Psychologia sportu - Kompedium z wykładów 1-9

2008-01-15

1

Teoretyczne podstawyTeoretyczne podstawypsychologiipsychologii w sporciew sporcie

DARIUSZ [email protected]

SWPS - Semestr zimowy 2007/2008

Psychologia sportuPsychologia sportu

• Nauka, która zajmuje siębadaniem ludzkiegozachowania w kontekście uczestnictwajednostki w sporcie oraz tego jak cechyzawodnika, trenera (lidera) oraz środowiskazewnętrznego wpływająna wykonanie


Czynniki wpływające na wynik sportowyCzynniki wpływające na wynik sportowy


Zawodnik Środowisko zewn.

Trener / coach

Wynik sportowy

Psychologia sportuPsychologia sportu


Psychologiaedukacyjna

Sport iaktywność

fizyczna

Psychologiaosobowości

Psychologiaspołeczna

Psychologiapoznawcza

Psychologiakliniczna

Psychologiakontuzji

Psychofizjologia

Psychologiarozwojowa

Pochodzenie psychologii sportuPochodzenie psychologii sportu


PSYCHOLOGIA SPORT

PSYCHOLOGIA SPORTU

Uczenie się

Um. Mentalne

Sport dzieci

Poradnictwo

Diagnostyka

Dyn. grupy

Komfort życia

Niepełnosprawni

Obszary działania psychologa sportuObszary działania psychologa sportu

• Edukacja

• Badania

• Interwencje kryzysowe


2008-01-15

2

Zagadnienia etyczne w psychologii sportuZagadnienia etyczne w psychologii sportu

• Kim jest psycholog sportu – wymagania• Tajemnica zawodowa• Etyczny obowiązek poznania wyników badańi

teorii leżącej u podstaw konkretnego narzędzia• Używanie kwestionariuszy psychologicznych• Praca mężczyzn psychologów z kobietami

zawodniczkami• Potrzeba ciągłego poszerzania wiedzy


TrochęhistoriiTrochęhistorii

• Norman Triplett – rok 1???• Era Griffith’a:1920 -1940;• Era stagnacji: 1940 – 1965; kilka doktoratów• Era motoryki: 1966 – 1977; badanie wpływu

czynników psychologicznych na wyniki• Obecne czasy: 1978 -….; peak

performance, czasopisma, organizacje, komputeryzacja

• sporT psychology vs. sportS psychologySWPS - Semestr zimowy 2007/2008

LiteraturaLiteratura

• Williams J. (2001) „ Applied Sport Psychology. Persolangrowth to peak performance”,

• Singer R. (2001) „Handbook of Sport Psychology”,• Taylor J. (2005) „Applying sport psychology: four

perspectives”• Krawczyński, Nowicki (2004), „Psychologia sportu w

treningu dzieci i młodzieży”• Anshel, M. (2003), „Sport psychology. From theory to

practice”, San Francisco: Benjaming Cummings• Tyszka, T. (1991) „Psychologia sportu”’ Warszawa:

Wydawnictwo AWF• Gracz, J., Sankowski, (2000). Psychologia sportu”, Poznań:

Wydawnictwo AWFSWPS - Semestr zimowy 2007/2008

Literatura za tydzieńLiteratura za tydzień

• Dąbrowska, H., (1991), „Motywacja a osiągnięcia wsporcie”, w: Tyszka (red.), „Psychologia sportu”’Warszawa: Wydawnictwo AWF

• Taylor, J., Wilson, G., (2005). “Applying sportpsychology: four perspectives”. Illinois: Human KineticsPublishers

• Singer R., Hausenblas H., Janelle C. (2001). „Handbookof sport psychology”, Wiley & Sons Inc


Teoretyczne podstawy psychologiisportu


Motywacja w sporcie

Dariusz [email protected]

Definicje motywacji


• Wewnętrzny czynnik, który pobudza, kieruje i scaladziałanie jednostki; działania te ukierunkowane sąnazaspokojenie potrzeb jednostki (Murray)

• Hipotetyczny konstrukt używany do opisu wewnętrznychlub/i zewnętrznych sił, które inicjują, ukierunkowująorazwzmagająintensywnośći wytrwałośćdziałania jednostki(Vallerand, Thill , 1993)

• Inklinacja do wytrwałego dążenia i kontynuowaniawysiłku w obszarach aktywności jednostki związanych zesportem ( Walker i in. 2005 )

• Motywacja: zdolnośćdo ciężkiej pracy w obliczuzmęczenia, bólu, znudzenia i pragnienia by robićcośinnego (Taylor 2000)

2008-01-15

3

Źródła motywacji w sporcieAnshel 2003


• Czynniki osobowe –potrzeby, zainteresowania, cele, osobowość

• Czynniki sytuacyjne – lider grupy, bilanswygranych i przegranych, pogoda, publiczność

Źródła motywacji w sporcieAnshel 2003

• Interakcja czynników osobowych i sytuacyjnych


Czynnikiosobowe

Interakcjaczynników

osobowych isytuacyjnych

Motywacjazawodnika

Czynnikisytuacyjne

Motywacja wewnętrzna


• Odnosi siędo podejmowania i kontynuowaniaprzez podmiot działania ze względu na samątreśćtej aktywności oraz dla przyjemności isatysfakcji czerpanej z działania

1. Motywacja wiedzy2. Motywacja działania3. Motywacja doświadczania stymulacji

Motywacja zewnętrzna


• Działanie realizowane jest ze względu nazewnętrzne wobec niego czynniki

1. Zewnętrzna regulacja2. Uwewnętrzniona regulacja3. Regulacja oparta na identyfikacji4. Regulacja oparta na integracji

Self-determination theoryDeci, Ryan 2000


Trzy podstawowe potrzeby człowieka:• autonomicznego funkcjonowania( wolna

wola, przejawianie własnej inicjatywysprawczość)

• bycia w relacji z innymi osobami (poczucie troskize strony innych)

• kompetencji (własnaciekawość, skuteczność, podejmowaniewyzwań)

