Przechowane, Przechowane, odnalezione, odnalezione,

wyszukane. wyszukane. DyskusjeDyskusje

o książkach (12)o książkach (12)

Dawna książka...

czyli jaka?

Przechowane, odnalezione, wyszukane. Dyskusje o książkach (12)

Przyjrzyjmy się dawnej książce. Nie jest szczególnie stara, nikt też nie mówi o niej jako o wyjątkowym skarbie. Pochodzi z końca XVIII – czasu, zdetronizowany król Polski szedł na wygnanie, Cieszyn stanął murowany po pożarze, a w uprzemysłowionej Anglii nikomu jeszcze nie przychodziło do głowy, że do napędzania maszyn drukarskich można zaprząc koło wodne.

SD II 03123 Jones Stephen The history of Poland, from its origin as a nation to the commencement of the year 1795. To which is prefixed an accurate account of the geography and government of that country, and the customs and manners of its inhabitans... London : printed for Vernor and Hood... , 1795 .-VII, [3], 500, [16] s., [2] k. tabl. ; 8°

Karta katalogowa Książnicy Cieszyńskiej. Jeden z 28 starych druków Książnicy z London jako miejscem wydania (Londra :13, Londres : 31, Londini : 12…)

„Tablica” Strona tytułowa

Piec

zęć

wła

ścic

iela

(Józ

ef Ig

nacy

Kra

szew

ski)

Adres wydawniczy

Tytu

łM

otto

– p

oezj

a

Wgn

iece

nie

papi

eru

– śl

ad p

o pł

ycie

mie

dzia

nej,

z kt

órej

od

bito

ilus

trac

ję i

podp

is

Teschen

Książka na czasie. Starannie wydana. Z dobrą mapą rozbiorów Polski

Także ślady tłoczenia z miedzianej płyty

Strona tytułowaTy

tuł

Mot

to –

poe

zja

Adres wydawniczy

Od

tego

sło

wa

zacz

nie

się

nast

ępna

str

ona

Od strony tytułowej do przeglądania tekstu

CZCIONKA ANTYKWOWA

Czcionka gotycka

Oznaczenie składki

Wstęp

Rozdział I

Książka jak dziś: ze spisem treści i skorowidzem

Nazwa, termin

Dopowiedzenie, określnik

Zobacz na stronie...

Języ

k ni

emal

wsp

ółcz

esny

, żyw

a na

rrac

ja

Komentarz

Cytat

W innym miejscu (s. 28) jest taka cytata bibliograficzna:

Cytata bibliograficzna

Dziś napisalibyśmy tak: Bernard Connor: History of Poland…, London: D. Brown, 1698, vol. 2, p. 188-189.

Dziś napisalibyśmy tak: Gottfried Lengnich: Ius publicum regni Poloni, vol. 1, Gedani : Wedel, 1765, p. 249.

Książka Stephensa nie miała drugiego wydania i nie została przełożona na inne języki. W 1795 roku rozeszła się jednak nieźle (trudno się dziwić); znajdujemy ją w zbiorach wielu bibliotek europejskich i północnoamerykańskich. Gdyby dziś wydać ją po polsku i nie podać daty pierwodruku, wielu czytelników uznałoby ją za napisaną współcześnie.

Przeglądając książkę, widzimy, że jest ukształtowana niemal identycznie jak naukowa lub popularnonaukowa książka współczesna. Czasem tylko znajdujemy osobliwość. Oto wskazówki dla introligatora, gdzie włożyć tablicę z portretem generała Kościuszki oraz mapę Polski.

Co to oznacza? Ano, że każda książka była osobno oprawiana. Nabywca udawał się do rzemieślnika, który wykonywał oprawę na zamówienie. Ale jeśli chodzi o rozmieszczenie podstawowych składników tekstu, introligator wiedział, że ma słuchać autora.

