Projektowanie edukacyjne w formule zdalnej na studiach pedagogicznych

GRAŻYNA PENKOWSKAJAROSŁAW JURKOWSKI

Instytut Pedagogiki Uniwersytet Gdańskiul. Bażyńskiego 480-952 Gdańsk

StreszczenieProjektowanie edukacyjne może być rozumiane, jako:

1. Forma kształcenia – organizacyjnie opracowany sposób kształcenia (cele, rekrutacja uczestników, treści itp.).

2. Metoda kształcenia – sposób pracy nauczyciela i uczniów.3. Rodzaj działania w sferze publicznej.

Niniejszy artykuł dotyczy dwóch ostatnich kategorii i zawiera rozważania na temat edukacyjnych działań projektowych studentów pedagogiki, realizowanych w formule e-learningowej. Wśród tych rozważań znajduje się wątek dotyczący roli projektu w dobie nowych mediów oraz opisu wirtualnego środowiska projektowego. Artykuł zawiera też argumenty pokazujące, dlaczego ta metoda pracy jest tak ważna dla pedagogów i przyszłych nauczycieli.

W dobie mediów cyfrowych łatwość tworzenia, zapisu, przetwarzania i przesyłania plików sprzyja powstawaniu nowych twórczych materiałów wizualizacyjnych. Obejmują one zupełnie nowe wytwory (zdjęcia, filmy, muzykę, grafiki, animacje, teksty), lub przetworzone wersje obiektów już istniejących. Umiejętność wizualizowania sytuacji dydaktycznych znajduje zastosowanie jako wyobrażenie twórcze w projektach edukacyjnych realizowanych na zajęciach z wielu przedmiotów szkolnych. Projekty edukacyjne przybierają dziś, za sprawą nowych mediów, różne formy. Najbardziej znane to: prezentacje, strony WWW, blogi, eseje, filmy, videoklipy itp.

E-learningowa realizacja studenckich projektów w sieci, jest w dobie „kultury uczestnictwa”, przeniesieniem pracy do środowiska społecznego bardzo bliskiego młodym ludziom.

Umiejętność stosowania mediów w edukacji przez nauczycieli i pedagogów, to nie tylko sprawna obsługa sprzętu i oprogramowania, znajomość metod pracy z mediami i języka mediów. Jest to stale podejmowany namysł pedagogiczny nad każdym działaniem z mediami, a taka refleksja towarzyszy wszystkim etapom pracy nad projektem.

Projektowanie edukacyjne w dobie Nowych MediówProjekt edukacyjny i metoda projektów nabierają we współczesnej edukacji

szczególnej roli. Rola ta wynika z obecnego podejścia do kształcenia, które jest spersonalizowane i nakierowane na nieskrępowany rozwój jednostki. Takie spojrzenie na uczenie się jest możliwe za sprawą powszechnie stosowanych mediów, które wpływają na zmiany nie tylko środowiska pracy i metod kształcenia, ale zmieniają podmioty kształcenia, uczniów i nauczycieli. Zmiany nie zachodzą rewolucyjnie i nie mają charakteru gwałtownego, ale następują powoli, wraz z rozwojem technologii informacyjno-komunikacyjnych. Wyjątkowo istotne przemiany w zakresie praktyki edukacyjnej obserwować można od czasu pojawienia się mediów cyfrowych nazywanych Nowymi Mediami. Ich powstanie przypadające na lata 90-te XX wieku, a rozwój na początek XXI wieku, to okres przeobrażeń we wszystkich dziedzinach życia, także w szkołach i uczelniach. Nowe media, to zarówno urządzenia cyfrowe, jak i obiekty przez nie tworzone, takie, jak: teksty, grafiki, filmy, zdjęcia, muzyka itp. W edukacji Nowe Media, to przede wszystkim komputery i Internet. O tym, jak duża jest dostępność wymienionych mediów świadczą badania dotyczące wykorzystania Internetu na świecie, których wyniki prezentowane są na stronie „Internet World Stats”1. Według zamieszczonych tam badań Polska pod względem użytkowników Internetu zajmuje ósme miejsce w Europie. Dane te prezentuje Ilustracja 1.

Ilustracja 1. Dziesięć krajów Europy z największą liczbą użytkowników InternetuŹródło: http://www.internetworldstats.com/stats4.htm dane z 31.03.09[15.06.09].

