1

Przemoc w wychowaniu – czas z tym skończyć!

Raport Rzecznika Praw Dziecka 2017

Ewa Jarosz

Społeczny Doradca Rzecznika Praw Dziecka

(Uniwersytet Śląski)

Wprowadzenie

Przemoc wobec dzieci, w tym doświadczana w relacjach wychowawczych, staje się na całym świecie coraz

bardziej nagłaśnianym zjawiskiem, widzianym jako poważny problem. Informacje na temat zjawiska płynące

z różnych publikowanych na świecie raportów uderzają poważnymi rozmiarami oraz konsekwencjami, jakie

niesie za sobą doświadczanie przemocy przez dzieci. Ostatnie publikacje tego typu alarmują, iż troje na

czworo dzieci na świecie, czyli 1,7 miliarda, doświadcza, co roku emocjonalnej, fizycznej lub seksualnej

przemocy, okrutnego traktowania lub wykorzystywania1. Te szokujące zestawienia pokazują, że ponad

połowa całej populacji dzieci wyrasta w doświadczaniu krzywdy, poniżenia, bólu, lęku, wykorzystania,

zagrożenia. Patrząc na ten obraz w kontekście wiedzy o następstwach doświadczania przemocy, o których

mówią eksperci, uzmysławiamy sobie dramatyzm sytuacji co do kondycji globalnej populacji ludzi, obecnej

jak i przyszłej. Odwołując się do poważnych rozmiarów zjawiska oraz wskazując na katastrofalne jego

znaczenie, problem przemocy wobec dzieci przedstawia Marta Santos Pais, Specjalny Reprezentant

Sekretarza Ogólnego ONZ ds. przemocy wobec dzieci, nawołując o pilne działania, o wzrost wysiłków i

nakładów na ochronę dzieci przed przemocą, o eliminację wszelkich form przemocy jakiej obecnie

doświadczają najmłodsi2.

W ostatnich latach badacze zjawiska przemocy wobec dzieci mocno akcentują szkodliwy wpływ także

tzw. łagodniejszych postaci tj. stosowania kar cielesnych w tym tzw. klapsów. Dotychczas ukazało się

zwłaszcza w ostatnim czasie sporo badań oraz meta-analiz, które pokazują negatywne skutki rozwojowe

takich doświadczeń. Destrukcyjny wpływ stosowania „lekkich” kar cielesnych, jakimi są klapsy, który

potocznie jest kontestowany w wielu społeczeństwach jako wyolbrzymianie problemu, został niedawno dość

jednoznacznie potwierdzony w naukowo-badawczym dyskursie. Poprzez badania bezpośrednie, jak i meta-

nalityczne (zestawiające wyniki wielu innych badań) wykazano wysokie prawdopodobieństwo wystąpienia

szeregu negatywnych konsekwencji emocjonalnych, społecznych i zdrowotnych u dzieci doznających od

1 Know Violence in Childhood, Ending Violence in Childhood. Global Report 2017.Know Violence in Childhood. New Delhi 2017, India; Hidden in Plain sight. A statistical anaysis of violence against children, UNICEF, New York September 2014. 2 Marta Santos Pais, Wystąpienie z dnia 9.10.2017; http://srsg.violenceagainstchildren.org/story/2017-10-09_1583.

2

rodziców tzw. klapsów3. W tym względzie przytaczane badania wskazują na wysokie prawdopodobieństwo:

rozwoju niskiej samooceny oraz problemów psychicznych i zachowaniowych, wysokie prawdopodobieństwo

rozwoju postaw lękowych, skłonności do depresji a nawet autoagresji i myśli samobójczych, nadużywanie

substancji psychoaktywnych (alkoholu, leków), skłonności do narkotyzowania się. Ponadto wskazuje się na

bardzo prawdopodobne zaburzenia poznawcze na tle problemów z koncentracją uwagi oraz obniżaniem się

możliwości poznawczych wskutek wręcz niekorzystnych zmian neurologicznych w mózgu4, rozwój zaburzeń

eksternalizacyjnych i skłonności do stosowania agresji, normalizowanie przemocy i wbudowywanie jej w

arsenał środków wykorzystywanych w relacjach z innymi, w tym w kontekście późniejszych ról

rodzicielskich. Wbrew też potocznym opiniom, badacze zgodnie podkreślają, że żadne badania nie pokazują

dobroczynnego wpływu kar cielesnych i ich wychowawczej efektywności a wręcz przeciwnie, dowiedziono,

iż wpływają one na zaburzenia w zakresie etyczno-społecznej internalizacji, na rozwój zaburzenia

samoregulacji i powodują rozwój zewnątrzsterowności , czyli sprzyjają kształtowaniu osobowości

działającej na zasadzie „kija i marchewki” 5.

Zakres występowania problemu oraz dramatyzm jego konsekwencji spowodowały, że przemoc wobec

dzieci umieszczona została wśród pilnych problemów do rozwiązania w działaniach globalnych do 2030 roku,

które określone zostały w 2015 jako Cele Zrównoważonego Rozwoju. Plan do roku 2030 /Sustainable

developmental Goals . Agenda 2030/. Wśród 17 wskazanych w nich obszarów działań, w ramach celu 16.2

wprost zadeklarowana została konieczność eliminacji wszelkich form przemocy wobec dzieci6. Jednym z

istotnych działań w ramach osiągnięcia tego celu jest prowadzenie badań monitorujących występowanie

zjawiska i jego konsekwencji oraz uwarunkowań. Badania takie pozwalają bowiem analizować skuteczność

podejmowanych działań i środków zmierzających do eliminacji wszelkich form przemocy doznawanej

obecnie przez dzieci.

Ważnym kontekstem występowania problemu są tradycyjne kulturowo utrwalone przekonania na

temat dzieci oraz sposobów ich traktowania i wychowywania jakie funkcjonują w bardzo wielu

społeczeństwach na świecie. Analizy tych postaw i ich uwarunkowań stanowią istotna ścieżkę działań wobec

problemu, dlatego badania takie uważa się za ważne i prowadzi w wielu krajach. To też zasadnicza

motywacja, która od kilku lat skłania Rzecznika Praw Dziecka do systematycznych badań dotyczących postaw

wobec przemocy w wychowaniu.