Kontinuum – Deci Ryan, 1992


Brakmotywacji

Typmotywacji

Motywacjawewnętrzna

Motywacjazewnętrzna

Rodzajregulacji

Braksamostanowienia

Wysoki poziomsamostanowienia

Brak chęci

Regulacja opartana identyfikacji

Wewnętrznamotywacja

Zewnętrznaregulacja

Uwewnętrznionaregulacja

Brakregulacji

Zewnętrznenagrody

Wewnętrznenagrody i kary

Wewnątrzsterownośćbez

przyjemności

Odczuwanieprzyjemności

Zachowanie

2008-01-15

4

Motywy uprawiania sportu

• Rekreacja: potrzebaprzyjemności, zdrowia, wewnętrznej satysfakcji

• Sport wyczynowy:pragnienie odniesieniasukcesusportowego, zaspokojeniaambicji oraz zdobycieuznania społecznego(Zdebski 1998)

MOTYW Wyczynowcy Amatorzy

Rekreacja 79% 94%

Zdrowie 68% 75%

Koleżeństwo 52% 73%

Społecznykontakt

18% 19%

Wyczyn 28% 9%

Współzawo-dnictwo

15% 4%


Poziomy motywacji


• Dowody wysokiej motywacji do uprawiania sportu –punktualność, dbanie o sprzęt, uważne słuchanietrenera, wysiłek wkładany w naukęnowychumiejętności,

• Dowody niskiego poziomu motywacji do uprawianiasportu – brak zaangażowania, rozproszenieuwagi, pomijanie reguł

Jak nie motywowaćzawodników


• Stosowanie ćwiczeńfizycznych jako kar• Stosowanie rozmów przedmeczowych• Obniżanie wartości przeciwnika• „Naszym celem jest wygrana”• Niesprawiedliwe traktowanie zawodników w zespole• „Jeśli nie narzekająto znaczy, że sązadowoleni”• „Demolka pomeczowa”• Kompleks Napoleona• Wywoływanie lęku u zawodników

Jak motywować?


• Indywidualne podejście do zawodnika• Zaplanowane działania• Uzgadnianie z zawodnikiem przyszłego kierunku

działania• Rozwijanie własnych umiejętności• Wprowadzenie jasnych regułi dyscypliny• Wprowadzanie humoru• „Zwycięstwo nie jest najważniejsze”

Motywowanie zespołu


• Dopasowanie do siebie celów indywidualnych izespołowych

• Wspólne uzgodnienie celów zespołowych• Wprowadzanie świadomości pełnionych ról w zespole• Planowanie spotkańcałej drużyny• Komunikacja zespół– trener• Rozmowy przedmeczowe i pomeczowe

Badanie motywacji u sportowców - narzędzia


• Sport Motivation Scale – pomiar poziomu motywacji

wewnętrznej, zewnętrznej, i braku motywacji (bazuje

na teorii Deci & Ryan)

• Profile of Mood States – Morgan 1979

• The Intrinsic Motivation Inventory

(McAuley, E., Duncan, T., & Tammen, V. V. 1987)

2008-01-15

5

Literatura


• Gracz, J., Sankowski, T. (2000). Psychologiasportu. Poznań: Wydawnictwo AWFRozdz. 10 – Procesy emocjonalne

Procesy emocjonalne w sporcie


SWPS - Semestr zimowy2006/2007


Definicje emocji• Emocja jest subiektywnym stanem psychicznym, uruchamiającym

priorytet dla związanego z niąprogramu działania. Jej odczuwaniutowarzyszązwykle zamiany somatyczne, ekspresje mimiczne ipantomimiczne oraz zachowania (Doliński 2002)

• Emocje można ujmowaćjako proces sygnalizowania,że dzieje sięcośistotnego z punktu widzenia dobrostanu jednostki oraz zadańrealizowanych przez system poznawczy i zachowanie (Frijda 1998)

• Emocja jest reakcjąna stymulujące zdarzenie (rzeczywiste iwyobrażone). Powoduje zmiany w narządach wewnętrznych imięśniach jednostki, jest odczuwana subiektywnie, wyrażana jestm.in. poprzez zmiany wyrazu twarzy, działanie oraz może wpływaćna przyszłe zachowania (Deci 1980)


Teorie Emocji

• Teoria Jamesa – Langego (1890)

• Teoria Cannona – Barda (1927-1928)

• Teorie aktywacyjne: Arnold (1960), Hebb (1973)

• Dwuczynnikowa teoria emocji – Schachter, Singer (1962)

• Poznawcze teorie emocji: Lazarus (1991)

• Funkcjonalne ujęcie emocji – Frijda (1998)


Wpływ emocji na jednostkę

Emocje wpływająna:

• poziom pobudzenia

• poziom motywacji

• poziom pewności siebie

• umiejętnośćkoncentracji


Rodzaje emocji

• pozytywne vs.negatywne

• pomagające vs.przeszkadzające

Pozytywne Negatywne

Pom

agające

•podniecenie•euforia• radość•szczęście•duma

• frustracja•złość

Prze

szkadzające

•satysfakcja•zadowolenie

•strach•panika

•wściekłość•rozpacz•zakłopotanie•gniew

•poczucie winy•smutek


2008-01-15

6

Pętla negatywnych emocji


Frustracja(neg. Pomagająca)

Frustracja(neg. przeszkadzająca)

Złość(neg.Przeszkadzająca)

Panika(neg. Przeszkadzająca)

Bezradność(neg. przeszkadzająca)

Zmienne wpływające na procesy emocjonalne wsporcie (Lazarus 1991,2000)

• Inwestycje jednostki w wykonanie zadania

• Wynik działania

• Wymagania sytuacyjne i posiadane zasoby

• Wpływy zewnętrzne


Procesy emocjonalne w sporcie• Okres treningu

• Okres przed startem

– stan gotowości startowej

– stan gorączki startowej

– stan apatii startowej

• Start w zawodach

• Okres po starcie

– sukces

– porażka


Literatura za tydzień

• Psychologia osobowości w sporcie -Jarvis, M., (2002), „Psychologiasportu”, Gdańsk: Wydawnictwo GWP, rozdz. 2





Osobowośćw sporcie

Podstawowe problemy


• Brak teoretycznego podłoża badań• Brak ostrych definicji zawodników, amatorów,

zawodników sukcesu i porażki• Nietrafny dobór badanych grup utrudnia

generalizowanie wyników• Używanie nieprawidłowych statystyk• Używanie nieprawidłowych kwestionariuszy• Nadinterpretowanie danych korelacyjnych

