Projekt Narodowej Strategii Gospodarowania Wodami 2030 (z ... · VII.2 Ramowy plan wdro ......

ul. Tamka 16, 00-349 Warszawa,

tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na zamówienie

Ministra Środowiska

Projekt Narodowej Strategii Gospodarowania Wodami 2030 (z uwzględnieniem etapu 2015)



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57 2

Zespół autorski:

Kierownik Zespołu

Prof.dr. hab. inż. Janusz Kindler

Mgr Michał Behnke

Dr inż. Antoni Bojarski

Dr inż. Jacek Bonenberg

Dr Przemysław Chylarecki

Mgr inż. Jacek Engel

Dr inż. Zofia Gręplowska

Dr Marek Jelonek

Dr Piotr Herbich

Mgr inż. Krzysztof Kamiński

Mgr Jerzy Kędzierski

Prof. dr hab. inż. Rafał Miłaszewski

Prof. dr hab. Waldemar Mioduszewski

Prof. dr hab. inż. Elżbieta Nachlik

Dr Przemysław Nawrocki

Mgr inż. Ewa Pasiciel

Mgr inż. Paweł Pawlaczyk

Mgr Danuta Pikor

Dr inż. Dorota Pusłowska - Tyszewska

Dr inż. Sylwester Tyszewski

Dr inż. Tomasz Walczykiewicz

Mgr inż. Ewa Wilkos-Gładki

Doc. dr hab. Wiesław Wiśniewolski

Mgr inż. Janusz Wiśniewski

Doc. Arkadiusz Wołos

Prof. dr hab. inż. Jan Żelazo



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57 3

Spis treści

I WPROWADZENIE............................................................................................................5

II CELE STRATEGICZNE GOSPODAROWANIA WODAMI - PERSPEKTYWA 2030 ......7

III DIAGNOZA AKTUALNEGO STANU GOSPODARKI WODNEJ ...............................10

III.1 Stan zasobów wodnych oraz ekosystemów wodnych i od wody zależnych...........................................................................................................................10

III.2 Potrzeby wodne ...............................................................................................14

III.3 Ocena zagrożenia i stan zabezpieczenia przed powodzią i suszą .............18

III.4 Ocena stanu regulacji prawnych....................................................................22

III.5 Ocena stanu zarządzania i finansowania ......................................................24

III.6 Identyfikacja głównych problemów dla NSGW.............................................28

IV UWARUNKOWANIA GOSPODARKI WODNEJ ........................................................32

IV.1 Uwarunkowania międzynarodowe gospodarowania wodami Polski..........32

IV.2 Uwarunkowania krajowe .................................................................................34

V PERSPEKTYWY GOSPODAROWANIA WODAMI DO 2015 ROKU Z UWZGLĘDNIENIEM HORYZONTU CZASOWEGO ROKU 2030...........................39

V.1 Prognoza potrzeb wodnych do 2015 r. z perspektywą do r. 2030..............39

V.1.1 Przemiany społeczno gospodarcze ................................................................39

V.1.2 Ochrona wód i ekosystemów z nimi związanych ............................................45

V.1.3 Prognoza potrzeb wodnych w horyzoncie czasowym 2015............................46

V.1.4 Perspektywa potrzeb wodnych w horyzoncie czasowym 2030.......................47

V.2 Efekty osiągnięte w 2030 roku........................................................................48

V.3 Uwarunkowania integracji systemu gospodarowania wodami w świetle perspektywy, kluczowych problemów i obecnych możliwości oceny przyszłych potrzeb wodnych..........................................................................51

VI REFORMA GOSPODAROWANIA WODAMI .............................................................53

VI.1 Konieczność i istota reformy gospodarowania wodami..............................53

VI.1.1 Nowa polityka wodna i jej konsekwencje ........................................................53

VI.1.2 Konieczny zakres nowych rozwiązań..............................................................55

VI.1.3 Etapy wprowadzania zmian w kontekście realizacji zobowiązań europejskich i bieżących zadań .............................................................................................56

VI.2 Założenia generalne reformy ..........................................................................56

VI.3 Zintegrowany system gospodarowania wodami ..........................................58

VI.3.1 Zarządzania wodami.......................................................................................58

VI.3.2 Utrzymanie wód i zarządzanie majątkiem Skarbu Państwa............................59



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57 4

VI.3.3 System prawny ...............................................................................................60

VI.3.4 Instrumenty ekonomiczno-finansowe..............................................................61

VI.3.5 System finansowania ......................................................................................62

VI.3.6 Monitoring i system informacyjny....................................................................63

VI.3.7 Współpraca instytucjonalna ............................................................................66

VI.3.8 Budowanie społecznego poparcia dla nowej polityki wodnej nakreślonej w NSGW.............................................................................................................67

VII PLAN WDROŻENIA NSGW .......................................................................................68

VII.1 Założenia ..........................................................................................................68

VII.2 Ramowy plan wdrożenia NSGW.....................................................................68

VII.2.1 Plan wdrożenia reformy gospodarowania wodami .........................................69

VII.2.2 Plan wdrożenia dyrektyw ................................................................................70

VII.2.3 Inne priorytety okresu przejściowego..............................................................72

VII.2.4 Zagrożenia i kontrola wdrożenia NSGW.........................................................80

ZAŁĄCZNIKI..........................................................................................................................83



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57 5

I Wprowadzenie

Obecny etap rozwoju społeczno-gospodarczego Polski oraz wymagania wynikające z dyrektyw Unii Europejskiej wymagają nowego spojrzenia na sprawy związane z gospodarowaniem wodami w naszym kraju. Niniejszy dokument, na tle diagnozy obecnej sytuacji, uwarunkowań międzynarodowych i krajowych oraz perspektyw roku 2030, przedstawia narodową strategię likwidacji jednej z podstawowych barier rozwojowych, jaką jest degradacja zasobów wodnych. Z istnienia tej bariery, władza publiczna i społeczeństwo wciąż niedostatecznie zdają sobie sprawę.

Narodowa Strategia Gospodarowania Wodami 2030 (z uwzględnieniem etapu przejściowego 2015) określa podstawowe kierunki i zasady działania umożliwiające realizację idei trwałego i zrównoważonego rozwoju w gospodarowaniu zasobami wodnymi w Polsce. Cel ten ma być osiągnięty przez zbudowanie sprawnie działającego systemu gospodarowania wodami, który wykorzystując mechanizmy prawne, instrumenty ekonomiczne i konsultacje społeczne, będzie zapewniał utrzymanie dobrego stanu wód, a w szczególności ekosystemów wodnych i od wody zależnych, pozwalał na zaspokojenie potrzeb wodnych ludności w wodę do picia oraz uzasadnionych potrzeb wodnych innych użytkowników, zwiększał bezpieczeństwo powodziowe kraju i chronił go przed skutkami suszy.

Krajowe i międzynarodowe uwarunkowania gospodarki wodnej (m.in. zobowiązania określone Traktatem Akcesyjnym) wskazują, że budowa wspomnianego wyżej systemu nie jest możliwa bez zasadniczej reformy obecnych praktyk gospodarowania wodami. Największym wyzwaniem proponowanej reformy jest wielopłaszczyznowa integracja wszelkich poczynań gospodarki wodnej – integracja celów środowiskowych, różnych typów zasobów wodnych, badań, studiów i analiz.

Strategia i związana z nią reforma opierają się w szczególności na integracji wymagań rozwoju społeczno-gospodarczego z potrzebami środowiska przyrodniczego. Istotą tej integracji jest uznanie równoważności zaspakajania potrzeb człowieka i konieczności uzyskania dobrego stanu środowiska rozumianego w szerszym niż dotychczas zakresie – nie tylko zadawalających parametrów fizykochemicznych środowiska, ale również dobrej kondycji ekosystemów wodnych i zależnych od wody oraz związanych z nimi populacji gatunków roślin i zwierząt. Takie podejście do harmonizowania rozwoju gospodarczego i wymagań środowiska wypływa z przekonania, że jednym z najważniejszych wskaźników jakości życia człowieka jest jakość środowiska, które go otacza. Jest ono spójne z polityką wspólnotową stwarzając efektywne warunki absorbcji środków pomocowych.

Strategia dostosowuje proponowane działania do aktualnego procesu decentralizacji państwa i porządkowania zakresu kompetencji administracji rządowej i samorządowej. Jest ona podstawowym dokumentem określającym cele i priorytety gospodarowania wodami w powiązaniu z priorytetami innych polityk sektorowych i regionalnych.

Zakres proponowanych rozwiązań obejmuje wszystkie elementy gospodarowania wodami na wszystkich poziomach decyzyjnych. Szczególne znaczenie ma integracja gospodarowania wodami z planowaniem przestrzennym i właściwym gospodarowaniem zasobami przyrodniczymi. Kształtowanie spójności przestrzennej jest niezbędnym warunkiem poprawy sytuacji w zakresie ochrony przyrody i zaopatrzenia w wodę.

Proponowana strategia będzie wdrażana w dwóch etapach. W pierwszej fazie okresu początkowego trwającego do 2015 roku, zostaną opracowane nowe rozwiązania



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57 6

proponowanej reformy systemu gospodarowania wodami. Następnie rozpocznie się proces wdrażania tych rozwiązań oraz realizacji programów działań ustalonych w ramach planów gospodarowania wodami w obszarach dorzeczy opracowanych wg wymagań Ramowej Dyrektywy Wodnej UE. W drugim etapie, w latach 2016 – 2030, przewiduje się stabilizację procesu przemian, prowadzącą do normalnego funkcjonowania gospodarki wodnej w oparciu o już sprawdzone i zweryfikowane instrumenty i narzędzia.

Narodowa Strategia Gospodarowania Wodami 2030 została opracowana przez liczący ok. 20 osób interdyscyplinarny zespół specjalistów gospodarki wodnej, przyrodników i ekonomistów powołany przez firmę PROEKO CDM Sp. z o.o. Realizacja tego zadania wymagała niełatwego dialogu między specjalistami reprezentującymi różne obszary wiedzy i różne punkty widzenia na priorytety gospodarowania wodami. To właśnie taki dialog – wspólne i nie zawsze łatwe poszukiwanie najlepszych rozwiązań – jest realizacją silnie akcentowanego w Ramowej Dyrektywie Wodnej wymogu wdrożenia procesu uspołecznienia gospodarowania wodami.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57 7

II Cele strategiczne gospodarowania wodami - perspektywa 2030

1. Celem nadrzędnym NSGW jest kształtowanie rozwiązań prawnych, organizacyjnych, finansowych i technicznych w gospodarowaniu wodami, zapewniających trwały i zrównoważony społeczno-gospodarczy rozwój kraju, z uwzględnieniem przewidywanych zmian klimatu.

2. Celami strategicznymi są:

▪ osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu i potencjału wód i związanych z nimi ekosystemów,

▪ zaspokojenie potrzeb ludności w zakresie zaopatrzenia wodę do picia i dla celów sanitacji,

▪ zaspokojenie społecznie i ekonomiczne uzasadnionych potrzeb wodnych gospodarki,

▪ podniesienie skuteczności ochrony ludności i gospodarki w sytuacjach kryzysowych.

Cele strategiczne gospodarowania wodami uwzględniają konieczność adaptacji do zmian klimatycznych, wzrastające ryzyko występowania gwałtownych zjawisk pogodowych, możliwości tkwiące w polityce oszczędzania wody oraz ewentualne zmiany w zagospodarowaniu przestrzennym w kontekście ograniczania alokacji zasobów w przestrzeni.

Cele strategiczne gospodarowania wodami wynikają z potrzeb wewnętrznych i zewnętrznych. Potrzeby wewnętrzne związane są przede wszystkim z koniecznością osiągnięcia i utrzymania dobrego stanu wszystkich wód i ekosystemów od wód zależnych. Zaspokojone potrzeby zewnętrzne wynikające ze strategii rozwoju prowadzą do wspierania procesu utrzymującego kraj na ścieżce dobrobytu, zapewnienie „bezpieczeństwa wodnego”, przy poszanowaniu wymagań środowiska naturalnego. „Bezpieczeństwo wodne” winno być tutaj rozumiane jako rozwiązanie zapewniające utrzymanie jakości życia obywateli, dające gwarancję rozwoju społeczno-gospodarczego, zapewniające utrzymanie produkcji rolnej, zaspakajającej potrzeby ludności, zmniejszające zagrożenia wynikające z klęsk żywiołowych, kryzysów w obszarze środowiska naturalnego i zdrowia oraz zagrożeń w dziedzinie transportu i energii.

3. Cele operacyjne, zestawione w tabeli zamieszczonej niżej, określono uwzględniając następujące aspekty :

▪ Potrzeby wodne

▪ Środowisko wodne i ekosystemy

▪ Planowanie i zarządzanie przestrzenne w relacji ze środowiskiem wodnym i ekosystemami

▪ Zagrożenia naturalne, awarie i katastrofy



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57 8

▪ Efektywność ekonomiczna w odniesieniu do analizy koszty – korzyści oraz zwrotu kosztów usług wodnych

▪ Organizacja i prawo

▪ Udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji

Cel nadrzędny:

odpowiednie kształtowanie uwarunkowań i rozwiązań dla programów i planów rozwoju społeczno-gospodarczego kraju w celu zapewnienia jego zrównoważonego rozwoju

Cele operacyjne

Przywrócony i utrzymywany dobry stan i potencjał wód powierzchniowych

Przywrócony właściwy stan wszystkich części wód podziemnych oraz zapewniona równowaga między poborem a zasilaniem tych wód

Wdrożone działania niezbędne dla zapobiegania lub ograniczenia dopływu zanieczyszczeń do wód podziemnych oraz dla zapobiegania pogarszaniu się stanu wszystkich części tych wód

Wdrożone niezbędne działania w celu stopniowego redukowania zanieczyszczenia wód priorytetowymi substancjami niebezpiecznymi

Wdrożone działania niezbędne dla odwrócenia każdej znaczącej, utrzymującej się tendencji wzrostu stężenia zanieczyszczeń powstających na skutek działalności człowieka, w celu stopniowej redukcji poziomu zanieczyszczenia wód podziemnych.

Osiągnięta zgodność ze wszystkimi standardami i celami określonymi w regulacjach prawnych Wspólnoty, zgodnie z którymi utworzono poszczególne obszary chronione

Cel strategiczny I:

osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu i potencjału wód i związanych z nimi ekosystemów

Osiągnięta zgodność z celami dotyczącymi dobrego stanu wód w obszarach chronionych

Cele operacyjne

Wdrożone metodyki określania rzeczywistych potrzeb wodnych

Wprowadzone mechanizmy umożliwiające zarządzanie potrzebami wodnymi

Wdrożone mechanizmy ekonomiczne w relacji do usług wodnych z uwzględnieniem zasady zwrotu kosztów

Kontrola i zmniejszenie strat wody i przecieków do wielkości akceptowalnych pod względem technicznym i ekonomicznym

Wdrożone nowe technologie zmierzające do oszczędzania wody, wykorzystywanie szarej wody do powtórnego obiegu, w określonych przypadkach. w przemyśle i rolnictwie

Cel strategiczny II:

zaspokojenie potrzeb ludności w zakresie zaopatrzenia wodę do picia i dla celów sanitacji

Osiągnięta trwała świadomość wszystkich użytkowników wód o potrzebie racjonalnego, oszczędnego korzystania z zasobów wodnych



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57 9

Opracowane i realizowane plany powiększania retencji wodnej, z uwzględnieniem ograniczeń wynikających z RDW 2000/60/WE oraz potrzeb wynikających z realizacji Celu IV i przy zastosowaniu odpowiednich działań kompensujących negatywne oddziaływania hydromorfologiczne

Wdrożone rozwiązania wykorzystujące bezpośrednio zasoby wodne pochodzące z opadów, dla celów lokalnego zaopatrzenia w wodę i nawodnień

Zaspokojone potrzeby wodne ludności, gospodarki i rolnictwa, uwzględniające zróżnicowane warunki naturalne i zagrożenia wynikające z suszy, poprzez odpowiednie rozwiązania techniczne

Wdrożone i utrzymywane ścisłe procedury w planowaniu przestrzennym, uwzględniające możliwości zaopatrzenia w wodę

Wdrożone mechanizmy ekonomiczne dotyczące usług wodnych, uwzględniające zasadę zwrotu kosztów

Wdrożone zasady proporcjonalnej partycypacji w utrzymaniu urządzeń wodnych

Zidentyfikowane grupy objęte pomocą finansową, ustalone zasady wsparcia finansowego użytkowników niezdolnych do ponoszenia pełnych kosztów

Ustabilizowany system edukacji w zakresie gospodarowania wodami

Wdrożone standardy techniczne i projektowe uwzględniające konieczność racjonalnego gospodarowania zasobami wodnymi

Zapewniony szeroki udział reprezentacji użytkowników w procesie podejmowania decyzji

Cel strategiczny III:

zaspokojenie społecznie i ekonomiczne uzasadnionych potrzeb wodnych gospodarki

Wykreowane możliwości zwiększenia udziału hydroenergetyki w bilansie energetycznym kraju, przy uwzględnieniu ograniczeń wynikających z Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/WE

Cele operacyjne

Skuteczna ochrona ludności i gospodarki w sytuacjach nadzwyczajnych, wynikających z powodzi, suszy, awarii lub katastrof synergicznych

Wdrożona, tam gdzie jest to niezbędne i możliwe, polityka w zakresie zarządzania ryzykiem powodzi, uwzględniająca odtwarzanie i utrzymywanie wolnej od zabudowy przestrzeni dla wód powodziowych

Wdrożone nowoczesne prawo bazujące na ryzyku zagrożenia

Wdrożony system edukacji w zakresie ochrony przed powodzią

Utworzone podstawy organizacyjne i techniczne umożliwiające sukcesywne wprowadzanie systemów ubezpieczeń

Cel strategiczny IV:

podniesienie skuteczności ochrony ludności i gospodarki w sytuacjach kryzysowych

Sukcesywnie utrzymywany i modernizowany w miarę postępu technicznego i naukowego system prognoz i ostrzeżeń



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57 10

III Diagnoza aktualnego stanu gospodarki wodnej

III.1 Stan zasobów wodnych oraz ekosystemów wodnych i od wody zależnych

1. W Polsce panuje klimat umiarkowany o charakterze przejściowym pomiędzy klimatem morskim a lądowym, charakteryzujący się dużą zmiennością charakterystyk meteorologicznych w cyklu rocznym i między latami. Suma opadów w roku średnim wynosi nieco powyżej 600 mm i waha się od 500 mm w pasie nizin do około 1100 mm w rejonach górskich i podgórskich.

2. Zasoby wodne to wody powierzchniowe w rzekach, jeziorach i zbiornikach wodnych oraz wody podziemne. Zasoby wodne Polski obejmują zarówno zasoby własne kraju, których źródłem są opady na jego obszarze, jak i zasoby pochodzące z dopływu wód spoza granic Polski (ok. 13% zasobów całkowitych).

Całkowite zasoby wód płynących Polski wynoszą średnio 61,9 mld m3/rok, z czego zasoby własne wynoszą 54,3 mld m3/rok, co odpowiada odpływowi jednostkowemu 5,0 l/s km2, przy średniej europejskiej 9,5 l/s km2 (Załącznik, tab. Z.1). Na obszarze kraju znajduje się 2856 jezior o powierzchni ponad 10 ha (sumaryczna pojemność ok. 18,2 mld m3) oraz 99 zbiorników retencyjnych o pojemności całkowitej ponad 2 mln m3 (sumaryczna pojemność ok. 3,5 mld m3).

Objętość zmagazynowanych słodkich wód podziemnych w obszarze kraju szacuje się na około 6 000 mld m3. Niemal połowa (49,4%) średniego odpływu rzecznego z obszaru kraju pochodzi z drenażu wód podziemnych przez rzeki.

3. Wielkość zasobów wód płynących charakteryzuje się dużą nierównomiernością (zmiennością) przestrzenną. Obszarem najmniej zasobnym w wodę jest pas środkowej Polski obejmujący obszary RZGW Poznań i Warszawa (rys. 1). Zasoby wód płynących charakteryzują się także dużą zmiennością czasową wartości średnich rocznych (Załącznik, rys. Z.1 i rys. Z.2) oraz rozkładu wielkości zasobów w poszczególnych latach. W okresach mokrych prowadzi to do występowania powodzi i podtopień, a w suchych powoduje występowanie niedoborów wody, co jest przyczyną strat gospodarczych. Z punktu widzenia zachowania różnorodności biologicznej, zmienność przepływów w ciągu roku jest zjawiskiem pozytywnym. Występujące w rzekach wezbrania i niżówki warunkują zróżnicowanie biologiczne ekosystemów wodnych i od wód zależnych oraz decydują o ich prawidłowym funkcjonowaniu. Radykalne zmiany reżimu hydrologicznego rzek, w wyniku realizacji zadań gospodarczych, zagrażają egzystencji wielu gatunków zwierząt i roślin, w tym chronionych Dyrektywą Siedliskowa i Dyrektywą Ptasią.

4. W świetle prognoz zmian klimatu przewiduje się wzrost temperatury o 1,5 oC do 2030 r., spowoduje to nasilenie intensywności opadów letnich, spadek grubości i czasu zalegania pokrywy śnieżnej. Konsekwencją tych zmian będzie wzrost niepewności i zmienności zasobów wodnych.

5. Po uwzględnieniu wymagań przepływu nienaruszalnego wg kryterium hydrobiologicznego (ok. 15 mld m3) zasoby dyspozycyjne wód płynących (o gwarancji 95%) szacuje się na ok. 10 mld m3, czyli ok. 260 m3 na mieszkańca na



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57 11

rok. Przyjęty w tym szacunku przepływ nienaruszalny nie odzwierciedla jednak w pełni potrzeb środowiska przyrodniczego (m.in. zachowania reżimu hydrologicznego zbliżonego do naturalnego).

Rys. 1. Zasoby własne RZGW w mm i na 1 mieszkańca [m3] w 2006 roku

6. Stosunkowo niewielka pojemność zbiorników retencyjnych w Polsce, wynosząca ok. 3,5 mld m3, czyli 5,7% średniego rocznego odpływu (zasobów całkowitych) nie zapewnia wystarczających możliwości reagowania na występujące lokalnie deficyty wody w okresach suszy oraz ograniczania skutków nadmiaru wód w okresach wezbraniowych.

7. Zasoby wód podziemnych dostępne do zagospodarowania określa się jako zasoby dyspozycyjne lub – przy braku dostatecznego rozpoznania – metodami uproszczonymi, jako zasoby perspektywiczne. Zasoby dyspozycyjne wód podziemnych ustalono dla 44,1% powierzchni kraju i wynoszą one 15,2 mln m3/dobę (5,6 mld m3/rok) wg stanu udokumentowania na dzień 31.03.2008 r. Zasoby perspektywiczne określone dla pozostałej części kraju (55.9%) wynoszą 22,5 mln m3/dobę (8,2 mld m3/rok). Sumaryczna ilość zasobów wód podziemnych dostępnych do zagospodarowania wynosi 37,7 mln m3/dobę (13,8 mld m3/rok), co w przeliczeniu na 1 mieszkańca daje 1,0 m3 wody na dobę (0,36 tys. m3/M rok).

8. Użytkowe poziomy wodonośne – o jakości i zasobności zaspakajającej typowe wymagania zbiorowego zaopatrzenia w wodę pitną – występują na obszarze 96% powierzchni kraju. W strukturach hydrogeologicznych o znaczeniu regionalnym i zasobności umożliwiającej eksploatację z dużych ujęć (o wydajności ponad 10 tys. m3/dobę) wydzielono łącznie 163 główne zbiorniki wód podziemnych. Obszary, na których występujące warstwy wodonośne nie spełniają kryteriów użytkowych skoncentrowane są w Sudetach i w Zapadlisku Przedkarpackim.

9. O możliwości wykorzystania zasobów wodnych, oprócz ich przestrzennej i czasowej zmienności, w dużej mierze decyduje jakość wód. Zanieczyszczenie wód oddziałuje także na stan ekosystemów wodnych i od wody zależnych, powodując zmiany struktury gatunkowej zasiedlających je organizmów, w szczególności zanikanie niektórych z nich. Od 1980 roku obserwuje się systematyczne zmniejszanie ilości ścieków ze źródeł komunalnych i przemysłowych (Załącznik, tab. Z.2 i rys. Z.3) odprowadzanych do wód powierzchniowych. Wyraźnie wzrosła liczba ludności



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57 12

korzystającej z kanalizacji i oczyszczalni ścieków (Załącznik, tab. Z.3). Jednakże nadal Polska znajduje się na jednym z ostatnich miejsc w Europie pod względem procentowego udziału ludności korzystającej z kanalizacji (57%). Niewiele lepsza jest sytuacja (60%) pod względem udziału ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków. Ponadto wiele starszych oczyszczalni ścieków wymaga modernizacji, głównie w zakresie usuwania związków azotu i fosforu.

10. W efekcie działań podejmowanych dla ochrony wód od wielu lat obserwuje się stopniową poprawę ich jakości. Maleją również ładunki zanieczyszczeń, a w szczególności metali ciężkich, odprowadzanych rzekami do Morza Bałtyckiego. Pomimo tego stan jakościowy wód w rzekach i jeziorach jest nadal niezadowalający, gdyż:

▪ wyniki monitoringu diagnostycznego rzek z 2006 roku wskazują, że w żadnym z 1544 punktów pomiarowo-kontrolnych nie stwierdzono wód I klasy czystości, w 34 punktach (2%) wody spełniały wymagania II klasy, w 548 (36%) III klasy, w 662 (43%) IV klasy, a w 300 punktach (19%) wody należały do V klasy.

▪ na podstawie monitoringu 122 jezior w 2006 roku, do I klasy czystości zaliczono zaledwie 9 jezior (7%), do II klasy 45 jezior (37%), do klasy III 53 jeziora (44%), w 14 jeziorach (12%) stwierdzono wody pozaklasowe; w wyniku analizy tendencji zmian jakości wód jezior w okresie ostatnich 15 lat stwierdzono, że wśród 78 jezior badanych więcej niż 1 raz, 45 z nich nie zmieniło klasy jakości, 25 uzyskało ocenę lepszą, a tylko w 8 jakość wód się pogorszyła.

11. Istotnym źródłem zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych jest rolnictwo. Główne źródła związków biogennych (azot, fosfor) to hodowla zwierząt (bydło, trzoda chlewna, drób) oraz niewłaściwe przechowywanie nawozów organicznych i często nieprawidłowe nawożenie pól nawozami organicznymi i mineralnymi. Liczącym się źródłem zanieczyszczeń są również niekontrolowane zrzuty ścieków bytowych z małych osad oraz pojedynczych zabudowań (np. nieszczelne szamba, nieczynne studnie kopane, brak higieny w obejściach gospodarczych). W zlewniach małych rzek, znaczący wpływ na jakość wód mogą wywierać także zrzuty ze stawów rybnych. Potencjalnym zagrożeniem dla jakości wód może być także sukcesywne uwalnianie azotu i fosforu w wyniku postępującej mineralizacji torfu na odwodnionych torfowiskach.

12. Dodatkowy problem stanowi erozja wodna. Szacuje się, że erozją tą zagrożone jest 28,5% powierzchni kraju (11% w stopniu średnim, 3,7% w stopniu silnym). Najbardziej narażone na erozję są obszary górskie i wyżynne.

13. Analiza presji i oddziaływań na środowisko wodne (zgodnie z RDW, według raportu przedłożonego Komisji Europejskiej w 2005 roku) dla jednolitych części wód powierzchniowych (JCW) – rzek, jezior, wód przejściowych i przybrzeżnych – wskazuje, że za niezagrożone osiągnięciem celów środowiskowych RDW można uznać ok. 45% JCW rzek i ok. 21% JCW jezior. Większość jezior oraz wody przejściowe i przybrzeżne oceniono jako potencjalnie zagrożone ze względu na brak wystarczającego rozpoznania ich stanu (Załącznik, tab. Z.4). Na obszarze Polski wstępnie wyznaczono 184 sztuczne i 411 silnie zmienionych rzecznych jednolitych części wód oraz 6 silnie zmienionych jezior.

14. Przeprowadzona w 2007 r. ocena stanu chemicznego jednolitych części wód podziemnych (JCWPd) wskazuje, że na ogólną liczbę 161 JCWPd wydzielonych



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57 13

w kraju, 121 JCWPd charakteryzuje się dobrym stanem chemicznym, 19 JCWPd słabym stanem oraz 21 stanem „potencjalnie słabym”. Ocena stanu ilościowego wód podziemnych w aspekcie oceny ryzyka nieosiągnięcia celów RDW wykazała, że zagrożenie słabym stanem JCWPd w 2015 roku występuje w 33 JCWPd, obejmujących obszary o łącznej powierzchni 44 391,3 km2, co stanowi 14,2% terenu kraju.

15. Stan ekosystemów wodnych i od wody zależnych – obok jakości wód – kształtują czynniki związane z morfologią koryt cieków i jezior oraz ilością wody dostępnej dla tych ekosystemów. Do czynników negatywnie oddziałujących na stan ekosystemów wodnych należą w szczególności:

▪ zaburzenia ciągłości cieków przez urządzenia piętrzące,

▪ obwałowania utrudniające lub przerywające łączność ekosystemów na terenach zalewowych z ekosystemami dolinowymi,

▪ zmiany reżimu przepływów, w szczególności eliminacja występowania wezbrań wiosennych, spowodowane działaniami hydrotechnicznymi i zmianami w zagospodarowaniu obszaru zlewni (wzrost powierzchni uszczelnionych, wylesienia),

▪ nadmierne pobory wody,

▪ przekształcenia linii brzegowej – umocnienia, zabudowa i pozbawienie roślinności przybrzeżnej i brzegowej.

▪ regulacja rzek prowadząca do ujednolicenia warunków hydraulicznych i morfologii koryt,

▪ nadmierne obniżenie poziomu wody w dolinach rzecznych przez odwadniające systemy melioracyjne.

