Propozycje budżetowe oraz

wyzwania WPR i sektora

rolno-spożywczego w kontekście

globalnych uwarunkowań

V Europejski Kongres Menadżerów Agrobiznesu

Łysomice, 14-15 listopad 2018 r.

Najważniejsze fakty o rolnictwie europejskim

Rolnictwo UE jest jednym ze światowych liderów w produkcji żywności; zapewnia ono bezpieczeństwo żywnościowe ponad 500 mln obywateli UE.

48% powierzchni UE zajmują grunty rolne, a 36% to lasy.

W sektorze rolnym pracuje 22 mln ludzi, a w szerzej pojmowanym łańcuchu żywnościowym (rolnictwo, przetwórstwo spożywcze i związane z nimi sprzedaż detaliczna i usługi) to około 44 mln miejsc pracy.

Unijny eksport produktów rolno-spożywczych w 2017 r. wyniósł 138 mld euro.

Średnia powierzchnia gospodarstwa w UE to 16 ha (najwyższa średnia to Czechy – 133 ha). W ponad 66% gospodarstw unijnych powierzchnia gospodarstwa nie przekroczyła 5 ha.

Dopłaty bezpośrednie w krajach UE-28 stanowią średnio 50% dochodu rolniczego. W 2016 r. UE na płatności wydatkowała 41 mld euro dla 6,7 mln producentów rolnych. Połowa rolników otrzymała do 1250 euro.

Młodzi rolnicy w UE (do 35 lat) stanowią ok. 6% ogółu rolników, powyżej 55 lat – to prawie 55% (w PL udział młodych rolników to 12%).

Ewolucja WPR

• WPR została ustalona w 1962 r. do realizacji celów określonych w Traktatach Rzymskich, które zakładały powszechny dostęp do żywności po przystępnych cenach oraz zapewnienie odpowiedniego poziomu dochodów dla rolników.

• Reformy WPR były odpowiedzią na zmieniające się uwarunkowania oraz pojawiające się nowe wyzwania.

• Celem kolejnych reform była m.in. dalsza stabilizacja dochodów rolników, poprawa konkurencyjności sektora, dostosowanie polityki do wymagań handlu międzynarodowego, wsparcie młodych rolników i uwzględnienie rosnących wymagań europejskiego konsumenta.

• Rosnąca presja na środowisko i zmiany klimatu zmuszały też do szerszego wprowadzania instrumentów towarzyszących, zachęcających rolników do stosowania metod bardziej przyjaznych środowisku, m.in. zasady współzależności czy zazielenienia.

Cele Wspólnej Polityki Rolnej

CELE GŁÓWNE

• wspieranie inteligentnego, zdywersyfikowanego sektora rolnego zapewniającego bezpieczeństwo żywnościowe

• wsparcie działań na rzecz ochrony środowiska i klimatu

• wzmocnienie struktury społeczno-gospodarczej obszarów wiejskich

CELE SZCZEGÓŁOWE

CELE PRZEKROJOWE: stabilność, uproszczenie, modernizacja

Kluczowe elementy reformy WPR po 2020 r.

• Zwiększenie roli państw członkowskich (zasada pomocniczości z

zachowaniem wspólnotowego charakteru WPR).

• Wsparcie bardziej ukierunkowane, oparte na wynikach określonych w

krajowych planach strategicznych.

• Dalsze, stopniowe wyrównanie płatności bezpośrednich.

• Intensyfikacja działań w zakresie ochrony środowiska i przeciwdziałania

zmianom klimatu (40% środków będzie przyczyniać się do realizacji tego

celu).

• Modernizacja (wiedza i innowacje, doradztwo, cyfryzacja, rolnictwo

precyzyjne) oraz uproszczenie polityki.

• Utrzymanie żywotnego i zrównoważonego rolnictwa we wszystkich

regionach UE.

