PROMYK Gazetka szkolna ● Szkoła Podstawowa w Wąpielsku ● Nr 2 ● 2009/2010

STANISŁAW STASZIC, PATRON NASZEJ SZKOŁY

»

2

SPIS TREŚCI

» Wprowadzenie

» Stanisław Staszic. Szkice biograficzne.

» Stanisław Staszic w szczegółach

» Kalendarium życia Stanisława Staszica

» Stanisław Staszic – wybór cytatów

» Dzieła literackie Stanisława Staszica

» Stanisław Staszic w anegdocie

» Publikacje o Stanisławie Staszicu (biografie książkowe – wybór)

» Podsumowanie. Kim był Stanisław Staszic?

3

WPROWADZENIE

Często, a ostatnio coraz częściej, zdarza się, że szkoły mają swoich

patronów; wybitnych ludzi, którzy niegdyś zasłużyli się dla ojczyzny i z których

warto brać przykład. Fakt nadania imienia szkole podnosi jej prestiż, zwłaszcza

gdy placówka powstała dawno i ma bogate tradycje. Szkoła Podstawowa

w Wąpielsku pracuje już kilka dziesięcioleci, od 1926 r., a więc 84 lata. W jej

murach wiedzę zdobywały całe pokolenia uczniów. Zmieniały się czasy,

a budynek szkolny wciąż stoi, przyciągając swoim dostojeństwem. Okres

międzywojenny, zawierucha II wojny światowej, długie lata komunizmu

i wreszcie zawirowania współczesnej demokracji. Mimo upływu lat szkoła

rozwija się i pięknieje z roku na rok.

Pragnąc jeszcze bardziej zwiększyć autorytet placówki, powstał pomysł,

aby jej patronem został Stanisław Staszic, postać wielkiego formatu, zasłużona

w rozmaitych przejawach działalności. Ponieważ położył bezcenne zasługi dla

przedrozbiorowej edukacji polskiej, może być znakomitym patronem dla

placówki oświatowej, jaką jest szkoła. W Polsce sporo szkół ma nadane imię

Stanisława Staszica. Warto, abyśmy do tego grona dołączyli również i my.

Prawdę mówiąc, byłby to powrót do korzeni, gdyż przed wojną, zaraz po

utworzeniu, patronem wąpielskiej szkoły był właśnie… Stanisław Staszic!

Pełna, urzędowa i oficjalna nazwa placówki brzmiała wtedy: Publiczna Szkoła

Powszechna w Wąpielsku im. Stanisława Staszica. Wybuch wojny zniweczył

tak szczytne tradycje. Po wojnie szkoła nadal pozostała bez patrona. Dlaczego?

Otóż dlatego, ponieważ w Polsce wprowadzono nowy ustrój polityczny;

komunizm. Komuniści byli ateistami i reprezentowali tzw. materialistyczny

pogląd na świat. Nie zgadzali się, aby polskim szkołom patronował Staszic,

4

który w swoim życiu był m. in. katolickim księdzem. To jak ogień i woda.

Wówczas „władza ludowa” zwalczała Kościół i religię. Dzisiaj, kiedy

z powrotem mamy demokrację, dzieci nie potrafią zrozumieć tej

skomplikowanej przeszłości. Przecież uczą się religii w szkole. Tymczasem

S. Staszic był nie tylko księdzem i teologiem. Przede wszystkim zasłynął jako

wielce oświecony człowiek. Gruntownie wykształcony – geolog, geograf,

tłumacz, pisarz, publicysta. Ikona polskiego oświecenia. Bez Staszica nie byłoby

Komisji Edukacji Narodowej, pierwszego na świecie ministerstwa oświaty. To

on przyczynił się do powstania pierwszej sieci polskich szkół i pierwszego

pakietu podręczników szkolnych. Zatem – podkreślmy – słusznie jest wybierany

na patrona placówek oświatowych w Polsce. Wkrótce jego imieniem zostanie

nazwana też szkoła w Wąpielsku.

5

* * *

Wielu ludzi stawia czasem ważne pytanie: dlaczego szkoła jest potrzebna?