▪ nadmierna lub niewłaściwie prowadzona eksploatacja kruszywa.

16. Duży wpływ na stan zasobów wodnych wywiera rolnictwo i związane z nim systemy melioracyjne. Uregulowanych zostało ok. 40 tys. km małych rzek, a zabiegi melioracyjne wykonano na obszarze ponad 6 mln ha, tj. 36% użytków rolnych (18% powierzchni kraju). Systemy melioracyjne umożliwiły intensyfikację rolnictwa, ale poprzez zmianę stosunków wodnych, spowodowały niekorzystne zmiany w środowisku przyrodniczym.

17. Wśród ekosystemów od wód zależnych kluczowe znaczenie dla różnorodności biologicznej mają obszary mokradłowe. W Polsce zajmują one ok. 4,4 mln ha (ok. 14% powierzchni kraju), z czego 30% stanowią torfowiska. Praktycznie 100% torfowisk w Polsce nosi ślady odwodnienia, a ok. 80% torfowisk wykazuje wskutek tego odwodnienia symptomy istotnej degradacji. Spośród 1,3 mln ha torfowisk zaledwie 202 tys. ha (ok. 15%) to torfowiska żywe, na których zachodzi proces akumulacji torfu.

18. Lista zagrożonych gatunków (czerwona lista) roślin naczyniowych Polski, licząca 504 gatunki, obejmuje aż ok. 150 gatunków roślin, dla których zmiany stosunków wodnych są istotnym czynnikiem zagrożenia. Czerwona lista glonów Polski zawiera ponad 500 gatunków. W tej grupie obserwuje się ogromne, negatywne zmiany, jakie zachodzą obecnie we wszystkich praktycznie akwenach w Polsce. Na czerwonej



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57 14

liście mchów licznie reprezentowane są gatunki typowe dla torfowisk, w tym np. wiele gatunków torfowców.

19. Spośród 18 gatunków roślin związanych z ekosystemami wodnymi (z ogólnej liczby 42 gatunków wykazanych w Dyrektywie Siedliskowej UE) występujących w tzw. kontynentalnym regionie biogeograficznym Polski (poza obszarem Karpat), stan ilościowy tylko dwóch gatunków można uznać za korzystny. Podobnie wysoki jest stopień zagrożenia wodnych i mokradłowych siedlisk przyrodniczych. Spośród 68 typów chronionych siedlisk przyrodniczych o znaczeniu europejskim, niemal połowa to siedliska wodne i od wody zależne. Zasoby 82% z nich mają niekorzystny lub w zły stan ochrony.

20. W śródlądowych wodach Polski bytuje 58 rodzimych gatunków ryb i minogów. Wg czerwonej listy zagrożonych gatunków Polski, ponad 50% rodzimych gatunków ryb i minogów w dorzeczach Odry i Wisły jest zależne od ochrony lub narażone na wyginięcie. Ze względu na przegrodzenie budowlami hydrotechnicznymi historycznych szlaków migracji zagrożone są zwłaszcza gatunki ryb dwuśrodowiskowych oraz ryb jednośrodowiskowych daleko wędrujących. O złym stanie ichtiofauny dodatkowo decyduje występowanie aż 32 gatunków obcych, zawleczonych do naszych wód.

21. Analiza trendów zmian liczebności populacji 234 gatunków ptaków lęgowych w kraju na przestrzeni ostatniej dekady XX wieku wykazała, że gatunki związane z zalewowymi łąkami w dolinach zmniejszyły liczebność o 8%, podczas gdy gatunki związane ze zbiornikami wodnymi wykazywały wzrost o 12%. Kilka gatunków ptaków lęgowych związanych z zalewowymi dolinami rzek znalazło się na krawędzi wymarcia: batalion, biegus zmienny, błotniak zbożowy, rożeniec. Jako jedną z przyczyn ich wymarcia wymienia się redukcję wielkości i czasu trwania wiosennych zalewów doliny.

III.2 Potrzeby wodne

22. Podstawowymi zadaniami gospodarki wodnej są: zaspokajanie racjonalnych potrzeb ludności i gospodarki oraz ekosystemów wodnych i od wód zależnych.

23. Zaspokajanie zapotrzebowania na wodę społeczeństwa i gospodarki narodowej odbywa się z zasobów wód powierzchniowych i wód podziemnych. W niewielkim stopniu wykorzystywane są wody opadowe i wody poprodukcyjne. W ostatnim 25-leciu zdecydowana większość poborów (ok. 83%) realizowana była z wód powierzchniowych. W 2006 roku 83,8% poborów dokonano z wód powierzchniowych, 15,5% z wód podziemnych; zaledwie 0,8% poborów stanowiły wody z odwadniania zakładów górniczych oraz obiektów budowlanych (Załącznik, tab. Z.5). Około 85% pobieranej wody wraca z powrotem do wód powierzchniowych w postaci mniej lub bardziej zanieczyszczonych ścieków. Nie dotyczy to rolnictwa i środowiska przyrodniczego, gdzie większość wody jest zużywana na transpirację.

24. Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej w 2006 roku wyniósł 11,8 mld m3, z czego 72,7% stanowiły pobory dla przemysłu (w tym 87% stanowiły pobory sektora energetycznego), 18,0% dla gospodarki komunalnej (68% z ujęć wód podziemnych i 32% z ujęć wód powierzchniowych), 2,3% dla nawodnień rolniczych i leśnictwa oraz 7,0% dla stawów rybnych. W ostatnim 10-leciu całkowite pobory wody wahały



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57 15

się w niewielkim zakresie – od 10,9 do 12,1 mld m3/rok (Załącznik, tab. Z.5 i rys. Z.4). Rozkład wielkości poborów dla poszczególnych działów gospodarki narodowej również nie ulegał istotnym zmianom, kształtując się na poziomie ok. 70% dla przemysłu, 20% dla gospodarki komunalnej i 10% dla rolnictwa i leśnictwa (9% – stawy rybne, 1% – nawodnienia).

25. Jednym z liczących się „konsumentów” wody jest środowisko przyrodnicze. Dotychczas nie oszacowano ilościowych wymagań środowiska przyrodniczego. Wiadomo jednak, że potrzeby te są znaczne, a zły stan wielu ekosystemów i gatunków od wody zależnych może wskazywać, że obecnie potrzeby te nie wszędzie są w pełni zaspokajane.

26. W blisko połowie nadleśnictw Polski obserwuje się obniżanie poziomu wód gruntowych, czego skutkiem jest m.in. zanik śródleśnych bagien i drobnych akwenów naturalnych. Nie oszacowano dotąd kompleksowo wpływu negatywnych zmian warunków wodnych na produkcyjność lasów w skali kraju, wyrywkowe obserwacje wskazują jednak, że może on być znaczny. Zaburzone warunki wodne są najbardziej prawdopodobną pierwotną przyczyną chorobowego, masowego zamierania niektórych gatunków drzew, jakie obserwuje się w lasach w ostatnich latach – dotyczy to szczególnie drzewostanów dębowych i jesionowych, a ostatnio także olszowych.

27. W Lasach Państwowych prowadzi się szerokie działania na rzecz zwiększenia retencji. Dotychczas zbudowano ok. 3000 niewielkich urządzeń piętrzących i małych zbiorników wodnych, a planowana jest budowa ponad 1000 kolejnych. Większość tych przedsięwzięć korzystnie wpłynęło zarówno na stan ekosystemów leśnych, jak i śródleśnych ekosystemów wodno-błotnych oraz na różnorodność biologiczną lasów. Nie zawsze jednak działania te były i są oparte na podejściu systemowym, nie zawsze są w pełni zharmonizowane z kompleksową gospodarką zasobami wodnymi zlewni i nie zawsze w pełni uwzględniały uwarunkowania środowiskowe.

28. Prawie 16% Lasów Państwowych w Polsce (1430 tys. ha) ma formalny status „lasów wodochronnych”. Gospodarka w tych lasach powinna być prowadzona z uwzględnieniem priorytetu ich funkcji wodochronnej nad produkcyjną, w praktyce jednak w niewielkim stopniu różni się od gospodarki w pozostałych lasach.

29. Analiza wskaźnika ilości wody zużywanej na wytworzenie 1 000 euro krajowego produktu brutto (PKB) wskazuje na dużą wodochłonność polskiej gospodarki (rys. 2, Załącznik, tab. Z.6) i związaną z tym konieczność podjęcia działań mających na celu poprawę struktury bilansu wodnego poprzez racjonalizację potrzeb wodnych i wdrażanie nowoczesnych wodooszczędnych technologii.

30. Istotny problem gospodarki wodnej stanowią straty wody, definiowane jako różnica między wodą wyprodukowaną przez ujęcia a wodą sprzedaną, w tym starty w sieciach wodociągowych. W skrajnych przypadkach straty te mogą stanowić nawet połowę wody wyprodukowanej. Ich głównymi przyczynami są wycieki i kradzieże.

31. W ostatnich latach wystąpiła tendencja zmniejszania ogólnego zużycia wody, zwłaszcza na cele produkcyjne, oraz w ramach istniejącego zbiorowego zaopatrzenia mieszkańców. Jednocześnie zwiększa się zasięg nowych obszarów objętych zbiorowym zaopatrzeniem w wodę z sieci wodociągowych, co powoduje wzrost poboru wody szczególnie na terenach wiejskich. W tym kontekście



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57 16

szczególnego znaczenia nabiera wykorzystywanie instrumentów ekonomicznych i stymulowanie działań dla wdrażania oszczędnego gospodarowania zasobami wodnymi, w szczególności wprowadzanie wodooszczędnych technologii oraz zmniejszenie strat w systemach wodociągowych.

Wodochłonność [m3/tysiąc euro]

0

50

100

150

200

Belgia

CzechyDan

ia

Niemcy

Estonia

Hiszpa

nia

Francja

Litwa

Holand

ia

AustriaPols

ka

Portug

alia

Rumun

ia

Finlan

dia

Szwecj

a

Wiel

ka Bryt

ania

Islan

dia

Norweg

ia

Szwajc

aria

Rys. 2. Wodochłonność gospodarki narodowej w wybranych krajach

europejskich – wg Eurostat 2007

32. Rolnictwo w Polsce, na cele nawodnień zużywa relatywnie małe ilości wody (ok. 0,1 mln m3). Mały pobór wody związany jest ze znaczącym zmniejszeniem obszaru gruntów nawadnianych z ok. 340 tys. ha (1,8% użytków rolnych) w 1980 roku do ok. 76 tys. ha (0,4%) w 2006 roku. Dla porównania, w sąsiadujących krajach o większych opadach (Niemcy, Dania, Francja) nawadniane jest 5-20% powierzchni użytków rolnych. Produkcja roślinna w Polsce bazuje obecnie głównie na wodach opadowych i retencji glebowej wód pozimowych, a nawodnienia uzupełniające niedobory wodne prowadzone są w ograniczonym zakresie.

33. Wielkości poborów wody do nawodnień w najbliższej przyszłości będą zależały od scenariusza rozwoju rolnictwa. W scenariuszu „intensyfikacji” rolnictwo krajowe będzie musiało sprostać konkurencji europejskiej, niezależnie od warunków klimatycznych danego sezonu wegetacyjnego, co spowoduje wzrost obszarów nawadnianych. W scenariuszu „zrównoważonym”, w którym zakłada się, że istotną funkcją rolnictwa będzie kształtowanie krajobrazu i środowiska, część areału będzie wykorzystywana ekstensywnie i zużycie wody będzie zdecydowanie mniejsze.

34. Liczącym się użytkowaniem wód są pobory dla stawów rybnych. Całkowita powierzchnia stawów dla ryb karpiowatych wynosi ok. 70 tys. ha, z czego w użyciu jest około 50 tys. ha. Brak jest wiarygodnych szacunków powierzchni stawów pstrągowych. Roczny pobór wody do stawów ocenia się na ok. 1 mld m3. Oddziaływanie stawów na środowisko zależy od technologii produkcji. Stawy karpiowe, napełniane w okresie wiosennym i opróżniane jesienią, odprowadzają tylko 30% pobranej wody, reszta zużywana jest na parowanie, zasilanie retencji glebowej i uwilgotnienie okolicznych terenów. Stawy takie często stanowią korzystne



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57 17

siedliska dla wielu gatunków zwierząt (Natura 2000). Stawy pstrągowe, pracujące na wodzie przepływowej, odprowadzają prawie całą pobraną wodę. Niekorzystne oddziaływanie stawów polega na odprowadzaniu wód pohodowlanych zanieczyszczonych zawiesinami mineralnymi (stawy karpiowe) lub biogenami (stawy pstrągowe).

35. Szacuje się, że około 85% wód, tj. około 480 tys. ha jest użytkowane rybacko w 2356 obwodach rybackich (74% obwody jeziorowe, 24% – rzeczne, 2,3% – na zbiornikach zaporowych). Struktura połowów ryb wskazuje na zmianę sposobu rybackiego użytkowania wód i rosnące znaczenie rekreacyjnego połowu ryb (w 2006 r. połowy profesjonalne wyniosły 2,9 tys. t, a rekreacyjne powyżej 15 tys. ton), który stał się ważną gałęzią turystyki kwalifikowanej oraz czynnikiem istotnie wpływającym na stan ichtiofauny (stan ekologiczny wód) zarówno poprzez połowy jak i zarybienia wód obejmujące 24 (spośród 58) rodzimych gatunków ryb.

36. Długość śródlądowych dróg wodnych w Polsce wynosi ok. 3600 km, z czego eksploatowanych jest ok. 3300 km. Długość dróg wodnych o znaczeniu międzynarodowym wynosi 200 km, o znaczeniu regionalnym – ok. 2360 km, a pozostałe posiadają wyłącznie znaczenie turystyczne. Przewóz ładunków kształtuje się na poziomie 9,5 mln ton, a liczba przewiezionych pasażerów ok. 1 mln (GUS, 2005). Przewozy ograniczają się przede wszystkim do łatwych technologicznie transportów materiałów wydobywanych z dna rzeki (piasek, żwir) oraz węgla, które w sumie stanowią 55 – 70% ogółu przewożonych towarów.

37. W najbliższych latach nie można oczekiwać rozwoju śródlądowych dróg wodnych na potrzeby towarowego transportu wodnego. Największe ograniczenia tego rozwoju stanowią: warunki morfologiczne koryt rzek, warunki klimatyczne i hydrologiczne (krótki okres żeglugi), słaba infrastruktura żeglugowa, małe zainteresowanie przewoźników transportem wodnym oraz przyrodnicze ograniczenia w zabudowie rzek. Działania będą się raczej koncentrować na utrzymaniu tych śródlądowych dróg wodnych, których eksploatacja jest gospodarczo uzasadniona. Należy natomiast oczekiwać intensyfikacji działań zmierzających do rozwoju rekreacyjnego transportu wodnego, dostosowanego do naturalnych warunków panujących w rzekach.

38. Produkcja brutto energii elektrycznej w elektrowniach wodnych w Polsce wyniosła w 2005 roku ok. 3,7 TWh (szczytowo pompowe 1,5 TWh i przepływowe 2,2 TWh), co stanowi ok. 2,3% całkowitej produkcji energii, przy średniej w krajach UE wynoszącej 11%. Potencjał energetyczny rzek w Polsce wykorzystywany jest w ok. 12%. Ocenia się, że istnieje ponad 6 000 potencjalnych lokalizacji nowych turbin wodnych, które mogłyby przyczynić się do poprawy udziału energii ze źródeł odnawialnych. W praktyce możliwości rozwoju energetyki wodnej są silnie ograniczane przez uwarunkowania środowiskowe. W ostatnich latach obserwuje się wzrost zainteresowania małą energetyką wodną (elektrownie, których moc nie przekracza 5 MW). Jest to zbieżne z polityką UE, która do produkcji energii w małych elektrowniach wodnych przykłada szczególne znaczenie.

39. Energetyka wodna może wywierać niekorzystny wpływ na stan ekologiczny rzek. Tworzenie fizycznych barier dla migracji organizmów w górę i w dół cieku, śmiertelność zwierząt (głównie ryb) w turbinach, erozja wgłębna i zmiany struktury koryt, zakłócenie reżimu przepływów to przykłady istotnych negatywnych oddziaływań elektrowni wodnych na ekosystemy wodne. Mimo wyraźnej potrzeby dotychczas nie prowadzono kompleksowych działań zmierzających do minimalizacji



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57 18

tych oddziaływań poprzez budowę turbin przyjaznych dla ichtiofauny (nie niszczących ryb), stosowanie ekranów ochronnych i promocję efektywnych urządzeń służących migracji ryb, ani też nie wypracowano żadnych kryteriów zrównoważonej energetyki wodnej.

III.3 Ocena zagrożenia i stan zabezpieczenia przed powodzią i suszą

40. Prawo wodne definiuje powódź jako wezbranie wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach lub na morzu, podczas którego woda po przekroczeniu stanu brzegowego zalewa doliny rzeczne albo tereny depresyjne i powoduje zagrożenie dla ludności lub mienia. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (2007/60/WE) ujmuje ten problem szerzej, określając powódź jako czasowe pokrycie wodą terenu, który normalnie nie jest pokryty wodą. Zagrożenie powodziowe wiąże się z podatnością terenu na szkody i straty powodziowe na skutek wezbrań, sztormów, podtopień oraz spływów stokowych i związanych z nimi osuwisk. Podatność ta jest odnoszona do zdarzeń historycznych, a także potencjalnych, które mogą się zdarzyć, określanych w kategoriach prawdopodobnych.

41. W okresie 1941-2001 przyczyną powstawania 59% powodzi w Polsce były opady letnie. W półroczach zimowych (od listopada do kwietnia) najczęściej występowały powodzie sztormowe (13%), zatorowe (10%), roztopowe (8%) i roztopowo-opadowe (5%). Awarie urządzeń wodnych były przyczyną co 20-tej powodzi (5%). Osuwiskami powstającymi na skutek nawodnienia gruntu zagrożone są górskie rejony Polski południowej, szczególnie w obszarach fliszu karpackiego. Zasięg genetycznych rodzajów powodzi na obszarze kraju przedstawiono na rys. Z.5 (w Załączniku).

42. Powodzie w Polsce przynoszą dotkliwe szkody. Występują również ofiary śmiertelne. W katastrofalnej powodzi 1997 r. zginęły 54 osoby, uszkodzeniu lub zniszczeniu uległo ok. 77 tys. budynków, 14 tys. km dróg, 4 tys. mostów, 3 mln ha gruntów ornych. Zagrożenie oraz straty i szkody powodziowe obejmują obszar całej Polski. W okresie 55 lat (1946-2005) wystąpiło ogółem 590 przypadków powodzi, z których 15 miało charakter powodzi katastrofalnych (rys. 3), ze względu na ofiary śmiertelne i wielkość szkód gospodarczych. Znaczące powodzie w ostatnim dziesięcioleciu wystąpiły w latach 1997 i 2001, powodzie o mniejszym zasięgu pojawiały się w każdym roku (Załącznik, tab. Z.7). Wielkości strat powodziowych w poszczególnych latach są bardzo zróżnicowane. Największe straty powodują najczęściej występujące powodzie opadowe. Straty powodowane przez największe powodzie dochodzą do 1% PKB.

43. Wzrost zagrożenia powodziowego i wielkości strat powodziowych, obok przyczyn naturalnych, wynika z:

▪ rosnącego zainwestowania terenów podatnych na zagrożenie (wzrost wartości istniejącego majątku, rozbudowa infrastruktury oraz intensyfikacja trwałej zabudowy terenu),



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57 19

▪ uszczelnienia powierzchni terenu zlewni rzecznych, co powoduje zwiększenie i przyspieszenie odpływu powierzchniowego na skutek obniżenia infiltracji i retencji terenowej,

▪ intensywnego rozwoju społeczno – gospodarczego przybrzeżnego pasa morskiego, narażonego na skutki sztormów.

44. Za rozwojem zabudowy i infrastruktury nie nadążają zmiany prawno – organizacyjne w zakresie ograniczeń w zagospodarowaniu i użytkowaniu terenów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, dostosowania do warunków zagrożenia istniejącej zabudowy, a także w zakresie niezbędnych dla ograniczenia wzrostu zagrożenia warunków realizacji zabudowy trwałej. Nie nadąża również dostosowywanie do realnych zagrożeń środków ochrony przed powodzią. Towarzyszy temu brak standardów i procedur dla identyfikacji zasięgu i poziomu zagrożenia powodziowego, a także priorytetów i kryteriów ochrony przed powodzią. Jest to powodem utrzymywania się na tym samym poziomie, a wielu przypadkach wzrostu, szkód i strat powodziowych.

Rys. 3. Powodzie katastrofalne o zasięgu regionalnym w Polsce w latach 1946-2003

45. Ochrona przed powodzią opiera się obecnie na systemach technicznych obejmujących głównie: środki ograniczające wielkość wezbrania (zbiorniki retencyjne ze sterowaną rezerwą powodziową, suche zbiorniki przeciwpowodziowe, poldery i zbiorniki małej retencji) oraz środki ograniczające zasięg powodzi (wały przeciwpowodziowe i kanały ulgi).

W systemie ochrony przed powodzią wykorzystuje się blisko 100 dużych zbiorników retencyjnych (łączna pojemność całkowita ok. 3,5 mld m3) oraz ok. 0,3 mld m3 pojemności zbiorników małej retencji. Większość zbiorników retencyjnych to obiekty wielofunkcyjne i ochrona przed powodzią jest tylko jednym z ich zadań. Poldery powodziowe oraz kanały ulgi zlokalizowane są głównie w dolinie Odry. Wały przeciwpowodziowe, których całkowita długość w Polsce wynosi ok. 8500 km (Załącznik, tab. Z.8), chronią obszary o powierzchni ponad 1,0 mln ha. Tereny

Roztopowa 1979

Zatorowa 1947 1982

Sztormowa 1983 1988 1993 1995 2001

Opadowa 1960 1970 1977 1980 1997 2001

Opadowo – roztopowa 2001



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57 20

chronione wałami obejmują zarówno obszary zurbanizowane, jak i – w przeważającej części – użytkowane rolniczo.

Krajowy system ochrony przed powodzią obejmuje także systemy nietechniczne, jeszcze niekompletne, w fazie budowy i integracji:

▪ system informacyjny o przyczynach, źródłach i poziomie zagrożenia powodziowego,

▪ monitoring powodziowy i system ostrzeżeń oparte na współczesnych technologiach,

▪ zarządzanie kryzysowe, do którego należą: reagowanie w okresie zagrożenia i wystąpienia powodzi oraz odbudowa po powodzi.

Aktualnie wykorzystywane środki techniczne nie stanowią wystarczającego zabezpieczenia przed powodzią i często nie spełniają swoich funkcji ani indywidualnie, ani w systemie ochrony, a bardzo istotne środki nietechniczne (np. system monitoringu i ostrzegania, edukacja, system ubezpieczeń oraz retencja dolin rzecznych i systemów melioracyjnych) są stosowane w zbyt małym zakresie.

46. Coraz większego znaczenia nabierają straty powodowane przez gwałtowne powodzie w obszarach zurbanizowanych. Przyczyną powstawania tego typu powodzi są: zbyt mała przepustowość systemów kanalizacji deszczowej oraz brak prośrodowiskowych rozwiązań w zakresie gospodarowania wodami opadowymi w obszarach zurbanizowanych.

47. Zidentyfikowane, rozpoznane i opisane są skutki powodzi, wywołanych w zasadzie wyłącznie wylewami rzek na zagospodarowane tereny przybrzeżne, sztormami morskimi na wybrzeżu i oddziaływaniem przepływu wielkiej wody na infrastrukturę hydrotechniczną oraz obiekty inżynierskie w korycie. Nie są obliczane i szacowane szkody w majątku ruchomym indywidualnym oraz instytucji. Brak jest zasad szacowania i oszacowywania szkód i strat pośrednich, wynikających z: utrudnień w funkcjonowaniu służby zdrowia, szkół, zakładów, braku możliwości dojazdu, przerw w zaopatrzeniu w wodę, zanieczyszczeń nadzwyczajnych i powiązanych z nimi strat w produkcji rolnej w dłuższym okresie czasu.

48. Opis i rachunek szkód i strat jest prowadzony w układzie administracyjnym dla strat społeczno – gospodarczych w majątku należącym do społeczności, gmin, powiatów i województw, a straty w majątku obejmującym zabudowę hydrotechniczną są liczone i opisywane w układzie hydrograficznym, z odpowiednim przypisaniem do administratora. Te odrębne rachunki i wykazy łączone są jedynie na poziomie zbiorczym (wojewódzkim), co nie daje możliwości ich bezpośredniego powiązania w układzie zlewniowym i hydrograficznym.

49. Zakres ewidencji szkód i strat powodziowych nie został ustalony, nie ma również jednolitej metodyki ich szacowania. Brak także numerycznej bazy danych o szkodach i stratach, która umożliwiałaby analizę i ocenę skutków jednorazowych zdarzeń powodziowych, a także archiwizację danych oraz kontrolę i ocenę skuteczności środków zapobiegawczych i ochronnych stosowanych po powodzi.

50. Brak jest ponadto:

▪ regionalnych analiz w zakresie jednoznacznego powiązania źródeł i przyczyn skutków powodzi z ich rodzajami i wielkością, a także analiz i powiązań struktury



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57 21

i wielkości opadu ze skutkami nim wywołanymi w zlewni cząstkowej, wydzielonym obszarze małego układu hydrograficznego czy w obszarze lokalnego drenażu;

▪ opisu powiązań stanu ekologicznego ekosystemu wodnego (małe i główne obiegi hydrograficzne wraz z korytarzem biologicznym w warstwie glebowej i powierzchniowej oraz strefą bezpośredniego zasilania podziemnego) ze zmianami reżimu odpływu na skutek zmian struktury odpływu wód opadowych ze zlewni (zwiększenie wielkości i przyspieszenie odpływu powierzchniowego);

▪ rozpoznania i opisania skutków powodzi wywołanych osuwiskami oraz podtopieniami w obszarach zurbanizowanych; brak w tym zakresie odpowiedniej dokumentacji dla takiego rozpoznania źródeł i przyczyn tego zagrożenia, aby można było na jego podstawie podjąć środki zaradcze i profilaktyczne.

51. Poziom skuteczności obiektów powinien być oceniany w stosunku do aktualnych zadań wynikających z zarządzania ryzykiem powodziowym. Na skuteczność ochrony przeciwpowodziowej podstawowy wpływ mają nie tylko parametry obiektów, ale ich stan techniczny ostatecznie decydujący o realnym poziomie ochrony. Wszystkie obiekty ochrony przeciwpowodziowej powinny mieć określone lub zaktualizowane obszary oddziaływania, powiązane z poziomem ochrony przeciwpowodziowej, charakteryzowanym wartością przepływów maksymalnych: charakterystycznych i prawdopodobnych. Aktualnie w większości przypadków brak jest takiej oceny. Funkcjonalność obiektów pracujących w systemie nie jest dostatecznie skoordynowana. Głównym powodem tego jest fakt, że obiekty są pod zarządem różnych administratorów, reprezentujących własne interesy. Należy podkreślić także, że nie ma ogólnych zaleceń, instrukcji i ocen skuteczności funkcjonowania systemów lokalnych, regionalnych oraz ponadregionalnych, opartych na dostępnej technologii i wiedzy umożliwiającej ocenę skuteczności systemu dla różnych scenariuszy zagrożeń.

52. Brak jednoznacznych priorytetów i kryteriów ochrony obszarów o zróżnicowanym zagospodarowaniu i zainwestowaniu powoduje, że nie można w odpowiedzialny sposób ustalić hierarchii zadań i skupić się na tych, które zapewnią i poprawią efektywność systemu. Jest to związane także z brakiem systemu ubezpieczeń przeciwpowodziowych, ekonomicznego regulatora efektywności działań lub podejmowania innych decyzji w zakresie statusu terenu zagrożonego.

53. W świetle prognoz zmian klimatu przewiduje się nasilenie intensywności przede wszystkim krótkich opadów (24-godzinowych), których wysokość w środkowej i południowej części kraju może wzrosnąć nawet o 50 – 75 mm, co spowoduje zwiększenie częstości występowania powodzi lokalnych. Najbardziej niebezpieczne są skutki tych powodzi w obszarach zurbanizowanych, a także w terenach podatnych na osuwiska (południe Polski). Biorąc pod uwagę zagrożenie innymi rodzajami powodzi (w tym o zasięgu regionalnym i krajowym) należy liczyć się z eskalacją wielkości i częstotliwości zagrożenia powodziowego w Polsce.

54. Susza definiowana jest w trzech kategoriach opisujących hierarchicznie wzrost jej oddziaływania: susza atmosferyczna, susza glebowa i susza hydrologiczna. Okresowo występujące w Polsce susze powodują znaczące straty gospodarcze, głównie w rolnictwie, utrudnienia w zaopatrzeniu w wodę gospodarki komunalnej i przemysłu. Susze mogą powodować również dotkliwe straty w środowisku



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57 22

przyrodniczym. W ostatnim 25-leciu susze obejmujące co najmniej 75% powierzchni kraju wystąpiły w 13 latach. Szczególnie ostro ujawniły się niedobory zasobów wodnych w skali lokalnej. Na rys. 4 przedstawiono liczbę wystąpień susz hydrologicznych w Polsce w latach 1951-2000. W 2006 roku, na znacznej części obszaru Polski wystąpiła susza, powodując znaczne straty rolnicze: zboża jare – 20-60% średnich plonów, zboża ozime – 15-50%, rzepak – 15-45%, ziemniaki i buraki cukrowe – 20-60%, warzywa – 30-60% oraz na użytkach zielonych – 40-100% w plonach II i III pokosu.

55. Prognoza zmian klimatycznych przewiduje do roku 2070 wzrost temperatury o ok. 1,5 oC, co spowoduje wzrost częstotliwości i zasięgu susz. Przewiduje się, że do roku 2020 częstotliwość występowania suszy, na terenach dotąd dotykanych tym zjawiskiem w Polsce, może wzrosnąć dwukrotnie. Susze mogą stać się jednym z ważniejszych problemów naszego kraju i dlatego już teraz należy rozpocząć prace nad łagodzeniem ich skutków w przyszłości.