2008-01-15

7

Osobowość


Osobowośćjest to mieszankacech, właściwości, która czyni jednostkęunikalną

Struktura osobowości: (Martens 1975)• Rdzeńpsychologiczny• Typowe reakcje jednostki• Zachowanie związane z rolami społecznymi

Podejścia do osobowości w sporcie


• Podejście cech – cechy sąstałe i niezależne odsytuacji, stała predyspozycja do reagowania wdany sposób (lata 60-te i 70-te)

• Podejście sytuacyjne – zachowanie jednostki jestdeterminowane przez sytuacjęzewnętrzną

• Podejście interakcyjne – cechy osoby i zewnętrzneczynniki determinujązachowanie jednostki

Badania osobowości w sporcie


• Dwa obozy: sceptyczny vs. naiwny (Morgan 1980)

• W latach 1960 -1980 opublikowano ponad 1000

badańosobowości u sportowców (Fisher 1984)

• Związek miedzy osobowościąa wykonaniem

• Sportowcy vs. nie sportowcy

• Zawodniczki vs. nie zawodniczki

Pomiar osobowości w sporciemeta analiza


• Ekstrawersja (Vanden Auweele 1993)– 25 badań– 1042 zawodników– Hipoteza 1: brak różnic miedzy zawodnikami a

normalnąpopulacją- potwierdzona– Hipoteza 2 – różnice pomiędzy sportami

indywidualnymi a zespołowymi - ???• Introwersja – biegi długie, tenis stołowy,

badminton, zapasy, szermierka, hokej, strzelectwo,żeglarstwo

• Ekstrawersja – biegi długie, wioślarstwo,strzelectwo, zapasy, rugby, pływanie, żeglarstwo

Pomiar osobowości


• Pomiar cechy i stanu– STAI (Spielberger i in. 1970)– TAIS (Nideffer, 1976)– POMS (McNair i.in. 1971)– Sport Competition Anxiety Test (Martens 1977)– Competitive State Anxiety Inventory-2 (Martens i in.

1982)– Trait-State Confidence Inventory (Vealey 1986)– Anxiety Assessment for Wrestlers (Gould i in. 1984)

Zalecenia przy stosowaniu kwestionariuszyosobowości


• Dopasuj narzędzie do celu badania i poznaj błądpomiaru

• Pamiętaj o własnych ograniczeniach• Nie stosuj kwestionariuszy do selekcji• Informuj badanych o celu badania• ZAWSZE udzielaj informacji zwrotnych• Zachowaj dyskrecję• Stosuj indywidualne podejście• Poznaj strukturęosobowości

2008-01-15

8

Wpływ osobowości, sytuacji i innych czynnikówna zachowanie (Cox 1998)


Sytuacja

OsobowośćInneczynniki

Interakcja

Dyspozycje osobowościowe charakterystyczne dlatopowych zawodników


• Skłonnośćdo podejmowania zachowańryzykownych

• Poszukiwanie doznań• Poszukiwanie współzawodnictwa• Wysoki poziom pewności siebie• Kontrolowanie własnej uwagi• Oczekiwanie sukcesu• Wysoka odpornośćpsychiczna• Efektywne zarządzanie stresem• Wysoki poziom zaangażowania

Nowe podejście do osobowości w sporcie


• Ocena zachowania – samo opis vs. technikiprojekcyjne vs. obserwacja

• Badanie między grupowe vs. wewnątrzosobowe

• Zmiana modelu deterministycznego naprobabilistyczny – szukanie wzorów zachowania(atraktory)

• Jak bardzo można generalizowaćpodejścieinterakcyjne?

Literatura za tydzień:


• Atrybucje w sporcie -Dąbrowska, H., (1991), „Motywacja aosiągnięcia w sporcie”, w: Tyszka(red.), „Psychologia sportu”’ Warszawa:Wydawnictwo AWF, rozdz. 2.5, 2.6, 2.7(teczka)

Teoretyczne podstawypsychologii sportu



Procesy atrybucji w sporcie

Błędy atrybucji

• Podstawowy błąd atrybucji• Asymetria atrybucyjna

– aktor/obserwator– self serving bias

• Egotyzm atrybucyjny• Egocentryzm atrybucyjny• Efekt fałszywej powszechności


2008-01-15

9

Teoria atrybucji osiągnięćWeinera (1972)

• trzy wymiary:– umiejscowienie kontroli– stabilność– kontrolowalność– (globalność)– (inetncjonalność)

• uzyskany wyniki wpływa na: stanyemocjonalne, atrybucje przyczynowe orazprzyszłe wykonanie


Model Weinera


Wynikdziałania

Emocje

Atrybucje

Umiejscowieniekontroli

Stabilność

Kontrola

Emocje

Oczekiwania

Emocje

Zachowanie

Małe nieścisłości modelu Weinera• Wysiłek – czynnik wewnętrzny

– wyniki Iso-Aholi: sukces – czynnik wewnętrzny; porażka czynnikzewnętrzny

• Trudnośćzadania – czynnik nie zawsze stały (zmianypogody) – Deaux 1976)

• Zdolności, wysiłek, trudnośćzadania mogąbyćczynnikami zarówno wewnętrznymi jak i zewnętrznymi(Weiner 1983)

• Bukowski, Moore (1980) – trudnośćzadania i szczęście wmałym stopniu tłumacząprzyczyny sukcesu i porażki

• Roberts, Pascuzzi (1979) – 45% czasu badania mówili oatrybucjach wymienionych w modelu Weinera


Ograniczenia modelu (Brawley, Roberts 1984)

• Uczestnikami badańbyli zwykle studenci i dzieci• Koncentracja badaczy na atrybucjach Ja• Zadania eksperymentalne były zwykle nowe i nieznane• Zmiennąwyjaśnianąbyłzwykle wynik działania• Rzadko manipulowano poziomem zaangażowania

badanych• Zwykle badani wybierali atrybucje z listy przygotowanej

przez badaczy


Narzędzia do pomiaru atrybucji w sporcie

• Causal Dimension Scale – CSD – Russell 1982• Sport Achievement Responsibility Scale – SARS –

Tenenbaum i.in. 1984• Performance Outcome Survey – POS – Leith

i.in.1989• Attributional Style Questionnaire – ASQ – Carron

1988• Leeds Attributional Coding System – LACS-

Stratton i.in. 1988)