Z wykresu powyższego wynika, że liczba osób korzystających z Internetu w Polsce przekroczyła 50% ludności, co więcej, badania wykonane przez CBOS w listopadzie 2008 roku pokazują, że grupa wiekowa 18-24 jest najliczniej 1 http://www.internetworldstats.com/press.htm [15.06.09].

reprezentowana wśród korzystających z usług internetowych2. Rola mediów wzrosła na tyle, że można wysunąć tezę, iż posiadają one obecnie niekwestionowaną pozycję w edukacji. Ta pozycja dotyczy zarówno edukacji formalnej, jak i nieformalnej. Na taki stan rzeczy miała wpływ nie tylko dostępność do mediów, ale przede wszystkim łatwość obsługi i szerokie spectrum zastosowań mediów cyfrowych. Lev Manovich do cech współczesnych mediów zalicza, poza cyfrowością, która jest podstawowym wyróżnikiem Nowych Mediów, także: wariacyjność, modularność, automatyzację i transkodowanie kulturowe3. Własności te pozwalają na łatwe przenoszenie danych, tekstów i obrazów (automatyzacja), ich przetwarzanie (wariacyjność), dzielenie na moduły, a w końcu humanistyczną refleksję nad tekstem przechowywanym w formie pliku cyfrowego (transkodowanie kulturowe).

Jednym z obszarów edukacji, w którym ze szczególną mocą zaznaczyły się media cyfrowe jest projektowanie edukacyjne. Projekt, a wraz z nim metoda projektów, wprowadzone zostały do edukacji przez amerykańskiego pedagoga Wiliama Hearda Kilpatricka (1871-1965) na początku XX wieku. Początkowo metoda projektów znana była tylko w Stanach Zjednoczonych, później także w Anglii, a obecnie na całym świecie. Jej zasadniczym celem od początku wprowadzenia było powiązanie działalności praktycznej z aktywnością poznawczą, a sam autor metody, Wiliam Kilpatrick, wyróżnił cztery rodzaje projektów edukacyjnych4:

1. Produkcyjne – wytworzenie czegoś konkretnego. 2. Konsumpcyjne – wytwarzanie przedmiotów użytkowych ze szczególną

zwracaniem uwagi na estetyczną stronę projektowania.3. Problemowe – rozwiązywanie problemów.4. Sprawnościowe – dążenie do osiągnięcia sprawności w działaniu.

Powyższa typologia projektów sytuuje je w obszarze praktyki edukacyjnej, a metodologia organizacji pracy dydaktycznej nad projektem zwana metodą projektów znalazła wiele opisów w literaturze pedagogicznej. Mirosław Szymański nawiązując do etapów metody projektów Karla Freya wymienia następujące wyróżnialne fazy pracy nad projektem5:

Zainicjowanie projektu. Negocjowanie tematu projektu. Przygotowanie planu projektu. Praca nad projektem. Ukończenie projektu.

Wymienione powyżej etapy przygotowania projektu zazwyczaj nie wyczerpują pełnego cyklu projektowego realizowanego w trakcie zajęć z uczniami, lub studentami. Zamknięcie pracy nad projektem nie kończy działania projektowego, które zawiera jeszcze, co najmniej jeden ważny etap, prezentację projektu. Prezentacja odbywa się najczęściej na „żywo”, pomimo tego, że cały projekt był wykonywany zdalnie, i jest dopełnieniem całego wysiłku. Pozwala na wybór najbardziej atrakcyjnej i oryginalnej

2 http://www.internetstats.pl/index.php/2009/01/czy-polacy-sa-nowoczesni-cbos/ [16.06.09].3 L. Manovich, Język nowych mediów, Wydawnictwa Akademickie i profesjonalne, Warszawa 2006, s. 83.4 W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, s. 246.5 M. Szymański, O metodzie projektów, s. 71-83

metody przedstawienia tematu, nad którym grupa pracowała niekiedy cały semestr. Prezentacja projektu może być obudowana medialnie. Do tego celu zwykle używany jest PowerPoint, lub inny program do prezentacji. Dodatkowo, twórcy projektu starają się, by ich praca była jak najlepiej odebrana przez słuchaczy. Dopracowują nie tylko obudowę medialną swojego wystąpienia, także w media klasyczne, ale często wykorzystują dramę do celów prezentacyjnych. Drama pozwala im na werbalne i niewerbalne wyrażenie swojego stanowiska dotyczącego problematyki projektu. Metoda projektów daje możliwość kształcenia interdyscyplinarnego i holistycznego poprzez wykorzystanie wielu różnorodnych podejść takich, jak: „nauka przez działanie, dyskusja, grupowe rozwiązywanie problemu, itp.”6. Te i inne aktywności studenckie (zadania, forum, czat, ankieta, itp.) należą do typowych działań studentów pracujących nad projektem za pośrednictwem platformy edukacyjnej zdalnego nauczania.