Rys. 4 Rozkład występowania susz hydrologicznych w latach 1951 - 2000

56. Suszom należy przeciwdziałać poprzez zwiększanie retencyjności zarówno obszarów rolniczych (techniczne i nietechniczne działania z zakresu małej retencji) jak i obszarów zurbanizowanych i uprzemysłowionych (zagospodarowanie wód opadowych). Bardzo istotnym elementem jest zmniejszenie wodochłonności gospodarki narodowej poprzez racjonalizację potrzeb wodnych (wprowadzanie nowoczesnych wodooszczędnych technologii w przemyśle i gospodarce komunalnej, zmianę struktury upraw rolniczych).

III.4 Ocena stanu regulacji prawnych

57. Stan regulacji prawnych, odnoszących się do gospodarki wodnej, wymaga poprawy. Jako zasadnicze problemy prawne wymagające rozwiązania należy wskazać:



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57 23

▪ nieprawidłową transpozycję Ramowej Dyrektywy Wodnej do ustawy Prawo Wodne, w szczególności: brak transpozycji lub niewłaściwe przeniesienie na grunt prawa polskiego kluczowych definicji zawartych w Ramowej Dyrektywie Wodnej; określenie w ustawie Prawo wodne celów środowiskowych w zakresie węższym niż to czyni RDW; brak w prawie polskim definicji i desygnatów dla pojęć opisujących stany wód, do których odwołują się cele środowiskowe ustawy Prawo wodne;

▪ sprzeczne z unijnym prawodawstwem wyłączenie z obowiązku przeprowadzenia oceny środowiskowej prac regulacyjnych oraz remontu urządzeń służących ochronie przeciwpowodziowej;

▪ łączenie (w praktyce działania podmiotów wykonujących prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych) zarządzania zasobami wodnymi z zadaniami związanymi z zarządzaniem majątkiem gospodarki wodnej;

▪ sektorowość obecnego systemu gospodarki wodnej oraz nieodzwierciedlenie uwarunkowań wynikających ze stanu i celów gospodarowania wodami w politykach, planach, programach i strategiach z dziedzin: przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, rolnictwa, rybołówstwa, gospodarki komunalnej i turystyki; brak zintegrowanego systemu gospodarowania i zarządzania zasobami wodnymi;

▪ brak integracji dokumentów planowania w gospodarowaniu wodami, w tym w sferze ochrony przed powodzią, z dokumentami z zakresu planowania i zagospodarowania przestrzennego; nieuwzględnienie uwarunkowań wynikających ze stanu i celów gospodarowania wodami w reformach legislacyjnych planowania i zagospodarowania przestrzennego, w tym w planowanych regulacjach dotyczących obszarów metropolitalnych, oraz prawa budowlanego;

▪ brak prawnych i ekonomicznych instrumentów zachowania i ochrony przestrzennej spójności (w skali regionalnej i lokalnej) ilości, jakości i struktury odpływu wód powierzchniowych i podziemnych;

▪ brak prawnych, zgodnych z Ramową Dyrektywą Wodną, kryteriów określania dopuszczalności korzystania z wód ze względu na stan lub wymagania ochrony ekosystemów wodnych oraz ekosystemów lądowych zależnych od wody; nieuwzględnienie ochrony przyrody w priorytetach gospodarowania wodami;

▪ niewystarczające określenie roli, zadań i kompetencji organów administracji z zakresu gospodarowania wodami w stanach klęski żywiołowej, powodzi oraz w systemie zarządzania kryzysowego;

▪ nieuregulowana sytuacja prawna nieruchomości pokrytych wodami płynącymi, przejętymi na własność Państwa na podstawie ustaw – Prawo wodne z 1962 i 1974 r.;

▪ niewystarczające uregulowanie zasad lokalizacji, utrzymania, korzystania i finansowania urządzeń wodnych na wodach publicznych, eksploatowanych przez innych użytkowników wód niż Skarb Państwa;



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57 24

▪ brak monitoringu aktów prawnych powiązanych tematycznie z gospodarką i zarządzaniem zasobami wodnymi, skutkujący niespójnością legislacji i niekorzystnymi konsekwencjami dla zarządzania wodami.

III.5 Ocena stanu zarządzania i finansowania

58. Obecnie gospodarkę wodną traktuje się jako dyscyplinę zintegrowaną, obejmującą wykorzystanie zasobów wodnych oraz ich ochronę. Takie podejście do gospodarki wodnej implikuje istotne zmiany w ocenie stanu zasobów wodnych, ich eksploatacji, działaniach inwestycyjnych oraz w zarządzaniu. Konieczność uwzględnienia wymagań przyrodniczych i ograniczeń ekologicznych przy jednoczesnej konieczności zapewnienia bezpieczeństwa ludności i podstaw dla cywilizacyjnego rozwoju stawia przed jednostkami zarządzającymi zasobami wodnymi zadania, których właściwe rozwiązanie wymaga nie tylko sprawnej i wykwalifikowanej kadry, lecz również odpowiednich instrumentów prawnych i ekonomicznych umożliwiających sterowanie procesem zarządzania zasobami wodnymi. Prace nad zreformowaniem zarządzania gospodarką wodną, rozpoczęte w Polsce w 1991 roku, nie zostały w pełni zrealizowane, a w rezultacie powstał złożony system zarządzania, w którym funkcjonuje kilku administratorów wód, a ich zadania i kompetencje nie zawsze dostatecznie precyzyjnie są określone.

59. Wody stanowią własność Skarbu Państwa, innych osób prawnych i osób fizycznych. Wody podziemne, powierzchniowe wody płynące oraz wody morza terytorialnego, morskie wody wewnętrzne stanowią własność Skarbu Państwa. Administrowanie (sprawowanie funkcji właścicielskiej) wodami należącymi do Skarbu Państwa należy do kompetencji różnych organów. Minister właściwy do spraw gospodarki morskiej, działający poprzez urzędy morskie, wykonuje zadania związane z utrzymaniem portów morskich, morskich wód wewnętrznych i ochrony brzegów morskich. Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej i regionalne zarządy gospodarki wodnej administrują wodami podziemnymi, większymi rzekami, potokami górskimi, śródlądowymi drogami wodnymi, wodami granicznymi oraz częścią związanych z nimi obiektów hydrotechnicznych. Marszałkowie administrują rzekami i kanałami o mniejszych przepływach, w tym wodami istotnymi dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa, a także m.in. wałami przeciwpowodziowymi i pompowniami odwadniającymi. Dyrektorzy parków narodowych utrzymują cieki znajdujące się na ich obszarach (ale bez dróg wodnych i wód granicznych). Organami zarządzającymi w zakresie gospodarowania wodami są: minister właściwy ds. gospodarki wodnej, Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej oraz organy jednostek samorządu terytorialnego. Skutkiem takiej organizacji jest łączenie w poszczególnych jednostkach funkcji, które z punktu widzenia czytelności systemu administrowania i zarządzania winny być rozdzielone.

60. Nadzór nad gospodarką rybacką na wodach śródlądowych znajduje się w gestii dwóch resortów: rolnictwa i środowiska. Gospodarka rybacka regulowana jest Ustawą o rybactwie śródlądowym z 1985, której zapisy nie korespondują z wymaganiami RDW. Istniejący stan prawny powoduje, że rzeczywiste władztwo w



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57 25

kwestii gospodarki rybackiej znajduje się poza kontrolą administracji odpowiedzialnej za gospodarowanie wodami, co grozi nieosiągnięciem celów środowiskowych RDW.

61. Dyrektywy w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne (85/337/EWG, tzw. dyrektywa OOŚ) oraz w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko (2001/42/WE, tzw. dyrektywa o ocenach strategicznych) nie zostały poprawnie przetransponowane do polskiego prawa. Wynikiem tego jest permanentne omijanie wymagań dyrektywy OOŚ w procesie decyzyjnym, dotyczącym przedsięwzięć z zakresu regulacji rzek i potoków. Istotnym skutkiem takiego stanu jest brak wpływu organów ochrony przyrody na podejmowane decyzje, skutkujący degradacją ekosystemów wodnych.

62. Przewidziane w ustawie Prawo wodne plany gospodarowania wodami jeszcze nie zostały opracowane. Planowanie w gospodarowaniu wodami nie zostało wystarczająco zharmonizowane z planowaniem przestrzennym. Sytuację dodatkowo komplikuje konieczność implementacji do polskiego prawa i harmonizacji z RDW planów zarządzania ryzykiem powodziowym przewidzianych dyrektywą powodziową (2007/60/WE).

63. Resort środowiska, w przeszłości odpowiedzialny za ochronę przeciwpowodziową, obecnie zachował fasadową odpowiedzialność w tym zakresie. Całość spraw związanych z ochroną przeciwpowodziową przejęło MSWiA oraz wydziały zarządzania kryzysowego urzędów wojewódzkich. Ośrodki koordynacyjno-informacyjne ochrony przeciwpowodziowej, które w zamyśle miały być głównym, merytorycznym wsparciem w podejmowaniu decyzji dla decydentów, zostały sprowadzone do roli skromnych komórek organizacyjnych w RZGW. Obserwacje, prognozy i ostrzeżenia prowadzi Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Po roku 1997 Instytut wyposażono w najnowocześniejsze technologie i sprzęt kosztem 55 mln USD. Wyposażenie to nie jest jednak odnawiane i brak jest środków na pokrycie kosztów utrzymania, co nasuwa obawę o sprawność systemu w przyszłości.

64. Gospodarka wodna nie posiada jednolitego, spójnego systemu informacyjnego. Efektem jest brak kompatybilności oraz brak aplikacji, pozwalających na jednolite gromadzenie i analizowanie danych oraz jednolite raportowanie. Szczególnie groźny jest brak narzędzi do określania bilansów wodnych zlewni, a zwłaszcza odcinkowych przepływów dyspozycyjnych oraz wielkości dopuszczalnych poborów wody. Zwraca uwagę także niczym nieuzasadniony podział katastru na część prowadzoną przez Prezesa KZGW i część prowadzoną przez dyrektorów RZGW. Zakres merytoryczny katastru, zawarty w ustawie, jest ogólny, nie kładzie nacisku na sprawy najważniejsze, związane z między innymi z wdrażaniem RDW. Należy podkreślić, że termin „kataster” potocznie kojarzy się z ewidencją gruntów i lepszym rozwiązaniem byłoby stosowanie używanej w latach ’90 nazwy – System Informatyczny Gospodarki Wodnej.

65. Finansowanie potrzeb gospodarki wodnej należy rozpatrywać dwóch aspektach:

▪ Finansowanie administrowania majątkiem gospodarki wodnej i zarządzania zasobami wodnymi,

▪ Finansowania budowy, rozbudowy i modernizacji infrastruktury gospodarki wodnej.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57 26

66. Środki finansowe związane z administrowaniem majątkiem i zarządzaniem zasobami wodnymi pochodzą z budżetu Państwa, lecz są rozproszone są w różnych częściach budżetu (m.in. gospodarka morska, gospodarka wodna, rolnictwo, transport, środowisko).

67. Finansowanie zadań administrowania majątkiem w gospodarce wodnej podzielone jest w zasadzie pomiędzy dwie grupy instytucji: regionalne zarządy gospodarki wodnej oraz wojewódzkie zarządy melioracji i urządzeń wodnych. Regionalne zarządy gospodarki wodnej obok zadań administracyjnych, odpowiadają za zarządzanie zasobami wodnymi. Tymczasem wydatkowanie środków jest całkowicie zdominowane koniecznością utrzymanie olbrzymiego majątku Skarbu Państwa, na który składają się budowle regulacyjne, budowle infrastruktury ochrony przeciwpowodziowej i żeglugi, budowle i obiekty zbiorników retencyjnych itp. W sytuacji, gdy jedynym źródłem finansowania jest budżet Państwa, na zadania z zakresu zarządzania przeważnie nie ma środków, gdyż całość pochłania utrzymanie majątku. Dane dotyczące struktury wydatków na gospodarkę wodną zawarte są w tabeli 3. 9.

Jak wynika z szacunkowych ocen, budżet państwa pokrywa tylko ok. 20% (dotyczy rzgw) potrzeb w zakresie finansowania bieżących zadań w gospodarce wodnej. Dalsze nie dofinansowywanie zadań w zakresie gospodarki wodnej spowoduje zdecydowany wzrost zagrożenia bezpieczeństwa obiektów.

Tabela 3.9 Wydatki na gospodarkę wodną w 2006 roku

Wydatki ogółem Fundusze

ekologiczne

Pomoc

zagraniczna

Środki

własne i

pozostałe Rodzaj wydatku

mln PLN mln PLN mln PLN mln PLN

Inwestycje w gospodarce wodno-

ściekowej 5 345,3 923,1 1 209,9 3 212,3

Inwestycje w gospodarce wodnej 594,9 75,5 109,6 409,8

Wydatki na utrzymanie majątku

gospodarki wodnej 175,8 - - 175,8

Ogółem 6 116,0 998,6 1 319,5 3 797,9

68. Brak jest szczegółowych danych dotyczących niezbędnych wydatków na utrzymanie majątku gospodarki wodnej i zarządzanie.

69. Budowa, rozbudowa i modernizacja infrastruktury gospodarki wodnej (bez uwzględnienia gospodarki wodno-ściekowej) przez regionalne zarządy gospodarki wodnej, urzędy marszałkowskie, parki narodowe, urzędy morskie niemal w całości finansowane jest z budżetu państwa. Na gospodarkę wodną przekazywane są także w niewielkim stopniu środki (tylko częściowe dofinansowanie wieloletnich programów inwestycyjnych) z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57 27

oraz ze Środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (Działanie 3.1 Retencjonowanie wody i zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego). Udział innych źródeł finansowania, takich jak środki własne przedsiębiorców i rolników, wojewódzkie, powiatowe i gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, ma, za wyjątkiem inwestycji służących oczyszczaniu ścieków i zaopatrzenia ludności w wodę, charakter marginalny. Dane dotyczące struktury wydatków na gospodarkę wodną zawarte są w tabeli 3. 9

70. Budowa, rozbudowa i modernizacja infrastruktury gospodarki wodno-ściekowej należy do zadań własnych gmin, finansowanych z ich budżetów z możliwością wsparcia ze środków Unii Europejskiej. Środki własne samorządów gmin pokrywają 25-60% kosztów. Zadania inwestycyjne gmin w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków są w większości związane z realizacją Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych, którego koszty na lata 2003-2015 szacuje się ostatnio na 55,9 mld zł, z tego 43,5 mld zł na rozbudowę sieci kanalizacyjnych, a 12,4 mld zł na budowę, rozbudowę i modernizację oczyszczalni ścieków. W porównaniu do roku 2003 prognozowane koszty wzrosły o 60%, głównie ze względu na znaczny wzrost kosztów budowy sieci kanalizacyjnych (o 81%), a jednostkowy koszt inwestycyjny oczyszczania ścieków wzrósł z 863 PLN/RM do 1498 PLN/RM. Dane dotyczące wydatków na gospodarkę wodno-ściekową zawarte są w tabeli 3. 9. Prognozowana wysokość niezbędnych nakładów inwestycyjnych stawia pod dużym znakiem zapytania realizację KPOŚK, a tym samym wywiązanie się z zobowiązań Traktatu Akcesyjnego do UE.

71. Internalizacja kosztów środowiskowych w systemie ekonomiczno-finansowym operatorów wodociągowo-kanalizacyjnych następuje poprzez opłaty za odprowadzanie ścieków, które jednakże pokrywają koszty środowiskowe według danych z 2000 r. zaledwie w 12% . Koszty środowiskowe z tytułu zanieczyszczenia zasobów wodnych wyniosły 4,40 mld PLN, a opłaty środowiskowe 0,55 mld PLN zł.

72. Ze względu na brak oszacowania kosztów zasobowych nie można ocenić stopnia pokrycia tych kosztów przez opłaty za pobór wody pobierane od użytkowników przez producentów wody. Nie ma żadnych danych na temat stopnia zwrotu kosztów usług wodnych w rolnictwie i w przemyśle – ani dla całych sektorów, ani dla poszczególnych użytkowników. Na podstawie wyrywkowych informacji można jedynie postawić tezę, że poszczególni operatorzy i użytkownicy partycypują w niewielkim stopniu (albo wcale) w pokryciu kosztów usług wodnych. Rolnicy gospodarujący na zmeliorowanych gruntach nie pokrywają kosztów tzw. melioracji podstawowych ani inwestycyjnych i operacyjnych kosztów pompowni. Operatorzy elektrowni wodnych w niewielkim stopniu uczestniczą w kosztach utrzymania, remontów piętrzeń i zbiorników, z których korzystają, armatorzy żeglugi nie partycypują w kosztach utrzymywania dróg wodnych, ani w kosztach inwestycyjnych, użytkownicy obwodów rybackich wnoszą opłaty nie pokrywające nakładów rzeczowo-finansowych na zarybianie. Taka sytuacja ewidentnie ogranicza dyspozycyjne środki finansowe gospodarki wodnej.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

28

III.6 Identyfikacja głównych problemów dla NSGW

73. W zakresie stanu zasobów wodnych oraz ekosystemów wodnych i od wody zależnych:

▪ Brak danych i metodyk określania potrzeb ekosystemów wodnych i zależnych od wód, w tym nieadekwatne do potrzeb siedlisk i gatunków traktowanie przepływu nienaruszalnego;

▪ Zanieczyszczenia punktowe na skutek odprowadzania nieoczyszczonych i niedostatecznie oczyszczonych ścieków komunalnych i przemysłowych; odprowadzanie nieoczyszczonych wód deszczowych z obszarów zurbanizowanych;

▪ Zanieczyszczenia obszarowe pochodzące z terenów rolniczych, zabudowy rozproszonej oraz zdegradowanych torfowisk;

▪ Zaśmiecanie koryt i dolin rzecznych;

▪ Eutrofizacja wód, szczególnie niebezpieczna dla wód jezior i Bałtyku;

▪ Erozja wodna na obszarach użytkowanych rolniczo;

▪ Zaburzenia ciągłości ekologicznej rzek i potoków;

▪ Zakłócenia reżimu przepływów rzek na skutek nadmiernych poborów wody oraz pracy obiektów hydrotechnicznych;

▪ Przekształcenia naturalnych warunków morfologicznych wód powierzchniowych poprzez zabudowę hydrotechniczną, regulację rzek i potoków, eksploatację kruszywa oraz zabiegi melioracyjne;

▪ Brak skutecznej, merytorycznej kontroli nad wydatkowaniem środków finansowych będących w dyspozycji PROW, przeznaczanych na retencjonowanie wód, regulacje małych cieków naturalnych i utrzymania koryt uregulowanych, realizowane często bez prowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko;

▪ Brak analizy rzeczywistych potrzeb regulacji i utrzymania koryt rzecznych zaliczanych do kategorii „ważne dla rolnictwa”;

▪ Przerwanie połączenia terenów zalewowych z korytami rzek;

▪ Niekontrolowana zabudowa brzegów jezior;

▪ Niezadowalający stan znacznej części ekosystemów wodnych i zależnych od wód;

▪ Nadmierna eksploatacja zasobów ichtiofauny;

▪ Fizyczne niszczenie gatunków i siedlisk, m.in. na skutek braku odpowiednich zasad prowadzenia prac utrzymaniowych i regulacyjnych;

▪ Jednakowe traktowanie akwakultury i gospodarowania zasobami ichtiofauny w wodach otwartych i wynikająca z tego sprzeczność celów gospodarki rybackiej z celami RDW.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

29

74. W zakresie zaspokajania potrzeb wodnych ludności i gospodarki:

▪ Brak metodyki opracowania oraz narzędzi do bilansów wodnogospodarczych;

▪ Niedostateczne rozpoznanie potrzeb użytkowników wód;

▪ Niepełna waloryzacja wód podziemnych; brak jednolitych kryteriów i zasad korzystania z wód podziemnych na potrzeby przemysłu i rolnictwa;

▪ Występowanie skażeń źródeł wody przeznaczonej dla celów zaopatrzenia ludności;

▪ Okresowe lokalne deficyty wody w zaopatrzeniu ludności;

▪ Niedobory wody dla celów rolniczych i brak rozpoznania realnych możliwości realizacji nawodnień z wykorzystaniem wód powierzchniowych;

▪ Duża wodochłonność przemysłu;

▪ Duże straty wody w sieciach wodociągowych;

▪ Niedostateczna sanitacja obszarów wiejskich i rekreacyjnych.

75. W zakresie zagrożenia i stanu zabezpieczenia przed powodzią i suszą:

▪ Utrata naturalnej retencji zlewni rzecznych na skutek urbanizacji, melioracji odwadniających i wylesień, prowadząca do zwiększenia zagrożenia powodzią i suszą;

▪ Utrata retencji dolin rzecznych;

▪ Brak koordynacji działań planistycznych i inwestycyjnych z zakresu ochrony przeciwpowodziowej w skali zlewni;

▪ Presja osadnicza i rozwój gospodarczy na obszarach zagrożonych; brak procedur i środków zapobiegania wzrostowi zagrożenia powodziowego;

▪ Brak regulacji prawnych oraz procedur i metodyk dla oceny ryzyka powodziowego, w szczególności: kryteriów ochrony przed powodzią, kryteriów oceny zagrożenia oraz metodyk szacowania ryzyka powodziowego, kryteriów i zasad wyznaczania terenów zagrożonych powodzią; zasad szacowania korzyści wynikających z działań dla obniżania tego zagrożenia, standardów oceny efektywności systemu ochrony przed powodzią;

▪ Niewystarczający zakres wykorzystania nietechnicznych metod ograniczania skutków powodzi;

▪ Niewystarczająca pojemność czynna sztucznych zbiorników retencyjnych;

▪ Niewykorzystane możliwości małej retencji;

▪ Brak lub utrudnione możliwości retencjonowania wody w systemach melioracyjnych; niewłaściwa eksploatacja tych systemów;

▪ Brak oceny celowości utrzymywania części technicznych obiektów ochrony przeciwpowodziowej;

▪ Brak zasad modernizacji systemu ochrony przeciwpowodziowej.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

30

76. W zakresie organizacyjno - prawnym:

▪ Łączenie w RZGW funkcji administrowania majątkiem Skarbu Państwa i zarządzania zasobami wodnymi, które powinny być rozdzielone;

▪ Niedostateczny wpływ zarządzających wodami na decyzje dotyczące użytkowania zasobów, urządzeń wodnych, zmian hydromorfologicznych;

▪ Mały wpływ „władzy wodnej” na zarządzanie ryzykiem stanów ekstremalnych;

▪ Brak jednoznacznego określenia kompetencji, zasad i form współdziałania organów administracji rządowej i samorządowej w obszarze gospodarowania wodami;

▪ Brak skutecznej koordynacji gospodarowania wodami w systemach sektorowych: wodociągi i kanalizacja, gospodarka wodno-ściekowa w obszarach zurbanizowanych i w przemyśle, odwadnianie kopalń, odwodnienia budowlane, melioracje rolne i leśne;

▪ Brak skutecznej informacji o zadaniach resortu gospodarki wodnej, wynikających z realizacji postanowień prawa Wspólnoty oraz koordynacji tych zadań z działaniami innych sektorów gospodarki;

▪ Brak integracji planów gospodarowania wodami z planowaniem przestrzennym i politykami sektorowymi;

▪ Brak jednolitego, spójnego systemu informacyjnego wspierającego gospodarowanie i zarządzanie wodami (w zakresie stanu wód, korzystania z wód, przeciwdziałania skutkom powodzi i suszy), brak standardów utrzymania i weryfikacji tych baz;

▪ Niespójny z Ramową Dyrektywą Wodną, nisko zaawansowany system monitoringu wód; brak spójności sieci monitoringu ilościowego z monitoringiem jakościowym;

▪ Brak uregulowań prawnych w zakresie oceny stanu wód zgodnie z wymaganiami RDW;

▪ Niedobór odpowiednio wykwalifikowanych kadr do realizacji zadań planistycznych i koordynacji działań z zakresu gospodarowania wodami, w tym na rzecz osiągnięcia celów RDW i ochrony przed powodzią;

▪ Ograniczone możliwości kształcenia specjalistów o profilu związanym z potrzebami gospodarki wodnej oraz kształcenia ustawicznego kadr zatrudnionych w gospodarce wodnej;

▪ Brak zaplecza badawczo-rozwojowego oraz programu badań naukowych dla potrzeb gospodarowania wodami;

▪ Brak pełnego wdrożenia procedur ocen oddziaływania na środowisko i ocen strategicznych, szczególnie w odniesieniu do obszarów Natura 2000;

▪ Niedostateczne uspołecznienie procesu decyzyjnego, zarówno na poziomie planowania, jak i pojedynczych przedsięwzięć, niedostateczna reprezentacja użytkowników;



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

31

▪ Niewystarczający zakres działań w zakresie edukacji społecznej w dziedzinie gospodarowania wodami (w tym ochrony jakości wód, ekosystemów wodnych i od wody zależnych).

77. W zakresie finansów:

▪ Brak rozdziału finansowania zarządzania od administrowania i utrzymywania majątku;

▪ Brak identyfikacji potrzeb i zasad odpowiedniego finansowania zadań z zakresu zarządzania w gospodarowaniu wodami w warunkach nowej polityki wodnej UE;

▪ Brak wdrożenia zasady zwrotu kosztów usług wodnych i polityki opartej na proporcjonalnej partycypacji w kosztach inwestycyjnych i eksploatacyjnych wszystkich użytkowników obiektów hydrotechnicznych; brak metodyki określania kosztów środowiskowych i zasobowych;

▪ Niewystarczające środki oraz brak koordynacji realizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych;

▪ Wysokie koszty eksploatacji budowli i urządzeń wodnych przy braku weryfikacji zasadności ich utrzymywania;

▪ Brak zasad i mechanizmów ekonomicznych dla dostosowania opłat za korzystanie z wód do kosztów utrzymania i eksploatacji oraz budowy urządzeń i systemów gospodarki wodnej;

▪ Niewłaściwe finansowanie służby hydrologicznej, skutkujące m.in. brakiem powszechnego i bezpłatnego dostępu do danych hydrologicznych, będących podstawą podejmowania decyzji.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

32

IV Uwarunkowania gospodarki wodnej

IV.1 Uwarunkowania międzynarodowe gospodarowania wodami Polski

1. Uwarunkowania międzynarodowe w zakresie gospodarowania wodami wynikają z międzynarodowej współpracy Polski w dziedzinie ochrony środowiska i zdrowia człowieka, prowadzonej w ramach Unii Europejskiej i umów międzynarodowych, których Polska jest sygnatariuszem.

Polityka wodna Unii Europejskiej

2. Unia Europejska opiera politykę ochrony środowiska na przyjętych przez siebie programach działań, których przedmiotem są zasady profilaktyki i zapobiegania zagrożeniom środowiska. Obecnie realizowany jest VI Ramowy Program Działań na Rzecz Środowiska (na okres od lipca 2002 r. do lipca 2012 r). Podejmuje on próbę integracji wymagań ochrony środowiska z innymi politykami i działaniami Wspólnoty. Wyznaczonym i strategicznym celem Programu w dziedzinie ochrony wód jest przede wszystkim rozwój legislacji Unii Europejskiej i jej skuteczna implementacja, integracja zagadnień środowiskowych z przedmiotem innych wspólnotowych polityk oraz promocja polityki zrównoważonego rozwoju.

3. Polityka wodna UE opiera się na zasadach IWRM – Integrated Water Resources Management (Zintegrowane Zarządzanie Zasobami Wodnymi). Do zasad tych należą:

▪ traktowanie zlewni jako podstawowego obszaru wszelkich działań planistycznych i decyzyjnych,

▪ uspołecznienie procesu podejmowania decyzji,

▪ zintegrowane podejście do wód powierzchniowych i podziemnych,

▪ traktowanie wody jako fundamentalnego czynnika kształtującego funkcjonowanie ekosystemów,

▪ wdrażanie mechanizmów ekonomicznych w gospodarowaniu wodami.

4. Ramy dla zintegrowanego gospodarowania wodami stanowią cztery europejskie dyrektywy:

▪ Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000r. ustala ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej, Dz.U. L 327 z 22.12.2000, str. 1—73

▪ Dyrektywa 2006/118/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006r. w sprawie ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniem i pogorszeniem ich stanu, Dz.U. L 372 z 27.12.2006, str. 19—31, zwana dyrektywą córką RDW;



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

33

▪ Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, zwana w skrócie dyrektywą powodziową. Dz.U. L 288 z 6.11.2007, str. 27—34

▪ Dyrektywa Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego, zwana Dyrektywą Azotanową

5. Dyrektywy te mają na celu wdrożenie działań dla osiągnięcia założonego poziomu poprawy stanu i ochrony ekosystemów wodnych i lądowych od wód zależnych. Integrują one zasoby wodne powierzchniowe i podziemne w zakresie niezbędnym do analiz i ocen ich stanu, a także działań dla ochrony zasobów wodnych. Zasadą jest respektowanie wymagań naturalnych procesów fizycznych wymiany wód i ich wzajemnych oddziaływań w skali zlewni z uwzględnieniem zachowania w jak najlepszej kondycji naturalnych warunków przyrodniczych.

Uwarunkowania wynikające z innych dyrektyw UE

6. Gospodarowanie wodami musi uwzględniać uwarunkowania wynikające także z innych dyrektyw UE, w tym:

▪ Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory, zwanej Dyrektywą Siedliskową;

▪ Dyrektywy Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków (ze zmianami), zwanej Dyrektywą Ptasią;

7. Dyrektywa Siedliskowa i Ptasia zobowiązują państwa członkowskie do utrzymania korzystnego stanu ochrony gatunków i siedlisk o znaczeniu wspólnotowym na całości swego terytorium. Znaczącą część gatunków i siedlisk o znaczeniu wspólnotowym stanowią te związane z ekosystemami wodnymi i od wody zależnymi.