Prezentowane w ramach tegorocznego raportu Przemoc w wychowaniu – czas z tym skończyć! Raport

Rzecznika Praw Dziecka 2017, wyniki badań surveyowych są efektem VII już edycji badań w ramach

3 T.O. Afifi et all, Spanking and adult mental health impairment: The case for designation of spanking as an adverse Childhood experience, „Child Abuse and Neglect” , 2017, vol 71, p. 24-31; E. Gershoff i A. Grogan-Kaylor, Spanking and Child Outcomes: Old Controversies and New Meta-Analyses, “Journal of Family Psychology” 2016 , p.1-17,. 4 M.Strauss, M.J. Paschall, Corporal Punishment by mothers and development of children’s cognitive ability: a longitudinal study of two nationally representative age cohorts, „ Journal of Agression, Maltreatment & Trauma” 2009 , 18 (5) p 459 , DOI: 10.1080/10926770903035168. 5 Affifi et all, Spanking and adult mental health impairment….. op.cit. 6 http://www.unic.un.org.pl/files/164/Agenda%202030_pl_2016_ostateczna.pdf (08.11.2017)

3

monitoringu Rzecznika Praw Dziecka na temat postaw społecznych wobec przemocy w wychowaniu,

prowadzonego systematycznie od 2011 roku7.

Badanie zrealizowane w 2017 roku ukierunkowane było na rozpoznanie stanu /poziomu społecznej

aprobaty zachowań przemocy, uznawania kar cielesnych za metody wychowawcze oraz aprobaty różnych

zachowań przemocowych w wychowaniu dzieci. Intencją badania było także ukazanie dynamiki kilku

podstawowych wskaźników przyjętych w monitoringu tj. akceptacji uderzania dziecka, bicia dziecka oraz

uznawania bicia za skuteczną metodę wychowawczą. Ponadto, w badaniu rozpoznaniu poddano wiedzę i

nastawienie Polaków na temat prawa zakazującego stosowania przemocy w wychowaniu, co ukazano także

w ujęciu dynamiki w ostatnich latach, oraz nastawienie społeczne wobec interweniowania w sytuacje

przemocy w wychowaniu w rodzinie. Kolejna część raportu prezentuje analizę relacji rodziców na temat

własnych zachowań przemocy wobec dzieci.

Metodologia badań oparta jest o serię pytań kierowanych do losowo wybranych respondentów

dobieranych w sposób zapewniający reprezentacyjność próby. Zebranie danych zostało zrealizowane przez

Kantar TNS w dniach 1-6 września 2017 roku metodą wywiadów bezpośrednich (CAPI) na próbie 1042

Polaków powyżej 15 roku życia. W tej próbie znalazła się grupa 273 rodziców posiadających dzieci do 18

roku życia, której wyniki poddano wyspecyfikowanej analizie.

Postawy wobec przemocy w wychowaniu - wyniki badań

1. Społeczna aprobata zachowań przemocowych

W obrębie zagadnienia przyjęto kilka wskaźników szczegółowych jako ilustrujących społeczny obraz

poziomu akceptacji zachowań przemocy wobec dziecka w polskim społeczeństwie. Dotyczyły one kolejno::

aprobaty uderzania dziecka, aprobaty bicia dziecka oraz na aprobaty wykorzystywania innych zachowań o

charakterze przemocy w wychowaniu. Podstawowe wskaźniki analizowano także w perspektywie dynamiki

ich wartości w minionych latach. Poniżej prezentowane są poszczególne wskaźniki w ujęciu rozkładu

ogólnego oraz wyspecyfikowane w grupie rodziców dzieci do 18 roku życia.

Aprobata bicia dziecka

7 Wcześniejsze raporty dostępne sa albo w postaci publikacji dzieci: Ewa Jarosz, Przemoc w wychowaniu. Między prawnym zakazem a społeczna akceptacją, BRPD Warszawa 2015, Ewa Jarosz, Anna Nowak, Dzieci ofiary przemocy w rodzinie. Raport Rzecznika Praw Dziecka, BRPD, Warszawa 2012, Ewa Jarosz, Polacy wobec bicia dzieci. Raport z badań 2013 dostępnych na stronie RPD http://brpd.gov.pl/ksiazki-informatory-poradniki/przemoc-w-wychowaniu-miedzy-prawnym-zakazem-spoleczna-akceptacja, http://brpd.gov.pl/aktualnosci-ksiazki-informatory-poradniki/polacy-wobec-bicia-dzieci-raport-z-badan-2013 oraz http://brpd.gov.pl/ksiazki-informatory-poradniki/dzieci-ofiary-przemocy-w-rodzinie-raport-rzecznika-praw-dziecka albo jako rozdziały w seryjnych publikacjach Informacja o działalności Rzecznika Praw dziecka z kolejnych lat 2012-2016, dostępnych na stronie http://brpd.gov.pl/sprawozdania-z-dzialalnosci

4

Społeczna akceptacja zachowań przemocy wobec dzieci jest w Polsce nadal niepokojąco wysoka. Dane

tegoroczne pokazują, iż około jedna trzecia Polaków aprobuje bicie dziecka.

Wykres 1. „Tzw. lanie jeszcze nikomu specjalnie nie zaszkodziło”

Jak się okazuje bowiem, w sprawiania dziecku tzw. lania nie dostrzega nic złego niemal co trzeci badany

(27%). Zdecydowaną dezaprobatę bicia dzieci wyraża z kolei tylko jedna trzecia społeczeństwa (33%).

Zauważyć też można , że w grupie rodziców dzieci do 18 roku życia aprobata bicia dzieci jest jedynie

minimalnie niższa - 23% akceptuje a 39% rodziców zdecydowanie nie akceptuje tzw. lania. Łącznie patrząc

na uzyskany rozkład danych, obraz całości należy ocenić jako zdecydowanie niepożądany i wymagający

zastanowienia co do sposobów jego zmiany.

Jednocześnie analiza porównawcza danych z ostatnich lat pokazuje pozytywne tendencje. Na

przestrzeni zestawianych lat 2008-2017 w ramach analizowaneo wskaźnika odnotowuje się korzystną

tendencję spadkową (Wykres 2 i 2a). W ciągu niemal dekady (od 2008 roku) zaznacza się spadek aprobaty

bicia o 14% przy jednoczesnym wzroście dezaprobaty o 19%. Zmiany te należy tym bardziej oceniać jako

korzystne, iż szczególnie wyraziste różnice występują w grupie osób zdecydowanie aprobujących oraz

zdecydowanie dezaprobujących sprawianie dziecku lania. To znaczy, że korzystne zmiany następują przede

wszystkim w zakresie postaw jednoznacznych.

