GÓRNICTWO I GEOLOGIA 2010 Tom 5 Zeszyt 4

Hanna MES-GOLINOWSKA, Cezary FOJCIK Kompania Węglowa S.A. Centrum Wydobywcze Zachód, Knurów

PRZYKŁADY PRZYWRACANIA UŻYTECZNOŚCI TERENOM PODDANYM ANTROPOPRESJI W WYNIKU EKSPLOATACJI ZŁÓŻ WĘGLA KAMIENNEGO W PÓŁNOCNO-ZACHODNIEJ CZĘŚCI GÓRNOŚLĄSKIEGO ZAGŁĘBIA WĘGLOWEGO

Streszczenie. W artykule przedstawiono działalność przedsiębiorcy górniczego – Kompanii Węglowej S.A. – w celu przywrócenia użyteczności terenom poddanym wpływom działalności górniczej związanej z podziemną eksploatacją złóż węgla kamiennego w północno-zachodniej części Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Omówiono zagrożenia pojawiające się w trakcie prowadzenia tej działalności w aspekcie trudności obiektywnych, ograniczeń formalno-prawnych oraz sprzecznych interesów stron – właścicieli, użytkowników i inwestorów. Następnie przedstawiono sposoby kształtowania terenów pogórniczych oraz korzyści i szanse wynikające z ich urozmaicenia. Pozytywny wpływ zróżnicowania przejawia się w występowaniu sukcesji naturalnych na terenach rekultywacyjnych oraz w tworzeniu nowych siedlisk. Przyczyniać się może również do zmniejszania zagrożenia pożarowego oraz, przez tzw. małą retencję, pośrednio do zmniejszania zagrożenia powodziowego. Omawiane zagadnienia poparto wybranymi przykładami.

EXAMPLES OF USEFULNESS RESTORATION OF LANDS UNDER ANTHROPOPRESSION IN CONSEQUENCE OF HARD COAL DEPOSITS EXPLOITATION IN NORTHWEST PART OF GÓRNOŚLĄSKIE ZAGŁĘBIE WĘGLOWE

Summary. It was shown the activity of Kompania Węglowa S.A. as an example of mining enterpise in order to usfulness restoration of lands under the influence of mining activity connected with hard coal deposit underground exploitation in the northwest part of Górnośląskie Zagłębie Węglowe. It was discussed the hazard appearing during mining activity conduction in aspect of objective difficulties, formal-lawful restraints and contradictory business of parties- owners, users and investors. It was next shown the possibilities of post-mining areas forming and profits and chances come from their diversification. Positive influence of diversification manifest itself by occurrance of natural succession on reclamation lands and forming the new habitats. It also could contribute to

H. Mes-Golinowska, C. Fojcik

170

decrease of fire hazard and also indirect could contribute by so-called “small retention” to decrease flood hazard. Discussed matters were supported by chosen examples.

1. Potencjalne problemy związane z koniecznością przywrócenia funkcjonalności terenów zdegradowanych w wyniku działalności górniczej

Działalność górnicza, w szczególności podziemna eksploatacji węgla kamiennego

systemem zawałowym, prowadzi na terenach górniczych do intensywnego i nieodwracalnego

rozwoju niecek obniżeniowych, wywołujących tzw. szkody górnicze. Na podstawie Art. 94

Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze [1], przywrócenie stanu

poprzedniego może nastąpić przez dostarczenie gruntów, obiektów budowlanych, urządzeń,

lokali, wody lub innych dóbr tego samego rodzaju, natomiast naprawienie szkody w gruntach

rolnych i leśnych następuje w drodze rekultywacji, zgodnie z przepisami o ochronie tych

gruntów. Naprawienie szkody, w tym przywrócenie stanu poprzedniego, jest ustawowym

obowiązkiem przedsiębiorcy górniczego, realizowanym w celu przywrócenia funkcjonalności

terenów zdegradowanych w wyniku jego działalności.