Współpraca Polski w ramach ochrony Morza Bałtyckiego i wód międzynarodowych

8. Gospodarowanie wodami reguluje Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego (Konwencja Helsińska). Wprawdzie konwencja dotyczy głównie samego Bałtyku, ale niektóre jej zapisy odnoszą się do działalności w dorzeczach. W odniesieniu do NSGW najważniejsze wydają się zobowiązania Konwencji do ograniczenia spływu biogenów i innych zanieczyszczeń oraz ochrony bioróżnorodności - zarówno siedlisk i gatunków w wodach przejściowych i przybrzeżnych, jak i gatunków dwuśrodowiskowych, spędzających część cyklu życiowego w morzu a część w wodzie słodkiej.

9. Gospodarowanie wodami w Polsce musi także uwzględnić uwarunkowania wynikające z umów międzynarodowych wielo- i dwustronnych, których Polska jest sygnatariuszem.

10. W roku 1992, ustanowiono II Konwencję Helsińską - Konwencję o Ochronie Środowiska Morskiego Obszaru Morza Bałtyckiego (Dz.U .z 2000 r. Nr 28 poz. 346), która na mocy Oświadczenia rządowego o jej ratyfikacji (Dz.U. z 2000r. Nr 28 poz. 347) weszła w życie dnia 17 stycznia 2000r. W tej konwencji znalazły miejsce



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

34

zalecenia HELCOM 19/2 z dnia 26 marca 1998 roku, dotyczące.ochrony i poprawy populacji dzikiego łososia w obszarze Morza Bałtyckiego”

11. W 2007 roku przyjęto Bałtycki Plan Działań HELCOM. Wynika on przede wszystkim z potrzeby stworzenia nowej strategii w celu ograniczenia zanieczyszczeń i odwrócenia procesu degradacji środowiska Bałtyku. Odchodzi on od działań sektorowych na rzecz „podejścia ekosystemowego” oraz opiera się na wspólnym rozumieniu i definicji morza o dobrym stanie ekologicznym. Plan opiera się na systemie wizji, celów strategicznych i celów ekologicznych, których osiągnięcie stanowi podstawowe zadania krajów HELCOM.

12. Polska jest również stroną innych umów międzynarodowych z dziedziny gospodarowania wodami i ochrony wód.

Inne konwencje międzynarodowe, istotne dla gospodarki wodnej

13. Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptaków wodnych (Konwencja Ramsar). W spisie obszarów o znaczeniu międzynarodowym (tzw. Lista Ramsar) do tej pory znalazło się 13 polskich obszarów o łącznej powierzchni ponad 145 tys. ha. Lista polskich obiektów spisu Ramsar będzie musiała być w najbliższej przyszłości rozszerzona, zarówno ze względu na niereprezentatywność dotychczasowej listy, jak i ze względu na dokonane ostatnio rozszerzenie kryteriów kwalifikujących obiekty do ujęcia w spisie. Strategią implementacyjną Konwencji Ramsar jest Strategia ochrony obszarów wodno-błotnych w Polsce wraz z planem działań (na lata 2006 – 2013).

14. Konwencja o różnorodności biologicznej, sporządzona w Rio de Janeiro dnia 5 czerwca 1992 r. (Dz. U. 2002, Nr 184, poz. 1532). Jej realizacja w Polsce oparta jest o Krajową strategię ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej oraz Program działań na lata 2007-2013.

15. Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz siedlisk przyrodniczych (Konwencja Berneńska). Zapisy Konwencji Berneńskiej znalazły wyraz w Dyrektywie Siedliskowej.

16. Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt (Konwencja Bońska). Odnosi się ona do wszystkich gatunków dwuśrodowiskowych ryb wędrownych. Ponadto wiele z gatunków, których dotyczy ta Konwencja to ptaki zależne od siedlisk wodnych i błotnych.

IV.2 Uwarunkowania krajowe

Podstawa uwarunkowań formalnych

17. Ramy ogólne NSGW w prawodawstwie krajowym wyznacza Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78 poz. 483, ze zm.), która zapewnia wszystkim obywatelom prawo do życia w czystym środowisku, a na władze publiczne nakłada obowiązek prowadzenia polityki zapewniającej bezpieczeństwo ekologiczne współczesnych i przyszłych pokoleń. Wiodącą zasadą



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

35

polityki ekologicznej Państwa jest, przyjęta w Konstytucji RP, zasada zrównoważonego rozwoju (art.5).

18. Ramy szczegółowe NSGW zakreśla Uchwała Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 czerwca 2007 r. o konieczności przyjęcia i wdrożenia strategii gospodarki wodnej w Polsce (M.P. Nr 39 poz. 441). Uchwała ta wskazuje m.in., że:

„Strategia powinna zawierać rozwiązania służące: poprawie ochrony wód pod względem ilościowym i jakościowym, ochronie ekosystemów wodnych oraz bezpośrednio od nich zależnych terenów podmokłych i ekosystemów lądowych, a także wspieraniu właściwego wykorzystywania zasobów wodnych i rozwojowi nowych sposobów korzystania z nich. Regulacja taka powinna jednocześnie sprzyjać rozwiązywaniu problemów związanych z wodami transgranicznymi oraz zmierzać do obniżenia stopnia zagrożenia powodziami i suszami. Przewidziane rozwiązania powinny umożliwiać osiągnięcie pozytywnych skutków gospodarczych i społecznych, przede wszystkim w sferze zatrudnienia - narzędzia wdrażane w ramach strategii gospodarki wodnej mogą bowiem przysłużyć się zmniejszaniu poziomu bezrobocia. Konieczne jest określenie przewidywanej łącznej kwoty niezbędnych nakładów - rzeczowych i finansowych - oraz źródeł ich finansowania, a także zaplanowanie rozdziału wydatków na poszczególne lata wdrażania strategii. Pożądane jest również, by w ramach gospodarki wodnej wprowadzone zostały nowe mechanizmy finansowe z uwzględnieniem systemu handlu zanieczyszczeniami zorganizowanego w układzie zlewni hydrologicznych. Problemy gospodarki wodnej muszą być ujmowane kompleksowo. Szczególnie sprawy związane z zapobieganiem powodziom i walką z nimi powinny być ściśle powiązane z planowaniem przestrzennym. Niezbędne staje się również zbudowanie jednolitych systemów informacyjnych i informatycznych dotyczących gospodarki wodnej.”

19. Na poziomie rozporządzeń wspólnotowych istotne znaczenie dla budowy NSGW mają:

▪ Rozporządzenie (WE) nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 roku w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1783/1999;

▪ Rozporządzenie Rady (WE) nr 1084/2006 z dnia 11 lipca 2006 roku ustanawiające Europejski Fundusz Spójności (EFS) i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1164/1994;

▪ Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 roku ustanawiające przepisy ogólne dotyczące EFRR i EFS i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999.

20. Na poziomie krajowym dokumentem koordynującym realizację tego rozporządzenia jest Strategia Rozwoju Kraju 2007 – 2015 z listopada 2006 roku, stanowiąca odniesienie dla innych strategii i programów rządowych i samorządowych.

21. Podstawowym dokumentem są Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007 – 2015, także uzgodnione z Komisją Europejską, które określają krajowe priorytety w przeznaczaniu środków unijnych i krajowych na lata 2007-2013 i stanowią podstawę dla 16 regionalnych programów operacyjnych oraz krajowych programów



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

36

operacyjnych, w tym PO Infrastruktura i Środowisko oraz Program Rozwój Obszarów Wiejskich (PROW). Dokumentem istotnym dla NSGW jest Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-2014 z grudnia 2006 r. (PEP), która wodom poświęca podrozdział IV. 4. „Ochrona zasobów kopalin i wód podziemnych” oraz rozdział V. „Zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii.”

22. W zakresie krajowych uwarunkowań prawnych gospodarka wodami podziemnymi uzyskuje podstawy dla podejmowania decyzji administracyjnych w oparciu o dokumentacje hydrogeologiczne, powstające w trybie prac geologicznych regulowanych Ustawą prawo geologiczne i górnicze oraz rozporządzeniami wykonawczymi do tej ustawy. Ocena stanu aktualnego oraz wyszczególnienie kierunków dalszych działań i specyfika zadań niezbędnych dla ich realizacji są zawarte w opracowanej na zamówienie Ministra Środowiska „Polityce resortu w zakresie hydrogeologii na lata 2008 – 2015” (marzec 2008). Obejmuje ona w szczególności program zakończenia prac nad udokumentowaniem zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych i warunków hydrogeologicznych dla ustanawiania obszarów ochronnych głównych zbiorników wód podziemnych oraz program rozwoju monitoringu dla oceny stanu wód podziemnych.

Interpretacja uwarunkowań formalnych na potrzeby NSGW

23. Podstawowy problem wynikający z podanych wyżej uwarunkowań formalnych jest związany z odniesieniem strategii gospodarowania wodami do:

▪ realizacji wymagań europejskiej polityki wodnej w zakresie:

▪ zintegrowanego podejścia do wszystkich typów wód oraz zintegrowanego podejścia do gospodarowania nimi, co ma duże znaczenie dla powiązania zarządzania zasobami wodnymi z szeroko rozumianą gospodarką wodno – ściekową, w odniesieniu do gospodarki komunalnej, transportowej a także innych działań mających wpływ na jakość i ilość wód w różnych skalach przestrzennych;

▪ wymogu integracji, traktowanych dotychczas w naszym kraju odrębnie, ocen stanu ilościowego i fizyko – chemicznego oraz uzupełnienie ich w odniesieniu do wód powierzchniowych także oceną biologiczną ekosystemu, wspartą analizą i oceną morfologiczną koryta rzeki, co prowadzi do właściwej oceny stanu ekologicznego;

▪ wymogu przeprowadzenia pełnej analizy przyczynowo – skutkowej w celu poprawnej identyfikacji źródeł, przyczyn i skutków degradacji jakości ekologicznej ekosystemu wodnego w ujęciu zlewniowym, co pozwoli na identyfikację właściwych działań, które zlikwidują źródło i przyczynę tej degradacji a nie będą likwidowały jedynie jej skutku;

▪ integracji polityki wodnej z innymi elementami polityki środowiskowej – np. z polityką ochrony rożnorodności biologicznej w zakresie umożliwienia utrzymania i odtworzenia właściwego stanu ochrony ekosystemów i gatunków od wody zależnych;

▪ zapewnienia holistycznego podejścia do integracji ochrony ekosystemów wodnych z osiągnięciem celów rozwoju społeczno – gospodarczego, na bazie



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

37

koncepcji rozwoju zrównoważonego z wykorzystaniem rozwiązań w ujęciu lokalnym i regionalnym, w zróżnicowanych skalach przestrzennych zlewni lub ich części;

▪ wprowadzenia nowego podejścia do zabezpieczenia przed powodzią: odstąpienie od prostej ochrony przed powodzią przy użyciu środków technicznych na rzecz prewencji poprzez rezygnację z dalszej zabudowy terenów zagrożonych powodzią i zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia powodzi lub jej skutków w określonych miejscach.

▪ harmonizacji rozwoju społeczno – gospodarczego, ochrony ekosystemów wodnych i od wód zależnych oraz ograniczenia zagrożenia powodziowego na bazie zarządzania ryzykiem powodziowym.

24. Ten zakres wymagań decyduje, że interpretacja uwarunkowań formalnych na potrzeby NSGW ma kluczowe znaczenie dla zasięgu oddziaływania tego dokumentu, ze względu na społeczne, gospodarcze i ekonomiczne konsekwencje dokumentów programowych oraz planistycznych w zakresie gospodarowania wodami i zarządzania ryzykiem powodziowym.

25. Biorąc pod uwagę zakres oddziaływania przytoczonych powyżej dyrektyw w kontekście zasad realizacji rozwoju społeczno – gospodarczego należy stwierdzić, że istnieje konieczność wprowadzenia znacznie szerszego niż dotychczasowy, zakresu uregulowań proceduralnych, które będą koordynowały zarządzanie w gospodarowaniu wodami, w warunkach realizacji polityk sektorowych (co zostało stwierdzone także w Diagnozie). Za pilne w tym zakresie należy uznać:

▪ integrację dotychczasowej gospodarki wodno – ściekowej z gospodarowaniem wodami w skali zlewni, co pozwoli prowadzić odpowiedzialną politykę w zakresie ograniczenia alokacji zasobów wodnych oraz racjonalną ochronę ich jakości ekologicznej, w powiązaniu z aktywną polityką gospodarczą,

▪ zintegrowane gospodarowanie wodami opadowymi w obszarach poddanych urbanizacji, a następnie integrację rozwiązań w tym obszarze z rozwiązaniami w zakresie bezpiecznego odpływu wezbraniowego głównym układem hydrograficznym.

26. Dotychczasowe, krajowe uregulowania prawne nie biorą pod uwagę pełnego zakresu wymagań wynikających z podstawowych dyrektyw wodnych. Dotyczy to głównie procedury uzgodnień i akceptacji przy budowie dokumentów niższego rzędu, takich jak:

▪ Plany zagospodarowania przestrzennego na poziomie regionalnym i lokalnym (te ostatnie poprzedzone studiami uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego),

▪ Plany ochrony środowiska na poziomie regionalnym (wytyczne do tych planów opracowano w 2002 roku w Ministerstwie Środowiska, lecz brak w nich pełnego zakresu zagadnień wyczerpujących zintegrowane cele gospodarki wodnej),



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

38

▪ Programy integrujące gospodarkę leśną z gospodarką wodną (dla przykładu ocena stanu lasów z 2005 roku nie uwzględnia ich funkcji retencyjnej dla ograniczenia zagrożenia powodzią i suszą);

27. W świetle powyższego można z całą odpowiedzialnością potwierdzić, że współczesna strategia gospodarowania wodami powinna mieć charakter narodowy, gdyż jej oddziaływanie jest znacznie szersze niż w przypadku tzw. strategii sektorowych.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

39

V Perspektywy gospodarowania wodami do 2015 roku z uwzględnieniem horyzontu czasowego roku 2030 Celem perspektywicznym NSGW jest kształtowanie rozwiązań harmonijnie

łączących potrzeby społeczno-gospodarczego rozwoju kraju i wymagania

środowiskowe, w warunkach przewidywanych zmian klimatu.

V.1 Prognoza potrzeb wodnych do 2015 r. z perspektywą do r. 2030

V.1.1 Przemiany społeczno gospodarcze

Bilans demograficzny i przestrzenna struktura osadnictwa

1. Liczba ludności Polski na dzień 30 września 2007 wynosiła 38 126 tys. osób. Współczesną sytuację demograficzną Polski charakteryzuje spadek liczby ludności wynikający z odpływu za granicę i ze spadku liczby urodzeń. Oba powyższe zjawiska w ostatnich latach powodowały depopulację miast, do której przyczyniała się także suburbanizacja. Saldo ludności wiejskiej pozostawało dodatnie. Do roku 2015 przewiduje się spadek liczby ludności o ok. 1 mln zaś do roku 2030 o dalsze 1,5 mln osób. Nie będzie to miało istotnego znaczenia dla gospodarki wodnej.

2. Poważnym problemem dla gospodarki wodnej jest rozwój suburbanizacji, czyli ekspansja przestrzenna zabudowy mieszkaniowej, przemysłowej i usługowej w strefach podmiejskich, przyczyniająca się do wzmożonej konsumpcji zasobów (w tym wody) i postępującej ich degradacji a także intensyfikacji deformacji reżimu odpływu. Wynikające stąd problemy szczegółowe dla gospodarki wodnej to:

▪ wzrost powierzchni zabudowanej (uszczelnionej) – np. powierzchnia obszarów zabudowanych w promieniu 10 – 15 km od Warszawy w latach 1950 – 2002 wzrosła trzykrotnie (do ok. 13 %); powoduje to przyspieszenie odpływu i wzrost zagrożenia powodziowego; obserwuje się też niebezpieczną tendencję zawłaszczanie obszarów przydatnych dla rolnictwa a nawet chronionych;

▪ rozproszone osadnictwo, które zwiększa zużycie wody, utrudnia kanalizację obszaru (relatywnie podwyższone koszty infrastruktury technicznej), powoduje osuszanie terenów podmokłych i obniżanie poziomu wód gruntowych;

▪ wielopasmowe arterie komunikacyjne z rozległymi powierzchniami parkingowymi powodujące wzrost uszczelnienia oraz problemy z odprowadzaniem wód opadowych, i zanieczyszczenie wód odprowadzanych,

▪ brak ciągłości przestrzennej terenów zurbanizowanych (rozproszona zabudowa) skutkujący nadmiernie rozbudowaną i nieefektywną siecią dróg, a w konsekwencji wzrostem uszczelnienia i przyrostem sieci dróg przyspieszonego spływu.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

40

3. Proces suburbanizacji odgrywa istotną rolę w podnoszeniu jakości życia mieszkańców obszarów metropolitalnych. Konieczne jest jednak takie kształtowanie tego procesu, aby zachować w możliwie największym stopniu dotychczasowy bilans wodny.

4. Proces metropolizacji ma istotne znaczenie dla NSGW w Polsce, a w szczególności: dla gospodarki wodno – ściekowej (ze względu na koncentrację potrzeb wodnych), dla ochrony przed powodzią (ze względu na wzrost zagrożenia powodziowego na skutek utraty naturalnego bilansu wodnego oraz przyspieszenia i wzrostu odpływu wód opadowych), a także ze względu na wzrost zagrożenia ekologicznego, związany z przyspieszonym odpływem zanieczyszczonych wód opadowych z obszaru metropolii.

5. Obszary wiejskie, czyli położone poza granicami administracyjnymi miast, stanowią 93,2% obszaru Polski. Liczba ludności zamieszkującej tereny wiejskie utrzymuje się na podobnym poziomie przez cały okres powojenny.

6. Proces zmian liczby ludności wiejskiej jest zróżnicowany przestrzennie: trwa wyludnianie się wsi na obszarach peryferyjnych (Polska wschodnia) oraz koncentracja ludności na obszarach metropolitalnych i dekoncentracja ludności w samych miastach (suburbanizacja). Urbanizacja dotyczy również obszarów wiejskich wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych (centra handlowe, magazyny, hurtownie itp.).

7. Problemy gospodarki wodnej w obszarach wiejskich dotyczą i będą dotyczyły zaopatrzenia wsi w bieżącą wodę, kanalizacji oraz rozwoju turystyki i rekreacji wiejskiej (agroturystyka, ekoturystyka)

8. Rozwój obszarów wiejskich, zdominowanych dotychczas przez rolnictwo, związany jest z rozszerzeniem takich funkcji jak: usługi, turystyka, mieszkalnictwo i leśnictwo. Turystyka i rekreacja wiejska (agroturystyka, ekoturystyka) może w przyszłości rozwijać się dynamicznie (w krajach UE z wypoczynku na wsi korzysta ok. 25% mieszkańców miast). Warunkiem jest atrakcyjność przyrodnicza i kulturowa. Ponadto w Polsce nie słabnie zainteresowanie budową tzw. drugich domów, z których część to domy całoroczne. Trend ten powoduje zamianę części użytków rolnych na działki budowlane. Nadmierna rozbudowa osiedli letniskowych może jednak stanowić zagrożenie dla środowiska, szczególnie tam, gdzie brak kanalizacji i systemu utylizacji nieczystości. Należy założyć, że trend związany z rozszerzeniem funkcji wsi będzie także stymulował dalszy rozwój kanalizacji i oczyszczalni ścieków.

Przemiany w przemyśle

9. Sektory kluczowe w polskiej gospodarce (wg wielkości produkcji globalnej) to (poza rolnictwem): budownictwo, produkcja artykułów spożywczych, produkcja energii elektrycznej, produkcja metali, produkcja wyrobów metalowych. W powyższych sektorach woda jest czynnikiem: technologicznym (przetwórstwo przemysłowe) i chłodniczym (energetyka).

10. Sektory te korzystają zarówno z wód powierzchniowych jak i podziemnych (kopalnianych). Rozkład udziału tych typów wód w poborach przez omawiane sektory w roku 2004 przedstawiono w poniższej tabeli (na podstawie analizy naukowej).



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

41

Udział w poborach w roku 2004, w odniesieniu do zasobów

Udział w poborach wód powierzchniowych

Udział w poborach wód podziemnych

Nazwa sektora

[%] [%]

Górnictwo 0,1 0,5

Przetwórstwo przem. 5,2 8,9

Energetyka 75,3 1,5

11. Zużycie wody w gospodarce jest zależne od dwóch czynników: wzrostu gospodarczego oraz wodochłonności. W związku z tym prognoza poborów wody w roku 2015 przez przemysł, energetykę i górnictwo została przeprowadzona metodami ekonometrycznymi w oparciu o prognozę globalnej wartości produkcji, bazującą na danych zawartych w dokumentach strategicznych oraz o prognozę zmian współczynników wodochłonności.

12. Wartości historyczne poborów wód powierzchniowych i podziemnych w roku 2004 oraz wartości tych poborów prognozowane na rok 2015 wraz z ich procentową relacją do odpowiednich wartości poborów z roku 2004 zestawiono w tabeli poniżej.

Prognoza poborów na 2015 dla wód powierzchniowych (Po) / podziemnych (Pd)

Sektor

Produkcja globalna 2004 r. [mln zł]

Prognoza produkcji

2015 r. [mln zł]

Pobory 2004

Po / Pd [hm3/rok]

wg modeli Mamdaniego

Po / Pd [hm3/rok]

wsp. wodochłon. z 2004r. Po / Pd

[hm3/rok]

Górnictwo 33 425 34 134 11,80 / 8,30 2 (17%) / 4 (48%) 12 (100%) / 8,5 (100%)

Przetwórstwo przemysłowe 598 017 948 900 485,50 /

145,80 225 (46%) /56 (38%) 771(159%)/ 232 (159%)

Energetyka 63 102 87 797 6 971,10/ 25,20 7608(109%)/24(96%) 10669(156%)/35(140%)

13. Zasadniczy wpływ na wyniki prognozy poborów wody ma wodochłonność. Jeśli przyjmie się malejącą dynamikę zmian współczynników wodochłonności (modele Mamdaniego), to otrzymuje się znaczne zmniejszenie prognozowanych poborów wody w stosunku do przypadku opartego na założeniu o niezmienności wodochłonności analizowanych sektorów gospodarki, a co ważniejsze także w stosunku do poborów historycznych w roku 2004 (poza energetyką, dla której w tym przypadku przewiduje się niewielkie zmiany poborów; w pozostałych sektorach gospodarki spadek zużycia wody przekracza 50%). Dane historyczne dla większości sektorów gospodarki potwierdzają, iż wzrostowi produkcji towarzyszy spadek zużycia wody. Wynika to z wprowadzania rozwiązań ograniczających wodochłonność produkcji.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

42

14. Powyższe tendencje znajdują pełne odbicie w dotychczasowym poziomie zużycia wody przez przemysł, który od lat utrzymuje się na prawie stałym poziomie, wynoszącym około 7,6 – 8,3 km3 wody. Biorąc pod uwagę zarówno trudności w odpowiedzialnym prognozowaniu tego zużycia jak i konieczność oszczędzania oraz wprowadzania do przemysłu technologii wodooszczędnych, można przypuszczać, że w horyzontach czasowych 2015 i 2030 poziom tego zużycia zmaleje. Przemysłowy pobór wód stanowi wielokrotność zużycia komunalnego i jako taki musi być odrębnie rozważany.

Przemiany w energetyce

15. Przemiany w energetyce, związane ze wzrostem udziału energii odnawialnej w bilansie energetycznym kraju mają znaczenie dla poziomu zużycia wody oraz ze względu na wpływ inwestycji energetycznych na stan ekosystemów wodnych. Pod uwagę wzięto dwa rodzaje energii odnawialnej: energetykę wodną oraz produkcję biogazu i biomasy. W obu przypadkach wzrost pozyskania energii z tych źródeł może być ograniczany przez zasoby wodne oraz przez uwarunkowania środowiskowe związane z ekosystemami od wód zależnymi.

16. Do produkcji biogazu i biomasy predestynowane są obszary rolnicze głównie w środkowej i północnej części kraju, a także wszystkie rejony rozwijających się obszarów metropolitalnych. Możliwości rozwoju tego typu produkcji są jednak silnie ograniczone przez możliwości zaspokojenia jej potrzeb wodnych. Produkcja tego rodzaju energii wymaga dużych ilości wody uzupełniającej naturalne zasoby w okresie wegetacyjnym. Istnieją także ograniczenia środowiskowe, związane z technologią pozyskania biogazu. Z punktu widzenia różnorodności upraw służących produkcji biomasy, nie ma istotnych ograniczeń obszarowych na terenie Polski.

17. Produkcja energii wodnej jest odrębnie uwarunkowana. W Polsce podobnie jak w innych krajach europejskich istnieją silne sprzeciwy dla budowy dużych elektrowni wodnych, głównie z powodów środowiskowych (ze względu na niekorzystny wpływ elektrowni na ekosystem rzeki i terenów przyległych) i społecznych. Perspektywy rozwoju energetyki wodnej mogą być związane głównie z kompleksową modernizacją istniejących elektrowni oraz dalszym rozwojem MEW. Szacuje się, że możliwy do wykorzystania techniczny potencjał wodnej energii przepływowej wynosi ok. 12 tys. GWh. Zasoby techniczne tego potencjału dla poszczególnych dorzeczy wynoszą: dorzecze Wisły – 77.6%, dorzecze Odry – 20.1% i rzeki Przymorza - 2.3%.

18. Ograniczenia rozwoju energetyki wodnej wynikają z zapisów Ramowej Dyrektywy Wodnej UE (a także innych - Dyrektywa Ptasia, Dyrektywa Siedliskowa), która w tym zakresie ogranicza możliwość osiągnięcia celu Dyrektywy Energii Odnawialnych. W Polsce nie wybuduje się w najbliższym czasie dużej elektrowni wodnej. Szacuje się natomiast, że istnieje ok. 2000 potencjalnych lokalizacji dla MEW, ale w wielu przypadkach problem negatywnego oddziaływania na środowisko pozostaje. Wymagania Ramowej Dyrektywy Wodnej UE wymuszają też nowe podejście do rozwiązań obiektów hydrotechnicznych z wykorzystaniem najlepszych praktyk do ich projektowania, realizacji i utrzymania. Rozwój energetyki wodnej będzie też zależał od poziomu rozwiązania zagadnień formalno - prawnych. Obejmują one dwa ważne działy gospodarki: wodną i energetyczną i muszą uwzględniać strategię rozwoju obu



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

43

tych branż, co zadecyduje o ukształtowaniu się rynku dla energetyki wodnej oraz o tempie i kierunkach jej rozwoju.

Przemiany w rolnictwie i leśnictwie

19. Użytki rolne zajmują powierzchnię 19 148,2 tys. ha, (w tym ok. 6 mln gruntów nieuprawianych) co stanowi 61,2% powierzchni Polski. W roku 2005 średnia powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwach, które prowadziły działalność rolniczą wynosiła 6,19 ha, Na stan gospodarki wodnej wywiera duża liczba gospodarstw rolnych wynosząca ponad 2 mln (w Niemczech ok. 0,8 mln), w tym prawie 1 mln to gospodarstwa niskotowarowe o powierzchni poniżej 5 ha. Występują jednak i duże gospodarstwa o powierzchni ponad 500 ha.

20. Brak jest w chwili obecnej oficjalnych prognoz odnośnie przyszłych potrzeb w zakresie poborów wody dla rolnictwa. Prognozowany spadek liczby ludności Polski a także wprowadzanie nowych „wodooszczędnych” odmian w wyniku postępu biologicznego może skutkować zmniejszeniem zapotrzebowania na wodę niezbędną dla wyprodukowania jednostkowego plonu. Jednakże część użytkowanych rolniczo gruntów przekazywana jest na uprawy roślin przemysłowych wykorzystywanych do produkcji biopaliw i pozyskania energii. Nie są znane skutki i zagrożenia stąd wynikające dla środowiska, w tym stanu wód.

21. Rozwój rolnictwa, konieczność sprostania konkurencyjnemu rolnictwu europejskiemu spowoduje znaczne zwiększenie potrzeb w zakresie poborów wody do nawodnień, szczególnie w przypadku spełnienia się prognoz ocieplenia klimatu w Polsce. Wzrost temperatury spowoduje bowiem zwiększenie ewapotranspiracji przy spodziewanym zmniejszeniu opadów w okresie wegetacyjnym. Polskie rolnictwo nie jest przygotowane do zapobiegania skutkom suszy. Może okazać się, że ograniczenie dostępu do wody będzie stanowić po roku 2030 barierę rozwoju rolnictwa również w naszym kraju.

22. Należy zwrócić uwagę, że rolnictwo jest dość specyficznym użytkownikiem wody. Wzrost plonów dla danej odmiany roślin jest równoznaczny ze zwiększeniem objętości pobranej wody. W odróżnieniu od innych użytkowników wody, rolnictwo wraz z leśnictwem (podobnie jak roślinność naturalna) charakteryzuje się poborami bezzwrotnymi. Całość wody zamieniana jest w parę wodną, podczas gdy inni użytkownicy znaczną część pobranej wody odprowadzają do odbiorników w postaci mniej lub bardziej oczyszczonych ścieków.

23. Brak wyraźnych programów rozwoju rolnictwa, nieznany konieczny poziom produkcji żywności w kraju dla zaspokojenia potrzeb ludności, nierozpoznany wpływ spodziewanego postępu biologicznego oraz globalnych zmian klimatu powodują, że wszelkie prognozy potrzeb wodnych rolnictwa, w tym nawodnień wodami powierzchniowymi i podziemnymi obarczone są bardzo dużym błędem. Niezbędne jest oddzielne opracowanie strategii gospodarowania wodą w rolnictwie, w tym dokonanie oceny potrzeb nawodnień upraw polowych sadowniczych i roślin przemysłowych.