Konsekwencje atrybucji

• Oczekiwania (po sukcesie, po porażce)• Reakcje emocjonalne

– związane z wynikiem (zadowolenie, złość)– Związane z atrybucjami (przyczyny wyniku, np;

duma + przyczyny wewnętrzne, nadzieja +stabilność, wina + kontrolowalność

• Przekonania– teoretycy jednostki (stałe)– teoretycy wzrostu (zmienne)


2008-01-15

10

Procesy atrybucji a płeć• Przyczyny zewnętrzne - kobiety• Mężczyźni lepiej reagująna pozytywny feedback

(Anshel, Hoosima 1989)• Zawodniczki używajązewnętrznych przyczyn dla

wyjaśnienia sukcesu (Rejski 1980)• FOS – kobieca cecha – wyjątek stanowią

zawodniczki wysokiego wyczynu• Gill (1992), Biddle (1993) – brak podstaw różnic

miedzy płciowych w atrybucjach sukcesu i porażki


Atrybucje a wyuczona bezradność• Wyuczona bezradność

– osobista (krótkotrwała)– uniwersalna (chroniczna)

• Wyjaśnienia przyczynami: wewnętrznymi,stałymi, globalnym (Prapaveiss i. in. 1988)

• Jedynie 5 badańw sporcie – brak dostępu dozawodników, którzy wypadli ze sportu

• Wyniki sąniepełne


Przyczyny wyuczonej bezradnościwystąpienie jednego z czterech elementów

Anshel 1979)

1. Doświadczanie serii porażek

2. Sposób udzielania informacji zwrotnych

3. Częstośćinformacji zwrotnych

4. Waga źródła informacji zwrotnych


Trening re-atrybucji• Model atrybucyjny (Weiner 1986)

• Model wyuczonej bezradności (Abramson i.in.1978)

• Model własnej skuteczności (Bandura 1986)


Porażka Niewłaściwastrategia

Wysokieoczekiwania,mot. emocje

Wytrwałość

Porażka

Kontrolowaneprzyczyny: stałe,

zmienne,specyficzne, np:

strategia

Brak wyuczonejbezradności

Porażka Niewłaściwastrategia

Utrzymaniewłasnej

skuteczności

Wzmacnianiewysiłku i

wykonania

Wpływ atrybucji na motywację• Używanie wewnętrznych i zewnętrznych przyczyn (kiedy

jakie?)• Kiedy używaćatrybucji o trudności zadania?• Nauka umiejętności• Tworzenie sytuacji w których zawodnik może odnieść

sukces• Unikanie porównańzawodników• Wspieranie słowem i gestem• Pozytywne używanie przyczyn zewnętrznych• Odniesienia do rzeczywistości• Unikanie przyczyn wewnętrznych, stałych w tłumaczeniu

porażki o parametrach fizjologicznych


literatura

• Gracz, Sankowski (2000) Psychologia sportu,Wyd. AWF Poznań, rozdz. 14


2008-01-15

11




Talent, zdolności i uzdolnienia wsporcie

Talent, zdolności, uzdolnienia• Talent – wewnętrzny „dar”• Zdolności – łatwośćprzyswajania nowych

umiejętności• Uzdolnienia – wszelkie właściwości

jednostki, które będąsprzyjaćefektywnemuuczeniu sięw określonej dziedzinie

• Uzdolnienia sportowe – zespółwłaściwościindywidualnych o podłożumorfologicznym, motorycznym, fizjologicznym ipsychicznym istotnie sprzyjający efektywnościtreningu


Talent

• Uwarunkowany biologicznie

vs

• Związany z wpływami czynników środowiskowych


Właściwości talentu (Howe 1998)

• W dużej części ma podłoże genetyczne• Oznaki mogąsiępojawićwe wczesnych

stadiach rozwoju• Wczesne oznaki mogąbyćpodstawądo

przewidywania przyszłych osiągnięć• Utalentowana jest mniejszośćpopulacji• Talent jest związany z konkretnąsferą


Modele wykrywania utalentowanychsportowców (krótka historia)

• Model Bar-Or’a (1975)1. ocena morfologicznych, fizjologicznych, psychologicznych

i wynikowych zmiennych2. szacowanie wieku biologicznego na podstawie tych

zmiennych3. badanie reakcji treningowych4. ocena historii sportu w rodzinie5. użycie modelu analizy regresji do przewidywania

przyszłego wykonania• Brak wykorzystania tego modelu w badaniach

podłużnych



• Model Gimbel’a (1976):– zmienne psychologiczne i morfologiczne– „wytrenowalność”– motywacja

• Podziałtalentu:– czynniki genetyczne– środowisko

• Mistrzostwo sportowe osiągane w 18-20 r.ż,lata treningu – 8-10 lat


2008-01-15

12


• „fałszywe wskazania” – utalentowanisportowcy, którzy nie odnieśli nigdy sukcesu– testy użyte do analizy nie były wystarczająco

rzetelne i trafne– trudności w przewidywaniu wyniku, ponieważ

wiek biologiczny różni sięu dzieci– pomijanie zmiennych psychologicznych w

modelach wyjaśniających przyszłe zachowanie



• Model Geron’a (1978)– ustalenie „profilu mistrza” w poszczególnych dyscyplinach

sportu (sportogramy)– identyfikacja w badaniach podłużnych zmiennych

związanych z wynikiem oraz związanych z dziedziczeniem– identyfikacja okresów rozwojowych, w których wpływ

czynników genetycznych jest najwyższy• „Profil mistrza” nie wystarczający do przewidywania

talentu• Istniej różnica w cechach niezbędnych aby zostać

mistrzem a cechami mistrza



• Model Harre’a (1982):– jedynie poprzez trening możliwa jest ocena czy

dziecko ma szanse odnieśćsukces– udziałw treningu jak największej liczby dzieci– podejście darwinowskie


Wątpliwości• Talent (wrodzony i nabyty) nie jest w stanie

wytłumaczyćprzyszłego poziomu wykonania– podłoże genetyczne– duża liczba czynników środowiskowych– interakcja– brak narzędzi– deficyty mogąbyćkompensowane innymi cechami

