiedy wiemy już, jakie rośliny otaczają naszą pasiekę i wstępnie oszacowaliśmy okres ich kwitnienia, łatwo zauważyć czy w naszej okolicy występuje tzw. okres bezwziątkowy - bardzo niekorzystny czas, kiedy pszczołom brakuje nektaru i pyłku. "

komentarz[0] |

Biologiczne zwalczanie warrozy" - Pszczelarstwo wrzesień 1985 - Prof. J. WOYKE.



Szerokie rozprzestrzenienie się pasożyta pszczelego Varroa jacobsoni i wielkie szkody przez niego wyrządzane spowodowały intensywne poszukiwanie najróżniejszych metod zwalczania tego roztocza. Wypróbowywano i w dalszym ciągu poszukuje się różnych środków chemicznych zwalczających Varroa. W niektórych przypadkach zastosowanie akarycydów stanowi jedyny ratunek dla pszczół. Jak można było się spodziewać, jedne środki okazały się bardziej skuteczne, inne mniej. Niektóre chemikalia stosowane przeciwko roztoczowi Varroa zabijały w trakcie stosowania zabiegu również i pewną liczbę pszczół. Inne wpływały ujemnie na matkę lub pszczoły robotnice, co uwidacznia się dopiero po pewnym czasie (np. skrócenie życia). Dotychczas uboczne skutki stosowania większości chemikaliów nie są w ogóle znane. Powtarzanie zabiegów prowadzi do kumulowania się tych środków w produktach pszczelich, co może powodować dalsze ujemne skutki dla pszczół i dla ludzi spożywających te produkty. Nie znaleziono dotychczas środka, który zabijałby wszystkie roztocze po jednokrotnym użyciu. Taki stan prowadzi do selekcji populacji odpornych. Niewielka liczba roztoczy odpornych na stosowane środki chemiczne przeżywa i następnie rozmnaża się, produkując dalsze pokolenia coraz bardziej odporne na akarycydy. Tak więc intensywne stosowanie tych środków może doprowadzić w krótkim czasie do wyselekcjonowania pasożytów zupełnie na nie odpornych. Jak widać, stosowanie różnych chemikaliów do zwalczania pasożyta Varroa pociąga za sobą szereg ujemnych skutków.

Wszystkich tych niedogodności można uniknąć stosując biologiczne metody zWalczania. Dlatego metody te należy szeroko propagować i stosować, gdy jest to tylko możliwe. Wszelkie środki chemiczne dotychczas zbadane działają tylko na roztocze znajdujące się na zewnątrz komórek. Nie odkryto dotychczas takich, które zabijałyby roztocze wewnątrz zasklepionych komórek. Przy obecności czerwiu w rodzinie chemikaliami zabija się tylko niewielką liczbę roztoczy. Konieczne jest więc powtarzanie zabiegów. Pomimo to pojedyncze sztuki przeżywają i dają początek następnemu, bardziej odpornemu pokoleniu. Zamiast więc niszczyć roztocze, które znajdują się na zewnątrz komórek, lepiej zniszczyć te, które znajdują się w zasklepionych komórkach. Można tego dokonać metodą biologiczną. W Polsce jest znana i stosowana metoda zwabiania Varroa do czerwiu trutowego i niszczenie go. Do ula wstawia się kawałki lub całe plastry trutowe albo pozostawia wolne przestrzenie, które pszczóły zabudowują plastrami trutowymi. Matka zaczerwia te plastry, a ponieważ roztocze chętniej wchodzą do komórek z czerwiem trutowym, wiele ich gromadzi się w nich. Plastry te po zasklepieniu czerwiu usuwa się z ula i niszczy. Metoda ta w niektórych przypadkach prowadzi do znacznego obniżenia liczby pasożytów w rodzinie. W innych jednak nie wykazano istotnego obniżenia populacji roztoczy w porównaniu z rodzinami kontrolnymi, w których takich zabiegów nie stosowano.