2%

25%

40%

33%

Ogółem N=1042

zdecydowanie tak raczej tak

raczej nie zdecydowanie nie

2%

21%

38%

39%

Rodzice dzieci do 18 roku życia dla N=273

5

Wykres 2. "Lanie" jeszcze nikomu specjalnie nie zaszkodziło dane szczegółowe 2008-2017

Wykres 2 a. "Lanie" jeszcze nikomu specjalnie nie zaszkodziło dane szczegółowe 2008-2017

Widoczny w obrazie danych (wykres 2 i 2a) szczególny skok w roku 2016 w kategorii zanegowania

twierdzenia i spadek w aprobacie można najprawdopodobniej przypisać zmianie procedury zadawania

pytań, jaka nastąpiła tj. zastosowania badania CATI w miejsce dotychczasowego CAPI. Wpływ tej zmiany

sposobu kontaktu z respondentami zaowocował, jak przypuszczamy, w bezpośrednich pytaniach częstszą

tendencją badanych do udzielania odpowiedzi zgodnych z tzw. spostrzeganą oceną społeczną. Z tego powodu

w roku 2017 wrócono do pierwotnej procedury realizacji badań. Spostrzeganie tendencji na przestrzenni lat

powinno więc raczej drugoplanowo uwzględniać wysokości podstawowych wskaźników uzyskanych w 2016

roku.

11

30 28 26

59

27

34

23

89

2934

23

67

30 30

20

12

5

23

3327

126

2632

25

115

12

33

48

12

25

39

33

0

zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie trudno powiedzieć

2008 CBOS 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

tak nie trudno powiedzieć

41

54

5

36

56

8

38

57

6

37

51

12

28

60

12

32

57

1117

81

1

27

73

0

2008 CBOS 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

6

Uderzanie dziecka – tzw., klapsy

Wyższa aprobata społeczna niż bicia dziecka dotyczy uderzania, czyli - kolokwialnie mówiąc - klapsów

stosowanych wobec dzieci. W tegoroczny pomiarze dane pokazują, iż nadal połowa Polaków uważa (52%),

że są sytuacje kiedy dziecko należy ukarać klapsem (wykres 3). I jakkolwiek można dostrzec że osób

deklarujących zdecydowaną akceptację nie jest wiele (6%) , to jednocześnie zwraca uwagę fakt, że

zdecydowani przeciwnicy takich zachowań stanowią jedynie jedną piątą społeczeństwa (21%). Można też

zaakcentować, iż wśród rodziców dzieci do 18 roku życia jedynie co czwarty z nich prezentuje zdecydowaną

dezaprobatę dla wykorzystywania tzw. klapsów. Ten obraz danych należy spostrzegać jako bardzo

niekorzystny, ukazuje bowiem bardzo wysoki poziom akceptacji zachowań, które jednoznacznie przez

ekspertów są traktowane jako zachowania przemocy, niosące za sobą negatywne skutki rozwojowe8.

Wykres 3. „Są takie sytuacje, kiedy trzeba dziecku dać klapsa”

Dynamika omawianego wskaźnika - społecznej aprobaty wykorzystywania tzw. klapsów - ma jednak wyraźny

pozytywny kierunek (Wykres 4). W ciągu zaledwie dekady ( od 2008 roku) widać aż 26% spadek aprobaty

klapsów przy jednoczesnym znaczącym 29% wzroście ich dezaprobaty. Jak można zauważyć spadek ten jest

dosyć systematyczny w ogólnym rozkładzie (wykres 4), jak i szczegółowym, który ukazuje korzystne zmiany

w grupach zdecydowanych przeciwników i zwolenników klapsów (wykres 4 a).

8 Ten wątek wraz z odwołaniami podjęto we Wprowadzeniu.

6%

46%27%

21%

Ogółem N=1042

zdecydowanie tak raczej tak

raczej nie zdecydowanie nie

5%

47%23%

25%

Rodzice dzieci do 18 roku życia N=273

7

Wykres 4. Społeczna aprobata klapsów 2008-2017, dane zagregowane

Wykres 4 a. Społeczna aprobata klapsów 2008-2017, dane szczegółowe

Ten obraz danych sugeruje, iż zmniejszanie się poziomu społecznej akceptacji uderzania dziecka – stosowania

tzw. klapsów, to stała spadkowa tendencja.

Podobnie, jak przy danych ukazujących dynamikę aprobaty bicia dzieci, także w tym wypadku widoczny,

odstający od tendencji płynnego spadku /wzrostu ocen, skok danych w roku 2016, jest najprawdopodobniej

związany z zastosowaną wówczas zmianą sposobu kontaktu z respondentami z CAPI na CATI, który mógł

wpłynąć na szczerość udzielanych odpowiedzi.

tak nie trudno powiedzieć

78

19

3

69

27

4

68

29

3

60

33

7

61

33

6

58

34

7

46

54

1

5248

0

CBOS 2008 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie trudno powiedzieć

28

50

118

3

18

50

18

94

18

50

19

11

3

13

47

22

127

10

51

21

12

6

12

46

22

127

12

34 32

22

1

6

46

27

21

0

2008 CBOS 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

8

Inne zachowania przemocy wobec dziecka

Inne zachowania przemocy wobec dziecka charakteryzuje zróżnicowany poziom społecznej akceptacji

(Wykres 5). Wszystkie przedstawione badanym zachowania, poza „zabronieniem jakichś przyjemności”, są

zachowaniami określanymi przez ekspertów jako przemocowe mogące powodować negatywne konsekwencje

w tym poważne negatywe skutki emocjonalne u dziecka. W perspektywie odpowiedzi badanych, okazuje się,

ze najwyższe liczbę wskazań uzyskały krzyczenie na dziecko (66%) oraz wielogodzinna izolacja /zamkniecie

dziecka w odosobnieniu (42%) , najmniej natomiast wskazań uzyskało spoliczkowanie dziecka (7%).

Odpowiedzi w grupie rodziców dzieci do 18 roku życia różniły się nieznacznie (o 1-3 punkty) od wskazań

w perspektywie ogółu badanych.

Wykres 5. Które z wymienionych sposobów postępowania z dzieckiem mogą być Pani / Pana zdaniem wykorzystywane

w wychowaniu?

