1. Przyjazne naturze Ksztatowanie rzek i potokwPraktyczny podrcznikWrocaw Krakw 2006

2. Pr z y j a z n eN atu r z eKsz ta towa n i e Rze ki p oto k wPrzyjazne naturze ksztatowanie rzek i potokw praktyczny podrcznik Tytu oryginau: Manual of River Restoration TechniquesWydawca:The River Restoration Centre, Silsoe, Beds MK45 4DT Wielka Brytania Polski wydawca: Polska Zielona Sie, ul. Sawkowska 26A, 31-014 KrakwOpracowanie graficzne i ilustracje: Robert i Horda Burns (Drawing Attention) www.drawingattention.oc.ukWykorzystano rwnie grafiki:Libue Schmidt Inicjatywa wydania polskiego: Krzysztof Smolnicki Tumaczenie:Marek Krukowski, Roman Guziak, Piotr Storta, Micha RadziszewskiRedakcja naukowa tumaczenia: dr Marek Krukowski Recenzenci:dr Jan Bachuta,prof. dr hab. in. Wodzimierz Czamara Sposb cytowania:Przyjazne naturze ksztatowanie rzek i potokw praktyczny podrcznik, Polska Zielona Sie, WrocawKrakw 2006Skad i amanie:Urszula Piszczek Korekta: Ryszard Szlagor, Witold SzlagorPrzygotowanie do druku: I-BiS Usugi komputerowe. Wydawnictwo s.c. 53-505 Wrocaw, ul. Lelewela 4, tel. 71/342 25 17 www.i-bis@i-bis.com.plWsppraca wydawnicza: PRO NATURAISBN 83-923848-8-1 Wydawnictwo dofinansowane ze rodkw:Narodowy Fundusz Ochronyrodowiska i Gospodarki WodnejWsparcia finansowego udzielili rwnie: Dolnolski Zarzd MelioracjiRegionalny Zarzd Gospodarki i Urzdze Wodnych we WrocawiuWodnej we Wrocawiu 3. Pr z y j a z n e N at u r z e Ks z ta towa n i eRz e k ip oto k wO podrcznikuInspiracj do powstania niniejszego podrcznika by sukces dwch duych projektw rewitalizacji rzek Colei Skerne, realizowanych pod kierownictwem The River Restoration Project (Projekt Renaturyzacji Rzek),poprzednika RRC, zarzdzajcego obydwoma projektami w imieniu najwaniejszych brytyjskich agendi organizacji dziaajcych na rzecz ochrony rodowiska, a take wacicieli terenw nadrzecznych.Zebrane projekty przedstawiaj wiele praktycznych metod rewitalizacji i renaturyzacji rzek. Wiedzzdobywano na wszystkich etapach prac: projektowania i wdraania, jak rwnie monitoringu naukowego,co pozwolio dokona caociowej oceny wymiernych osigni zrealizowanych projektw.Uczestnicy opisanych przedsiwzi pragn podzieli si zdobyt w ten sposb wiedz i maj nadziej, ebdzie moga by ona wykorzystana przez inne inicjatywy na rzecz rewitalizacji rzek i potokw. Podrcznikjest take jedn z wielu publikacji RRC, ktra powinna w wyczerpujcy sposb zaspokoi oczekiwania stronuczestniczcych w realizowanych projektach.O wydawcachRiver Restoration CentreRiver Restoration Centre (Centrum Renaturyzacji Rzek) jest orodkiem informacyjnym i doradczym w zakresiewszystkich aspektw renaturyzacji, wzbogacania i zrwnowaonego zarzdzania rzekami. Stanowi platformwymiany informacji i ekspertw w Wielkiej Brytanii. Poprzez sie doradcw dowiadczonych w zakresiehydrotechniki, hydrologii, geomorfologii, ekologii i zarzdzania rzekami udziela informacji zarwno oglnych, jaki o konkretnych projektach, rozwizaniach, a nawet potencjalnych partnerach, konsultantach i dostawcach. Posiadaobszern baz informacji o ponad 1000 projektach w Anglii, Walii, Szkocji i Irlandii. Organizuje konferencje w tym doroczn konferencj o zrwnowaonym zarzdzaniu rzekami. Prowadzi szkolenia, w razie potrzebydostosowane do konkretnych oczekiwa. Personel RRC ma odpowiednie wyksztacenie oraz bogate dowiadczeniew realizacji praktycznych projektw rewitalizacji rzek.Wicej informacji o dziaalnoci Centrum mona znale na stronie www.therrc.co.ukPolska Zielona SiePolski wydawca podrcznika Zwizek Stowarzysze Polska Zielona Sie jest oglnopolsk organizacj poytkupublicznego zrzeszajc organizacje ekologiczne dziaajce w najwikszych miastach Polski. Misj Polskiej ZielonejSieci jest wspieranie zrwnowaonego rozwoju poprzez partnerstwo, wspprac i uczestnictwo.Gwne obszary aktywnoci organizacji skupiaj si na budowaniu spoecznego poparcia dla zrwnowaonegorozwoju, wzmacnianiu spoecznego udziau w procesie podejmowania decyzji dotyczcych rodowiska naturalnego,inicjowaniu proekologicznej aktywnoci obywatelskiej, wzmacnianiu sektora pozarzdowych organizacjiekologicznych oraz promocji modelowych inicjatyw sucych ochronie rodowiska.Wicej informacji o dziaalnoci Polskiej Zielonej Sieci na stronie www.zielonasiec.pl 4. Pr z y j a z n e N at u r z e Ks z ta towa n i eRz e k i p oto k wPodzikowaniaWydanie I 1999Publikacja ta nie mogaby powsta bez wieloletniej wsppracy RRC z licznymi organizacjamiuczestniczcymi w projektach rewitalizacji rzek Cole i Skerne. Wikszo z nich miaa odrbne celezwizane z korzyciami pyncymi z realizacji projektw, jednak podjy one wspprac ze sob, czstow imi odlegych lecz pozytywnych skutkw rodowiskowych. Byy to czynniki sprzyjajce powstaniuThe River Restoration Centre (RRC) , ktry sta si katalizatorem tego typu dziaa rewitalizacyjnychi renaturyzacyjnych.Wydanie podrcznika sfinansowaa Szkocka Agencja Ochrony rodowiska (SEPA), utworzona w roku 1996w celu zapewnienia efektywnej i zintegrowanej ochrony rodowiska Szkocji. SEPA uznaa, e wsparciepublikacji bdzie pomocne zarwno w dziaaniach pracownikw tej instytucji, jak rwnie innych organizacjiprowadzcych ochron i rewitalizacj rzek Szkocji.RRC skada take wyrazy gbokiej wdzicznoci wszystkim organizacjom i osobom wspierajcymzaprezentowane projekty.Uzupenienie 2002Przygotowanie i wydanie niniejszego uzupenienia byo moliwe dziki projektowi R&D W5A-060 w ramachprogramu bada i rozwoju (R&D) Agencji rodowiska Anglii i Walii.RRC pragni podzikowa rwnie Szkockiej Agencji Ochrony rodowiska (SEPA) za dodatkowe wsparciefinansowe.RRC dzikuje take wszystkim osobom i organizacjom pomagajcym w przygotowaniu niniejszegouzupenienia wydania I, ktre dostarczyy informacje, ilustracje lub fotografie. W kocu szczeglnepodzikowania nale si wszystkim tym osobom, ktre byy odpowiedzialne za realizacj zaprezentowanychtu projektw. 5. Pr z y j a z n e N at u r z e Ks z ta towa n i eRz e k i p oto k wWprowadzeniePierwsze wydanie podrcznika, ktre ukazao si jesieni roku 1995, powicone byo metodomzastosowanym przy rewitalizacji rzek Cole i Skerne. RRC (River Restoration Centre Centrum RenaturyzacjiRzek) zamierzao systematycznie aktualizowa i uzupenia podrcznik, uwzgldniajc nowe dowiadczeniazdobywane przy realizacji innych wyrniajcych si projektw, zwaszcza na rzekach podgrskich i grskich.Pierwsze takie uzupenienie zawarto w prezentowanej tu internetowej wersji podrcznika. Uwzgldnionow niej 20 metod, nie omawianych w pierwszym wydaniu, a zastosowanych w 15 projektach rewitalizacji orazrenaturyzacji rzek i potokw.Metody te zebrano w 11 rozdziaach, z ktrych kady opisuje inne cele i metody dziaa renaturyzacyjnych,zastosowane dla ich osignicia. Przykadowo, rozdzia 4 przedstawia sposoby umacniania i zabezpieczaniabrzegw.Kady rozdzia obejmuje szczegowe opisy metod, ktre mog by wykorzystane do osigniciaomawianych w nim celw, np. metoda 4.1 przedstawia zastosowanie oplatanych potkw wierzbowych dozabezpieczenia brzegw.Dowiadczenia ucz, e projekty renaturyzacji rzek odnosz znacznie wikszy sukces, jeli na samympocztku okreli si wyranie cele i priorytety, ktre maj zosta osignite. Ponadto jednym znajwaniejszych zaoe projektw s rozwizania dugofalowe i trwae, unikajce doranych ogranicze, naprzykad finansowych. Dopiero na tej podstawie mona dostosowa projekt do celw krtkoterminowych,uwzgldniajc moliwo pniejszej kontynuacji, wykorzystujcej cao potencjau renaturyzowanegoobiektu.Rozpoznanie tego potencjau nie jest bynajmniej zadaniem atwym, gdy wymaga duego dowiadczeniapraktycznego, wiedzy oraz wywaonej oceny. Niestety, wci niewiele osb posiada takie umiejtnoci, gdyrenaturyzacja rzek jako nowa dyscyplina praktykowana jest od niedawna. W zwizku z tym jeszcze przezdugi czas niebagatelne znaczenie bdzie miao dzielenie si wiedz i dowiadczeniem na ten temat.RRC ma nadziej, ze podrcznik wesprze praktykw, pomagajc zrozumie im prezentowane tu wczeniejszedowiadczenia. W ten sposb kady kolejny projekt bdzie mg czerpa z zawartych w ksice pomyswi rozwiza, ulepszajc i modyfikujc je jednoczenie, a take powinien stanowi inspiracj dla nowychrozwiza, wzbogacajcych dotychczasow praktyk i wiedz.Znaczenie projektw renaturyzacyjnych nie powinno przesania niezliczonych moliwoci wczenia ichzasad do prawie wszystkich dziaa z zakresu gospodarki wodnej. Niektre z omawianych metod mogby rwnie dobrze zastosowane nawet w najmniejszej skali, jak na przykad budowa brodw i przepraw(rozdzia 8), lub ksztatowanie odcinkw ujciowych dopyww do rzeki (rozdzia 9). Podobnie, zasadyrenaturyzacji mona dostosowa do wymaga duych projektw ochrony przeciwpowodziowej, zwikszajcbezpieczestwo powodziowe przy niebagatelnych korzyciach rodowiskowych i przyrodniczych.Czytelnikw zainteresowanych uaktualnion wersj oraz kolejnymi uzupenieniami podrcznika, w tymosoby, ktre chciayby przedstawi w nastpnych wydaniach opisy nowych metod, prosimy o kontakt z RRC.Pene informacje o RRC znajdziecie Pastwo na stronie internetowej: www.therrc.co.ukI 6. Pr z y j a z n e N at u r z eKs z ta towa n i e Rz e k i p oto k wRzeka Colei Projekt jej RewitalizacjiRzeka Cole jest dopywem Tamizy, w jej grnym dorzeczu. Grna cz zlewni rzeki Cole obejmuje cz miastaSwindon w hrabstwie Wiltshire, podczas gdy jej pozostaa cz ma charakter rolniczy, gdzie dominuj grunty orneoraz intensywnie spasane pastwiska. Pod wzgldem geologicznym w podou zlewni dominuj utwory o charakterzeglin, piaskw, wapieni i kredy. W dolnym biegu, gdzie rzeka jest w najwikszym stopniu zmodyfikowana, osadytworzone s przez muki i utwory ilaste. Cao zlewni rzeki Cole ma powierzchni 130 km2.Obszar objty rewitalizacj znajduje si sze kilometrw powyej ujcia rzeki Cole do Tamizy, w okolicach wsiColeshill, gdzie szeroko terenw zalewowych siga ponad 400 m, a jego nachylenie wynosi za okoo 1:1300.Rzeka zostaa na tym odcinku uregulowana i wyprostowana w celu zaopatrzenia myna w wod, lecz stosunkowoniedawno (w latach 70. XX wieku) zostaa jeszcze bardziej poszerzona i pogbiona, by zmniejszy skal zalewwpobliskich pl uprawnych.Lokalizacj prac renaturyzacyjnych przedstawia zaczona rycina. Ich efektem byo odtworzenie meandrujcegokoryta rzecznego o dugoci okoo 2 km, jednak o znacznie mniejszym przekroju poprzecznym anielidotychczasowe koryto. Umoliwio to czstsze zalewy okolicznych terenw oraz ich mniej intensywne uytkowanie,wspierane przez Countryside Stewardship.Peny opis szczegw organizacyjnych projektu, budetu, nadzoru inynieryjnego i monitoringu naukowegodostpne s w rnych formatach w RRC.Zaprezentowane sposoby rewitalizacji:01.1 Nowe koryto meandrujce na odcinku rzeki powyej myna01.2 Nowe koryto meandrujce na odcinku rzeki poniej myna01.3Pojedynczy meander na mynwce02.2 Nowe zastoiska w odtwarzanym korycie rzeki03.2Zawanie koryta opaskami brzegowymi04.6Tymczasowe umocnienia brzegw05.1Prg rozdzielajcy i przelew05.2Progi pitrzce06.1Przelewy wezbraniowe08.1 Brody i wodopoje08.2 Nowe przeprawy09.2 Nowe trzcinowiska10.2 Nowe miejsca depozycji mas ziemnych 2 7. Prz y j a z n e N at u r z e Ks z ta towa n i eRze ki p oto k wProjekt rewitalizacji rzeki ColeLokalizacja Coleshill, granica hrabstw Oxonshire/Wiltshire, SU 234935Data budowy jesie 1995Dugo 2 kmTereny zalewowe 50haColeKoszt 140000 Oxford Reading9 