W przypadku zmiany przeznaczenia zdegradowanych terenów w stosunku do ich

przeznaczenia pierwotnego konieczna jest współpraca przedsiębiorcy górniczego

z samorządami lokalnymi m.in. dla ustalenia docelowego kształtu i funkcji terenu. Dla

realizacji takiego celu niezbędne jest formalnoprawne, dokumentacyjne oraz w konsekwencji

finansowe zaangażowanie przedsiębiorcy górniczego, łącznie z wykupem nieruchomości na

rzecz docelowego użytkownika.

Przykładem koniecznych zmian funkcjonalności terenu, nawet wielokrotnych, może być

rejon zbiornika na lewym zawalu rzeki Kłodnicy w Borowej Wsi (fot. 1). Teren ten,

przekształcony przez eksploatację odkrywkową (piasku) oraz podziemną (węgla

kamiennego), był na pewnym etapie miejscem dla lokalizacji przepompowni w nieczynnej

piaskowni, która uległa zatopieniu. Obecnie, po porozumieniu stron, teren przeznaczono na

wykonanie budowli ochronnej (wzmocnienie obwałowania) rzeki, z wykorzystaniem

odpadów węglowych. Takie działanie umożliwi zarówno racjonalne gospodarowanie

elementami przyrodniczymi (wycinka drzew, kształtowanie terenu, ponowne zalesienie

w ramach rekultywacji), jak również zmianę elementów krajobrazowych połączoną ze

wzmocnieniem obwałowań rzeki.

Przykłady przywracania użyteczności terenom…

171

Dążenie przedsiębiorcy górniczego do racjonalizacji gospodarki zasobami złoża, kosztami

eksploatacji oraz użytkowników terenu do minimalizacji skutków zmian ukształtowania i

zagospodarowania powierzchni są często ze sobą sprzeczne.

Przedsiębiorca uzyskuje zgodę właściciela złóż (Skarb Państwa reprezentowany przez

Ministra Środowiska jako organ koncesyjny) – koncesję na wydobywanie kopalin, do której

załącznikiem jest projekt zagospodarowania złoża. Właściwy wójt, burmistrz albo prezydent

miasta jest stroną uzgadniającą koncesję na podstawie miejscowego planu zagospodarowania

przestrzennego, a w przypadku jego braku na podstawie studium uwarunkowań i kierunków

zagospodarowania przestrzennego gminy.

Fot. 1. Zbiornik w Borowej Wsi, kwiecień 2008 r. Photo 1. Water reservoir in Borowa Wieś, April 2008

Na etapie prowadzenia ruchu zakładu górniczego pod nadzorem organu administracji

górniczej, zgodnie z planem ruchu, samorząd opiniuje wszystkie prowadzone w złożu roboty

eksploatacyjne przed ich rozpoczęciem. Decyzję o dopuszczeniu do eksploatacji podejmuje

Dyrektor Okręgowego Urzędu Górniczego. W konsekwencji odpowiedzialność za szkody

górnicze leży po stronie przedsiębiorcy, a Dyrektor OUG nadzoruje prowadzone prace,

zarówno pod ziemią, jak i na powierzchni. Dla koordynacji zadań, wymiany opinii oraz

łagodzenia uciążliwości działalności przedsiębiorców górniczych Dyrektor OUG podejmuje

często inicjatywę spotkań wszystkich zainteresowanych stron, zwłaszcza użytkowników

terenu, w ramach zespołów porozumiewawczych w poszczególnych gminach górniczych.

Zespoły te spotykają się zazwyczaj dwukrotnie w ciągu roku, a podejmowane uchwały

przypominają przedsiębiorcom górniczym o najistotniejszych zadaniach, w których nastąpiły

opóźnienia lub trudności ich realizacji.