Uzyskane odpowiedzi pokazują, że najwyższa aprobata społeczna dotyczy tych zachowań, które w potocznym

rozumieniu nie są traktowane - określane jako przemoc, to jest zachowań takich, jak: krzyczenie na dziecko

czy grożenie dziecku, czy też zamykanie dziecka w odosobnieniu na wiele godzin . Najniższe natomiast

wskaźniki uzyskały zachowania, które powszechnie są rozumiane jako poniżające i agresywne, takie, jak

spoliczkowanie czy zbicie dziecka przedmiotem. Do aprobaty tychże zachowań badani przyznawali się w

niewielkiej części, tu wskazania uzyskiwały poziom zaledwie kilku lub kilkunastu procent. Zauważyć przy

tym można, iż spoliczkowanie, które jest zachowanie traktowane kulturowo jako szczególnie poniżające

uzyskało zaledwie kilka procent wskazań ze strony badanych

30

17

16

7

65

35

66

15

37

42

Ś c i ś n i ę c i e ( n p . r a m i e n i a ) , u s z c z y p n i ę c i e

P o c i ą g n i ę c i e z a wł o sy , u c h o

B i c i e j a k i m ś p r z e d m i o t e m ( n p . p a s k i e m , …

S p o l i c z k o w a n i e

Z a b r o n i e n i e j a k i c h ś p r z y j e m n y c h a k t y w n o ś c i …

O b r a ż e n i e s i ę n a d z i e c k o - t r a k t o w a n i e …

N a k r z y c z e n i e n a d z i e c k o

U ż y c i e n e g a t y w n y c h p o r ó w n a ń , e p i t e t ó w ( n p . …

G r o ż e n i e „ l a n i e m ”

K i l k u g o d z i n n a i z o l a c j a ( n p . z a b r o n i e n i e …

9

2. Uznawanie bicia za metodę wychowawczą

Kolejnym aspektem postaw społecznych wobec problemu przemocy w wychowaniu jest akceptacja bicia jako

skutecznej metody wychowawczej. Przy zastosowaniu bezpośredniego pytania zebrane odpowiedzi wskazują,

iż co piąty Polak spostrzega bicie w kategoriach skutecznej metody wychowawczej, a jedynie ponad jedna

trzecia (37%) jest stanowczo przeciwna takiemu stanowisku (wykres 6).

Wykres 6. „Zbicie dziecka jest w niektórych sytuacjach najbardziej skuteczną metodą wychowawczą”

Minimalnie rzadziej niż ogół badanych, bicie do grona metod wychowawczych włączają rodzice (17%).

Więcej też jest wśród nich zdecydowanych przeciwników takiego stanowiska (42%).

Obserwując wysokość wskaźnika w perspektywie kilku minionych lat (wykres 7), dostrzec można i w

zasadzie sytuacja pod tym względem zbytnio nie ulega poprawie, jakkolwiek zwraca uwagę to, że grupa osób,

które nie uznają bicia za skuteczną metodę wychowawczą powiększyła się minimalnie w ostatnim roku

badania. Nie zmienia to jednak póki co w miarę stabilnego obrazu (w perspektywie 6 lat), w którym między

21 a 29 % Polaków uznaje bicie za metodę wychowawczą.

Wykres 7. Uznawanie bicia za metodę wychowawczą 2008-2017 , dane zagregowane

3%

18%

42%

37%

ogółem N=1042

zdecydowanie tak raczej tak

raczej nie zdecydowanie nie

3%14%

41%

42%

Rodzice dzieci do 18 roku życia N=273

tak nie trudno powiedzieć

21

71

8

25

71

5

29

63

8

27

66

8

26

65

97

92

1

21

79

0

2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

10

Wykres 7 a. Uznawanie bicia za metodę wychowawczą 2008-2017, dane szczegółowe

Ponownie, jak przy poprzednich wykresach ukazujących dynamikę, propozycja interpretacji

„nieprzystającego” do tendencji skoku danych w roku 2016 ( tu szczególnie widoczna w kategorii raczej tak

i raczej nie i zdecydowanie nie), najprawdopodobniej związany z zastosowaną zmianą procedury z CAPI na

CATI, która mogła wpłynąć na szczerość udzielanych odpowiedzi.

Wnikając głębiej w to zagadnienie, badanych zapytano o sytuacje, które ich zdaniem uprawniają do

zbicia dziecka. Uzyskane wskazania oraz deklaracja całkowitego negowania kar cielesnych bez względu na

okoliczności, budują obraz w którym aprobaty stosowania kar cielesnych dotyczy przede wszystkim w

sytuacji, w których zagrożone jest zdrowie lub życie dziecka lub jego pomyślność życiowa (około jedna

czwarta wskazań) (wykres 8). Zauważyć można, iż kontekstem tych zachowań jest w zasadzie lęk rodzica o

dziecko. Rzadziej choć w niewielkim stopniu, kary cielesne są aprobowane w sytuacji nieposłuszeństwa

dziecka i oszukiwania rodzica (około jedna piąta badanych) . Tu z kolei kontekstem zachowań dziecka jest w

zasadzie podważanie autorytetu rodzica. Najrzadziej aprobata stosowania kar cielesnych dotyczy

niepowodzeń szkolnych (16%). Specyfikacja danych w grupie rodziców w tym przypadku nie wykazała w

zasadzie różnic w wysokościach wskaźników co do poszczególnych rodzajów odpowiedzi.

zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie trudno powiedzieć

3

18

3833

84

20

3734

54

25

3528

84

23

3531

84

23

36

28

91

6

27

65

13

18

4237

0

2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

11

Wykres 8. W jakich okolicznościach, Pana / Pani zdaniem, dziecko zasługuje na to, aby "dostać w skórę"?

W obrazie uzyskanych odpowiedzi należy też zwrócić uwagę na grupę badanych, którzy zdeklarowali się jako

całkowicie negujący stosowanie kar cielesnych w jakichkolwiek okolicznościach (39%). Jak się wydaje to

kolejny wskaźnik potwierdzający poziom bezwzględnej dezaprobaty dla kar cielesnych jako charakteryzujący

jedynie nieco ponad jedną trzecią społeczeństwa ( jak przy pytaniu o tzw. lanie).

W badaniu 2017 zauważono ponadto w stosunku do rozkładu danych z analizowanego pytania z roku

2016 (wykres 8a) wzrost poparcia dla zastosowania kar cielesnych w większości sytuacji (nawet dwukrotny)

oraz spadek bezwzględnej dezaprobaty dla kar cielesnych (czyli w odpowiedzi, wobec dzieci nie należy

stosować żadnych kar cielesnych w żadnych okolicznościach) z poziomu 59% do poziomu 39%.

Wykres 8. W jakich okolicznościach, Pana / Pani zdaniem, dziecko zasługuje na to, aby "dostać w skórę"?