Budżet na lata 2021-2027

• Ograniczenia budżetowe związane z brexitem (luka 12 mld euro) oraz nowymi wyzwaniami (dodatkowe środki w kwocie 109 mld euro na migracje, ochronę granic, obronność, zmiany klimatu, bezrobocie wśród młodzieży)

propozycji PE zwiększenia składki do 1,3% sprzeciwiła się część krajów płatników netto (m.in. Szwecja, Finlandia, Dania, Holandia i Austria)

ostatecznie KE zaproponowała wzrost składki z 1% DNB do 1,114%

• Ogółem budżet UE-27 na lata 2021-2027: 1 279 mld euro

• Budżet na WPR: 365 mld euro (redukcja w cenach bieżących ok. 5%)

• Zmniejsza się udział środków na WPR w budżecie UE

lata 80. XX w. – ok. 70%

2014-2020 – 37,6% (UE-28)

2021-2027 – 28,5% (UE-27)

Budżet UE ogółem oraz na WPR w mld euro

752

976 1 083

1 279

334 413 420

365

48% 45%

38%

28,5%

-10%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

0

200

400

600

800

1 000

1 200

1 400

2000-2006 2007-2013 2014-2020 2021-2027

ogółem WPR udział WPR

Źródło: Financial Frameworks 2000-2006, 2007-2013, 2014-2020, 2021-2027; EU budget 2013. Financial report, EU budget 2015. Financial Report, COM(2018) 321 final.

Zmiany udziału najważniejszych obszarów polityki w budżecie UE

Wspólna polityka rolna i rybołówstwo

Spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna

Inne programy

Europejska administracja publiczna

0 %

10 %

20 %

30 %

40 %

50 %

60 %

Ocena propozycji KE

w zakresie nowego budżetu WPR na lata 2021-2027

• Próby ograniczania środków na rolnictwo, są niesprawiedliwe i sprzeczne z

przedstawianymi przez KE wyzwaniami dla sektora rolnego.

• Proponowane cięcia budżetowe na WPR mogłyby zaszkodzić konkurencyjności

gospodarstw rolnych, zagrozić dochodom rolników i ich rodzin, zahamować

inwestycje, modernizację i działania innowacyjne.

• Przy tak trudnej sytuacji w rolnictwie, gdy dochody rolnicze wynoszą niespełna 50%

średniej dla pozostałych grup zawodowych, każde zmniejszenie budżetu WPR musi

powodować niekorzystne zmiany na obszarach wiejskich (upadłość gospodarstw,

intensyfikacja produkcji, zanik europejskiego modelu rolnictwa, wyludnianie się wsi).

• Długoletniemu programowaniu w obszarze rolnictwa nie służy różnorakość i mnogość

celów zrównoważonego rozwoju zaproponowanych z jednej strony przez KE, a z drugiej

przyjętych w programie ONZ. Ta mnogość celów osłabia WPR w obszarze wielkości i

jakości produkcji, wpływa negatywnie na dochody rolnicze i osłabia konkurencję na

rynku światowym.

Stanowisko i priorytety PE w sprawie

WRF 2021-2027 Budżet UE na lata 2021–2027 musi zostać ustalony na poziomie 1,3 % DNB, tak by zapewnić

dodatkowe i wystarczające finansowanie.

W WRF 2021-2027 należy zapewnić co najmniej taki sam poziom finansowania WPR ze względu na

podstawową rolę tej polityki w zapewnianiu zrównoważonego charakteru europejskiego rolnictwa

pod względem gospodarczym, środowiskowym i społecznym oraz w rozwijaniu dynamicznych

obszarów wiejskich.

Wyższa konwergencja poziomów płatności bezpośrednich będzie możliwa tylko wówczas, jeżeli

poziom budżetu WPR zostanie przynajmniej utrzymany w ujęciu realnym.

Redukcje w II filarze WPR utrudniają rozwój gospodarczy na obszarach wiejskich, przechodzenie na

gospodarkę niskoemisyjną, zapewnienie odporności na zmianę klimatu, rozwój nowych

innowacyjnych technologii rolniczych i zrównoważonej gospodarki leśnej, a także środki

promujące włączenie społeczne, redukcję ubóstwa i rozwój gospodarczy na obszarach wiejskich

W WRF 2021–2027 należy zapewnić co najmniej taki sam poziom finansowania polityki spójności

jak w obecnej perspektywie finansowej.