Przykładem konfliktu interesów może być sprawa pogłębiania i regulacji rzeki Kłodnicy

w obrębie rozległej niecki obniżeniowej (fot. 2, 3). Strona samorządowa dążyła do

H. Mes-Golinowska, C. Fojcik

172

pogłębienia cieku, chcąc uzyskać poprawę spływu grawitacyjnego wód i zmniejszenie

zagrożenia powodziowego w gminie Gierałtowice. Zarządca cieku (Regionalny Zarząd

Gospodarki Wodnej) przeanalizował zagadnienie i był przeciwny takiej regulacji, ze względu

na lokalny efekt takiego pogłębienia, wymagający bardzo kosztownych inwestycji, łącznie

z przebudową wielu obiektów oraz, zapewne, potencjalnym zwiększeniem spływu wód

z terenów słabo zabudowanych w tereny o bardzo gęstej zabudowie. Przedsiębiorca górniczy,

który deklarował współfinansowanie prac badawczych oraz finansowanie prac projektowych

i realizacji zamierzenia nie wypowiedział się jednoznacznie w tej kwestii, ze względu na

konieczność dalszego współdziałania ze wszystkimi stronami.

Fot. 2, 3. Rzeka Kłodnica – rok 2009 Photo 2, 3. Kłodnica River – year 2009

Kolejnym przykładem jest tzw. Zwał Sośnica. Przedsiębiorca górniczy był

zainteresowany prowadzeniem zagospodarowania terenu w kierunku rekreacyjno-sportowym,

obejmującym między innymi budowę stoku narciarskiego i toru saneczkowego. Jednak, wg

organów administracji, jedyną zgodną z obowiązującymi kierunkami planistycznymi na tym

terenie jest rekultywacja o kierunku przyrodniczym.

W procesie przywracania funkcjonalności terenom zdegradowanym mogą wystąpić

okoliczności zewnętrzne, niekorzystne dla jego przebiegu, zarówno o charakterze

proceduralnym, jak również w wyniku świadomej działalności (bądź zaniechania działania)

grup społecznych, w tym podnoszących głos w obronie ekologii.

Przykłady przywracania użyteczności terenom…

173

Fot. 4, 5. Potok Chudowski, ul. Brzeg – kwiecień 2008 Photo 4, 5. Chudowski Stream, Brzeg Str. – April 2008

Przykładem takiej sytuacji jest uzyskiwanie pozwolenia budowlanego dla przebudowy

i regulacji Potoku Chudowskiego. Ciek, płynący na terenie górniczym gminy Gierałtowice,

wymagał (i dalej wymaga) pilnej regulacji – wzmocnienia, pogłębienia oraz lokalnych zmian

przebiegu koryta, ze względu na nieregularny spływ wód i konieczność ograniczenia zasięgu

powiększających się przyległych do niego terenów podmokłych (fot. 4, 5). Niestety kwestia

budowy nowych siedlisk fauny, której wprowadzenia do projektu domagali się ekolodzy,

stało się przedmiotem sporu, rozstrzygniętego po myśli przedsiębiorcy po 2 latach. Czas ten

nie został wykorzystany do działań w terenie, co w konsekwencji spowodowało poważne

opóźnienie w realizacji projektu oraz zrozumiałe niezadowolenie władz samorządowych.

Wyłączenie przedsiębiorców górniczych z grona potencjalnych beneficjentów w zakresie

dotacji finansowych (np. z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki

Wodnej) stanowi poważne utrudnienie w kompleksowej rekultywacji i rewitalizacji terenów

pogórniczych. Zasada prowadzenia takowych działań na terenach, w stosunku do których

dysponuje się tytułem prawnym, w zasadzie wyłącza przedsiębiorców górniczych ze

wspólnych projektów, chyba że wcześniej dokona się stosownych przekształceń

własnościowych, zazwyczaj długotrwałych i kosztownych. Po uzyskaniu tytułu prawnego do

nieruchomości przedsiębiorca może przystąpić na własny koszt do działań na terenach

wymagających rekultywacji bądź rewitalizacji, jednak bez jakiegokolwiek wsparcia ze strony

gminy, ze względu na ograniczony dostęp do zewnętrznego finansowania prac. Z kolei gmina

nie potrafi w pełni wykorzystać potencjału przedsiębiorcy górniczego, takiego jak: dostęp do

odpadów wydobywczych możliwych do wykorzystania, dysponowanie kadrą techniczną,

znajomość szczegółów kształtowania niecek obniżeniowych, znajomość przyczyn

potencjalnych utrudnień oraz opóźnień itp., ponieważ często jest zmuszona do samodzielnego

inicjowania działań.