Tę zmianę można by spostrzegać jako wzrost poparcia dla kar cielesnych, jaki nastąpił w ciągu roku, ale w

gruncie rzeczy to mało prawdopodobne zjawisko. Zwłaszcza wobec spadających wartości pozostałych

20

21

24

26

16

26

39

d z i e c k o j e s t u p a r c i e n i e g r z e c z n e i c z ę s t o n i e w y p e ł n i a p o l e c e ń , n i e s ł u c h a r o d z i c a

d z i e c k o k ł a m i e , o s z u k u j e

d z i e c k o z a c h o w u j e s i ę w s p o s ó b b e z p o ś r e d n i o z a g r a ż a j ą c y j e g o ż y c i u

d z i e c k o z a c h o w u j e s i ę w s p o s ó b n a r a ż a j ą c y z d r o w i e

d z i e c k o n i e c h c e s i ę u c z y ć , p r z y n o s i z ł e o c e n y , w a g a r u j e

d z i e c k o p o p e ł n i ł o j a k i e ś p o w a ż n e w y k r o c z e n i e l u b p r z e s t ę p s t w o

W o b e c d z i e c i n i e n a l e ż y s t o s o w a ć ż a d n y c h k a r f i z y c z n y c h , w ż a d n y c h o k o l i c z n o ś c i a c h

dziecko jest uparcie niegrzeczne i często nie wypełniapoleceń, nie słucha rodzica np. nie odrabia lekcji, nie…

dziecko kłamie, oszukuje

dziecko zachowuje się w sposób bezpośrednio zagrażającyjego życiu np. wybiega na ulicę, bawi się niebezpiecznymi…

dziecko zachowuje się w sposób narażający zdrowie np. palipapierosy, pije alkohol, przyjmuje dopalacze, nie chce jeść…

dziecko nie uczy się, przynosi złe oceny, wagaruje

dziecko popełniło jakieś poważne wykroczenie,przestępstwo: kradzież, pobicie kogoś

wobec dzieci nie należy stosować żadnych kar fizycznych wżadnych okolicznościach

10

11

26

20

8

22

59

12

wskaźników monitorowania aprobaty przemocy w wychowaniu. Dlatego sugerowana interpretacja tych

różnic (2017 a 2016) stawia na pierwszym planie zmianę proceduralną zbierania danych, jaką zastosowano w

roku 2016, a której znaczenie już wcześniej tu pokazano. Nota bene, samo wystąpienie takich „nietypowych”

zmian dotyczących opinii na temat przemocy w wychowaniu, ze względu na inny sposób zapytywania (

pytania pozostały te same) , może też być przedmiotem refleksji na temat metodologicznych problemów

badania zjawisk w wymiarze populacyjnym.

3. Społeczny odbiór działań wobec przemocy w wychowaniu

Analiza postaw społecznych dotyczących przemocy w wychowaniu ukierunkowana została także na

uchwycenie społecznego nastawienia do wprowadzonych regulacji prawnych w zakresie ochrony dzieci przed

przemocą. Z jednej strony analizie poddano wiedzę o wprowadzonym w 2010 roku zakazie stosowania kar

cielesnych ( który został na mocy Ustawy nowelizującej ustawę o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z

2005 roku, umieszczony został w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym w postaci przepisu „Osobom

wykonującym władzę rodzicielską oraz sprawującym opiekę lub pieczę nad małoletnim zakazuje się

stosowania kar cielesnych” , jako art. 96.1 krio). Z drugiej strony zapytano o ocenę jego funkcjonalności.

Ponadto w obszarze analizy społecznego nastawienia do problemu przemocy w wychowaniu, starano się

rozpoznać społeczne preferencje na temat działań, jakie wobec rodziców stosujących przemoc powinny być

podejmowane.

Wiedza i nastawienie do istnieniu prawnego zakazu kar cielesnych

Zebrane dane obrazują mało satysfakcjonująca sytuację na temat społecznej wiedzy o istnieniu w polskim

prawie zakazu kar cielesnych (wykres 9)

Wykres 9. „Bicie dziecka jest niezgodne z polskim prawem”

28%

42%

19%

11%

Ogółem N=1042

35%

45%

15%5%

Rodzice dzieci do 18 r.ż. N=273

zdecydowanie tak

raczej tak

raczej nie

zdecydowanie nie

13

Wiedzę o funkcjonowaniu w Polsce zakazu kar cielesnych ma w zasadzie jedynie co trzeci Polak ( odpowiedzi

„zdecydowanie tak”). Nieco wyższa (35% ) w porównaniu z ogółem badanych jest wiedza rodziców. Jednak

nie zmienia to ogólnej oceny poziomu ich świadomości co do istnienia prawa zakazującego kar cielesnych

jako alarmująco niskiej.

Co więcej, prześledzenie dynamiki poziomu społecznej wiedzy o istnieniu prawa zakazującego kar cielesnych

pokazuje iż wiedza ta, tak na prawdę maleje od czasu wprowadzenia zakazu (wykres 9a).

Wykres 9 a. Wiedza o zakazie kar cielesnych w latach 2011-2017

Uzyskany obraz niekorzystnych zmian co do stanu społecznej świadomości o prawnej ochronie dzieci przed

przemocą, wyraźnie skłania do refleksji nad potrzebą promowania istnienia zakazu, ale też i społecznej

edukacji na temat jego właściwego rozumienia i funkcji, którą nie jest bynajmniej kryminalizacja zachowań

ale edukacyjno-normotwórcze działanie.

Poza poziomem świadomości, zebrane dane pozwoliły określić także nastawienie do zakazu, czyli

społeczną ocenę jego funkcjonalności (wykres 10 i 10a).

Wykres 10. Czy Pana / Pani zdaniem wprowadzenie w Polsce całkowitego zakazu bicia dzieci jest słuszne,

może przynieść pozytywne skutki? Ogółem N=1042

zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie trudno powiedzieć

37 37

12

4

11

39 39

12

47

29

37

18

512

35

41

10

3

11

32

40

115

11

28

42

18

11

0

2011 2012 2013 2014 2015 2017

19%

36%

33%

12%

zdecydowanie tak

raczej tak

raczej nie

zdecydowanie nie

14

Wykres 10 a. Czy Pana / Pani zdaniem wprowadzenie w Polsce całkowitego zakazu bicia dzieci jest słuszne, może przynieść pozytywne skutki - rodzice N=273

Jak widać, większość badanych (55%) pozytywnie ocenia zakaz (niezależnie od tego czy wie o jego

istnieniu), jednak zdecydowana aprobatę wyraża jedynie co piąty badany. Nieco wyższa pozytywna ocena

funkcjonalności zakazu występuję w grupie rodziców, gdzie jedna czwarta z nich zdecydowanie popiera

zakaz. Uzyskany obraz społecznego nastawienia do zakazu bicia dzieci , wydaje się wspierać dodatkowo

rekomendację dotyczącą realizacji społecznej edukacji oraz odpowiedniego przekazu rodzicom znaczenia

i sensu istnienia prawnego zakazu wszelkiej przemocy wobec dzieci.