01 a B4 gdon leog in Codr Far rzeka4.6 6.1do 10.2 8.1COLESHILL0 200 m 5.28.2 9.2 N 3.28.12.2 Myn1.2Nowe koryto 10.2 Miejsce depozycji Nowa zastawkamas ziemnychIstniejcykana obiegowyM ynw 5.2, 8.1 2.2kaPrzyblione granice terenw 1.1zalewowychNowe koryto8.2Pierwotny kierunekprzepywu wezbra 8.1Kierunek biegu rzeki6.1Prezentowane metody 10.2 4.6renaturyzacji6.1 Strumie R Waterloo w5.1 Nowy prg rozdzielczy oleaCek 1.3rzOdtworzony meander3 8. Pr z y j a z n e N at u r z e Ks z ta towa n i e Rz e ki p oto k wRzeka Skernei Projekt jej RewitalizacjiRzeka Skerne wpada do rzeki Tees tu na poudnie od Darlington, w hrabstwie Durham. Jej zlewnia o powierzchniokoo 250 km2, obejmuje Darlington oraz kilka niewielkich miasteczek, a take liczne obiekty przemysowe, ktredawniej silnie zanieczyszczay rzek. W podou dominuj gliny i osady aluwialne.Projekt rewitalizacji obejmuje tereny pnocno-wschodniego przedmiecia Darlington, Haughton-le-Skerne, gdziezachowaa si niewielka terasa zalewowa pomidzy dawnym skadowiskiem odpadw przemysowych, a terenami ozwartej zabudowie. Zachowany teren zalewowy jest silnie przeksztacony z powodu wczeniejszego skanalizowaniakoryta rzeki, obejmujcego wyprostowanie jej biegu oraz zasypanie starorzeczy. W dolinie zlokalizowano liczneobiekty infrastruktury technicznej (drogi, cieki, kable elektroenergetyczne czy gazocig). Pozostaoci terasyzalewowej maj dugo okoo 1 km przy rednim spadku podunym 1:1300. Wkraczajca w dolin zabudowa orazskadowisko odpadw pozostawiy tereny publicznie dostpne, o szerokoci nieco ponad 100 m.Szczegowe umiejscowienie prac renaturyzacyjnych przedstawiono na rycinie. W rezultacie utworzono nowyodcinek meandrujcy na poudniowym brzegu dawnego, wyprostowanego nurtu, a take wzbogacono istniejceodcinki koryta poniej i powyej meandrw, tam gdzie nie mona byo zmieni biegu koryta rzeki. cznieodtworzono lub wzbogacono odcinek rzeki o dugoci 2 km. Szeroko wprowadzone udogodnienia, takie jak ciekibd prace ksztatujce krajobraz, przyczyniy si do zwikszenia wykorzystywania tego terenu przez okolicznychmieszkacw.Peny opis szczegw organizacyjnych projektu, budetu, nadzoru inynieryjnego i monitoringu naukowego,dostpne s w rnych formatach w RRC.Zaprezentowane sposoby rewitalizacji:01.4 Nowe koryto meandrujce02.1 Nowe zatoki zastoiskowe03.1 Deflektory nurtu03.2Zawanie koryta opaskami brzegowymi03.3 Bystrza kamienne04.14.4 Nowe umocnienia brzegowe04.5Zabezpieczanie skarp brzegowych06.2 Ksztatowanie powierzchni terenu w obrbie meandrw07.1 Niewielkie, okresowe zbiorniki wodne na terenach zalewowych08.3 cieki09.1Przebudowa odpyww kolektorw wd burzowych10.1 Nowe miejsca depozycji mas ziemnych 4 9. Pr z y j a z n e N at u r z e Ks z ta towa n i eRze k i p oto k w Projekt rewitalizacji rzeki Skerne Lokalizacja Darlington, granica hrabstw Oxonshire/Wiltshire, NZ 301160 Newcastle Data budowy jesie 1995wiosna 1996S KERNE Dugo 500mYork Koszt 30000010.1Miejsce depozycji mas ziemnych8.3 ciekiRezerwatprzyrody Rockwell Albert R oadMost 2.1 Nowe zastoiskoMagistrala kolejowaEast Coast 4.3N 4.54.1 Nowe umocnienia 7.11.4Nowe koryto4.2 meandrujce6.2 2.1 0200 m Zmiana uksztatowania terenu 4.3Nowe zastoisko8.3Stare wysypisko poprzemysowe4.1Nowe umocnienia9.13.2Przebudowane ujcia kolektorw Nowe awkiwd burzowych na caym nowym 3.1meandrujcym odcinku rzekiDeflektory nurtuKadka Hutton Avenue 10.1Miejsce depozycji 3.2 mas ziemnych3.3 Nowe awki Bystrzekamienne Do A 66 rze kaS kerne5 10. Pr z y j a z n eN at u r z eKs z ta towa n i eRz e k i p oto k wZaktualizowana Lista Projektwna rok 2002Przedstawiona aktualizacja wydania I podrcznika Rewitalizacja rzeki Cole i Skerne obejmuje kolejne pitnacieprojektw odnowy, rewitalizacji i renaturyzacji rzek realizowanych przez rne organizacje oraz w ramach licznychumw partnerskich. Kady opis dodatkowo zawiera list kontaktw przydatnych w razie koniecznoci uzyskaniadalszych informacji.Projekt:Zaprezentowane sposoby rewitalizacji:rzeka Marden, Wilts 01.5Przebudowa odcinka z betonowymi progami na nowe koryto meandrujce05.4Imitacja wychodni skalnych08.5 Dostp do rzeki na terenach miejskichpotok Ravensbourne, LB Bromley01.6Otwarcie cakowicie zabudowanego korytarzeka Little Ouse, Norfolk01.7Odtworzenie odcitych meandrwpotok Alt, Merseyside 03.4Przebudowa uregulowanego, prostego odcinka w krty ciekroztokowyrzeka Avon, Wilts 03.5Zawenie nadmiernie szerokiego koryta tanimi ostrogamirzeka Dearne, S. Yorkshire03.6Odtworzenie krtego koryta wd niskich w nadmiernieposzerzonym odcinku rzekipotok Yardley Brook, Birmingham 03.7Zastpienie betonowego obu korytem naturalnymrzeka Tall, Co. Armagh03.8 Utworzenie zatoczek w korycierzeka Chess, Bucks03.9 Dodawanie wiru na trudnodostpnych odcinkach cieku10.3Tanie usunicie osadw z koryta ciekurzeka Tamiza, Oxon04.7 Umocnienia brzegw nisk stalow ciank szczeln oraz walcami z porostemrzeka Ogwen, Gwynedd05.3Renaturyzacja i ustabilizowanie nadmiernie pogbionego koryta08.4Odbudowa brodu dla pojazdw i zwierztrzeka Kennet, Wilts 05.5Podwyszenie poziomu dna rzekirzeka Long Eau, Lincs 06.3 Likwidacja i odsuwanie obwaowarzeka Tamiza, Oxon07.2 Mozaika siedlisk ziemnowodnychpotok Sugar Brook, Manchester 11.1Przeoenie cieku wraz z dolinrzeka Nith, Ayrshire11.2 Uszczelnienie koryta rzeki6 11. Pr z y j a z n eN atu r z e Ks z ta towa n i e Rz e k ip oto k wAyr New Cumnock11.2 Uszczelnienie koryta rzekiMoy Armagh 3.6 Odtworzenie krtego 6.3 Likwidacja 3.8 Utworzenie3.4 Przebudowa koryta wd niskich zatoczek w korycie i odsuwanie obwaowa uregulowanego odcinka w krty ciek roztokowy Liverpool Manchester Doncaster5.3 Renaturyzacja i ustabilizowanie Louth1.7 OdtworzenieBethesdanadmiernie pogbionego koryta11.1 Przeoenieodcitych meandrw8.4 Odbudowa brodu cieku wraz z dolin3.7 Zastpieniedla pojazdw i zwierzt betonowego obu 4.7 Umocnienia brzegw korytem naturalnymBirminghamThetford 7.2 Mozaika3.9 Dodawanie wirusiedlisk ziemnowodnych10.3 Tanie usunicie osadwOxford Latimer Swindon 1.5 Przebudowa odcinka z betonowymi Chippenham London Ramsbury progami na nowe koryto meandrujceCalne Salisbury Bromley 5.4 Imitacja wychodni skalnych 8.5 Dostp do rzeki na terenach3.5 Zawenie miejskichnadmiernieszerokiego koryta 1.6 Otwarcie cakowiciezabudowanego koryta5.5 Podwyszenie poziomu dna7 12. Prz y j a z n e N at u r z eKsz ta towa n i eRz e k i p oto k w Odtwarzanie Meandrw1na Odcinkach Wyprostowanych1.1 Nowe koryto meandrujce w terenie otwartymRzeka ColeLokalizacja Coleshill, granica hrabstw Oxonshire/Wiltshire, SU 234935Data budowy jesie 1995Dugo 500mRycina 1.1.1Koszt 9000 Plan terenu powyej mynaDawne koryto DoN mynaRw Nowe korytaDo odpywu 0100mwody z mynaMyn wka Teren zalewowy RwWezbrania Odtworzony dawny meander (patrz 1.3)0mDolny odcinek Istniejcy kana Prg pitrzcy obiegowy myna (brd) Teren zalewow250 m y(przeprawa) ZasypaneNowe koryto rzekiA korytoyow (kana obiegowy wyduony w gr rzeki) mynwki w alenzGeTerr nyB odc inek Prg rozdzielczyi przelewRzeka COLE Opis Nowe koryto odtworzono w celu wprowadzenia odcinka swobodnie pyncego cieku na terenach zalewowych, ktre do tej pory przecinaa jedynie wolno pynca mynwka. W uytkowaniu pozostawiono dawny kana obiegowy myna, ktry zosta wczony do rozwiza projektowych, poprzez wyduenie go jak tylko to moliwe w gr biegu rzeki, by utworzy dodatkowe i podane koryto meandrujce. Gwny nurt rzeki Cole jest obecnie przerzucony z mynwki do nowego koryta o niewielkich rozmiarach, zapewniajc okresowe podtopienia pobliskich terenw zalewowych. Projekt Profil poduny (ryc. 1.1.2) redni spadek poduny dna nowego odcinka wynosi 1:1300 i jest dopasowany do redniego nachylenia terenwDolny odcinek latem sierpie 1997zalewowych. Rzdn dna dobrano w taki sposb, aby1.1(strona 1 z 4) Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw 13. Pr z y j a z n e N at u r z e Ksz ta towa n i e Rze kip oto k wOdtwarzanie Meandrwna Odcinkach Wyprostowanych 1Rycina 1.1.2 Profil podunyMynwka Nowy prgNowa przeprawa80 Nowy prgredni spadek dna 1:13007978 Obecny poziom wody(podniesiony)hrednie nachylenie terenw zalewowyc1:130077 Kana obiegowy myna250 760 100200300 400500 kilometra (m) dolny odcinek grny odcinekosign jak najmniejsze napenienie koryta, utrzymujcGrny odcinek w trakcie prac ziemnych padziernik 1995przy tym gboko wystarczajc do przeprowadzeniaw korycie wezbra letnich. W ten sposb dnonowego koryta jest pooone wyej ni dawny kanaobiegowy myna, lecz niej ni utrzymywany poziomwody w mynwce, ktra zasila wod nowy odcinek.Spowodowao to konieczno wybudowania na obukocach progw pitrzcych (patrz 5.1 i 5.2).W zwizku z tym, e zabudowa koryta progamijest zazwyczaj niepodana, alternatywnymrozwizaniem byo pogbienia koryta. Spadek wodyprzy dolnym kocu odcinka zosta zmniejszonyw wyniku utworzenia nowych meandrw poniejmyna, co spowodowao podniesienie redniegopoziomu wody w kanale obiegowym do dawnegopoziomu (patrz 1.2).Grny odcinek 1998 Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw (strona 2 z 4) 1.1 14. Pr z y j a z n eN atu r z e Ks z ta towa n i eRze kip oto k w Odtwarzanie Meandrw1na Odcinkach WyprostowanychTrasa koryta (ryc. 1.1.1)Skuteczno projektu 1995/8Istniejcy kana obiegowy myna przechodziw historyczne koryto rzeki Cole. Pozostaoci dawnegoW grnym odcinku koryta sporadycznie doszo dokoryta byy rwnie widoczne, pomidzy km 0+000 a km wypreparowania wirw, a take rozwoju wirowych0+250 dolnego odcinka. Nowe koryto zaprojektowanobystrzy poniej kadego meandra. Ograniczonymw taki sposb, by przebiegao tym zagbieniem, ordem tego materiau s jedynie gliny odsaniajcedo wyrwnanej gbokoci, wynoszcej okoo 1m.si w korycie; w zwizku z tym, e wiry nie sPowyej km 0+250 przebieg nowego koryta odbiegatransportowane z grnej czci zlewni. Dodatkowood pierwotnej trasy rzeki, ze wzgldu na fakt, i musiaow rok po zakoczeniu budowy dostarczono wirono zosta poprowadzone mniej wicej rwnolegledo kadego przegbienia, w celu pniejszegodo mynwki, ktra biegnie blisko krawdzi terenw rozprowadzenia tego substratu przez wezbrania.zalewowych. Rzdna terenu wzdu grnego odcinkawznosi si znacznie ponad redni poziom terenwW dolnym odcinku, gdzie nowe koryto jest pytsze,zalewowych, dlatego te nowe koryto jest tu gbsze. wir jest rzadziej spotykany. Prdko odpywu wd naMeandry zaprojektowano w taki sposb, aby naladowaydolnym progu pitrzcym jest wyranie wiksza ni wdnaturalny przebieg koryta odtworzony na dolnym napywajcych. Powoduje to, e poniej tej budowli,odcinku. w korycie kanau obiegowego doszo do nagromadzenia znacznych iloci dobrze wysortowanych wirw, piaskuPrzekroje poprzeczne (ryc. 1.1.31.1.4)i muu, pochodzcych z nowego odcinka koryta.Przekrj A przedstawia koryto wd rednich,Doprowadzio to do czciowego przywrceniao szerokoci 2,6 m i gbokoci 0,8 m uwarunkowaniapoziomu dna kanau obiegowego do jego dawnej rzdnejgeomorfologiczne rzeki Cole wskazuj, e jest to oraz odtworzenia zrnicowanej gbokoci nurtu.optymalna wielko koryta. W zwizku z tym, e oglnagboko koryta musiaa przekracza 0,8 m (ryc. 1.1.2), Mocne gliny na brzegach rzeki opary si erozji,brzegi w grnej czci obniono i spaszczono. uniemoliwiajc tworzenie si skarp po zewntrznej stronie zakoli, ktrych brzegPrzekrj B przedstawia asymetryczny profil uformowano z nachyleniem 1:1. Odwrotna