(Bartmus 1987)• „ten to ma talent” – obserwacje trenerów

(Thomas, Thomas 1999)SWPS - Semestr zimowy 2007/2008

Współczesne spojrzenie na talent• Bloom (1995) – 120 utalentowanych

sportowców, muzyków, artystów, naukowców– sam wewnętrzny dar nie wystarcza– potrzebny jest długotrwały proces

zachęcania, ośmielania, trenowania oraz pielęgnowaniaumiejętności

– Trzy stadia:• stadium inicjacji (zaangażowanie w zabawęi przyjemność), trenerzy

mało zaawansowani technicznie, oferująwsparcie• stadium rozwoju – „zahaczenie” sięw dyscyplinę

sportu, zaawansowanie techniczne trenera, większy czas treningu• stadium perfekcji – „obsesja” na punkcie uprawianej

dyscypliny, nauka unikalnych umiejętności, mniejszy wpływrodziców

– Najważniejsze jest długoterminowe zaangażowanieSWPS - Semestr zimowy 2007/2008

Współczesne spojrzenie na talent• Fazy uczestnictwa w sporcie (Côté 1999) – 15

o.b– próbowanie (sampling)– specjalizacja sportowa (specializing)– zaangażowanie (investment)– rekreacyjne uczestnictwo

• Przyjemnośćoraz rozwój umiejętnościnajważniejsze w utrzymaniu dzieci w sporcie


2008-01-15

13

Współczesne spojrzenie na talent• Idea jakościowego treningu Ericsson’a (1993)• Podobny trening >>> różnice w wyniku• Jakościowy trening (deliberate training):

– konkretne zadania– odpowiednia trudnośćzadania– informacje zwrotne– możliwośćpowtórzeń– korygowanie błędów

• Motywacja pochodzi z:– dostrzegania poprawy w wykonywaniu czynności– pokonywania przeszkód


Współczesne spojrzenie na talent• Wyuczona pracowitość– równowaga pomiędzy

treningiem a odpoczynkiem• mistrzowie poświęcająwięcej godzin na trening

oraz rozpoczynajągo we wcześniejszym okresieniżamatorzy

• Reguła 10– nie ważne ile zajmuje trening– ważne co i jak jest trenowane

• Najlepsi trenerzy zapewniająoptymalnewarunki do podnoszenia umiejętności


Psychologiczna charakterystyka uzdolnionychzawodników

• Orlick, Partigton (1988) – 235 olimpijczyków– zaangażowanie– trening zorientowany na jakość– częste używanie wyobrażeń– formułowanie celów– symulowanie zawodów

• Mahoney i. in. (1987) – 713 zawodników– koncentracja– pewnośćsiebie– przygotowanie mentalne– motywacja– efektywne zarządzanie stresem


Psychologiczna charakterystyka uzdolnionychzawodników

• Grove, Hanrahan (1988) – 39hokeistów, rangowanie umiejętności:koncentracja, kontrola emocji, pewnośćsiebie, kontrola pobudzenia, używaniewyobrażeń, planowanie i analiza

• Wyniki zawodników: najlepsi oceniali najwyżej:kontrolępobudzenia i koncentrację, najniżej:wyobrażenia i pewnośćsiebie

• Wyniki oceny trenerów: odwrotnie


Literatura

• Gracz, Sankowski (2000) rozdz. 6. Procesuczenia sięw działalności sportowej





Proces uczenia sięumiejętnościmotorycznych w sporcie

2008-01-15

14

Proces uczenia sięczynności ruchowych• Zestaw procesów wewnętrznych, związany zćwiczeniem i doświadczeniem, prowadzący do wmiaręstałych zmian w umiejętnościachodnoszących siędo działania

• Faza poznawcza

• Faza asocjacyjna

• Faza autonomiczna


Faza poznawcza– Zrozumienie jak czynnośćjest wykonywana– Demonstrowanie wykonania– Duża ilośćbłędów– Feedback– Świadoma kontrola– Dominuje kanałwzrokowy– Od kogo sięuczyć?– Stosunkowo krótkotrwała faza


Faza asocjacyjna– Stosunkowo długa faza– Celem jest właściwe i konsekwentne wykonywanie

czynności– Feedback– Mniejświadomej uwagi przeznaczanej jest ruch

fizyczny– Dominuje kanałczuciowy– Skanowanie środowiska– Eliminowanie błędów


Faza autonomiczna– Perfekcyjne wykonanie czynności– Automatyzm wykonania– Utrzymanie wysokiego poziomu wykonania– Reguła 10


Nauka umiejętności• Trening zblokowany VS Trening losowy

– TZ umożliwia lepsze nabywanie umiejętnościale– TL jest lepszy w długiej perspektywie czasowej z

powodu transferu umiejętności w nowych sytuacjach(contextual interference, Magill, Hall, 1990)• W TL warunki nabywania umiejętności sątrudniejsze• Zawodnik używa bardziej skomplikowanych strategii do

zapamiętania umiejętności, albo• Generuje więcej możliwych rozwiązańwykonania czynności


Nauka umiejętności• Stałe warunki vs zmienne warunki treningu

– SWT sprzyjająnabywaniu fundamentów wykonaniaczynności

– ZWT symulujązmiennośćwarunków rywalizacjisportowej

– ZWT uczązawodnika związku pomiędzy warunkamiśrodowiska, poleceniami do mięśni zawodnika iwynikiem działania


2008-01-15

15

Nauka umiejętności• Trening całościowy vs trening dzielony

– TC polega na uczeniu sięwykonania czynności od razuw całości

– TD polega na uczeniu sięposzczególnych składowychczynności oddzielnie

– Trening dzielony progresyjny– TC sprzyja uczeniu siępłynności wykonania czynności

złożonej z wielu elementów– TD stosowany przy nauczaniu skomplikowanych i

złożonych czynności


Informacje zwrotne w procesie uczenia się

• Wewnętrzne informacje zwrotne• Zewnętrzne informacje zwrotne• Funkcje

– Motywująca– Wzmacniająca– Informująca i korygująca błędy

• Zasada kanapki–wzmocnienie pozytywne–KISS (Keep It Short and Simple)–Nagroda i zachęta





Agresja w sporcie


Agresja• Zachowanie, które podejmowane jest z intencją

wyrządzenia krzywdy drugiej osobie (Jarvis 2003)• Rodzaje agresji

– instrumentalna – służy osiągnięciu określonego celusportowego

– wroga – ma na celu wyrządzenie krzywdy– Dopuszczalna – niedopuszczalna

• Asertywność– zachowania agresywne niewyrządzające nikomu krzywdy


Wybrane teorie agresji• Teoria instynktów – Lorentz (1977) –• Koncepcje psychoanalityczne – Freud (1975)• Koncepcje neopsychoanalityczne (Fromm, 2000) –

agresja obronna, patologiczna• Teoria społecznego uczenia się– Bandura, Walters

(1965, 1968)• Hipoteza frustracji – agresji – Dollard i wsp.