24. Przewiduje się wzrost zapotrzebowania na wodę hodowli ryb, szczególnie, że rozwija się hodowla gatunków bardziej wymagających, przede wszystkim pstrągów.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

44

Zwiększone pobory na zasilanie stawów rybnych powodują deformację reżimu przepływu, a zrzuty wody ze stawów – wzrost zanieczyszczenia wód rzecznych.

25. Rolnictwo, szczególnie intensywne, wielkoobszarowe, stanowi realne zagrożenie dla jakości wód powierzchniowych i podziemnych. Główne źródła związków biogennych (azot, fosfor) to hodowla zwierząt (bydło, trzoda chlewna, drób) z powodu niewłaściwego przechowywania nawozów organicznych, środków ochrony roślin oraz nieprawidłowego nawożenia pól nawozami organicznymi i mineralnymi. Problemem jest również stan higieny zagród i obejścia gospodarczego.

26. Grunty leśne oraz zadrzewienie i zakrzewienia pokrywają 9 338,5 tys. ha, czyli 29,9% powierzchni kraju. Powierzchnia lasów w Polsce wynosi 9 000,5 tys. ha, co daje średnią lesistość na poziomie 28,8%. Przewiduje się zwiększenie lesistości kraju do 30% do roku 2020, a do 33% do roku 2050. Plany zalesień powinny uwzględniać retencyjną funkcję lasów na potrzeby ograniczenia zagrożenia powodziowego. Jednocześnie należy oszacować ich rolę w kształtowaniu bilansu wodnego.

Sytuacja transportu wodnego

27. Polski śródlądowy transport wodny należy oceniać w kategoriach transportu towarowego i pasażerskiego. Transport towarowy wg aktualnej oceny dotyczy praktycznie rzeki Odry a pasażerski, głównie turystyczny, odnosi się do większego systemu rzek i kanałów na terenie Polski. Transport towarowy wymaga nowoczesnej bazy technicznej o odpowiednich parametrach, pasażerski zaś dostosowania jednostek pływających do parametrów rzek lub istniejących kanałów. W Polsce eksploatowanych jest 2720 km dróg wodnych z czego przypada na: rzeki - 2110 km, rzeki skanalizowane - 644 km, kanały żeglowne - 331 km i na jeziorne żeglowne - 260 km

28. Za żeglowne rzeki uważa się rzeki: Wisłę od ujścia Przemszy, Odrę od Raciborza oraz ujściowe odcinki głównych dopływów (znaczenie drugorzędne lub formalne).

29. Praktyczne funkcjonujące obecnie drogi wodne Polski to Wisła i Odra na w/w odcinkach oraz istniejące pomiędzy nimi połączenie rzeczno-kanałowe. Łączna długość tych dróg wynosi 1950 km z czego na Wisłę przypada 970 km, odrzańską drogę wodną (z Kanałem Gliwickim) 690 km oraz na Kanał Bydgoski z Notecią i Wartą 290 km. Odrzańska droga wodna ma oprócz w/w połączenia, także połączenie z zachodnim europejskim systemem dróg wodnych poprzez kanały Odra-Szprewa, stanowiący połączenie Śląsk-Berlin i Odra-Hawela, stanowiący połączenie Szczecin-Berlin. Parametry techniczne odrzańskiej drogi wodnej są zróżnicowane i wynikają z różnego typu zabudowy hydrotechnicznej a także ze stanu technicznego obiektów drogi wodnej i jej zaplecza w postaci portów i przeładowni, które w większości nie są eksploatowane. W ostatnich latach przewozy żeglugą śródlądową na Odrze osiągają wartość około 9 mln ton/rok. Wg „Programu dla Odry 2006” modernizacje drogi wodnej i dostosowanie jej do parametrów drogi klasy III umożliwi przewóz ładunków do 20 mln ton/rok. Nie będzie to jednak droga jako całość dostosowana do standardów UE a także do rozwijających się technologii transportu. Funkcjonowanie odrzańskiej drogi wodnej wspomagane jest retencją zbiornikową alimentacyjną, której wartość – w świetle zmian klimatycznych, musi zostać oszacowana.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

45

30. Znaczenie drogi wodnej Wisły jest niewielkie. Żegluga śródlądowa ma znaczenie lokalne, głównie na odcinkach: górnej Wisły (skanalizowanej), warszawskiej i dolnej.

31. Perspektywy rozwoju śródlądowego transportu wodnego określone w „Polityce transportowej Państwa na lata 2006-2025 definiuje się w zakresie: podwyższenia standardów dróg wodnych Odry i dolnej Wisły w zakresie i czasie wynikającym ze szczegółowych analiz, wspieranie odnowy floty dla przewoźników krajowych oraz promowanie i wspieranie inicjatyw lokalnych zmierzających do wykorzystania żeglugi śródlądowej.

32. Prace na odrzańskiej drodze wodnej realizowane są wg programu Odra 2006. Problem drogi wodnej górnej Wisły wymaga kompleksowej oceny, głównie w zakresie jej wykorzystania przy nieaktualnych założeniach oraz niepełnej infrastrukturze. Reaktywacja transportu towarowego na tej i innych drogach wodnych, ma małe szanse realizacji w okresie do 2015 a nawet do 2030 roku.

V.1.2 Ochrona wód i ekosystemów z nimi związanych

33. Wypełnienie zobowiązań Polski wynikających z Dyrektywy Ptasiej i Dyrektywy Siedliskowej wymaga utworzenia w Polsce sieci Natura 2000, obejmującej w formie obszarów ptasich ok 17-18% terytorium kraju (obecnie ok. 14%), a w formie obszarów siedliskowych – ok. 11-14% (obecnie ok. 8%). Łącznie obszary Natura 2000 musiałyby zająć ok. 20% terytorium Polski. Doliny rzeczne oraz inne obszary występowania ekosystemów wodnych i od wody zależnych będą pokryte tymi terenami w stopniu znacznie wyższym niż średnia krajowa.

34. Inne wymogi Dyrektywy Ptasiej i Siedliskowej dotyczą całości terytorium kraju i obejmują one:

a) obowiązek zapewnienia nadzoru całych krajowych zasobów gatunków i siedlisk przyrodniczych (także poza terenami chronionymi) – w znacznym stopniu dotyczący ekosystemów wodnych i od wody zależnych,

b) obowiązek ochrony wskazanych w Dyrektywach gatunków roślin i zwierząt – w tym, dla niektórych gatunków, zakaz niszczenia ich schronień i lęgowisk; w znacznej części są to gatunki związane z ekosystemami wodnymi i od wody zależnymi,

c) obowiązek ochrony korytarzy ekologicznych – co dotyczy wszystkich cieków i ich dolin.

35. Realizacja zobowiązań Polski wynikających z Konwencji o Różnorodności Biologicznej, w tym tzw. celu 2010, wymaga również istotnego uzupełnienia Krajowego Systemu Obszarów Chronionych – utworzenia 3-4 nowych parków narodowych (istnieją 23), ok. 300-400 rezerwatów przyrody (istnieje ok. 1400), ok. 20-40 parków krajobrazowych (istnieje 120). Nowe obiekty w znacznym stopniu obejmować będą ekosystemy od wody zależne i doliny rzeczne. Znacznego uzupełnienia wynika system Obszarów Chronionego Krajobrazu. W systemie tym powinna się docelowo znaleźć większość „naturalnych” i „półnaturalnych” dolin rzecznych.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

46

36. Inne zobowiązania wynikające z ochrony różnorodności biologicznej muszą być stosowane na obszarze całego kraju, niezależnie od systemu obszarów chronionych. Są to „twarde” obowiązki dotyczące ochrony gatunkowej (w tym ochrona siedlisk gatunków chronionych), a także „miękkie”, lecz nie mniej ważne obowiązki wynikające z aktów wykonawczych do ratyfikowanych przez Polskę konwencji międzynarodowych (np. zasada stosowania tzw. podejścia ekosystemowego we wszystkich sposobach użytkowania ekosystemów, zasada zapewnienia odpowiednich zasobów wodnych dla ekosystemów od wody zależnych, unikanie nowych i likwidacja istniejących barier w migracji na rzekach łososiowych, ochrona naturalnych procesów linii brzegowej morza, pieczołowite uwzględnianie zagadnień różnorodności biologicznej w ocenach oddziaływania na środowisko itp.).

37. Polityka środowiskowa Polski musi być zgodna z planem prac Unii Europejskiej na rzecz ochrony różnorodności biologicznej (obejmującym m. in dążenie do realizacji, choćby z opóźnieniem, tzw. celu 2010). Wynika stąd m. in obowiązek dążenia do poprawy stanu całych krajowych zasobów gatunków i siedlisk przyrodniczych „znaczenia europejskiego”. Wykonanie tego obowiązku w znacznym stopniu musi mieć miejsce w ekosystemach wodnych i od wody zależnych.

38. Realizacja celów ochrony przyrody nie wyklucza inwestycji na obszarach chronionych, choć oczywiście nakłada na nie istotne ograniczenia – wymaga takiego planowania i projektowania przedsięwzięć, które zapewni realizację inwestycji, przy minimalizacji niekorzystnego jej wpływu na środowisko.

39. Konieczność zaspokojenia potrzeb wodnych ekosystemów stanowi istotny element gospodarowania zasobami wodnymi i będzie silnie warunkować możliwości realizacji innych potrzeb wodnych. Brak jednak na chwilę obecną ilościowego oszacowania.

V.1.3 Prognoza potrzeb wodnych w horyzoncie czasowym 2015

40. Przy obecnym poziomie stosowania wodociągów, zużycie wody w gospodarce komunalnej, przypadające na 1 mieszkańca nie przekracza 59 m3/osobę/rok. Do 2015 roku należy założyć wzrost poziomu zwodociągowania o 10%, co daje wzrost zużycia wody do 65 m3/osobę/rok. Dodatkowo, należy założyć 5% wzrost zużycia wody związany z rozwojem urbanizacji, co sugeruje zużycie 68 m3 na 1 mieszkańca w roku. Prognozując liczbę ludności bez uwzględnienia migracji zewnętrznej na ok. 38 mln, otrzymujemy zużycie wody wynoszące około 2 584 hm3 w roku. Stanowi to wzrost w stosunku do obecnego zużycia o 342 hm3 w roku, co nie rodzi zagrożenia ale równocześnie nie zwalnia z obowiązku ochrony zasobów.

41. Brak racjonalnych podstaw do poprawnej prognozy zużycia wody w przemyśle. Wysoce prawdopodobny jest spadek zużycia ze względu na wprowadzanie technologii wodooszczędnych. Każdy 1% oszczędności daje około 84 hm3/rok, które można wykorzystać dla pokrycia deficytów wody. Prognozując zużycie wody w przemyśle należy przyjąć oszczędności od 0 do 10%. Daje to prognozowane zużycie w granicach 7 540 – 8 378 hm3/rok wody (w tym pobory zwrotne i bezzwrotne).

42. Wodę dla rolnictwa i leśnictwa należy prognozować w warunkach przewidywanych deficytów związanych ze skutkami suszy oraz ze wzrostem produkcji biomasy na



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

47

potrzeby wzrostu energii ze źródeł odnawialnych. Dotychczasowy pobór wody na cele rolnicze wynosi 1 180 hm3/rok. Przewidywać należy wzrost zużycia o co najmniej 10%, czyli do wartości około 1 300 hm3/rok.

43. W powyższy sposób szacowana suma poborów wody na cele komunalne, przemysłowe i rolnicze w 2015 roku wynosi około 11 424 – 12 262 hm3/rok. Jest to pobór na poziomie podobnym jak dotychczas. Zmiany nastąpią jednak w przestrzennej lokalizacji poboru i jego źródłach (możliwe zwiększenie poboru z wód podziemnych) oraz w czasowym (sezonowym) rozkładzie jego wielkości. Pogorszą się relacje pobór – zasób w obszarach metropolitalnych i w obszarach intensyfikacji rolnictwa. Należy więc liczyć się z koniecznością zastosowania dodatkowej retencji wody, której wartość powinna zostać oszacowana sezonowo i zlokalizowana obszarowo.

44. Potrzeby wodne środowiska, w tym obszarów chronionych i renaturyzowanych wymagają odrębnego oszacowania. Odbudowa naturalnej retencji, a także obniżenie odpływów powodziowych spowoduje zamknięcie bilansu i wyrównanie odpływu. Oszacowania wymaga zasięg i poziom zabezpieczenia minimalnych odpływów biologicznych.

45. Obniżenie zagrożenia powodziowego do 2015 roku, w zakresie potrzeb wodnych, wymaga powiększenia retencji przeciwpowodziowej, w tym budowy systemów retencji technicznej, uwzględniających odbudowę retencji naturalnej oraz rozwoju retencji wód opadowych w obszarach objętych procesem urbanizacji. Te działania będą jednocześnie „pracowały” na ochronę i poprawę bilansu wodnego, a także poprawę jakości biologicznej ekosystemów wodnych i na przeciwdziałanie niekorzystnym zmianom hydromorfologicznym. Aby można było to zrealizować należy doprowadzić wcześniej do:

▪ oceny funkcjonalności istniejących środków ochrony przed powodzią, w ujęciu kompleksowym, obecnie i w warunkach prognozowanych zmian i wzrostu zagrożenia,

▪ określenia reguły i procedur planowania przestrzennego i użytkowania terenu w obszarach narażonych na zagrożenie i .mogących wpłynąć na jego wzrost w celu systematycznego obniżania zagrożeni powodziowego.

V.1.4 Perspektywa potrzeb wodnych w horyzoncie czasowym 2030

46. Zaopatrzenie w wodę gospodarki komunalnej: do 2030 roku należy założyć dodatkowy wzrost o 5% zużycia wody związany z rozwojem urbanizacji, co sugeruje zużycie 71 m3 na 1 mieszkańca na rok (wzrost może być dużo większy, jeśli nie będą podjęte działania dla wdrażania metod oszczędnego zużycia wody). Prognozując liczbę ludności bez uwzględnienia migracji zewnętrznej na ok. 36,825 mln, otrzymujemy zużycie wody wynoszące około 2 614 hm3 w roku. Stanowi to wzrost w stosunku do obecnego zużycia o 372 hm3 w roku.

47. Woda dla przemysłu: jak stwierdzono wyżej brak racjonalnych podstaw do poprawnej prognozy zużycia wody w przemyśle. Prognozując zużycie wody w przemyśle w horyzoncie 2030 roku należy przyjąć oszczędności związane ze spadkiem



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

48

współczynnika wodochłonności wynoszące około 15%. Daje to prognozowane zużycie na poziomie 7 122 hm3 wody w roku.

48. Wodę dla rolnictwa i leśnictwa należy prognozować w warunkach przewidywanych deficytów związanych ze skutkami suszy oraz ze wzrostem produkcji biomasy na potrzeby wzrostu energii ze źródeł odnawialnych. Przewidywać należy znaczny wzrost zużycia w stosunku do obecnego, szczególnie w przypadku spełnienia się prognozy zmian globalnych klimatu.

49. W ten sposób szacowana suma poborów wody na cele komunalne, przemysłowe i rolnicze w 2030 roku wynosi około 11 152 hm3. Jest to pobór na podobnym jak dotychczas poziomie (np. w stosunku do 2005 i 2004 roku). Utrzymają się trendy zmian jak dla horyzontu czasowego 2015, co spowoduje konieczność dalszego retencyjnego przysposobienia dorzeczy.

50. Podobnie jak na poziomie 2015, zabezpieczenie potrzeb wodnych środowiska, w tym powiększonego areału obszarów chronionych, wymaga oszacowania i powiązania z odbudową naturalnej retencji. Należy tutaj również oszacować zasięg i poziom potrzeb a także zabezpieczenie minimalnych odpływów biologicznych.

51. Obniżenie zagrożenia powodziowego do 2030 roku, w zakresie potrzeb wodnych, wymagać będzie dalszej rozbudowy kompleksowych systemów powodziowej retencji technicznej, naturalnej oraz rozwoju retencji wód opadowych w obszarach objętych procesem urbanizacji. Te działania, podobnie jak wcześniej, będą jednocześnie „pracowały” na ochronę i poprawę bilansu wodnego, a także poprawę jakości biologicznej ekosystemów wodnych i na przeciwdziałanie niekorzystnym zmianom hydromorfologicznym.

V.2 Efekty osiągnięte w 2030 roku

52. Funkcjonować będzie zintegrowany, krajowy system gospodarowania zasobami wodnymi, gwarantujący realizację strategicznych celów gospodarowania wodami w zmieniających się uwarunkowaniach.

53. Ugruntowane będą zasady i procedury osiągania i utrzymywania dobrego stanu lub potencjału ekologicznego ekosystemów wodnych i bezpośrednio od wód zależnych a także dobrego ilościowego i chemicznego stanu wód podziemnych, oparte na proporcjonalności ekologicznej i ekonomicznej, odniesionej do zaspokajania potrzeb wodnych oraz przeciwdziałania naturalnym zagrożeniom. Praktycznie:

▪ Zasadniczemu ograniczeniu ulegnie dopływ zanieczyszczeń i osadów do ekosystemów wodnych i do wód podziemnych, a poprzez częściową odbudowę naturalnej retencji i ochronę istniejącej, zahamowana zostanie degradacja struktury i wysokości odpływu ze zlewni. Dzięki temu w znacznym stopniu wyeliminowane zostaną przyczyny negatywnych zmian hydromorfologicznych i fizykochemicznych a tym samym znacznej poprawie ulegnie jakość biologiczna większości akwenów powierzchniowych. Nowe zasady kształtowania i nowe technologie realizacji uzasadnionej zabudowy hydrotechnicznej nie będą miały istotnego wpływu na zmiany morfologiczne koryt rzek i potoków oraz na jakość biologiczną ich wód.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

49

▪ Osiągnięte zostaną wymagane warunki funkcjonowania korytarzy rzecznych poprzez dopuszczone i akceptowane mozaiki i matryce zagospodarowania i użytkowania stref przybrzeżnych zapewniające ochronę bioróżnorodności, a także odpowiednią szerokość korytarza zapewniającą ciągłość ekosystemu i odpływ wielkich wód. Odstępstwa dopuszczone ekonomiczną koniecznością, związane z zabudową brzegową i korytową nie będą zaburzały warunków funkcjonowania korytarzy w zakresie określonym wymaganiami i kryteriami ochrony ekosystemów wodnych i od wód zależnych.

54. Funkcjonować i rozwijać się będzie zaawansowany system zarządzania ryzykiem powodziowym, w którym:

▪ kształtowane będą komplementarne rozwiązania ograniczające wzrost zagrożenia powodziowego oraz ochronę przed nim środkami technicznymi i innymi, tzn.:

ograniczenie wzrostu zagrożenia powodziowego zostanie osiągnięte przez racjonalizację zagospodarowania przestrzennego i użytkowania terenu w rejonach rzek oraz przez racjonalną gospodarkę wodami opadowymi w obszarach objętych urbanizacją,

ochrona przed powodzią będzie realizowana przez kompleksowe systemy retencyjne (retencja naturalna, naturalizowana i sztuczna) ograniczające wielkość powodzi oraz poprzez systemy środków ograniczających zasięg powodzi (obwałowania, kanały ulgi, zabezpieczenie właściwych korytarzy rzecznych) oraz jej skutki (zabudowa umacniająca koryta rzek i potoków), skoncentrowane w miejscach wysokiego ryzyka powodziowego;

▪ rozwinięty zostanie system ostrzeżeń przed powodzią, system reagowania na zagrożenia, system odbudowy po powodzi oraz system edukacji i informacji,

▪ rozwinięty zostanie system ubezpieczeń powodziowych jako niezbędny element systemu organizacyjno - prawnego

▪ integrację powyższych elementów systemu oraz procedury kontroli jego efektywności skutkować będą wzrostem gwarancji bezpieczeństwa przeciwpowodziowego.

55. Kształtowanie zasobów wodnych dla zaspokojenia potrzeb wodnych użytkowników i środowiska będzie realizowane poprzez:

▪ odbudowę naturalnej retencji zlewni, która będzie sprzyjała zarówno poprawie warunków wilgotnościowych gruntu i poprawie stanu ekologicznego ekosystemów wodnych, jak i opóźnieniu spływu wód opadowych

▪ rozwój systemów retencji opartych na retencji naturalnej i zbiornikowej w obszarach wymagających interwencji na skutek zachodzących zmian klimatycznych (wzrost zagrożenia suszą) i rozwoju zagospodarowania przestrzennego,

▪ łagodzenie deficytu wody, głównie w rolnictwie (na skutek wzrostu zagrożenia suszą), przez stosowanie wodooszczędnych upraw i technologii oraz ograniczenie odwodnień, ale także na bazie uzasadnionej alokacji zasobów,



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

50

▪ funkcjonujące w praktyce zasady ograniczenia alokacji zasobów wodnych dzięki integracji gospodarki wodno - ściekowej na poziomie lokalnym z gospodarowaniem zasobami wodnymi w skali zlewni,

▪ wdrożoną politykę oszczędności w wykorzystaniu zasobów wodnych z podziałem na rodzaje tego zapotrzebowania oraz na bazie technologii wodooszczędnych,

56. Wprowadzony i systematycznie rozszerzany zostanie system prognozy, monitorowania i informacji o suszy.

57. Poprawiony zostanie system ubezpieczeń przed skutkami suszy.

58. Racjonalnie wykorzystany zostanie energetyczny potencjał rzek Polski z uwzględnieniem wymagań środowiskowych.

59. Rozwiązania w zakresie transportu wodnego dostosowane będą do ogólnej strategii i polityki transportowej Polski oraz do wymagań środowiskowych;

60. Kształtowane będą rozwiązania dla przemysłu czasu wolnego związane z wykorzystaniem zasobów wodnych, uwzględniające kryteria przyrodnicze.

61. Zarządzanie systemem gospodarowania wodami będzie oparte na zarządzie zlewniowym w celu harmonizacji rozwoju społeczno-gospodarczego i ochrony ekosystemów wodnych. Podmioty struktury zarządzającej będą dzieliły pomiędzy siebie kompetencje przypisane odpowiedniemu zasięgowi obszarowemu:

▪ na poziomie krajowym: inicjatywa ustawodawcza oraz monitoring i ewaluacja realizacji strategii gospodarowania wodami i jej planów operacyjnych,

▪ na poziomie regionalnym:

planowanie i programowanie oraz monitoring i ewaluacja efektów działań na poziomie regionalnym,

organizowanie, koordynowanie i kontrola w zakresie eksploatacji urządzeń wodnych, administrowania majątkiem skarbu państwa a także innych podmiotów w zakresie określonym prawem – na poziomie regionalnym;

planowanie, organizowanie i koordynowanie operacyjnego reagowania wraz z kontrolą jego wyników a także likwidacji skutków w zakresie sytuacji nadzwyczajnych związanych z powodzią i suszą;

▪ na poziomie lokalnym: planowanie, organizowanie, kontrola na poziomie lokalnym w ścisłym współdziałaniu z lokalnym samorządem w zakresie uwarunkowań i budowy lokalnych planów zagospodarowania przestrzennego a także organizowania i kontroli lokalnych systemów gospodarki wodnej i ściekowej oraz zarządzania kryzysowego;



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

51

V.3 Uwarunkowania integracji systemu gospodarowania wodami w świetle perspektywy, kluczowych problemów i obecnych możliwości oceny przyszłych potrzeb wodnych

62. Zderzenie zarysowanej wizji gospodarki wodnej w horyzoncie 2030 z zakresem kluczowych problemów wynikających z diagnozy oraz z trudnościami w poprawnej identyfikacji i interpretacji prognoz wskazuje na poważne przeszkody w realizacji założonych celów. Skuteczna budowa zintegrowanego systemu gospodarowania wodami, zależy od szybkiego:

▪ Rozwoju monitoringu oraz baz danych i systemu informacji służących identyfikacji potencjalnych deficytów wody i ich przyczyn, wzrostu zagrożenia powodziowego i jego skutków na obszarze kraju, potrzeb wodnych, kontrolowania ich zaspokojenia, stanu infrastruktury hydrotechnicznej, oceny jej efektywności itd.;

▪ Rozwiązania problemów formalno-prawnych w zakresie: analizy i oceny zużycia wody a także ram dla wprowadzania zasad ograniczenia tego zużycia, zasad alokacji zasobów na pokrycie deficytów, programów oszczędnościowych, zasad inwestowania w energetykę wodną i zasad zabezpieczenia potrzeb wodnych do produkcji biomasy służącej rozwojowi energii z jej spalania; a także partycypacji w podejmowaniu decyzji dotyczących rozwoju transportu wodnego;

▪ Ustalenia i opracowania priorytetów, kryteriów i wytycznych dla: planowania i realizacji zróżnicowanej ochrony przed powodzią, alokacji zasobów służącej likwidacji deficytów wody oraz dla programów oszczędnościowych i restrykcji w kontroli zużycia wody, planowania zagospodarowania przestrzennego sprzyjającego zachowaniu lub/i poprawie bilansu wodnego, itd.

▪ Wprowadzenia, we współpracy z instytucjami zarządczymi, eksploatacyjnymi i wykonawczymi, ciągłego programu badań rozwojowych i prac studialnych mających na celu poprawną ocenę aktualnego stanu zasobów wodnych i ochrony przed nadzwyczajnymi zagrożeniami, a także prognozowanie i przewidywanie scenariuszy rozwoju skutków zmian klimatycznych oraz zmian wynikających z rozwoju zagospodarowania zlewni i dorzeczy, co da podstawę do wypracowywania skutecznych i uzasadnionych rozwiązań problemów. W ten sposób zbudowana zostanie przestrzeń bezpiecznego i efektywnego działania branży „gospodarka wodna”, bazująca na dobrych podstawach metodycznych, podstawowym i ustawicznym kształceniu kadry oraz współpracy z branżami pokrewnymi.

63. System monitoringu, baz danych i informacji jest podstawą realizacji współczesnej polityki wodnej. NSGW uznaje realizację systemu baz danych za jeden z głównych priorytetów. Przegląd uwarunkowań, zakresu zagadnień diagnostycznych oraz prognostycznych pokazuje, że ten system musi odejść od tradycyjnego rozumienia bazy danych gospodarki wodnej na rzecz utworzenia obok niej powiązań z bazami danych innych dziedzin. Powinien on także objąć budowę określonego zakresu i poziomu analiz, ocen i interpretacji jednostkowych i kompleksowych.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

52

64. Priorytety, kryteria i wytyczne to podstawowe instrumenty merytoryczne we wszystkich dziedzinach działalności w ramach gospodarowania wodami. Bez tych instrumentów nie można dokonywać ani ocen aktualnego stanu, ani prognozować przyszłych działań, ani planować i realizować poprawnych rozwiązań, ani też monitorować i rozliczać ich efekty.

65. Badania rozwojowe i prace studialne są nie tylko podstawą poprawnej oceny stanu, prognozy jego zmian oraz wypracowywania skutecznych rozwiązań. Badania te, a zwłaszcza prace studialne, dostarczają wkładu do systemu monitoringu, baz danych i informacji oraz wykorzystania współczesnych narzędzi do jej przetwarzania i tworzenia jakościowo nowej informacji, zgodnie ze standardami europejskimi. Wkład taki powinien być także podstawą formułowania poprawnych rozwiązań w sferze formalno-prawnej, ale przede wszystkim służyć sformułowaniu i opracowaniu priorytetów, kryteriów i wytycznych. Aby narzędzia te mogły zostać poprawnie skonstruowane, a następnie konserwowane i rozwijane musi zostać zbudowana bezpieczna przestrzeń, bazująca na jednostkach naukowych, badawczo-rozwojowych i edukacyjnych o interdyscyplinarnym charakterze, która powinna stanowić niezbędny element zintegrowanego systemu.

66. Zakres problemów formalno-prawnych wyraźnie wskazuje na zróżnicowanie „dystansów” dzielących wizję gospodarki wodnej w horyzoncie 2030 od jej obecnego stanu w poszczególnych obszarach problemowych. Wskazuje on także na konieczność zmian w zarządzaniu gospodarką wodną, aby skutecznie rozwinąć i stosować narzędzia prawno-ekonomiczne, dokonywać ustaleń międzybranżowych bazujących na poprawnym podziale kompetencji, oddzielić planowanie, organizowanie i kontrolę od inwestowania i administrowania, a także, co bardzo istotne i pilne, inicjować zintegrowane działania mające na celu zapewnienie spójności przestrzennej rozwoju społeczno-gospodarczego z ochroną zasobów wodnych oraz środowiska i z działaniami na rzecz ograniczenia wzrostu zagrożenia powodziowego oraz zabezpieczenia przed nim.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

53

VI Reforma gospodarowania wodami

VI.1 Konieczność i istota reformy gospodarowania wodami

VI.1.1 Nowa polityka wodna i jej konsekwencje

Wymagania nowej polityki wodnej

1. Nowa polityka wodna zakłada likwidację podstawowej bariery na drodze do trwałego – zrównoważonego rozwoju, jaką jest degradacja zasobów wodnych. W szczególności dotyczy to głównie przeciwdziałania:

▪ Nadmiernemu dopływowi do wód powierzchniowych i podziemnych zanieczyszczeń i osadów komunalnych, rolniczych i przemysłowych;

▪ Nieuzasadnionej alokacji zasobów wodnych i zmiany reżimu ich odpływu powierzchniowego;

▪ Niekontrolowanym przekształceniom koryt i dolin rzecznych oraz bagien (terenów podmokłych);

▪ Barierom i niedostatkomlegislacyjnym i ekonomicznym, które uniemożliwiają zaangażowanie w kształtowanie i ochronę zasobów wodnych odpowiednich środków, lub które powodują niewłaściwą alokację środków;

2. Realizacja nowej polityki wodnej wymaga:

▪ Prowadzenia dynamicznego i wielosektorowego podejścia do gospodarki wodnej w układzie zlewniowym;

▪ Planowania racjonalnego użytkowania i ochrony wód;

▪ Projektowania i wdrażania programów inwestycyjnych, łączących w harmonijny sposób efektywność ekonomiczną z zachowaniem i ochroną bioróżnorodności i z powszechną akceptacją społeczną;

▪ Rozwijania i umacniania odpowiednich mechanizmów instytucjonalnych i finansowych w zakresie gospodarki wodnej, umożliwiających tej dziedzinie pełnienie roli katalizatora zrównoważonego rozwoju, co w praktyce wymusza wielopłaszczyznową integrację działań.