Istnieje jednak inna, znacznie skuteczniejsza, metoda biologicznego zwalczania roztocza Varroa. Otóż w ulu, w którym znajduje się czerw, należy matkę odizolować za pomocą kraty odgrodowej na pustym plastrze pszczelim w środku gniazda. Do izolacji można użyć specjalnego izolatora, do którego wkłada się plaster. Można także w ulu odgrodzić kratą odgrodową przedział na jeden plaster. Matka wkrótce składa tu jaja, z których wylęgają się larwy. Pasożyty wychodząc wraz z wygryzającymi się pszczołami z pozostałych plastrów poszukują komórek z larwami, gdzie mogłyby się rozmnażać. Początkowo znajdują komórki z larwami w pozostałych plastrach i do nich wchodzą. Część roztoczy wchodzi jednak już do komórek w odizolowanym plastrze. Po ośmiu - dziewieciu dniach od chwili rozpoczęcia zabiegu nie ma już w plastrach poza izolatorem odkrytego czerwiu. Dziesiątego dnia czerw w izolatorze jest również zakryty. Plaster z izolatora należy więc usunąć i wstawić tu inny, pusty, który matka wkrótce zaczerwi. Pasożyty wychodzące z komórek innych plastrów nie znajdują otwartego, czerwiu nigdzie poza izolatorem. Masowo więc ściągają do izolatora, wchodząc do komórek z czerwiem. Gdy czerw w plastrze w izolatorze zostanie zakryty, plaster ten należy ponownie usunąć. Wraz z plastrem usuwa się wiele roztoczy. Do izolatora należy, wstawić trzeci pusty plaster. Po 21 dniach od rozpoczęcia zabiegu wygryzą się wszystkie robotnice, a po 24 dniach trutnie z plastrów poza izolatorem. Plaster z odkrytymi larwami, powinien pozostać w izolatorze około tygodnia dłużej. W sumie matka powinna zaczerwić 3-4 plastry, tą metodą można usunąć z ula do 97% roztoczy.

Oczywiście metodę tę można w różny sposób modyfikować. Chcąc zwiększyć ilość czerwiu dostępnego dla pasożyta i ułatwić mu dostęp do czerwiu, zabiera się plaster z izolatora co 6-7 dni. Do izolatora wstawia się drugi, pusty plaster. Wyjętego z izolatora plastra z otwartym czerwiem nie zabiera się jednak z ula, lecz wstawia do gniazda poza izolator. Tu ściągają obecnie roztocze wchodząc do komórek ze stopniowo zakrywanym czerwiem. Po następnych siedmiu dniach wszystek czerw w tym plastrze jest już zakryty. Plaster ten należy więc usunąć z ula. W tym samym dniu wymienia się kolejny, drugi plaster z izolatora z otwartym czerwiem, wstawiając go do gniazda poza izolator. Do izolatora wstawia się z kolei trzeci, pusty plaster. Po trzech tygodniach powtarza się całą manipulację, wstawiając do do izolatora czwarty, pusty plaster. W tym czasie wygryzają się z plastrów poza izolatorem wszystkie pszczoły, a wraz z nimi wychodzi z komórek reszta roztoczy. Roztocza te będą wchodzić do stopniowo zakrywanych komórek z czerwiem czartego plastra. Plaster ten powinien pozostawać w ulu do chwili zakrycia czerwiu. Gdy to nastąpi, czwarty plaster usuwa się z ula, a matkę uwalnia.

Można zastostosować inną jeszcze modyfikację tej metody, przy której zmniejsza się liczbę manipulacji w ulu. W tym celu matkę izoluje się na trzech plastrach. Jednak tylko środkowy plaster powinien być pusty, natomiast dwa boczne powinny zawierać czerw w różnym wieku - zarówno otwarty jak i zakryty.