PrzykładPrzykładoprawy,oprawy, jaką zamówił jaką zamówił sobie król sobie król Zygmunt Zygmunt AugustAugust(1520-72):(1520-72):deskideskiobciąg-obciąg-nięteniętewołową wołową skórą, skórą, z tłoczonymi z tłoczonymi złotem złotem herbamiherbami

Królestwa PolskiKrólestwa Polskii Wielkiego i Wielkiego

KsięstwaKsięstwaLitewskiego: Litewskiego:

Orłem Orłem i Pogoniąi Pogonią

Nie zawsze dawna książka jest tak czytelna...

Wys

tawa

„Ksią

żki,

któr

e st

worz

yły

Euro

pę”,

Wys

tawa

„Ksią

żki,

któr

e st

worz

yły

Euro

pę”,

Ksią

żnica

Cie

szyń

ska,

201

0 r.

Ksią

żnica

Cie

szyń

ska,

201

0 r.

...choć na ogół jest piękna, nawet jeśli nie jest ręcznie zdobiona ani nawet ukończona...

Miejsce na ręcznie malowany inicjał „C”

Inicjał „N”

...albo poważnie zniszczona.Widać układ tekstu we wczesnym druku: dwie szpalty i mnóstwo znaków oznaczających skróty, co dla drukarza stanowiło utrudnienie, ale kopiście znacznie ułatwiało pracę.

Widać „nadpisany” nad szpaltami skrócony tytuł pracy. Badając starą książkę, staramy się przede wszystkim ustalić, jaki był jej tytuł.

Widać też sposób, w jaki zszywano składki, tworząc zwięzy widoczne pod skórą grzbietu.

Ta sama książka po oprawie (Ochrona i Konserwacja Cieszyńskiego Dziedzictwa Kulturowego). Widać ręczne zdobienia, które dopomagają czytelnikowi w orientacji, gdzie w tekście zaczyna się nowa myśl. Widać inicjał i skrót tytułu nad tekstem.

Ubytki w papierze można wypełnić. Ubytki w tekście pozostaną.

Inicjał Niczego tak chyba nie podziwiamy w dawnej książce jak inicjału, takiego jak to „S” w piętnastowiecznym rękopisie, prawdopodobnie florenckim. Na ogół wykonywał go malarz, a nie kopista przepisujący książkę. Jeśli malarz nie zdążył zabrać się do dzieła – bo np. nie został opłacony – to miejsce na inicjał pozostawało puste lub kopista wypełniał je małym znakiem litery (żeby artysta, który w ogóle nie zajmował się treścią książki i nie musiał jej rozumieć, nie wstawił czegoś błędnie).

Zaczynamy od Zaczynamy od znalezienia autora, znalezienia autora, tytułu i daty wydania. tytułu i daty wydania. W rękopisach i W rękopisach i najstarszych drukach najstarszych drukach dane te wplecione są dane te wplecione są często w tekst często w tekst kolofonu na końcu kolofonu na końcu tekstu.tekstu.

Ale nie dosłownie... Ale nie dosłownie... Tu na podstawie Tu na podstawie kolofonu, w którym kolofonu, w którym widać westchnienie widać westchnienie drukarza, iż księga drukarza, iż księga „wydrukowana „wydrukowana najdokładniej w roku najdokładniej w roku 1481 kończy się 1481 kończy się szczęśliwie”, jej szczęśliwie”, jej podstawowe dane podstawowe dane rekonstruujemy tak:rekonstruujemy tak:

Johannes Calderinus:Johannes Calderinus: Tabula Tabula auctoritatum et sententiarum bibliae, auctoritatum et sententiarum bibliae, quae in Decretorum et Decretalium quae in Decretorum et Decretalium compilationibus solent inducicompilationibus solent induci, Speyer, Speyer: Peter Drach der Mittlere, 1481

Znak („sygnet”) Znak („sygnet”) drukarzadrukarza

Sygnety drukarskieZnaki firmowe drukarzy z różnych ośrodków, tłoczących księgi w różnych językach w XV i XVI stuleciu