sytuacjakoryta zastosowany na kadym wikszym zakolu.zasza na paskich brzegach po wewntrznej stronieW najgbszym miejscu rzdna dna znajduje si poniejmeandrw, ktrych powierzchnia ulega rozmyciu.redniego poziomu dna koryta, w celu umoliwieniaAsymetryczne uksztatowanie powierzchni zostaorozwoju przegbie. Oczekiwano, e skarpy naponownie odtworzone, jak to przedstawia przekrj B.zewntrznej stronie zakoli, uksztatowane z nachyleniem1:1, zwiksz swj spadek w wyniku naturalnych Od czasw tych modyfikacji koryto sprawdzio siprocesw korytowych. w stopniu zadowalajcym w szerokiej zmiennoci przepyww pod kadym wzgldem, utrzymujc przezUksztatowanie terenu wewntrz zakolicay rok podoe i formy uksztatowania brzegw.Teren obniono do wysokoci 0,8 m powyejredniego poziomu dna, tak jak to przedstawiaNie podjto adnego obsiewu i nasadze brzegwprzekrj B. Jako e wszystkie zakola majkoryta. Naturalna sukcesja rolinnoci postpujeniewielk szeroko, nie podjto adnych pracpowoli. Koryto jest nieogrodzone, umoliwiajcw celu ich dalszego uksztatowania; teren zosta ograniczony dostp bydu, zgodnie z zaleceniamijedynie wygadzony, celem pynnego przejcia Countryside Stewardship, co skutecznie powstrzymaopo obu stronach w przekrj A. Profil ten pniej rozrastanie si modych wierzb. Oba aspekty szmodyfikowano (patrz poniej). monitorowane. Rycina 1.1.3Rycina 1.1.4Przekrj A przez koryto symetrycznePrzekrj B przez koryto asymetryczne11m11m 1m nie skarpy nie skarpy Zmienne nachyle Zmienne nachyle1:1 0,8m 0,8m2,6mZrnicowanawysokoredni poziom dna11,6m Profilna przekroju podunym modyfikowany pniej1.1 (strona 3 z 4) Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw 15. Pr z y j a z n e N at u r z e Ksz ta towa n i e Rze ki p oto k wOdtwarzanie Meandrwna Odcinkach Wyprostowanych1Nowy odcinek meandrujcego koryta rzecznego wrazz odtworzonym meandrem mynwki (patrz 1.3) lipiec 1997Zdjcie: Agencja ds. rodowiska Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw (strona 4 z 4) 1.1 16. Pr z y j a z n e N at u r z e Ks z ta towa n i e Rze ki p oto k w Odtwarzanie Meandrw1na Odcinkach Wyprostowanych1.2 Nowy odcinek meandrujcy po obu stronachdawnego korytaRzeka Cole Rycina 1.2.1Lokalizacja Coleshill, granica hrabstw Oxonshire/Wiltshire, SU 234935 Plan dolnego biegu rzekiData budowy jesie 1995 poniej mynaDugo 700mKoszt 25000 Gt e re nw ranica COLESHILL zale Dawne korytowo w Wezbrania ychNowe korytoNkm0+700m pocztek zadaniakm0+880m myn 0100mB4019 km0+620m brdBDrogaKana Wezbrania A aobiegowyGranic w myna Zbiornikte re n h przy mynie wwycR zalewo Kierunekprac wstpnych km0+100m Zastoisko wodopj Opis km0+080m km0+280mOdcinek rzeki zosta wyprostowany i pogbiony brd w XVII wieku dla poboru wody przez myn. Dalsze km0+000m zwikszenie przepustowoci koryta przeprowadzono w latach 70. XX wieku, w celu zmniejszenia zalewwLE terenw rolnych. Budowa nowego koryta miaa za CO NowePrgtrzcinowisko Strumiezadanie odtworzenie meandrw oraz przywrcenie A podpitrzajcyEKRaglan dawnej czstoci zaleww. Zabezpieczono przy(koniec zadania)RZ tym w przyszoci moliwoci pracy myna oraz zmniejszono zagroenie powodziowe okolicznych mieszkacw i ich mienia.Widok nowych meandrw z lotu ptaka lipiec 1996Zdjcie: Agencja ds. rodowiska1.2 (strona 1 z 4)Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw 17. Pr z y j a z n eN atu r z e Ksz ta towa n i e Rze kip oto k w Odtwarzanie Meandrw na Odcinkach Wyprostowanych 1 Rycina 1.2.2Myn (kana odpywowy) Most drogowyProfil podunyPocztek zadania odtworzenie meandrwPrg podpitrzajcy (koniec zadania)Nowy brd 79 rednia rzdna korony brzegwprzed rozpoczciem prac78redni spadek terenw zalewowychm n.p.m.771:1300 (1:1500 skorygowany dla meandrw)76Nowa rzdna dna rzeki75Dno rzeczne przed rozpoczciem prac80 m 280 m620 m 74 0100200300400500600 700 800900 Kilometra (m) Projekt Koryto rzeki przed rozpoczciem prac 1994 Profil poduny (ryc. 1.2.2) Rzdna dna nowego koryta rzeki zostaa podniesiona o okoo 1,0 m, co byo maksymaln wartoci umoliwiajc swobodne przemieszczanie si wd ze starego kanau odpywowego myna. Najbardziej odpowiednim spadkiem dna byaby warto nawizujca do redniego nachylenia terenw zalewowych (1:1300 w linii prostej; 1:1500 wzdu meandrw), lecz ostatecznie spadek dna zwikszono w celu obnienia wysokoci progu podpitrzajcego na kocu odcinka. Rzeczywisty spadek dna wynosi: km 0+0000+280 1:740; km 0+2800+620 1:1000; km 0+6200+700 1:460; co daje redni spadek 1:700. Podwyszenie dna umoliwio podpitrzenie wd odcinka rzeki powyej objtego tym zadaniem, co przywrcio dawny poziom wody w kanale obiegowym i zbiorniku przy mynie. Celem budowy kamiennego brodu w km 0+620 m byo zabezpieczenie przed erozj denn nowego odcinka koryta poniej. Meandry w trakcie budowy 1995 Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw(strona 2 z 4) 1.2 18. Pr z y j a z n e N at u r z eKsz ta towa n i eRz e kip oto k wOdtwarzanie Meandrw1 na Odcinkach WyprostowanychNowe koryto przechodzce w istniejce koryto. Widok w trakcie budowy wrzesie 1995Trasa koryta (ryc. 1.2.1) Rycina 1.2.3Przebieg trasy meandra uwzgldnia zachowanie Przekrj A przez koryto symetrycznekilku dojrzaych wierzb na nowych brzegach koryta,jak rwnie praktyczne zachowanie rwnowagi Zmienna szeroko do 14 mpomidzy terenami utraconymi i zyskanymi po obu 3stronach dawnego, prostego koryta. Ostateczny wybr ie 1: ylenprojektu tego odcinka uwzgldnia morfologi rzeki, we nachw tym form naturalnych meandrw poniej odcinkaTypo0,8 mobjtego pracami. Pozostawienie stosunkowo prostegobiegu koryta pomidzy km 0+000 i km 0+080 miaona celu ochron ki z szachownic kostkowan,Pierwotne, prosteZrnicowanakoryto rzeczne 2,6 mwysokoa take uatwio odtworzenie trzcinowiska poniej(tylko dla porwnania)1,52,2 mujcia strumienia Raglan wzdu koryta rzeki 4,8 m redni poziom(patrz rozdzia 9). W km 0+280 meander celowo dna na przekrojuprzebiega poza terenem zalewowym, tworzc w tympodunymmiejscu skarp o wysokoci okoo 2,5 m.Rycina 1.2.4Przekroje poprzeczne (ryc. 1.2.31.2.4) Przekrj B przez koryto asymetrycznePrzekrj A przedstawia koryto wd rednich,o szerokoci 2,6 m i gbokoci 0,8 m. Uwarunkowania Zmienna szeroko do 30 mmorfologiczne rzeki Cole wskazuj, e jest to1moptymalna wielko koryta. W zwizku z tym, eoglna gboko koryta przekraczaa 0,8 m, brzegi 1:4w grnej czci obniono i spaszczono.0,8 mca. 1,5mPrzekrj B przedstawia asymetryczny profil koryta 3,8mzastosowany na kadym zakolu. W najgbszym miejscuredni poziom dnarzdn dna zachowano poniej redniego poziomu dnaNaturalna erozjana przekroju podunymkoryta, w celu umoliwienia rozwoju przegbie. na wikszociukwUksztatowanie terenu pomidzy meandramiWymagao to usunicia osadw na brzegach staregoTeren obniono o okoo 0,4 m, do przyblionegoodcinka rzeki nagromadzonych podczas pracredniego poziomu terasy zalewowej (ryc. 1.2.2).pogbieniowych koryta w latach 70. XX wieku.1.2 (strona 3 z 4)Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw 19. Pr z y j a z n e N at u r z e Ksz ta towa n i e Rze ki p oto k wOdtwarzanie Meandrwna Odcinkach Wyprostowanych1Istotnym warunkiem projektowym byo zachowanie odoony bezporednio poniej odcinka objtegoprzepustowoci hydraulicznej odcinka meandrujcego pracami, co umoliwio odtworzenie przegbionegodla wd stuletnich (wezbrania o prawdopodobiestwiekoryta. Po tych zmianach, dalsze wezbrania nie1 na 100 lat). powodoway wikszych przeksztace koryta, stabilizujc w sposb zadowalajcy jego zrnicowanNa tym odcinku stare, wyprostowane koryto zostaomorfologi. Poprawki ograniczono do dalszegow wikszoci zasypane, aczkolwiek niecakowiciewypaszczenia wewntrznej czci zakola(patrz rozdziay 2 i 8 zawierajce szczegowe rozwizania w km0+280m. Po dwch okresach wegetacyjnychprojektowe zastoisk, przepraw, wodopojw itd.).brzegi rzeki s wci w znacznym stopniu nieSkuteczno projektu 1995/8poronite, cho pojawia si ju rolinno nadbrzena. Nowe koryto odsonio kilka rodzajwWezbranie wd tu po ukoczeniu prac nad nowym gleb, co ujawnio wiksze zrnicowania siedliskowe.korytem doprowadziy do jego szybkiego i znacznegoprzeksztacenia. Skarpy ulegy erozji, przegbieniazostay zaniesione oraz doszo do naniesienia awicpiaszczystych i wirowych, co stworzyo podanesiedliska na tym odcinku. Nadmiar rumowiska zosta Urozmaicone nowe koryto dwa lata po zakoczeniu prac marzec 1997 Naturalne skarpy powstae po zakoczeniu prac marzec 1997 Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw (strona 4 z 4) 1.2 20. Prz y j a z n e N at u r z eKs z ta towa n i eRze ki p oto k wOdtwarzanie Meandrw1 na Odcinkach Wyprostowanych1.3 Nowy meander w podpitrzonym korycie rzekiRzeka ColeLokalizacja Coleshill, granica hrabstw Oxonshire/Wiltshire, SU 234935Data budowy jesie 1996Dugo 300mRycina 1.3.1Koszt 9000Plan mynwki i nowego meandraMyn0100m Nowe koryta wk aPodmoke zastoiska utworzone Zachowanana starej mynwceDo kanaualeja wierzb obiegowego Rw Przelew powodziowymyna do nowego korytaA Zasypana stara mynwkaNNiskie obwaowaniamynwki (przerwane) Przeprawa Istniejcy rw Dawna granica administracyjna APojedynczy meanderodtworzonyStare wierzby Nowe koryto rzekina mynwce(patrz 1.1) Niskie wzniesienie utworzone jako miejsce schronienia inwentarza podczas wylewwOpis historyczna granica administracyjna biegnie midzyMynwka jest prostym, obwaowanym wierzbami, a nastpnie wyranie tras meandra, czckanaem wybudowanym w XVII wieku,si powyej z mynwk. Ze wzgldu na powyszew celu doprowadzania wody rzeki Cole argumenty, lini t przyjto za rodek nowego zakola.dla pracy myna. Zostaa ona przebudowanaw latach 70. XX wieku w celu zmniejszenia zagroenia Przekrj poprzeczny (ryc. 1.3.2)powodziowego okolicznych terenw. W wyniku Szeroko koryta midzy brzegami zostaa dobranaprojektu renaturyzacji rzeki Cole, wiksza cz w taki sposb, aby zachowa wierzby. Obliczone wymiaryprzepywu rzeki omija teraz myn (i mynwk)uznano za odpowiednie, gdy byy bliskie grnejnowym meandrujcym korytem (patrz 1.1). Mynwka granicy szerokoci pozostaych odcinkw mynwki.zostaa rwnie zrewitalizowana poprzez odtworzeniePrzekrj dawnej mynwki wskazywa na szerokie awkipojedynczego meandra w jej nurcie. na wysokoci lub tu ponad nim, redniego poziomu wody. Byy one zadeptane przez bydo po obu stronachProjekt gbokiego i otwartego rodka nurtu. Nowy przekrjProfil podunyodzwierciedla tak konfiguracj terenu.Dotychczasowy poziom dna rzeki zosta utrzymanyw obrbie nowego meandra, w celu zachowaniaProfile w obrbie meandruhistorycznej gbokoci pitrzonej w mynwce wody.Sposb w jaki zaprojektowano zalewanie otaczajcegoW tym celu redni poziom wody podniesiony zosta terenu utrudnia ucieczk bd ratunek inwentarza.o okoo 300 mm, co wymagao rwnie naprawyW tym celu zaproponowano rodek zaradczyupustu przy mynie, wedug archiwalnych rysunkw w postaci podniesienia poziomu terenu wewntrzznajdujcych si w posiadaniu waciciela, the Nationalnowego meandra, tworzc agodne wyniesienie bdceTrust. Zgodnie z celami planu renaturyzacji tego schronieniem dla zwierzt podczas wyleww.obszaru, na nowym meandrze nie odbudowanoSkuteczno projektu 1996/8jakichkolwiek obwaowa, przez co woda moewylewa si swobodnie na pobliskie pola. Nowy meander pomidzy wierzbami jest niezwykle malowniczy; abdzie zagniedziy si na mierzei midzyPrzebieg trasy (ryc. 1.3.1)nowym i starym korytem, gdzie utworzono