PE opowiada się za zreformowaniem strony dochodowej budżetu UE, głównie chodzi o zasoby

własne. Dodatkowe zwiększone środki do 1,3% DNB mają pochodzić ze zwiększenia zasobów

własnych, a nie dodatkowego zwiększania opodatkowania państw członkowskich i ich obywateli.

Stanowisko PE w sprawie WRF 2021-2027

(mld Euro – ceny bieżące)

Propozycja KE 2021-2027 Stanowisko PE 2021-2027

Budżet łącznie 1279,4 1493,7

W % DNB (UE-27) 1,114% 1,3%

WPR (I i II filar) 365,0 431,9

Rozwój regionalny i spójność 273,2 307,5

Badania i innowacje 102,5 143,7

Źródło: Sprawozdanie w sprawie wieloletnich ram finansowych na lata 2021–2027 – stanowisko Parlamentu z myślą o osiągnięciu porozumienia(COM(2018)0322 – C8-0000/2018 – 2018/0166R(APP)),Komisja budżetowa (BUDG) PE, 7.11.2018 r.

Środki finansowe na płatności bezpośrednie

i rozwój wsi dla Polski w latach 2014-2020 oraz 2021-2027

(ceny bieżące), KE

21,4

10,9

21,2

9,2

0

5

10

15

20

25

Płatności bezpośrednie Rozwój obszarów wiejskich

mld

eu

ro

2014-2020 2021-2027

Wielkość kopert finansowych na płatności bezpośrednie

w latach 2021-2027 (w mld euro, ceny bieżące), KE

50

34 33

25

21

14 13

9 8 6 6 6 5 5 5 4 4 4 3 3 2 2 1 1 0,3 0,2 0,0

0

10

20

30

40

50

60

Wielkość kopert finansowych na rozwój obszarów wiejskich

w latach 2021-2027 (w mld euro, ceny bieżące), KE

9 9

8

7 7 7

4 3 3 3

2 2 2 2 2 2 1 1

1 1 1 1 1 0,5 0,1 0,1 0,1

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Najważniejsze elementy propozycji KE dotyczących

płatności bezpośrednich

• Możliwość stosowania systemu płatności SAPS dla wszystkich

• Ograniczenie możliwości przesuwania środków pomiędzy I a II filarem (do 15% wobec 25% obecnie)

• Wprowadzenie zasady subwencji degresywnych (zmniejszenie dopłat po przekroczeniu progu 60 tys. euro na gospodarstwo, maksymalna suma to 100 tys. euro)

• Obowiązek przeznaczenia 2% koperty na płatności bezpośrednie na pomoc dla młodych rolników rozpoczynających działalność

• Wsparcie dochodów związanych z produkcją w przypadku sektorów w trudnej sytuacji (do 10% koperty na płatności bezpośrednie + 2% w przypadku roślin wysokobiałkowych)

Najważniejsze elementy propozycji KE dotyczących

płatności bezpośrednich – c.d.

• Wsparcie drobnych producentów (uzupełniające wsparcie redystrybucyjne, możliwość płatności ryczałtowej)

• Wprowadzenie tzw. ekoprogramu służącego realizacji celów w zakresie klimatu i ochrony środowiska (obowiązkowy dla państw i dobrowolny dla rolników)

• Wprowadzenie systemu warunkowości (połączone elementy zasady wzajemnej zgodności i „zazielenienia”)

• Ścisłe powiązanie systemu warunkowości z innymi przepisami dotyczącymi środowiska i klimatu

Proces wyrównywania (konwergencji) stawek płatności

bezpośrednich

Konwergencja stawek płatności, tak aby w perspektywie 2021-2027 zmniejszyć o 50% różnicę między krajami o najniższych dopłatach, a poziomem 90% średniej unijnej. Takie podejście sprawi, że istotny wzrost odczują jedynie rolnicy w krajach bałtyckich, gdzie płatności bezpośrednie wzrosną średnio o ok. 13%

Średnie stawki płatności bezpośrednich w Polsce i UE

(w euro na 1 ha PEA)