(1939) –– Berkowitz (1993) – frustracja >> złość>> agresja


Czynniki wpływające na poziom agresji

• Temperatura – pozytywnie• Prawdopodobieństwo odwetu – negatywnie• Różnica punktów (przegrana) – pozytywnie• Pozycja w lidze – negatywnie• Wrogośćkibiców – pozytywnie• Agresja przeciwników - pozytywnie

2008-01-15

16


Agresja a sport• Ćwiczenia fizyczne – redukcja• Sporty walki – ujemny związek pomiędzy agresjąa

poziomem sportowym (Nosanchuk 1981)• Judo – brak różnic w poziomie agresji między

medalistkami a nie medalistkami (Supiński 2000)• Sportowcy i niesportowcy – brak różnic (Kmiecik

1999)


Agresja a płećzawodników• Mężczyźni demonstrująwięcej agresywnych

zachowań(sportowcy i niesportowcy) –Widmeyer i wsp. (2002)

• Mężczyźni czująwiększąfrustracjępodczaszawodów, co prowadzi do większej złości i chęcidoprowadzenia rywala do kontuzji

• Kobiety „starająsiębardziej” w odpowiedzi nafrustrację

• Mężczyźni traktujązachowania agresywne jakobardziej akceptowalne społecznie


Agresja a płećzawodników• Kobiety także uważają, że agresja jest

odpowiednim zachowaniem ale:– Tylko wtedy gdy jest uzasadniona– Nie jest wroga– Nie prowadzi do kontuzji przeciwnika

• W przeciwieństwie do zawodników niewyrządziłyby krzywdy przeciwnikowi na polecenietrenera (Anshel 2003)


Sposoby redukowania agresji

• Karanie• Katharsis• Modelowanie ról społecznych• Zawieranie kontraktów• Grupy radzenie sobie ze złością

Zaangażowanie w sport

Dariusz ParzelskiAndrzej Nowak

Szkoła Wyższa Psychologii SpołecznejWydziałPsychologii UW

Obszar tematyczny

• Sport - dyscypliny olimpijskie

• Uprawianie sportu na poziomie profesjonalnymjest niezwykle wymagające dla zawodnika

• Aktywnośćsportowa dostarcza wielu gratyfikacji

• Sport staje sięstylem życia jednostki

2008-01-15

17

Zaangażowanie w sport

• O sukcesie lub porażce w sporcie decyduje układczynników tworzących pewien system

• Jego podstawęstanowi to, że coraz większa gamapotrzeb jednostki zaspokajana jest przezuprawianie sportu

• Układ ten decyduje o typie zaangażowaniazawodnika w sport

Mechanizm zaangażowania w sport

• Hipoteza zamrożonego przypadku (Gell Mann1996)

• Samoregulacja (Carver i Scheier, 1998)

Kontinuum zaangażowania w sport(Lesyk, 1998)

• Incydentalne uczestnictwo

• Rekreacja

• Wynikowa rekreacja

• Zaangażowanie w sport

• Zawodowstwo

Kontekst teoretyczny - teoria dynamicznejpsychologii społecznej

• Układ dynamiczny jest zestawem wzajemnie powiązanychelementów podlegającym zmianie

• Układ dynamiczny dąży do pewnej stałości interakcjipomiędzy elementami tworzącymi go

• Punkty w przestrzeni, w kierunku których ewoluujesystem nazywane sąatraktorami

Stabilne punkty równowagi właściwości

• Układ dynamiczny pojawia sięnajczęściej wpobliżu punktu równowagi

• Układ wytrącony z równowagi ma tendencjępowrotu do stanu równowagi

• W pobliżu punktu równowagi układ wykazujemniejsze przyśpieszenie

• W przypadku wpadnięcia w basenprzyciągania innego punktu równowagisystemu, układ dynamiczny dąży do innegostanu równowagi

Zaangażowanie typu ProfesjonalizmZaangażowanie typu Profesjonalizm

•Sport jest głównym, często jedynym, obszaremzaspokajania potrzeb jednostki

•Życie jednostki podporządkowane rygorowitreningowemu i startowemu

•Jeśli jakaśrzecz sięnie mieści w sporcie, zostajeporzucona przez jednostkę

•Sport lub nie sport (bez etapów pośrednich)

•Bardzo wysoka regularnośći intensywnośćtreningów

2008-01-15

18

Zaangażowanie typu AmatorstwoZaangażowanie typu Amatorstwo

•Uprawianie sportu dla przyjemności

•Jedno z wielu źródełzaspokajania potrzeb

•Sport jest uzupełnieniem innych dziedzin życia

•„Ile czasu mogępoświęcićna sport?”

•„Bezbolesne” rozstanie ze sportem w sytuacji brakuczasu

•Niska regularnośći intensywnośćtreningów

Zaangażowanie typu ZapałZaangażowanie typu Zapał

•Jeden z kilku ważnych obszarów życia jednostki

•Jeden z kilku obszarów zaspokajania potrzebjednostki

•W przypadku znalezienia lepszego źródłazaspokojenia potrzeb jednostki następujeporzucenie sportu na korzyśćinnej aktywności

•Okresowa wysoka systematyczności i regularnośćtreningów

Zaangażowanie ProfesjonalneZaangażowanie Profesjonalneamatorstwoamatorstwo

•Jedna z dwóch ważnych dziedzin życia jednostki

•Jedno z dwóch źródełzaspokajania potrzeb jednostki

•Naprzemienne poświęcenie dla każdego z tychobszarów

•Poczucie winy, jeśli jednostka nie zajmuje sięjednąztych dwóch dziedzin

•Im dłużej trwa poświęcenie dla jednej dziedziny, tymwiększa chęćpowrócenia do konkurencyjnegoobszaru

Pytania badawcze1. Czy typy zaangażowania w sport sązwiązane z

osiąganym poziomem sportowym?