zastoiskoWczeniejsz obecno meandra stwierdzono na o stagnujcej wodzie. Niezalenie od wyleww, owcepodstawie dwch przesanek. Od mynwki odchodzi przebywaj na wyniesieniu, jako miejscu najwyejpytkie i botniste zagbienie pomidzy krtk alejpooonym i najbardziej suchym w okolicy. Na awkach,starych, ogowionych wierzb, wyznaczajc przebiegpo obu stronach nowo odtworzonego koryta, rozwinadawnego koryta. Analiza starych map wykazaa, e si w stopniu zadowalajcym rolinno przybrzena.1.3(strona 1 z 2) Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw 21. Pr z y j a z n e N at u r z e Ksz ta towa n i e Rze kip oto k wOdtwarzanie Meandrwna Odcinkach Wyprostowanych1Rycina 1.3.2Przekrj nowego meandra na odcinku AA Zachowane stare wierzby(czciowo ogowione)awkiutworzone na lub tu pod Dawne miejsca skadowaniapoziomem wody Utrzymany osadw, przerwane w celu poziom lustraumoliwienia zaleww wody w mynwce pobliskich pl (79,30 m) 80 (78,90 m)m n.p.m. 78Zachowany poziomdna mynwki (77,40 m) 760 3,5 711,5 14 Szeroko (m) Pozostaoci meandra prace wstpne stycze 1996 (pytki zbiornik okresowy powstay po intensywnych opadach/wylewie) Odtworzony meander jesie 1997 Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw (strona 2 z 2) 1.3 22. Prz y j a z n e N at u r z e Ks z ta towa n i eRze k ip oto k w Odtwarzanie Meandrw1na Odcinkach Wyprostowanych1.4 Nowe meandry po jednej stronie dotychczasowegokoryta rzekiRzeka SkerneLokalizacja Darlington, hrabstwo Durham, NZ 301160Data budowy jesie 1995wiosna 1996Dugo 500mRycina 1.4.1Koszt 40000Plan nowych meandrw km 0+280 mN3 S4kolejowaLiniaNowe meandrykm 0+000 m N2 Dotychczasowe koryto rzeki S3Wierzby NS2N10 100 m Istniejcy 2A stopie1Akm 0+800 mS1GazocigOpis KadkaDue, wyprostowane koryto prowadzio wodySkadowiskopowodziowe poprzez otwarte tereny, bdce odpadwwasnoci publiczn, graniczce z zabudowaniamimieszkalnymi i starym skadowiskiem odpadwprzemysowych. Nowy meandrujcy odcinek rzeki,wykorzystujcy czciowo dawne koryto, zosta spadek i poziom dna nawizuje do dotychczasowego,odtworzony po poudniowej stronie dotychczasowego jednak z powodu zwikszenia dugoci korytanurtu. Zredukowano przy tym ryzyko oddziaywaspaszczono go do nachylenia 1:1500. Przewidywanewezbra powodziowych na ludzi i majtek.wymywanie podoa meandrw powinno osigngboko rzdu 1 m, analogicznie jak na istniejcymProjektzakolu w km 1+200 m. Na przekroju podunymProfil poduny (ryc. 1.4.2)przedstawiono to jako najniszy poziom dna Pierwotny spadek poduny dna, wynoszcy 1:1300,okoo 1 m poniej redniej rzdnej dna. Przepyw wdnawizywa do spadku podunego brzegw,powodziowych przez nowe meandry uatwia obnieniewyniesionych ponad obecne dno o okoo 2,4 m. Nowy poziomu terenu pomidzy meandrami o okoo 0,6m.Pozwolio to rwnie na zwikszenie retencji wdwezbraniowych, spaszczajc poniej kulminacj falipowodziowej dla wd stuletnich.Poziom wody na tym odcinku jest utrzymywany przezistniejcy prg (km 0+000 m), ale oddziaywanieto zanika w km 0+900 m, gdzie pozostawionoi wzmocniono istniejcy prosty odcinek koryta.Umocnienia obejmuj midzy innymi sztuczne bystrzewirowo-kamienne, w km 1+050 m, pokazane naprzekroju podunym (patrz rozdzia 3).Przebieg trasy (ryc. 1.4.1)Boczny zasig zakoli ogranicza gazocig, biegncyblisko pnocnego brzegu dotychczasowego koryta,oraz krawd skadowiska odpadw, biegncaPrzekopywanie meandrw jesie 2005w odlegoci 1050 metrw od poudniowego brzeguFot.: Northumbrian Water/Airphotos1.4(strona 1 z 3)Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw 23. Pr z y j a z n eN at u r z e Ks z ta towa n i eRz e ki p oto k wOdtwarzanie Meandrwna Odcinkach Wyprostowanych1Rycina 1.4.2Przekrj podunyIstniejcy prg Nowe bystrze KadkaDotychczasowyDotychczasowyNowe meandry odcinekodcinek 43stej)(1:1300 w linii pro ny brzegu 1:1500redni spadek podu 42 andramim n.p.m. Profil pomidzy me 41 401:1500 redni spadek dna 39 aNajnisza rzdna dn Obecne dno(najnisza rzdna)0200 400 600800 10001200 1400 Kilometra (m)rzeki. Zakola S4 i N1 zlokalizowano w taki sposb,przekroju wystpowa tylko w dwch miejscachby zachowa na brzegach dwie wyronite wierzby.kadego meandru, podczas gdy pomidzy nimi ksztatPozostae meandry wpasowano pomidzy nimi,koryta stanowi przejcie pomidzy zastosowanymia ostateczna trasa koryta uwzgldnia ponadto lokalnestandardowymi rozwizaniami. Zastosowany przekrjuwarunkowania morfologiczne. Przepywy wdpoprzeczny umoliwia powstawanie opisanychwielkich w korycie wraz z innymi ograniczeniami,powyej 1metrowych przegbie na kadym zakolu.uniemoliwiy odtworzenie historycznego biegu Dla zakoli S1 i S4 opracowano odmian powyszejrzeki, powstaego w zupenie odmiennych warunkach pary przekrojw. Pozioma awka po wewntrznejhydraulicznych. stronie kadego z nich, na wysokoci redniego stanuwd, symuluje efekt naturalnego odkadania osadwPrzekrj poprzeczny (ryc. 1.4.3)i wypycania.Ze wzgldu na cig zmian gbokoci dnawzdu caego odcinka projekt techniczny musia Profile w obrbie meandrw (patrz 6.2 i 2.1)by uproszczony. Zastosowano dwa standardoweObok opisanego powyej obnienia poziomu terenuprzekroje koryta (symetryczny i niesymetryczny),na caym obszarze, istotnym problemem byobazujce na redniej gbokoci (1,8 m) oraztake uzyskanie odpowiedniej kolejnoci zalewaniaprzecitnej szerokoci (18 m) koryta. Taki ksztatmeandrw w trakcie wezbra poczwszy od stronyDotychczasowyOdcinek przejciowypoziom terenuNominalna szeroko 18 m przy gbokoci 1,8 mwewntrz meandrw Dotychczasowy poziom terenuZmienny1:3,5 1:5(rednio 2,4 m)Zmienny1: Nominalnie 1,8 m1(rednio 0,6 m)1mPrzekrj A1 (symetryczny)redni poziom dna 5,4 m (patrz przekrj poduny)Przekrj A2 (asymetryczny) 1mPunkty niwelacji (3 szt.)Rycina 1.4.3 Przekrj nowych meandrwPrzedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw (strona 2 z 3)1.4 24. Pr z y j a z n e N atu r z e Ksz ta towa n i e Rze ki p oto k wOdtwarzanie Meandrw1 na Odcinkach Wyprostowanychdolnej w gr ich biegu. Szczegln uwag zwrcononaraone brzegi na styku zakoli i dawnegona to, aby zastoiska byy zalewane jeszcze przedzasypanego odcinka koryta zostay umocnione (patrzwystpieniem wody z koryta, co jest bardzo wane na rozdzia 4), na pozostaych odcinkach miejscowemiejskim odcinku rzeki ze wzgldu na bezpieczestwo utwory gliniaste byy wystarczajco odporne na erozj.ludzi. Jedynie teren w obrbie zakola N1 nie mg Prd rzeki osadzi piaski, iy i mu na odsypiskachzosta znaczco obniony, ze wzgldu na biegncy podpo wewntrznej stronie zakoli, a przegbieniaziemi kabel wysokiego napicia.utworzone na zewntrznej stronie zakoli utrzymywaysi samodzielnie. Rnorodna fauna i flora szybkoSkuteczno projektu 1995/8zasiedliy rozmaite elementy nowopowstaego obiektu,Nowe koryto meandrujce okazao si by stabilnea miejscowa ludno jest zadowolona ze wzgldnieprzy czsto wystpujcych wezbraniach. Najbardziejbezpiecznego dostpu do brzegw rzeki. Ukoczone meandry lato 1997Widok w d rzeki w kierunku duego zastoiska luty 19971.4 (strona 3 z 3)Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw 25. Pr z y j a z n e N at u r z e Ks z ta towa n i e Rz e k i p oto k w 26. Pr z y j a z n e N at u r z eKs z ta towa n i e Rze ki p oto k w Odtwarzanie Meandrw1na Odcinkach Wyprostowanych1.5 Przebudowa odcinka z betonowymi progami na nowekoryto meandrujceRzeka MardenLokalizacja centrum miasta Calne, hrabstwo Wiltshire, ST 998710Data budowy 1999Dugo 100mKoszt brak danychKoryto rzeki przed rozpoczciem prac N o we o b i ekt y han d l o weKadkaDawny przepust C Zjazd B ANowy pasa handlowy 68,4 mnie bie Prg zeze gPrbieX nieZj az dA 67,4m PrzegbienieX 67,5 m Istniejca zabudowaNowy dwudzielny przepustC* 010 m JezdniaB* Legenda Murek przeciwpowodziowy o wysokoci 1 m Rycina 1.5.1 wirowe odsypy po wewntrznej stronie zakoliPlan nowych meandrw Dwa kamienne bystrza w korycie (patrz 5.4) Kierownice nurtu powyej przepustuProjekt nowej zabudowy tego obszaru proponowa Kamienne fundamenty murw oporowych bd przerzucenie koryta rzeki na poudnie od jej obecnego umocnienia kamienne brzegwnurtu, jak rwnie popraw jej walorw estetycznych, 3 bramy powodziowe (na zawiasach)tworzc atrakcyjny obiekt dostpny publicznie. Jestto eksponowane miejsce znajdujce si w centrum Kamienne schodkowe zejcie, umoliwiajcedawnej dzielnicy targowej. dostp do odsypu wirowego (patrz 8.5)Zmian biegu rzeki wykonano za pomoc podwjnego Zadarnione tereny nadbrzenemeandra, ktry umoliwia wykorzystanie naturalnych * Przekroje BB oraz CC (patrz 8.5) procesw hydromorfologicznych i powstaych Przekrj X-X (patrz 5.4)w ich wyniku awic, bystrzy i przegbie. Projektuwzgldnia take moliwo publicznego dostpu donadbrzea, a take stworzenie trwaych i atrakcyjnychOpissiedlisk fauny i flory.Wyburzenie pooonej w centrum miasta fabrykiodsonio fragment rzeki przepywajcy w betonowymWczeniejsze propozycje zabudowy cieku w formiekanale. Dno koryta na tym odcinku tworzyo w dwchkanau zostay odrzucone na rzecz opisanego tumiejscach progi, ktre uniemoliwiay migracj ryb, jak projektu, odtwarzajcego odcinek stosunkowote byy elementem szpeccym wizualnie. swobodnie pyncej rzeki.1.5(strona 1 z 6)Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw 27. Pr z y j a z n e N atu r z e Ksz ta towa n i e Rze kip oto k wOdtwarzanie Meandrwna Odcinkach Wyprostowanych1Projekt Projekt ten opiera si na zaoeniu, i spadek iZmiana biegu rzeki spowodowaa koniecznotrasa nowego koryta rzeki bdzie bardziej typowaprzeniesienia wlotu dwudzielnego przepustudla odcinkw w grnym jej biegu, gdzie spotyka siprzeprowadzajcego koryto pod gwn drog. Rycinakamienne wychodnie oraz wirowe bd obrukowane1.5.1 wskazuje umiejscowienie dawnego i obecnegodno. Zaprojektowanie wielu komponentw projektuprzepustu. Zoptymalizowany przebieg trasy podwjnegorozpoczo si od uzyskania wynikw symulacjimeandra pomidzy korytem rzeki powyej niego, a przeksztacenia uwarstwionego podoa skalnego nawlotem nowego przepustu uwzgldnia ograniczenianowym odcinku rzeki, tak by wypreparowane przez nurtzwizane z istniejc i projektowan zabudow tegorzeki mogo utworzy wychodnie umacniajce brzegi,terenu. wzmacniajce fundamenty murw oporowych, a takestabilizujce dno rzeki.Spadek poduny rzeki ustalono na podstawiepoziomu dna przepustu, a istniejc rzdn dnaPrzeprowadzono szczegowe badania w celuw grnym biegu rzeki. Rycina 1.5.2 przedstawia takwybrania odpowiedniego surowca skalnego, ktryuksztatowany profil poduny o rednim nachyleniumgby zosta wbudowany w nowe koryto rzeki.dna, rwnym 1:140. Jest on znacznie wikszy ni W wyniku tych analiz wybrano wapie Purbeckwynikajcy z uksztatowania dna przez naturalne z kamienioomw w Swanage, zwaszcza eprocesy fluwialne, w zwizku z wiksz prdkoci wystpuje on w paskich pytach o gruboci odprzepywu podczas wezbra.okoo 10 do 90 cm. Wapienne pyty z tego surowcamogy by bezpiecznie ukadane jedna na drugiej,Modelowanie hydrauliczne wykazao, e prdkopod wczeniej ustalonym ktem upadu, w celuprzepywu rzeki moe siga nawet do 2 m/s, za odtworzenia struktury naturalnych wychodnipoziom wd w trakcie wezbra moe wznosi si doskalnych. Kamie by wystarczajco mrozoodporny,80 cm powyej poziomu pobliskich ulic i przylegych mg te by wykorzystywany w postaci citychbudynkw. Powysze wyniki wskazyway na potrzebblokw budowlanych, przydatnych do budowyochrony tego terenu ciankami przeciwpowodziowymi,murw oporowych. Jego kolor i tekstura podobne sa take cigej kontroli erozji dna i brzegw koryta. do surowcw dostpnych w pobliu Cotswold, leczwytrzymao tego wapienia jest znacznie wiksza, coRozwizanie projektowe musiao by na tyle solidne, jest bardzo wane dla zastosowa hydrotechnicznych.by sprosta powyszym wymaganiom hydraulicznym,a zarazem umoliwi stworzenie atrakcyjnegoi trwaego obiektu.Rycina 1.5.2Profil poduny 69 Kadka 68,2 ciana przeciwpowodziowa 6867,4 Jezdnia 6713m n.p.m. Przepust pod drog 2 66 65Zachowane koryto Zmiana trasy koryta 4 64020 4060 80100 120Odlego (m)Legenda 1. Pierwotny poziom dna koryto betonowe z dwoma progami 2. Nowy redni spadek poduny dna 1:140 3. 