Początkowo roztocze ściagają do bocznych plastrów, gdzie znajduje się między innymi czerw na zakryciu. Po ośmiu dniach czerw na zakryciu znajduje się już w środkowym plastrze, gdzie

ściągają roztocze. Z dwóch bocznych plastrów w izolatorze stopniowo wygryzają się pszczoły. Plastry te matka stopniowo zaczerwia. Roztocze więc wciąż znajdują czerw na zakryciu w izolatorze, gdzie się gromadzą. Nie ma więc poterzeby co 6-10 dni wymieniać plastrów w izolatorze. Po 21 dniach wygryzą się jednak wszystkie pszczoły z plastrów poza izolatorem, a wraz z pszczołami wyjdą z komórek również wszystkie roztocze, które będą ściągać do czerwiu w izolatorze. Gdybyśmy po tym terminie pozostawili trzy ptastry w izlatorze, to wraz z wygryzającymi się tu pszczołami wychodziłyby również roztocze, stając się źródłem dalszego porażenia pszczół. Dlatego też 21 dnia po rozpoczęciu zabiegu należy wszystkie trzy plastry z izolatora zabrać. Na ich miejsce należy dać trzy puste plastry albo odizolować matkę, tylko na jedpym pustym plastrze. Po zakryciu czerwiu plastry te lub plaster należy usunąć z ula wraz z resztą zgromadzonych tu roztoczy. Matkę można uwolnić z izolacji.

Wydaje się, iż najbardziej godna polecenia jest druga modyfikacja, opisywanej, metody, polegająca na cotygodniowym przekładaniu czerwiu z izolatora do gniazda i następnie zabieraniu go po dwu tygodniach.

Powstaje pytanie, co należy robić z plastrami z czerwiem usuwanymi z ula? Można postąpić z nimi w dwojaki sposób. Czerw ten można zniszczyć. W tym celu ścina się zasklep z czerwiu, a sam czerw wytrząsa z plastra. Robi się to w ten sposób, iż chwyta się ramkę z jednej strony i uderza drugą stroną o twardy przedmiot, np. o brzeg stołu, nadstawkę. Przy większej liczbie plastrów można po prostu odwirować w miodarce. Jeżeli porażenie czerwiu, nie jest zbyt wielkie, można pokusić się o wychów pszczół z tego czerwiu. W tym celu zabieranego z izolatorów czerwiu nie niszczy się, lecz wstawia do jednego lub kilku innych pni, w których prowadzi się również walkę biologiczną. W tych zbiorczych pniach należy jednak trzymać matkę w izolatorze i wymienieniać w nim plastry tak długo, aby po wygryzieniu się ostatnich pszczół z plastrów poza izolatorem ,znajdował się w izolatorze otwarty czerw jeszcze przez tydzień. Po tym terminie plaster z izolatora usuwa się z ula wraz z resztą roztoczy.

Następne zagadnienie dotyczy terminu biologicznego zwalczania. Otóż nie należy go prowadzić wiosną, gdyż w ten sposób osłabi się rodziny na główny pożytek. Nie należy stosować go rówież jesienią, gdyż osłabi się rodziny na zimę.

Najodpowiedniejszą porą jest okres pod koniec pożytku, kiedy i tak zwykle należy stosować ograniczenie matek w czerwieniu. W naszych warunkach przypada pomiędzy 20 czerwca a 20 lipca. W zależności od miejscowych warunków pożytkowych można stosować pewne przesunięcia tego okresu. Pszczoły z czerwiu produkowanego w tym okresie zwykle wygryzą się zbyt późno, aby wziąć udział w zbiorze nektaru, a duża ich liczba powoduje jedynie nadmierne zużycie zapasów. Pszczoły te nie doczekają również zimy, a więc mają one mały wpływ na siłę rodzin zimujących. Z drugiej strony wiadomo, że zmniejszenie ilości czerwiu w rodzinie przedłuża długość życia pszczół dorosłych. Tak więc za stosowanie tego zabięgu w okresie pożytku powoduje wzrost produkcji miodu. Wzrost ten powodowany jest przedłużeniem życia pszczół zbieraczek oraz zmniejszeniem konsumpcji zapasów, zarówno przez czerw jak i przez pszczoły, które wygryzają się po pożytku. Tak więc zastosowanie opisanej metody biologicznej daje pszczelarzowi podwójne korzyści: z jednej strony zwiększa produkcję miodu, z drugiej uwalnia rodzinę pszczelą od pasożytów. Metoda ta powinna stać się stałym elementem rutynowej, całorocznej gospodarki pasiecznej.