* Przy założeniu, że powierzchnia objęta płatnościami wynosi 14 mln ha gruntów rolnych

51 69

89

111 133

155 175

197 215

242*

219*

183

225 238 244

255 261 266 266 266 266 266

0

50

100

150

200

250

300

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014- 2020

2021- 2027

PL UE

Kluczowe wyzwania dla rolnictwa

zapewnienie odpowiedniej ilości i jakości produktów dla

rosnącej populacji ludności;

dbałość o jakość ograniczonych naturalnych zasobów:

ziemi, wody i powietrza;

konkurencyjność gospodarstw rolnych, stabilizacja

dochodów;

zróżnicowanie rolnictwa pod względem warunków

klimatycznych, wielkości i typu produkcji oraz poziomu

technologicznego;

wpływ uwarunkowań zewnętrznych (rozwijający się

rynek światowy, postępujące procesy globalizacji,

umowy o wolnym handlu).

Uwarunkowania rynkowe, wzrost wydajności

• Gros gospodarstw rolniczych pełni funkcje socjalne, z

dochodami wciąż mniejszymi niż w innych działach

gospodarki.

• Bardzo duża konkurencja na globalnym rynku rolno-

spożywczym, wpływ międzynarodowych cen (produkcja i

popyt światowy wyznaczają ceny surowców rolnych).

• Społeczne i ekonomiczne wymagania oraz środowiskowe

ograniczenia wymuszają wzrost wydajności produkcji.

• Rośnie też niestety potencjalna skala zagrożeń związanych

z uprzemysłowieniem rolnictwa, rośnie pozycja wielkich

koncernów intensyfikacja produkcji (odejście od

europejskiego modelu rolnictwa?), a także zagrożenia

związane ze zmianami klimatycznymi.

Poprawa konkurencyjności – wyniki polskiego handlu rolno-spożywczego (mld Eur)

-1

2

5

8

11

14

17

20

23

26

292

00

2

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

20

12

20

13

20

14

20

15

20

16

20

17

3,5 4,1

5,3 7,3

8,7 10,1

11,7 11,5

13,5 15,2

17,9

20,0

21,9

23,9 24,3

27,8

3,8 3,6

4,4 5,5

6,5 8,1

10,3 9,3

10,9

12,6 13,6 14,2

15,1 16,1

17,3

19,3

-0,3

0,5 0,9 1,7 2,2 2,0 1,4 2,2 2,6 2,6

4,3 5,7

6,8 7,8

7,0 8,5

Eksport

Import

Saldo

Wyzwania WPR w zakresie rozwoju przemysłu rolno-spożywczego (1)

• Postępująca globalizacja rynku światowego – wzrost populacji ludności, wydłuża się przeciętne trwanie życia, rośnie przy tym jego tempo. Wzrasta również świadomość konsumentów i rośnie presja na doskonalenie bezpieczeństwa żywnościowego.

• Liberalizacja handlu na szczeblu WTO, kolejne umowy o wolnym handlu, prowadzą do większego otwarcia rynku europejskiego na towary rolne z krajów rozwijających się. Zwiększenie napływu tych towarów do UE może prowadzić do pogorszenia konkurencyjności sektora agrobiznesu w Europie, pojawienie się zakłóceń na rynku.

• Zjawisko protekcjonizmu gospodarczego (kontrole sanitarne, niewystarczająca jakość, dodatkowe certyfikaty, negatywne kampanie medialne). Szacuje się, że 30% produktów eksportowanych spotyka się z dyskryminacją w dostępie do rynku.

• Konkurencyjność gospodarki musi opierać się na jej innowacyjności, czego wyrazem jest rozwój gałęzi przemysłu wysokiej techniki oraz nowoczesności oferowanych produktów, co powiązane jest z mocno rozbudowanym zapleczem naukowo-badawczym.