2 kamienne bystrza o charakterze progw, wbudowane w celu stabilizacji dna powyej i poniej kadego powstae przegbienia (plosa) 4. Obecny profil dna zoony z substratw wirowych i brukowanychPrzedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw(strona 2 z 6) 1.5 28. Pr z y j a z n e N at u r z eKsz ta towa n i e Rze ki p oto k wOdtwarzanie Meandrw1 na Odcinkach WyprostowanychPrzed:widok na przepustw d biegu rzekiPo zakoczeniu prac:widok na nowekoryto rzekiPoniej zestawiono najwanieje obiekty, przy budowie Naraone na erozj podne skarp ziemnych na zewntrznejktrych uyto kamiennych pyt z wapienia Purbeck:stronie zakoli Pyty zostay uoone w sposb opisany powyej,Fundamenty wszystkich pionowych nadrzecznych murw o staym kierunku upadu i przeomu ska, w celuoporowychumocnienia brzegw. Szczegy posadowienia cianPyty wbudowano pod staym ktem, umieszczajc i umocnienia brzegw przedstawia przekrj AA naje zarwno nad, jak i pod wod, co upodobniorycinie 1.5.3.je do naturalnych wychodni skalnych. Przeciwnebrzegi rzeki uksztatowano w podobny sposb, Wychodnie skalne na dnie rzeki, tworzce niskie progiprowadzc upad pyt w tym samym kierunku, a takeZnaczny spadek poduny dna wymagakontrastujc ich faktur, np. gadkie pyty po jednejzabezpieczenia poprzez wprowadzenie dwchstronie oraz poszarpane krawdzie wychodni naniskich progw kamiennych, w celu zapobiegniciadrugim brzegu. Jako e zabezpieczenia koryta rzeki ewentualnej erozji dennej poniej.zbliaj si do siebie przy wlocie przepustu w tym Na rycinie 1.5.2 zaznaczono je symbolem 3. Progisamym kierunku co zastosowany upad pyt, uoono umieszczono w dolnej czci kadego zakola meandra,je rwnolegle do ciany oporowej. Umoliwio togdzie w naturalnym korycie rzeki na dnie akumulowabywbudowanie skalnych deflektorw nurtu u podnasi rumosz w postaci wirowych wypyce i bystrzy.ciany.Pyty wbudowane w przylege ciany oporowe1.5 (strona 3 z 6) Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw 29. Pr z y j a z n e N at u r z eKs z ta towa n i e Rze ki p oto k wOdtwarzanie Meandrwna Odcinkach Wyprostowanych1i brzegi maj ten sam kierunek upadu, co pozwolioUtworzenie w korycie bystrzy i odsypw przybrzenychna ich solidne poczenie. Szczegy przedstawionobyo zarwno istotnym aspektem hydraulicznymw rozdziale 5.4. Pyty s agodnie pochylone w dprojektu, jako e musiay by one stabilne, jak rwniebiegu rzeki, co ich krawdziom nadaje charakter ekologicznym, bdc cennymi siedliskami fauny i flory.niewielkich bystrzy i progw. Pozwala to na swobodnmigracj ryb, nadajc charakter kaskady, zamiastSzczegowe analizy rnorodnych warunkwwprowadzania progw o znacznej wysokoci. hydraulicznych, zwizane z uksztatowaniem korytajako podwjnego meandru, okreliy rozmiary,Wykorzystanie kamienia jako okadziny murw oporowych ksztat i rozmieszczenie wprowadzonego do rzekii innych widocznych powierzchni budowli rumoszu. Wybrano dwa rda tego substratu, ktryObrobiony kamie wykorzystano do oboeniawykorzystano tak osobno, jak te cznie.i pokrycia wszystkich cian murw oporowychi cianek przeciwpowodziowych, jak rwnie ciany Odpady kruszywa wapiennego z pobliskich wirowniczoowej nowego przepustu pod ulic. T ostatniwykorzystano w grnym odcinku, na dugoci okoozaprojektowano z ukowatymi podporami, ktre40 m (niszy prg), gdzie prdkoci przepywu byyupodobniy go do starego kamiennego mostu,najwiksze. Rumosz mia granulacj od 40 mm doskrywajc mao atrakcyjne wizualnie betonow200 mm, o zrnicowanym ksztacie w zalenoci odobudow przepustu pod jezdni. Po wewntrznej materiau, od wirw i otoczakw po paskie blokistronie zakola, przed nowym centrum, umieszczonokamienne. Tam, gdzie prdkoci przepywu byydue pyty kamienne, ktre tworz tarasowate zejciemniejsze, uyto przesortowanego wiru o rednicydo przybrzenego odsypu wirowego (szczegy patrz40 mm. Dotyczyo to awic po wewntrznej stronierozdzia 8.5).zakoli, o atwym dostpie publicznym. Mieszankobu substratw wykorzystano na obszarachKierownice nurtu powyej wlotu do nowego przepustu pod ulico charakterze przejciowym, naladujc naturalneDwudzielny przepust sztucznie poszerza koryto uziarnienie substratu dna, ktry zostaby naniesionyrzeczne, co stwarza ryzyko gromadzenia si osadw i nagromadzony przez rzek.po wewntrznej stronie zakola powyej wlotu.W dnie umieszczono zatem cztery poduneKocowym etapem projektu byo zharmonizowaniepyty kamienne, kierujce przepyw wody kucianek i bramek przeciwpowodziowych z szerokwewntrznemu wlotowi, z zachowaniem naturalnejgam elementw zagospodarowania terenwtendencji przepywu w kierunku wlotu zewntrznego.publicznych, o okrelonych walorach estetycznych,Pyty wystaj 15 cm ponad redni poziom wd jak rwnie waciwego uksztatowania rolinnoci,i su jako kierownice (deflektory), ktre skuteczniezgodnie z wymogami rodowiska nadrzecznego.modyfikuj strugi nurtu w caej rozpitoci Wprowadzenie przybrzenej rolinnoci wodnejprzepyww, wcznie z wezbraniami. itp. wzdu mikkich krawdzi bd w licznychszczelinach wychodni kamiennych, odoono doWszystkie powysze kamienne elementy i obiektyczasu przejcia wd powodziowych przez nowyskutecznie utrzymuj i stabilizuj koryto rzeki, co jestodcinek rzeki. Pozwolio to na zmodyfikowanieniezbdne w gsto zabudowanym obszarze miejskim.i zmikczenie przez rzek nowych obiektw cianka przeciwpowodziowaPoziom 70wd powodziowych Pasam n.p.m. 65 Kamienne pytySubstrat wirowyKamienne pyty /obrukowanie dna 0 5 1015 20 Odlego (m) Rycina 1.5.3Przekrj A przez rzek i wbudowane pyty kamiennePrzedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw(strona 4 z 6) 1.5 30. Pr z y j a z n e N atu r z e Ksz ta towa n i e Rze ki p oto k wOdtwarzanie Meandrw1 na Odcinkach WyprostowanychOdcinek A (patrz 1.5.3) po zakoczeniu pracOdcinek A w listopadzie 20011.5 (strona 5 z 6)Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw 31. Pr z y j a z n e N at u r z e Ksz ta towa n i e Rze ki p oto k wOdtwarzanie Meandrwna Odcinkach Wyprostowanych 1Widok na nowe centrum miasta po zakoczeniu prac listopad 2001hydrotechnicznych, selekcjonujc w ten sposbzmieniajc przebieg strug prdu przy niskichgatunki rolin najbardziej odpowiednie dla bogatoprzepywach pomimo tego, e stanowi miejscazrnicowanych siedlisk. osadzania si szcztkw unoszonych przez wezbrania. Szcztki te mog by atwo usuwane, sprawiajcSkuteczno projektu 1999wiosna 2001 znacznie mniej kopotw anieli w przypadku, gdybyNie zakoczono jeszcze formowania i obsiewu terenu,zatrzymay si na przepucie.lecz przez nowe koryto rzeki przeszo kilka wezbrapowodziowych.Pod wzgldem wizualnym wprowadzone elementy s doskonale zharmonizowane, a po oczyszczeniuWszystkie budowle okazay si wyjtkowo trwae,i ostatecznym uksztatowaniu powierzchni przezbiorc pod uwag uycie do utworzenia awic i odsypwwykonawc obszar ten powinien ulec penejsubstratu o wielkoci minimalnej dla ich stabilizacji, renaturalizacji. Fauna, pojawiajca si jeszczezamiast zwikszania stabilnoci za pomoc substratuprzed ukoczeniem gwnych prac budowlanych,przewymiarowanego, o wikszej granulacji.obejmowaa przede wszystkim pliszki, kaczki i ryby. Ponadto nastpi rozwj cennych siedlisk zwizanychNurt rzeki przenis cz kamieni osadzonychz wychodniami skalnymi umieszczonymi pod wod,w korycie pomidzy dwoma bystrzami (progami) wytworzonymi wok nich przegbieniami, a takeskalnymi. Doprowadzio to do powstania szybko pyncymi odcinkami nurtu.dodatkowego wypycenia nurtu na tym odcinku,a take powikszenia odsypu poniej tarasowatego Obiekt ten jest czsto odwiedzany przez modychzejcia do wody i przeksztacenia go w atrakcyjn, ludzi, ktrzy z upodobaniem krc si nad rzek nieatwo dostpn pla.powodujc istotnych aktw wandalizmu, czciowo zapewne ze wzgldu na zastosowanie solidnychKrawd koryta pomidzy dwoma bystrzami skalnymi i trwaych rozwiza projektowych.zostaa lekko wyerodowana wzdu nie umocnionegobrzegu. Erozj t mona do atwo ograniczy podczasKontakt:prac za pomoc wczeniejszego osadzenia walcw RRC, Silsoe, Beds. MK45 4DT, Tel.: 01525 863341z wkniny, a take dodatkowego wprowadzenia dogleby odpadowego kruszywa oraz obsiewu.Cztery kierownice (deflektory) nurtu powyejdwudzielnego przepustu dziaaj prawidowo, Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw(strona 6 z 6) 1.5 32. Pr z y j a z n eN atu r z e Ksz ta towa n i e Rze ki p oto k wOdtwarzanie Meandrw1 na Odcinkach Wyprostowanych1.6 Otwarcie cakowicie zabudowanego korytaRzeka RavensbourneLokalizacja Norman Park, Bromley, Darlington, TQ 412674Data budowy marzecczerwiec 2000Dugo 300mKoszt 127000NZachowany odcinek przepustu Pozostawiony odcinekprzepustu. Koniec zabetonowany,Rodzime krzewy z betonow rur o rednicy 300 mmnasadzone przy umoliwiajc odpyw wdwylocie z systemu melioracyjnegooraz wezbraKadka drewnianaA o dugoci 5 m i szerokoci 1,5 m na poziomie terenuANowy wylotNowy wlotz zachowanego do zachowanego odcinka przepustu odcinka przepustu UsunityB1 Usunityodcinek przepustu odcinek przepustuB2 1 BB2Niska kadka o wysokoci przsa 700 mm ponad dnem korytaoraz pochyleniu w kierunkubrzegw 1:8 Usunita krata wyapujca mieci Rycina 1.6.1 Nowy wylotPlan nowego korytaz zachowanego odcinka przepustuOpisPotok Ravensbourne zosta zabudowanyRavensbourne jest strumieniem majcym rdaw 300-metrowej dugoci obetonowanymw pobliu Keston na pnocnych zboczach North przepucie stalowym, o rednicy 1 m. Mniejsze rowyDowns, skd pynie w kierunku pnocnym przez odwadniajce, bdce jeszcze przed utworzeniemBromley, Cartford i Lewisham, wpadajc do Tamizyparku czci dawnego systemu melioracyjnego,w Deptford Creek. W wielu miejscach, takich uchodziy w kilku miejscach do gwnego przepustu.jak Norman Park, strumie ukryto pod ziemiw przepucie. Pnocny koniec zabudowanego odcinka potokuprzecinay: droga dojazdowa, gazocig oraz podziemneJeszcze w niedawnej przeszoci taki rodzaj zabudowylinie elektroenergetyczne, natomiast poudniowy:maych ciekw by powszechny na obszarach wodocig i kable energetyczne.zabudowanych i terenach parkowych. Zamkniciecieku w podziemnym przepucie uwaano za metod Odsonicie tego odcinka potoku Ravensbournezmniejszenia zagroenia powodziowego, poprawy stao si znakomit okazj do odtworzenia korytabezpieczestwa i maksymalizacji powierzchni o charakterze bardziej naturalnym, o zrnicowanychdostpnej pod zabudow lub rekreacj. Niestety, siedliskach w obrbie koryta oraz na brzegach. Ponadtoma uwag zwracano na utrat siedlisk, estetycznepotok czy si z pooonym tu powyej terenemi krajobrazowe walory ciekw, a take potencjalne lenym Scroginhall Woods, co stwarza atrakcyjnekorzyci zwizane z retencj powierzchniow wd.warunki dla rekreacji miejscowej spoecznoci.1.6(strona 1 z 4) Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw 33. Pr z y j a z n eN at u r z e Ksz ta towa n i e Rze k ip oto k wOdtwarzanie Meandrwna Odcinkach Wyprostowanych1Widok kratywyapujcej mieciprzed usuniciemOdsonicie potokuRavensbourneProjektbezpieczestwa powodziowego oraz obecnymUzasadnienie finansowe renaturyzacji potoku byosposobie uytkowania parku (boisko do gry wpotrjne: zmniejszenie kosztw utrzymania przepustu;krykieta). W celu uniknicia nazbyt normatywnychusunicie kraty wyapujcej mieci, wymagajcej i sztywnych rozwiza, dokumentacja projektowaregularnego czyszczenia oraz kopotliwej ze wzgldwbya wzgldnie prosta. Ze wzgldu na warunkisanitarnych i bezpieczestwa; a take zwikszenie napotkane podczas prac, ostateczny przebieg nowegozdolnoci retencyjnej. Ponadto oczekiwano korzycikoryta potoku rni si nieco od zaplanowanegorodowiskowych i przyrodniczych.i przedstawionego na ryc. 1.6.1. Jednym z gwnychzaoe byo uformowanie agodnego, bezpiecznegoOkoo 70-metrowy odcinek 300-metrowegoi atwo dostpnego brzegu, co przedstawiono naprzepustu rozbito i usunito, odcinajc 180 m przekrojach kilku kluczowych odcinkwpozostaej czci. Dwa krtkie odcinki pozostawiono (ryc. 1.6.2 i 1.6.3).w miejscach przejcia potoku pod drog dojazdoworaz elementami infrastruktury. Poniewa przepust Nowe koryto ma zrnicowan szerokoby zupenie prosty, samo odkopanie i usunicie ruryi nachylenie brzegw, o agodnym i wygadzonymdaoby efekt daleki od naturalnego. Dodatkowo,profilu podunym. Pniejsze wypenienie korytacakowite usunicie przepustu, a nastpnie zasypaniewirem w nadmiarze, pozwolio samemu potokowiwykopu i zmiana uksztatowania terenu byyby droszeksztatowa nowy nurt zamiast budowy przegbieni odcicie przepustu i wykopanie alternatywnego,i bystrzy.nawet duszego koryta.Nowy, krty odcinek, o zrnicowanej szerokociProjekt trasy koryta oparto na danych historycznych,koryta oraz grnych krawdzi brzegw, jest o 12,5%analizie morfologii procesw fluwialnych, oceny duszy ni przepust. Obsiew gatunkami naturalnymi grnej czci skarpy brzegowejIstniejcyTeren pozostawionypoziomdo naturalnej sukcesji Ograniczone nasadzeniaterenu rolinnoci przybrzenej Poziomwd niskichZmiennenachylenie Wlot do Zmienne nachylenie 1:1 do 1:31:1 do 1:3 przepustu Zmienna szeroko 2000 mm do 6000 mm3000250Rycina 1.6.2 Przekrj A przez wilgotn kPrzedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw (strona 2 z 4)1.6 34. Pr z y j a z n e N atu r z e Ksz ta towa n i e Rze ki p oto k w Odtwarzanie Meandrw1na Odcinkach WyprostowanychWidok w d potoku na jego agodne brzegi. idoczny koniec odcitego przepustu Wmona uksztatowa na wiele sposobw nie musiby ona gbokim zagbieniem bd obiektemwymagajcym konserwacji po ustabilizowaniu sikoryta. W Norman Park doln cz nowego korytaznacznie poszerzono, tworzc wilgotn wirow awkprzechwytujc osady. Pozwala to rwnie potokowiznale wasn tras nurtu w obrbie caej szerokocikoryta.Wydobyte masy ziemne uksztatowano w sposbnawizujcy krajobrazowo do otaczajcego parku,Nowy krty nurt oraz zasig obsiewu rolinnoci naturalnnadajc im form agodnych pagrkw.Gwnymi miejscami dostpu do nowego koryta Ponad nowym korytem stworzono dwie przeprawys wewntrzne czci zakoli (1:5) oraz agodnaumoliwiajce atwe przekraczanie potoku:(o nachyleniu 1:8) plaa w miejscu odsoniciabetonowy mostek, o wygldzie kamiennego, orazsoczewki wirw.drugi, drewniany. Dostp do wody, dziki agodnienachylonym brzegom jest moliwy na niemal caejW projektach tego rodzaju, gdzie strumie odsonitodugoci.pomidzy orurowanymi przepustami, dobrymrozwizaniem jest budowa puapki na osady, ktr Rycina 1.6.3 Obsiew gatunkamiPrzekrj B1 i B2 przez koryto symetryczneBrzeg pozostawiony naturalnymi i traw do naturalnej sukcesji(nie pokryty dodatkowo warstw gleby) Ograniczone nasadzeniarolinnoci przybrzenej Okoo 1480 mmZmienne nachylenie Poziom1:1 do 1:3wd niskich Zmienne nachylenie1:1 do 1:3 500 mm1750 mm1.6 (strona 3 z 4) Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw 35. Pr z y j a z n e N at u r z e Ksz ta towa n i e Rze kip oto k wOdtwarzanie Meandrwna Odcinkach Wyprostowanych 1 Obsadzona wilgotna awka oraz przesonity krzewami wlot przepustuW celu zachowania mao yznych siedlisk odpowiednich wirowe koryto uksztatowao bystrza i plosa,dla naturalnej rolinnoci, dogodnych dla kolonizacjisigajce niekiedy a po podcielajc warstw glin.z terenw pooonych powyej, wierzchniej warstwygleby nie rozplantowano na brzegach. StrefRolinno nabrzena zostaa niestety zbyt wczenieprzejciow pomidzy wypielgnowanym trawnikiemzadeptana, w zwizku z czym pene pokryciea grn krawdzi brzegw obsiano, pochodzcrolinnoci tego terenu moe trwa duej niz pewnego rda, mieszank naturalnie wystpujcych zakadano, aczkolwiek doprowadzio to do znacznegogatunkw. Stworzyo to atrakcyjn wizualnie krawdzrnicowania samych siedlisk. Okoo jedna trzeciaboisk do krykieta, bdc jednoczenie rdem nasion sadzonek zgina wskutek ich wyrwania przez wronydo obsiewu brzegw. Rwnie starannie dobrano poszukujce robakw.rolinno przybrzen, pochodzc z lokalnej szkkii skadajc si wycznie z gatunkw rodzimych. Schemat nasadze zaprojektowano w taki sposb,Oprcz obsiewu stosowano nasadzenia, przy czym aby pogodzi samoistne odtwarzanie si siedliskwlot i wylot pozostawionego odcinka przepustu zostaynaturalnych z jednoczesnym udostpnieniem terenuzamaskowane za pomoc rnych gatunkw rodzimych okolicznym mieszkacom. Jako podane wskazywalikrzeww. Cz prac wykonaa modzie szkolna. oni na moliwo wczeniejszego wstpu na ten obszar, anieli efekt zwizany z samymi nasadzeniami.Skuteczno projektu 20002001Uytkownicy parku, zwaszcza spacerowicze z psami, Wstpne badania bezkrgowcw i ryb nie wykazayprzechadzajc si wzdu i w poprzek strumienia, uznaliznaczcych zmian, ale powinno to ulec poprawieotwarty odcinek potoku Ravensbourne za najwaniejszy w miar rozwoju rolinnoci przybrzenej i penegoobiekt na tym terenie. Dzieci i psy bawi si na wyksztacenia siedlisk.brzegach, pomimo nie ukoczonego rozwoju siedlisk. Szybki sukces projektu by zwizany z udziaem w nim multidyscyplinarnego zespou oraz wspprac pomidzy rad gminy a Agencj ds. rodowiska. Kontakt: Trevor Odell, Environmental Agency Thames Region, Swift House, Frimley Business Park, Camberley, Sussex, GU16 5SQ, Tel.: 01276 454463. Julie Baxter, Environmental Agency Thames Region, Kings Meadow House, Reading RG1 8DQ, Tel.: 01189 535000.Uroczyste zakoczenie prac czerwiec 2000 Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw(strona 4 z 4) 1.6 36. Pr z y j a z n eN at u r z e Ksz ta towa n i e Rze ki p oto k wOdtwarzanie Meandrw1 na Odcinkach Wyprostowanych1.7 Odtworzenie odcitych meandrwRzeka Little OuseLokalizacja Thetford, hrabstwo Norfolk, TL 870812 TL 874816Rycina 1.7.1Data budowy 1994Plan meandrwDugo 900mKoszt 15000Granice terenu BTO 0100 m LegendaOdtworzony odcinek meandrujcyZachowany odcinek zabagnionego Maksymalny zasigstarorzeczazalewu podczasNiewielka przegroda Tereny podmoke powodzi zimowych ziemnaRozwijajce siGwny terensity Juncus w czci zalewowyzabagnionej Rozlewisko Przekopany brzeg Czciowo Lit zmeliorowana ka tle OuRozlewisko seBystrze BystrzeSkanalizowanyodcinek koryta(zastoisko) OczkowodneBystrzePrzepuszczalnakamienna tamaZalane Zalanewyrobisko wiru wyrobisko wiruZalanewyrobisko wiruOpisprzepywu przez odcite meandry. W zwizkuLittle Ouse jest rzek o maym spadku i zlewniz obnieniem poziomu wody w nowym korycie orazo zrnicowanym sposobie uytkowania (lasy, wynikajcej std redukcji zasigu oddziaywania rzekiki kone, grunty orne). W ostatnich 30 latach na dawne tereny zalewowe nastpio przesuszenie kw obrbie doliny mia miejsce pobr piaskupo obu stronach dawnego koryta.i wiru. Doprowadzio do odcicia omawianego900-metrowego odcinka nowym prostym korytem.Nowy skanalizowany odcinek mia ksztat trapezoidalnyo szerokoci ok. 6 m i gbokoci 12 m, z 3-metrowW 1991 roku organizacja przyrodnicza Britishstref stromych i niezalewanych brzegw, poronitychTrust for Ornithology (BTO) zakupia ten teren wtrawami i rolinnoci ruderaln. Siedliska wodnecelu stworzenia spoecznego rezerwatu dla ptakww korycie cieku byy ubogie, z makrohydrofitamiwodnobotnych. BTO zaproponowao rzdowej porastajcymi praktycznie tylko pytk strefAgencji ds. rodowiska wspprac przy odtworzeniuprzybrzen, na podou gwnie piaszczystymz domieszk osadw drobnoziarnistych oraz wiru.Stare meandrujce koryto zachowao si w postaciwilgotnego obnienia zasypanego na obu kocachmateriaem z nowego koryta. Odtworzenie przepywuw dawnym 900-metrowym odcinku meandrujcegokoryta miao zapewni odtworzenie zrnicowanychsiedlisk, obejmujcych przegbienia, bystrza i odcinkio szybkim prdzie, kontrastujc z ujednoliconym,powolnym i gbokim nurtem w skanalizowanymkorycie. Dodatkowo waciciel terenu pragnodtworzenia zaleww obszaru przylegajcego domeandrw oraz przywrcenia poczenia hydraulicznegopomidzy rzek a terenem zalewowym.Skanalizowany odcinek rzeki Little Ouse1.7(strona 1 z 4) Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw 37. Pr z y j a z n e N at u r z e Ksz ta towa n i e Rze ki p oto k wOdtwarzanie Meandrwna Odcinkach Wyprostowanych1 Widok w d dawnego meandraW celu zachowania podmokych siedliskUywajc 15-metrowego podnonika, na grnym kocuwytworzonych w odcitych meandrach,nowego skanalizowanego koryta zbudowano tampostanowiono zbudowa obejcie maego fragmentuz gazw i kamieni (przepuszczalne pitrzenie pokazane nadawnego koryta o dugoci 120 m. Umoliwi to ryc. 1.7.1 i 1.7.2). Doprowadzio to do podniesieniazachowanie ostoi rolin i zwierzt wodnych, z ktrej poziomu wody w rzece o 0,6 m i skierowania w tenbd mogy si one rozprzestrzenia na teren sposb okoo 90% przepywu do dawnego koryta.planowanego rezerwatu wodnobotnego. Budowl, o szerokoci 6 m, dugoci 10 m i wysokociProjekt 2 m, wykonano z prefabrykowanych elementwKoncepcja i projekt renaturyzacji byy proste i oparte betonowych o wymiarach 1 m1,5 m, ktre pokrytona ocenie wizualnej, jako e wci zachowane byywarstw gazw wapiennych o gruboci 0,75 m,dawne meandry, w postaci bagnistego, zaronitegoprzykrytych z kolei 0,25 m warstw bruku z wapienia.trzcin obnienia na dnie doliny.Pitrzenie zaprojektowano w taki sposb, by byo ono przepuszczalne, aby zapewni niewielki dopywDawne koryto poczono z rzek poprzez otwarciewody do skanalizowanego odcinka koryta. Wezbraniazasypanych kocw odcinka meandrujcego. o wysokoci powyej 2 m mog przelewa si przezNa pozostaym odcinku dawnego koryta pitrzenie, do tego odcinka penicego rol kanau ulgi.przeprowadzono korekt zadrzewie oraz niewielkieprace ziemne. Niewielk ilo gruntu rozprowadzonona obu kocach, wycznie w najbliszym zasigukoparki. Odtworzone koryto rzeki Little Ousema obecnie redni szeroko 8 m, przy redniejgbokoci 1 m.Przelew, przegroda oraz grna czterenw zalewowychOdcinek meandrujcy musia by odtamowanyna obu kocach Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw (strona 2 z 4) 1.7 38. Prz y j a z n e N atu r z e Ksz ta towa n i e Rze ki p oto k w Odtwarzanie Meandrw1na Odcinkach Wyprostowanych Rycina 1.7.2Przekrj przez kamienn tam i meandry Bruk wapienny( 100-200 mm) Trapezoidalne korytoDawne meandry,zamknite przesikalnnowe koryto rzekibudowl pitrzcLustro wody podniesione o 0,6 m w celu umoliwienia przepywuw dawnym korycie Bloki wapienne Pytkie koryto( 300500 