Odpowiedź na ten problem jest złożona – tak samo, jak bogata bywa szkolna

rzeczywistość. Szkoła pełni ważną misję w życiu każdej społeczności jako

centrum oświaty i wiedzy. Uczy i wychowuje. Spełnia rolę ośrodka życia

kulturalnego. Kształtuje postawy prospołeczne i patriotyczne. Jest miejscem

wymiany informacji i poglądów; prawdziwym oknem na świat. Podnosi rangę

i prestiż miejscowości.

Szkoła odgrywa szczególnie ważną rolę w małych miejscowościach, na

wsi, gdzie często występuje w charakterze jedynej instytucji państwowej. W tej

sytuacji szkoła jest sercem wsi – wieś bez szkoły umiera.

Alma Mater. Matka-Karmicielka. W takiej formie przyjęło się tłumaczenie

słynnego łacińskiego wyrażenia oznaczającego podniosłą nazwę zacnej szkoły

z tradycjami, która z prawdziwie matczyną troską karmi swoich uczniów strawą

duchową w postaci solidnej porcji wiedzy i wartości wychowawczych. Szkoła

w Wąpielsku w pełni zasługuje na to miano, skoro płomień oświaty pali się tam

od dawna, od 84 lat (1926 – 2010). Przez ten czas placówka nigdy – poza

II wojną światową – nie zamknęła swoich drzwi dla uczniów. Dzisiaj

funkcjonuje nadal i jest otwarta dla każdego, kto pragnie zgłębiać tajniki

wiedzy.

6

STANISŁAW STASZIC. SZKICE BIOGRAFICZNE

STANISŁAW WAWRZYNIEC STASZIC urodził się przed 6 XI 1755 r.

w Pile. Działacz i pisarz polityczny, przyrodnik, filozof, publicysta, ksiądz.

Jeden z najwybitniejszych przedstawicieli polskiego oświecenia.

W okresie Sejmu Czteroletniego działacz obozu reform. Walczył

o utrzymanie niezawisłości narodowej. Rzecznik interesów mieszczaństwa oraz

polepszenia sytuacji chłopów (Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego - 1787,

Przestrogi dla Polski - 1790). Po rozbiorach poświęcił się pracy nad rozwojem

gospodarczym kraju oraz rozwinął różnorodną działalność organizatorską

w dziedzinie nauki i oświaty. Od 1808 prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk, dla

którego ufundował siedzibę w Warszawie (Pałac Staszica). W latach1807– 1812

członek Izby Edukacyjnej (autor projektów kształcenia urzędników

państwowych, rzecznik kształcenia ubogiej młodzieży miejskiej, inicjator

i opiekun rzemieślniczych szkół niedzielnych) i Dyrekcji Skarbu. W okresie

1810–1812 członek Rady Stanu. W 1815–1824 członek Komisji Rządowej

Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz dyrektor generalny

w Wydziale Przemysłu i Kunsztów. Od 1824 minister stanu. Współorganizator

uniwersytetu w Warszawie (1816), Szkoły Akademiczno-Górniczej w Kielcach

oraz Szkoły Przygotowawczej do Instytutu Politechnicznego. Odkrył złoża

węgla i zainicjował budowę kopalni w Dąbrowie Górniczej, popierał rozwój

Staropolskiego Okręgu Przemysłowego i przygotowywał plany jego rozbudowy.

Tworząc w 1816 r. Hrubieszowskie Towarzystwo Rolnicze, stał się jednym

z prekursorów spółdzielczości chłopskiej. Staszic podjął systematyczne badania

naukowe w dziedzinie geologii; organizował wyprawy geologiczne (m.in.

w Tatry) Jego rozprawy z zakresu geologii, opublikowane w dziele

7

O ziemiorództwie Karpatów (1815) wraz z mapą geologiczną Polski i krajów

ościennych (jedna z pierwszych map tego rodzaju na świecie), stanowiły

pierwszą próbę syntetycznego ujęcia geologii Polski. Jako filozof głosił tzw.

monistyczną koncepcję świata, opartą na zasadzie rozwoju wynikającego

z prawa natury. Autor poematu Ród ludzki (1819–1820). Stanisław Staszic

zmarł 20 I 1826 r. w Warszawie.