Wyzwania WPR w zakresie rozwoju przemysłu rolno-spożywczego (2)

• Innowacje o różnym charakterze (agronomia, hodowla, zootechnika, biologia, technologia, cyfryzacja) - mogą służyć wielofunkcyjności systemów rolno-spożywczych UE. Producentom z sektora rolno-spożywczego coraz trudniej będzie rywalizować z silnymi koncernami zagranicznymi, bez wprowadzania nowych produktów, zastosowania nowych technologii czy wprowadzania zmian organizacyjnych i marketingowych.

• W rozwoju eksportu rolno-spożywczego jest potrzebna pomoc państwa, szczególnie w zakresie promocji. Realne wsparcie państwa ma polegać nie na licznych wyjazdach ministrów na zagraniczne targi, lecz na tworzeniu stałych instrumentów wspierających handel. Warto też uczyć się na przykładach innych krajów, mających duże sukcesy w działalności eksportowej (np. Niemcy, Holandia). Ich doświadczenie można przenieść na grunt polski, dlatego warto korzystać już ze sprawdzonych wzorców.

• Wyzwaniem stojącym przed polskimi eksporterami jest wciąż niska rozpoznawalność polskich produktów - rozpoznanie uwarunkowań prawnych w dostępie do rynku oraz barier celnych i regulacyjnych, identyfikacja gustów lokalnych konsumentów, specyfika kulturowa oraz warunki geograficzno-klimatyczne.

• Rozwój pozaeuropejskich rynków zbytu - budowanie i wzmacnianie marek polskich towarów rolno-spożywczych to zwiększenie możliwości skutecznego eksportu na rynki afrykańskie czy też azjatyckie.

Rolnicy w łańcuchu dostaw żywności (1)

• Ważnym aspektem przyszłej WPR powinno być dążenie do wzmocnienia pozycji przetargowej rolników w łańcuchu dostaw oraz promowania i zwiększania wydajnej produkcji przyjaznej dla środowiska.

• Łańcuch dostaw żywności jest szczególnie wrażliwy na nieuczciwe praktyki, a rolnicy – jako najsłabsze ogniwo tego łańcucha (np. produkty łatwo psujące się) – są najbardziej narażeni na ryzyko i mogą podlegać nadmiernej presji ekonomicznej.

• W drugiej połowie 2017 r. KE przeprowadziła internetowe konsultacje publiczne nt. modernizacji WPR. Aż 96% respondentów wskazało, że jednym z priorytetów powinno być wzmocnienie pozycji rolników w łańcuchu dostaw i przeciwdziałanie nieuczciwym praktykom handlowym.

Lepsza ochrona rolników w UE i Polsce – KE w kwietniu 2018 r. przygotowała dyrektywę (COM(2018) 173 final), która ma na celu ograniczenie stosowania nieuczciwych praktyk handlowych w łańcuchu dostaw żywności.

Także Parlament Europejski pracuje nad dyrektywą w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych. Nowy projekt przepisów mających na celu lepszą ochronę rolników przed nieuczciwymi praktykami kupujących został zatwierdzony październiku 2018 r. przez Komisję Rolnictwa i Rozwoju Wsi (AGRI).

Rolnicy w łańcuchu dostaw żywności (2)

• Uproszczanie przepisów i wymagań w ramach tzw. sprzedaży bezpośredniej, aby jak najbardziej skracać łańcuch „od pola do stołu”. Dotychczasowe przepisy są zbyt skomplikowane, m.in. ze względu na wymogi sanitarne, które ograniczają zainteresowanie rolników do prowadzenia takiej działalności.

• Konsumenci europejscy zmienili swoje oczekiwania w odniesieniu do rolnictwa i żywności. Najważniejszym priorytetem nie jest już dla nich ilość wyprodukowanej żywności. Istotne stają się kwestie zachowania szeroko rozumianego bezpieczeństwa żywnościowego, dbałości o środowisko naturalne.

• Konieczne jest dalsze informowanie i wyjaśnianie mieszkańcom UE korzyści z tytułu finansowania mechanizmów WPR i jak przyszła WPR może w bardziej efektywny sposób przyczyniać się do realizacji nowych wyzwań.

• Konieczny jest dialog pomiędzy poszczególnymi uczestnikami łańcucha dostaw żywności – aby nie doprowadzać do sytuacji, w której sieci handlowe znajdą lukę do ominięcia przepisów, ustanawiając np. pośredników między sobą a rolnikiem.