mm)Przesikalna przegrodaumoliwiajca dopyw wody02m Bloki betonowe do nowego zastoiska(1 m x 1 m x 1,5 m)W rodkowej czci odcinka meandrujcegoOdtworzenie rolinnoci bagiennej trwao duej nizachowano fragment zabagnionego starorzecza,przewidywano. Mogo to wynika z wielu czynnikw,odcinajc jego grny wlot niewielk zapor ziemn takich jak brak odpowiedniego banku nasion,z przepustem, chronic starorzecze przed szybkoakumulacja osadw oraz wyduony okres zaleww.pyncymi wodami wezbraniowymi. Jednake ptaki (blaszkodziobe i siewkowce) szybkozasiedliy tereny z otwartym lustrem wd stojcych,Skuteczno projektu 19942000a czajki zaczy si gniedzi.Badania wykazay obecno bogatej faunybezkrgowcw wodnych (widelnice, jtki, limaki), Cz terenu wzdu odcinka meandrujcegoktrej brak w korycie skanalizowanym. Gatunki ogrodzono, aby ograniczy zgryzanie (wypas)ryb nie wystpujce w tym odcinku, jak jelec i kle,i wydeptywanie przez bydo, co umoliwio rozwjodbywaj taro i utrzymuj swj narybek w korycie rolinnoci przybrzenej.meandrujcym.Dawne meandry poczone z rzek1.7 (strona 3 z 4) Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw 39. Pr z y j a z n e N at u r z e Ksz ta towa n i e Rze ki p oto k wOdtwarzanie Meandrwna Odcinkach Wyprostowanych1Odtworzone koryto Little OuseWok pitrzenia zaobserwowano rozmycia powstae Kontakt:wskutek przelewu gr wd wezbraniowych. Geraldine Daly, Environmental Agency Anglian Region,Pitrzenie, jak te brzegi odcinka bezporednioBromholme Lane, Brampton, Huntingdon, Cambs, PE18 8NE,powyej niego umocniono, aby zapobiec dalszymTel.: 01480 414581.zniszczeniom.Chris Gregory. BTO, The Nunnery, Thetford, Norfolk IP24 2PU, Tel.: 01842 750050.Zalew terenwwzdu odcinkameandrujcego wiosna 1999 Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw (strona 4 z 4) 1.7 40. Pr z y j a z n e N at u r z e Ks z ta towa n i eRz e k i p oto k wZagospodarowanie10Osadw Rzecznych10.1 Skadowisko mas ziemnych w Keepsafe i RockwellRzeka SkerneLokalizacja Darlington, hrabstwo Durham, NZ 301160Data budowy sierpie 1995, lato 1996Powierzchnia 1,5 ha Rockwell i 1,1 ha Keepsafe (okoo 19000m3 w gwnym miejscu skadowania)Koszt 60000 utworzenie miejsca depozycji i transportSkadowiskow Rockwellpo zakoczeniuprac 1998Opis zagospodarowania ekologicznego na zboczu doliny,Prace rewitalizacyjne na rzece Skerne spowodowayw miejscu dawnego wysiku wody wykopano zbiornik.konieczno zagospodarowania okoo 19000m3 Nowo uksztatowany obiekt charakteryzuje siurobku (patrz 1.4). W tym celu wykorzystanoagodnymi zboczami naprzeciw osiedla oraz niewielkimidwa miejsca na obu zboczach doliny (znane jako pagrkami urozmaicajcymi topografi terenu.Rockwell i Keepsafe), ktre uznano za odpowiedniedo skadowania urobku. Byy to jedyne miejscaRycina 10.1.1nieprzeksztacone przez przemys czy zajte podPlan prac zwizanych z ksztatowaniemzabudow mieszkaln. Krajobraz tych miejsc miapowierzchni terenu w Rockwellszereg cech podanych, lecz kontrastujacychze zdegradowanym terenem w otoczeniu. Noweuksztatowanie terenu zaprojektowano tak, abyPodwyszenie terenu harmonizujce z nasypem kolejowymzneutralizowa wpyw dawnego skadowiska orazumoliwi nasadzenia zasaniajce szpecce budynki. enieProjekt ciekaiesi biegncaUksztatowanie terenu obu miejsc zaprojektowanoWynZadrzewienia w dtak, by przypominao dolinki i pagrki bdcenaturalnymi elementami krajobrazu pnocnejAnglii. Ponadto bardzo wany by udzia w projekcielokalnej spoecznoci szk, lokalnej organizacjiprzyrodniczej i mieszkacw. Szczegowy projektuwzgldnia midzy innymi koncepcj wyznaczeniaoficjalnych i swobodnie biegncych cieek.ZabudowaniamieszkalneRockwell (ryc. 10.1.1)NowyTen sfalowany teren, poronity krzakami orazzbiornikporzuconymi gdzieniegdzie odpadami budowlanymi Pagreki gruzem, pooony jest pomidzy zabudowaniamimieszkalnymi, magistral kolejow i rezerwatem Linia kolejowaprzyrody. W ramach lokalnego projektu10.1 (strona 1 z 2)Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw 41. Pr z y j a z n e N atu r z eKs z ta towa n i e Rze k i p oto k wZagospodarowanieOsadw Rzecznych 10Teren zdrenowano i odwodniono w kluczowychmieszank traw z domieszk dziko rosncychmiejscach, aby zapobiec zalewaniu cieek i ograniczykwietnych bylin kowych, w nastpnym rokuerozj powierzchniow.nasadzajc w sposb harmonijny okoo 10000 drzewi krzeww. W niszych partiach zboczy zasadzonoKeepsafe (ryc. 10.1.2)ponadto roliny cebulowe.Uprzednio byo to agodnie opadajce w stronSkuteczno projektu 1995/98rzeki pole. Nowe skadowisko nadao miejscowemukrajobrazowi charakteru maej dolinki, dziki Udzia lokalnej spoecznoci w planowaniu oraz wpodniesieniu terenu wzdu terenw przemysowych, nasadzeniach wytworzy poczucie odpowiedzialnoci iulokowanych na dawnym skadowisku. Staranniewspwasnoci tych terenw, co najprawdopodobniejrozplanowane nasadzenia drzew i krzeww skutkowao znikomym poziomem wandalizmu. Obaprzesaniaj teren przemysowy i dobrze wspgrajobiekty s dobrze wkomponowane w otaczajcyz wczeniej istniejcym zadrzewieniami pasowymi krajobraz i nie s postrzegane jako sztuczne. Terenyi ywopotem. Wanym elementem prac byote obecnie intensywnie wykorzystuj spacerowiczezmniejszenie spadku i wygadzenie stromej skarpypragncy kontaktu z przyrod. Nasadzenia drzewdawnego skadowiska. Miejscami wprowadzonoi krzeww zaczy przesania okoliczne terenydrena, w celu odwodnienia cieek spacerowych. przemysowe i lini kolejow.Po zakoczeniu prac ziemnych, zaproszony architektPomysowe wykorzystanie urobku w ten skutecznykrajobrazu zaplanowa odpowiedni schemat nasadze.sposb pozwolio unikn nazbyt kosztownegoOba miejsca obsiano niewymagajc pielgnacji wywozu mas ziemnych poza teren projektu.Rycina 10.1.2Plan prac zwizanych z ksztatowaniempowierzchni terenu w Keepsafea Skadowisko R z e k Wygadzona odpadw powierzchniaskadowiskaDolinka ze ciek poprzemysowych Pagrki uformowanez nadmiaru masziemnych po obu stronach, zharmonizowaneFormowanie skadowiska w Keepsafez dotychczasow rzeb terenu(z lewej stronyskadowisko odpadwpoprzemysowych) TerenyprzemysoweTereny zielone na zboczachciekabiegncaIstniejcyw d ywopotSkadowisko w Keepsafe po nasadzeniu drzew 1998(zbliony widok) Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw(strona 2 z 2) 10.1 42. Pr z y j a z n eN at u r z e Ksz ta towa n i e Rz e kip oto k w Zagospodarowanie10 Osadw Rzecznych10.2 Depozycja mas ziemnychRzeka ColeLokalizacja Coleshill, granica hrabstw Oxonshire/Wiltshire, SU 234935Data budowy jesie 1995czerwiec 1996Powierzchnia 0,6 ha (okoo 4000m3 w gwnym miejscu skadowania)Koszt 13600 utworzenie miejsca depozycji i transportdo Coleshill NMyn 0100 mRzeka Cole Mynwka(poczteknowego koryta)PawilonObejcie79,0 mBoisko do piki 80,0 nonejm Zrenaturyzowanekoryto rzeki 78,9 mMiejsce depozycji9 mas ziemnych401 80,4 mPrzybliona granicaga B terenu zalewowego 79,0 m Dro80, 0m81, 0mOpisProjektPrace ziemne zwizane z budow ponad 1 kilometranowego koryta meandrujcego, doprowadziy doWikszo wydobytych mas ziemnych posuyawydobycia okoo 4000 m3 mas ziemnych, ktre do wypenienia zbdnych odcinkw dawnego,wymagay przemieszczenia poza dolin rzeki. wyprostowanego koryta rzecznego. Integraln czciWykorzystano je do modyfikacji uksztatowania projektu byo pozostawienie pewnych fragmentwterenu pooonych nieopodal pl ornych, opadajcych niezasypanych w celu odtworzenia podmokychagodnie w kierunku terenw zalewowych rzeki. siedlisk nadrzecznych (patrz 2.2 i 9.2).Utworzone w ten sposb miejsce depozycji masziemnych przypomina naturalny taras rzeczny. Jest Zaoenia projektu renaturyzacji rzeki Cole nieono na tyle due, e w razie potrzeby moe suy przewidyway zagospodarowania pozostaych masjako dodatkowe miejsce do gry w pik non,ziemnych na terenach zalewowych. Wywz caociobok istniejcego boiska. Wydobyte masy ziemnewydobytego gruntu poza obszar projektu by jednakposuyy ponadto do budowy dwch niewielkich zbyt drogi, w zwizku z czym wdroono koncepcj ichwzgrz ucieczkowych sucych jako schronienie dladepozycji w formie tarasowania pobliskiego zboczawypasanego w dolinie inwentarza podczas wezbra.doliny.10.2 (strona 1 z 2) Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw 43. Pr z y j a z n e N atu r z eKs z ta towa n i e Rze k ip oto k wZagospodarowanieOsadw Rzecznych 10Teren przeznaczony na ten cel zosta wybrany w takibudowy mas ziemnych jest niewielka w porwnaniusposb, by mg suy miejscowemu klubowi do objtoci gruntw przewiezionych do gwnegopikarskiemu, ktrego boisko znajduje si na terenie miejsca ich skadowania.zalewowym rzeki i jest okresowo zatapiane. Ilo Skuteczno projektu 1995/98mas ziemnych pozwalaa na utworzenie boiskao odpowiednich rozmiarach, ponad poziomem wezbraMiejsce depozycji tak jak uprzednio peni funkcjepowodziowych. W rzeczywistoci obiekt ten zosta rolnicze, jedynie niewielka cz bya wyczonaprzywrcony do funkcji rolniczych, lecz w przypadkuz produkcji rolnej przez jeden sezon. Dodatkoweewentualnych powodzi zachowano moliwo masy ziemne wydobyte podczas prac uzupeniajcychzagospodarowania tego terenu na cele rekreacyjne.zdeponowano na krawdziach tarasu, zwikszajc projektowane nachylenie zboczy (1:40). Prace te nieBudowa bya prowadzona rwnoleglewpyny jednak znaczco na degradacj wartociz przemieszczeniem warstwy prchniczej dokrajobrazowych.ponownego zagospodarowania. Wykonano j zapomoc buldoerw, a nastpnie przywiezionoDo chwili obecnej nie potwierdziy si obawyi rozprowadzono wydobyte masy ziemne. Pracezwizane z koniecznoci wybudowania dodatkowegopolegay ponadto na dokadnym uksztatowaniu boiska poza terenami zalewowymi, poniewa realizacjapowierzchni, aby poczy zbocza otaczajcegoprojektu renaturyzacji rzeki nie wpyna na czstoterenu, o spadku 1:40, oraz miejsca depozycji, jej wezbra. Ponadto po zakoczeniu prac rzeka nieo nachyleniu 1:130, co zapewniao swobodny zwikszya przepyww, oszacowanych w projekcieodpyw powierzchniowy wd opadowych. do ostronie, za ilo opadw bya nisza od redniej wieloletniej. Odpowiedzialne za to mog byPonadto wydobyte masy ziemne posuyy dooba powysze czynniki, cho wyniki modelowaniautworzenia na terenach zalewowych dwchhydraulicznego wskazuj, e wezbrania nie stanowiniewielkich wzgrz ucieczkowych, w postaci agodnieistotnego zagroenia dla klubu pikarskiego.nachylonych, pytkich wyniesie. W okresach wezbrai powodzi su one dla schronienia inwentarza,Zmiana uksztatowania stokw doliny ssiadujcychw miejscach gdzie jest on najbardziej zagroonyz terenami zalewowymi okazaa si bardzo(patrz 1.3). Wyniesienia te nie wpywaj w istotnymefektywnym sposobem uniknicia kosztw zwizanychstopniu na zmniejszenie pojemnoci retencyjnej wd z zagospodarowaniem nadmiaru mas ziemnych, bezpowodziowych, jako e ilo wykorzystanych do ichwyranego uszczerbku walorw krajobrazowych.Prace zwizanez depozycj mas ziemnychna gruntach ornych,na prawo od boiskado piki nonej 1995Zdjcie: gencja ds. ArodowiskaPrzedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw (strona 2 z 2) 10.2 44. Pr z y j a z n eN at u r z e Ks z ta towa n i eRz e k ip oto k wZagospodarowanie10Osadw Rzecznych10.3 Tanie usunicie osadw z koryta ciekuRzeka ChessLokalizacja Blackwell Hall, Latimer, hrabstwo Buckinghamshire, SU 980997Data budowy 1994/1995Powierzchnia okoo 3000m3Rycina 10.3.1Koszt brak danych Plan dotychczasowego osadnika do wychwytywania wydobytych