Na podstawie:

--- B. SZACKA, Stanisław Staszic, Warszawa 1966.

--- Z. CHYRA-ROLICZ, Stanisław Staszic, Warszawa 1980.

--- Multimedialna Encyklopedia powszechna PWN © Wydawnictwo Naukowe PWN SA

8

STANISŁAW STASZIC W SZCZEGÓŁACH

Dzieciństwo

Stanisław Staszic, który urodził się na początku listopada 1755 r. w Pile,

był synem Wawrzyńca i Katarzyny z Mądlickich. Pochodził z rodziny

mieszczańskiej. Jego ojciec, podobnie jak dziadek, pełnił funkcję burmistrza

miasta. Rodzina Stasziców od pokoleń sprawowała wysokie urzędy w Pile.

Rodzice pragnęli, aby syn zdobył solidne wykształcenie i kontynuował tradycje

swoich przodków bądź został duchownym. W dawnej Rzeczypospolitej kariera

duchownego była w zasadzie jedyną odskocznią do lepszej przyszłości dla

mieszczan pragnących zmienić swoje położenie.

Nauki

Edukacja Stanisława Staszica przebiegała następująco: szkoła parafialna

w Pile, szkoła średnia w Poznaniu i seminarium duchowne – również

w Poznaniu. Na przełomie lat 1778/1779 uzyskał święcenia kapłańskie. Jego

pierwszym zajęciem, tuż po ukończeniu nauki, była funkcja sekretarza kolegiaty

w Szamotułach. Przyszłość pokazała jednak, że posługa w szamotulskiej

kolegiacie stanowiła zaledwie skromny początek wielkie kariery naukowej.

Już w 1779 r. Staszic wyjechał na dwa lata za granicę celem kontynuacji

studiów. Przebywał na uniwersytetach w Lipsku i Getyndze, ale najwięcej czasu

spędził w Paryżu na College de France. W Paryżu studiował nauki

przyrodnicze. Pasjonowała go geologia i fizyka. Co ważne, zetknął się wówczas

z ideałami oświecenia. Ten ożywiony ruch umysłowy powstał w XVIII w. we

Francji, a Paryż był jego centrum. Oświecenie dążyło do „powszechnego

9

oświecenia umysłów”. Nastała moda na naukę i oświatę. Coraz wyraźniej

i głośniej mówiono o prawach człowieka. Wydano walkę przesądom

i zabobonom. Będąc młodym księdzem, Staszic szybko stał się tzw.

oświeconym kapłanem. Doskonale wiedział, że ani religia, ani wiara nie stoją

w sprzeczności z nauką, wiedzą i poszukiwaniem prawdy.

Nauczyciel domu Zamoyskich

Do Polski Staszic powrócił w 1781 r. Rozpoczął pracę na magnackim

dworze Zamoyskich, u byłego kanclerza Andrzeja Zamoyskiego, jako

nauczyciel jego dzieci. Funkcję tę uzyskał po Józefie Wybickim. W następnym

roku otrzymał doktorat w dziedzinie prawa, po czym objął katedrę języka

francuskiego w Akademii Zamoyskiej. W międzyczasie napisał dwie znakomite

książki: Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego (1787 r.) i Przestrogi dla Polski

(1790 r.). Szczególnie to drugie dzieło wysunęło się na czoło postępowej

literatury. Wywarło istotny wpływ na obrady Sejmu Czteroletniego i uchwalenie

Konstytucji 3 Maja. W roku 1790 Staszic udał się w długą, bo trwającą dwa lata

podróż do Austrii i Włoch. Przywiózł stamtąd pełne ciekawych uwag dzienniki.

Cały czas utrzymywał ożywiony kontakt z rodziną Zamoyskich.

10

Geolog i przyrodnik

Po powrocie do kraju, latach 1797 – 1805, Staszic rozpoczął cykl

wędrówek badawczych po ziemiach polskich i krajach sąsiednich. Zwiedził m.

in. Tatry, gdzie wszedł na najwyższe szczyty. Wielokrotnie był w Kieleckiem,

Krakowskiem, na Lubelszczyźnie i we Lwowie. Przebywał na Węgrzech.