Istota i wymagania w zakresie integracji działań w gospodarowaniu wodami na rzecz równoważenia rozwoju

3. Integracja, jako zasadnicza koncepcja, leży u podstaw nowej polityki wodnej i jest postrzegana jako klucz do gospodarowania wodami według obowiązujących w tej polityce wymagań. Jak zaznaczono wyżej, jest ona wielopłaszczyznowa. Odnosząc ją do kategorii krajowych należy się skupić na integracji działań wewnątrz sektora gospodarki wodnej oraz integracji w ujęciu holistycznym – odniesionym do ustroju Państwa;

4. Integracja działań w ujęciu sektorowym wymaga:



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

54

▪ Integracji celów środowiskowych;

▪ Integracji wszystkich typów zasobów wodnych;

▪ Koordynacji wszystkich kierunków wykorzystania, funkcji i wartości wód w ramach jednej wspólnej polityki (woda do spożycia, woda dla środowiska, woda dla sektorów gospodarki i rolnictwa, żegluga, energetyka wodna, rekreacja i woda jako dobro społeczne);

▪ Integracji badań, analiz i ekspertyz oraz systemów informacyjnych;

▪ Integracji ustawodawstwa, instrumentów ekonomicznych i finansowych oraz kontrolnych.

5. Integracja działań w ujęciu holistycznym wymaga ponadto:

▪ Integracji wszystkich znaczących aspektów gospodarczych i ekologicznych dla zrównoważonego planowania gospodarowania wodami, włączając zapobieganie wzrostowi zagrożenia powodzią i ochronę przed nim;

▪ Włączenie wszystkich zainteresowanych stron oraz społeczeństwa obywatelskiego w proces podejmowania decyzji;

▪ Koordynacji instytucjonalnej różnych sektorów i poziomów decyzyjnych, mających wpływ na stan zasobów wodnych oraz na stan zagrożenia powodzią i suszą.

Konsekwencje nowej polityki wodnej

6. W odniesieniu do ustroju Państwa, nowa polityka wodna wymaga dostosowania do procesu decentralizacji i porządkowania podziału kompetencji pomiędzy administracją rządową i samorządową, zgodnie z zasadą subsydiarności, czyli rozwiązywania bieżących problemów najbliżej miejsca ich powstawania. W tej sytuacji przydział kompetencji jednostkom samorządu terytorialnego w zakresie systemu gospodarowania wodami, a właściwie w zakresie pełnego spektrum zadań gospodarki wodnej, powinien odpowiadać ich roli i kompetencji w realizacji rozwoju społeczno – ekonomicznego. Przypisanie samorządowi terytorialnemu odpowiednich kompetencji w zakresie gospodarki wodnej, umożliwi znaczny postęp w osiągnięciu integracji działań w ujęciu holistycznym, co wpłynie w zasadniczy sposób na ekonomiczną efektywność działań z uwzględnieniem wymagań środowiskowych. Wymaga to jednak zachowania nadrzędności funkcjonalności hydrograficznej.

7. Aktualny stan gospodarowania wodami, omówiony w rozdziale III. pn. „Diagnoza”, wskazuje na istotne braki w odniesieniu do obwiązujących wymagań stawianych przez nową politykę wodną. Braki te, obok zasadniczego pakietu merytorycznego związanego z przekształceniami wymaganych dla realizacji celów strategicznych w gospodarowaniu wodami, wynikają z nakładania się kompetencji zarządzania wodami oraz utrzymania wód i zarządzania majątkiem gospodarki wodnej, z niespójnego prawa, powodującego rozproszenie odpowiedzialności, a także z nieefektywnego systemu ekonomiczno – finansowego i niewłaściwego systemu informacyjnego. Ich podstawowym źródłem jest brak odpowiedniego poziomu integracji systemu zarządzania w gospodarowaniu wodami w ramach sektora gospodarki wodnej i w ujęciu holistycznym.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

55

8. Uwarunkowania międzynarodowe i krajowe gospodarki wodnej, w powiązaniu z perspektywą potrzeb wodnych w horyzontach 2015 i 2030 (rozdziały IV i V) – analizowane na tle diagnozy stanu gospodarowania wodami wskazują, że dystans w osiągnięciu wymagań nowej polityki wodnej jest niemożliwy do pokonania bez zbudowania nowoczesnego systemu gospodarowania wodami, uwzględniającej odpowiedni zakres integracji działań w tym obszarze. Jeśli system ten nie zostanie wdrożony to, nie tylko nie wywiążemy się z zobowiązań określonych Traktatem Akcesyjnym w ramach wdrożenia wymagań określonych dyrektywami, ale także, co równie ważne, nie dokonamy właściwego postępu w rozwoju społeczno – gospodarczym, opartym na równoważeniu rozwoju.

VI.1.2 Konieczny zakres nowych rozwiązań

9. Zakres nowych rozwiązań musi objąć wszystkie elementy zarządzania w gospodarowaniu wodami oraz utrzymania wód i zarządzania majątkiem gospodarki wodnej na wszystkich poziomach decyzyjnych. Konieczna jest zatem budowa zintegrowanego systemu gospodarowania wodami – systemu sprawnego funkcjonalnie, niezawodnego i uwzględniającego uwarunkowania społeczne oraz przyrodnicze i racjonalnego ekonomicznie.

10. Zapewnienie skuteczności reformy gospodarowania wodami wymaga:

▪ reformy polskiego prawa w kierunku jego spójności i ciągłości polityki legislacyjnej,

▪ pełnej harmonizacji prawodawstwa polskiego ze wspólnotowym.

Prawo musi uwzględniać zasadę zintegrowanego gospodarowania wodami w układzie zlewniowym i nadrzędność krajowej polityki w ramach dorzeczy wobec działań podejmowanych regionalnie przez samorządy różnych szczebli i różne sektory gospodarcze.

11. Transpozycja związanych z wodą dyrektyw dokonuje się w sposób opóźniony i niepełny, czego skutkiem jest m.in. utrudniona absorpcja środków Unii Europejskiej w ramach polityki spójności. Należy podjąć pilne działania celem usunięcia stanu niezgodności. Dotyczy to zwłaszcza problemów jasności kryteriów i zasad oceny zadań w ramach analizy koszty – korzyści i efektywności ekonomicznej, ocen oddziaływania na środowisko, spójności działań o charakterze nietechnicznym i technicznym, hierarchii zadań w układach zlewniowych, itd.

12. Proponowana reforma musi wpisywać się w podejmowane ostatnio w Polsce działania dla dokończenia reformy administracji publicznej dotyczącej decentralizacji i uporządkowania podziału kompetencji pomiędzy administracją rządową i samorządową.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

56

VI.1.3 Etapy wprowadzania zmian w kontekście realizacji zobowiązań europejskich i bieżących zadań

13. Reforma będzie wprowadzana „w biegu”, czyli musi uwzględniać przynajmniej dwa okresy – przejściowy i docelowy. Obok tego, musi ona respektować realizacje naszych zobowiązań akcesyjnych w ramach wdrażania dyrektyw związanych z gospodarowaniem wodami.

14. W okresie przejściowym, szacowanym do 2015 roku, będą realizowane następujące etapy i związane z nimi procedury i zadania:

▪ Etap dobrego przygotowania reformy (około 18 miesięcy przy odpowiedniej koncentracji środków i zasobów ludzkich) w zakresie szczegółowych rozwiązań organizacyjnych (instytucjonalnych) w odniesieniu do kompetencji w zarządzaniu, instrumentów ekonomiczno – finansowych, systemu finansowania gospodarki wodnej, systemu informacyjnego oraz współpracy instytucjonalnej zabezpieczającej trwałość i efektywność rozwiązań oraz systemu kontroli efektów reformy;

▪ Etap wdrażania nowych rozwiązań monitorowany przez pełnomocnika rządu ds. wdrażania reformy (minimum 18 miesięcy), w którym część rozwiązań będzie realizowana zgodnie ze starym porządkiem;

▪ Etap reformy prawa na poziomie ustawowym i aktów niższego rzędu

▪ Etap wdrażania dyrektyw unijnych, zwłaszcza w zakresie gospodarowania wodami, zarządzania ryzykiem powodziowym i regulującej zrzut oraz oczyszczanie ścieków komunalnych;

▪ Etap przygotowywania i realizacji pakietu rozwiązań wyprzedzających w zakresie wymagań stawianych planowaniu, projektowaniu i realizacji zadań, w tym obejmujących inwestycje. Będą to zadania prace studialne, eksperckie, dobre praktyki, podręczniki, zalecenia i wytyczne, ...;

▪ Etap realizacji zadań okresu przejściowego dla łagodzenia konfliktów

▪ Etap kontroli pierwszych efektów wdrożenia reformy.

15. W okresie docelowym (2016 – 2030) nastąpi stabilizacja procesu przemian, prowadząca do normalnego funkcjonowania zarządzania i realizacji zadań gospodarki wodnej, w oparciu o wypracowane, wdrożone, sprawdzone oraz zweryfikowane instrumenty i narzędzia. W okresie tym będą obowiązywały jedynie procedury systematycznego dostosowywania instrumentów i narzędzi zarządzania do przemian ustrojowych oraz precyzowanych wymagań szczegółowych a także zachodzących zmian w polityce wodnej.

VI.2 Założenia generalne reformy

16. Istniejąca organizacja Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej i regionalnych zarządów gospodarki wodnej nie zapewnia właściwej koordynacji działań dotyczących gospodarowania wodami w Polsce. Na przestrzeni ostatnich lat nie



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

57

sprawdził się system organizacyjny struktur gospodarki wodnej bliższy zarządzaniu dyrektywnemu, oparty bowiem na połączeniu funkcji zarządzania gospodarowaniem wodami oraz utrzymaniu wód i zarządzaniu majątkiem. Jeśli do tego dołączymy ewidentne braki w określeniu kompetencji i odpowiedzialności, a także brak koordynacji działań międzysektorowych i działań realizowanych przez samorząd terytorialny, a także całkowite rozdzielenie gospodarki wodno – ściekowej od gospodarowania wodami – uzyskamy odpowiedź dlaczego ten system stał się niewydolny.

17. W pierwszej kolejności skoncentrować się na działaniach określonych polityką Unii Europejskiej, zawartych we wspomnianych wcześniej dyrektywach 2000/60/WE (ramowa), 2007/60/WE (powodziowa), 91/271/EWG w zakresie zrzutu i oczyszczania ścieków komunalnych i 98/83/EWG (woda do picia). Należy przebudować struktury organizacyjne gospodarki wodnej w celu dostosowania ich do zadań przewidzianych w polityce wodnej Unii Europejskiej. Regionalne zarządy gospodarki wodne, pod nadzorem KZGW, będą stanowić strukturę organizacyjną dla zintegrowanego zarządzania w gospodarowaniu wodami na bazie powyższych (i innych) dyrektyw.

18. Jak wspomniano wyżej, rozwój społeczno – gospodarczy jest kształtowany i realizowany w obrębie województw samorządowych. W tej sytuacji kompetencje samorządu terytorialnego powinny wzrosnąć przez rozszerzenie w stosunku do gospodarki wodno – ściekowej, zarządzania przez samorząd majątkiem gospodarki wodnej.

19. Powyższe uwarunkowanie jest zbieżne z kluczowym problemem reformy gospodarowania wodami w Polsce, związanym z rozdzieleniem zarządzania wodami (zasobami wodnymi) od utrzymania wód i zarządzania majątkiem Skarbu Państwa oraz ich regionalna harmonizacja. Istotnym zadaniem jest budowa ujednoliconej struktury zarządzania majątkiem Skarbu Państwa, skoordynowanego w skali dorzeczy i zmierzającej do sukcesywnego ograniczenia dofinansowania utrzymania tego majątku przez Skarb Państwa. Merytorycznie i formalnie, pociąga to za sobą przydzielenie samorządowi regionalnemu także kompetencji utrzymania wód, przy zachowaniu funkcji kontrolnych w tym zakresie regionalnym zarządom gospodarki wodnej.

20. Proponowana reforma przewiduje przekazanie kompetencji strukturom samorządowym wraz ze środkami finansowymi, które stworzą podstawy do realizacji zadań z zakresu utrzymania we właściwym stanie rzek i jezior a także zarządzania majątkiem Skarbu Państwa w zakresie gospodarki wodnej. Jednocześnie nie można wykluczać w przyszłości możliwości realizacji podobnych przedsięwzięć przez inwestorów nie posiadających statusu jednostek sektora finansów publicznych. Dotyczy to również eksploatacji określonych obiektów gospodarki wodnej. Istniejące spółki utrzymujące i eksploatujące zbiorniki wodne są uzasadnieniem dla powyższej tezy.

21. Rekomenduje się wyodrębnienie w ramach gospodarowania wodami dwóch sektorów:

▪ zarządzania wodami (zasobami wodnymi), w układzie zlewniowym, na bazie RZGW;



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

58

▪ zarządzania majątkiem gospodarki wodnej i utrzymania wód, w układzie administracyjnego podziału kraju, na bazie samorządu wojewódzkiego.

Zakłada się, że obydwa sektory działają w oparciu o strategiczne dokumenty (strategie, programy, plany, itp.) koordynowane i akceptowane przez Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, który jest odpowiedzialny za kreowanie polityki wodnej zgodnej z RDW i całość zagadnień związanych z gospodarowaniem wodami w Polsce.

22. Pierwszy sektor, działający w układzie zlewniowym według podziału kraju na obszary dorzeczy i regiony wodne, zapewnia zintegrowane zarządzanie wodami w celu poprawy stanu ilościowego, jakościowego i ekologicznego wód poprzez określanie warunków korzystania z wód i obszarów, na których one występują oraz monitoring, nadzór i kontrolę.

23. Drugi sektor, działający w układzie administracyjnego podziału kraju, zapewnia właściwe utrzymanie wód oraz inwestycje służące gospodarce wodnej.

24. Proponowane rozwiązanie daje możliwość udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji istotnych dla gospodarowania wodami na wszystkich szczeblach władz samorządowych w regionie (województwie) oraz stwarza warunki poprawy stanu gospodarki wodnej na obszarze dorzecza, co w racjonalny równoważy działania różnych środowisk wpływających na gospodarowanie wodami i zapewnia poprawę bezpieczeństwa społecznego w sytuacji nadzwyczajnych klęsk żywiołowych (powodzie, susze, awarie).

VI.3 Zintegrowany system gospodarowania wodami

VI.3.1 Zarządzania wodami

25. W zakresie zarządzania wodami proponuje się:

1) pozostawienie w obszarze właściwości Prezesa KZGW kompetencji do uzgadniania, w części dotyczącej gospodarki wodnej, projektów programów priorytetowych Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; poprzez powyższy środek – zapewnienie wpływu Prezesa KZGW na dystrybucję środków finansowych przeznaczonych na gospodarkę wodną, w tym inwestycje i utrzymanie majątku, uzyskiwanych z opłat za korzystanie ze środowiska;

2) przyznanie Prezesowi KZGW kompetencji do opiniowania projektów i programów finansowania przez NFOŚiGW gospodarki wodnej (podobnie jak zapisano w Prawie ochrony środowiska w art. 411 ust. 2 w stosunku do środków na potrzeby górnictwa);

3) ustalenie kompetencji ministra właściwego do spraw gospodarki wodnej do rozstrzygania sporów kompetencyjnych związanych z rozdziałem i realizacją zadań między samorządem województwa a Prezesem KZGW;

26. Dla stopniowego dostosowywania struktur do nowych zadań w ramach I etapu reformy, od 1 stycznia 2009 roku na okres dwóch lat, tj. do dnia 31 grudnia 2010 r.,



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

59

w RZGW zostaną oddzielone funkcje zarządzania zasobami wodnymi od funkcji administrowania majątkiem Skarbu Państwa oraz utrzymaniem wód powierzchniowych i urządzeń wodnych znajdujących się na terenie ich działalności. Funkcje utrzymania majątku i prowadzenia spraw związanych z utrzymaniem wód powierzchniowych i urządzeń wodnych przejmą całkowicie istniejące zarządy zlewni podporządkowane RZGW bądź nowo powołane zakłady utrzymania wód i zarządzania majątkiem gospodarki wodnej. RZGW będą prowadziły w stosunku do nich funkcje kontrolne.

27. Regionalne zarządy gospodarki wodnej będą, po oddaniu utrzymania wód i majątku Skarbu Państwa, bezpośrednio odpowiedzialne za gospodarowanie wodami i będą pełniły funkcje zarządzające i kontrolne w odniesieniu do wszystkich użytkowników zasobów wodnych w regionie wodnym. Środki na utrzymanie wód i utrzymanie urządzeń wodnych będą przekazane przez KZGW i RZGW. W I etapie reformy, zasadniczym źródłem finansowania tej części gospodarki wodnej będzie budżet Państwa.

28. Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej będzie Koordynatorem wszelkich niezbędnych zadań inwestycyjnych w regionie wodnym. Zapewni to zgodność planów inwestycyjnych gospodarki wodnej w ramach polityki województw z planami gospodarowania wodami w regionie wodnym (obszarze dorzecza).

29. Po roku 2010, w ramach II etapu reformy, zostanie przeprowadzona dalsza reorganizacja struktur zarządzania w zakresie gospodarowania wodami. Majątek zostanie przekazany w zarządzanie samorządów, reprezentowanych przez wojewódzkie zarządy melioracji i urządzeń wodnych, które ze względu na zmianę zakresu działalności powinny zmienić swoją nazwę. Nastąpi połączenie zakładów utrzymania majątku podległych RZGW z wojewódzkimi zarządami melioracji i urządzeń wodnych i będą odpowiedzialne za utrzymanie wszystkich wód na swoim obszarze.

VI.3.2 Utrzymanie wód i zarządzanie majątkiem Skarbu Państwa

30. W konsekwencji proponowanego rozdziału zarządzania wodami od utrzymania wód i zarządzania majątkiem gospodarki wodnej proponuje się:

1) pozostawienie w obszarze właściwości Prezesa KZGW programowania i planowania działań ponadregionalnych (w tym inwestycji) o strategicznym znaczeniu dla zarządzania zasobami wodnymi w kraju. Eksploatacja i modernizacja obiektów i urządzeń powstałych w wyniku tych inwestycji będzie należała do samorządu województwa, działającego na tym obszarze.

2) KZGW ustala kompetencje w zakresie zatwierdzania instrukcji eksploatacyjnych w odniesieniu do określonego sposobu korzystania z urządzeń wodnych lub uprawnienie do takiego korzystania w sytuacjach klęski żywiołowej, w stosunku do majątku pozostającego w eksploatacji i utrzymaniu samorządu województwa i innych użytkowników wód;

3) rozwój infrastruktury technicznej w gospodarce wodnej musi wynikać z planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy oraz ustanowionych w tych



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

60

planach kryteriów. System planowania rozwoju infrastruktury technicznej gospodarki wodnej winien być powiązany ze strategiami rozwoju kraju i regionów, a w konsekwencji z planowaniem społeczno – gospodarczym i przestrzennym;

4) przypisanie dyrektorom RZGW kompetencji do nadzoru nad realizacją zadań samorządu województwa związanych z utrzymywaniem wód lub urządzeń wodnych wraz z prawem władczej interwencji w sytuacji, gdy uchybienia w powyższym zakresie tworzą zagrożenia dla celów ochrony wód i zarządzania zasobami wodnymi;

31. W I etapie proponowanej reformy w latach 2009 – 2010, obecne zasady działania instytucji samorządowych w zakresie utrzymania wód i zarządzania majątkiem Skarbu Państwa w zakresie gospodarki wodnej nie ulegają zmianie. W tym okresie marszałkowie województw będą otrzymywać dotacje celowe i środki finansowe zgodnie z dotychczasową praktyką Dopiero w II etapie, po roku 2010, instytucjom samorządowym zostanie powierzony również majątek zarządzany wcześniej przez regionalne zarządy gospodarki wodnej i rozpocznie się zmniejszanie obciążeń Skarbu Państwa przez wprowadzenie opłat za korzystanie z zasobów wodnych.

VI.3.3 System prawny

32. Proponowana reforma wymaga i zależy od pełnej harmonizacji prawodawstwa polskiego z wymaganiami polityki wodnej Unii Europejskiej. W zakresie prawodawstwo krajowego, poza ustawą Prawo wodne, jest to około 40 aktów prawnych rangi ustawy lub rozporządzenia związanych z gospodarowaniem wodami. Regulacje prawne muszą uwzględniać zasadę gospodarowania wodami w układzie zlewniowym, a jednocześnie integrować związane z wodą działania sektorowe i samorządowe podejmowane w układzie administracyjnym kraju.

33. Międzynarodowe otoczenie prawne gospodarki wodnej to przede wszystkim polityka wodna Unii Europejskiej i wspomniane wcześniej jej dyrektywy. Poza dyrektywami bezpośrednio związanymi z polityką wodną Unii Europejskiej, istotnymi dla proponowanej reformy są dyrektywy z dziedziny ochrony przyrody, a w szczególności tzw. dyrektywa siedliskowa (92/43/EWG) i ptasia (79/409/EWG). Transpozycja przepisów wszystkich wyżej wspomnianych dyrektyw dokonana została w sposób niepełny lub często wręcz nieprawidłowy, czego skutkiem jest utrudniona absorpcja środków pomocowych Unii Europejskiej. Należy podjąć pilne działania legislacyjne celem usunięcia stanu niezgodności.

34. Konieczne jest odpowiednia realizacja polityki wykonywania konwencji i umów międzynarodowych związanych z gospodarka wodną, w szczególności konwencji o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego, konwencji Ramsar jak też umów z krajami sąsiadującymi z Polską dotyczącymi współpracy na wodach granicznych.

35. Reforma musi dostosować zmiany sposobu zarządzania w gospodarowaniu wodami do ustroju Państwa – co spowoduje znacznie zwiększony zakres kompetencji wojewódzkich (regionalnych w rozumieniu Unii Europejskiej) organów administracji



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

61

samorządowej. Jest to komplementarny proces do podejmowanych ostatnio w Polsce działań dla dokończenia reformy administracji publicznej w zakresie prac związanych z decentralizacją i uporządkowaniem podziału kompetencji pomiędzy administracją rządową i samorządową. Wymaga jednak rozwiązań ustawowych, które umożliwią skuteczność działań w skali dorzeczy na bazie formalnie umocowanych porozumień wojewódzkich.

36. Prawo musi zapewniać, aby zasady polityki wodnej oraz innych aktów prawnych Unii Europejskiej docierały do wszystkich sektorów polskiej gospodarki, na równi z innymi politykami EU bezpośrednio ich interesującymi (np. polityką energetyczną czy też Wspólną Polityką Rolną). Oznacza to konieczność znacznego rozwinięcia procedur współpracy międzyresortowej.

37. Jednym z zasadniczych zadań w zakresie regulacji prawnych jest zapewnienie jednolitości i ciągłości polityki legislacyjnej w stosunku do gospodarowania i zarządzania wodami. Równie istotna jest kontrola wykonalności prawa w celu jego stałego doskonalenia.

38. Jednolitość i ciągłość oraz spójność sektorową i terytorialną polityki legislacyjnej w znacznym stopniu zapewnią akty niższego rzędu (rozporządzenia). Umożliwią one praktyczną realizację zintegrowanego systemu gospodarowania wodami poprzez właściwe procedowanie szczegółowych rozwiązań w gospodarce wodnej, wchodzących w zakres poszczególnych sektorów gospodarczych oraz samorządu terytorialnego.

VI.3.4 Instrumenty ekonomiczno-finansowe

39. Stosownie do zapisów Ramowej Dyrektywy Wodnej podstawę systemu instrumentów ekonomicznych gospodarki wodnej stanowią dwie zasady zrównoważonego rozwoju, a mianowicie:

i. zasada ”zanieczyszczający płaci”, oraz

ii. zasada zwrotu kosztów usług wodnych.

RDW przywiązuje duże znaczenie do analizy ekonomicznej, od której uzależniony jest rozkład obciążenia kosztami za usługi wodne. Uwzględniając zasadę zwrotu kosztów za usługi wodne należy przewidzieć odpowiednie rozłożenie kosztów przemysł, gospodarstwa domowe i rolnictwo. Zasady rozłożenia kosztów winny uwzględniać skutki społeczne, ekonomiczne i ekologiczne odzyskiwania kosztów.

40. Zasada ”zanieczyszczający płaci” została wdrożona przez wprowadzenie systemu opłat za odprowadzanie ścieków. Niezbędne do podjęcia działania usprawniające obecny system to:

▪ Rozszerzenie systemu na wszystkie podmioty odprowadzające zanieczyszczenia do wód,

▪ Dostosowanie stawek opłat do poziomu odzwierciedlającego rzeczywiste koszty środowiskowe.

41. Wdrożenie zasady zwrotu kosztów usług wodnych wymaga:



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

62

▪ Pełnego wdrożenia zasady ”zanieczyszczający płaci”,

▪ Wprowadzenie mechanizmu opłat za pobór wód odzwierciedlających faktyczne koszty zasobowe, z uwzględnieniem społecznych, ekonomicznych i ekologicznych skutków zastosowania tego mechanizmu..

42. Z doświadczeń krajów Unii Europejskiej wynika, że stosowanie mechanizmów ekonomicznych realizowanych jako system opłat przynosi dobre efekty. Jako ogólną zasadę należy przyjąć, że za każdy rodzaj korzystania z zasobów wodnych powinna być pobierana opłata odzwierciedlająca zracjonalizowane koszty gospodarki wodnej.

43. Uzupełnieniem systemu opłat winien być system instrumentów ekonomicznych prowadzących do racjonalizacji gospodarowania wodami. Wymaga to koordynacji planów gospodarowania wodami, zagospodarowania przestrzennego, dokumentacji technicznej itp. Stworzy się w ten sposób podstawę do wprowadzenia zespołu zachęt ekonomicznych wpływających na racjonalizację podejmowania decyzji w zakresie inwestowania i eksploatacji obiektów gospodarki wodnej, w tym racjonalizacji zużycia wody.. Wymaga to wykonania szeregu prac studialno-programowych oraz zapewnienie do dyspozycji Prezesa KZGW odpowiednich środków finansowych.

VI.3.5 System finansowania

44. Zgodnie z zasadmi RDW należy dążyć do wzrastającego stopnia samofinansowania gospodarki wodnej. Użytkownicy wód powinni uczestniczyć w finansowaniu kosztów inwestycyjnych i eksploatacyjnych gospodarki wodnej proporcjonalnie do osiąganych korzyści. Dążenie do wyższego stopnia samofinansowania gospodarki wodnej powinno przebiegać w sposób etapowy, prowadząc do stopniowego obniżania obciążenia budżetu Państwa finansowaniem gospodarki wodnej.

45. Finansowanie gospodarki wodnej należy rozpatrywać w dwóch aspektach:

▪ Finansowanie administrowania majątkiem gospodarki wodnej i zarządzania zasobami wodnymi,

▪ Finansowania budowy, rozbudowy i modernizacji infrastruktury gospodarki wodnej

46. Reformę systemu finansowania należy wprowadzać w dwóch etapach:

▪ Etap przejściowy o okresie 2008 do 2015,

▪ Etap finalny w okresie 2015 do 2030

47. Z uwagi na to, że środki z budżetu Państwa na administrowanie majątkiem gospodarki wodnej i zarządzanie zasobami wodnymi,nie pokrywają wymaganego poziomu finansowania zadań gospodarki wodnej, w okresie przejściowym wdrażania NSGW w latach 2008 – 2015, Marszałkowie województw będą otrzymywać środki finansowe na wykonywanie zadań poprzez:



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

63

▪ Ministra właściwego ds. gospodarki wodnej – dla utrzymania cieków naturalnych i urządzeń wodnych zarządzanych obecnie przez RZGW oraz wszystkich innych cieków i urządzeń wodnych, które nie służą rolnictwu.

▪ Ministra właściwego ds. rolnictwa – dla utrzymania cieków naturalnych i urządzeń wodnych, które służą rolnictwu;

▪ Ministra właściwego do spraw wewnętrznych i administracji – dla likwidacji negatywnych skutków katastrof i przeciwdziałaniu ich powstawania.

48. Prezes KZGW winien koordynować w okresie przejściowym bilansowanie rozłożonych pomiędzy kilka resortów środków finansowych dla zapewnienia pokrycia kosztów utrzymania majątku i zarządzania zasobami wodnymi.

49. Prezes KZGW winien otrzymywać środki na wybrane zadania poza inwestycyjne związane z wdrażaniem NSGW, jako dotacje nie inwestycyjne NFOŚiGW.

50. W okresie 2008 do 2015 finansowanie budowy, rozbudowy i modernizacji gospodarki wodnej odbywać się winno, tak jak obecnie, ze środków: budżetowych, funduszy ekologicznych i pomocowych. Wydatkowanie środków winno następować w uzgodnieniu z Prezesem KZGW.

51. Po roku 2015 proponuje się utworzenie państwowego funduszu celowego, nazywanego Funduszem Gospodarki Wodnej, w celu finansowania zadań związanych z :

▪ administrowaniem majątkiem gospodarki wodnej i zarządzaniem zasobami wodnymi,

▪ budową, rozbudową i modernizacją infrastruktury gospodarki wodnej i gospodarki wodno-ściekowej.

52. Przychody tego funduszu stanowiłyby opłaty za korzystanie z zasobów wodnych, stanowiące obecnie przychody funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Fundusz Gospodarki Wodnej udzielałby pomocy finansowej podmiotom publicznym i prywatnym w formie dotacji bezzwrotnych i pożyczek preferencyjnych oraz dopłat do bankowych kredytów komercyjnych udzielanych na realizację przedsięwzięć w gospodarce wodnej i wodno-ściekowej. Należy dążyć do kształtowania wpływów Funduszu w sposób zapewniający wzrost stopnia samofinansowania gospodarki wodnej.