Pedagogiczny kontekst projektowania edukacyjnego realizowanego w formule e-learningowej

Jan Amos Komeński budując w XVII wieku podstawy pedagogiki za niezwykle ważne uznał nauczanie wielozmysłowe. Szczególne miejsce w jego rozważaniach znalazła „książka” i jej rola w edukacji. Pisał o niej: „…ten, kto chce zdobyć wiedzę, musi książki cenić wyżej od złota i drogich kamieni”7. Komeński w „Wielkiej dydaktyce” rozwinął koncepcję włączania do edukacji także innych przedmiotów, plansz, map, które zgodnie z zasadą poglądowości, ułatwiają zrozumienie przedstawianych zjawisk8.

Projektowanie edukacyjne łączy koncepcję nauczania wielozmysłowego z działaniem. Praca nad projektem jest rodzajem działania w sferze publicznej.9 Choć projektowanie jest zwykle mocno zależne od technologii, to jednak wyraźnie zaznaczyć należy, że w działaniach projektowych przyjmuje się nadrzędność sfery nieinstrumentalnej nad technologiczną. Technologia pełni rolę podrzędną w działaniach projektowych, a wynika to „z przyjęcia założenia o etycznym charakterze każdego działania pedagogicznego”10. Wszystkie etapy projektowania są nakierowane na człowieka, jego potrzeby, umiejętności, uczucia, przekonania itp. Sprzyja temu e-learningowa realizacja projektu. Przy zdalnym prowadzeniu działań projektowych wymiana informacji jest bardzo szybka i bezpośrednia. Sieć niweluje bariery student-nauczyciel, dlatego wszelkie zapytania i problemy są rozwiązywane na bieżąco.

Projekt edukacyjny pełni w kształceniu wiele ról, jedną z nich jest stymulowanie twórczości. Poniżej przedstawiona taksonomia twórczości medialnej, dobrze opisuje charakter twórczych działań w czasie projektowania edukacyjnego od momentu zainicjowania projektu, do jego finalnego przedstawienia. Taksonomia jest hierarchiczna i zawiera następujące kategorie11:

6 B. Giernatowska; „Implementacja metody projektów…”; s. 46.7 J. A. Komeński; „O sprawnym posługiwaniu się książkami….”, s. 6. 8 J. A. Komeński; „Wielka dydaktyka”, s. 199.9 J. Kruk; „Doświadczenie, reprezentacja…”; s. 21.10 Ibidem; s. 21.11 Penkowska G.; „Człowiek i komputer…”, s. 126.

I. Generowanie kompilatywne – przetwarzanie istniejących tekstów, zdjęć, grafik, muzyki itp., nowa interpretacja, autorskie zestawianie, selekcja i wybór.

II. Generowanie semikreatywne – włączanie elementów własnego pomysłu do istniejących obiektów, częściowe przetwarzanie z elementami własnymi.

III. Generowanie kreatywne - całkowicie nowatorski wytwór: własne zdjęcia, filmy, teksty, wykonane przez siebie elementy do prezentacji, plakaty, postery, własny pomysł na scenkę dramy.To właśnie twórczość, która przejawia się w różnych formach w trakcie

przygotowania projektu, lub prezentacji jest wartością metody projektów. Twórczość eksponowaną przez poszczególnych członków zespołów projektowych obserwować można na wszystkich etapach projektowania. W trakcie wyboru tematu projektu przydaje się posiadanie wizji całej pracy. Osoby wrażliwe i przewidujące potrafią zaplanować kolejność prac i przydzielić role członkom zespołu bez wzbudzania kontrowersji, z korzyścią dla działania projektowego. Ta aktywizująca metoda pracy ma wiele innych walorów, rozwija motywację do wysiłku intelektualnego, wzmacnia poczucie własnej wartości itp.

Jedną z metod realizowania projektów edukacyjnych jest metoda WebQuest. Metodę tą opracował i rozpowszechnił w połowie lat 90-tych XX wieku amerykański pedagog Bernie Dodgie12. Ten rodzaj pracy nad projektem wpisuje się w konstruktywistyczną koncepcję kształcenia i polega na wykorzystaniu zasobów sieciowych do rozwiązywania problemów. Twórca metody WebQuest nazywa ją „metodą zorientowaną na dochodzenie” i do elementów stałych każdego WebQuestu zalicza13:

1. Wprowadzenie [Introduction] definiuje zadanie, motywuje uczniów, zaciekawia, zachęca do jego wykonania.

2. Zadanie [Task] opisuje zwięźle i jasno efekt końcowy jaki ma osiągnąć uczeń3. Proces [Process] wyjaśnia strategie, wymienia etapy jakie uczeń ma przejść,

aby wykonać zadanie.4. Ewaluacja [Evaluation] zapoznaje z kryteriami oceny rozwiązania zadania 5. Konkluzja [Conclusion] podsumowuje zadanie, zachęca do refleksji

nad tematem opracowania, jego wynikami oraz wskazuje miejsca umożliwiające pogłębienie wiedzy.