Zwiedzał Przedgórze i Karpaty. Podczas wędrówek po Karpatach prowadził

badania geologiczne, gromadząc materiały do swego pionierskiego dzieła

monograficznego pod tytułem O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin

polskich, które zostało napisane w 1815 r.

Poglądy społeczne i polityczne

Poglądy społeczno-polityczne Staszica koncentrowały się wokół ideałów

epoki oświecenia i Konstytucji 3 Maja. W takim duchu były napisane jego

utwory nawiązujące do problematyki bieżącej – Uwagi nad życiem Jana

Zamojskiego i Przestrogi dla Polski.

Staszic krytykował obraz istniejących w Rzeczypospolitej stosunków

społecznych i politycznych. Jednak nie była to pusta krytyka, gdyż wskazywała

jednocześnie drogi naprawy kraju. Sposobem do lepszej przyszłości miała być

edukacja, likwidacja zasady liberum veto, nadanie praw chłopom

i mieszczanom, ograniczenie przywilejów szlachty oraz budowa społeczeństwa

obywatelskiego. Tak nowoczesne poglądy nie zawsze trafiały do umysłów

konserwatywnych elit, które sprawowały władzę.

11

Działalność naukowa w Towarzystwie Przyjaciół Nauk

Kiedy Polska zniknęła z mapy Europy, Staszic zajął się działalnością

naukową oraz pracą na rzecz rozwoju gospodarczego ziem polskich. W roku

1802 osiadł w Warszawie, będąc aktywnym członkiem Towarzystwa Przyjaciół

Nauk. Wkrótce został wieloletnim prezesem tej szacownej instytucji

(1808 – 1826).

Kierował Towarzystwem wzorowo. Nie skąpił nawet własnych pieniędzy

na jego funkcjonowanie. Skutecznie zachęcał do badań naukowych członków

organizacji. Rozbudowywał „zaplecze”, czyli bibliotekę i zbiory przyrodnicze.

Inicjował rozmaite przedsięwzięcia o charakterze naukowym.

Służba publiczna i służba nauce – do końca

Znany ze swej wszechstronnej działalności Staszic zajmował się zarazem

sprawami organizacji szkolnictwa. Kiedy w 1816 r. utworzono w Warszawie

uniwersytet, przewodniczył tzw. Radzie Głównej uczelni. W tym samym roku

założył Hrubieszowskie Towarzystwo Rolnicze. Dwa lata później został

uhonorowany najwyższym polskim odznaczeniem – orderem Orła Białego, za

12

całokształt osiągnięć. W międzyczasie, w 1817 r., założył Korpus Górniczy,

organizację górników i hutników.

W 1824 r. Staszic został ministrem stanu Królestwa Polskiego. Królestwo

Polskie wchodzące w skład zaboru rosyjskiego i powiązane unią personalną

z Rosją, miało pewien zakres autonomii, czego wyrazem była działalność sejmu,

organizacja odrębnej armii i wiele urzędów stołecznych. Nie dziwi zatem fakt,

że Staszic pragnąc maksymalnie wykorzystać możliwość służenia krajowi

i wspierania polskiej myśli naukowej – tam, gdzie tylko to było możliwe.

Stanisław Staszic do końca swojego życia służył Polsce i Polakom.

Zawsze podejmował się trudnych wyzwań. Przezwyciężanie problemów było

dla niego bodźcem do lepszej, skuteczniejszej pracy. Zmarł w styczniu 1826 r.

w Warszawie. Jego śmierć poruszyła nie tylko wielkich tego świata, ale też

szczery żal prostych, zwykłych ludzi, którzy widzieli w nim swego dobroczyńcę

i opiekuna. Został pochowany na Bielanach, w pobliżu kościoła Kamedułów.

Pogrzeb wielkiego myśliciela i działacza przerodził się w wielką manifestację

narodową. Z biegiem czasu powstał nawet swego rodzaju kult Staszica. Wśród

młodzieży popularne były pielgrzymki do jego grobu.