Prof. J. WOYKE Zakład Pszczelnictwa SGGW-AR w Warszawie

Źródło: "Biologiczne zwalczanie warrozy" - Pszczelarstwo wrzesień 1985 - Prof. J. WOYKE.

Strona głównaCzy wiesz, że ...- Podczas odwiedzania kwiatów przez pszczołę na jej owłosieniu bywa od kilkudziesięciu tysięcy do 3-5 mln ziaren pyłku.- Podczas lotu pszczoła zużywa w ciągu każdej minuty ponad 0,3 mg pokarmu.- Zawartość cukru w nektarze waha się od 5 do 70% zależnie od gatunku rośliny.- Spośród roślin kwiatowych zapylanych przez owady nektar wydziela blisko 250 gatunków.- Przy temperaturze powietrza poniżej +10 stopnij C i powyżej +38 stopni C kwiaty nie wydzielają nektaru.- Dwa obnóża, z których każdy ma masę 10-12 mg, zawierają 3-4 mln ziaren pyłku; aby zebrać tyle pyłku, pszczoła musi odwiedzić 500 kwiatów.- W jednej komórce plastra mieści się do 18 przyniesionych przez pszczoły z każdego lotu par porcji obnóży, których ogólna masa wynosi 140-180 mg. W ciągu jednego dnia rodzina pszczela zbiera 100 do 400 g obnóży, a w ciągu jednego sezonu pszczelarskiego 25-30 kg, a czasem nawet do 55kg pyłku.

- Pszczoły odwiedzają najchętniej kwiaty poszczególnych roślin w następujących godzinach: od godziny 9 do 10 – gryki, gorczycy, ogórka, koniczyny czerwonej; od godziny 10 do 13 – rzepaku jarego, słonecznika; od godziny 13 do 15 – facelii, komonicy zwyczajnej, esparcety; około godziny 15 – nostrzyku białego, koniczyny białoróżowej.- Kwiaty rzepaku na powierzchni 1 ha wytwarzają do 130 kg pyłku, kwiaty gryki siewnej – prawie 400 kg, lucerny siewnej – od 78 do 323 kg, koniczyny czerwonej – 30kgDo godziny 14 – 15 pszczoły przynoszą do uli 80% ilości obnóży zbieranych w ciągu całego dnia.- Na wychów 1 kg (10 000) pszczół rodzina pszczela zużywa od 0,9 do 1,5 kg pyłku, zależnie od jakości zawartych w nim składników pokarmowych.- Miód wykazuje największą skłonność do krystalizacji w temperaturze 14-15stopni C, a najmniejszą w temperaturze od 4 do 10 stopni C i powyżej 30stopni C 1 kg pszczół może wydzielić 0,5 kg wosku.- Aby wydzielić jeden kilogram wosku rodzina pszczela zużywa 3,6 kg miodu.- Masa właściwa wosku wynosi w temperaturze 20stopni C 0,96 g/cm3Wosk topi się w temperaturze 62-70 stopni C Jedna łuseczka woskowa wydzielona przez gruczoł woskowy pszczoły ma masę 0,25 mgNa odciągnięcie jednej komórki pszczelej rodzina pszczela zużywa 13 mg wosku, czyli około 50 łuseczek woskowych, a na zbudowanie jednej komórki trutowej – 29-30 mg czyli od 112 do 120 łuseczek woskowych.- Na budowę jednego matecznika pszczoły zużywają 80razy więcej wosku niż na zwykłą komórkę roboczą.- Naukowcy z Francji dokonali ważnego odkrycia które może stać się przełomowe w zwalczaniu warrozy groźnej choroby pszczół. Stwierdzili oni, że w ciele larwy pszczół występują związki chemiczne wabiące pasożytnicze roztocza "Varroaj acobsoni". Związkami tymi są metylowe i etylowe estry kwasów tłuszczowych, głównie estry metylowe kwasu palmitynowego. Umieszczenie tych związków na dennicy ula spowodowało opuszczenie przez pasożyty ich żywicieli. Roztocza przenosiły się na podłogę ula, gdzie można je było łatwo zniszczyć.Taka metoda zwalczania warrozy pozwoli ograniczyć stosowanie pestycydów, co zmniejszy możliwość zanieczyszczenia nimi miodu. Nie będzie także groźby uodpornienia się pasożytów na środki chemiczne.