osadw rzecznychTymczasowa tama w gwnym korycie rzekiprzekierowujca jej przepyw Zasysane osady w trakcie Deflektory rozdzielajce przepywbagrowania korytana ca szeroko laguny0 30mObwaowanie ziemne na brzegach lagunLaguna Nr 1Tymczasowe progiObszar poddany bagrowaniu(rzdna korony 200 mmLaguna Nr 2 za pomoc odsysaniaponad poziomem wody (miszo osadww nastpnej lagunie) przekracza 1,5 m)Rzeka Laguna Nr 3 Chess Podana szeroko nowego koryta Zbiornik Jaz doczyszczajcyTymczasowy prg (rzdna korony100 mm ponad poziomem wodyw zbiorniku doczyszczajcym) Istniejcy prg Istniejcykana (2 m wysokoci) obiegowyOpisBudowla pitrzca myna na rzece Chess zostaausunita i zastpiona przepawk. Miao to przywrcimoliwo migracji ryb oraz stworzy warunki do Podczyszczona wodarenaturyzacji uproszczonego koryta powyej myna wpywa do kanau(patrz 3.9).obiegowegoW korycie powyej dawnej budowli pitrzcej myna,przez wiele lat nagromadzia si znaczna ilo muu,wskutek zrzutu powyej podczyszczonych wd zoczyszczalni ciekw.10.3(strona 1 z 4) Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw 45. Pr z y j a z n e N atu r z eKs z ta towa n i e Rze k i p oto k wZagospodarowanieOsadw Rzecznych 10Pitrzenie myna i wybudowanaw jego miejscu przepawkatrzy pytkie laguny i zbiornik doczyszczajcy. PierwszaBagrowanie oraz odmulenie zbiornika powyej (najwyej pooona) laguna posiadaa deflektorypitrzenia myna poczono z budow przepawki. zapewniajce rwnomierne rozprowadzanie przepywuPrzed realizacj projektu nastpio przeniesienie zrzutuna caej jej szerokoci. Laguny oddzielay od siebieciekw z oczyszczalni w d biegu rzeki. niskie, tymczasowe progi ziemne (ryciny 10.3.2 i 10.3.3).Obnienie poziomu wody przywrcio rzece odpowiedni Zamulony odcinek rzeki tymczasowo otamowanospadek poduny, a take odtworzyo wskie i krtei osuszono, otwierajc jaz na dawnym kanalekoryto wewntrz jej zbyt szerokiego i gbokiego koryta obiegowym myna. Do osadnika rzek skierowanodawnej cofki. Wymiary zamknitego koryta musiay byumocnionym kanaem wlotowym. Usunicie znacznejznacznie zmniejszone, zarwno jego szeroko (z 8 m objtoci uwodnionych osadw przeprowadzonodo 2 m) jak i gboko (w niektrych miejscach poprzez ich zasysanie i przepompowywanie domiszo muu sigaa 1,5 m).pierwszej laguny. Zmcona osadami woda przepywaanastpnie przez trzy laguny, deponujc w nich niesioneosady, uchodzc z kolei do kanau obiegowego myna.Zamulone koryto rzeki powyej myna,widok w kierunku myna.Ramka powyej: po wybagrowaniuRamka po prawej: cztery lata pniejProjekt wymaga usunicia nagromadzonych osadw Czas retencjonowania wd w osadniku wynosi okoopowyej dawnego pitrzenia. W celu uniknicia 24 godzin. W ten sposb z koryta cieku usunitowywozu wydobytych osadw, wybagrowany materia1300m3 osadw i zawiesiny.wbudowano na ssiadujcej ce. Usuwanie materiauz obszaru objtego projektem jest czsto kosztowne, Teren wykorzystany na osadnik mia powierzchnia take uciliwe rodowiskowo, jeli osady okoo 3000m2, a depozycja osadw doprowadzia doprzewoone s na skadowisko odpadw. maksymalnego podniesienia jego wysokoci o okoo200 mm.ProjektPrzy uyciu koparki, utworzono niskie obwaowaniaziemne na pobliskiej ce. Prace ziemne obejmowayobnienie poziomu terenu w celu umoliwieniagrawitacyjnego odpywu wody. Umocnienia te utworzyy Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw(strona 2 z 4) 10.3 46. Pr z y j a z n eN atu r z e Ks z ta towa n i eRz e ki p oto k w Zagospodarowanie10 Osadw RzecznychLaguny i zbiornik doczyszczajcy luty 1995Laguny, zbiornik doczyszczajcy i odpyw wody marzec 1995Przechwycone osady kwiecie 1995Odwodnienie i osuszenie zaniesionych osadamilagun trwao okoo miesic, po czym usunitomateriay z tymczasowego obwaowania (plandekii worki z piaskiem). Nastpnie wyrwnanoumocnienia ziemne i powierzchni osadnikw tak,aby mogy by przywrcone uytkowaniu rolnemu.Teren zosta zagrabiony i obsiany mieszankkow. Cztery lata pniej jako teren uytkowany kowo10.3(strona 3 z 4)Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw 47. Pr z y j a z n e N atu r z eKs z ta towa n i e Rze k ip oto k wZagospodarowanieOsadw Rzecznych10 Rycina 10.3.2Przekrj przez lagunyLaguna Nr 1 Laguna Nr 2Laguna Nr 3 Zbiornikgboko 700 mmgboko 1200 mmgboko 900 mmdoczyszczajcy 200 mm 200 mm100 mm Ziemne obwaowanie Tymczasowebrzegwprogi Obwaowaniabrzegw Plandeka okrywajca korpus progu (usunita po zakoczeniu prac) Drewniana ataustalajca koron proguWorki z piaskiem Prg ziemnyRycina 10.3.3 Przekrj przez tymczasowe progiOdwadnianie osadw kwiecie 1995.Widok od strony kanau wlotowegoSkuteczno projektu 19952001Obecnie teren cakowicie zadarniony, o charakterzekowym.Powysza metoda odmulania moe by alternatywdla usuwania osadw poza obszar objty projektem,zwaszcza tam, gdzie jest dostateczny spadek podunycieku oraz nie ma groby istotnego zmniejszeniapojemnoci retencyjnej terenw zalewowych.Kontakt:Steven Lavens. WS Atkins, Woodcote Grove, Ashley Road, Epsom,Surrey. KT18 5BW. Tel.: 01372 726140.Chris Catling. Environment Agency Thames Region, North EastSplantowany i obsiany teren tymczasowego osadnika Area Office, 2 Bishops Square Business Park, St Albans Road West, czerwiec 1995 Hatfield,Herts, AL10 9EX, Tel.: 01707 632370. Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw(strona 4 z 4)10.3 48. Pr z y j a z n e N atu r z e Ks z ta towa n i eRze k i p oto k wPrzeoenie11Koryta11.1 Przeoenie cieku wraz z dolinPotok Sugar BrookLokalizacja lotnisko, Manchester, SJ 7981Data budowy 1998Rycina 11.1.1Dugo 360 m gwnego cieku plus dopywy Plan przeoenia ciekwKoszt brak danych Dawne koryto potoku Woodend BrookPrzeoone korytopotoku Woodend Brook Nowa cieka konnaDawne korytopotoku Sugar Brook Dawne korytopotoku Sugar Brook 54 m A A Powikszenie 54 mterenu lotniskaObszar depozycji nadmiaru gruntu B Droga wok lotniska Sugar Zachowany Brook odcinek potokuNowy przepust C Ogrodzenie o dugoci 140 mlotniskaZachowane czcy si z zachowanymdrzewa korytem potoku Sugar Brook 55 mB54 m54 m0 40 m Cdo podziemnego przepustu, zmodyfikowano trasLegenda jego przebiegu na dugoci 500 m. Pozwolio toograniczy dugo odcinka, ktry musia zostaPoziomica 54/55 m n.p.m. wyznaczajca grn krawd skanalizowany do 140 m, tam gdzie w sposbnowej doliny potokunieunikniony potok przecina tras pasa startowegoGranice do paskiego dna nowej doliny (teren zalewowy), Pozostay 360-metrowy odcinek przeoonego ciekuz meandrujcym korytem potokuzaprojektowano w formie otwartego koryta.Grny kraniec przeoonego odcinka potoku Sugar BrookPodobne problemy dotyczyy niewielkiego dopywuUjcie potoku Woodend Brook potoku Woodend Lane Brook (WoodendBrook), ktry musia by przeoony i poczonyPrzepust pod drog wok lotniska z przebudowanym korytem potoku Sugar Brook.Przepust pod lotniskiem Cel ten udao si osign, prowadzc cay jego biegw postaci otwartego koryta, unikajc kanalizacji cieku.Pocztek terenw podmokychw dolinie potoku Woodend BrookRycina 11.1.1 przedstawia dotychczasowtras biegu obydwu ciekw wraz z ich nowymiOpiskorytami odsunitymi na poudnie, prowadzc jeBudowa drugiego pasa startowego na lotnisku poza ogrodzeniem lotniska, w kierunku nowegow Manchester wymagaa niwelacji i zasypania okoo przepustu biegncego pod pasem startowym350-metrowego odcinka potoku Sugar Brook wraz (przepust lotniskowy). Ujcie tego przepustu wpadaz jego dolin, w celu wyrwnania reliefu terenu bezporednio do zachowanego odcinka potoku Sugari uzyskania wymaganego poziomu przy budowie pasaBrook. Dugo nowo przeoonego odcinka korytastartowego, z drogami koowania oraz otaczajcymrwna jest odcinkowi zastpionemu, w zwizku z czymje pasem bezpieczestwa. Zamiast przekada ciekzachowano uprzedni spadek poduny dna potoku.11.1 (strona 1 z 4) Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw 49. Pr z y j a z n e N atu r z eKs z ta towa n i e Rze k i p oto k wPrzeoenieKoryta 11Potok Sugar Brook przedujciem w przepust,miejsce referencyjnedla nowego korytaPodczas projektowania nowej trasy biegu obu ciekw korytem o charakterze gbokiego wcicia o stromychwyonio si szereg problemw, spord ktrych skarpach, a przewaajce w podou gliniaste gruntynajwiksze znaczenie miaa gboko na jak nie mogy zosta uznane za stabilne przy tej gbokocimiay siga wykopy nowego koryta, zapewniajcewykopw. Ponadto naleao si spodziewa podmywaniaosignicie wymaganego poziomu ich dna. Dnopodna skarp, co przy wysokich brzegachnowego odcinka ma jednostajny spadek 1:200, na doprowadzioby do przypieszonego powstawania osuwisk.dugoci 500 m, pomidzy jego oboma kocami.Powanym problemem byo uksztatowanie terenuKonieczno opracowania nowych zaoe projektowychwzdu nowej trasy potoku, ktrego poziom wzrastawynikaa z rozpoznania odmiennoci proceswdo ponad 5 m ponad rzdn nowego dna. Tak dua morfodynamicznych, ktre uksztatoway naturalngboko (5m) wykraczaa daleko poza naturaln dolin potoku, od procesw generowanych wyczniewielko rozcicia terenu przez koryto cieku typuw obrbie dna doliny prze niewielkie cieki. Badaniapotoku Sugar Brook, dla ktrego osigna rednii analiza nieprzeksztaconego odcinka potoku poniejwarto okoo 1m. Spowodowao to koniecznolotniska wykazay, e dolina jest wska i ma charakterzmiany podejcia do caego projektu. U-ksztatny, uformowany podczas wycofywania si lodowca, z do paskim dnem pokrytym modszymiPrzeoenie koryta potoku stworzyo sposobno aluwiami, wrd ktrych meandrowa ciek. Przekrojedo odtworzenia jego naturalnych cech, zachowanychpoprzeczne tego odcinka potoku byy wzorcem przywci na niezmodyfikowanych dotd odcinkach cieku. projektowaniu jego nowej trasy.Projekt W zwizku z tym, w projekcie szczegowym,Wstpne zaoenia projektowe, przygotowane w celuprzeoenie koryta potoku potraktowano jakouzyskania niezbdnych zezwole, przewidyway budowprzeoenie caej doliny cieku (a nie wycznienowego koryta o sabo krtej trasie oraz przekroju zabieg zmiany trasy biegu)! Zatem, jeeli moliwetrapezoidalnym. Koncepcja ta bya rwnie pozbawiona byoby odpowiednie uksztatowanie terenujakichkolwiek zabiegw nadajcych korytu form doliny (podtrzymujce zrnicowanie proceswbardziej naturaln, naladujc swym charakterem morfodynamicznych itp.), wwczas odtworzeniecechy dotychczasowego biegu potoku Sugar Brook.niewielkiego meandrujcego potoku na jej dnie staobyTakie rozwizanie, zaakceptowane administracyjniesi stosunkowo atwym zadaniem.w stosownych decyzjach i pozwoleniach, miaomaksymalnie ograniczy wykop, ustalajc rwnieRycina 11.1.1 przedstawia grn krawdprzebieg krawdzi nowych brzegw, lokalizacj drg nowoutworzonych dolin potokw, zarwno Sugari cieek, a take miejsca skadowania nadmiaruBrook jak i Woodend Brook, biegncych pomidzymas ziemnych. Wskutek tego uzyskane pozwolenie poziomicami 54 a 55 m n.p.m. oraz oddalonych oddopuszczao prace w nazbyt wskim pasie, w ktrymsiebie na 3050 m. Szeroko stosunkowo paskiegomiay by wdroone rozwizania projektowe. dna dolin obu potokw mieci si w granicach 1020m.Powysze zaoenia projektowe postanowiono Ostatecznie nadano potokowi Sugar Brook biegzweryfikowa praktycznie, wykonujc wykopmeandrujcy, ktry by wcity w dno doliny narozpoznawczy, na grnym kracu nowo projektowanego gboko nieprzekraczajc 1 m, co nawizywao doodcinka. Wyniki wykazay, e przyjte rozwizaniainnych odcinkw tego cieku, naturalnie meandrujcychprojektowe byy cakowicie nieodpowiednie, gdy po