13

KALENDARIUM ŻYCIA STANISŁAWA STASZICA

» 1755 – urodził się przed 6 listopada 1755 r. w Pile

» 1770-1776 – nauka w szkole średniej w Poznaniu

» 1776-1779 – nauka w seminarium duchownym w Poznaniu

» 1779-1781 – pobyt na uniwersytetach w Lipsku, Getyndze i Paryżu

» 1781 – powrót do kraju, guwerner synów magnata Andrzeja

Zamoyskiego

» 1787 – powstaje dzieło Uwagi nad życiem Jana Zamojskiego

» 1790 – powstaje dzieło Przestrogi dla Polski

» 1790-1791 – podróż do Włoch

» 1797-1805 – geologiczne badania naukowe na południu Polski

» 1808-1826 – prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk

» 1815 – powstaje dzieło O ziemiorództwie Karpatów

» 1815-1824 – członek Komisji Rządowej Wyznań Religijnych

i Oświecenia Publicznego

» 1816 – współorganizator Uniwersytetu w Warszawie

» 1816 – założyciel Hrubieszowskiego Towarzystwa Rolniczego

» 1817 – utworzenie Korpusu Górniczego

» 1818 – order Orła Białego

» 1824 – minister stanu Królestwa Polskiego

» 1826 – 20 stycznia, Warszawa, śmierć Stanisława Staszica

14

STANISŁAW STASZIC – WYBÓR CYTATÓW

» Dobry człowiek woli sam cierpieć niż na cierpienia drugich patrzeć.

» Gdy Polacy będą umieć siebie samych cenić w domu, będą ich cenić

i za granicą.

» Długie doświadczenie naucza, że tylko Polacy są zdolni do

rządzenia Polakami.

» Talent jest jak kawałek szlachetnego, ale surowego metalu: dopiero

pilna praca go obrobi i wartość mu wielką nada.

» Pierwszym obowiązkiem człowieka jest pracować. Tylko przez pracę

staje się obywatelem użytecznym.

» Wolno zapomnieć o godnościach, ale nigdy o swojej godności.

» Ten król jest najnieszczęśliwszy, który prawdy nie słyszał.

15

DZIEŁA LITERACKIE STANISŁAWA STASZICA

1) Natura, [wstęp do: Buffon: Epoki natury, tłum. Stanisław Staszic], 1784.

2) Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego kanclerza i hetmana wielkiego

koronnego. Do dzisiejszego stanu Rzeczypospolitej Polskiej przystosowane,

1787.

3) Przestrogi dla Polski z teraźniejszych politycznych Europy związków i z praw

natury wypadające, 1790.

4) O ziemiorództwie gór dawnej Sarmacji a później Polski, 1805.

5) O statystyce Polski. Krótki rzut wiadomości potrzebnych tym, którzy ten kraj chcą oswobodzić i tym, którzy w nim chcą rządzić, 1809.

6) O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski, 1815.

7) Myśli o politycznej równowadze Europy, 1815.

8) O przyczynach szkodliwości Żydów i środkach usposobienia ich, aby się społeczeństwu użyteczni stali, 1816.

9) Ród ludzki. Poema dydaktyczne, 1820.

10) Dzieła Stanisława Staszica, w opracowaniu Autora, t. I-IX, 1816-1820.

16

STANISŁAW STASZIC W ANEGDOCIE

Stanisława Staszica znamy jako znakomitego geologa, autora

znakomitych dzieł, organizatora górnictwa krajowego czy założyciela

wielu instytucji. Jednak życie tego znakomitego człowieka można też

przedstawić za pomocą licznych anegdot. Oto niektóre z nich. Czy są

prawdziwe? Cóż, na dzień dzisiejszy nie można tego stwierdzić z całą

pewnością.