Commentarij a Philip-Commentarij a Philip-po Beroaldo condipo Beroaldo conditi in asinti in asinūū aureaureūū lucij apuleij.lucij apuleij.Tu mamy zaczątek karty tytułowej Tu mamy zaczątek karty tytułowej (druk pochodzi z Wenecji z 1501), (druk pochodzi z Wenecji z 1501), ale do odczytania łacińskiego ale do odczytania łacińskiego tekstu trzeba trochę cierpliwości ze tekstu trzeba trochę cierpliwości ze względu na niejasny układ, brak względu na niejasny układ, brak wielkich liter w niektórych nazwach wielkich liter w niektórych nazwach własnych, i zastępowanie własnych, i zastępowanie umum ligaturą ligaturą ūū. .

Chodzi o komentarz Filipa Chodzi o komentarz Filipa Beroalda do Beroalda do Złotego osłaZłotego osła Lucjusza Lucjusza ApulejuszaApulejusza

Karta jest pełna rękopiśmiennych Karta jest pełna rękopiśmiennych notatek właścicieli i użytkowników notatek właścicieli i użytkowników książki. Najważniejszą z nich książki. Najważniejszą z nich wskazujemy strzałką.wskazujemy strzałką.

BibliothecaBibliotheca Scherschnickiana 1802Scherschnickiana 1802

Modus modernus (styl nowoczesny): sposób komponowania tekstu w książce naukowej w XVI w. Zasadniczy tok wykładu umieszczony jest centralnie. Obudowuja go komentarze przejęte z notatek rękopiśmiennych i utrwalone przez drukarza. Dalej, na marginesie – dalsze komenatrze i przypisy. No i nowe notatki rękopiśmienne. Zwraca uwagę doskonałość proporcji.

Modus modernus oraz inicjały. Na oprawie widoczne klamry spinające okładki książki. Znak wskazuje istotne miejsca w tekście.

Kolejność składek oznaczana literami Kolejność składek oznaczana literami alfabetu, a następnie cyframi. Tu: ceiii (3) alfabetu, a następnie cyframi. Tu: ceiii (3)

Wczesny (1523) druk Marcina Lutra

z dobrze ukształtowaną kartą tytułową. Wśród danych wydawniczych umożliwiających identyfikację książki brakuje właściwie tylko nazwiska drukarza. Ramka, ozdobniejsza niż w większości prac Lutra, została wykonana techniką drzeworytu.

W XVII w. książka ma już prawie zawsze dobrze wyodrębnioną stronę tytułową. Problemem stają się długie tytuły, które dawniej nie mieściły się na karcie katalogowej. Dziś już nie korzystamy z kart katalogowych, ale bibliotekarze nadal skracają tytuł przy wprowadzaniu zapisu do katalogu.

Karty tytułowe są często ozdobne. Może to wynikać z zastosowania ramki wokół tekstu, albo z wplecenia tekstu – nie złożonego czcionką, lecz wygrawerowanego na płycie i odbitego – w bogatą, emblematyczną ilustrację.

Na początku XIX w. nie następują jeszcze żadne zasadnicze zmiany w technice wytwarzania książki. Ale jako nośnik tekstu jest ona ukształtowana ostatecznie. I czytamy ją bez trudności.

„Dawna książka”…… może pochodzić nawet z lat 50-tych XX w.

Na ogół jednak za prawdziwie dawne uważamy tzw. stare druki i rękopisy.

Stare druki to książki wydane od początków drukarstwa w XV w. do 1850 r. (w Polsce tradycyjnie do roku1800).

Rękopisy mogą być znacznie starsze niż stare druki, ale też przepisywanie książek nie ustało po wynalezieniu druku. W bibliotekach i archiwach mamy do czynienia z rękopisami, powstającymi aż do czasów upowszechnienia się komputera.

Ręk

opis

y ze

zbi

orów

cie

szyń

skic

h: X

VIII

w.

XV w

.

XVII w. też bywa poręczny...Dziękuję za uwagę!