Wyzwania przyszłej WPR w zakresie

zmian klimatycznych (1)

W ostatnim trzydziestoleciu na świecie potroiła się liczba zdarzeń ekstremalnych, takich

jak sztormy, huragany, powodzie, susze, ekstremalne temperatury czy pożary lasów

Wyzwania przyszłej WPR w zakresie

zmian klimatycznych (2)

• Bardziej ambitne cele w porównaniu z obecnym

okresem programowania

• Wprowadzenie systemu warunkowości

(połączone elementy zasady wzajemnej zgodności

i „zazielenienia”) ściśle powiązanego z innymi

przepisami dotyczącymi środowiska i klimatu

• Szacuje się, że 40% środków będzie

przyczyniać się do realizacji celów ochrony

środowiska i przeciwdziałania zmianom klimatu

• Co najmniej 30% środków na rozwój obszarów

wiejskich należy przeznaczyć na interwencje

związane z klimatem i środowiskiem

• Rezerwa finansowa wykonania w wysokości 5%

środków na II filar, aby nagrodzić kraje, które

zrealizowały swoje cele w zakresie klimatu,

środowiska i bioróżnorodności

Wyzwania przyszłej WPR – modernizacja WPR,

innowacyjność, rolnictwo precyzyjne

• Obowiązek zaplanowania działań dotyczących wymiany wiedzy i innowacji

w krajowych planach strategicznych

• Wymóg opracowania strategii rozwoju technologii cyfrowych w rolnictwie i

na obszarach wiejskich w ramach krajowych planów strategicznych

• 10 mld euro z programu „Horyzont Europa” na badania naukowe w

dziedzinie żywności, rolnictwa, rozwoju wsi i biogospodarki

Rolnictwo precyzyjne

• Rozwiązaniem opartym na technologii cyfrowej jest rolnictwo precyzyjne

• Koncepcja rolnictwa precyzyjnego polega na innowacyjnych praktykach,

pozwalających uzyskać więcej mniejszym nakładem

• Rolnictwo precyzyjne może w znaczący sposób przyczynić się do:

zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego i poprawy jakości żywności

zrównoważenia środowiskowego produkcji rolnej

przyśpieszenia przemian społecznych na wsi (wymiana pokoleń, młody rolnik)

• Wprowadzenie praktyk rolnictwa precyzyjnego

wiąże się z realizacją innych działań

modernizacyjnych, takich jak nabycie

zaawansowanego sprzętu technicznego,

rozbudowa sieci szerokopasmowych połączeń

na obszarach wiejskich oraz zarządzanie dużą

ilością danych

Saldo transferów finansowych pomiędzy Polską a UE w okresie od 1 maja 2004 r. do 30 września 2018 r.

(dane MF, w mld euro)

Od 2004 do września 2018 r.

Transfery z UE 153,7

Wpłaty i zwroty do budżetu UE

-50,6

Saldo 103,1

W Transferach z UE - środki finansowe na Politykę Spójności to 96,7 mld euro, a na Wspólną Politykę Rolną 52 mld euro. Dodatkowo - od wejścia Polski do Unii Europejskiej do końca 2017 r. napłynęły do Polski inwestycje bezpośrednie o wartości 157,4 mld euro (642,6 mld zł)

Transfery środków z budżetu UE związane ze wsparciem rolnictwa i obszarów wiejskich w Polsce od 1 maja 2004 r. do

30 września 2018 r. (dane MF, w mld euro)

51,3

31,3

18,0

1,8 0,2 0

10

20

30

40

50

60

Rolnictwo i rozwój wsi

Płatnościbezpośrednie

Rozwój wsi Interwencjerynkowe

Pozostałetransfery WPR

ZESPÓŁ ANALITYCZNY POLITYKI ROLNEJ przy Przewodniczącym Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Parlamentu Europejskiego

ul. Świętokrzyska 20, p. 202

00-002 Warszawa

www.zespolanalityczny.eu

e-mail: kontakt@zespolanalityczny.eu