53. Ważnym sposobem finansowania inwestycji w gospodarce wodnej, przynoszących dochód powinno być stosowanie partnerstwa publiczno-prywatnego. Stanowi ono długoterminowy kontrakt pomiędzy podmiotem publicznym i partnerem prywatnym. Celem takiej współpracy jest realizacja złożonych projektów w obszarze infrastruktury publicznej lub usług publicznych.

VI.3.6 Monitoring i system informacyjny

54. Dla sprawnej realizacji swoich zadań, system zarządzania wodami musi dysponować odpowiednimi instrumentami informacji i kontroli. Podstawą systemu



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

64

informacji i kontroli jest monitoring zasobów wodnych oraz służący ocenie skuteczności zarządzania i bezpieczeństwa obiektów.

Monitoring zasobów wodnych

55. Kształtowanie systemu monitoringu zasobów wodnych musi zostać podporządkowane wymaganiom odpowiednich dyrektyw unijnych.

56. Sieci monitoringu wód powierzchniowych w Polsce wymagają dodatkowych uregulowań, aby sprostać wymaganiom stawianym przez RDW. W zakresie elementów jakości hydrobiologicznej główny problem stanowi brak wystarczających danych z badań w terenie. W zakresie elementów jakości fizykochemicznej główny problem stanowią ograniczone zdolności laboratoriów WIOŚ do analizowania grupy substancji priorytetowych określonych w RDW. W zakresie elementów jakości hydromorfologicznej obecna sieć monitoringu obejmuje zaledwie podstawowe elementy, takie jak prędkość i wartość przepływu i stany wód, uzyskiwane w ramach działań Państwowej Służby Hydrologiczno Meteorologicznej prowadzonej przez IMGW.

57. Najwyższy priorytet w zakresie elementów jakości hydrobiologicznej stanowi wdrożenie systemu oceny jakości biologicznej przy użyciu Współczynników Jakości Ekologicznej. Działania z tym związane są opóźnione chociaż miały rozpocząć się nie później niż na początku 2006 roku

58. W zakresie elementów fizykochemicznych zasadniczym zadaniem jest właściwe przygotowanie laboratoriów WIOŚ do przeprowadzania analiz substancji priorytetowych.

59. W zakresie monitoringu i oceny elementów jakości hydromorfologicznej rzek i jezior, aktualna jest w dalszym ciągu konieczność objęcia badaniami szeregu elementów dotychczas nie badanych, takich jak styczność z wodami podziemnymi, ciągłość rzek, wahania głębokości i szerokości rzek, struktura i podłoże łożysk rzek, układy koryt rzecznych oraz struktura brzegów i podłoża dna jezior. Ponadto zaleca się podjecie badań jakości hydromorfologicznej wód przejściowych, oraz badań wód przybrzeżnych morskich obejmujących m.in. badania struktury strefy przybrzeżnej oraz strefy pływów.

60. Monitoring wód podziemnych w Polsce jest w zasadzie dobrze zorganizowany pomiędzy GIOŚ/WIOŚ i RZGW, a PIG dobrze spełnia swoje zadania jako operator sieci monitoringu wód podziemnych, poboru prób oraz ich oznaczania w laboratoriach. Prawidłowe gospodarowanie wodami musi jednak uwzględniać granice układów krążenia wód powierzchniowych i podziemnych, , w tym głównych zbiorników wód podziemnych, warunki występowania użytkowych poziomów wodonośnych, strefy ich zasilania i drenażu, w tym drenażu antropogenicznego (koncentracje poboru). Konieczne jest dostosowanie monitoringu wód podziemnych do tych wymagań

Monitoring służący ocenie skuteczności zarządzania

61. Monitoring służący ocenie skuteczności zarządzania w gospodarowaniu wodami, działań dla utrzymania wód i skuteczności zarządzania majątkiem Skarbu Państwa



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

65

w zakresie gospodarki wodnej, wymaga modernizacji i dostosowania do pełnego zakresu zadań. Wymaga także zapewnienia źródeł jego finansowania.

System informacyjny

62. Niezależnie od stałego doskonalenia systemów monitoringowych, dla zarządzania wodami niezbędny jest właściwie zaprojektowany i eksploatowany system informacyjny, którego kluczowym elementem są odpowiednie bazy danych. Pomimo wielu podejmowanych w przeszłości prób, kataster nie istnieje po dziś dzień. Przyczynami tego stanu rzeczy są głównie niedomagania o charakterze organizacyjnym i technicznym.

63. System ten powinien być wielopoziomowy oraz powinien wykorzystywać import danych z geodezyjnych baz topograficznych a także z innych baz tematycznych. W ten sposób, na bazie odpowiednich procedur, zapewniony zostanie dostęp do aktualnych danych referencyjnych bez konieczności ich własnej konserwacji, jednolity system odniesienia oraz właściwe wykorzystanie danych gospodarki wodnej w planowaniu i programowaniu rozwoju społeczno – gospodarczego.

64. Ważne są technologie, które stosowane będą na potrzeby archiwizacji i przetwarzania źródłowej informacji, która w powiązaniu z danymi referencyjnymi, przy wykorzystaniu systemów informacji przestrzennej będzie umożliwiła uzyskanie jakościowo nowej – oczekiwanej informacji.

65. Istotne jest także instytucjonalne umocowanie systemu, zapewnienie dostępu do informacji a także jej upowszechnienie tak, aby instytucje wspomagające w zakresie naukowo – badawczym, eksperckim i innym – mogły przetwarzać zweryfikowaną informację bazową tworząc w ten sposób i rozwijając bazę danych przetworzonych w kierunku określonych wymagań pogłębionych analiz i ocen. W ten sposób jednolita i spójna czasowo i przestrzennie informacja będzie służyła ustalaniu konsekwentnych opinii, ocen i pogladów w zakresie kluczowych problemów ilościowych i jakościowych w gospodarce wodnej.

66. Należy pilnie opracować koncepcję systemu informacyjnego gospodarowania wodami i dokonać identyfikacji potrzeb informacyjnych w gospodarce wodnej a także określić zakres importu i eksportu danych we współpracy międzyresortowej i samorządowej na różnych szczeblach decyzyjnych. Należy ponadto ustalić procedury certyfikacji źródeł danych, przepływów międzyinstytucjonalnych oraz procedury zarządzania informacja i jej upowszechniania. Zasady organizacyjne i operacyjne tego systemu muszą być dostosowane do celów, które zostaną zrozumiane i zatwierdzone przez przyszłych jego użytkowników. Koncepcja systemu musi zostać zatwierdzona przez KZGW we współpracy z instytucjami zaangażowanymi w gromadzenie danych.

67. Dla poprawy sytuacji KZGW powinno niezwłocznie powołać komitet sterujący budową i uruchomieniem systemu informacyjnego gospodarowania wodami . Proponuje się, docelowo stosowanie nazwy System Informacyjny Gospodarowania Wodami (SIGW) zamiast obecnej nazwy „kataster wodny”.

68. Niezbędne jest powołanie przez KZGW pełnomocnika ds. wspominanego wyżej systemu, powierzając mu robocze kierowanie działalnością komitetu sterującego. Zadaniem komitetu byłoby m.in. określenie organizacji użytkowników systemu,



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

66

ustalenie zasad wspólnego zarządzania strukturą IT, oraz wspólne wdrożenie najlepszych praktyk w tym zakresie. Szczególnej uwagi wymagają kwestie finansowe, zapewnienie właściwych środków na realizację omawianego systemu i analiza możliwości uzyskania najlepszego zwrotu nakładów z tej niezbędnej dla efektywnego gospodarowania wodami inwestycji.

VI.3.7 Współpraca instytucjonalna

69. Kompetencje jednostek i zakres ich powiązań w odniesieniu do zarządzania w gospodarowaniu wodami oraz utrzymania wód i zarządzania majątkiem Skarbu Państwa zostały określone w punktach VI.3.1 i VI.3.2. Jednak dla zapewnienia wymaganej w ramach nowej polityki wodnej integracji działań niezbędne jest zapewnienie odpowiedniego poziomu współpracy bądź koordynacji działań jednostek w obszarze szeroko pojętej gospodarki wodnej.

70. Podstawowym warunkiem, niezbędnym dla wdrożenia postulatów, założeń i rozwiązań zawartych w NSGW, a w dalszej perspektywie umacniania i rozwoju zintegrowanego systemu gospodarowania zasobami wodnymi, jest świadomość, wiedza i umiejętności kadry gospodarki wodnej we wszystkich jej grupach: zarządczej, administracyjnej, planistycznej i projektowej, ale także kadry badawczej – wspomagającej rozwiązania problemowe i technologiczne oraz kadry kształcącej przyszłych wykonawców tych zadań.

71. Drugim warunkiem jest zapewnienie właściwego funkcjonowania wszystkim instytucjom, które wspomniane wyżej zadania wykonują. W zakresie nauki i kształcenia dotyczy to instytucji obejmujących: instytuty resortowe, jednostki badawcze uczelniane i inne, które realizują część prac wdrożeniowych oraz uczelnie kształcące kadry na potrzeby branży.

72. Trzecim warunkiem jest zapewnienie integralności systemu w trzech płaszczyznach: współpracy międzyresortowej, współpracy z samorządem terytorialnym oraz komunikacji i akceptacji społecznej.

73. Spełnienie tych warunków i gwarancja ich ciągłości zapewni właściwą przestrzeń funkcjonowania i zarządzania gospodarką wodną. Oznacza to, że zintegrowane zarządzanie gospodarką wodną i realizacja wynikających z tego zarządzania zadań będą miały zapewnione ciągłe wsparcie we wszystkich niezbędnych elementach.

74. Identyfikacja zasad i poziomów tej współpracy, a także odniesienie jej do zagadnień, które na bazie tej współpracy zostaną rozwiązane lub będą permanentnie wspomagane, powinna być przedmiotem przygotowania reformy systemu gospodarowania wodami – tak jak wszystkie pozostałe elementy tego systemu. Jest to, obok przekazania znacznych kompetencji samorządowi terytorialnemu, drugi warunek postępu w osiąganiu odpowiedniego poziomu integracji działań w ujęciu sektorowym i holistycznym.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

67

VI.3.8 Budowanie społecznego poparcia dla nowej polityki wodnej nakreślonej w NSGW

75. Nowa polityka wodna oparta jest na harmonizowaniu rozwoju gospodarczego i wymagań środowiskowych. Wynika to także z przekonania, że jednym z najważniejszych wskaźników jakości życia człowieka jest jakość środowiska, które go otacza. Jednakże, pomimo akceptacji polskiego społeczeństwa dla konieczności poprawy stanu środowiska, należy liczyć się z tym, że nowa polityka wodna i reforma systemu gospodarowania wodami, w początkowej fazie wdrażania mogą być trudno zrozumiałe dla ogółu społeczeństwa, a wręcz mogą napotkać na opór niektórych grup społecznych.

76. Problemem ogólnym są bardzo duże oczekiwania polskiego społeczeństwa odnośnie wykorzystania pierwszych lat członkowstwa Polski w UE: oczekiwanie jak najszybszego nadrobienia dziesiątków lat zapóźnień w rozwoju gospodarczym i wyrównanie szans rozwojowych z krajami „starej” Unii, przy jednocześnie niskiej akceptacji społecznej minimalizowania strat w środowisku przy realizacji inwestycji infrastrukturalnych. Konsekwencja nie rozwiązania tego problemu i przeniesienia go na praktykę działania administracji różnego szczebla i inwestorów są ostre konflikty, opóźnienia w realizacji inwestycji i niedostateczna absorpcja unijnych funduszy.

77. Istnieje też szereg problemów analogicznych do opisanego wyżej, specyficznych dla gospodarowania wodami. Wśród nich fundamentalne znaczenie ma bardzo głęboko zakorzenione w szerokich kręgach społeczeństwa przekonanie, ze rzeki o naturalnej hydromorfologii są czymś niewłaściwym – bezużytecznym i groźnym. Natomiast misja człowieka jest rzeki uczynić użytecznymi (uregulować, spiętrzyć, itd.). Skutkuje to przekonaniem, że każda budowla hydrotechniczna jest z gruntu dobra, niezależnie od bilansu jej rzeczywistych skutków środowiskowych, ponoszonych kosztów i osiąganych efektów, którym ma służyć.

78. Skuteczne zaadresowanie powyższych problemów będzie miało podstawowe znaczenie dla sprawnego osiągnięcia celów nakreślonych przez NSGW. Konieczne jest zatem, w ramach przygotowywania reformy systemu gospodarowania wodami, jak najszybsze opracowanie programu działań na rzecz budowania społecznego poparcia dla nowej polityki wodnej. Program ten powinien obejmować działania doraźne – do bezzwłocznej realizacji oraz profesjonalnie zaplanowane działania długofalowe, obliczone na okres wieloletni.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

68

VII Plan wdrożenia NSGW

VII.1 Założenia

1. Podstawami wdrożenia NSGW są:

▪ Reforma systemu gospodarowania wodami,

▪ Dyrektywy UE po dokonaniu ich harmonizacji,

oraz określona na tej bazie formuła organizacyjna dla okresu przejściowego.

2. Zakłada się dwa okresy wdrożenia NSGW:

▪ okres przejściowy w latach 2008 – 2015, w którym przygotowana i zrealizowana będzie reforma systemu gospodarowania wodami oraz realizowane będą działania związane z wdrażaniem dyrektyw UE; istotą tego okresu będzie szybkie wdrożenie pakietu zadań pilnych, związanych z unikaniem działań zagrażających powstawaniem konfliktów z UE oraz określających wymagania dla przyszłych inwestorów; wdrożenie działań określonych w dyrektywach UE wymagać będzie przygotowania wielu opracowań je wspomagających;

▪ okres pełnego wdrożenia i weryfikacji rozwiązań przyjętych w NSGW, w latach 2015 – 2030.

VII.2 Ramowy plan wdrożenia NSGW

3. Plan przygotowany został w sytuacji braku projektów planów gospodarowania wodami oraz braku odpowiednich prac przygotowawczych, uwzględniających nowe podejście do gospodarowania wodami, na którym oparta jest NSGW. Stąd zawiera działania uzupełniające i wspomagające wdrożenie NSGW.

4. Zakres planu wdrożenia NSGW musi obejmować:

▪ Działania związane z wdrożeniem reformy gospodarowania wodami;

▪ Działania związane z wdrożeniem dyrektyw UE;

▪ Inne, priorytetowe działania w okresie przejściowym (do roku 2015) powinny objąć:

- zadania inwestycyjne, które w okresie przejściowym – przed reformą prawa – złagodzą lub wyeliminują skutki podjętych już zadań w odniesieniu do zasobów przyrodniczych,

- działania sektorowe, które obniżą poziom negatywnego oddziaływania na stan zasobów wodnych infrastruktury w tych sektorach a także umożliwią realizację zadań mających istotny wpływ na poprawę stanu zasobów wodnych,

- zadania gospodarki wodnej obejmujące inwestycje.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

69

5. Zakłada się, że okres w jakim przeprowadzona zostanie reforma systemu gospodarowania wodami nie powinna przekroczyć trzech lat i zmodernizowany system zarządzania powinien zacząć funkcjonować od stycznia 2011 roku. W tym okresie zostaną opracowane podstawy i wdrożona będzie nowa struktura funkcjonowania instytucjonalnego, a także zrealizowane będą pilne zadania okresu przejściowego, które zapobiegną powstawaniu konfliktów z UE oraz inwestorami.

6. Do roku 2015 trwać będzie weryfikacja zasad funkcjonowania zreformowanego systemu gospodarowania wodami.

VII.2.1 Plan wdrożenia reformy gospodarowania wodami

Zadania organizacyjno – prawne (do 2010)

1.1

Opracowanie rozwiązań instytucjonalnych, finansowych i prawnych nowego modelu zarządzania –

opracowanie i wdrożenie szczegółowych rozwiązań prawnych zapewniających rozdział zadań

związanych z zarządzaniem gospodarowaniem wodami oraz zarządzaniem i administrowaniem

majątkiem Skarbu Państwa z zakresu gospodarki wodnej

1.2 Opracowanie programu i harmonogramu wdrożenia reformy zarządzania w gospodarowaniu wodami

oraz zasad oceny rezultatów tego wdrożenia

1.3 Opracowanie programu wdrożenia zadań pilnych, zapobiegających powstawaniu konfliktów z UE i

inwestorami (Patrz rozdział VII.2.3)

1.4 Inwentaryzacja, ocena funkcjonalna i ocena stanu technicznego majątku gospodarki wodnej,

należącego do Skarbu Państwa

1.5 Opracowanie zasad i harmonogramu przekazania majątku marszałkom województw

Zadania wyprzedzające rozwiązania szczegółowe (do 2010)

1.6

Wykonanie regionalnych i zintegrowanych w skali dorzeczy studiów prognostycznych celem

wypracowania polityki zarządzania popytem na wodę w kontekście przewidywanych jej deficytów i

suszy dla dużych odbiorców (przemysłu, energetyki i rolnictwa) oraz budowy niezawodnego systemu

zaopatrzenia ludności na bazie zasobów wód powierzchniowych i podziemnych uwzględniającego

sytuacje awarii, kryzysowe i zapobieganie zanieczyszczeniom wód

1.7

Wykonanie regionalnych studiów prognostycznych dla wypracowania spójnego przestrzennie

zagospodarowania i użytkowania terenu w kontekście celów strategicznych gospodarki wodnej na

poziomie regionalnym i lokalnym, w tym dla programowania poprawy bilansu wodnego w lasach

1.8

Wykonanie regionalnych prac studialnych i programowych, dotyczących wykorzystania wód

podziemnych oraz źródeł awaryjnego, zbiorowego zaopatrywania ludności w wodę w okresach

zagrożenia suszą i w sytuacjach kryzysowych



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

70

Zadania zabezpieczające przestrzeń funkcjonowania nowego systemu zarządzania (do 2015)

1.9

Przeprowadzenie prac badawczych i studialnych na rzecz wypracowania standardów, metod,

wskaźników i wzorcowych rozwiązań regionalnych, uwzględniających uwarunkowania lokalne, celem

stosowania najlepszych technologii i rozwiązań (planistycznych, wykonawczych i modernizacyjnych)

1.10 Dobór i szkolenie kadr

1.11 Budowa baz danych i systemu informacyjnego

1.12 Opracowanie systemu koordynacji działań międzyresortowych dla zapewnienia odpowiedniego

poziomu integracji i kontroli działań

Zadania przygotowujące zakres rozwiązań technicznych (do 2015)

1.13

Opracowanie i wdrożenie katalogu dobrych praktyk w zakresie unikania strat ekologicznych

wywoływanych inwestycjami w obszarze gospodarki wodnej, w tym w zakresie ochrony brzegu

morskiego oraz strat ekologicznych wywoływanych przez odwodnienia górnicze i intensywna

eksploatację ujęć wód podziemnych

1.14 Hierarchizacja obszarów dla realizacji obiektów hydroenergetycznych zgodnie z zaleceniami KE

1.15

Opracowanie i wdrożenie katalogu dobrych praktyk w zakresie zachowania i odbudowy naturalnej

retencji w obszarach poddanych intensywnej urbanizacji wraz z zasadami planowania i projektowania

rozwiązań kompleksowych w skali lokalnej – małego i głównego obiegu hydrograficznego

1.16

Przygotowanie polskich wersji podręczników o zasięgu międzynarodowym, które mają podstawowe

znaczenie dla nowego podejścia do inżynierii i gospodarki wodnej w kontekście równoważenia

rozwoju;

1.17 Opracowanie, dostosowanych do polskich warunków, podręczników, zaleceń i wytycznych na potrzeby

planowania, projektowania i realizacji zadań obejmujących inwestycje oddziałujące na zasoby wodne.

VII.2.2 Plan wdrożenia dyrektyw

7. Przyjęto, że wdrożenie dwóch następujących dyrektyw, po dokonaniu ich harmonizacji, zapewni we właściwym stopniu realizację zobowiązań wszystkich pozostałych dyrektyw, zgodnie z ich wymaganiami dot. uwzględnienia wcześniejszych dokumentów tego rodzaju:

1) Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/WE, która łączy główne zasady i wymagania europejskiej polityki wodnej w zakresie ochrony ekosystemów wodnych w kontekście realizacji pozostałych zadań gospodarki wodnej a także uwarunkowań realizacji innych polityk sektorowych;

2) Dyrektywy 2007/60/WE w sprawie oceny i zarządzania ryzykiem powodziowym, która narzuca nowe wymagania w zakresie zagospodarowania przestrzennego w kontekście działań profilaktycznych w zakresie zapobiegania



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

71

wzrostowi zagrożenia powodziowego i obniżania już istniejącego, a także wymaga integracji wszystkich elementów zabezpieczenia przeciwpowodziowego i harmonizacji związanych z nimi działań z wymaganiami Ramowej Dyrektywy Wodnej;

8. Okresy realizacji zadań tworzących plan działań związanych z wdrożeniem tych dyrektyw, wynikają z ich wewnętrznych harmonogramów.

Plan działań związanych z wdrożeniem dyrektyw

Zadania organizacyjno – prawne (do 2009)

2.1 Identyfikacja istoty wymagań UE w zakresie gospodarowania wodami i ich praktycznych konsekwencji

w odniesieniu do polityk sektorowych i polityki rozwoju regionalnego

2.2 Ustalenie merytorycznego i formalnego podejścia do planowania gospodarowania wodami i

zarządzania ryzykiem powodziowym oraz wdrażania ustaleń tych planów

2.3

Nowelizacja ustawy Prawo wodne pod kątem dyrektyw UE, obejmująca także uporządkowanie i

uzupełnienie aktów niższego rzędu, wydawanych przez Ministra Środowiska oraz Ministrów: Rolnictwa,

Infrastruktury i Rozwoju Regionalnego oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji

Wdrożenie Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/WE

2.4 Opracowanie programu udrożnienia rzek w celu likwidacji barier na trasach migracji zgodnie z

zaleceniami Komisji Europejskiej

2.5 Ustalenie zasad i procedur uwzględniania wymagań innych dyrektyw związanych z ochroną zasobów

wodnych w opracowywaniu planów gospodarowania wodami

2.6 Opracowanie i wdrożenie programów działań dla osiągnięcia mniej rygorystycznych celów ustalonych

dla jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych

2.7 Opracowanie projektu i wdrożenie systemu monitoringu wód powierzchniowych i podziemnych , w tym

w obszarach objętych likwidacją kopalń

2.8 Opracowanie programów wodno- środowiskowych oraz projektów planów gospodarowania wodami w

dorzeczach

2.9 Opracowanie i wdrożenie polityki opłat za wodę, zapewniającej zwrot kosztów usług wodnych i

ewentualnych odstępstw od tej zasady

2.10 Opracowanie projektów i publikacja pierwszych planów gospodarowania wodami z uwzględnieniem

konsultacji społecznych

2.11 Aktualizacja i weryfikacja oceny stanu wód w obszarach dorzeczy oraz aktualizacja i publikacja

kolejnych planów gospodarowania wodami z zachowaniem koniecznych procedur

2.12 Wdrażanie ustaleń planów gospodarowania wodami i kontroli efektów oraz aktualizacji i weryfikacji

tych planów



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

72

Wdrożenie Dyrektywy 2007/60/WE w sprawie oceny i zarządzania ryzykiem powodziowym

2.13

Ustalenie kryteriów i priorytetów ochrony przed powodzią w celu identyfikacji poziomu ochrony

obszarów na bazie istniejących środków, a w konsekwencji w celu oceny rzeczywistego ryzyka

powodziowego

2.14

Ustalenie zasad wyceny majątku trwałego i ruchomego narażonego na szkody, w ujęciu rzeczowym, w

zależności od zakresu szkód (wynikającego z głębokości zalewu), wraz z określeniem regionalnego

zróżnicowania kosztów jednostkowych

2.15 Dokonanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego

2.16 Analiza i ocena poziomu zagrożenia wraz z identyfikacją jego zróżnicowania pod kątem źródeł i

przyczyn, na potrzeby oceny skuteczności działań profilaktycznych

2.17 Opracowanie map zagrożenia i ryzyka powodziowego

2.18

Przestrzenna identyfikacja możliwości działań profilaktycznych mających na celu obniżenie

istniejącego oraz ograniczenie przyszłego zagrożenia a także przestrzennej struktury i zasięgu

obszarów wymagających zastosowania środków ochrony przed powodzią

2.19 Opracowanie, poddanie społecznej konsultacji i opublikowanie planów zarządzania ryzykiem

powodziowym

2.20 Wdrażanie, aktualizacja i weryfikacja planów zarządzania ryzykiem powodziowym

VII.2.3 Inne priorytety okresu przejściowego

Zakres zadań interwencyjnych w okresie przejściowym

9. W okresie przejściowym - do czasu wdrożenia reformy gospodarki wodnej, konieczna jest realizacja następujących pilnych działań o charakterze interwencyjnym:

1) Do czasu wdrożenia gruntownej reformy gospodarowania wodami, nakreślonej w NSGW, pilnego rozwiązania wymaga narastający problem wydatkowania funduszy ze źródeł krajowych i unijnych na przedsięwzięcia hydrotechniczne, mające negatywny wpływ na hydromorfologię cieków (regulacje, remonty, przebudowa cieków, remonty urządzeń służących ochronie przeciwpowodziowej, realizowane z zastosowaniem aktualnie nieakceptowanych rozwiązań technicznych), których skumulowanych efekt utrudni realizację środowiskowych celów Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW) w Polsce.

2) Działania takie po części wynikają z nieprawidłowej transpozycji prawodawstwa unijnego do ustawy Prawo wodne i innych aktów prawnych o podstawowym znaczeniu dla gospodarowania wodami, w tym sprzeczne z unijnym prawodawstwem wyłączenie prac utrzymaniowych oraz części remontów



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

73

urządzeń służących ochronie przeciwpowodziowej z obowiązku przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko.

10. Presja na budowę małych elektrowni wodnych (MEW) zwiększa skalę problem utraty drożności ekologicznej cieków. Problem ten jest pogłębiany przez brak wojewódzkich programów udrażniania rzek lub/i ich implementacji oraz niskie nakłady na tego typu działania, w tym niską efektywność absorpcji środków unijnych przeznaczonych na poprawę drożności rzek jako korytarzy ekologicznych.

11. Z uwagi na grożące Polsce w związku z powyższym, kłopoty z wykorzystaniem środków wspólnotowych na działania z zakresu gospodarowania wodami oraz ewentualne sankcje ze strony Komisji Europejskiej za naruszanie zobowiązań wynikających z Traktatu Akcesyjnego, zaleca się pilne wdrożenie programu interwencyjnego dla powstrzymania najbardziej szkodliwych działań prowadzących do pogorszenia stanu wód w rozumieniu RDW. Działania te spowodują również, że inwestorzy zainteresowani budową MEW będą mieli w przejrzysty sposób określone warunki odnośnie możliwych lokalizacji i ograniczeń środowiskowych budowy MEW, co usprawni proces planowania i realizacji inwestycji.

12. Odnośnie regulacji cieków wodnych zaleca się podjęcie w trybie pilnym następujących działań:

▪ Opracowanie interpretacji do ustawy Prawo wodne podporządkowanego zasadzie prowspólnotowej wykładni prawa krajowego; chodzi o dokonanie odpowiedniej wykładni przepisów krajowych, które mogą stać w kolizji z osiągnięciem celów RDW,

▪ Przygotowania okólnika o charakterze decyzji Ministra Środowiska oraz decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi adresowanego do wszystkich jednostek organizacyjnych podległych lub nadzorowanych przez te Ministerstwa wskazującego konieczność przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko przedsięwzięć polegających na regulacji cieków wodnych oraz remoncie urządzeń służących ochronie przeciwpowodziowej,

▪ Zawieszenie aktualnie toczących się postępowań w sprawie regulacji cieków wodnych nieposiadających oceny oddziaływania na środowisko,

▪ Opracowanie i rozpowszechnienie zaleceń i wytycznych w zakresie przyjaznych środowisku technik budownictwa wodnego,

▪ Ocena reprezentatywnej próby przedsięwzięć hydrotechnicznych zrealizowanych i planowanych do realizacji po wejściu Polski do EU pod katem ich zgodności z zasadami „dobrej praktyki”; opracowanie zaleceń eliminujących najczęściej występujące złe praktyki w realizacji przedsięwzięć z zakresu gospodarki wodnej.

▪ Odnośnie zachowania i poprawy ekologicznej drożności cieków (dzięki lepszej absorpcji środków unijnych na udrażnianie przeszkód) zaleca się podjęcie w trybie pilnym następujących działań:

▪ Przyśpieszenie wyznaczenia „Rzek (i potoków) o Specjalnym Znaczeniu dla Ryb wędrownych” (RSZR), stanowiących najważniejsze korytarze migracyjne i będących tarliskami i miejscami dorastania form młodocianych; rzeki te



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

74

miałyby priorytet w udrażnianiu już istniejących przeszkód na trasie wędrówki ryb, objęte byłyby zakazem budowy nowych piętrzeń, a odcinki rzek i potoków istotne dla rozrodu ryb byłyby chronione przed niekorzystnymi zmianami hydromorfologicznymi;

▪ Opracowanie wytycznych dla poszczególnych dorzeczy (scalonych części wód) odnośnie parametrów, jakie powinny spełniać urządzenia służące dla migracji ryb i organizmów wodnych, uwzględniające specyficzny dla danego dorzecza (scalonej części wód) zestaw gatunków;

▪ Pilne zakończenie opracowywania wojewódzkich programów udrażniania rzek (w ramach „Wojewódzkich Planów Ochrony i Rozwoju Zasobów Wodnych”);

▪ Wprowadzenia do „Wojewódzkich Planów Ochrony i Rozwoju Zasobów Wodnych” priorytetów dla udrażniania przeszkód znajdujących się na „Rzekach o Specjalnym Znaczeniu dla Ryb wędrownych” na odcinkach tych rzek znajdujących się w granicach danego województwa;

▪ Przetłumaczenie i wydanie rekomendowanych przez FAO, europejskich podręczników projektowania urządzeń służących dla migracji ryb i innych organizmów wodnych;

▪ Przeprowadzenie szkoleń dla projektantów i administracji w zakresie usuwania piętrzeń na ciekach i projektowania urządzeń służących skutecznej migracji ryb;

▪ Ocena reprezentatywnej próby urządzeń służących migracji ryb i innych organizmów wodnych, zrealizowanych i planowanych do realizacji po wejściu Polski do EU pod kątem ich efektywności; opracowanie zaleceń eliminujących najczęściej występujące złe praktyki w realizacji przedsięwzięć z zakresu udrażniania cieków.