H. Mes-Golinowska, C. Fojcik

174

Przykładem efektów takich ograniczeń może być regulacja Potoku Paniówka, przy której

zaznaczyły się wyraźnie różnice w sposobie postrzegania sposobu ochrony terenów

przylegających oraz budowy gminnej oczyszczalni ścieków. W opracowaniu

ekofizjograficznym do Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego

stwierdzono, że jedynym racjonalnym rozwiązaniem zapobiegającym tragicznym skutkom

powodzi oraz zmniejszającym wynikłe z nich straty gospodarcze jest ograniczanie

zainwestowania w dolinach rzecznych, unikanie lokowania w miejscach zagrożonych

zalewami powodziowymi obiektów mogących przyczynić się do skażenia środowiska, takich,

jak: oczyszczalnie ścieków, składowiska surowców i odpadów” [5]. W związku z powyższym

przedsiębiorcy górniczy, starający się uzyskać uzgodnienia i pozytywne opinie związane

z możliwością prowadzenia działalności, unikają lokalizowania w terenach zagrożonych

powodziami obiektów, z wyjątkiem obiektów ochrony przeciwpowodziowej. Dobrą praktyką

byłoby również przestrzeganie tej zasady przy projektowaniu i lokalizowaniu obiektów

użyteczności publicznej, w stosunku do których decydującą rolę odgrywają władze

samorządowe gmin.

2. Naprawa zmienionych stosunków wodnych – przyszłość zalewisk i terenów podtopionych

W wyniku tworzenia się niecek obniżeniowych zachodzą zmiany stosunków wodnych,

czego przejawem jest m.in. wzrost retencji powierzchniowej przez powstawanie zalewisk

i podmokłości, spowalniających powierzchniowy spływ wód.

Przyjmuje się, że negatywne skutki zawodnienia powierzchni terenu wyrażają się głównie:

degradacją gleb i obniżaniem jej produkcyjności, stratami w plonach i drzewostanach,

wyłączaniem gruntów spod leśnego i rolniczego użytkowania, uszkadzaniem naturalnych

zbiorowisk roślinnych. Najbardziej niekorzystna sytuacja występuje obecnie na terenach

leśnych, gdzie prowadzona jest nieskrępowana eksploatacja górnicza i gdzie najsłabiej

kontrolowane są jej wpływy na powierzchnię. Skutki zawodnienia gruntów leśnych są bardzo

długotrwałe. Rekultywacja wymaga wielu dziesięcioleci i praktycznie nigdy nie nastąpi

przywrócenie drzewostanów do stanu pierwotnego, do czego zobowiązują regulacje prawne

[5].

Powstanie zalewisk może mieć także pozytywne znaczenie. Nie należą bowiem do

wyjątków przypadki, gdy utworzone przed laty zalewisko staje się trwałym elementem

Przykłady przywracania użyteczności terenom…

175

krajobrazu, a próby jego likwidacji napotykają protest ze strony ekologów, którzy znajdują

w formującej się niszy ekologicznej wartości przyrodnicze. Często proponuje się objąć

istniejące zalewiska ochroną w formie użytków ekologicznych lub zespołów przyrodniczo-

krajobrazowych [5].