2. Jakie czynniki związane sąz odnoszeniemwysokich wyników w sporcie?

106

Materiały badawcze• Nagranie wypowiedzi:

1. Opowiedz jak wygląda twój typowy dzień?2. Co zyskujesz, a co tracisz w związku z tym, że

zajmujesz sięsportem?

• Zadanie myszy – pytanie pierwsze• Kwestionariusz Zaangażowania w Sport

(alfa Cronbacha = 0,767)– Na treningi przychodzępunktualnie– Uprawianie sportu ogranicza mnie czasowo– Potrafięprzyjśćna trening w święta

107

Materiały badawcze• Ankieta OsiągnięćSportowych

(alfa Cronbacha = 0,876)– Należędo Kadry Narodowej– Zdobyłem/łam medal Mistrzostw Polski– Ustanowiłem/łam rekord międzynarodowy

• Kwestionariusz NEO-FFI• Obraz potrzeb zawodników – analiza treści przez

sędziów kompetentnych – pytanie drugietypologia Murray’atypologia Maslowawłasna

108

2008-01-15

19

Zmienne

• Typ zaangażowania w sport

• Poziom zaangażowania w sport

• Potrzeby zawodników (zaspokajane

i niezaspokajane w sporcie)

• Cechy osobowości

• Poziom osiągnięćsportowych

• Średnia ilośćtreningów w tygodniu109

Osoby badane• N= 67• Dyscypliny: judo, szermierka, pływanie,

koszykówka, siatkówka,• Wiek

Średnia:20 lat (Sd=3,2)Min:16 latMax 32 lata

• Pleć: kobiety - 40%; mężczyźni – 60%• Rodzaj dyscypliny: indywidualna – 84% zespołowa – 16%• Ilośćtreningów w tygodniu: mediana=5

(2-13)

Wyniki – liczebności typówzaangażowania w sport

111

Typ dynamiki zaangażowania Liczebność(N=67)

profesjonalizm 10 (14,9%)

zapał 16 (23,9%)

profesjonalneamatorstwo

28 (41,8%)

amatorstwo 10 (14,9%)

nieokreślony 3 (4,5%)

Zaangażowanie typu Profesjonalizm

Dystans wzadaniu myszy

0

5

10

15

20

25

30

35

1 23 45 67 89 111 133155 177199 221 243265 287309 331 353375 397 419441 463 485507

Czas

Zaangażowanie typu Profesjonalizm Zaangażowanie typu Amatorstwo


0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

1 34 67 100 133 166199 232265 298331 364 397 430463 496529 562 595628 661694 727

Czas

2008-01-15

20

Zaangażowanie typu Amatorstwo Zaangażowanie typu Zapał


0

100

200

300

400

500

600

700

800

1 38 75 112149 186223 260297 334371 408445 482 519556 593630 667704 741 778815 852889

Czas

Zaangażowanie typu Zapał Zaangażowanie typu Profesjonalneamatorstwo


0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1 38 75 112149 186223260 297334 371408445 482519556 593630667 704741 778815 852889

Czas

Zaangażowanie Profesjonalne amatorstwo

ZmienneZmienne Suma ankietySuma ankiety

KZWSKZWS r=,32 p=,008r=,32 p=,008

Średni dystansŚredni dystans r=r=--,44 p<,001,44 p<,001

IlośćtreningówIlośćtreningów r=,74 p<,001r=,74 p<,001

NeurotyzmNeurotyzm r=,22 p=,008r=,22 p=,008

OtwartośćOtwartość r=r=--,30 p=,014,30 p=,014

EkstrawersjaEkstrawersja r=r=--,30 p=,014,30 p=,014

WynikiWyniki -- korelacjekorelacje

Czas spoczynkuCzas spoczynku r=,22 p=,078r=,22 p=,078

2008-01-15

21

Wyniki – związek typów zaangażowaniaz poziomem sportowym

Profesjonalizm Zapał Profesjonalneamatorstwo

Amatorstwo

11,0

5,84,6

2,5

Wynik Punktowy AOS (Zadanie myszy)

Wyniki – model regresji wielokrotnej

Zmienne Beta T Istotność

średnia ilośćtreningów 0,44 4,58 p < 0,01

typ zaangażowania „profesjonalizm” (Zadaniemyszy) 0,36 4,39 p < 0,01

potrzeba poznawaniaświata – zaspokojona 0,18 2,05 p < 0,05

potrzeba wolności – brak zaspokojenia 0,16 2,14 p < 0,05

• Zmienna wyjaśniana – poziom sportowy (AOS)• F(1, 64) = 32,03, p < 0,01• R2 = 0,65

122

Asertywnośćjako narzędzierozwoju pewności siebie uzawodnika

Jak pomagaćzawodnikowi kształtowaćasertywny monolog wewnętrzny

Przygotował: mgr. Filip Faliszewski

Pewnośćsiebie …

Co to jest pewnośćsiebie

Pewnośćsiebie – toogólne, pozytywne, oparte narealistycznej ocenie własnychmożliwości poczucie własnejwartości

Intrapersonalna pewnośćsiebie- Sposób myślenia na swój temat – asertywny

monolog wewnętrzny

- Sposób traktowania swoich sukcesów i porażek –optymizm

- Autoregulacja – umiejętności związane zrozpoznawaniem i regulacjąnapięcia i pobudzenia –inteligencja emocjonalna

2008-01-15

22

Interpersonalna pewnośćsiebie

- Umiejętnośćproszenia – odmawiania

- Asertywne reagowanie na krytykę

- Szczere wyrażanie uczuć

- Konfrontacja opinii

Co ważne …

Te dwa obszary: intra iinterpersonalnej pewnościsiebie, nie sąod siebieniezależne i wzajemnie nasiebie wpływają.

Asertywność…

Co to jest asertywność

Zachowanie asertywne – wyrażanieuczuć, postaw,życzeń, opinii, praw danejosoby w sposób bezpośredni, stanowczyi uczciwy, a jednocześnie respektującyuczucia, postawy, życzenia, opinie i prawadrugiej osoby.

4 POSTAWY LUDZKIE

AGRESJA – Ja ok. – Ty nie ok.

ULEGŁOŚĆ– Ja nie ok. – Ty ok.

MANIPULACJA – Ja nie ok. – Ty nie ok.

ASERTYWNOŚĆ– JA OK. – TY OK.