6. Źródło [Credits & References] zawiera odnośniki do tekstów, obrazów, dźwięków potrzebnych do wykonania zadania.W metodzie WebQuest ma miejsce integracja naturalnego środowiska pracy

studentów (środowisko wirtualne) z aktywnością poznawczą i komunikacyjną. Bernie Dodgie za Robertem Marzano uważa, że główne czynności poznawcze realizowane podczas wykonywania WebQuestu, to14:

1. Porównywanie – wyszukiwanie podobieństw i różnic między badanymi zjawiskami, rzeczami.

2. Klasyfikowanie – rozpoznawaniu informacji o przedmiotach, zjawiskach, towarzyszy klasyfikowanie jej w kategorie o podobnych właściwościach.

12 http://www.webquest.org/index.php [27.05.09]13 http://webquest.sdsu.edu/templates/lesson-template1.htm [10.06.09]14 http://webquest.sdsu.edu/about_webquests.html [12.06.09]

3. Indukowanie – dochodzenie do nowych ogólniejszych wniosków z obserwacji i analiz.

4. Wnioskowanie – wnioskowanie przyszłościowe o niestwierdzonych dotąd konsekwencjach i warunkach wynikających z danych zasad i uogólnień.

5. Analizowanie błędów – wyszukiwanie i analizowanie błędów w myśleniu swoim, lub innych.

6. Budowanie systemu pomocy – poszukiwanie podstaw teoretycznych dla udowodnienia przedstawianych tez, umiejętność argumentowania, dochodzenia swoich racji.

7. Streszczanie – umiejętność wyodrębnienia i nazwania podstawowej myśli, ukrytego przesłania, lub ogólnego wzorca informacji.

8. Analizowanie poglądów – identyfikowanie i wyrażanie osobistego podejścia do badanej kwestii.W zdalnym projektowaniu edukacyjnym bardzo ważna jest interakcja między

członkami zespołu projektowego. Wzajemne komunikowanie się pełni podwójną rolę: pozwala na dopracowanie projektu oraz rozwija zaangażowanie w projekt. Mirosław Szymański mając na względzie ważną rolę komunikacji w tworzeniu projektów dodaje do etapów realizowania projektu: „czas dla drużyny” i „metainterakcje”15. Czas dla drużyny to czas na: refleksję, czynności organizacyjne nad projektem, zbieranie informacji, przetwarzanie danych, techniczne wykonywanie projektu i prezentacji itp. Pod terminem „metainterakcje” kryją się wszystkie interakcje wewnątrzgrupowe w trakcie działań projektowych.

Projekt edukacyjny realizowany w formie WebQuestu na studiach pedagogicznych ma podwójne znaczenie:

1. Uczy rozwiązywania zadań wyrażonych w formie WebQuest.2. Przygotowuje studentów do tworzenia WebQuestów.

Oba cele są ważne dla przyszłych nauczycieli i pedagogów. Umiejętność pracy z WebQuestem pozwala na zdobycie doświadczenia w rozwiązywaniu zadań w tak specyficznej formie i ułatwia tworzenie własnych WebQuestów. Studenci podczas konstruowania swoich WebQuestów mogą korzystać z gotowych szablonów rozsianych w sieci, lub budować ich strukturę przy pomocy dostępnego oprogramowania. Do tego celu nadają się: edytory tekstu, programy do prezentacji, tworzenia blogów, stron www itp. Praca zarówno nad przygotowaniem WebQuestu jako zadania, lub projektu, jak i nad jego rozwiązaniem jest pracą w sieci. Polega ona na docieraniu do źródeł wiedzy w Internecie, którymi są strony WWW zawierające informacje dotyczące badanego problemu, ocenie treści i selekcji materiału pod kątem przydatności, rzetelności i naukowości. Każdej z wymienionych czynności towarzyszy refleksja pedagogiczna, która powoduje, że budowanie i rozwiązywanie WebQuestów nie sprowadza się do powierzchownego kopiowania i wklejania fragmentów tekstów znalezionych w sieci.

Poniżej prezentowane jest gotowe narzędzie do tworzenia WebQuestów oferowane w sieci.