Powyższe zapisy opracowania ekofizjograficznego do PZPWŚ potwierdzają występującą

często złożoność zadań mających na celu przywrócenie funkcjonalności terenów zalanych

i podtopionych. Zachodzi konieczność wyboru głównego sposobu ich dalszego użytkowania,

pomiędzy zasypaniem, tj. likwidacją zalewiska, pozostawieniem zalewiska jako obiektu małej

retencji lub zabezpieczenia przeciwpożarowego albo w celu utrzymania zasiedlającej

zalewisko i jego otoczenie fauny i flory. W strategii rozwoju Gminy Knurów założono, że

rozwój zalewisk na terenie Knurowa posiada również aspekt ekologiczny: w sytuacji

powszechnego zaniku biotopów wodnych i podmokłych, formowanie się obszaru obfitującego

w te środowiska może przyczynić się do zachowania ginącej gromady płazów. Między innymi

z tego względu zalewiska powstałe w miejscach nie zagrażających bezpośrednio terenom

zabudowanym i w obrębie których formują się stabilne misy jeziorne powinny zostać

utrzymane [5].

2.1. Kształtowanie terenów leśnych czasowo wyłączonych z użytkowania

Grunty Lasów Państwowych, na podstawie przepisów Ustawy o ochronie gruntów

rolnych i leśnych, są czasowo, tj. na okres nie dłuższy niż 20 lat, wyłączane z produkcji [2].

Użytkownicy są obciążani opłatami za wyłączenie terenu z produkcji leśnej oraz podatkiem

od nieruchomości. Zgodnie z zapisami tej Ustawy, użytkownicy zobowiązani są zwrócić te

tereny w terminie nie dłużnym niż 5 lat od momentu zaprzestania na nich działalności

przemysłowej, po uprzednim ich zrekultywowaniu.

Spośród wielu takich działań można podać przykłady rekultywacji i przekazania Lasom

Państwowym czasowo wyłączonych terenów 25 ha Centralnego Składowiska Odpadów

Górniczych w Knurowie, regulacji potoku Czuchowskiego i odprowadzeniu wody z zalanych

terenów leśnych.

H. Mes-Golinowska, C. Fojcik

176

2.2. Regulacja stosunków wodnych na terenach leśnych, rolnych oraz zabudowanych

W celu utrzymania prawidłowej głębokości występowania zwierciadła wód podziemnych

prowadzi się prace polegające najczęściej na poszerzeniu, pogłębieniu oraz oczyszczeniu

i faszynowaniu rowów, w zależności od przeznaczenia cieku.

Przykładem rozwiązywania regulacji stosunków wodnych na terenach leśnych, rolnych

oraz zabudowanych może być zagospodarowanie zbiorników w dolinie Potoku

Gierałtowickiego pomiędzy Gierałtowicami i Knurowem. Docelowym rozwiązaniem

zmienionych stosunków wodnych jest budowa przepompowni, która zapewni prawidłową

realizację poboru wody na potrzeby kopalni, utrzymanie poziomu wód w dwóch zalewiskach,

zastosowanie zalewisk jako zbiorników retencyjnych w ramach ochrony przeciwpowodziowej

oraz przeciwdziałanie gwałtownym zmianom poziomu wód gruntowych w szeroko

rozumianym sąsiedztwie zbiorników, zwłaszcza, że jeden z nich może stanowić ostoję

ptactwa (fot. 6, 7).

Fot. 6, 7. Dolina Potoku Gierałtowickiego – kwiecień 2008 Photo 6, 7. Gierałtowicki Stream Valley – April 2008

3. Korzyści wynikające z urozmaicenia ukształtowania terenów pogórniczych

W kopalniach północno-zachodniej części GZW wybierano zwykle rekultywację

biologiczną w kierunku leśnym lub rekreacyjno-parkowym.

Trwałe zalewiska mogą także stanowić alternatywne źródła zaopatrzenia w wodę dla

celów przemysłowych, np. dla kopalni Sośnica-Makoszowy i Knurów-Szczygłowice, lub

przeciwpożarowych, np. zalewisko Moczury w Knurowie (zalewisko to stanowiło jedno ze

źródeł dostawy wody przy gaszeniu tragicznego pożaru lasu w rejonie Rud Raciborskich

w 1992 r.).