13. Odnośnie innych planów konieczna jest:

▪ Weryfikacja dotychczasowych planów inwestycyjnych zgłoszonych do finansowania w ramach poszczególnych regionalnych programów operacyjnych (RPO) pod kątem zgodności z założeniami nowej polityki wodnej nakreślonej w NSGW,

▪ Weryfikacja „Wojewódzkich programów małej retencji” pod kątem ich skumulowanego wpływu na hydromorfologię i drożność ekologiczną oraz realizację celów RDW.

Priorytetowe działania sektorowe powinny skupić się na podjęciu następujących problemów:

14. W sektorze rolnictwa:

▪ zweryfikowania wymaga podejście do systemów melioracyjnych. Dla powstrzymania odpływu i zwiększenia retencji glebowej potrzebna jest modernizacja melioracyjnych systemów odwadniających – zaopatrzenia ich w urządzenia piętrzące umożliwiające sterowanie odpływem. Systemy melioracyjne o szczególnie niskiej efektywności ekonomicznej, przy braku znaczenia społeczno-gospodarczego, winny być stopniowo likwidowane, co



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

75

może być połączone z wykupami gruntów lub stosowaniem zachęt finansowych w lokalizacjach kluczowych dla zwiększania naturalnej retencji. Działania takie nie tylko poprawią bilans wodny, wyrównując przepływy, ale wpłyną na ograniczenie powierzchniowego spływu biogenów poprzez powstrzymanie mineralizacji torfu.

▪ przywrócenia procesów torfotwórczych to działanie na rzecz ochrony klimatu, a wzrost różnorodności biologicznej zrenaturyzowanych ekosystemów dopełnia listę korzyści wynikających ze zmiany podejścia do melioracji. Konieczność zwiększania retencji naturalnej może doprowadzić do weryfikacji programów małej retencji, do tej pory skoncentrowanych na małych zbiornikach.

▪ wprowadzenia systemu zachęt dla zmiany postaw ludności wiejskiej w programie rolno-środowiskowym PROW.

▪ ochrona ekosystemów zależnych od wody powinna zostać zapewniona poprzez konsekwencję w stosowaniu w dopłatach bezpośrednich zasady cross-compliance , nastawiona w tym wypadku na ochronę oczek wodnych i drobnych bagien śródpolnych, wsparta akcją informacyjną wśród rolników w zakresie ich obowiązków w stosunku do ekosystemów wodno-błotnych przestrzeni rolniczej.

▪ propagowanie upraw i odmian o niższych wymaganiach wodnych, szczególnie na obszarach o okresowych deficytach wody oraz propagowanie efektywnych metod nawodnień, przy zwiększonej kontroli poborów wody do nawodnień to tylko niektóre z działań koniecznych w obliczu rosnącego zagrożenia suszą.

▪ prognozowane nasilenie erozji gruntów w górach i na wyzynach będzie wymagał dużo radykalniejszych działań, niż te podejmowane dotychczas. Wzrost powierzchni gruntów o trwałej pokrywie roślinnej, odpowiednie zabiegi agrotechniczne, wprowadzanie trwałych pasów roślinności nie odbędą się bez stosownych zachęt finansowych i akcji informacyjnych.

15. W sektorze leśnictwa:

▪ wspieranie działań na rzecz ograniczania spływu powierzchniowego i zwiększania naturalnej retencji w lasach – zapewnienie trwałości istnienia i odtwarzanie torfowisk, zabagnień i źródlisk oraz naturalnych ( nieregulowanych ) cieków ; likwidacja systemów odwadniających w lasach ograniczenie zrębów zupełnych, zwiększanie zasobów rozkładającego się drewna,

▪ weryfikacja gospodarki w lasach wodochronnych polegająca na wyłączeniu z użytkowania siedlisk bagiennych, ograniczeniu stosowania rębni zupełnej na siedliskach wilgotnych i olszowych. Najogólniej rzecz biorąc – z uwagi na duży potencjał naturalnej retencji wody na obszarach leśnych – ochrona, odtwarzanie i renaturyzacja ekosystemów wodno-błotnych w lasach oraz pełne odtworzenie wodochronnej funkcji leśnych ekosystemów hydrogenicznych (bagiennych, wilgotnych, olszowych i łęgowych) będą w przyszłości zyskiwały na znaczeniu w gospodarce leśnej.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

76

16. W gospodarce komunalnej:

▪ Wobec pojawiających się lokalnych deficytów wody pilnym zadaniem jest ograniczenie strat w sieciach wodociągowych - modernizacja starych sieci, likwidacja wycieków i nielegalnych poborów wody. W sytuacji nadmiernych poborów powodujących pogarszanie stanu wód, a także biorąc pod uwagę zmiany przepływów spowodowane ociepleniem klimatu, należy poszukiwać alternatywnych źródeł zaopatrzenia w wodę. Należy dążyć do wyposażenia wszystkich użytkowników sieci wodociągowych w wodomierze, a w naliczaniu opłat za wodę i za odprowadzenie ścieków - uwzględniać koszty środowiskowe i zasobowe. Ograniczeniu zużycia wody mogą służyć kampanie propagujące oszczędzanie wody wśród różnych użytkowników, w tym – gospodarstwa domowe,

▪ opracowanie prognoz/scenariuszy potencjalnych skażeń wody jako części zlewniowych bilansów wodnych oraz opracowanie planów awaryjnego zasilania w wodę w zaopatrzeniu w wodę ludności.

17. W sektorze przemysłowym i w transporcie:

▪ kluczowym mechanizmem racjonalności użytkowania zasobów wodnych przez przemysł wydaje się wdrożenie zasady pełnego zwrotu usług wodnych. Wymusi to wdrażanie wodo- i energo- oszczędnych technologii, w tym systemów recyrkulacyjnych. Z uwagi na wzrost temperatur powietrza i wody oraz okresowe spadki przepływów w rzekach największe wyzwania stoją przed energetyką cieplną.

▪ pomimo konieczności zwiększania udziału energetyki odnawialnej, należy ograniczać negatywne oddziaływania tych „czystych” źródeł produkcji energii. Mająca w Polsce najlepsze perspektywy – energetyka oparta na spalaniu biomasy, może pogłębiać lokalne niedobory wody, jeśli uprawy wodochłonnych roślin energetycznych zostaną zlokalizowana na terenach cierpiących na okresowe deficytów wody.

▪ w odniesieniu do energetyki wodnej istnieje pilna potrzeba opracowania planu rozwoju tej branży uwzględniającego obecne i prognozowane warunki hydrologiczne, prognozowane potrzeby innych użytkowników, ograniczenia przyrodnicze, zawierającego zarówno kryteria jak i zalecenia lokalizacyjne. Zakaz budowy nowych elektrowni wodnych ( i innych barier poprzecznych w korycie) powinien dotyczyć tych rzek, które maja kluczowe znaczenie dla zachowania i restytucji ryb dwuśrodowiskowych. Ograniczeniu negatywnego oddziaływania hydroelektrowni na stan wód powierzchniowych i ekosystemów wodnych mogłoby służyć opracowanie i wdrożenie środowiskowych standardów w energetyce wodnej, dotyczących m.in. takich problemów, jak reżim hydrologiczny, zmiany morfologii koryta, migracja organizmów w dół i w górę rzeki, śmiertelność w turbinach.

▪ osiągnięcie dobrego stanu rzek i potoków będzie wymagało zdecydowanego działania na rzecz poprawy warunków morfologicznych koryt i dolin. A to będzie się wiązać ze znacznym ograniczeniem, a w przypadku wielu



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

77

lokalizacji – wstrzymaniem wydobywaniem kruszywa z koryt i dolin rzecznych. Eksploatacja na dużą skalę, musi być poddawana procedurze OOŚ.

▪ rozwój sieci drogowej i kolejowej musi respektować ograniczenia wynikające z konieczności ochrony wód i ekosystemów. Dotyczy to w szczególności przekraczania ciągami komunikacyjnymi koryt i dolin rzek, z uwagi na zanieczyszczenia spływami powierzchniowymi oraz aspekty powodziowe.

▪ budowa i modernizacja dróg wodnych wymaga pilnej oceny pod kątem prognozowanych warunków hydrologicznych i morfologicznych. Wzrost ilości transportowanego rumowiska oraz zwiększenie częstotliwości przepływów i stanów ekstremalnych (minima i maksima) decydują o konieczności zweryfikowania nie tylko planowanych, ale również już realizowanych przedsięwzięć. Zestawienie prognozowanych warunków środowiskowych żeglugi z rzetelnymi analizami ekonomicznymi powinno wskazać, które drogi wodne mają szansę na włączenie w sieć wysokotowarowych dróg europejskich i gdzie należy skoncentrować środki.

18. W sektorze rybackim:

▪ praktycznie nie da się osiągnąć dobrego stanu ekologicznego wód bez zmian w systemie zarządzania – oddzielenia rybactwa śródlądowego od akwakultury i usytuowania go w resorcie gospodarki wodnej. Do tego potrzebna jest nowelizacja prawa – podporządkowanie gospodarowania zasobami ichtiofauny na wodach publicznych celom RDW, poprzez stosowne zapisy w Prawie wodnym i zmianę Ustawy o rybactwie śródlądowym,

▪ ograniczenie presji rybackiej i wędkarskiej i zrównoważone użytkowania zasobów ichtiofauny można osiągnąć poprzez wprowadzenie kwot połowowych, promocję łowisk typu „nie zabijaj” oraz przekierowywanie presji na łowiska na obiektach stawowych. Zmianie muszą ulec kryteria konkursów na oddawanie w użytkowanie obwodów rybackich, preferujące działania na rzecz przywracania/utrzymania właściwych warunków życia i rozrodu ryb (dobrego stanu wód), a a ograniczające wielkość i wartość zarybień,

▪ zmiany prawne muszą również dotyczyć zagwarantowania pełnego uwzględnienie aspektów środowiskowych (w tym oddziaływania na obszary Natura 2000) w procesie sporządzania i opiniowania operatu rybackiego oraz określania warunków prowadzenia gospodarki rybackiej w obwodach.

▪ lepszego egzekwowania wymaga zakaz wprowadzania gatunków obcych do wód otwartych.

Plan działań związanych z realizacją zadań obejmujących inwestycje

19. Jest to plan działań, w ramach którego realizowane są lub będą realizowane następujące zadania:



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

78

▪ Bieżące zadania związane z zachowaniem bezpieczeństwa i modernizacją istniejącej infrastruktury hydrotechnicznej, po dokonaniu oceny funkcjonalnej i stanu technicznego;

▪ Zadania inwestycyjne, które wynikają z obecnego (i zweryfikowanego) programowania zadań, wchodzących do planów gospodarowania wodami i zarządzania ryzykiem, zobowiązań wynikających z Dyrektywy ściekowej (Krajowy Program Oczyszczalni Ścieków Komunalnych) oraz ze zweryfikowanych lub opracowanych programów rzeczowych integrującego zadania gospodarki wodnej w pełnym zakresie, w kontekście równoważenia rozwoju;

20. Zadania inwestycyjne i modernizacyjne powinny spełniać następujące warunki:

▪ powinny realizować cele NSGW lub przynajmniej nie stanowić istotnej przeszkody w ich osiągnięciu i być elementem rozwiązania problemów w planach gospodarowania wodami w dorzeczach,

▪ powinny wykazywać racjonalność ekonomiczną, zapewniając efektywność wydatkowania środków publicznych; dotyczy to głównie zdolności utrzymania inwestycji w dobrym stanie funkcjonalnym i technicznym,

▪ koszty budowy inwestycji i ich utrzymania powinny być określone z uwzględnieniem kosztów środowiskowych i ukierunkowane na samofinansowanie (odciążenie Budżetu Państwa),

▪ skumulowany efekt działań w skali dorzecza powinien sprzyjać poprawie a nie pogorszeniu stanu wód; w tym należy uwzględnić działanie kompensacyjne w skali zlewni,

▪ wynikać tylko z poszukiwania rozwiązań problemów wg Zasady kompleksowego podejścia w skali zlewni i wg najlepszej dostępnej techniki i technologii w skali lokalnej i w skali obiektów.

21. Prace studialne, przedprojektowe i projektowe przygotowujące inwestycje i modernizacje obiektów gospodarki wodnej wg powyższych zasad i z uwzględnieniem prognozowanych zmian klimatu w szczególności powinny dotyczyć rozwiązania poniższych problemów:

▪ niezawodne zaopatrzenie ludności w wodę uwzględniające zasoby wód powierzchniowych i podziemnych,

▪ zaopatrzenie w wodę przemysłu w kontekście stanu istniejącego i wzrostu wymagań dotyczących oszczędności i ochrony wód,

▪ rosnące potrzeby nawodnień i ograniczanie odwodnień w rolnictwie,

▪ ograniczanie zagrożenia suszą i obniżanie jej negatywnych skutków,

▪ ograniczanie zagrożenia powodziowego i obniżanie negatywnych skutków powodzi z uwzględnieniem zróżnicowanych podejść w terenach górskich i podgórskich oraz nizinnych i ujściowych a także w aglomeracjach i obszarach intensywnej urbanizacji,



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

79

▪ udrożnienie cieków w tym budowa przepławek i likwidacja budowli nie pełniących swoich funkcji,

▪ zapewnienie bezpieczeństwa starzejącym się budowlom hydrotechnicznym poprzez ich remonty i modernizację,

▪ wykorzystanie żeglugowe istniejących dróg wodnych,

▪ ocena skutków wykorzystania wody i zagrożenia jej jakości, związanych z rozwojem energii odnawialnych z różnych źródeł,

▪ ochrona wód oraz poprawa ich stanu i potencjału,

▪ istniejąca retencja wody i rozwój jej form oraz konieczność jej powiększenia ze szczególnym uwzględnieniem odtwarzania retencji naturalnej,

▪ odtwarzanie i rewitalizacja zdegradowanych dolin i koryt rzecznych,

▪ zagadnienia wód granicznych, wynikające z umów międzynarodowych,

▪ rekreacja wodna, spełniającej oczekiwania społeczne i nie powodująca zagrożenia dla wód

Zadania do realizacji do 2015

3.1

Prace studialne, przedprojektowe i projektowe przygotowujące inwestycje i modernizacje obiektów

gospodarki wodnej, zawarte w PO Infrastruktura i Środowisko i w wojewódzkich programach

operacyjnych

3.2

Realizacja Krajowego Programu Oczyszczalni Ścieków Komunalnych z uwzględnieniem:

▪ Osiągnięcie zgodności z dyrektywą 91/271/EWG we wszystkich aglomeracjach, z których ładunek

zanieczyszczeń biodegradowalnych stanowi 100% całkowitego ładunku zanieczyszczeń tego typu

pochodzącego z aglomeracji, zgodnie z terminami wynikającymi z Traktatu Akcesyjnego;

▪ Powołanie pełnomocnika Ministra ds. realizacji KPOŚK celem likwidacji opóźnień i zagrożeń

realizacji programu oraz wprowadzenie mechanizmu dotyczącego konsekwencji finansowych w

przypadku niedotrzymania terminów;

▪ Przygotowanie programów dostosowawczych przez aglomeracje > 15 000 RLM;

▪ Włączenie do KPOŚK aglomeracji poniżej 10 000 RLM;

▪ Wstrzymanie finansowania ze środków pomocowych budowy sieci kanalizacji deszczowej;

▪ Rozwiązanie problemu inwestycji dotyczących zagospodarowania osadów ścieków z małych i

średnich oczyszczalni, realizowanych w ramach KPOŚK, w powiązaniu z ustaleniami planów

gospodarowania odpadami;



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

80

3.3

Realizacja zadań inwestycyjnych, które przejdą procedurę administracyjną, uwzględnione w PO

Infrastruktura i Środowisko i w wojewódzkich programach operacyjnych, które wynikają z

uzasadnionych ustaleń Programu dla Odry, Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej

Wisły i innych programów regionalnych

3.4 Weryfikacja pod kątem obecnych wymagań zadań planowanych do realizacji po 2015 roku, zawartych

w istniejących programach krajowych i regionalnych

3.5

Uzupełnienie programowania rzeczowego w zakresie realizacji zadań po 2015 roku, na bazie planów

gospodarowania wodami, zarządzania ryzykiem powodziowym, opracowania Programu Wisła –

integrującego zadania gospodarki wodnej w kontekście równoważenia rozwoju oraz zweryfikowanego

Programu Odra

VII.2.4 Zagrożenia i kontrola wdrożenia NSGW

22. Istotne jest ze względu na formułowanie bieżącej oceny postępu realizacji planu wdrażania NSGW poddanie kontroli głównych jej elementów tj:

▪ reformy zarządzania zasobami wodnymi;

▪ wdrażania dyrektyw UE;

▪ zasad realizacji i przygotowania inwestycji oddziałujących na zasoby wodne oraz poziom wykorzystania środków UE;

23. Podstawą oceny reformy zarządzania powinien być szczegółowy plan działań wraz z harmonogramem. Ponieważ działania mają charakter procesu i są współzależne, niezbędna jest bieżąca i okresowa ich ocena. Jej elementem powinna być ocena spójności działań oraz standardy wdrażanych rozwiązań.

24. Kontrola wdrożenia dyrektyw UE powinna dotyczyć postępu wdrożenia działań merytorycznych oraz terminów ich realizacji w szczególności ze względu na już występujące opóźnienia. Zagrażać one mogą jakości działań. Zagrożenia wynikają także z braku lub niskiej jakości bazy wyjściowej i realizacji prac w oparciu o przetargi publiczne, a nie prace zamawiane w Instytucjach o wysokiej wiarygodności, które mogłyby specjalizować się w utrzymaniu i zabezpieczeniu w przyszłości także rozwoju bardzo złożonego systemu gospodarowania wodami. To podejście zapewniłoby także wysokość spójność opracowań.

25. Reforma systemu gospodarowania wodami wprowadzona równolegle z realizacją dużego i złożonego pakietu działań wynikających z terminowego wdrożenia dyrektyw UE stanowi dodatkowe zagrożenie.

26. W obszarze zadań inwestycyjnych także występują opóźnienia wywołane głównie dwoma przyczynami: przygotowaniem dokumentacji niezgodnie w wymaganiami rzutującymi na wydłużenie procedur administracyjnych oraz brak środków na ich przygotowanie.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

81

27. Ważnym kryterium kontroli będzie poprawnie budowany i realizowany plan finansowy wszystkich działań związanych z wdrażaniem NSGW.

28. Należy także zaznaczyć, że istotnym elementem podlegającym kontroli będzie weryfikacja postępu budowy procesu wsparcia społecznego dla wdrożenia NSGW poprzez realizację określonego w NSGW pakietu zadań.



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

82



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

83

Załączniki

Tabela Z.1. Charakterystyka zasobów wodnych Polski w latach 1951 - 2006

Lp. Wskaźnik Wielkość

[mld m3]

Wielkość

[mm]

Wielkość

[l/s km2 ]

Część

zasobów

całkowitych

[%]

1 opady atmosferyczne 195.8 621 - -

2 dopływ z krajów sąsiednich 7.6 24 - 12.3

3 odpływ do krajów sąsiednich 2.6 8 - 4.2

4 zasoby całkowite 61.9 198 4.52 100.0

5 zasoby własne 54.3 173 5.15 87.7

6a zasoby całkowite na 1

mieszkańca

1.81 - - -

6b zasoby własne na 1 mieszkańca 1.59 - - -

Rys. Z.1. Zmienność zasobów wodnych Polski w okresie 1901 - 2006

30

40

50

60

70

80

90

100

1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010

[mld m

3]

Odpływ z obszaru Polski w latach 1901 - 2006

Odpływ całkowity Średnia 1901-2006



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

84

Rys. Z.2. Zmienność zasobów przypadających na 1 mieszkańca w latach 1951 - 2006

Zasoby na 1 mieszkańca [tys. m3/M rok]

1.14

2.57

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

1951 1956 1961 1966 1971 1976 1981 1986 1991 1996 2001 2006

Rys. Z.3. Oczyszczanie ścieków

Ścieki [mln m3]

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

1990 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

wymagające oczyszczaniaoczyszczanenieoczyszczane



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

85

Tabela Z.2. Ilości ścieków odprowadzanych do wód i ziemi wg GUS 2007

Ścieki [mld m3] 1980 1990 1995 2000 2005 2006

komunalne i przemysłowe łącznie

ogółem 12.01 11.37 9.98 9.16 8.98 9.73

wymagające oczyszczania 4.68 4.11 3.02 2.50 2.12 2.13

oczyszczane, w tym: 2.70 2.77 2.32 2.20 1.93 1.96

- mechanicznie 1.78 1.46 0.92 0.73 0.58 0.58

- chemicznie 0.22 0.22 0.19 0.13 0.11 0.11

- biologicznie 0.71 1.10 1.13 0.88 0.50 0.48

- z podwyższonym usuwaniem biogenów- - 0.08 0.46 0.74 0.79

nieoczyszczane 1.98 1.34 0.70 0.30 0.19 0.17

przemysłowe

ogółem 9.67 9.05 8.13 7.67 7.71 8.46

przemysłowe bez wód chłodniczych 2.34 1.80 1.17 1.01 0.84 0.86

wody chłodnicze 7.33 7.25 6.96 6.66 6.87 7.60



- mechanicznie 1.26 0.91 0.66 0.65 0.53 0.54

- chemicznie 0.22 0.22 0.15 0.13 0.11 0.11

- biologicznie 0.19 0.25 0.25 0.17 0.13 0.14

- z podwyższonym usuwaniem biogenów- 0.00 0.01 0.02 0.02 0.00

nieoczyszczane 0.68 0.42 0.11 0.05 0.05 0.06

komunalne

Ogółem 2.34 2.31 1.85 1.49 1.27 1.27



- mechanicznie 0.52 0.55 0.26 0.08 0.05 0.05

- chemicznie 0.00 0.00 0.04 0.00 0.00 0.00

- biologicznie 0.52 0.85 0.88 0.71 0.37 0.34

- z podwyższonym usuwaniem biogenów- - 0.07 0.44 0.72 0.79

nieoczyszczane 1.30 0.92 0.59 0.25 0.13 0.11



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

86

Tabela Z.3. Ludność korzystająca z oczyszczalni wg GUS 2007

Wyszczególnienie 1990 1995 2000 2005 2006

Ludność korzystająca z oczyszczalni

w % ludności ogółem - 41.5 53.1 60.2 61.4

Ludność w miastach korzystająca z

oczyszczalni w % ludności miast 55.6 65.7 80.0 85.2 86.2

Ludność wsi korzystająca z

oczyszczalni w % ludności wsi - 3.1 10.8 20.4 22.0

Tabela Z.4. Zbiorcza ocena stopnia zagrożenia wód powierzchniowych w Polsce wg

MŚ 2005

Liczba i procent w kraju

Rzeki Jeziora Wody przejśiowe Wody przybrzeżne Kategoria zagrożenia

jednolitych części wódliczba % liczba % liczba % liczba %

niezagrożone 2071 45.9 224 21.5 0 0 0 0

potencjalnie

zagrożone 1289 28.6 686 65.8 9 100 11 100

zagrożone 1148 25.5 128 12.3 0 0 0 0

razem 4508 100 1042 100 9 100 11 100



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

87

Rys. Z.4. Pobory wody według działów gospodarki narodowej wg GUS 2007

Pobór wody według działów gospodarki narodowej [mld m3]

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

1980 1990 1995 2000 2005 2006

gospodarka narodowacele produkcyjne wraz z wodami chłodniczymieksploatacja sieci wodociągowejnawodnienia w rolnictwie leśnictwiestawy rybne

Tab. Z.5. Pobór wody w mld m3 na potrzeby gospodarki narodowej i ludności wg GUS 2007

Lata 1980 1990 1995 2000 2005 2006

Zasoby wodne [mld m3]

zasoby całkowite 89.00 43.30 61.60 71.00 56.70 50.00

zasoby własne 87.70 37.90 54.40 61.90 48.80 42.20

Pobory według działów gospodarki narodowej [mld m3]

gospodarka narodowa 14.18 14.25 12.07 11.05 10.94 11.81

cele produkcyjne wraz z wodami chłodniczymi 10.14 9.55 8.43 7.64 7.73 8.58

nawodnienia w rolnictwie leśnictwie 0.33 0.52 0.21 0.11 0.09 0.09

stawy rybne 1.00 1.17 0.97 0.95 1.01 1.00

eksploatacja sieci wodociągowej 2.72 3.00 2.46 2.35 2.11 2.13

Pobory wody według źródeł [mld m3]

Ogółem 14.18 14.25 12.07 11.05 10.94 11.81

Wody powierzchniowe 11.90 11.93 10.08 9.15 9.21 9.89

Wody podziemne 1.96 2.03 1.72 1.75 1.64 1.83



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

88

Wody z odwadniania zakładów górniczych oraz obiektów

budowlanych 0.33 0.29 0.27 0.15 0.09 0.09

Pobory wody według źródeł [% całkowitego poboru]

Ogółem 100 100 100 100 100 100

Wody powierzchniowe 83.9 83.7 83.5 82.8 84.1 83.8

Wody podziemne 13.8 14.2 14.3 15.8 15.0 15.5

Wody z odwadniania zakładów górniczych oraz obiektów

budowlanych 2.3 2.0 2.2 1.4 0.9 0.8

Pobory według działów gospodarki narodowej [% całkowitego poboru]

gospodarka narodowa 100 100 100 100 100 100



stawy rybne 7.0 8.2 8.0 8.6 9.2 8.5


Pobory według działów gospodarki narodowej [% zasobów całkowitych]




stawy rybne 1.1 2.7 1.6 1.3 1.8 2.0


Pobory według działów gospodarki narodowej [% zasobów własnych]




stawy rybne 1.1 3.1 1.8 1.5 2.1 2.4




tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

89

Tab. Z.6. Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w wybranych krajach

europejskich – wg Eurostat 2007

Lp. Kraj

Udział poborów wód powierzchniowych w zasobach wód powierzchniowych

wytworzonych na obszarze kraju [%]

Lp. Kraj Pobór wody na 1

mieszkańca [m3/M rok]

1 Węgry 333.2 1 Węgry 2046

2 Holandia 109.7 2 Estonia 1038

3 Belgia 48.7 3 Hiszpania 901

4 Bułgaria 36.4 4 Bułgaria 775

5 Hiszpania 28.8 5 Włochy 738

6 Niemcy 27.2 6 Łotwa 690

7 Polska 18.2 7 Belgia 643

8 Francja 15.4 8 Holandia 633

9 Łotwa 14.2 9 Islandia 562

10 Rumunia 11.6 10 Francja 541

11 Czechy 10.3 11 Niemcy 462

12 Estonia 9.8 12 Austria 460

13 Słowacja 4.7 13 Finlandia 451

14 Austria 4.6 14 Szwajcaria 338

15 Szwajcaria 4.2 15 Polska 317

16 Finlandia 1.9 16 Szwecja 298

17 Portugalia 1.8 17 Rumunia 245

18 Szwecja 1.2 18 Słowacja 194

19 Litwa 0.7 19 Czechy 191

20 Słowenia 0.3 20 Słowenia 147

21 Dania 0.1 21 Dania 126

22 Islandia 0.0 22 Portugalia 103

23 Norwegia 23 Litwa 103

24 Wielka

Brytania 24 Norwegia

25 Włochy 25 Wielka Brytania



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

90

Tab. Z.7. Szkody powodziowe w ostatnim 10-leciu (GUS, Ochrona środowiska)

Infrastruktura komunikacyjna Zalane treny rolnicze [ha]

Rok

Uszkodzone

lub zniszczone

budynki [szt.] drogi [km] mosty [szt] grunty orne użytki zielone

1996 11 357 4 831 1 267 97 687 93 448

1997 72 267 14 424 4 048 2 999 007 221 626

1998 13 504 6 111 1 120 102 308 63 118

1999 9 022 12 979 758 88 562 81 376

2000 14 567 2 688 634 95 716 74 974

2001 25 920 56 347 2 254 295 279 106 993

2002 brak danych

2003 brak danych

2004 494 27 9 9 040 18 021

2005 1 895 49 12 16 714 7 241

2006 1 796 101 26 26 226 18 752



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

91

Tab. Z.8. Stan melioracji podstawowych [wg GUS 2007]

Rzeki i kanały Wały

przeciwpowodziowe

Stacje pomp

odwadniających

długość W tym rzeki

uregulowane

długość

Rok

w km

Obszar

chroniony

w tys. ha

Pojemność

użytkowa

zbiorników

wodnych

w tys. m3

liczba Obszar

oddziaływania

w tys. ha

1990 72 577 37 923 8 148 1004 163 408 609 571

1995 74 462 38 402 8 392 1021 222 749 589 536

2000 74 717 39 019 8 448 1 063 234 743 585 576

2005 73 900 40 113 8 469 1 086 284 971 572 597



tel. (0-22) 827-59-00, fax. (0-22) 827-58-57

92

Rys. Z.5. Przestrzenny zasięg genetycznych typów powodzi w Polsce

Projekt Narodowej Strategii Gospodarowania Wodami 2030 (z ... · VII.2 Ramowy plan wdro ......

Documents

Transcript of Projekt Narodowej Strategii Gospodarowania Wodami 2030 (z ... · VII.2 Ramowy plan wdro ......