Jako korzystną należy odnotować zaobserwowaną na przestrzeni kilku lat zwyżkową tendencję w

pozytywnej ocenie funkcjonalności zakazu (wykres 10 a).

Wykres 10 a. Pozytywna ocena zakazu w latach 2011-2017

24%

33%

34%

9%

zdecydowanie tak

raczej tak

raczej nie

zdecydowanie nie

tak

47 47 45

55 57 55

2011 2012 2013 2014 2015 2017

15

Preferencje działań wobec problemu przemocy w wychowaniu

W ramach analizy społecznego nastawienia do działań wobec sytuacji przemocy w wychowaniu, analizie

poddano zarówno nastawienie wobec ingerowania w tego typu przypadków , jak i preferencje co do

charakteru działań, jakie powinny być zastosowane w ramach społecznej interwencji.

W pierwszym aspekcie badania ujawniły raczej duże społeczne przyzwolenie na ingerencję w

sytuacje stosowania kar cielesnych (67%). Warto jednak zwrócić uwagę, ze jedynie co czwarty badany

uważa w sposób zdecydowany, że stosowanie kar cielesnych nie jest prywatną sprawą rodziców (wykres

11).

Wykres 11. Sposób postępowania rodziców z dzieckiem, w tym posługiwanie się karmi fizycznymi,

jest wyłącznie ich prywatną sprawą, (ogółem N=1042)

Z drugiej strony patrząc , mało korzystne jest jednak to, że aż jedna trzecia Polaków uważa sytuacje

stosowania przemocy w wychowaniu za całkowicie prywatną sprawę rodziców.

Spoglądając na wyspecyfikowane dla grupy rodziców dane w tej kwestii (wykres 11a), zauważyć

można nieco wyższe ich zdecydowane poparcie dla ingerencji w przedmiotowe sytuacje ( 30%).

Wykres 11 a. Sposób postępowania rodziców z dzieckiem, w tym posługiwanie się karmi fizycznymi,

jest wyłącznie ich prywatną sprawą, (rodzice N=273)

4%

29%

43%

24%

zdecydowanie tak

raczej tak

raczej nie

zdecydowanie nie

3%

28%

39%

30%

zdecydowanie tak

raczej tak

raczej nie

zdecydowanie nie

16

Co do charakteru działań jakie należy podejmować wobec rodziców bijących dzieci, społeczne preferencje

wyraźnie nominują działania nadzorcze i pomocowe nad restrykcjami (wykres 12).

Wykres 12. Jakie działanie powinno się przede wszystkim podejmować wobec rodziców,

którzy biją swoje dzieci?

Najwyższą rangę w tych preferencjach uzyskały bowiem takie działania, jak nadzór kuratora oraz pomoc w

radzeniu sobie ze stresem oraz edukacja w zakresie pozytywnych metod oddziaływania na dziecko.

Minimalne wskazania dotyczyły natomiast pozbawiania wolności, czy odbierania dzieci. Można też

zauważyć, ze jedynie 8% badanych wykazało niechęć do jakiejkolwiek interwencji, co poniekąd wspiera

poprzednie wnioski na temat istnienia społecznego przyzwolenia na ingerowanie w sytuacje przemocy w

wychowaniu. W edukacji też i przekonywaniu rodziców, bardziej niż w straszeniu ich surowymi karami,

Polacy upatrują też szanse na eliminowanie kar cielesnych (wykres 13).

Wykres 13. Sposób postępowania rodziców z dzieckiem, w tym posługiwanie się karmi fizycznymi,

jest wyłącznie ich prywatną sprawą, (ogółem N=1042)

8

4

7

25

9

25

22

1

żadnych działań, to ich prywatna sprawa

powinno się ich zamykać w więzieniu

powinno się im odbierać dzieci i umieszczać je w rodzinachzastępczych

powinno się ich nadzorować przez kuratora

powinno się ich przymusowo leczyć (przymusowa terapia)

powinno się im pomagać lepiej radzić sobie ze stresem i panowaćnad sobą

powinno się ich edukować w zakresie pozytywnych metodwychowania

nie wiem/ trudno powiedzieć

28

52

52

1

1

o d s t r a s z a n i e s u r o w y m i k a r a m i z a b i c i e d z i e c i ( n p . o g r a n i c z e n i e w o l n o ś c i , n a d z ó r k u r a t o r a , o d b i e r a n i e

d z i e c i n a j a k i ś c z a s )

e d u k o w a n i e o p r a w a c h i g o d n o ś c i d z i e c k a

t ł u m a c z e n i e , ż e b i c i e j e s t s z k o d l i w e i p o k a z y w a n i e j a k r a d z i ć s o b i e z d z i e c k i e m

i n n e d z i a ł a n i a

n i e w i e m / t r u d n o p o w i e d z i e ć

17

Jednym ze skutecznych sposobów edukacji i zmiany postaw akceptacji przemocy w wychowaniu oraz

eliminowania kar cielesnych są kampanie społeczne, których skuteczności dowodzą badacze w różnych

krajach. W Polsce tematyczne kampanie społeczne przeciwko przemocy wobec dzieci są realizowane od

wielu lat. Jednak, jak pokazują to uzyskane przez nas dane, kampanii związanych z problemem przemocy w

wychowani, jest albo za mało albo (oraz) są nieefektywne w formule (drodze) docierania do odbiorców

ogólnych lub wybranych. Badani zapytani o styczność z kampaniami na temat bicia dzieci w większości

zadeklarowali bowiem że z takimi się nie zetknęli (wykres 14).

Wykres 14. Czy kiedykolwiek spotkał(a) się Pan (Pani) z jakimś kampaniami dotyczącymi bicia dzieci,

kar fizycznych wobec dzieci? (ogółem N=1042)

Taki obraz społecznego „odbioru” kampanii z pewnością zmusza do re-konceptualizacji ich formy i

sposobów realizacji.