Przykłady przywracania użyteczności terenom…

177

Niewielkie zagłębienia terenu o silnie zróżnicowanej wilgotności i zmiennym

zawodnieniu mogą sprzyjać odbudowie drzewostanu, jak to ma miejsce w otoczeniu górnego

biegu Potoku Paniówka, który za zgodą nadleśnictwa będzie pozostawiony w obecnym stanie,

jako element wspomagający rozwój bioróżnorodności. Występujące na tym terenie olsze będą

miały korzystne warunki dla swego wzrostu (fot. 8, 9, 10).

Na terenach górniczych, o zwiększonym na skutek wpływów eksploatacji zagrożeniu

powodziowym, realizowane są regulacje przepływu w ciekach, budowy i konserwacje

obwałowań cieków, budowy przepompowni oraz budowy i konserwacje obiektów małej

retencji. Budowie obiektów małej retencji sprzyja obecność niecek obniżeniowych, które

w sprzyjających okolicznościach i za zgodą właścicieli terenu mogą być skutecznie

zagospodarowane. Przykładem realizowanych prac związanych ze wspomaganiem ochrony

przeciwpowodziowej może być poszerzanie koryta oraz powiększanie zbiornika na Rowie

Bojkowskim.

Fot. 8, 9, 10. Górny, leśny odcinek potoku Paniówka – marzec 2010 Photo 8, 9, 10. Upper, forest section of Paniówka Stream – March 2010

W ramach naprawy szkód prowadzi się działania w sąsiedztwie obiektów małej retencji.

Przykładem prawidłowej współpracy w tym zakresie pomiędzy przedsiębiorcą górniczym

a samorządem terytorialnym może być planowane zagospodarowanie otoczenia zbiornika

retencyjnego Sośnica I (Wn 3/69). Zbiornik ten znajduje się pod wpływami intensywnej

eksploatacji górniczej i służy zarówno ochronie przeciwpowodziowej lewego zawala

Kłodnicy, jak również zaopatrzeniu w wodę zakładu przeróbki węgla (Ruch Sośnica). Po

wyznaczeniu docelowego położenia i ukształtowania dna zbiornika, w wyniku projektowanej

docelowo eksploatacji, stwierdzono jego zdolności retencyjne. Zakłada się, że otoczenie

zbiornika Sośnica I zostanie zagospodarowane w kierunku rekreacyjnym bądź leśno-

rekreacyjnym, a tereny pod taką inwestycję zostaną wykupione przez przedsiębiorcę na rzecz

gminy. Przedsiębiorca będzie miał zagwarantowaną dalszą możliwość eksploatacji w tym

rejonie, a mieszkańcy otrzymają teren o podwyższonych walorach przyrodniczych

w stosunku do dzisiejszych gruntów użytkowanych rolniczo i nieużytków.

H. Mes-Golinowska, C. Fojcik

178

4. Sukcesje naturalne roślinności na terenach rekultywacyjnych

Po wprowadzeniu i usankcjonowaniu w praktyce terminu „rekultywacja wyprzedzająca”

(w art. 21 Ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych stwierdza się, że na terenach

przewidywanego osiadania gruntów na skutek działalności górniczej zakład przemysłowy

rozpoczyna na wniosek właściciela rekultywację przed wystąpieniem degradacji gruntów[2]),

rekultywację prowadzi się najczęściej do rzędnej, która koresponduje z przyszłym

obniżeniem terenu i docelowym ukształtowaniem krajobrazu, wykorzystując odpady

węglowe, których własności glebotwórcze nie są korzystne [3, 4]. Roślinność często wspiera

działania człowieka zmierzające do przywrócenia naturalnych warunków siedliskowych,

czego przejawem jest jej sukcesja naturalna.