Analiza transakcyjna

Każdy z nas ma w sobie cośz dziecka, cośz rodzica i cośz dorosłego:

Dziecko – chcę

Rodzic – muszę, powinienem

Dorosły – decydujęsię

2008-01-15

23

Asertywny monologwewnętrzny …

Co to jest monolog wewnętrzny

- wewnętrzna rozmowa człowieka z samym sobą

- komentarze

- wspomnienia

- analizy

- pytania

Jak działa monolog wewnętrzny- odzwierciedla sposób, w jaki traktujemy samych siebie:

wyrozumiałość– stawianie wymagań akceptacja – kwestionowanie zaufanie, wiara – nieufność koncentracja na zaletach – koncentracja na wadach koncentracja na klęskach – koncentracja na sukcesach dodawanie otuchy – odbieranie nadziei

- rzadko go sobie uświadamiamy i na niego wpływamy

- on oddziałuje na nas, samospełniające sięproroctwo

- zależy od tego, co człowiek akurat robi, ale duża częśćzdańpojawia sięstale

- może dodawaćmocy, wiary, sprzyjaćrozwojowi i realizacji siebie, może teżhamowaćrozwój, blokować

Negatywne myśliW czasie trwania sytuacji:

1) negatywne zdania o sobie- Jestem … beznadziejny.

2) przywoływanie ograniczających norm- Muszę…- Powinienem…- Nie mogę…- Nie wolno mi…

3) stawianie sobie wygórowanych warunków, pod jakimi cośzrobię- Zrobięto, jeżeli…

4) katastrofizowanie- Jeżeli to zrobięto na pewno…

Negatywne myśli

Po zakończeniu sytuacji:

1) Samokaranie

- Zawsze muszęcośspieprzyć.

- Jestem do niczego.

Pozytywne myśli

Sąone swego rodzaju autoafirmacjami, jednakbazującymi na realnych podstawach. Zamianazdańnegatywnych na pozytywne w monologu

wewnętrznym wymaga świadomej decyzji ipracy osoby. Zdania pozytywne sąszczere i

zindywidualizowane.

2008-01-15

24

Jak tworzyćpozytywne myślia) można je tworzyćpoprzez odwołanie siędo pozytywnych doświadczeń

- Szereg rzeczy mi w życiu wyszło.

b) odwołanie siędo swoich praw jako jednostki ludzkiej

- Mam prawo do przeżywania gniewu

c) odwołanie siędo własności swojej osoby, jako jednostki ludzkiej

- Jestem w porządku.

d) sformułowanie określonych, osobistych wartości

- Bycie sobą, jest dla mnie czymśbardzo ważnym.

e) zamiana przymiotnika

- skąpy – oszczędny

PrzykładJestem beznadziejnym zawodnikiem.

1) Wczoraj na treningu 80 % zadańwykonałem poprawnie. (pozytywnedoświadczenia)

2) Mam prawo popełniaćbłędy . (prawa)

3) Jestem w porządku, także wtedy, kiedy popełniam błędy. (własności)

4) Ważne jest dla mnie to, żeby doskonalićtechnikę. (wartości)

5) Ciągle sięuczęi rozwijam. (pozytywna zamiana)

Asertywny trener …

KORZYŚCI Z ASERTYWNEGO TRAKTOWANIAZAWODNIKA

Asertywnośćw kontakcie z zawodnikiem:

wzmacnia jego dorosłą, decyzyjnączęść

buduje partnerską, opartąna wzajemnym szacunku relacjętrener –zawodnik

zawodnik staje siębardziej świadomy swojego udziału w procesietreningowym

zawodnik staje siębardziej skłonny do brania odpowiedzialności za procestreningowy

TERYTORIUM PSYCHOLOGICZNEKażdy z nas ma swoje terytorium psychologiczne do którego

należą:

jego ciało i strefa wokół, w naszej kulturze jest to około 50 cmz przodu i 30 z tyłu

uczucia myśli poglądy przekonania postawy opinie

Informacja zwrotna jako narzędzie wpływuna zawodnika

Informacja zwrotna to:- nasza reakcja na drugąosobę, na to, co

ona robi, mówi

Informacja zwrotna to nie:- etykieta, ocena, interpretacja

2008-01-15

25

Informacja zwrotna w praktyceKomunikaty typu TY

Ty jesteś…

- ocena, etykieta, uogólnienie- może budzićopór, złość, agresjęosoby, która taki komunikat pod swoim

adresem słyszy

Komunikaty typu JA

Kiedy Ty … (robisz, mówisz – fakty, rzeczywistośćzewnętrzna, to cosłyszę, to co widzę), to Ja … (czuję, mam wrażenie – rzeczywistośćwewnętrzna)

- konkretny- rzeczowy- nieoceniający

Negatywna informacja zwrotna -krytyka

Konstruktywna krytyka – ma na celu rozwiązanie problemu, a nie udowodnieniewiny czy ukaranie

F – faktyU – ustosunkowanieO – oczekiwaniek – konkretk – kontrakt

Przykład:

(F) Spóźniłeśsięna trening jużtrzeci raz w tym tygodniu, (U) nie podoba mi sięto, (O)oczekuję, że od najbliższego treningu (k) będziesz na macie przebrany w judogęo

18.30. (k)Czy możemy siętak umówić?

Pozytywna informacja zwrotna -pochwała

Konstruktywna pochwała – jest najdoskonalszym psychologicznymsposobem wywierania wpływu na ludzi. Ludzie majątendencjędopowtarzania zachowań, za które sąchwaleni pod warunkiem, że pochwałajest nagrodą.

F – faktyU – ustosunkowanie. – kropka

Żeby pochwała była nagrodąto:- Musi byćprawdziwa- Musi byćkonkretna- Musi byćaktualna- Nie powinna zawieraćporównańdo innych- Nie powinna zawieraćoczekiwań- Dotyczyćdziałania, a nie wyniku

Pozytywna informacja zwrotna –przykład

Bardzo mi siępodobało (U)jak wybierałeśw tymmeczu momenty do ataku(F).

KONIEC

I tym samym dotarliśmy dokońca, bardzo mi siępodobało, jak mniesłuchaliście … dziękuję

Psychologia sportu - Kompedium z wykładów 1-9

Documents

Transcript of Psychologia sportu - Kompedium z wykładów 1-9