W sprzyjających warunkach pszczoły potrafią wyprodukować z 1 ha :- arcydzięgla od 60 do 300 kg aromatycznego i jasnego miodu.- gorczycy białej od 30 do 150 kg bladożółtego bardzo poszukiwanego miodu.- kminku 100kg miodu.- anyżu od 50-100kg miodu.- melisy lekarskiej od 130-200 kg miodu o miłym aromacie i delikatnym smaku.- mięty około 200kg miodu.- szałwi wieloletnia zwana ogrodową ( kwiaty niebiesko-fioletowe ) – 650kg miodu.- nostrzyka białego od 200 do 600 kg miodu.- chabra bławatka około 100 kg miodu.- ognichy około 40kg miodu.- facelii do 1000 kg miodu.- ogórecznika lekarskiego do 200 kg miodu.- przegorzana do 1000 kg miodu.- trojeści amerykańskiej około 800kg miodu.- lipy do 1000 kg miodu ( w zależności od wieku drzewa do 10 kg ).- białej akacji do 1400 kg miodu.- rzepaku do 600 kg miodu.- lofanta ( kłosowca ) od 1000 do 1200 kg.

Etapy w życiu pszczoły robotnicy

1. Robotnice przez pierwsze trzy dni po wygryzieniu pełnią rolę sprzątaczek. Do przygotowania jednej komórki plastra do zaczerwienia przez matkę, niezbędna jest praca od 15 do 30 pszczół.2. Kolejny etap pracy to "karmicielki" Czterodniowe pszczoły dostarczają pokarmu tylko starszym larwom. Pokarm - to pierzga pomieszana z miodem i mleczkiem. Około szóstego dnia gruczoły mleczne robotnic osiągają maksymalną aktywność co umożliwia karmienie młodszych larw i matki w świcie. Jedna robotnica może wykarmić do trzech larw.3. Około dziewiątego dnia życia gruczoły woskowe zaczynają produkować wosk. Pszczoły te w tym okresie nazywamy "woszczarkami". Woszczarki odbudowują plastry, zasklepiają komórki.4. Następne z czynności to przerabianie nektaru na miód, odparowywanie wody, utrzymywanie odpowiedniej temperatury w gnieździe.5. Zakończenie tego okresu tzw. "ulowego" to objęcie funkcji strażniczek. Ponieważ w tym okresie żądło jest już wystarczająco twarde a zbiorniczek jadowy pełny.6. Ostatni etap życia pszczoły to "zbieraczka". Okres ten trwa około dwóch tygodni. Robotnice przynoszą do ula nektar spadź i wodę w wolu a pyłek i substancje balsamiczne (do produkcji propolisu) w koszyczkach na trzeciej parze nóg. Niektórzy naukowcy twierdzą, iż pszczoła zbieraczka żyje określoną ilość kilometrów tzn. jeżeli przeleci około 500 (+/-) 250km to kończy życie przeważnie poza ulem. Do ostatniego lotu z którego już nie powraca wylatuje z taką samą energią jak do pierwszego.

Źródło "Pszczelarstwo"

Do pobrania (zip.668kb)- "Gospodarka pasieczna w ulu wielokorpusowym"(wg Mgr inż. Wanda Ostrowskiej)

Rozmnażanie akacji z nasion

nasiona zalane wodą o temperaturze 90 stopni i moczone przez 48 godzin wschody napęczniałych nasion

rozsada akacji po miesiącu

Strona główna

pszczoły

Documents

Transcript of pszczoły