Przykładami obszarów, na których naturalne sukcesje roślinne wspomagają proces

rekultywacji biologicznej, nieraz niewłaściwie zaplanowanej i przeprowadzonej, są tereny

rekultywacyjne „Jagielnia”, „Bierawka”, „Zwał Sośnica”, a także zwałowisko „Smolnica”, na

którym do tej pory zrekultywowano około 30 ha w kierunku leśnym. Roślinność tworzą trzy

grupy: trawy, mchy i drzewa. Drzewa, które zasiedlają zadarnioną powierzchnię z nalotu

nasion, to głównie sosna i brzoza. Znalazły tu one odpowiednie warunki dla wzrostu

i rozwoju. Osiedlające się w runi traw drzewa tworzą razem zbiorowiska roślinne, spełniając

wymogi stawiane roślinności w procesie rekultywacji zwałowisk. Otrzymana pokrywa

roślinna jest żywo zielona, utrzymuje się na skarpach, dobrze rośnie i rozwija się.

Powierzchnia zwałowiska zrekultywowana taką metodą może być wykorzystywana do celów

rekreacyjnych, np. ścieżki rowerowe (fot. 11, 12, 13).

Fot. 11. Widok najstarszej wschodniej części składowiska z naturalną sukcesją roślin Photo 11. The sight of the oldest east part of storage yard with plants natural succession

Fot. 12. Kilkunastoletni drzewostan Photo 12. Forest stand over a dozen years old

Fot. 13. Zrekultywowana wierzchowina i skarpy składowiska Photo 13. Reclamated surface and scarp of storage yard

Przykłady przywracania użyteczności terenom…

179

5. Podsumowanie

Działalność Kompanii Węglowej S.A. w celu przywrócenia użyteczności terenom

górniczym i pogórniczym w północno-zachodniej części Górnośląskiego Zagłębia

Węglowego napotyka na zagrożenia związane z trudnościami obiektywnymi, ograniczeniami

formalno-prawnymi oraz sprzecznymi interesami stron – właścicieli, użytkowników

i inwestorów. Sposoby kształtowania terenów pogórniczych oraz korzyści wynikające z ich

urozmaicenia, powinny być związane ze wspólnymi dążeniami przedsiębiorcy górniczego

i strony społecznej. Pozytywny wpływ zróżnicowania w kształtowaniu terenów pogórniczych,

przejawiający się m.in. w występowaniu sukcesji naturalnych na terenach rekultywacyjnych

oraz w tworzeniu nowych siedlisk, powinien zostać zauważony, a przedsiębiorca górniczy

powinien być traktowany jako partner, a nie wyłącznie jako „szkodnik”. Dodatkowym

aspektem pozytywnego wpływu działalności górniczej na środowisko może być również

przyczynianie się do zmniejszania zagrożenia pożarowego, zarówno przez zwiększenie

wilgotności na terenach leśnych i łąkach, jak też dzięki wykorzystaniu zalewisk dla celów

przeciwpożarowych. Przy prawidłowym zagospodarowaniu terenów pogórniczych można

również wykorzystać zmienność ukształtowania powierzchni terenu do uzyskania dodatkowej

retencji wodnej, wspomagającej mieszkańców w ramach ochrony przeciwpowodziowej.

BIBLIOGRAFIA

1. Ustawa Prawo geologiczne i górnicze (tekst jednolity: DzU z 2005 r., nr 228, poz. 1947,

z późniejszymi zmianami). 2. Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych (tekst jednolity: DzU z 2004 r., nr 121, poz.

1266, z późniejszymi zmianami). 3. Patrzałek A.: Ocena zbiorowisk roślinnych na zrekultywowanych zwałowiskach w Zabrzu

w celu określenia ich dalszych funkcji w planie zagospodarowania przestrzennego. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, s. Górnictwo, 2005.

4. Strzyszcz Z.: Ocena przydatności odpadów górniczych Górnośląskiego Zagłębia Węglowego do rekultywacji biologicznej. Archiwum ochrony środowiska, 1-2,91-123, Zabrze 1989.

5. Opracowanie ekofizjograficzne do Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego, http://www.silesia-region.pl/przest_plan/pzpws.htm

Recenzent: Dr hab. inż. Anna Patrzałek, prof. nzw. Pol. Śl.