4. Przemoc w wychowaniu w deklaracjach rodziców

Przemoc stosowana przez rodziców w wychowaniu, oraz ogólniej przemoc wobec dzieci jest zjawiskiem

niezwykle trudnym pod względem trafności oszacowania zakresu jego występowania. W praktyce stosowane

są różne sposoby i wskaźniki. Z jednej strony pokazuje się wskaźniki rzeczywiste ( liczby bezwzględne)

odnotowywanych w różnych statystykach przypadków przemocy wobec dzieci ( statystyki tzw. incydentów

/incidents/). W Polsce przykładem takich statystyk są liczby małoletnich odnotowywanych w procedurze

Niebieska Karta jako ofiary przemocy domowej, czy statystyki wymiaru sprawiedliwości pokazujące liczy

postepowań sądowych lub wyroków. Inny wymiar mają oszacowania rozmiarów zjawiska oparte o badania

populacyjne (surveyowe) prowadzone w grupach rodziców, dzieci oraz jako badania retrospekcyjne

dorosłych. Obie strategie prezentowania zakresu problemu mają swoje mocne i słabe strony, dlatego obie

najczęściej są łącznie wykorzystywane jako obrazujące występowanie problemu.

73%

16%

11%

Nigdy

Raz

Kilka razy

18

Ze względu na charakter całości prezentowanego w raporcie badania, odniesienie się do kwestii

zakresu problemu przemocy w wychowaniu możliwe było w perspektywie badań populacyjnych jedynie

poprzez analizę deklaracji na temat występowania zachowań przemocy – uderzania i bicia dziecka czy innych

zachowań. Założenie względnej nawet szczerości badanych w tej mierze byłoby dość naiwnym podejściem

badawczym, dlatego uzyskane wskaźniki traktowane są nie tyle jako obrazujące faktyczne rozmiary zjawiska,

ile jako ukazujące i umożliwiające analizę skłonności rodziców do przyznawania się do stosowania

przemocy wobec dzieci jako swoistego meta wskaźnika ich postaw.

W celu eksploracji zagadnienia badanym rodzicom oraz osobom posiadającym dzieci w tym dorosłe

przedstawiono kilka pytań.

Przy bezpośrednim zapytaniu o wykorzystanie tzw. lania, niewielu rodziców przyznało się do takiego

zachowania (wykres 16)

Wykres 16. Czy zdarzyło się kiedykolwiek, że Pan (Pani) dziecko dostało tzw. „lanie”? N=273

Jeszcze mniej – dwukrotnie mniej - przyznało się do bicia dziecka w ostatnim czasie (wykres 16a), tj. w ciągu

ostatniego roku.

Wykres 16 a. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyło się, że dziecko dostało tzw. „lanie”?

1% 7%8%

84% dosyć często od czasu do czasu raz lub kilka razy nigdy

6% 3%

91%

od czasu do czasu raz lub kilka razy nigdy

19

Uzyskane dane pokazują, iż rodzice rzadko przyznają się do zachowań ocenianych społecznie

jednoznacznie jako przemoc wobec dzieci.

Nieco inaczej przedstawia się sytuacja dotycząca tzw. klapsów czyli uderzania dziecka. W tym

wypadku poziom ujawnień rodziców jest zdecydowanie wyższy (wykres 17). Do zastosowania klapsa

przyznało się aż 55% rodziców, w tym co czwarty do jego zastosowania od czas do czasu.

Wykres 17. Czy zdarzyło się Panu / Pani kiedykolwiek wymierzyć swojemu dziecku klapsa?

W tej kwestii również zdecydowanie rzadziej – niemal dwukrotnie rzadziej – rodzice przyznawali się do

wymierzania dziecku klapsa w ostatnim czasie (wykres 17a).

Wykres 17 a. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyło się Panu / Pani dać dziecku klapsa?

Zarówno w przypadku bicia, jak i wymierzania klapsów można by interpretować tę znaczącą różnicę jako

wskazującą na wycofywanie się rodziców z tego rodzaju zachowań, albo jako związaną z dorastaniem dzieci

badanych rodziców, gdyż stosowanie kar cielesnych jest skorelowane z wiekiem dziecka. Albo też z mniejszą

1%

25%

29%

45%

dosyć często

od czasu do czasu

raz lub kilka razy

nigdy

1%

14%

14%

71%

dosyć często

od czasu do czasu

raz lub kilka razy

nigdy

20

skłonnością ( większym oporem) do przyznawania się do obecnych zachowań w porównaniu z przeszłymi

zachowaniami.

Porównanie obu rodzajów zachowań ( sprawiania lania i klapsów) skłania do tezy, iż rodzice chętniej

ujawniają zachowania, które w sensie obyczajowo-kulturowym nie są jednoznacznie nazywane przemocą.

Analiza dynamiki deklaracji rodziców na przestrzeni kilku lat (2014-2017) pokazuje, że między obu

zachowaniami jest wyraźna różnica w poziomie ujawnień rodziców (wykres 18).

Wykres 18. Dynamika ujawnień zachowań rodziców w latach 2014-2017

Jak widać, o ile poziom ujawnień co do zastosowania klapsów pozostaje na niezmienionym poziomie , o tyle

ujawnienia rodziców i osób posiadających dzieci co do zbicia dziecka mają zróżnicowany poziom.

Jednocześnie jest on zdecydowanie niższy niż w kategorii stosowania klapsów. Wydaje się, że ten obraz

dynamiki potwierdza wcześniejszą tezę, iż rodzice przyznają się do zachowań, których nie spostrzegają jako

niewłaściwe, jako negatywnie społecznie oceniane. Tę tezę wzmacnia analiza korelacji odpowiedzi na

pytania z wyrażanymi opiniami co do aprobaty tych zachowań. Na poziomie istotnym statystycznie do

klapsów częściej przyznawali się rodzice , którzy uważali, iż bicie dziecka nie jest niezgodne z prawem. Przy

okazji warto wskazać, iż do pozostały cech modyfikujących stosowanie klapsów przez rodziców na

poziomie istotnym statystycznie zaliczają się: własne doświadczenia przemocy w wychowaniu w

dzieciństwie, niskie wykształcenie, starszy wiek rodziców oraz pochodzenie z małych miejscowości. Warto

też zwrócić uwagę na różnicę w wysokościach wskaźników pomiędzy „aktualnymi” rodzicami a ogólną grupą

osób posiadających dzieci, która może być interpretowana jako dokonywanie się generacyjnej zmiany postaw

rodziców co do stosowania przemoc w wychowaniu.