Sam Staszic uwiecznił pewne zabawne przypadki w swoich

dziełach. Pewnego dnia, idąc jedną z ulic Florencji, zauważył karetę,

na widok której wszyscy przechodnie klękali. Chwilę pomyślał

i zaczął gonić powóz, bo na widok klękających zrozumiał, że to jakiś

ksiądz musi nią zdążać, aby dokonać ostatniej posługi. Tylko takie

było słuszne uzasadnienie całego zajścia w jego oczach. Możemy

przypuszczać, jakie było jego zdziwienie, gdy od przechodniów

dowiedział się, że za pomocą tej karety, tutejszy arcybiskup zażywa

"spaceru". Wysoki hierarcha kościelny po prostu wybrał się na

przejażdżkę. Zapomniał jednak, że będąc osobą publiczną, musi liczyć

się z możliwością szerokiego zainteresowania ze strony

społeczeństwa.

17

Z kolei w Wiedniu Staszic chciał koniecznie dostać się do

zamku na audiencję generalną cesarza Leopolda II. Wiedział, że wejść

mogli tam tylko szlachetnie urodzeni (hrabiowie, baronowie,

książęta). Tymczasem Staszic, jak wiadomo, pochodził z rodziny

mieszczańskiej. I cóż zrobił? Przybrał minę "baronowską" i pewnym

krokiem minął dwa pierwsze pomieszczenia. Tu skończyło się jego

szczęście, gdyż przy trzecim został zatrzymany przez szambelana,

który nie rozpoznał w nim arystokraty i poprosił o dowód bycia

szlachetnie urodzonym. Skończyło się na tym, że pozwolono

Staszicowi oglądać rodzinę cesarską, ale tylko przy drzwiach do sali

głównej. Dostąpił zatem „wielkiego” zaszczytu…

18

PUBLIKACJE O STANISŁAWIE STASZICU

(BIOGRAFIE KSIĄŻKOWE – WYBÓR)

» Brodowska H., Stanisław Staszic. W tomie zbiorowym: Wielkopolanie XIX

wieku, t.2. Poznań 1969.

» Chyra-Rolicz Z., Stanisław Staszic, Warszawa 1980.

» Cieszkowski S., Stanisław Staszic : filantrop, mąż stanu i uczony ur. 1755

zm. 1826 : zarys biograficzny w setną rocznicę zgonu, Warszawa 1925.

» Czarniecki S., Postać Staszica utrwalona w nazewnictwie nauk o Ziemi, Piła

1994.

» Goetel W., Stanisław Staszic. Na 50 lecie Akademii Górniczo-Hutniczej im. St.

Staszica w Krakowie, Kraków 1969.

» Goldszmit J., Dobroczyńca jakich mało. Ksiądz Stanisław Staszic jako

filantrop i mąż stanu, Warszawa 1882.

» Grabowski T., Stanisław Staszic jako pisarz społeczny, Warszawa 1916.

» Hahn W., Stanisław Staszic. Życie i dzieła, 1926.

» Koźmiński K., Stanisław Staszic, Warszawa 1965.

» Krokowski S., Stanisław Staszic, syn Ziem Odzyskanych, Poznań 1948.

» Leśniewski C., Stanisław Staszic : jego życie i ideologia w dobie Polski

Niepodległej (1755-1795), Warszawa 1926.

» Łotys Z., Stanisław Staszic : filozof i reformator społeczny, Olsztyn 1999.

19

» Molik W., Stanisław Staszic (1755-1826), Poznań1980.

» Rostworowski E., Stanisław Staszic, Warszawa1951.

» Sikora Jerzy, Stanisław Staszic, Katowice 1974.

» Szacka B., Stanisław Staszic : portret mieszczanina, Warszawa1962.

» Szacka B., Stanisław Staszic, Warszawa 1966.

» Winnicka H., Stanisław Staszic, Warszawa 1965.

» Wójcik Z., Stanisław Staszic - organizator nauki i gospodarki, Kraków 1999.

20

PODSUMOWANIE. KIM BYŁ STANISŁAW

STASZIC?

» duchowny, ksiądz

» myśliciel epoki oświecenia, mąż stanu

» rzecznik reform w dobie Sejmu Czteroletniego/Sejmu Wielkiego

» geolog, taternik

» badacz, naukowiec

» przyrodnik

» filozof, pedagog

» propagator rozwoju rolnictwa i górnictwa

» popularyzator nauki

» pisarz, autor wielu dzieł, publicysta