15 M. Szymański; „O metodzie projektów”; s. 83-84.

Ilustracja 2. Program QuestGarden do tworzenia WebQuestów.Źródło: http://questgarden.com/

Program „QuestGarden” zdobył nagrodę Merlot Classics w sierpniu 2007 roku na najbardziej przyjazne narzędzie do tworzenia WebQuestów. Tworzenie WebQuestów na zajęciach studenckich nie wymaga zaawansowanych narzędzi. Równie dobrze do tych celów nadaje się dowolny edytor tekstu, lub program do prezentacji. Nie jest istotne koncentrowanie się na narzędziach, a ważniejsze jest włączanie studentów do aktywnego uczestnictwa w uczenie się poprzez działanie po to, by dochodziło do wzajemnej przemiany wiedzy w doświadczenie16.

PodsumowanieProjektowanie edukacyjne na studiach pedagogicznych ma wyjątkowe

znaczenie. Jest działaniem, które stymuluje do twórczego i refleksyjnego stosowania mediów w edukacji, a także przygotowuje do przyszłej pracy pedagogicznej. W trakcie działań projektowych studenci uzyskują kompetencje do:

Pracy w grupie – wspólnego rozwiązywania problemów na drodze negocjacji, przygotowanie do: prezentowania, oceny i wyboru lepszych rozwiązań, korzystnych strategii, godzenia różnych interesów i potrzeb.

Komunikowania się za pomocą współczesnych narzędzi – ożywione komunikowanie się członków zespołów ze sobą i z nauczycielem, używanie różnych form komunikowania się: platforma edukacyjna, telefony komórkowe, poczta elektroniczna, komunikatory, portale społecznościowe. Pogłębiony rozwój interpersonalny związany ze stałym komunikowaniem się.

Pracy metodą projektów i przygotowywania własnych WebQuestów, co może mieć w przyszłości znaczenie w pracy dydaktycznej.

Pracy zdalnej - tworzenia środowiska e-learningowego, obsługa platformy zdalnego uczenia się, wybór i uczestniczenie w różnorodnych aktywnościach studenckich.

Projektowanie pedagogiczne staje się w dobie nowych mediów działaniem aktywizującym i twórczym, możliwym do realizacji przez każdego nauczyciela i

16 F. Kron, A. Sofos; „Dydaktyka mediów”; s. 65.

ucznia. Może być realizowane na zajęciach stacjonarnych i niestacjonarnych, a dobrą praktyką jest, by jego wykonanie było wspomagane zdalnie.

Umiejętność stosowania mediów w edukacji przez nauczycieli i pedagogów, to nie tylko sprawna obsługa sprzętu i oprogramowania, znajomość metod pracy z mediami i języka mediów. Jest to stale podejmowany namysł pedagogiczny nad każdym działaniem z mediami, a taka refleksja towarzyszy wszystkim etapom działania projektowego.

BibliografiaGiernatowska B.; „Implementacja metody projektu w edukacji wykorzystującej ICT,

[w:] Komputer w edukacji, red. J. Morbitzer.”; Pracownia Technologii Nauczania AP; Kraków 2006

Komeński J. A.; „O sprawnym posługiwaniu się książkami, najprzedniejszym instrumentem kształcenia: mowa wygłoszona na rozpoczęcie nauki w wielkiej sali szkoły w Sarospatak 28 listopada 1650”; [z jęz. łac. tł. Irmina Janina Lichońska] Státní Pedagogické Nakladelství; Praga 1970

Komeński J. A.; „Wielka dydaktyka”; Zakład imienia Ossolińskich; Wrocław 1956Kron F., W., Sofos A.; „Dydaktyka mediów”; Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne;

Gdańsk 2008Kruk J.; Doświadczenie, reprezentacja i działanie wśród rzeczy i przedmiotów.

Projektowanie edukacyjne; Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego; Gdańsk 2008

Manovich L.; „Język nowych mediów”; Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne; Warszawa 2006

Okoń W.; „Nowy słownik pedagogiczny”; Wydawnictwo Akademickie Żak; Warszawa 2007

Penkowska G.; „Człowiek i komputer. Zbiór esejów”; Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego; Gdańsk 2005

Szymański M.; „O metodzie projektów. Z historii, teorii i praktyki pewnej metody kształcenia”; Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2000

Netografia

http://www.internetworldstats.com/press.htm [15.06.09]http://www.internetworldstats.com/stats4.htm [15.06.09]http://www.internetstats.pl/index.php/2009/01/czy-polacy-sa-nowoczesni-cbos/ [16.06.09]http://www.webquest.org/index.php [27.05.09]http://webquest.sdsu.edu/templates/lesson-template1.htm [10.06.09]http://webquest.sdsu.edu/about_webquests.html [12.06.09]http://questgarden.com/ [14.06.09]