Rodzice pytanie o inne zachowania przemocowe wobec własnych dzieci ujawniali je na różnym

poziomie (Wykres 19). Do niektórych przyznawali się niemal powszechnie, podczas gdy inne wskazywane

były przez nikły procent rodziców.

klapsy 2014 klapsy 2015 klapsy 2016 klapsy 2017 bicie 2014 bicie 2015 bicie 2016 bicie 2017

64 64 62 67

3222

1325

55 55 55 55

179 8

16

rodzice rodzice dzieci do 18

21

Wykres 19. Czy zdarzyły się Panu / Pani wobec własnego dziecka któreś z zachowań:

Ponownie w obrazie wskazań zauważyć można, iż rodzice częściej przyznają się do zachowań

nietraktowanych w wymiarze obyczajowo-kulturowym jako zachowania przemocowe, co widać we

wskazaniach na „krzyczenie na dziecko”, do którego przyznała się większość badanych rodziców – 70%,

ale też we wskazaniach na „grożenie dziecku laniem” – 39%. Z kolei zachowania uznawane kulturowo za

szczególnie poniżające (spoliczkowanie) czy niewłaściwe ( zagrożenie wyrzuceniem), czy ewidentne w

wymiarze przemocy fizycznej (bicie pasem) lub w wymiarze agresji werbalnej ( wyzwiska) wskazywane były

przez niewielki odsetek rodziców (10 lub mnie%).

Podsumowanie i rekomendacje

Przedstawiony w kilku perspektywach obraz społecznych postaw dotyczących przemocy w wychowaniu

można zdecydowanie określić jako niekorzystny. Przedstawione wskaźniki, jakkolwiek w kilku parametrach

obniżające się w perspektywie lat, uznać należy za szkodliwie wysokie. Społeczna akceptacja kar cielesnych

jest jednym z podstawowych czynników ryzyka stosowania takich sposobów wobec dzieci. To także

pokazują analizy korelacyjne w kolejnych edycjach badań własnych, w których na poziomie statystycznej

istotności widać, iż rodzice aprobujący kary cielesne, częściej faktycznie uciekają się do takich sposobów w

praktyce. Trudno stawiać tezy określające, jaki poziom przyzwolenia dla kar cielesnych byłby aprobowalny?

Właściwą odpowiedzią jest – poziom zerowy. Choć wiadomo, że osiągnięcie takiego stanu jest utopią. Nie

mniej dla podkreślenia znaczenia zminimalizowania społecznej aprobaty kar cielesnych w celu eliminowania

przemocy wobec dzieci, w globalnych narracjach dotyczących zjawiska i działań wobec niego mocno

wybrzmiewa nawoływanie „zero tolerancji dla przemocy”, jakiejkolwiek przemocy, w tym tzw. lekkich kar

10

14

3

9

10

16

70

10

7

39

55

16

k a r m i ć n a s i ł ę ( k i e d y b y ł o m a ł e )

s z a r p a ć , p o p y c h a ć l u b p o t r z ą s a ć z e …

s p o l i c z k o w a ć

p o c i ą g n ą ć z a w ł o s y l u b u s z y

„ d a ć w s k ó r ę ” p a s e m l u b i n n y m p r z e d m i o t e m

u s z c z y p n ą ć , ś c i s n ą ć z e z ł o ś c i ą r ę k ę , n o g ę l u b …

n a k r z y c z e ć

w y z y w a ć , n a z w a ć n p . c i a m a j d ą , o s ł e m i t p .

z a g r o z i ć w y r z u c e n i e m z d o m u , o d d a n i e m k o m u ś , …

g r o z i ć ż e d o s t a n i e l a n i e

w y m i e r z y ć k l a p s a

w y m i e r z y ć " l a n i e "

22

cielesnych. Badacze bowiem podkreślają związek pomiędzy stosowaniem „lekkich” kar cielesnych /klapsów/

a wystąpieniem zagrażających zdrowiu i życiu dziecka zachowań przemocy jak również związek pomiędzy

aprobatą kar cielesnych a ryzykiem wystąpienia „poważnych” form znęcania się nad dzieckiem. Uważa się

też , ze odkryte związki pomiędzy stosowaniem klapsów a poważnymi formami znęcania się nad dzieckiem

wskazują, na to że zmniejszanie akceptacji i używania klapsów może owocować zmniejszeniem się liczby

przypadków poważnego znęcania się nad dzieckiem9 .

Tego typu uwagi badaczy oraz własne konkluzje badawcze skłaniają do postawienia, jako

podstawowej rekomendacji o potrzebie działań prowadzących do zwiększenia zaangażowanie różnych

podmiotów oraz użycie możliwie szerokich i efektywnych sposobów i środków eliminujących zarówno

używanie, jak i jakąkolwiek aprobatę kar cielesnych, nawet w tzw. łagodnej” postaci – przysłowiowych

klapsów. Eksperci wskazują na szeroki wachlarz działań, jakie mogą do tego prowadzić. Wyraźnie

akcentowane wśród nich – ze względu na efektywność - są obok wprowadzenia zakazu kar cielesnych,

kampanie społeczne10, ale też i innych działań na różnych poziomach prewencji i poziomów ryzyka

stosowania przemocy w wychowaniu11.

Zdecydowanie także postulować należy wypracowanie spójnej polityki, która w różnych obszarach

społecznych takich, jak edukacja, pomoc i wsparcie rodzin, zdrowie psychiczne i ogólne, a nawet zatrudnienie,

będzie promowała rozwiązania, które minimalizują czynniki podnoszące ryzyko stosowania kar cielesnych i

innych zachowań przemocy wobec dzieci. Tu mamy już bogatą wiedzę na temat facylitatorów przemocy w

wychowaniu. Realizacji takiego podejścia służy między innymi wypracowanie krajowej strategii ochrony

dzieci przed przemocą ..... wszelką przemocą. Takie przedsięwzięcie, jakkolwiek niełatwe do wypracowania,

jest gorąco rekomendowane na poziomie międzynarodowym i wiele państw podejmuje taki wysiłek. Czas

najwyższy pójść w ich ślady.

9 T. Affifi et al., Spanking and adult mental health impairment ….. op. cit. 2017 10 J.E. Lansford, C. Cappa, D., L. Putnick, M.H. Bornstein, K. Deater-Deckard, R. H. Bradley, Change over time in parents’ beliefs about and reported use of corporal punishment in eight countries with and without legal bans, “Child Abuse & Neglect” 71 (2017) 44–55 , . 11 E.T. Gershoff,, S. J. Leeb, J.E. Durrant, Promising intervention strategies to reduce parents’ use ofphysical punishmen, “Child Abuse & Neglect” 71 (2017) 9–23,